MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Możejko
Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń pleoptycznych
322[05].Z5.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. biol. Halina Bryg
mgr Dorota Piszczek
Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Możejko
Konsultacja:
mgr Maria Żukowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z5.02
Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń pleoptycznych, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu ortoptystka.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przygotowanie dziecka z niedowidzeniem do ćwiczeń 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Zastosowanie obturacji w leczeniu niedowidzenia 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Zastosowanie penalizacji w leczeniu niedowidzenia 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Ćwiczenia pleoptyczne metodÄ… Cüppersa lub Bangertera 18
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.4.3. Ćwiczenia 25
4.4.4. Sprawdzian postępów 30
4.5. Zastosowanie innych metod leczenia niedowidzenia jednostronnego 31
4.5.1. Materiał nauczania 31
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.5.3. Ćwiczenia 33
4.5.4. Sprawdzian postępów 34
4.6. Leki rozszerzajÄ…ce z
renice 35
4.6.1. Materiał nauczania 35
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 37
4.6.4. Sprawdzian postępów 38
4.7. Przygotowanie dziecka i rodziców do wykonywania ćwiczeń w domu 39
4.7.1. Materiał nauczania 39
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.7.3. Ćwiczenia 40
4.7.4. Sprawdzian postępów 41
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 42
6. Literatura 46
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w doskonaleniu umiejętności wykonywania
rehabilitacyjnych ćwiczeń pleoptycznych.
Poradnik zawiera:
 wymagania wstępne  zakres wiedzy i niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania umiejętności
wykonywania rehabilitacyjnych ćwiczeń pleoptycznych,
 pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności po wykonywaniu ćwiczeń,
 sprawdzian osiągnięć  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze je wykonujesz.
Po przerobieniu materiału spróbuj przystąpić do sprawdzianu z zakresu jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa  Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń pleoptycznych , której
treść teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu
rehabilitacji w zezie i niedowidzeniu.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni szkolnej, placówce opieki zdrowotnej musisz przestrzegać
regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych ćwiczeń. Przepisy te dokładnie zostały omówione w jednostce modułowej
 Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
322[05].O1.03.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
322[05].Z5
Rehabilitacja w zezie i niedowidzeniu
322[05].Z5.01
322[05].Z5.02
Wykonywanie rehabilitacyjnych
Wykonywanie rehabilitacyjnych
ćwiczeń ortoptycznych
ćwiczeń pleoptycznych
Schemat struktury układu jednostek modułowych  moduł 322[05].Z5
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 rozróżniać kliniczne postaci zeza,
 charakteryzować poszczególne rodzaje niedowidzenia,
 rozróżniać leki stosowane miejscowo do oka,
 przeprowadzać wywiad z pacjentem lub jego opiekunem,
 rozpoznawać rodzaju zeza metodą oglądania i sprawdzania ustawienia oczu,
 wykonywać badania ostrości wzroku w dal i z bliska,
 wykonywać badania fiksacji i rozróżniania jej typów,
 wykonywać badania kątów zeza różnymi metodami,
 wykonywać badania widzenia obuocznego różnymi metodami,
 rozróżniać narzędzia i aparaty stosowane do badań strabologicznych,
 obsługiwać i regulować urządzenia do badań strabologicznych,
 rozpoznawać i zapobiegać zagrożeniom zdrowia pacjentów w trakcie przeprowadzania
badań,
 znać psychologiczne podstawy komunikowania się z dzieckiem i jego rodziną,
 organizować stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,
 wyjaśnić przyczyny powstawania niedowidzenia,
 wypełnić dokumentację medyczną ćwiczeń pleoptycznych pacjenta,
 przygotować pacjenta do ćwiczeń, wyjaśnić ich celowość i metody wykonania,
 dokonać wyboru ćwiczeń do fiksacji i ostrości wzroku,
 zastosować właściwy sprzęt i aparaty do przeprowadzania ćwiczeń,
 przeprowadzić ćwiczenia różnymi metodami w niedowidzeniu jednostronnym,
 zastosować reduktory ostrości wzroku,
 zastosować różne metody obturacji,
 zastosować leczenie metodą penalizacji,
 zastosować środki farmakologiczne rozszerzające z
renice,
 zastosować naprzemienną atropinizację i obturację,
 przeanalizować, ocenić i zapisać wyniki ćwiczeń w dokumentacji pacjenta,
 zapewnić dziecku fizyczne i psychiczne bezpieczeństwo podczas wykonywania ćwiczeń,
 nauczyć dziecko i jego rodziców/opiekunów samodzielnego wykonywania w domu
ćwiczeń poprawiających ostrość wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przygotowanie dziecka z niedowidzeniem do ćwiczeń
4.1.1. Materiał nauczania
Niedowidzenie (amblyopia) jest to obniżenie ostrości wzroku (jednego oka lub rzadziej
obu oczu), które nie może być uznane za bezpośrednie następstwo nieprawidłowości budowy
gałki ocznej lub dróg wzrokowych i po najlepszym skorygowaniu wady wzroku.
Niedowidzenie jest przede wszystkim zahamowaniem widzenia centralnego. W okolicy
plamki stwierdza się mroczek środkowy.
Przyczyny niedowidzenia
Niedowidzenie jest spowodowane nieprawidłową stymulacją wzrokową we wczesnym
okresie życia z powodu:
 zeza,
 anizometropii lub wysokiej obustronnej wady refrakcji,
 deprywacji wzrokowej (pozbawienie bodz
ców wzrokowych).
Badania dowodzą, że istnieją krytyczne okresy wrażliwości w rozwoju niedowidzenia.
Okresy krytyczne odpowiadają momentowi, kiedy rozwijający się układ wzrokowy dziecka
jest wrażliwy na nieprawidłowy sygnał docierający do ośrodkowego układu nerwowego,
spowodowany brakiem bodz
ca, zezem lub znacznÄ… wadÄ… refrakcji [2].
Zazwyczaj niedowidzenie wywołane deprywacją wzrokową występuje najwcześniej
i rozwija się w krótszym czasie niż w przypadku zeza i różnowzroczności.
Okres podatności na leczenie to czas, kiedy ambliopia rozwija się. Jeśli u dziecka nadal
trwa ten okres to nie powinny wystąpić ograniczenia zakresu poprawy widzenia podczas
leczenia.
Okres podatności na leczenie wynosi:
 od kilku tygodni do kilku miesięcy dla ambliopii deprywacyjnej,
 do ok. 9 r. życia dla ambliopii zezowej,
 do ok. 11 12 r. życia dla ambliopii anizometropijnej [7].
Niedowidzenie zezowe
Jest to najczęstsza postać niedowidzenia. Rozwija się w oku stale zezującym  zez
jednostronny. Dochodzi do hamowania bodz
ców wzrokowych okolicy plamki oka zezującego
 pojawia się mroczek środkowy na skutek konfuzji.
W ambliopii spowodowanej zezem wytwarza siÄ™:
 fiksacja ekscentryczna,
 nieprawidłowa korespondencja siatkówkowa,
 nieprawidłowa lokalizacja wzrokowa.
Stopnie niedowidzenia (wg Bangertera):
 niedowidzenie dużego stopnia  ostrość wzroku 5/50 lub mniej,
 niedowidzenie średniego stopnia  ostrość wzroku 5/50  5/15,
 niedowidzenie małego stopnia  ostrość wzroku 5/15  5/8.
Stopień niedowidzenia zależy od wieku, w którym pojawia się zez.
Metody leczenia niedowidzenia
 zasłanianie (obturacja, okluzja),
 penalizacja,
 ćwiczenia pleoptyczne,
 leczenie metodÄ… lokalizacyjnÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 Ćwiczenia pleoptyczne polegają na pobudzaniu i oświetlaniu odpowiednich miejsc
siatkówki oraz wywoływaniu powidoków.
Metody ćwiczeń pleoptycznych:
 metoda Cüppersa,
 metoda Bangertera.
Aparaty i przyrządy do wykonywania ćwiczeń w niedowidzeniu:
 pleoptofor,
 lokalizator świetlny i dz
więkowy,
 koordynator,
 separator,
 eutyskop,
 lampa błyskowa i biały ekran do czytania w powidokach,
 obturatory,
 reduktory ostrości wzroku.
W gabinecie ćwiczeń wszystkie urządzenia powinny znajdować się na stolikach
z regulacją wysokości, aby łatwo było je dostosować do wzrostu dziecka.
W przypadku ćwiczeń dzieci z niedowidzeniem szczególnego znaczenia nabiera
właściwe urządzenie pomieszczenia do ich wykonywania. Gabinet w miarę możliwości
powinien być przestronny, a aparaty do ćwiczeń ustawione tak, aby dziecko mogło swobodnie
przemieszczać się między nimi.
Ćwiczenia pleoptyczne metodÄ… Cüppersa muszÄ… być przeprowadzane w ciemnym
pomieszczeniu. Gabinet do ćwiczeń pleoptycznych powinien posiadać wydzieloną część tzw.
ciemnię. Zarówno dla personelu jak i dla pacjentów korzystne jest urządzenie ciemni
w oddzielnym pomieszczeniu, przeznaczonym tylko do ćwiczeń.
Przygotowanie dziecka niedowidzącego do ćwiczeń:
 nawiÄ…zanie kontaktu z dzieckiem,
 nawiązanie współpracy z rodzicami dziecka,
 wyjaśnienie dziecku celu ćwiczeń w sposób zrozumiały i dostosowany do jego wieku,
 poinstruowanie dziecka jak ma się zachować w czasie ćwiczeń,
 udzielenie dziecku wsparcia, zmniejszenie lęku, uspokojenie.
Zagadnienie przygotowania dziecka do badań i ćwiczeń zostały omówione
w poprzednich jednostkach modułowych ( Wykonywanie podstawowych badań
okulistycznych ,  Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptystycznych ).
Ortoptystka w pracy zawodowej styka się z dziećmi o różnym stopniu niedowidzenia.
Podczas kontaktów z dziećmi słabo widzącymi musi szczególnie zadbać o spokojną
atmosferę, która sprzyja eliminowaniu lęku i początkowej nieufności małego pacjenta.
Zjawiska, z którymi będzie stykało się dziecko, muszą być określone i przewidywalne,
wówczas będą wzmagać poczucie bezpieczeństwa. Służą temu wyraz
nie określone
wymagania, które stawia się dziecku oraz rzetelne informacje o tym, co go będzie czekało
podczas ćwiczeń.
Metoda leczenia niedowidzenia przede wszystkim musi być dostosowana do możliwości
dziecka i stanu niedowidzenia. Należy stale monitorować samopoczucie dziecka
i zaangażowanie podczas ćwiczeń. Czasami konieczne jest wprowadzenie modyfikacji
techniki ćwiczenia, aby odnieść pożądany skutek w leczeniu.
Wyjaśnienie dziecku i rodzicom celu ćwiczeń jest niezbędne na początku leczenia, ale
zagadnienie to należy poruszać w trakcie realizowania ćwiczeń. Sprzyja to zmotywowaniu
rodziców do konsekwentnej realizacji planu terapii niedowidzenia, która jest trudna
i długotrwała.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie niedowidzenie?
2. Jakie znasz przyczyny niedowidzenia?
3. Jakie znasz skutki niedowidzenia w zezie?
4. Jakie znasz stopnie niedowidzenia?
5. Jaki znasz urządzenia i aparaty wykorzystywane do ćwiczeń w niedowidzeniu?
6. Jakie znasz zasady przygotowania dziecka słabo widzącego do ćwiczeń i czy potrafisz je
wyjaśnić?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z przykładową dokumentacją leczenia niedowidzenia u dziecka. Ustal
przyczynę i stopień niedowidzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z dokumentacją leczenia niedowidzenia u dziecka,
2) wynotować informacje:
 wiek dziecka w którym pojawiło się niedowidzenie,
 ogólny stan zdrowia dziecka,
 przypadki chorób oczu w rodzinie,
 wyniki badań okulistycznych i strabologicznych,
3) przeanalizować dane i ocenić przyczynę i stopień niedowidzenia,
4) przedstawić i przedyskutować wnioski na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru formatu A4, flamastry,
 przykładowa, uzupełniona dokumentacja leczenia niedowidzenia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie analizy dokumentacji leczenia niedowidzenia ustal rodzaj i skuteczność
stosowanych metod leczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z tekstem przewodnim do ćwiczenia,
2) wykonać ćwiczenie zgodnie z tekstem przewodnim.
Tekst przewodni do ćwiczenia:
Informacje (pytania prowadzÄ…ce):
1. Co oznacza pojęcie niedowidzenie?
2. Jakie sÄ… przyczyny niedowidzenia?
3. Jakie sÄ… stopnie niedowidzenia?
4. Jakie sÄ… metody leczenia niedowidzenia?
5. Na czym polegają poszczególne metody leczenia niedowidzenia?
6. Jakie są wskazania i przeciwwskazania do stosowania poszczególnych metod w leczeniu
niedowidzenia?
7. Jakie badania wykonuje siÄ™ podczas leczenia niedowidzenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Planowanie (pytania prowadzÄ…ce):
1. W jakim wieku zauważono niedowidzenie u dziecka?
2. Jaki jest stan ogólny dziecka?
3. Jakie były wyniki badań okulistycznych i strabologicznych na początku leczenia?
4. Czy niedowidzeniu towarzyszą inne zaburzenia w obrębie narządu wzroku?
5. Jakie metody stosowano w leczeniu niedowidzenia?
6. Jakie były wyniki badań kontrolnych?
7. Czy rodzice dziecka przeprowadzali ćwiczenia w domu?
8. Czy rodzice i dziecko przestrzegajÄ… zalecenia, stosujÄ… siÄ™ do zasad leczenia
niedowidzenia?
9. Od czego zależą rokowania w leczeniu niedowidzenia?
Ustalenie
1. Uczniowie pracujÄ…c w grupach wynotowujÄ… potrzebne informacje z dokumentacji
medycznej.
2. Uczniowie na podstawie analizy zebranych danych ustalajÄ… przyczynÄ™ i rodzaj
niedowidzenia.
3. Uczniowie ustalają rodzaje i wyniki przeprowadzanych badań okulistycznych
i strabologicznych.
3. Uczniowie konsultują z nauczycielem sposób analizowania zebranych informacji
i poprawność wstępnie ustalonych wniosków.
Faza IV. Wykonanie
1. Uczniowie na podstawie zebranych informacji ustalajÄ… rodzaje stosowanych metod
leczenia niedowidzenia.
2. Uczniowie analizują wyniki badań kontrolnych.
3. Uczniowie analizujÄ… uwagi dotyczÄ…ce przestrzegania zasad leczenia przez dziecko
i rodziców.
3. Uczniowie oceniajÄ… przebieg leczenia niedowidzenia.
4. Uczniowie prezentujÄ… wnioski na forum grupy.
5. Uczniowie dyskutują na temat metod najczęściej stosowanych w leczeniu niedowidzenia
i ich skuteczności w poszczególnych rodzajach niedowidzenia.
Sprawdzanie
1. Czy zebrano wszystkie potrzebne informacje z dokumentacji medycznej dziecka?
2. Czy wyniki badań zostały prawidłowo zinterpretowane?
3. Czy prawidłowo ustalono rodzaje metod leczenia niedowidzenia?
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja z tekstem przewodnim,
 arkusze papieru formatu A4, flamastry,
 przykładowa, uzupełniona dokumentacja leczenia niedowidzenia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie niedowidzenie?
2) wyjaśnić przyczyny i stopnie niedowidzenia?
3) wymienić sprzęt i aparaturę medyczną, wykorzystywaną do ćwiczeń
w niedowidzeniu?
4) przygotować dziecko niedowidzące do ćwiczeń?
5) przeanalizować i ocenić informacje zawarte w dokumentacji leczenia
niedowidzenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Zastosowanie obturacji w leczeniu niedowidzenia
4.2.1. Materiał nauczania
Zasłanianie  (obturacja, okluzja) oka zdrowego jest podstawowym zabiegiem leczącym
niedowidzenie.
Stosując tą metodę usuwamy impulsy hamujące widzenie oka słabszego, które działają
z oka zdrowego. Zasłanianie zdrowego oka zmusza oko niedowidzące do pracy, co w efekcie
daje poprawę ostrości wzroku.
Rodzaje obturacji:
1) profilaktyczna  najczęściej naprzemienna, stosowana w celu zapobiegania ambliopii,
nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej, tłumienia,
2) przygotowawcza  obturacja oka chorego stosowana w celu przerwania patologicznych
stosunków sensorycznych pomiędzy obojgiem oczu. Stosowana w przypadku fiksacji
ekscentrycznej u dzieci powyżej 6 roku życia przed rozpoczęciem leczenia
pleoptycznego,
3) lecznicza  obturacja oka zdrowego stosowana w celu leczenia ambliopii
i nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej.
Pojęcie obturacji obejmuje redukcję ostrości wzroku za pomocą:
 obturatorów  tzw. zasłonek,
 atropinizacji,
 reduktorów ostrości wzroku,
Rodzaje obturatorów:
 zasłonki bezpośrednio przyklejane na skórę,
 zasłonki mocowane do okularów,
 soczewki kontaktowe z czarną kropą w środku.
Zasłonki bezpośrednio przyklejane na skórę powodują całkowite zasłonięcie oka
zdrowego, czyli wyłączenie go z procesu widzenia. Efektem stosowania tej metody jest
usunięcie mroczka środkowego i poprawa ostrości wzroku.
Podczas stosowania obturacji całkowitej istnieje niebezpieczeństwo rozwinięcia się
niedowidzenia w oku zasłanianym. Aby temu zapobiec, wizyty kontrolne powinny być częste,
podczas których należy sprawdzać ostrość wzroku w obu oczach.
W małym stopniu niedowidzenia można zastosować zasłanianie częściowe, mocując
zasłonkę do szkła okularowego lub reduktor ostrości wzroku. Do oka zdrowego dociera
wówczas światło i nie wyeliminowane są całkowicie bodz
ce hamujÄ…ce z tego oka. Ten rodzaj
zasłaniania stosuje się również w zezach naprzemiennych w celu zapobiegania
nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej.
Rys. 1. Folie okluzyjne całkowicie nieprzejrzyste z zabawnymi motywami dla dzieci do zaklejania szkieł
okularowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 Atropinizacja
Jest to skuteczna metoda leczenia w:
 w profilaktyce niedowidzenia u niemowląt i małych dzieci,
 w leczeniu niedowidzenia średniego i małego stopnia w nadwzroczności,
 w oczopląsie  metoda z wyboru, ponieważ zasłanianie oka nasila ruchy oczopląsowe.
Stosując tą metodę podaje się do zdrowego oka lek porażający akomodację w postaci
kropli 1 x dziennie (rano). Najczęściej jest to atropina w stężeniu odpowiednim do wieku
dziecka (0,25%, 0,5%, 1%).
Reduktory ostrości wzroku
Są to specjalne folie plastikowe (folie Bangertera) o różnej przezroczystości, które są
naklejane bezpośrednio na szkło okularowe. W handlu dostępne są reduktory, które obniżają
ostrość wzroku od 0,8 normy do percepcji światła.
Mają zastosowanie przy stopniowej obturacji, czyli powolnej redukcji ostrości wzroku.
Co kilka dni zakładamy przed oko zdrowe silniejszy reduktor, obniżający ostrość wzroku. Jest
to stopniowe przyzwyczajenie do całkowitej obturacji.
Reduktory zalecane są również po leczeniu niedowidzenia w celu utrwalenia efektu
leczenia zamiast obturacji.
Reduktory ostrości wzroku powinny być dobierane indywidualnie dla każdego przypadku.
Należy uczulić rodziców, aby okulary noszone przez dziecko były dobrze dopasowane, aby
uniemożliwić  zerkanie nad okularami.
Zasłanianie sektorowe
Jest to ograniczenie części pola widzenia jednego lub obu oczu przez zasłanianie części
szkieł okularowych. Zasłanianie sektorowe stosuje się najczęściej po operacji zeza w celu:
 ćwiczenia odwodzenia, przywodzenia,
 wyłączenia obszaru siatkówki z miejscem ekscentrycznej fiksacji w oku niedowidzącym
i znaczne ograniczenie pola widzenia oka zdrowego.
Zasady stosowania obturacji w leczeniu niedowidzenia
1) Podczas stosowania obturacji ostrość wzroku oraz fiksacja musi być stale kontrolowana
w obu oczach, aby zapobiec niedowidzeniu w oku poczÄ…tkowo lepiej widzÄ…cym.
2) Korzystne jest zasłanianie zgodne z regułą  1 tydzień zasłaniania na każdy rok życia
dziecka, np. dziecku 2-letniemu należy zasłaniać oko przez 2 tygodnie. Jeśli nie ma
istotnej poprawy, czas zasłaniania może być dwukrotnie dłuższy.
3) Podczas leczenia dążymy do całodziennej obturacji. W niektórych przypadkach można
też zasłaniać oko zdrowe codziennie na 1-6 godz., zależnie od stopnia ambliopii.
4) Podczas stosowania obturacji należy polecić stosowanie prostych ćwiczeń celowniczych
w domu.
5) Jeżeli obturacja nie przynosi efektu należy zastosować inne metody terapii. Wówczas
ważne jest ponowne przeprowadzenie badań.
6) Podczas leczenia ważne jest wykluczenie organicznych przyczyn osłabienia ostrości
widzenia. W tym celu można wykonać m.in. badanie wywołanych potencjałów
wzrokowych (VEP, VER).
7) W przypadku fiksacji ekscentrycznej powyżej 6 roku życia, zasłanianie należy stosować
z dużą ostrożnością.
8) Im młodsze dziecko, tym szybsza jest poprawa ostrości wzroku, ale też większe ryzyko
powstania niedowidzenia odwrotnego (amblyopia verte) w zdrowym oku [2, 7].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel stosowania obturacji w leczeniu niedowidzenia?
2. Jakie znasz rodzaje obturacji w leczeniu zeza i niedowidzenia?
3. Jakie znasz rodzaje zasłonek i ich zastosowanie?
4. Jakie znasz wskazania do stosowania atropinizacji?
5. W jakim celu stosujemy reduktory ostrości wzroku?
6. Jakie znasz ogólne zasady stosowania obturacji w leczeniu niedowidzenia?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zastosuj obturację dla dziecka w wieku przedszkolnym, używając różnych materiałów.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać materiały do wykonania zasłonek,
2) zaprojektować zasłonki dla dzieci w różnym wieku,
3) nawiązać kontakt z dzieckiem,
4) zaprezentować dziecku zasłonkę i krótko objaśnić sposób jej zakładania,
5) wyjaśnić cel stosowania zasłonki stosując metody odpowiednie do wieku i wrażliwości
dziecka oraz zasady obowiÄ…zujÄ…ce podczas jej noszenia,
6) użyć gotowego obturatora, kupionego w aptece,
7) umyć ręce,
8) posadzić dziecko wygodnie, zdjąć okulary, polecić aby skierowało wzrok w twoją stronę,
9) odkleić paski zabezpieczające wewnętrzną część zasłonki,
10) ostrożnie, ale dokładnie przykleić zasłonkę na okolicę oczodołu oka zdrowego,
11) przypomnieć dziecku jeszcze raz o zasadach obowiązujących podczas noszenia zasłonki,
12) przeprowadzić rozmowę z rodzicem bądz
opiekunem dziecka, wyjaśnić wszelkie
wątpliwości,
13) zaplanować ćwiczenia do domu w czasie stosowania obturacji i wyjaśnić rodzicom jak je
stosować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały do wykonania zasłonek wg pomysłu (np. białe i kolorowe kartki papieru, folie,
szeroki przylepiec),
 gotowe zasłonki do mocowania na skórę,
 dowolne okulary.
Ćwiczenie 2
Dobierz i zastosuj na okulary reduktor ostrości wzroku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami stosowania reduktorów ostrości wzroku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami wykonywania,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) wykonać badanie ostrości wzroku obu oczu zgodnie z zasadami,
5) dobrać wartość reduktora w zależności od stopnia niedowidzenia,
6) wymodelować kształt folii redukcyjnej i zamocować na szkło okularowe w sposób
podany w instrukcji,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) udokumentować dobranie reduktora w karcie ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 folie redukcyjne,
 reduktory,
 nożyczki,
 bieżąca woda,
 ściereczka przeznaczona do czyszczenia okularów.
Ćwiczenie 3
Na podstawie analizy dokumentacji dziecka z niedowidzeniem dobierz rodzaj obturacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z kartą badań okulistycznych i strabologicznych dziecka,
2) przeanalizować dane i ocenić przyczynę i stopień niedowidzenia,
3) dobrać rodzaj obturacji,
4) zaplanować czas stosowania obturacji,
5) ustalić częstotliwość kontroli,
4) przedstawić i uzasadnić wnioski na forum grupy,
5) przeprowadzić dyskusję na temat zasad dobierania rodzaju obturacji w leczeniu zeza
i niedowidzenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru formatu A4, flamastry,
 przykładowe, uzupełnione karty badań okulistycznych i strabologicznych.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić cel stosowania obturacji w leczeniu niedowidzenia?
2) scharakteryzować rodzaje obturacji w leczeniu zeza i niedowidzenia?
3) zastosować dziecku ścisłą obturację?
4) wykonać zasłonkę do mocowania na okulary?
5) modelować i wklejać folie redukcyjne lub reduktory na okulary?
6) dobrać metodę obturacji?
7) omówić zasady stosowania obturacji w leczeniu zeza
i niedowidzenia?
8) zaplanować czas stosowania obturacji i częstotliwość badań
kontrolnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Zastosowanie penalizacji w leczeniu niedowidzenia
4.3.1. Materiał nauczania
Penalizacja
Metoda zaczerpniÄ™ta od autorów francuskich (Quéré, Rossazza, Delplace 1969) polega na
zastosowaniu takiej korekcji wady refrakcji, która umożliwia jednemu oku dobre widzenie
z bliska, a drugiemu z daleka. Aby wzmocnić efekt penalizacji dodatkowo stosuje się atropinę.
Nazwa pochodzi od słowa poena (kara), la penalisation (ukaranie) co ma obrazować
sztuczne obniżenie ostrości wzroku oka dobrze widzącego  jakby jego ukaranie  aby
zwiększyć szanse oka niedowidzącego i ułatwić w ten sposób dalsze leczenie korespondencji
siatkówkowej i redukcję kąta zeza.
Bodz
cem do rozpracowania tej metody była obserwacja Pfandla, który twierdził, że u osób
zezujących, posiadających umiarkowaną krótkowzroczność jednego oka i niedużego stopnia
nadwzroczność oka drugiego, nie dochodzi do niedowidzenia, a także do utrwalenia
nieprawidłowej korespondencji siatkówek. Zaczęto opracowywać taką korekcję optyczną, która
wywołałaby podobny stan widzenia jak w przypadkach obserwowanych przez Pfandla[1].
W klasycznej metodzie penalizacji oko prowadzÄ…ce przystosowuje siÄ™ do patrzenia w dal,
a oko niedowidzÄ…ce do patrzenia z bliska. W tym celu do oka zdrowego podaje siÄ™ atropinÄ™
i przepisuje siÄ™ korekcjÄ™ okularowÄ… w dal, dostosowanÄ… do wady refrakcji. Natomiast przed
oko niedowidzące stosuje się korekcję silniejszą o +1,0 do +3,0 Dsph do pełnego wyrównania
wady refrakcji.
Zastosowanie penalizacji
 leczenie niedowidzenia (szczególnie u małych dzieci, z oczopląsem, w niedowidzeniu
wtórnym),
 leczenie nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej.
Zalety penalizacji
 uzyskanie prawidłowej orientacji przestrzennej,
 wtórne zmniejszenie obiektywnego kąta zeza,
 zmniejszenie czynnika akomodacyjnego w zezie.
Penalizacja jest korzystniejszą metodą leczenia niedowidzenia u dzieci z oczopląsem niż
obturacja. Zasłanianie oka prowadzącego powoduje nasilenie ruchów oczopląsowych lub
może wyzwolić oczopląs ukryty. A to z kolei jest przeszkodą w uzyskaniu poprawy ostrości
wzroku.
Przeciwwskazania do stosowania penalizacji:
 krótkowzroczność,
 zez rozbieżny,
 uczulenie na atropinÄ™.
Rodzaje penalizacji
1) Penalizacja z bliska  metoda Poliquena
W pierwszej fazie leczenia do oka prowadzÄ…cego podaje siÄ™ atropinÄ™ i przepisuje siÄ™
szkło planum, a przed oko niedowidzące stosuje się korekcję silniejszą o +1,0 do +3,0 Dsph
do pełnego wyrównania wady refrakcji. W miarę postępu leczenia oko niedowidzące powinno
przejąć fiksację do bliży. Wówczas w zdrowym oku wyrównuje się wadę refrakcji,
zapewniającą dobre widzenie w dal i w dalszym ciągu podaje się atropinę. Jeżeli oko
niedowidzące będzie utrzymywało fiksację do bliży stopniowo redukuje się atropinizację oka
zdrowego.
Zastosowanie metody:
 niedowidzenie dużego stopnia u małych dzieci z nadwzrocznością,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 normalizacja korespondencji siatkówkowej.
2) Penalizacja w dal
StosujÄ…c tÄ… metodÄ™ penalizacji oko niedowidzÄ…ce przystosowuje siÄ™ do patrzenia w dal,
a oko prowadzÄ…ce do patrzenia z bliska. W tym celu do oka zdrowego podaje siÄ™ atropinÄ™
i przepisuje siÄ™ korekcjÄ™ okularowÄ… silniejszÄ… o +1,0 do +3,0 Dsph. Natomiast przed oko
niedowidzące stosuje się korekcję do pełnego wyrównania wady refrakcji.
Zastosowanie metody:
 niedowidzenia średniego stopnia u małych dzieci, jako kontynuacja po leczeniu obturacją
lub penalizacjÄ… z bliska,
 zapobieganie nawrotowi niedowidzenia,
 leczenie nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej.
3) Penalizacja całkowita
Metoda ta polega na uzyskaniu podobnego stanu jak w przypadku obturacji oka
zdrowego. W tym celu do zdrowego oka podaje się atropinę i przepisuje się szkła
rozpraszające lub obniżoną korekcję nadwzroczności o 4  5 D w zależności od wielkości
wady. Natomiast oko niedowidzące ma wyrównaną wadę refrakcji. Ten rodzaj penalizacji
stosujemy najczęściej u dzieci starszych.
Zastosowanie metody:
 niedowidzenie dużego i średniego stopnia u dzieci z wysoką nadwzrocznością,
 niedowidzenie średniego i małego stopnia u starszych dzieci, które z
le znoszÄ… obturacjÄ™.
4) Penalizacja naprzemienna
Metoda ta pozwala na uzyskanie podobnego stanu jak obturacja naprzemienna. Podczas
leczenia stosuje się dwie pary okularów z nadkorekcją od +1,5 do +3,0 Dsph. Jedna para ma
nadkorekcję dla oka prawego, druga dla oka lewego. Wskazane jest również zastosowanie
pryzmatu wyrównującego odchylenie zezowe. W tej metodzie nie stosuje się atropiny.
Zastosowanie metody:
 leczenie nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej,
 leczenie obustronnego niedowidzenia w nadwzroczności.
5) Penalizacja wybiórcza  selektywna
StosujÄ…c tÄ… metodÄ™ do oka prowadzÄ…cego podaje siÄ™ atropinÄ™ i przepisuje siÄ™ korekcjÄ™
wyrównującą wadę refrakcji. Natomiast dla oka niedowidzącego przepisuje się szkło
dwuogniskowe, z wyrównaną korekcją do dali i nadkorekcją +2,0 Dsph z bliska.
Zastosowanie metody:
 u dzieci po zabiegu operacyjnym, u których nadal występuje zez przy fiksacji z bliska,
 w zezie akomodacyjnym z niedowidzeniem.
6) Penalizacja ulgowa  podtrzymujÄ…ca
Metodę tą stosujemy w końcowym etapie leczenia niedowidzenia. Polega na
zastosowaniu nadkorekcji o 1,0  1,5 D przed okiem prowadzÄ…cym, a przed okiem
niedowidzącym wyrównanie wady refrakcji. W tej metodzie nie stosuje się atropiny.
Zastosowanie metody:
 zapobieganie nawrotowi niedowidzenia i tłumienia, utrzymanie widzenia obuocznego,
 u małych dzieci z ambliopią średniego i małego stopnia z fiksacją centralną lub
nieustalonÄ… centralnÄ….
7) Metoda penalizacyjna zmodyfikowana
Modyfikacja polega na zastosowaniu przed okiem prowadzÄ…cym pryzmatu o mocy
odpowiadającej kątowi zeza. W ten sposób oko prowadzące ustawia się w zezie,
a niedowidzące na wprost. Metoda ta ma na celu uzyskanie prawidłowej lokalizacji ręka-oko.
Zastosowanie metody:
 niedowidzenie dużego stopnia z fiksacją ekscentryczną.
 w zezach o dużym kącie i z wysokim stopniem niedowidzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega metoda penalizacji?
2. W jakich przypadkach można zastosować metodę penalizacji?
3. Jakie znasz rodzaje penalizacji?
4. Czym różnią się poszczególne rodzaje penalizacji?
5. W jakich przypadkach nie należy stosować penalizacji?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie analizy wybranej dokumentacji dziecka zaplanuj zastosowanie penalizacji.
Wnioski przedstaw w postaci graficznej lub w tabeli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać potrzebne informacje na temat penalizacji w poradniku dla ucznia i literaturze
przedmiotu (rozdział 6),
2) wynotować potrzebne dane: wskazania do zastosowania poszczególnych metod
penalizacji,
3) zapoznać się z kartą badań okulistycznych i strabologicznych dziecka,
4) przeanalizować wyniki badań i ocenić przyczynę i stopień niedowidzenia,
5) zaplanować stosowanie kolejno poszczególnych rodzajów penalizacji w zależności od
wyników badań,
6) ustalić częstotliwość stosowania penalizacji i badań kontrolnych,
7) przedstawić wnioski grupie i przedyskutować ewentualne różnice w opracowaniu
zagadnienia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 poradnik dla ucznia,
 literatura z rozdziału 6,
 arkusze papieru formatu A4,
 przykładowa, uzupełniona karta badań okulistycznych i strabologicznych.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić zasadę penalizacji?
2) wyjaśnić zalety stosowania penalizacji w leczeniu zeza
i niedowidzenia?
3) wymienić rodzaje penalizacji?
4) scharakteryzować poszczególne rodzaje penalizacji?
5) dokonać zróżnicowania poszczególnych rodzajów penalizacji
w zależności od zastosowania?
6) wymienić p/wskazania do stosowania penalizacji?
7) określić częstotliwość stosowania penalizacji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Ćwiczenia pleoptyczne metodÄ… Cüppersa lub Bangertera
4.4.1. Materiał nauczania
Pleoptyka  jest leczeniem polegającym na przywróceniu plamce oka niedowidzącego
prawidłowej czynności i dominacji nad obwodem siatkówki.
Ćwiczenia pleoptyczne polegają na pobudzaniu i oświetlaniu odpowiednich miejsc
siatkówki oraz wywoływaniu powidoków.
Ćwiczenia pleoptyczne mają na celu:
 usunąć mroczek środkowy,
 poprawić ostrość wzroku,
 przywrócić prawidłową lokalizację przestrzenną.
Do podstawowych metod pleoptycznych zalicza siÄ™ metodÄ™ Cüppersa i Bangertera.
Schemat leczenia niedowidzenia:
1) Leczenie podstawowe  to zabiegi majÄ…ce na celu uzyskanie centralnej fiksacji i poprawÄ™
ostrości wzroku. W leczeniu podstawowym stosuje się ćwiczenia pleoptyczne za pomocą
eutyskopu lub pleoptoforu, a następnie ćwiczenia na lokalizatorze, koordynatorze,
centroforze. Podczas leczenia podstawowego stosujemy obturacjÄ™ oka zdrowego.
2) Leczenie główne  to zabiegi prowadzące do dalszego podniesienia ostrości wzroku oka
zezującego i ćwiczenia obuocznego widzenia z wykorzystaniem takich aparatów jak:
separator, mnemoskop, korektory akustyczne, cheiroskop, synoptofor, stereoskop,
diploskop.
Metoda Cüppersa
Cüppers zakÅ‚ada, że w zezie i niedowidzeniu nierównolegÅ‚e ustawienie oczu, czy
osłabienie ostrości wzroku nie jest głównym objawem. Ważniejsza jest patologicznie
zmieniona funkcja w ośrodkowym układzie nerwowym.
Obniżenie ostrości wzroku w niedowidzeniu wywołane jest:
 mroczkiem środkowym (w wyniku hamowania),
 przesunięciem lokalizacji  na wprost na ekscentryczne miejsce siatkówki.
Zarówno zjawisko hamowania jak i zmiana lokalizacji ma swój początek w korze
mózgowej. Skuteczność leczenia niedowidzenia zależy więc od tego, czy uda nam się
rozbudzić odruchy fizjologiczne lub dostatecznie je wyćwiczyć.
Zasady leczenia niedowidzenia wg Cüppersa
1. W przypadkach z fiksacją centralną  eliminacja procesów hamowania w okolicy
plamkowej (przywrócenie fizjologicznej dominacji plamki nad obwodem siatkówki).
2. W przypadkach z fiksacjÄ… ekscentrycznÄ…:
 odzyskanie przez plamkę głównego kierunku widzenia i doprowadzenie do normy
wartości przestrzennej całej siatkówki,
 koordynacja ruchów oka z fizjologicznym kierunkiem widzenia,
 odbudowę sensomotorycznej koordynacji ruchów, zwłaszcza ręki.
3. Ograniczenie dominacji oka prowadzącego, a przez to usunięcie obuocznie
uwarunkowanych odruchów hamujących i zmiany lokalizacji obuocznej.
4. Leczenie tzw. objawów towarzyszących : zaburzeń spostrzegania kształtów oraz
trudności w rozróżnianiu gęsto ułożonych znaków [8].
MetodÄ™ Cüppersa można nazwać lokalizacyjnÄ…, ponieważ w leczeniu zeza z fiksacjÄ…
ekscentryczną główną wagę przywiązuje się do zmiany lokalizacji wzrokowej.
Do leczenia ambliopii metodÄ… Cüppersa wykorzystuje siÄ™:
1) powidoki wywołane eutyskopem,
2) zjawisko Haidingera.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Metoda powidokowa
Podstawą aktywnego leczenia tą metodą są powidoki, powstające po zadziałaniu silnym
Å›wiatÅ‚em na siatkówkÄ™. Cüppers skonstruowaÅ‚ specjalny aparat w ksztaÅ‚cie wziernika 
eutyskop, który ma wbudowane przesłony o różnej średnicy. Służą one do ochraniania plamki
w czasie olśniewania siatkówki w części pozaplamkowej. Wielkość przesłony dobierana jest
według zasady: im bliżej plamki znajduje się punkt ekscentrycznej fiksacji, tym mniejszy
znaczek osłaniający plamkę.
Po olśnieniu obwodowej części siatkówki pacjent po krótkiej fazie ciemnej powinien
dostrzec:
 powidok pozytywny  jasny pierścień z ciemniejszym kółkiem w środku,
 powidok negatywny - ciemny pierścień z jasnym kółkiem w środku.
Powidoki te pojawiają się kilkakrotnie coraz słabsze na przemian z fazą ciemną, aż do
całkowitego ich wygaszenia.
Podczas ćwiczenia stosuje się migające światło, oświetlające biały ekran, na który patrzy
pacjent. Ułatwia to przejście powidoku pozytywnego w negatywny i utrzymanie go przez
dłuższy czas. Jeżeli pacjent jest w stanie zobaczyć powidok negatywny i utrzymać go przez
dłuższy czas wówczas prognoza leczenia niedowidzenia jest korzystniejsza.
Powidok negatywny powstaje w korze mózgowej  pacjent widzi go jak realny przedmiot
w przestrzeni. Powidok negatywny ułatwia usuwanie procesów hamujących w części
środkowej siatkówki  mroczka środkowego. W centrum olśnienia powstaje małe pole
widzenia, odpowiadające nie olśnionej części siatkówki  pacjent fiksuje plamką, a tym
samym wraca fizjologiczny kierunek widzenia.
A B
Rys. 2. Powidok wywołany eutyskopem: A - powidok pozytywny, B - powidok negatywny
Wywoływanie powidoków eutyskopem
Przebieg ćwiczenia:
1) Przygotowanie dziecka do ćwiczenia: nawiązanie kontaktu, wyjaśnienie celu i przebiegu
ćwiczenia.
2) Rozszerzenie z
renicy oka niedowidzącego: podanie leku krótko działającego w postaci
kropli do worka spojówkowego (np. 1% tropikamidu).
3) Wywołanie powidoku w oku zdrowym, aby wytłumaczyć dziecku zjawisko powidoku.
4) Zasłonięcie oka zdrowego. W przypadku dużego kąta zeza i dalekiej ekscentrycznej
fiksacji odwiedzenie tego oka, aby oko niedowidzące ustawiło się na wprost.
5) Zbadanie fiksacji oka niedowidzÄ…cego.
6) Oświetlanie obwodowej części siatkówki eutyskopem po osłonięciu plamki czarną
przesłoną, chroniącą przed olśnieniem. Czas naświetlania 20 s, przy ustawieniu
transformatora, regulującego napięcie żarówki na 4,5  5 V.
7) W nowszych typach eutyskopów tzw. błyskowych oświetlanie wykonujemy przez
naciśnięcie tzw. flesza.
8) Po wywołaniu powidoku dziecko staje przed białym ekranem, oświetlanym przerywanym
światłem. Zaczynamy od dłuższej fazy ciemnej i stopniowo wydłużamy fazę jasną 
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
ułatwia to przejście powidoku pozytywnego w powidok negatywny i wzmacnia jego
intensywność.
9) W trakcie ćwiczenia uczymy dziecko, aby jak najdłużej starało się utrzymać powidok
negatywny w fazie jasnej  wtedy hamowanie jest przezwyciężone.
10) Polecamy dziecku, aby wyciągnęło rękę i palcem wskazującym celowało w środek
powidoku, podchodzÄ…c do ekranu.
11) Uczymy dziecko prawidłowej lokalizacji powidoku na wprost. W przypadku fiksacji
ekscentrycznej powidok może pojawiać się z boku, wówczas stale sugerujemy
prawidłowy kierunek na wprost.
12) Dziecko ćwiczy do wygaśnięcia powidoku. Następnie ponownie wywołujemy powidok
eutyskopem i dziecko powtarza ćwiczenie lokalizacji powidoku. Wywoływanie
powidoków powtarzamy kilkakrotnie. Czas ćwiczenia od 0,5  1 h w zależności od
wieku dziecka i jego koncentracji. Ćwiczenia metodą powidokową przeprowadza się 2 
3 razy dziennie.
W miarę postępu leczenia ambliopii, gdy oko niedowidzące osiąga fiksację centralną,
ćwiczenia można połączyć z fiksowaniem realnego przedmiotu np. optotypu, krzyżyka,
rozproszonego światła. W ten sposób stopniowo pobudzamy oko niedowidzące do używania
prawidłowej lokalizacji w życiu codziennym.
Rys. 3. Wywoływanie powidoków za pomocą eutyskopu
Zjawisko Haidingera można zaobserwować jedynie plamką. Plamka zawiera żółty
barwnik i promienisty układ włókien siatkówkowych co warunkuje spostrzeganie tego
zjawiska. WedÅ‚ug Cüppersa zjawisko Haidingera widziane jest przez pacjentów, u których
ostrość wzroku wynosi co najmniej 0,1 normy.
Cüppers wprowadziÅ‚ dodatkowo ćwiczenia, w których wykorzystano zjawisko
Haidingera do pobudzania fiksacji plamkowej i prawidłowej lokalizacji wzrokowej.
Zjawisko Haidingera możemy wykorzystać podczas ćwiczeń za pomocą :
 koordynatora,
 koordynatora  cheiroskopu,
 synoptoforu.
Za pomocą tych aparatów istnieje możliwość przeprowadzania ćwiczeń jednoocznych
i obuocznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 Ćwiczenia za koordynatorach
Ćwiczenia z wykorzystaniem zjawiska Haidingera polegają na fiksowaniu obracającego
się śmigiełka, określanego też jako wiatraczek, miotełka. Na początku leczenia pacjenci
z fiksacją ekscentryczną widzą śmigiełko z boku. W trakcie ćwiczenia zwracamy uwagę
pacjenta, aby starał się fiksować zjawisko na wprost. W ten sposób ćwiczona jest prawidłowa
lokalizacja w oku niedowidzÄ…cym.
W początkowym okresie ćwiczeń na koordynatorze stosuje się równocześnie
wywoływanie powidoków eutyskopem. Ułatwia to zmianę lokalizacji i fiksacji.
W trakcie postępu leczenia, gdy pacjent prawidłowo lokalizuje plamką można przejść do
ćwiczeń koordynacji zjawiska Haidingera z realnym przedmiotem. Do aparatu zakłada się
obrazek (np. samolot) i pacjent ma za zadanie nałożyć śmigiełko na środkowy punkt obrazka.
W ten sposób ćwiczona jest prawidłowa lokalizacja przestrzenna: punkt fiksacji i śmigiełko
widziane jest w jednym i zgodnym kierunku na wprost.
Kolejnym etapem są ćwiczenia koordynacji motorycznej oko  ręka. Pacjent specjalnym
rylcem wskazuje miejsce, na które nałożony jest wiatraczek. Kontrolujemy prawidłową
lokalizację przez zwężenie okrężne pola za pomocą przesłony w koordynatorze.
W trakcie ćwiczeń co jakiś czas należy zmieniać kierunek i szybkość obrotu śmigiełka
oraz intensywność oświetlenia  zapobiega to zjawisku hamowania.
W miarę postępu leczenia należy przejść do ćwiczeń obuocznych. Ten rodzaj ćwiczeń
można przeprowadzić za pomocą synoptoforu i koordynatora do bliży (koordynator 
cheiroskop). Przed oko zdrowe zakłada się obrazek do fiksacji, a przed okiem niedowidzącym
wywołuje się zjawisko Haidingera. Obrazek powinien być słabo oświetlony, aby śmigiełko
było lepiej widoczne.
Podczas ćwiczeń na koordynatorze  cheiroskopie pacjent obrysowuje kontury obrazka
specjalnym ołówkiem. Aparat ten jest tak skonstruowany, że pacjent na końcu ołówka widzi
zjawisko Haidingera. W ten sposób oko niedowidzące utrzymuje plamkową fiksację w czasie
ruchów obu oczu.
W koordynatorze  cheiroskopie pacjent ma możliwość ćwiczenia koordynacji obojga
oczu i koordynacji oko  ręka.
Metoda Bangertera
Główne zasady leczenia niedowidzenia wg Bangertera:
1) Stworzenie możliwie dobrych warunków widzenia:
 korekcja wady refrakcji,
 redukcja zbyt dużego kąta zeza,
 usunięcie innych przeszkód widzenia.
2) Stosowanie odpowiedniego pobudzania plamkowego.
3) Wykorzystanie współzawodnictwa między widzeniem centralnym a obwodowym.
4) Wykorzystanie współzawodnictwa obu oczu.
5) Wciągnięcie do współpracy innych zmysłów dla ułatwienia poprawy widzenia.
6) Wykorzystanie pamięci wzrokowej.
7) Wykorzystanie łatwiejszego rozpoznawania przedmiotów będących w ruchu.
8) Uwzględnienie specjalnych trudności w widzeniu oka niedowidzącego [8].
Leczenie pleoptoforem  metoda olśniewania i pobudzania
Leczenie za pomocą pleoptoforu Bangerter oparł na zasadzie olśnienia i pobudzenia.
Zasada ta polega na wykorzystaniu współzawodnictwa między widzeniem obwodowym
a centralnym poprzez :
 wyłączenie części obwodowej siatkówki za pomocą mroczka wywołanego w miejscu
fiksacji ekscentrycznej,
 bezpośrednie celowane pobudzenie plamki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 Pleoptofor jest to precyzyjny aparat pozwalający dokładnie  pod kontrolą wzroku 
wywoływać olśnienie w określonym miejscu siatkówki i pobudzać plamkę. Służą do tego
specjalne szablony zakładane do aparatu.
W zależności od rodzaju fiksacji stosuje się:
1) olśnienie okrężne siatkówki  olśniewa się siatkówkę dookoła plamki; technikę tą stosuje
się w przypadku fiksacji ekscentrycznej niestałej, braku fiksacji lub w przypadku fiksacji
blisko dołeczka środkowego (parafoweolarnej),
2) olśnienie punktowe  celowane olśnienie miejsca  fałszywej plamki w przypadku
fiksacji ekscentrycznej ustalonej (oprócz parafoweolarnej).
Do okrężnego olśnienia siatkówki służą trzy rodzaje szablonów. Każdy z nich składa się
z dwóch części:
 dolna część zawiera czarny znaczek, służący do zakrycia plamki w czasie fazy
olśniewania,
 górna część zawiera otwór otoczony czarnym pierścieniem, służący do pobudzania
plamki.
Każdy z trzech szablonów różni się wielkością znaczków i otworów.
Jeżeli stosujemy olśnienie punktowe stosujemy czwarty szablon z dwoma otworami:
większy do olśniewania punktu fiksacji ekscentrycznej, mniejszy do pobudzania plamki.
Przebieg i zasady leczenia za pomocÄ… pleoptoforu:
1) Przygotowanie dziecka:
 wyjaśnienie dziecku celu i przebiegu ćwiczenia,
 rozszerzenie z
renicy oka niedowidzącego lekiem krótko działającym (np. 1%
tropikamidem),
 zbadanie fiksacji oka niedowidzÄ…cego,
 wygodne posadzenie dziecka przy aparacie i dopasowanie podpórki pod brodę,
 podczas naświetlania pleoptoforem dziecko ma zdjęte okulary.
2) Ustawienie wyraz
nego obrazu dna oka poprzez wyrównanie refrakcji osoby badającej na
okularze lunety obserwacyjnej oraz refrakcji dziecka na obiektywie lunety obserwacyjnej.
3) Dobranie odpowiedniego szablonu stosownie do przypadku wg zasady: im bliżej plamki
znajduje się punkt ekscentrycznej fiksacji tym mniejszy znaczek osłaniający plamkę
i mniejszy otwór, służący do pobudzania.
4) Dobranie natężenia światła do olśniewania wg zasady: im bliżej plamki punkt
ekscentrycznej fiksacji tym mniejsze natężenie światła (unikamy olśnienia plamki).
5) Ustawienie oka zezujÄ…cego na wprost poprzez odprowadzenie oka zdrowego za pomocÄ…
znaczka fiksacyjnego. Dziecko ma za zadanie stale fiksować okiem zdrowym.
6) Osłonięcie plamki oka niedowidzącego okrągłym czarnym znaczkiem i olśniewanie
obwodowej części siatkówki przez 1 minutę.
7) W czasie olśniewania ortoptystka stale obserwuje dno oka dziecka i w razie
jakiegokolwiek ruchu stabilizuje czarny znaczek na plamce, poruszajÄ…c znaczkiem
fiksowanym przez oko zdrowe.
8) Po fazie olśniewania ortoptystka redukuje natężenie światła i przesuwa szablon na część
z otworem. Ustawia tak fiksację dziecka, aby refleks z dołeczka środkowego oka
niedowidzącego znajdował się w centrum otworu.
9) Pobudzanie plamki bodz
cami świetlnymi wykonuje się automatycznie. W starym typie
pleoptoforu ortoptystka pobudza plamkę ręcznie, naciskając specjalny wyłącznik.
Częstość bodz
ców nie powinna przekraczać 1  2 na sekundę, a intensywność światła do
pobudzania plamki należy dobrać do wielkości mroczka środkowego. Faza pobudzania
plamki bodz
cami świetlnymi powinna trwać 1 minutę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
10) Po fazie pobudzania należy ponownie przejść do fazy olśniewania. Szablon z czarnym
znaczkiem ortoptystka przesuwa z powrotem, osłania plamkę i olśniewa część
pozaplamkową siatkówki przez 30 sekund.
11) W przypadku stosowania olśniewania punktowego miejsca fiksacji ekscentrycznej do
pleoptoforu zakłada się szablon z otworami. Dziecko ma zasłonięte oko zdrowe.
Ortoptystka poleca dziecku, aby fiksowało okiem niedowidzącym punkt świetlny
w szablonie. Następnie stale obserwując dno oka wykonuje punktowe olśnienie miejsca
fiksacji ekscentrycznej przez 1 minutę. Po odsłonięciu zdrowego oka wykonuje
pobudzanie plamki również przez 1 minutę. W tym przypadku nie wykonuje się
ponownie olśniewania.
Po leczeniu za pomocą pleoptoforu należy przejść do ćwiczeń bierno-czynnych.
Ćwiczenia na lokalizatorze
Ćwiczenia na lokalizatorze (rys. 4) należy zawsze wykonywać po leczeniu oka
niedowidzÄ…cego pleoptoforem bÄ…dz
eutyskopem. Mają na celu przywrócenie prawidłowej
lokalizacji wzrokowej, ćwiczenie prawidłowego odruchu lokalizacyjnego oko  ręka.
Rys. 4. Ćwiczenie na lokalizatorze
Przebieg ćwiczenia:
1) Podczas ćwiczenia dziecko siedzi wygodnie na odpowiedniej wysokości i w odległości
około 30 cm od powierzchni lokalizatora, a ortoptystka siedzi na niższym taborecie, aby
dokładnie widzieć oczy dziecka. Ćwiczenie przeprowadza się w przyciemnionym pokoju.
2) Ortoptystka sprawdza położenie refleksu rogówkowego w oku prowadzącym i dokładnie
zakrywa to oko.
3) Podczas ćwiczenia ortoptystka przyciskiem uruchamia zapalanie się żaróweczek
w poszczególnych otworach, a dziecko ma za zadanie nakrywać palcem światełko.
4) Ćwiczenie rozpoczyna się od prezentowania światełka na lokalizatorze bez kolorowych
płyt.
5) Podczas ćwiczenia ortoptystka obserwuje odblask rogówkowy w oku niedowidzącym.
Jeżeli dziecko fiksuje miejscem ekscentrycznym siatkówki (refleks przesunięty)
ortoptystka palcem zakrywa światełko i poleca fiksować palec. Następnie powoli
przesuwa palec w odpowiednim kierunku do momentu, aż odblask światełka lokalizatora
znajdzie się w takim samym miejscu jak wcześniej w oku prowadzącym. W ten sposób
światełko pada na plamkę oka niedowidzącego i dziecko powoli zaczyna lokalizować
zgodnie z fizjologicznym kierunkiem widzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
6) Jeżeli dziecko zaczyna prawidłowo lokalizować światełko należy nakładać na lokalizator
kolorowe plansze z coraz mniejszymi otworkami (od 5mm do 1mm). Aby wyeliminować
w ćwiczeniu zmysł dotyku na plansze zakłada się dodatkowo przezroczystą płytę.
Wówczas dziecko nie ma możliwości lokalizowania otworków dotykiem.
7) Czas ćwiczenia na lokalizatorze powinien wynosić około 15 minut.
8) Po ćwiczeniu na lokalizatorze należy sprawdzić fiksację wizuskopem.
Ćwiczenia na lokalizatorze poprzedzone wywoływaniem powidoków za pomocą
eutyskopu lub pleoptoforu powtarza się 2  3 razy, tak aby cały cykl trwał około 1 godziny.
Ćwiczenia na centroforze
Ćwiczenia za pomocą centroforu wykonujemy tylko w przypadku fiksacji centralnej.
W miarę postępu leczenia niedowidzenia, kiedy po naświetlaniu i ćwiczeniach na
lokalizatorze uzyskujemy fiksację centralną można uzupełniać leczenie za pomocą tego
urzÄ…dzenia.
Podczas ćwiczenia dziecko patrzy okiem niedowidzącym w okular na obracającą się
spiralę. Spirala obraca się koncentrycznie, a to ułatwia fiksowanie środkowego jej punktu.
W środku spirali można prezentować małe optotypy (haki, literki, proste obrazki), jak
również można włączyć zjawisko Haidingera, co zapewni fiksację plamkową. Stosowanie
zjawiska Haidingera i optotypów pobudza biernie plamkę.
Ćwiczenia na separatorze
W niedowidzeniu zezowym występuje tzw. zjawisko natłoku (crowding). Dziecko ma
trudności w rozpoznawaniu gęsto ułożonych znaków. Ćwiczenia za pomocą separatora mają
na celu pokonanie tych trudności.
Separator jest rodzajem tablicy, na której znajdują się optotypy. Podczas ćwiczenia
można zmieniać odległości między optotypami lub regulować oświetlenie poszczególnych
znaków.
Przed przystąpieniem do ćwiczenia ortoptystka sprawdza z jakiej odległości dziecko
rozpoznaje optotypy. Następnie szczelnie zasłania oko prowadzące. Podczas ćwiczenia
ortoptystka stopniowo zmniejsza odległość między znakami, a dziecko ma za zadanie
odczytywać je. W trakcie ćwiczeń dziecko uczy się pokonywać trudność w oddzielaniu coraz
gęściej ułożonych znaków, uczy się spostrzegania kształtu.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie pleoptyka?
2. Jaki jest cel ćwiczeń pleoptycznych?
3. Jaki jest schemat leczenia niedowidzenia?
3. Jakie znasz metody ćwiczeń pleoptycznych?
4. Jakie znasz główne zaÅ‚ożenia metody Cüppersa?
5. Na czym polega metoda powidokowa w leczeniu niedowidzenia?
6. W jaki sposób wywołujemy powidoki eutyskopem?
7. Na czym polega zjawisko Haidingera?
8. Jakie są zasady i sposób przeprowadzania ćwiczeń za pomocą koordynatora?
9. Na czym polega metoda olśniewania i pobudzania?
10. Jakie znasz zasady i przebieg naświetlania za pomocą pleoptoforu?
11. Jaki jest cel i przebieg ćwiczeń na lokalizatorze?
12. Jaki jest cel i przebieg ćwiczeń na centroforze?
13. Jaki jest cel i przebieg ćwiczeń za pomocą separatora?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj ćwiczenia pleoptyczne za pomocą eutyskopu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia przy użyciu eutyskopu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia metodą powidokową, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
dostosowujÄ…c metody do wieku dziecka,
4) rozszerzyć z
renicÄ™ oka niedowidzÄ…cego, podajÄ…c 0,5% Sol. Tropicamidum do worka
spojówkowego, zgodnie z zasadami podawania kropli do oczu,
5) wywołać powidok w oku zdrowym, aby wytłumaczyć dziecku zjawisko powidoku,
6) zasłonić oka zdrowe,
7) zbadać fiksację oka niedowidzącego i dobrać rodzaj przesłony chroniącej plamkę przed
olśnieniem,
8) oświetlać obwodową część siatkówki eutyskopem po osłonięciu plamki przesłoną (czas
oświetlania 20 s),
9) po wywołaniu powidoku włączyć oświetlenie ekranu (przerywane) i polecić dziecku, aby
wyciągnęło rękę i palcem wskazującym celowało w środek powidoku, podchodząc do
ekranu,
10) w czasie ćwiczenia regulować oświetlenie ekranu: zacząć od dłuższej fazy ciemnej
i stopniowo wydłużać fazę jasną,
11) polecić dziecku, aby jak najdłużej starało się utrzymać powidok negatywny w fazie jasnej,
12) w trakcie ćwiczeń uczyć dziecko prawidłowej lokalizacji powidoku na wprost,
13) podtrzymywać kontakt z dzieckiem, skupiać jego uwagę na prawidłowym wykonaniu
ćwiczenia, pytać o samopoczucie,
14) ćwiczyć lokalizację do wygaśnięcia powidoku,
15) wywoływanie powidoków powtórzyć kilka razy w zależności od wieku dziecka
i skupienia na ćwiczeniu,
16) uporządkować stanowisko pracy,
17) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia oraz udokumentować jego wykonanie
w karcie ćwiczeń dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 eutyskop,
 wizuskop,
 biały ekran,
 lampa z przerywaczem,
 zestaw do podawania kropli (czyste gaziki, miska nerkowata, pojemnik na odpadki),
 0,5% Sol. Tropicamidum,
 zasłonka,
 karta ćwiczeń dziecka.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ćwiczenia za pomocą koordynatora.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia przy użyciu koordynatora,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
dostosowujÄ…c metody do wieku dziecka,
4) w początkowym okresie ćwiczeń na koordynatorze w oku niedowidzącym wywołać
powidok eutyskopem,
5) posadzić dziecko wygodnie przed aparatem i polecić, aby okiem niedowidzącym
fiksowało  śmigiełko na wprost,
6) w trakcie ćwiczeń co jakiś czas należy zmieniać kierunek i szybkość obrotu śmigiełka
oraz intensywność oświetlenia,
7) jeżeli dziecko będzie prawidłowo lokalizowało plamką do koordynatora włożyć obrazek
z samolotem i polecić dziecku, aby starało się nałożyć  śmigiełko na środkowy punkt
obrazka,
8) wykonać ćwiczenia koordynacji motorycznej oko-ręka: polecić dziecku, aby specjalnym
rylcem wskazywało miejsce, na które nałożone jest  śmigiełko ,
9) kontrolować prawidłową lokalizację przez zwężenie okrężne pola za pomocą przesłony
koncentrycznej,
10) podtrzymywać kontakt z dzieckiem, skupiać jego uwagę na prawidłowym wykonaniu
ćwiczenia, pytać o samopoczucie,
11) ćwiczyć około 15 minut w zależności od wieku dziecka i zdolności do skupienia uwagi,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia oraz udokumentować jego wykonanie
w karcie ćwiczeń dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 koordynator,
 taboret z regulacją wysokości,
 eutyskop,
 wizuskop,
 zasłonka,
 karta ćwiczeń dziecka.
Ćwiczenie 3
Wykonaj ćwiczenia obuoczne za pomocą koordynatora do bliży.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia obuocznego przy użyciu koordynatora -
cheiroskopu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
posadzić dziecko wygodnie przed aparatem,
4) założyć obrazek przed oko prowadzące i włączyć zjawisko Haidingera przed okiem
niedowidzÄ…cym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5) polecić dziecku, aby dokładnie obrysowywało kontury obrazka i jednocześnie starało się,
aby przez cały czas widzieć na końcu ołówka  śmigiełko ,
6) po ćwiczeniu uporządkować stanowisko pracy,
7) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia oraz udokumentować jego wykonanie
w karcie ćwiczeń dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 koordynator  cheiroskop z zestawem obrazków i ołówkiem,
 taboret z regulacją wysokości,
 karta ćwiczeń dziecka.
Ćwiczenie 4
Do gabinetu ćwiczeń zgłosiło się dziecko z niedowidzeniem oka prawego i fiksacją
peryferyczną niestałą. Wykonaj ćwiczenia pleoptyczne metodą Bangertera.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia przy użyciu pleoptoforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
dostosowujÄ…c metody do wieku dziecka,
4) rozszerzyć z
renicÄ™ oka prawego, podajÄ…c 0,5% Sol. Tropicamidum do worka
spojówkowego, zgodnie z zasadami podawania kropli do oczu,
5) zbadać fiksację oka prawego,
6) posadzić wygodnie dziecko przy aparacie i dopasować podpórkę pod brodę,
7) ustawić wyraz
nie obraz dna oka poprzez wyrównanie swojej refrakcji na okularze lunety
obserwacyjnej oraz refrakcji dziecka na obiektywie lunety obserwacyjnej,
8) założyć do pleoptoforu szablon z największym znaczkiem i otworem,
9) oko prawe ustawić na wprost poprzez odprowadzenie oka lewego za pomocą znaczka
fiksacyjnego,
10) polecić dziecku, aby stale fiksowało znaczek lewym okiem,
11) osłonić plamkę oka prawego okrągłym czarnym znaczkiem i olśniewać obwodową część
siatkówki przez 1 minutę,
12) w czasie olśniewania stale obserwować dno oka dziecka i w razie jakiegokolwiek ruchu
stabilizować czarny znaczek na plamce, poruszając znaczkiem, na które dziecko patrzy
lewym okiem,
13) po fazie olśniewania przesunąć szablon na część z otworem i tak ustawić fiksację dziecka,
aby refleks z dołeczka środkowego oka prawego znajdował się w centrum otworu,
14) wykonać pobudzanie plamki bodz
cami świetlnymi przez 1 minutę (częstość bodz
ców nie
powinna przekraczać 1  2 na sekundę),
15) następnie ponownie przejść do fazy olśniewania, szablon z czarnym znaczkiem przesunąć
z powrotem, osłonić plamkę i olśniewać część pozaplamkową siatkówki przez 30s,
16) bezpośrednio po naświetlaniu pleoptoforem wykonać ćwiczenia na lokalizatorze,
17) posadzić dziecko wygodnie na odpowiedniej wysokości i w odległości około 30 cm od
powierzchni lokalizatora, a samemu usiąść na niższym taborecie, aby dokładnie widzieć
oczy dziecka,
18) sprawdzić u dziecka położenie refleksu rogówkowego w oku lewym i dokładnie zakryć
to oko zasłonką,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
19) przyciskiem uruchamiać zapalanie się żaróweczek w poszczególnych otworach
lokalizatora i polecić dziecku, aby nakrywało palcem światełko,
20) podczas ćwiczenia obserwować odblask rogówkowy w oku prawym, jeżeli dziecko
fiksuje miejscem ekscentrycznym siatkówki (refleks przesunięty) swoim palcem
zakrywać światełko i polecić dziecku fiksować palec,
21) następnie powoli przesuwać palec w odpowiednim kierunku do momentu, aż odblask
światełka lokalizatora znajdzie się w takim samym miejscu jak wcześniej w oku
prowadzÄ…cym,
22) jeżeli dziecko zaczyna prawidłowo lokalizować światełko, stopniować trudność
ćwiczenia, nakładając na lokalizator kolorowe plansze z coraz mniejszymi otworkami (od
5mm do 1mm),
23) aby wyeliminować w ćwiczeniu zmysł dotyku na plansze zakładać dodatkowo
przezroczystą płytę,
24) po ćwiczeniu na lokalizatorze należy sprawdzić fiksację wizuskopem,
25) powtarzać ćwiczenia na pleoptoforze i lokalizatorze 2  3 razy (w zależności od wieku
dziecka i skupienia cały cykl powinien trwać około 1 godziny),
26) podczas ćwiczenia podtrzymywać kontakt z dzieckiem, skupiać jego uwagę na
prawidłowym wykonaniu wszystkich czynności, pytać o samopoczucie,
27) po wykonaniu ćwiczenia uporządkować stanowisko pracy,
28) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia oraz udokumentować jego wykonanie
w karcie ćwiczeń dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 pleoptofor,
 lokalizator,
 wizuskop,
 taborety z regulacją wysokości,
 zasłonka,
 zestaw do podawania kropli (czyste gaziki, miska nerkowata, pojemnik na odpadki),
 0,5% Sol. Tropicamidum,
 karta ćwiczeń dziecka.
Ćwiczenie 5
Do gabinetu ćwiczeń zgłosiło się dziecko z niedowidzeniem oka lewego i ustaloną
fiksacją peryferyczną. Wykonaj ćwiczenia pleoptyczne metodą Bangertera.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia przy użyciu pleoptoforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
dostosowujÄ…c metody do wieku dziecka,
4) rozszerzyć z
renicÄ™ oka lewego, podajÄ…c 0,5% Sol. Tropicamidum do worka
spojówkowego, zgodnie z zasadami podawania kropli do oczu,
5) zasłonić prawe oko i zbadać fiksację oka lewego,
6) posadzić wygodnie dziecko przy aparacie i dopasować podpórkę pod brodę (dziecko ma
zasłonięte oko prawe),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
7) ustawić wyraz
nie obraz dna oka poprzez wyrównanie swojej refrakcji na okularze lunety
obserwacyjnej oraz refrakcji dziecka na obiektywie lunety obserwacyjnej,
8) założyć do pleoptoforu szablon do punktowego olśniewania siatkówki i polecić dziecku,
aby fiksowało punkt świetlny w szablonie (okiem lewym),
9) stale obserwując dno oka wykonać punktowe olśnienie miejsca fiksacji ekscentrycznej
przez 1 minutÄ™,
10) zdjąć zasłonkę oka prawego i wykonać pobudzenie plamki przez 1 minutę zgodnie
z procedurą (patrz poprzednie ćwiczenie),
11) bezpośrednio po fazie pobudzania plamki przejść do ćwiczeń na lokalizatorze,
powtarzając wszystkie czynności jak w poprzednim ćwiczeniu,
12) po wykonaniu ćwiczenia uporządkować stanowisko pracy,
13) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia oraz udokumentować jego wykonanie
w karcie ćwiczeń dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 pleoptofor,
 lokalizator,
 wizuskop,
 taborety z regulacją wysokości,
 zasłonka,
 zestaw do podawania kropli (czyste gaziki, miska nerkowata, pojemnik na odpadki),
 0,5% Sol. Tropicamidum,
 karta ćwiczeń dziecka.
Ćwiczenie 6
Wykonaj ćwiczenia na centroforze.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia przy użyciu centroforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
dostosowujÄ…c metody do wieku dziecka,
4) w oku niedowidzącym sprawdzić fiksację wizuskopem, czy jest centralna,
5) posadzić wygodnie dziecko przy aparacie i polecić, aby patrzyło okiem niedowidzącym
w okular na środek obracającej się spirali,
6) na początku ćwiczenia w celu biernego pobudzania plamki włączyć zjawisko Haidingera,
7) w miarę postępu ćwiczenia prezentować w środku spirali obrazki i stopniowo zmniejszać
ich wielkość,
8) podczas ćwiczenia podtrzymywać kontakt z dzieckiem, pytać o samopoczucie,
kontrolować, czy dziecko fiksuje środek spirali,
9) ćwiczyć na centroforze 10  15 minut w zależności od wieku i skupienia dziecka,
10) po wykonaniu ćwiczenia uporządkować stanowisko pracy,
11) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia oraz udokumentować jego wykonanie
w karcie ćwiczeń dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 centrofor,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 wizuskop,
 taborety z regulacją wysokości,
 karta ćwiczeń dziecka.
Ćwiczenie 7
Wykonaj ćwiczenia na separatorze.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia przy użyciu separatora,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
dostosowujÄ…c metody do wieku dziecka,
4) sprawdzić fiksację wizuskopem w oku niedowidzącym, czy jest centralna,
5) posadzić dziecko przed tablicą separatora, w odległości, z jakiej najlepiej rozpoznaje
optotypy,
6) zasłonić oko prowadzące,
7) prezentować dziecku kolejno optotypy i polecić, aby je odczytywał,
8) w trakcie ćwiczenia stopniowo zmniejszać odległość między optotypami,
9) ćwiczenie prowadzić przez 10 15 minut w zależności od wieku i koncentracji dziecka,
10) po wykonaniu ćwiczenia uporządkować stanowisko pracy,
11) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia oraz udokumentować jego wykonanie
w karcie ćwiczeń dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 separator,
 wizuskop,
 taborety z regulacją wysokości,
 karta ćwiczeń dziecka.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zinterpretować schemat leczenia niedowidzenia?
2) scharakteryzować cel ćwiczeń pleoptycznych?
3) wyjaśnić na czym polega metoda powidokowa?
4) wykonać ćwiczenia pleoptyczne przy pomocy eutyskopu?
5) wyjaśnić na czym polega zjawisko Haidingera?
6) wykonać ćwiczenia jednooczne za pomocą koordynatora?
7) wykonać ćwiczenia obuoczne za pomocą koordynatora do bliży?
8) scharakteryzować metodę olśniewania i pobudzania?
9) wykonać ćwiczenia za pomocą pleoptoforu?
10) omówić cel i zasady ćwiczenia na lokalizatorze?
11) przeprowadzić ćwiczenia na lokalizatorze?
12) przeprowadzić ćwiczenia na centroforze?
13) przeprowadzić ćwiczenia na separatorze?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.5. Zastosowanie innych metod leczenia niedowidzenia
jednostronnego
4.5.1. Materiał nauczania
Leczenie niedowidzenia metodÄ… Campbella
Metoda ta oparta jest na stymulowaniu komórek kory mózgowej za pomocą pasków
o dużym kontraście. Celem tej metody jest pobudzenie widzenia plamkowego, a następnie
poprawa ostrości wzroku.
Ćwiczenia przeprowadza się za pomocą stymulatora wzrokowego CAM, w którym
stosuje się testy z czarnymi prążkami na białym tle. Do urządzenia dołączone jest 7 okrągłych
płyt (dysków) stanowiących serię z naniesionymi na nich wzorami o stopniowanej
częstotliwości przestrzennej. W czasie ćwiczenia test jest dobrze oświetlony i obraca się
powoli, wykonując 1 obrót na minutę. Z przodu aparatu nad obracającym się dyskiem można
umieścić przezroczystą płytę, na której można rysować kolorowymi pisakami. Pisaki muszą
być łatwo ścieralne. W zestawie do aparatu znajduje się również komplet przez
roczy
wykonanych z folii. Przez
rocza te można wkładać pomiędzy 2 płyty, aby dziecko mogło
dokładnie obrysować kontury umieszczonego na nich obrazka.
Przystępując do ćwiczeń na stymulatorze należy sprawdzić jakiej szerokości paski widzi
niedowidzące oko. Do badania można użyć kart Tellera (stosowanych do testu PL).
Podczas ćwiczenia dziecko ma zasłonięte szczelnie oko prowadzące i skupia uwagę na
obracającym się teście. Dodatkowo polecamy dziecku, aby na tle testu obrysowywało kontury
zamieszczonego obrazka lub rysowało proste rysunki na przezroczystej płycie, zamontowanej
z przodu urządzenia. Czas jednorazowego ćwiczenia na stymulatorze wynosi 7 minut.
W czasie ćwiczenia test można zmieniać co 1 minutę lub stosować tylko jeden wybrany
rodzaj testu.
Wskazania do ćwiczeń na stymulatorze CAM
Tą metodę można zastosować u bardzo małych dzieci 2,5  3-letnich. W przypadku
uporczywego niedowidzenia lub leczonego przez dłuższy okres czasu, wskazane jest łączenie
tej metody z reduktorem ostrości wzroku, ćwiczeniami pleoptycznymi i celowniczymi.
Przeciwwskazania do stosowania tej metody sÄ… takie same jak w przypadku leczenia
obturacją. Ze szczególną ostrożnością należy ją stosować u dzieci powyżej 8 roku życia
z ustalonÄ… fiksacjÄ… ekscentrycznÄ…. W tych przypadkach metodÄ™ tÄ… Å‚Ä…czy siÄ™ z metodÄ…
powidokowÄ… Cüppersa i dokÅ‚adnie ocenia siÄ™ fiksacjÄ™, stale jÄ… kontrolujÄ…c [3].
Stymulacja laserowa plamki
Laserostymulację plamki wykonuje się przy użyciu lasera argonowego. Do stymulacji
stosuje się energię promieniowania laserowego kilka tysięcy razy niższą niż energię
wykorzystywanÄ… w terapii.
Przed zabiegiem stymulacji w oku niedowidzÄ…cym rozszerza siÄ™ z
renicę krótko
działającym lekiem np. 1% roztworem tropikamidu oraz znieczula się rogówkę np. 0,5 %
Alkainą. Na rogówkę nakłada się soczewkę nagałkową, pokrytą 1% roztworem
metylocelulozy w celu lepszego przylegania szkła do rogówki.
Leczenie tÄ… metodÄ… polega na codziennym stymulowaniu plamki przez kilka dni
w seriach powtarzanych co 3  6 miesięcy. W trakcie jednego seansu wykonuje się 60
aplikacji, ogniskując wiązkę promienia laserowego dokładnie w plamce.
MetodÄ™ tÄ… stosuje siÄ™ w niedowidzeniu z fiksacjÄ… centralnÄ…, z fiksacjÄ… ekscentrycznÄ… oraz
w niedowidzeniu po operacji zeza w połączeniu z leczeniem pleoptycznym [14].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Metoda lokalizacyjna leczenia zeza i niedowidzenia
Metoda ogłoszona po raz pierwszy przez prof. W. Starkiewicza w 1956 r. Nazwa
 lokalizacyjna powstała dla podkreślenia głównej jej cechy  ćwiczeń optycznych odruchów
lokalizacyjnych.
Starkiewicz zakłada, że zmysł wzroku to nie tylko zdolność rozpoznawania przedmiotów,
ale przede wszystkim zdolność lokalizowania ich. Optyczne odruchy lokalizacyjne są
z
ródłem i przyczyną wszystkich wrażeń przestrzennych.
Optyczne odruchy lokalizacyjne
Jest to reakcja ruchowa organizmu na bodziec optyczny (świetlny), który trafia na
określony punkt siatkówki. Reakcja ta przejawia się ruchem ręki lub całego ciała w kierunku
tego bodz
ca. U człowieka optyczne odruchy lokalizacyjne są wyłącznie odruchami
warunkowymi (nabytymi po urodzeniu). W trakcie kształtowania się widzenia jedno
i obuocznego powstają tak zwane połączenia czasowe między korowymi ośrodkami wzroku,
ruchu oczu, rąk, nóg i całego tułowia oraz ośrodkami czucia, słuchu i mowy. Istnienie takich
połączeń szczególnie między potylicznymi ośrodkami wzroku i ośrodkami ruchu rąk czy też
nóg w płacie czołowym, można udowodnić doświadczalnie.
W przypadku zeza połączenia korowe dla oka zezującego są nieprawidłowe. Zarówno
centralne jak i obwodowe części siatkówki oka zezującego są pobudzane przez bodz
ce
optyczne wpadające do oka z kierunku, w którym oko zezuje. Jednocześnie dochodzi do
prawidłowych pobudzeń siatkówki oka prowadzącego przez bodz
ce padajÄ…ce z kierunku jego
fiksacji. W tej sytuacji bodz
ce optyczne padające równocześnie na oko zezujące i prowadzące
dochodzą do niekorespondujących ze sobą, czyli niesymetrycznych części siatkówek w obu
gałkach ocznych.
Metoda lokalizacyjna leczenia zeza i niedowidzenia opiera się na ćwiczeniu tych
samych odruchów lokalizacyjnych przy pobudzaniu symetrycznych punktów obu siatkówek.
Aby umożliwić równoczesne pobudzenie plamek obu oczu zaleca się skorygować kąt zeza za
pomocÄ… :
 korekcji pryzmatycznej,
 zabiegu operacyjnego  w przypadku dużego kąta [1].
W szczecińskim ośrodku leczenia zeza opracowano dokładne schematy leczenia różnych
typów zeza i niedowidzenia metodą lokalizacyjną, które są dokładnie opisane w literaturze
zamieszczonej w rozdziale 6.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega leczenie niedowidzenia metodÄ… Campbella?
2. W jaki sposób wykonujemy ćwiczenia na stymulatorze CAM?
3. Jakie sÄ… wskazania i p/wskazania do leczenia metodÄ… Campbella?
4. Na czym polega leczenie niedowidzenia za pomocÄ… stymulacji laserowej plamki?
5. Na czym polega metoda lokalizacyjna leczenia zeza i niedowidzenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj i wykonaj różne rodzaje obrazków do ćwiczeń za pomocą stymulatora CAM.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się ze sposobem ćwiczeń metodą Campbella,
3) zaprojektować różnego rodzaju rysunki do ćwiczeń na stymulatorze dla dzieci w różnych
stopniach niedowidzenia i wieku (proste schematy, bardziej złożone, z coraz większą
ilością szczegółów, o grubych i cieńszych konturach itp.),
4) przedstawić projekty grupie,
5) wykonać rysunki na folii do stymulatora,
6) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 flamastry,
 folia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ćwiczenie za pomocą stymulatora wzrokowego dla dziecka w wieku
przedszkolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia przy użyciu stymulatora wzrokowego,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczenia: nawiązać kontakt, wyjaśnić cel i przebieg ćwiczenia,
dostosowujÄ…c metody do wieku dziecka,
4) wykonać badanie ostrości wzroku w dal i z bliska, kątów zeza i stanu obuocznego
widzenia zgodnie z procedurą wykonania badań,
5) zasłonić szczelnie zdrowe oko,
6) dobrać rodzaj testu do ćwiczenia, które dziecko rozpoznaje okiem niedowidzącym,
7) posadzić dziecko wygodnie na odpowiedniej wysokości i w odległości około 30 cm od
płaszczyzny stymulatora,
8) polecić dziecku, aby skupiało uwagę na obracającym się teście,
9) w zależności od wieku dziecka i stopnia niedowidzenia polecić dziecku rysowanie na
przezroczystej płycie, umieszczonej przed testem lub przerysowanie założonego
gotowego obrazka,
10) w czasie ćwiczenia podtrzymywać kontaktu z dzieckiem, zachęcać do ćwiczenia,
obserwować reakcję dziecka na ćwiczenie,
11) ćwiczyć na stymulatorze 7 minut,
12) przeanalizować i ocenić przebieg ćwiczenia,
13) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stymulator wzrokowy na stoliku z regulacją wysokości,
 taborety,
 pisaki Å‚atwo zmywalne,
 zestaw przez
roczy do obrysowywania,
 stanowisko do badania ostrości wzroku,
 synoptofor.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić na czym polega leczenie niedowidzenia metodą Campbella?
2) wykonać ćwiczenia metodą Campbella?
3) scharakteryzować leczenie niedowidzenia metodą stymulacji
laserowej plamki?
4) scharakteryzować leczenie zeza i niedowidzenia metodą
lokalizacyjnÄ…?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.6. Leki rozszerzajÄ…ce z
renice
4.6.1. Materiał nauczania
Do rozszerzenia z
renic (mydriasis) i porażenia akomodacji (cycloplegio) stosuje się leki
w postaci kropli do oczu.
Leki podane do worka spojówkowego wnikają do wnętrza gałki ocznej przede wszystkim
przez rogówkę. Tylko część leku jest w stanie zatrzymać się na powierzchni rogówki i zostać
wchłonięta tą drogą. Większa ilość leku przenika przez o wiele większą powierzchnię
spojówki do naczyń układu krążenia [10].
Pojemność worka spojówkowego jest ograniczona i nawet jedna kropla leku stanowi
objętość przewyższającą tą pojemność. W związku z tym część leku spływa drogami łzowymi
do jamy nosowej i gardła.
Stąd też leki o silnym działaniu podane w postaci kropli do oczu mogą powodować
objawy uboczne zarówno miejscowe jak i ogólne. Podając leki w kroplach do worka
spojówkowego należy znać objawy uboczne. Dotyczy to głównie atropiny, która może
powodować silną reakcję uczuleniową (zaczerwienienie skóry, suchość skóry i błon
śluzowych, gorączka, pobudzenie, przyspieszenie tętna, zawroty głowy). Natomiast
fenylefryna jest lekiem z grupy sympatykomimetyków, który może u niemowląt wywołać
tachykardię, zaburzenia rytmu serca i podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi. Powinno się
u tych pacjentów zachować szczególną ostrożność i stosować mniejsze stężenia tych leków,
jak również wnikliwie obserwować w kierunku wystąpienia niepokojących objawów.
Bezpieczne stosowanie leków w postaci kropli do oka zależy również od właściwej
techniki ich podania. Technika podawania kropli do oczu została dokładnie opisana
w Materiale nauczania 4.2.1. jednostki modułowej  Wykonywanie podstawowych badań
okulistycznych .
Przed podaniem kropli rozszerzajÄ…cych z
renice niezbędne jest przeprowadzenie wywiadu
w kierunku jaskry. Leki te podwyższają ciśnienie śródgałkowe.
Leki rozszerzajÄ…ce z
renicę można podzielić na:
1) sympatykomimetyki  rozszerzajÄ… z
renicę nie powodując porażenia akomodacji
(mydriatica):
 fenylefryna (Sol. Neo-Synephrine® 2,5%, 10%),
 adrenalina (roztwór do wstrzyknięć, w okulistyce stosowana do wstrzyknięć
podspojówkowych),
2) parasympatykolityki rozszerzajÄ… z
renicę i powodują porażenie akomodacji (mydriatica-
cycloplegica):
 atropina (Sol. Atropinum sulfuricum 1%),
 scopolamina (Sol. Scopolamini hydrobromati 0,25%),
 homatropina (Sol. Homatropini 1%),
 tropikamid (Sol. Tropicamidum 0,5%, 1%),
 cyklopentolat (Sol. Cyclogyl® 0,5%, 1%).
Ze względu na czas działania leki te dzielimy na:
1) długo działające (atropina, skopolamina),
2) o średnim czasie działania (homatropina),
3) krótko działające (cyklopentolat, tropikamid, fenylefryna).
Zasadniczym celem stosowania leków cykloplegicznych jest przygotowanie do badania
refrakcji.
Podczas leczenia zeza i niedowidzenia leki cykloplegiczne stosujemy:
 jako forma obturacji u małych dzieci,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
 w różnych rodzajach penalizacji,
 przed ćwiczeniami pleoptycznymi (przed naświetlaniem eutyskopem i pleoptoforem),
 w celu leczenia kurczu akomodacji.
Atropina
W okulistyce wykorzystywane jest działanie rozkurczające zwieracz z
renicy oraz mięsień
ciała rzęskowego, co powoduje rozszerzenie z
renicy i porażenie akomodacji oka.
Rozszerzenie z
renicy występuje po ok. 30 min. od podania leku do worka spojówkowego,
a porażenie akomodacji po 2 godz. i utrzymuje się około 7 dni. Dziecko, któremu podaje się
atropinę przez 3  5 dni jest niezdolne do pracy wzrokowej przez około 2 tygodnie.
Przeciwwskazania do stosowania:
 nadwrażliwość na parasympatykolityki lub którykolwiek składnik preparatu,
 jaskra.
Ze względu na długo utrzymujące się zaburzenia widzenia w okresie leczenia atropiną
nie należy prowadzić pojazdów i obsługiwać urządzeń mechanicznych.
Działania niepożądane
Dotyczące oka: zaburzenia widzenia i akomodacji, zwiększenie ciśnienia śródgałkowego,
zapalenie spojówek, świąd, obrzęk powiek, łzawienie, nadwrażliwość na światło.
Objawy ogólne: zaburzenia równowagi, zaburzenia zachowania, zawroty głowy,
przyspieszenie rytmu serca, niemiarowość, gorączka, omamy (wzrokowe, słuchowe),
wysypki, wzdęcia (u niemowląt), nasilone pragnienie, suchość w ustach, senność, zmęczenie,
osłabienie, suchość skóry. Mogą również wystąpić: zapalenie skóry (egzema), ciężkie reakcje
uogólnione objawiające się obniżeniem ciśnienia krwi oraz pogłębiającymi się zaburzeniami
oddychania.
W przypadku wystąpienia nasilonych działań niepożądanych lub pojawienia się innych,
należy koniecznie przerwać podawanie leku i zgłosić się do lekarza.
Scopolamina
Rozszerzenie z
renicy występuje po 30 min. od podania leku do worka spojówkowego
i trwa przez 5 dni. Działanie cykloplegiczne uzyskuje się po 60 min. i trwa ok. 30 godzin.
Stosowanie skopolaminy jest przeciwwskazane małych dzieci. Natomiast w wieku 3 15 lat
powinna być używana ostrożnie, gdyż działa narkotycznie na ośrodkowy układ nerwowy.
Przedawkowanie skopolaminy powoduje pobudzenie ośrodkowe.
Tropikamid
Preparat o działaniu parasympatykolitycznym, podobnym do działania atropiny.
Powoduje porażenie mięśnia zwieracza z
renicy i mięśnia rzęskowego, czego wynikiem jest
rozszerzenie z
renicy i porażenie akomodacji. Maksymalne rozszerzenie z
renicy następuje po
10 - 15 minutach od podania preparatu i utrzymuje siÄ™ przez 1 godzinÄ™ w przypadku 0,5%
roztworu tropikamidu oraz 2 godziny dla roztworu 1%. Całkowite ustąpienie objawów
rozszerzenia z
renicy następuje po upływie 3 - 5 godzin. Porażenie akomodacji po podaniu
roztworu 1 % uzyskuje się po 20  30 minutach od podania leku do worka spojówkowego
i trwa ono ok. 30 minut. Całkowite ustąpienie porażenia - po ok. 3 godzinach.
U niemowląt i małych dzieci należy stosować tropikamid tylko w stężeniu 0,5 %.
Przeciwwskazania do stosowania:
 jaskra pierwotna z tendencjÄ… do zamykania kÄ…ta przesÄ…czania, jaskra z wÄ…skim kÄ…tem
przesÄ…czania,
 nadwrażliwość na tropikamid lub inny składnik preparatu.
Podczas stosowania tropikamidu nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać
urządzeń mechanicznych.
Działania niepożądane
Bezpośrednio po zakropleniu preparatu może pojawić się uczucie pieczenia i łzawienia
utrzymujÄ…ce siÄ™ przez ok. 15 - 20 sekund.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Najczęściej występujące objawy niepożądane to: wzrost ciśnienia śródgałkowego,
zaburzenia ostrości widzenia, światłowstręt, suchość w ustach. Czasami, szczególnie u dzieci
i młodzieży mogą wystąpić zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego: objawy
psychotyczne, zaburzenia zachowania oraz objawy nagłej niewydolności krążeniowej
i oddechowej.
U pacjentów dorosłych może wystąpić przyspieszenie rytmu serca, ból głowy lub objawy
nadwrażliwości na lek.
Cyclopentolat
Rozszerzenie z
renicy występuje po około 20 min. od podania preparatu i trwa do 24
godzin. Porażenie akomodacji uzyskuje się po 30  40 minutach i trwa kilkanaście godzin.
Stosowanie cyklopentolatu jest przeciwwskazane u niemowląt. Może powodować
porażenną niedrożność jelit.
Neosynefryna
Lek o szybkim i silnym działaniu mydriatycznym, ale krótkotrwałym. Rozszerzenie
z
renicy uzyskuje się po 20  30 minutach i ustępuje po 2 godzinach. Działania uboczne
występują rzadko. U niemowląt może powodować reakcje sercowo  naczyniowe
(tachykardię, zaburzenia rytmu serca i podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi).
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób należy podawać krople do oczu?
2. Na co szczególnie trzeba zwrócić uwagę podając krople rozszerzające z
renice
i porażające akomodację?
3. Jakie znasz rodzaje leków rozszerzających z
renicę i porażających akomodację?
4. Jaki jest mechanizm działania leków mydriatycznych?
5. Jak jest mechanizm działania leków cykloplegicznych?
6. Jakie sÄ… objawy reakcji uczuleniowej na atropinÄ™?
7. W jakim celu stosujemy leki cykloplegiczne podczas leczenia zeza i niedowidzenia?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podaj krople rozszerzajÄ…ce z
renice dla dziecka w wieku przedszkolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką podawania kropli do oczu,
2) zapoznać się z działaniem i efektami ubocznymi podawanego leku,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
4) nawiązać kontakt z dzieckiem i przygotować do zabiegu,
5) umyć ręce,
6) posadzić dziecko wygodnie i polecić, aby skierowało wzrok ku górze,
7) lewą ręką przyłożyć gazik do okolicy powieki dolnej i lekko odchylić powiekę,
8) wpuścić kroplę leku do dolnego załamka worka spojówkowego od strony skroniowej,
9) podczas podawania leku nie dotykać końcówką zakraplacza do powierzchni oka,
10) usunąć gazikiem nadmiar leku, który wypłynie wraz ze łzami na zewnątrz,
11) ucisnąć przez krótką chwilę palcem wskazującym okolicę kanalika łzowego, aby
zredukować jego wchłanianie do układu krążenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
12) starać się, aby dziecko nie zaciskało powiek i nie mrugało,
13) podać krople do drugiego oka po upływie 2  3 minut,
14) umyć ręce,
15) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym zabiegu,
16) odnotować podanie kropli w dokumentacji dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 taboret lub krzesło z oparciem pod głowę,
 podręczny stolik,
 lek rozszerzajÄ…cy z
renice,
 czyste gaziki,
 miska nerkowata,
 pojemnik na odpadki.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przygotować dziecko do podania kropli?
2) rozróżnić krople stosowane do rozszerzenia z
renicy i porażenia
akomodacji?
3) wymienić objawy niepożądane leków rozszerzających z
renice?
4) podać krople do oczu zgodnie z zasadami?
5) wyjaśnić mechanizm działania leków mydriatycznych?
6) wyjaśnić mechanizm działania leków cykloplegicznych?
7) omówić cel stosowania leków cykloplegicznych w leczeniu
zeza i niedowidzenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7. Przygotowanie dziecka i rodziców do wykonywania ćwiczeń
w domu
4.7.1. Materiał nauczania
Leczenie niedowidzenia jest procesem długotrwałym, wymagającym konsekwencji
i cierpliwości nie tylko ze strony personelu leczącego. Właściwa współpraca z rodzicami bądz

opiekunami dziecka podczas leczenia jest jednym z głównych elementów powodzenia terapii.
Powszechnym problemem podczas leczenia niedowidzenia jest brak podporzÄ…dkowania
się reżimowi terapeutycznemu. Dotyczy to głównie stosowania obturacji oka zdrowego.
Szczególnie na początku leczenia dzieci bronią się przed zasłonięciem zdrowego oka.
W trudnych przypadkach stosuje się stopniową redukcję ostrości wzroku za pomocą
reduktorów (folii Bangertera). U niemowląt i bardzo małych dzieci korzystną metodą
obturacji jest atropinizacja. Skuteczną metodą zachęty w stosunku do dzieci może okazać się
wyznaczenie celu oraz nagrody po jego osiągnięciu. Zasłanianie można też połączyć z zabawą
w ozdabianie zasłonki każdego dnia inaczej.
Ważnym problemem jest również brak motywacji rodziców do konsekwentnego
przestrzegania zaleceń w domu. Należy wyjaśnić im wszelkie wątpliwości i znaczenie
proponowanej metody leczenia ambliopii u dziecka. Wsparciem dla rodziców może być
informacja, że wymagany codzienny wysiłek będzie stopniowo zmniejszał się. Podczas
kolejnych wizyt kontrolnych należy wskazywać na wymierne korzyści (poprawę ostrości
wzroku) konsekwentnego realizowania zaleceń.
Ważnym elementem współpracy rodziców z zespołem terapeutycznym jest kontynuacja
leczenia w warunkach domowych. Część ćwiczeń rehabilitacyjnych w leczeniu zeza
i niedowidzenia może być przeprowadzone w domu. Należą do nich proste ćwiczenia
celownicze, które stosuje się jako uzupełnienie ćwiczeń pleoptycznych.
Ćwiczenia celownicze (lokalizacji wzrokowej)
Mają na celu wyćwiczenie sensomotorycznej koordynacji ruchów ciała, zwłaszcza
współpracy oko  ręka.
Proste ćwiczenia lokalizacji wzrokowej wykonuje się poprzez:
 jazdÄ™ na rowerze,
 chodzenie po linii narysowanej na podłodze,
 tenis stołowy,
 obrysowywanie konturów i kolorowanie obrazków,
 rysowanie linii i kółek (kolorowych szlaczków) w zeszycie kratkowym,
 zakreślanie pojedynczych liter w tekście,
 stawianie kropek w okrągłych literkach w tekście,
 nawlekanie koralików,
 wyszywanie,
 majsterkowanie,
 gry komputerowe.
Aby ćwiczenia wykonywane w domu przyniosły pożądany skutek, ortoptystka musi
odpowiednio przygotować dziecko i rodziców bądz
opiekunów do ich wykonywania.
Przede wszystkim należy wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczeń
w domu. To pozwoli rodzicom zrozumieć potrzebę ich zaangażowania podczas leczenia.
Pomoże też zmotywować dziecko i rodziców do konieczności systematycznego
i konsekwentnego wykonywania zaleceń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Ważnym elementem przygotowania jest omówienie z rodzicami i dzieckiem zasad
ćwiczeń i wyjaśnienie wszelkich wątpliwości. Tak przygotowany rodzić będzie w stanie
kontrolować, czy dziecko prawidłowo wykonuje zalecone ćwiczenia.
Podczas wykonywania ćwiczeń celowniczych dziecko powinno mieć dokładnie
zasłonięte oko zdrowe. Należy poinformować rodziców, aby w miarę możliwości
obserwowali czy dziecko prawidłowo wykonuje ćwiczenia, z czym ma największe trudności.
Rodzice powinni też zwracać uwagę, aby dziecko podczas ćwiczeń nie posługiwało się
dotykiem.
Należy dokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń
dziecka, a podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać ich efekty. Dziecko może
przynieść pokolorowaną malowankę, wyszyty wzór na kartoniku itp.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób dobieramy metodę leczenia niedowidzenia?
2. Jakie znasz zasady współpracy z dzieckiem i rodzicami podczas leczenia niedowidzenia?
3. W jaki sposób możemy wspierać dziecko i rodziców podczas leczenia?
4. Jaki jest cel ćwiczeń celowniczych?
5. Jakie znasz metody ćwiczeń celowniczych, które można wykonać w warunkach
domowych?
6. W jaki sposób ortoptystka powinna przygotować dziecko i rodziców do wykonywania
ćwiczeń w domu?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj dziecko i rodziców do wykonywania ćwiczeń lokalizacji wzrokowej w domu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami ćwiczeń celowniczych do przeprowadzania w warunkach
domowych,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczeń w domu,
4) zmotywować dziecko i rodziców do systematycznego wykonywania ćwiczeń,
wyjaśniając znaczenie kontynuacji leczeniu niedowidzenia w domu,
5) zapoznać dziecko i rodziców z metodami ćwiczeń celowniczych,
6) omówić zasady ćwiczeń i wyjaśnić rodzicom, aby w miarę postępu leczenia
niedowidzenia stopniowali trudność ćwiczeń,
7) zlecić dziecku  pracę domową , np. pokolorowanie malowanki, wyszycie prostego
obrazka na przygotowanym szablonie,
8) udokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń dziecka,
9) podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać efekty ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 kolorowe kredki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
 schematy obrazków lub gotowe malowanki do kolorowania,
 karta ćwiczeń dziecka.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować kryteria doboru metody leczenia niedowidzenia?
2) nawiązać współpracę z dzieckiem i rodzicami podczas leczenia
vvvvniedowidzenia?
3) wyjaśnić cel ćwiczeń lokalizacji wzrokowej?
4) wyjaśnić metody i zasady ćwiczeń celowniczych przeprowadzanych
vvvvw domu?
5) przygotować dziecko i rodziców do wykonywania ćwiczeń w domu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Najdłużej rozwija się ambliopia
a) deprywacyjna.
b) zezowa.
c) anizometropijna.
d) wtórna.
2. Wynik badania ostrości wzroku w prawidłowej korekcji okularowej do dali wynosi 0,2.
Wskazuje to na
a) niedowidzenie dużego stopnia.
b) niedowidzenie średniego stopnia.
c) niedowidzenie małego stopnia.
d) osłabienie ostrości wzroku.
3. W wyniku zjawiska hamowania obrazu w niedowidzeniu powstaje
a) mroczek środkowy na skutek konfuzji.
b) mroczek środkowy na skutek diplopii.
c) mroczek punktu fiksacji na skutek konfuzji.
d) mroczek punktu fiksacji na skutek diplopii.
4. Obturacja nie jest wskazana
a) w zezie jednostronnym.
b) w zezie ukrytym.
c) w zezie z oczoplÄ…sem.
d) w zezie skośnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Obturację oka chorego można zastosować
a) w niedowidzeniu małego stopnia.
b) w profilaktyce niedowidzenia.
c) w leczeniu nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej.
d) przed planowaną operacją zeza rozbieżnego.
6. Atropinizacja jest to skuteczna metoda
a) w profilaktyce niedowidzenia u niemowląt i małych dzieci.
b) w leczeniu niedowidzenia dużego stopnia.
c) w leczeniu niedowidzenia z krótkowzrocznością.
d) w leczeniu niedowidzenia z nadwzrocznością.
7. W penalizacji z bliska w oku niedowidzÄ…cym stosujemy
a) nadkorekcjÄ™ od +1,0 do +3,0 Dsph.
b) nadkorekcjÄ™ od +1,0 do +3,0 Dsph i atropinÄ™.
c) obniżenie nadwzroczności o 1,0  3,0 Dsph.
d) pełne wyrównanie wady i atropinę.
8. Największe ryzyko powstania niedowidzenia odwrotnego w oku zdrowym zachodzi
podczas stosowania
a) penalizacji w dal.
b) penalizacji całkowitej.
c) penalizacji z bliska.
d) penalizacji wybiórczej.
9. Do wywoływania powidoków w leczeniu pleoptycznym służy
a) wizuskop.
b) pleoptofor.
c) oftalmoskop.
d) eutyskop.
10. Jaki jest właściwy rodzaj ćwiczeń dla małego dziecka z niedowidzeniem i fiksacją
centralną, któremu jest trudno skupić uwagę przez dłuższy czas?
a) Ćwiczenia na koordynatorze.
b) Ćwiczenia na centroforze.
c) Ćwiczenia lokalizacyjne.
d) Naświetlanie pleoptoforem.
11. Powidok negatywny spostrzegany jest jako
a) jasny pierścień z ciemniejszym kółkiem w środku.
b) ciemny pierścień z jasnym kółkiem w środku.
c) jasne koło.
d) ciemne koło.
12. Po naświetlaniu eutyskopem włączamy migające oświetlenie dążąc do
a) odwrócenia powidoku pozytywnego w negatywny.
b) utrzymaniu powidoku pozytywnego w fazie jasnej.
c) odwróceniu powidoku negatywnego w pozytywny.
d) utrzymaniu powidoku pozytywnego w fazie ciemnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
13. Zjawisko Haidingera jest wykorzystywane w
a) lokalizatorze.
b) separatorze.
c) koordynatorze.
d) eutyskopie.
14. Podczas leczenia naświetlaniem dobieramy natężenia światła do olśniewania wg zasady:
a) im bliżej plamki punkt ekscentrycznej fiksacji tym większe natężenie światła.
b) im bliżej plamki punkt ekscentrycznej fiksacji tym mniejsze natężenie światła.
c) im mniejszy mroczek centralny tym większe natężenie światła.
d) stopniowe zwiększanie natężenia światła podczas kolejnych ćwiczeń.
15. Fiksacja centralna jest warunkiem ćwiczeń za pomocą
a) centroforu.
b) pleoptoforu.
c) eutyskopu.
d) koordynatora.
16. Podczas leczenia pleoptoforem w fazie pobudzania dołka środkowego
a) dziecko ma zasłonięte oko zdrowe.
b) dziecko patrzy na znaczek fiksacyjny okiem niedowidzÄ…cym.
c) dziecko patrzy na znaczek fiksacyjny okiem zdrowym.
d) dziecko patrzy okiem niedowidzącym na punkt świetlny w szablonie.
17. Najbardziej efektywny okres do leczenia niedowidzenia za pomocą ćwiczeń
pleoptycznych to wiek
a) od 3 do 5 lat.
b) od 5 do 7 lat.
c) od 7 do 9 lat.
d) od 9 do 11 lat.
18. Koordynacja motoryczna oko  ręka jest ćwiczona za pomocą
a) separatora.
b) stymulatora wzrokowego.
c) mnemoskopu.
d) ćwiczeń lokalizacyjnych.
19. Cyclopentolat jest lekiem rozszerzajÄ…cym z
renicę zaliczanym do grupy leków
a) długo działających.
b) krótko działających.
c) o średnim czasie działania.
d) o bardzo długim czasie działania.
20. Efekt cykloplegii najszybciej uzyskamy po podaniu
a) atropiny.
b) neosynefryny.
c) tropikamidu.
d) homatropiny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń pleoptycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. LITERATURA
1. Baranowska George T.: Leczenie zeza ze szczególnym uwzględnieniem metody
szczecińskiej. Wyd. Sylwjana, Szczecin 1993
2. Basic and Clinical Scence Course sect. 6: Okulistyka pediatryczna i zez. Wydawnictwo
Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004
3. Campbell F. W.: Preliminary results of a physiologically based treatment of amblyopia 
Wstępne wyniki leczenia amblyopii na zasadach fizjologii. British Journalm of
Ophtalmology 62: 748  755 (1978)
4. Formański J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003: 321 361
5. Jarzębińska Većerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.
Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
6. Kański J., Nischol K.: Okulistyka. Objawy i różnicowanie. Wyd. Med. Urban & Partner,
Wrocław 2000
7. Kański J.: Okulistyka kliniczna. Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
8. Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Nowak-Brygowa H.: Choroba
zezowa. Rozpoznanie i leczenie. PZWL, Warszawa 1989
9. Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla
studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005
10. Litwin M.B.: Zarys okulistyki. PZWL, Warszawa 1997
11. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. VOLUMED, Wrocław 2000
12. Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna, t. III. PZWL, Warszawa 1992
13. Prost M.: Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998
14. Szaflik J., Formińska M., Buchta-Demelowa B.: Próby leczenia niedowidzenia przy
pomocy stymulacji laserowej u dzieci z istniejÄ…cÄ… fiksacjÄ… ekscentrycznÄ…. Klinika Oczna
82: 509  510 (1980)
15. Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J.J.: Choroby oczu u dzieci. Kompendium
diagnostyki i terapii. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2002
Czasopisma:
 Klinika Oczna
 Kontaktologia i Optyka Okulistyczna
 Magazyn Okulistyczny
 Okulistyka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46