MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Kulka
Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
723[03].Z1.09
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Piotr Nowak
mgr inż. Marek Rudziński
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Andrzej Kulka
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].Z1.09
,,Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Sposoby agregatowania i przeniesienia napędu do maszyn rolniczych 7
4.1.1.Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Urządzenia kontrolno-sterujące ciągników i maszyn 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Obsługa środków transportowych 18
4.3.1. Materiał nauczania 18
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 23
4.4. Organizacja i wykonywanie zabiegów uprawowych i nawożenia 24
4.4.1. Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Organizacja i wykonywanie siewu, sadzenia oraz pielęgnacji 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.5.3. Ćwiczenia 36
4.5.4. Sprawdzian postępów 38
4.6. Organizacja i wykonywanie zbioru zielonek, zbóż i roślin okopowych 39
4.6.1. Materiał nauczania 39
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.6.3. Ćwiczenia 43
4.6.4. Sprawdzian postępów 45
5. Sprawdzian osiągnięć 46
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu wykonywania zabiegów
agrotechnicznych w produkcji rolniczej. W poradniku opisano sposoby połączenie narzędzi
i maszyn rolniczych z ciągnikiem, sposoby przeniesienia napędu na maszyny rolnicze,
organizację i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś posiadać,
aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, zawierający wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci przygotowanie
się do ćwiczeń,
- pytania sprawdzające wiedzę, którą zdobyłeś przed przystąpieniem do ćwiczeń,
- ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdziany postępów,
- sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw pytań, sprawdzający stan Twojego
opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 723[03].Z1
Eksploatacja maszyn, narzędzi
i urządzeń rolniczych
723[03].Z1.01 723[03].Z1.02 723[03].Z1.03 723[03].Z1.04
Eksploatacja maszyn Eksploatacja siewników Eksploatacja maszyn Eksploatacja maszyn
i narzędzi do uprawy i sadzarek oraz narzędzi i urządzeń do i urządzeń do zbioru
roli do upraw nawożenia i ochrony zielonek
międzyrzędowych roślin
723[03].Z1.05 723[03].Z1.06 723[03].Z1.07
723[03].Z1.08
Eksploatacja maszyn Eksploatacja maszyn Eksploatacja urządzeń
Organizowanie
do zbioru zbóż do zbioru roślin stosowanych w budynkach
transportu w
okopowych inwentarskich
gospodarstwie rolnym
723[03].Z1.09
Wykonywanie zabiegów
agrotechnicznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- stosować podstawowe wielkości i jednostki układu SI,
- stosować przepisy ruchu drogowego,
- stosować technikę kierowania ciągnikiem rolniczym,
- wykonywać czynności kontrolno-obsługowe ciągnika rolniczego,
- przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego,
- eksploatować maszyny i narzędzia do uprawy roli,
- eksploatować maszyny i narzędzia do siewu, sadzenia i upraw międzyrzędowych,
- eksploatować maszyny i urządzenia do nawożenia i ochrony roślin,
- eksploatować maszyny do zbioru zielonek,
- eksploatować maszyny do zbioru zbóż,
- eksploatować maszyny do zbioru okopowych,
- organizować transport w gospodarstwie rolnym,
- udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 dobrać elementy łączące, sprzęgające, łącznik górny, sworznie i zawleczki,
 zagregatować maszynę lub narzędzia: zawieszane, półzawieszane, przyczepiane,
 dobrać i zamontować wałek przegubowo-teleskopowy,
 zabezpieczyć maszynę w położeniu transportowym,
 udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach,
 przygotować przyczepę do transportu i połączyć z ciągnikiem,
 połączyć z ciągnikiem dwie przyczepy,
 dobrać parametry technologiczne wykonania zabiegu uprawy roli,
 wykonać podstawowe zabiegi uprawy roli,
 dobrać nastawy technologiczne siewu i sadzenia roślin,
 wykonać siew i sadzenie roślin,
 dobrać dawki środków ochrony roślin,
 wykonać zabiegi pielęgnacyjne i ochronne w uprawach roślin,
 dobrać parametry technologiczne maszyn i urządzeń do zbioru zielonek i siana,
 wykonać zbiór zielonek i siana,
 wykonać zbiór zbóż kombajnem,
 wykonać zbiór słomy po kombajnie,
 dobrać parametry technologiczne maszyn do zbioru ziemniaków i buraków,
 wykonać pracę kombajnem do zbioru ziemniaków i buraków,
 dokonać oceny doboru parametrów technologicznych do wykonania zabiegów
agrotechnicznych,
 wykonać konserwację maszyn i urządzeń po wykonanych zabiegach agrotechnicznych,
 zastosować przepisy bhp podczas wykonywania zabiegów agrotechnicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Sposoby agregatowania i przeniesienia napędu do maszyn
rolniczych
4.1.1. Materiał nauczania
Do prac rolniczych wykorzystywane są narzędzia, maszyny, urządzenia techniczne i środki
energetyczne. Narzędzie to taki środek techniczny, który do wykonania swojej pracy wymaga
ruchu postępowego. Maszyny natomiast stanowią te środki techniczne, które do wykonania
pracy wymagają dodatkowego ruchu elementów roboczych. Do napędu narzędzi i maszyn
wykorzystywane są ciągniki rolnicze, które stanowią grupę środków energetycznych. Środki
techniczne, w celu wykonania określonej pracy łączone są ze sobą (agregatowane) w agregaty
maszynowe. Agregaty stanowią zespół złożony z narzędzia lub maszyny roboczej, połączonej ze
z
ródłem energii. Maszyny zwykle są napędzane z zewnętrznego z
ródła energii lub własnego koła
napędowego. Agregaty maszynowe klasyfikuje się również ze względu na sposób połączenia
ciÄ…gnika z maszynÄ…:
 agregaty przyczepiane  kiedy maszyny posiadają własny układ jezdny wykorzystywany
w czasie pracy i transportu, przyczepione są do stałego zaczepu ciągnika, np. kombajn do
zbioru ziemniaków,
 agregaty zawieszane  maszyny zawieszone są na podnośniku hydraulicznym ciągnika
rolniczego za pomocą trzypunktowego układu zawieszenia (TUZ). Cały ciężar maszyny,
w czasie transportu, spoczywa na ciągniku, natomiast w czasie pracy może być oparta na
kołach podporowych np. siewnik,
 agregaty półzawieszane  posiadają własny układ jezdny, a przód maszyny zawieszony jest
na TUZ ciągnika. W czasie pracy ciężar maszyny spoczywa na kołach jezdnych, natomiast
w czasie transportu elementy robocze unoszone są podnośnikiem, np. kopaczka
przenośnikowa do ziemniaków.
 agregaty nabudowane  maszyny sztywno połączone z ramą ciągnika. Zmiana położenia
zespołów roboczych w transportowe lub robocze następuje za pomocą własnych układów
hydraulicznych. Napęd otrzymują od wału odbioru mocy ciągnika.
Maszyny wykonujące pracę w rolnictwie muszą być połączone ze z
ródłem energii,
najczęściej jest to ciągnik rolniczy. Aby ta praca przebiegała prawidłowo, maszyny i narzędzia
agregatowane są za pomocą znormalizowanych sprzęgów, które umożliwiają połączenie ich
w różny sposób. Agregaty współpracujące z ciągnikiem rolniczym są tak przystosowane, aby
można było je łatwo połączyć z ciągnikiem rolniczym. Połączona maszyna lub narzędzie
zagragatowane musi wykonywać określoną pracę, a urządzenia zaczepowe powinny zapewniać
prawidłową ich pracę i transport. W czasie wykonywanej pracy elementy robocze maszyn
przyjmują różne położenia, np.: położenie pracy i położenie w czasie wykonywania nawrotu.
Urządzenia te powinny zapewniać bezproblemową obsługę zaczepionych maszyn i narzędzi,
możliwość wykonywania regulacji w czasie pracy, obsługi i smarowania. Urządzenia zaczepowe
w ciÄ…gniku rolniczym (Rys. 1) stanowiÄ…:
1) trzypunktowy układ zawieszenia (TUZ)  z podnośnikiem hydraulicznym,
2) zaczep transportowy,
3) zaczep wahliwy (rolniczy),
4) belka zaczepowa.
Ciągniki ciężkie wyposażane są w przedni układ trzypunktowy, umożliwiający zawieszenie
maszyn przed ciągnikiem, wymagają one jednak odpowiedniego przystosowania. Podnośnik
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
hydrauliczny stanowi wyposażenie każdego ciągnika rolniczego. W skład podnośnika wchodzi
układ hydrauliczny i układ dz
wigniowy, do którego zaczepiane są maszyny i narzędzia.
Rys. 1. Urządzenia zaczepowe i podnośnik hydrauliczny ciągnika rolniczego: 1) belka zaczepowa, 2) zaczep
wahliwy, 3) zaczep transportowy, 4) wieszak, 5) cięgło, 6) łącznik (śruba rzymska), 7 )ramię
podnośnika, 8) końcówka wałka odbioru mocy (WOM), 9) łańcuch usztywniający. [1, s. 267]
Narzędzia łączone są z podnośnikiem za pomocą dwóch dolnych cięgieł i łącznika górnego.
Prawy wieszak podnośnika ma regulowaną długość za pomocą korby. Służy do poprzecznego
poziomowania narzędzia. A
ącznik górny nazywany śrubą rzymską również ma regulowaną
długość. Jedna końcówka ma gwint prawy, druga lewy. Pokręcając częścią środkową
(nakrętką), łącznik wydłuża się lub skraca zapewniając regulację  poziomowanie wzdłużne
maszyn. Maszyny zawieszone na podnośniku hydraulicznym ciągnika mają możliwość
swobodnego poruszania się po polu a głębokość pracy reguluje się na kołach kopiujących tych
maszyn. Kopiują one nierówności terenu i tak prowadzą maszyny w pracy. Jest to regulacja
kopiująca. Podnośniki ciągników rolniczych wyposażone są w automatyczne systemy regulacji
głębokości pracy maszyn. Wówczas podnośnik utrzymuje narzędzie w określonym położeniu
i reaguje na warunki zewnętrzne  opór gleby, położenie narzędzia względem ciągnika.
Regulacje te są następujące  siłowa, pozycyjna lub mieszana.
Regulacja siłowa polega na ustawieniu narzędzia na głębokość w zależności od oporu gleby.
Zmiana głębokości orki, oporu gleby, powoduje zmianę wartości sił w cięgłach i łączniku
górnym. W ciągniku znajduje się czujnik, który połączony jest z zaworem sterującym. Czujnik
odczytuje wartość tej siły, porównuje z wartością nastawioną ręcznie przez operatora i steruje
układem hydraulicznym podnośnika. Jeżeli siła ta jest zbyt duża podnosi narzędzie tak, aby
uzyskać wartość siły nastawionej przez operatora. Jeżeli siła ta jest zbyt mała opuszcza
narzędzie. Jest to ekonomiczna regulacja pod warunkiem pracy na polu o jednolitych warunkach
glebowych.
Regulacja pozycyjna utrzymuje narzędzie sztywno z ciągnikiem w ustalonym położeniu. Nie
mają na to wpływu siły działające w cięgnach i łączniku. Dobre efekty tej regulacji można
uzyskać na polach równych, bez zagłębień i wzniesień.
Regulacja mieszana łączy regulację siłową z pozycyjną zmniejszając wrażliwość czujników
na działanie sił zewnętrznych pochodzących od narzędzia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Zaczepiając narzędzie na TUZ ciągnik należy równo podjechać ciągnikiem pod maszynę,
następnie założyć cięgno lewe patrząc z tyłu ciągnika, potem prawe. Długość prawego wieszaka
można regulować i dopasować wysokość cięgła do trzpienia narzędzia. Na końcu zakładamy
łącznik górny dopasowując jego długość. Do łączenia maszyn z ciągnikiem stosuje się sworznie
z zawleczkami, które stanowią zabezpieczenie przed przypadkowym odłączeniem się. Ważny
problem stanowi zabezpieczenie podniesionych maszyn w czasie transportu przed
przypadkowym opuszczeniem siÄ™. Zabezpieczenie to wykonuje siÄ™, ustawiajÄ…c specjalny rygiel
ciągnika rolniczego w odpowiednie położenie, które uniemożliwia zmianę położenia
rozdzielacza hydraulicznego. Innym prostym sposobem jest zawieszenie cięgieł ciągnika, na
odpowiednio dobranej długości łańcucha, który utrzymuje ciężar maszyny w czasie transportu
maszyny zawieszanej.
Narzędzia półzawieszane łączy się z układem zawieszenia ciągnika na dwóch cięgłach 
podobnie jak zawieszane  ale nie łączy się ich cięgłem górnym dając swobodę ruchu
w płaszczyz
nie pionowej. Tylna część maszyny podparta jest zwykle na kołach podporowych,
wykorzystywanych do pracy jak i transportu maszyny.
Agregatowanie ciągnika z maszynami przyczepianymi posiadającymi własny układ jezdny
lub przyczepami dwuosiowymi dokonuje siÄ™ za pomocÄ… sworznia z zaczepem transportowym.
Przyczepy jednoosiowe zaczepia siÄ™ na zaczepie wahliwym. Na zaczepie tym agregatuje siÄ™
maszyny, które wymagają zmiany ustawienia zaczepu w płaszczyz
nie poziomej. Maszyny
wymagające pionowej regulacji ustawienia zaczepu łączy się na belce zaczepowej, która
umieszczona jest między cięgłami podnośnika hydraulicznego. Po połączeniu maszyny
z ciągnikiem przy pomocy sworznia należy pamiętać o jego zabezpieczeniu zawleczką tak, aby
uniemożliwić jego wysuniecie się z ucha zaczepu podczas pracy agregatu.
Nowoczesne maszyny rolnicze wyposażane są w urządzenia hydrauliczne służące do
sterowania pracą zespołów. Napęd otrzymują od siłowników lub silników hydraulicznych,
w które są wyposażone. Do wykonywania pracy i uruchomienia urządzeń hydraulicznych muszą
otrzymać od ciągnika olej pod ciśnieniem. Połączenia z instalacją hydrauliczną ciągnika odbywa
się za pomocą 2 lub 4 szybkozłączy umieszczonych z tyłu ciągnika (Rys.2).
W ciągniku rolniczym stosowana jest instalacja pneumatyczna, która również może być
wykorzystywana przez współpracujące maszyny. Najczęściej sprężone powietrze stosuje się do
hamowania przyczep, pompowania kół. Instalacje pneumatyczną przyczepy łączy się
z ciągnikiem przez szybkozłącza instalacji pneumatycznej.
Rys. 2. Umieszczenie szybkozłączy hydraulicznych i pneumatycznych w ciągniku rolniczym [opracowanie
własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
 Maszyny rolnicze wymagajÄ…ce przekazania momentu obrotowego z ciÄ…gnika do
współpracującej maszyny wyposażane są w wał przekaz
nika mocy. Wał taki obejmuje końcówkę
wałka odbioru mocy ciągnika oraz końcówkę przyjęcia mocy w maszynie i łączy je za pomocą
wału przegubowo-teleskopowego. Wał na swoich końcówkach posiada zatrzaski mocujące
ustalające położenie wału i zabezpieczające przed przypadkowym rozłączeniem. Wały te
posiadają 3 typy znormalizowanych końcówek:
1) typ 1 o prędkości obrotowej 540 obr/min.
2) typ 2 o prędkości obrotowej 1000 obr/min.
3) typ 3 wzmocniony o prędkości obrotowej 1000 obr/min.
Prędkość obrotowa uzyskiwana jest przy 80-100% znamionowej prędkości obrotowej
silnika. Typ 1 wałka posiada 6 wypustów na swoim obwodzie i stosowany jest do ciągników
niższych klas i przenoszą maksymalną moc 48kW. Wałki typu 2 posiadają 21 wypustów na
swoim obwodzie i stosowane są do ciągników wyższych klas, przenoszą maksymalną moc
92kW. Wałki typu 2 wzmocnione posiadają 20 wypustów na swoim obwodzie, stosowane są do
ciężkich ciągników wyższych klas i przenoszą maksymalną moc 185 kW.
Rys. 3. Wał teleskopowo przegubowy [opracowanie własne]
Przeguby i teleskop zastosowane w wałach przekaz
nika mocy umożliwiają jego wydłużanie
lub skracanie, co jest konieczne podczas skrętu agregatu, jego podnoszenia i opuszczania,.
Dobierając wał przegubowo-teleskopowy do napędu określonej maszyny należy sprawdzić jego
długość w instrukcji obsługi tej maszyny i zaleceń producenta (Rys. 3).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy narzędziem, co maszyną a co agregatem?
2. Jak klasyfikuje agregaty ciÄ…gnikowe?
3. Jaki to jest agregat nabudowany?
4. Co to jest TUZ?
5. Jak agregatuje siÄ™ maszyny przyczepiane?
6. Jakie automatyczne regulacje posiadajÄ… ciÄ…gniki rolnicze?
7. W jakie instalacje przekazujące energię wyposażane są ciągniki rolnicze?
8. Jakimi wałkami przekaz
nika mocy można łączyć maszyny z ciągnikiem?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zagregatuj pług obracalny zawieszany z ciągnikiem rolniczym, sprawdz
poprawność
mocowania sprzęgu i pracę układu hydraulicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować pług i ciągnik do agregatowania,
4) uruchomić ciągnik rolniczy i podjechać do pługa,
5) założyć lewe cięgło,
6) dopasować i założyć prawe cięgło,
7) założyć łącznik górny,
8) zabezpieczyć połączenia,
9) połączyć szybkozłącza hydrauliczne,
10) sprawdzić poprawność połączeń,
11) sprawdzić działanie instalacji hydraulicznej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- pług zawieszany obracalny,
- łącznik górny, sworznie i zawleczki,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- instrukcje obsługi: ciągnika i pługa.
Ćwiczenie 2
Zagregatuj kopaczkę przenośnikową z ciągnikiem rolniczym, sprawdz
poprawność
mocowania sprzęgu i wałka przekaz
nika mocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować kopaczkę i ciągnik do agregatowania,
4) uruchomić ciągnik rolniczy i podjechać do kopaczki,
5) założyć lewe cięgło,
6) dopasować i założyć prawe cięgło,
7) połączyć i zabezpieczyć wałek przekaz
nika mocy,
8) sprawdzić poprawność połączeń,
9) sprawdzić działanie WOM.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- kopaczka elewatorowa,
- łącznik górny, sworznie i zawleczki,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- instrukcje obsługi: ciągnika i kopaczki przenośnikowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 3
Połącz dwie przyczepy rolnicze z ciągnikiem rolniczym, sprawdz
sposób mocowania i pracę
układu pneumatycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować przyczepy do połączenia z ciągnikiem,
4) uruchomić ciągnik rolniczy i podjechać do przyczepy 2,
5) połączyć przyczepę z ciągnikiem,
6) ustawić przyczepę na równym terenie, i ustawić zaczep na wysokości zaczepu przyczepy,
7) połączyć przyczepę 1 z ciągnikiem,
8) przejechać przed przyczepę 2,
9) połączyć cofając zespołem przyczepę 2 z przyczepą 1,
10) połączyć szybkozłącza pneumatyczne w ciągniku i przyczepie,
11) sprawdzić poprawność i zabezpieczenia połączeń sworzniowych,
12) sprawdzić działanie instalacji pneumatycznej,
13) sprawdzić działanie hamulców zespołu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- dwie przyczepy rolnicze,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- instrukcje obsługi: ciągnika i przyczepy.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: narzędzie, maszyna, agregat?
ðð ðð
2) sklasyfikować agregaty maszynowe?
ðð ðð
3) scharakteryzować agregat zawieszany, przyczepiany, półzawieszany?
ðð ðð
4) sklasyfikować urządzenia zaczepowe ciągnika rolniczego?
ðð ðð
5) zastosować podnośnik hydrauliczny?
ðð ðð
6) zagragatować narzędzie zawieszane, przyczepiane?
ðð ðð
7) opisać automatyczne regulacje głębokości pracy?
ðð ðð
8) scharakteryzować wykorzystanie instalacji hydrauliczne?
ðð ðð
9) scharakteryzować wykorzystanie instalacji pneumatycznej?
ðð ðð
10) scharakteryzować stosowane wałki przekaz
nika mocy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Urządzenia kontrolno-sterujące ciągników i maszyn
4.2.1. Materiał nauczania
Bardzo popularne ciÄ…gniki uniwersalne o sile uciÄ…gu 6 kN. SÄ… podstawowym zaopatrzeniem
w energię mechaniczną w małych, indywidualnych gospodarstwach. Ciągniki te często
wykorzystywane są w gospodarstwach dużych, stanowiąc uzupełnienie podstawowej siły uciągu
do wykonywania prac pomocniczych. Ciągniki te zapewniają pełną współpracę z narzędziami,
maszynami i kombajnami o małej wydajności zaspokajając w pełni zapotrzebowanie
gospodarstw rodzinnych na siłę uciągu. Wyposażenie ich stanowi WOM, zaczep rolniczy,
podnośnik hydrauliczny z automatycznymi regulacjami, instalacja pneumatyczna, możliwość
zastosowania zewnętrznej instalacji hydraulicznej. Ciągniki te produkowane są w różnych
typach i odmianach dostosowując je do specyficznych warunków pracy, np.: ciągniki
sadowniczo-ogrodnicze z ramą ochronną, klimatyzowaną kabiną, dodatkowym oświetleniem
roboczym i wspomaganiem układu kierowniczego.
Ciągniki ciężkie posiadają już różnorodne wyposażenie zapewniające sprawne wykonanie
pracy i dobre warunki pracy operatora. Dostępne są na rynku w wielu markach, typach
i odmianach. Ciągniki te wyposażane w dodatkowe elementy zwiększające ich uniwersalność.
Nowe ciągniki produkowane są w dwu wersjach  pomostowej i kabinowej. Wyposażenie
stanowi zewnętrzny układ hydrauliczny z 4 szybkozłączami umożliwiający współpracę
z maszynami o napędzie hydraulicznym. Układy kierownicze posiadają wspomaganie
hydrauliczne, kabiny klimatyzowane z filtrami nawiewnymi o małej emisji hałasu zapewniające
bardzo dobry komfort pracy operatora. Ułatwione zaczepianie maszyn wyposażonych
w hydrauliczne automatyczne sprzęgi z kabiny operatora. Uruchamianie WOM dodatkowym
sprzęgłem hydraulicznym niezależnym od sprzęgła głównego. Najnowsze ciągniki wyposażane
są w komputery pokładowe analizujące i dostosowujące parametry pracy ciągnika. Napęd
przekazywany na dwie osie, układy kierownicze posiadają wspomaganie hydrauliczne.
Uruchamianie WOM dodatkowym sprzęgłem hydraulicznym. Ciągniki lepszej klasy posiadają
4 prędkości obrotowe wałka odbioru mocy. Zagraniczne ciągniki osiągają prędkość do 40 km/h.
Ciągnik w czasie pracy na polu narażony jest na silne drgania, na które byłby narażony
operator. Dla ograniczenia tych drgań i poprawienia komfortu pracy siedziska mocuje się za
pomocą układu amortyzacyjnego. Aktywny układ siedziska bada jego położenie i hydraulicznie
dostosowuje do zmiennych warunków. W zależności od potrzeb użytkownika kabiny mogą mieć
ulepszone systemy ogrzewania i wymuszonej wentylacji, wycieraczki i spRyskiwacze tylnej
szyby, dodatkowe reflektory robocze przednie, boczne i tylne. Regulowane wysięgniki lusterek
ułatwiają obserwację pracy maszyn z tyłu ciągnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 4. Rozmieszczenie wskaz
ników na tablicy rozdzielczej i dz
wigni sterowania ciÄ…gnika URSUS:
1) manometr, 2) wskaz
nik poziomu paliwa, 3) lampki kierunkowskazów, 4) wskaz
nik temperatury,
5) obrotomierz i licznik motogodzin, 6) pompka spRyskiwacza, 7) przełącznik kierunkowskazów,
8) stacyjka, 9) wyłącznik dawki paliwa, 10) dz
wignia zmiany biegów, 11) dz
wignia wzmacniacza
momentu, 12) dz
wignia reduktora, 13) przełącznik świateł i przycisk sygnału, 14) dz
wignia regulacji
obrotów silnika [1, s. 273]
Układ dz
wigni sterowania powinien być umieszczony w odległościach umożliwiających
swobodne operowanie nimi. Układ wskaz
ników powinien być umieszczony w zasięgu wzroku
operatora bez konieczności odwracania głowy i poszukiwania wskaz
nika. Nowoczesne ciÄ…gniki
posiadają pokładowe komputery kontrolno sterujące z monitorami wyświetlającymi na bieżąco
parametry pracy ciągnika i współpracujących z nim maszyn. Położenie monitora można zmieniać
i dostosowywać do indywidualnych potrzeb i upodobań użytkownika. Innym elementem
sterowania nowoczesnymi ciągnikami jest joystick, którym można sterować ciągnik rolniczy bez
używania pedału sprzęgła i dz
wigni zmiany biegów. Bezstopniowa jazda jest sterowana za
pomocą joystick'a będącego centralnym elementem obsługi ciągnika.
Rys. 4. Automatyczna jazda do przodu i tyłu realizowana joystickiem
[www.korbanek.pl/maszyny/fendt/fendt_new /Seria_900/vario_jazda.htm]
Przez urządzenie sterujące rozumie się wszystkie urządzenia, które służą do zmiany
kierunku ruchu ciągnika. Składa się ono z:
- urzÄ…dzenia kierujÄ…cego,
- przekładni kierowniczej,
- koła kierowniczego,
- w niektórych przypadkach specjalnego urządzenia służącego do wytwarzania dodatkowej
mocy lub stanowiącego jej niezależne z
ródło.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 W zależności od pochodzenia siły potrzebnej do skręcania kół kierowniczych, wyróżnia się
następujące rodzaje urządzeń sterujących:
- urządzenia sterowane ręcznie, w których moc sterująca pochodzi jedynie z siły mięśni
kierowcy,
- urządzenia sterujące o wspomaganiu pomocniczym, w których moc sterująca pochodzi
zarówno z siły mięśni kierowcy, jak i ze urządzeń specjalnych.
Ciągniki, które mają być zatwierdzone jako typ EWG, muszą posiadać urządzenia sterujące,
spełniające określone wymagania. Jednym z nich jest wymóg, aby pozwalały one na łatwe i
bezpieczne kierowania ciągnikiem. Wymagania szczegółowe do urządzeń sterujących są
następujące:
- są łatwe w użyciu i wygodne do trzymania,
- umożliwiają stopniową zmianę kierunku jazdy w odpowiednim czasie,
- przekładnia kierownicza jest dostępna w celach kontroli i utrzymania,
- w przypadku przekładni kierowniczej, która nie jest w pełni hydrauliczna, musi być możliwe
kierowanie ciągnikiem nawet w przypadku całkowitej awarii jej części hydraulicznych lub
pneumatycznych.
Jeżeli ciągnik jest wyposażony w urządzenia sterujące o charakterze pomocniczym,
kierowanie nim musi być możliwe nawet w przypadku awarii urządzeń specjalnych. Jeżeli
urządzenia sterujące o charakterze pomocniczym nie mają własnego z
ródła zasilania, muszą być
wyposażone w zbiornik zasilania lub inne urządzenie zasilające. Układy kierowniczy
i hamulcowy nie mogą mieć wspólnego z
ródła energii.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak przekazywana jest energia z ciągnika na maszyny współpracujące?
2. Jakie wyposażenie posiada ciągnik rolniczy do współpracy z innymi maszynami?
3. Jak powinny być rozmieszczone urządzenia kontrolno pomiarowe ciągnika?
4. Jak może być przekazywany napęd przez WOM?
5. Jak chroni siÄ™ operatora przed drganiami?
6. Jakie warunki pracy ma operator w kabinie ciÄ…gnika?
7. Jakie urzÄ…dzenia sterujÄ…ce sÄ… stosowane w ciÄ…gnikach rolniczych?
8. Jakie wymagania stawia siÄ™ urzÄ…dzeniom sterujÄ…cym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Mając do dyspozycji ciągnik rolniczy, przeanalizuj jego instrukcję obsługi w punkcie
dotyczącym rozmieszczenia urządzeń sterujących. Zidentyfikuj te urządzenia  dz
wignie,
włączniki. Zapoznaj się ze sposobem ich uruchamiania. Wykonaj włączenie poszczególnych
urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować rozmieszczenie urządzeń sterujących,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4) przeanalizować sposób uruchamiania urządzeń sterujących,
5) uruchomić ciągnik,
6) dokonać próbnej jazdy na różnych biegach (polowe, drogowe),
7) uruchomić podnośnik hydrauliczny,
8) uruchomić WOM,
9) uruchomić sprężarkę,
10) ocenić prawidłowość wykonanych prac.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- instrukcja obsługi ciągnika rolniczego.
Ćwiczenie 2
Mając do dyspozycji ciągnik rolniczy, przeanalizuj jego instrukcję obsługi w punkcie
dotyczącym rozmieszczenia urządzeń kontrolnych. Zidentyfikuj te urządzenia  kontrolki,
wskaz
niki. Przeanalizuj sposób ich działania. Zinterpretuj ich działanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować rozmieszczenie urządzeń kontrolnych,
4) przeanalizować sposób działania urządzeń kontrolnych,
5) uruchomić ciągnik,
6) dokonać analizy działania wskaz
ników i kontrolek,
7) określić poprawność działania urządzeń kontrolnych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- instrukcja obsługi ciągnika rolniczego.
Ćwiczenie 3
Mając do dyspozycji ciągnik rolniczy z kabiną, przeanalizuj jego instrukcję obsługi
w punkcie dotyczącym wyposażenia kabiny. Zidentyfikuj te urządzenia odpowiadające za
komfort pracy operatora. Zapoznaj się ze sposobem ich uruchamiania. Wykonaj włączenie
i regulacje poszczególnych urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować rozmieszczenie urządzeń wyposażenia kabiny,
4) przeanalizować sposób uruchamiania i działania tych urządzeń,
5) dokonać ustawienia siedziska operatora,
6) ustawić lusterka pojazdu,
7) uruchomić ciągnik,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
8) dokonać włączenia systemu wentylacji, ogrzewania (dokonać wymiany filtrów, uruchomić
klimatyzacjÄ™, itp.),
9) ocenić prawidłowość działania urządzeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy z kabinÄ…,
- instrukcja obsługi ciągnika rolniczego.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić sposoby przekazywania energii z ciągnika do
współpracujÄ…cych maszyn? ðð ðð
2) określić wyposażenie ciągnika przeznaczone do współpracy
z maszynami? ðð ðð
3) wskazać i nazwać urządzenia kontrolne ciągnika rolniczego?
ðð ðð
4) wskazać rozmieszczenie urządzeń sterujących ciągnika rolniczego?
ðð ðð
5) zastosować WOM do napędu maszyn?
ðð ðð
6) zastosować TUZ do współpracy z maszynami?
ðð ðð
7) przygotować miejsce pracy operatora?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3. Obsługa środków transportowych
4.3.1. Materiał nauczania
Wszelkie czynności związane z przemieszczaniem różnych ładunków i osób niezbędnych do
prowadzenia działalności produkcyjnej nazywamy transportem. Dostarczanie do gospodarstwa
środków do produkcji oraz wywóz na rynek z gospodarstwa jego produktów określa się jako
transport zewnętrzny. Transport wewnętrzny obejmuje swoim zasięgiem obręb gospodarstwa,
pomiędzy budynkami i transport polowy. 70 % prac transportowych gospodarstwa wynosi
transport wewnętrzny. Niektóre towary wymagają szczególnej ostrożności podczas transportu,
np. świeże owoce, środki ochrony roślin, dlatego niezbędny jest dobór środków transportu
spełniających określone wymagania. Proces transportu obejmuje załadunek, przewóz
i rozładunek. Może on być realizowany dwoma metodami:
1) tradycyjną, którą stosują gospodarstwa o niskim poziomie mechanizacji, załadunek
i rozładunek towarów, zwykle luzem, wykonywany jest ręcznie lub ładowarkami, przy
załadunku dużych ilości ładunku przewożonego luzem, np. obornik, wapno, ziarna zbóż.
2) paletyzacji, którą stosują specjalistyczne gospodarstwa rolnicze, towary transportowane są
na paletach lub skrzyniopaletach, a załadunek i rozładunek wykonywany jest mechanicznie.
Transport zewnętrzny realizowany jest samochodami ciężarowymi, samochodami
dostawczymi, koleją, samolotami. Na niewielką odległość realizowany może być ciągnikami
rolniczymi z przyczepami.
Środki transportu wewnątrz obiektów produkcyjnych obejmują 3 grupy:
1) kołowe środki przewozowe  taczki, wózki gospodarcze i magazynowe.
Rys. 6. Przyczepa zawieszana [5, s. 245]
2) kołowe środki do przewozu i pionowego przemieszczania ładunków  układarki widłowe
ręczne i akumulatorowe, widłowe wózki akumulatorowe lub z napędem spalinowym. Wózki
widłowe stanowią uniwersalny środek transportowy stosowany do wewnętrznego transportu
towarów spaletyzowanych na odległość do 200m. Udz
wig tych wózków wynosi ok. 1000
kg, a wysokość podnoszenia 3,5  5 m. Mogą one być wyposażone w wywrotnice
umożliwiające opróżnianie skrzyniopalet na różnych wysokościach.
3) umiejscowione środki transportowe  przenośniki. Służą najczęściej do poziomego lub
ukośnego transportu towarów na odległość kilku do kilkunastu metrów, załadunku środków
transportowych, formowania pryzm w miejscach składowania. Mogą one pracować jako
pojedyncze urządzenia lub jako element linii technologicznej. Przenośniki dzieli się
w zależności od konstrukcji i zasady działania na:
 cięgnowe  taśmowe, zgarniakowe, kubełkowe i łańcuchowo-wałkowe. Przenośniki te
przemieszczają materiał wraz z poruszającym się cięgnem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
 bezcięgnowe  ślizgowe, wałkowe, rolkowe i ślimakowe (fot. 3). Materiał
przemieszczany jest w wyniku ruchu rolek lub ślimaka.
Rys. 7. Przenośnik ślimakowy [opracowanie własne]
 przenośniki pneumatyczne, które przemieszczają materiał w strumieniu powietrza.
Można nimi transportować materiały sypkie, suche, nie zlepiające się.
Wewnętrzny transport polowy realizowany jest za pomocą przyczep jednoosiowych o dużej
zwrotności. Przyczepy platformowe  niskopodwoziowe służą do przewozu skrzynek, są łatwe
do ręcznego załadunku, stosowane głównie w ogrodnictwie. Przyczepy skrzyniowe (Rys. 8)
służą do transportu roślin okopowych, korzeniowych, środków do produkcji  nawozów,
materiału siewnego, itp. Przyczepy skrzyniowe często budowane są jako przyczepy
objętościowe w celu przewożenia materiałów lekkich, ale wymagających dużo przestrzeni, np.
słoma, siano, pocięta zielonka.
Rys. 8. Przyczepa skrzyniowa z nadstawkami [opracowanie własne]
Podczas wyposażaniu gospodarstwa rolniczego w środki transportowe należy tak je
dobierać, aby tworzyły ciąg technologiczny załadunku i przemieszczania. Dobór środków
transportowych uzależniony będzie od jego specjalizacji, wielkości i możliwości ekonomicznych.
Gospodarstwa o małej produkcji powinny być wyposażane w urządzenia uniwersalne, tanie, o
mniejszej wydajności, łatwe i proste w obsłudze. Natomiast specjalistyczne gospodarstwa
rolnicze powinny być wyposażane w wysokowydajne urządzenia do załadunku, przewozu i
rozładunku, umożliwiające tworzenie linii technologicznych w zależności od chwilowych
potrzeb gospodarstwa. Wydajność urządzeń powinna być zbliżona do siebie i dostosowane do
przemieszczanych materiałów. Prędkość technologiczna ciągnikowych agregatów
transportowych w transporcie drogowym nie przekracza 20 km/godz. W transporcie polowym
prędkość ta waha się w granicach 10 km/godz.
W czasie prowadzenia prac transportowych należy stosować zasady bezpiecznej
eksploatacji i obsługi środków transportowych. Środki te należy stosować zgodnie z ich
przeznaczeniem. Dokonywać przeglądów technicznych, czynności obsługowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
i konserwacyjnych. Należy szczególnie dbać o sprawność układów hamulcowych, świateł,
zabezpieczeń. Nie powinno się przekraczać dopuszczalnej ładowności i udz
wigu urządzeń.
Trzeba zabezpieczać ładunek przed przemieszczaniem i równomiernie rozmieszczać na
powierzchni ładunkowej. Elementy stacjonarne zabezpieczyć przed samoczynnym
przemieszczaniem, nie uruchamiać urządzeń niesprawnych czy niekompletnych. Wszelkie prace
regulacyjne, konserwacyjne, naprawcze wykonywać tylko przy wyłączonym napędzie.
Konserwować instalacje zasilające silniki elektryczne, dbać o prawidłowe ich zabezpieczenia. Po
zakończeniu prac transportowych oczyścić środki transportowe z resztek przewożonego
materiału i zanieczyszczeń.
A
adowarki
Wydajność transportu uzależniona jest od rodzaju i ładowności środków transportowych,
prędkości jazdy, a także od organizacji prac załadunkowych i wyładunkowych. Sprawny
załadunek i rozładunek ma duży wpływ na wydajność transportu. W rolnictwie przemieszcza się
dużo materiałów luzem, np. obornik, nawozy wapniowe, potasowe, ziarno. Wymagają one
zastosowania wydajnych urządzeń załadowczych. Do załadunku wykorzystuje się ładowacze
czołowe, nabudowane na ciągniku rolniczym (Rys. 9). Mają one możliwość załadunku
materiałów z podłoża, pryzm i kołowych środków transportu. Po specjalnym wyposażeniu
stosowane są do układania pryzm siana lub słomy w belach.
Rys. 9. A
adowacz czołowy: 1) wysięgnik, 2) siłownik hydrauliczny, 3) rama, 4) widły, 5) osłona przednia,
6)przeciwciężar [1, s. 100]
W czasie pracy ładowarki należy zwracać uwagę na warunki równowagi agregatu.
Pochylenie boczne może doprowadzić do wypadku. Zabranie zbyt dużego ładunku powoduje
utratę sterowności ciągnika.
A
adowarka chwytakowa (Rys. 10) z własnym układem jezdnym zaczepiana jest za pomocą
zaczepu rolniczego. Napęd otrzymuje od wałka odbioru mocy (WOM) ciągnika na własny układ
hydrauliczny. Wysięgnik składa się z dwóch części połączonych przegubowo siłownikiem
hydraulicznym. Na końcu wysięgnika znajduje się chwytak roboczy poruszany siłownikiem
hydraulicznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 10. A
adowarka chwytakowa: a) widok Å‚adowarki, b) chwytak do obornika, c) chwytak do okopowych,
d) chwytak do słomy i siana: 1) chwytak, 2) wysięgnik, 3) zespół rozdzielaczy, 4) przeciwciężar,
5) siedzisko operatora, 6) koła jezdne, 7) podpory, 8) wał napędowy [5, s. 250]
Korpus Å‚adowarki jest obrotowy, może ona obracać siÄ™ wokół wÅ‚asnej osi o kÄ…cie 270°.
Stanowisko operatora umieszczone jest na korpusie ładowarki w taki sposób, że operator
zmienia swoje położenie wraz z korpusem i urządzeniami do sterowania. Operator zawsze
zwrócony jest przodem do chwytaka, co umożliwia mu stałą obserwację jego położenia.
W przedniej części znajdują się dwie hydrauliczne podpory, służące do utrzymania równowagi
ładowarki podczas pracy. Zastosowanie ładowarki chwytakowej można rozszerzyć przez
zamontowanie specjalnych chwytaków: do materiałów sypkich, lub chwytak z zębami do
okopowych lub chwytak do obornika.
Duże gospodarstwa wykonujące wiele prac transportowych stosują wielofunkcyjne,
zwrotne, o wielorakim zastosowaniu, ładowarki samobieżne (Rys. 11).
Rys. 11. Samobieżna ładowarka uniwersalna
A
adowarki te oprócz wymiennych chwytaków wyposażane są w elektroniczne systemy
wagowe. Komfort pracy zapewnia klimatyzowana kabina, bieżącą obsługę wspomaga
elektronika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikuje się środki transportowe?
2. Jakimi cechami charakteryzuje się transport zewnętrzny?
3. Jakimi cechami charakteryzuje się transport wewnętrzny?
4. Jakie środki służą do transportu w budynkach?
5. Jakie środki wykorzystasz do transportu polowego?
6. Jakie zasady zastosujesz dobierając środki transportowe?
7. Jakie są zasady eksploatacji i obsługi środków transportowych?
8. Jakie zasady bhp obowiązują w czasie eksploatacji środków transportowych?
9. Jakie są zagrożenia podczas pracy ładowarek?
10. Jaki można wykorzystać ładowarkę chwytakową?
11. Do jakich prac zastosować można ładowarkę samojezdną?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj środki transportowe gospodarstwa, określ ich rodzaj i przeznaczenie, przygotuj
przyczepę do załadunku materiałem objętościowym i sprawdz
działanie układu opróżniania
przyczepy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy w transporcie,
2) określić rodzaj środków transportowych stosowanych w gospodarstwie,
3) wybrać przyczepę z możliwością przystosowania jako przyczepę objętościową,
4) zamontować dostępne nadstawki do przyczepy,
5) przeanalizować sposób opróżniania przyczepy objętościowej,
6) sprawdzić działanie systemu rozładunku przyczepy,
7) ocenić sposób przygotowania przyczepy do transportu materiałów objętościowych,
8) określić przepisy bhp podczas transportu materiałów objętościowych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- środki do transportu,
- ciÄ…gnik rolniczy,
- instrukcja przygotowania środków transportowych do przewozu materiałów
objętościowych,
- narzędzia monterskie i nadstawki,
- zeszyt, poradnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 2
Przeanalizuj środki transportu wewnętrznego w gospodarstwie, dokonaj ich klasyfikacji
i zaproponuj wykorzystanie ich do rozładunku ziarna z przyczep do silosu (np. przenośnikiem
ślimakowym).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) dokonać klasyfikacji środków transportowych,
3) przeprowadzić rozładunek ziarna z przyczepy do silosu,
4) ocenić efektywność transportu w gospodarstwie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- środki do transportu,
- ciÄ…gnik rolniczy,
- instrukcja obsługi przyczepy i przenośnika,
- zeszyt, poradnik.
Ćwiczenie 3
Wykonaj załadunek obornika ładowaczem czołowym z płyty obornikowej na roztrząsacz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) przeanalizować środki do załadunku,
3) dokonać podziału środków do załadunku,
4) przeanalizować urządzenia sterujące ładowaczem,
5) wykonać załadunek obornika na roztrząsacz,
6) ocenić efektywność załadunku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- środki do załadunku,
- ciÄ…gnik rolniczy, roztrzÄ…sacz obornika,
- instrukcja obsługi ładowacza czołowego i roztrząsacza obornika,
- zeszyt, poradnik,
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić rodzaje transportu?
ðð ðð
2) scharakteryzować transport zewnętrzny?
ðð ðð
3) scharakteryzować sposoby transportu wewnętrznego?
ðð ðð
4) wymienić środki transportu stosowane w budynkach?
ðð ðð
5) wymienić polowe środki transportu?
ðð ðð
6) zastosować zasady doboru środków transportowych?
ðð ðð
7) zastosować zasady obsługi środków transportowych?
ðð ðð
8) zastosować zasady obsługi środków za- i wyładunkowych?
ðð ðð
9) scharakteryzować zasady bhp obowiązujące w czasie eksploatacji
ðð ðð
środków transportowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Organizacja i wykonywanie zabiegów uprawowych
i nawożenia
4.4.1. Materiał nauczania
Sposoby poruszania się agregatów po polu
Praca agregatów polowych polega na przemieszczaniu się po polu odpowiednio
rozplanowanym, ustaleniu  podstawowych parametrów pracy maszyny: szerokości roboczej,
głębokości pracy i prędkości roboczej agregatu oraz wybranie optymalnego sposobu
prowadzenia agregatu. Przy zastosowaniu nowoczesnych technologii produkcji roślinnych
należy przygotować pola (powierzchnie i kształty), aby możliwe było stosowanie
wysokowydajnych maszyn i agregatów. Podczas rozplanowania pola należy na jego końcach
należy wyznaczyć pasy pola do zawracania agregatu. Szerokość uwroci zależy od długości
agregatu i minimalnego promienia skrętu, jaki agregat może wykonać na polu, oraz sposobu
wykonywania tych nawrotów. Wybranie określonego sposobu wykonania prac zależy od
kształtu, wielkości pola i rodzaju wykonywanego zabiegu. Agregaty polowe mogą wykonywać
różne ruchy robocze po polu w zależności od rodzaju wykonywanej czynności  orka,
nawożenie, pielęgnacja, zbiór. Podstawowymi sposobami poruszania się agregatów po polu są:
1) ruchy zagonowe  najczęściej wykorzystywane przy uprawie roli,
2) ruchy bezzagonowe:
a) ruch czółenkowy  stosowany przy pracy pługami obracalnymi,
b) ruch figurowy  stosowany przy doprawianiu roli.
Rys. 12. Rozplanowanie pola o nieforemnych kształtach [3, s. 323]
Najodpowiedniejszym kształtem pola do wykonywania prac polowych jest kształt prostokąta
(dłuższe boki na przejazdy robocze, krótsze na przejazdy jałowe). Na polach o nieregularnych
kształtach należy tak rozplanować pole by stosować prostoliniowe przejazdy robocze agregatu
(Rys. 12).
Przejazdy jałowe to nawroty agregatu, po wykonaniu przejazdu roboczego agregat
wykonuje nawrót i zajmuje pozycję do wykonania następnego przejazdu roboczego.
W zależności od rodzaju wykonywanej pracy i sposobu ruchu agregatu i jego wielkości,
wykorzystuje się różne rodzaje nawrotów. Przy pracach wykonywanych sposobem zagonowym
najczęściej wykonywane nawroty to  bezpętlowy, pętlowy, z wykorzystaniem biegu
wstecznego (Rys. 13).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 13. Nawroty przy zagonowych ruchach agregatu: bezpętlowy, pętlowy, pętlowy gruszkowy,
z wykorzystaniem biegu wstecznego.
Przy ruchach figurowych agregatu stosowane nawroty mogą być jałowe lub robocze i nie
wymagają wyłączenia czynności roboczych agregatu
Rys. 14. Nawroty przy ruchach figurowych: bezpętlowy, pętlowy skrzyżowany, z użyciem biegu wstecznego.
Potrzebną szerokość uwroci (Ep) można wyliczyć ze wzoru:
Ep=2R+e [m]
gdzie:
R  najmniejszy promień skrętu agregatu,
e  długość agregatu.
Organizacja orki i doprawiania roli
Podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka, która ma bezpośredni wpływ na wysokość
uzyskanego plonu. Prawidłowe jej wykonanie ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju roślin
i dalszych zabiegów doprawiających rolę. Orkę wykonuje się jako zagonową lub bezzagonową.
OrkÄ™ zagonowÄ… wykonuje siÄ™ jako:
1) w skład  gdzie pierwszy przejazd roboczy wykonuje się na środku zagonu,
2) w rozorywkÄ™  gdzie pierwszy przejazd roboczy wykonuje siÄ™ od brzegu zagonu.
Przy wykonywaniu orki sposobem zagonowym pole należy podzielić na zagony
o szerokości równej wielokrotności szerokości pługa (Rys. 10). Orkę w zależności od jej
przeznaczenia wykonuje się na różną głębokość:
- płytką, do 15 cm; jest to najczęściej podorywka,
- średnią, do 15 25 cm; jest to najczęściej orka siewna,
- głęboką, 25 35 cm; jest to najczęściej orka przedzimowa.
Prędkość wykonywania orki wynosi 4 6 km/h, orki wykonywane z większą prędkością
8 12 km/h wymagają zastosowania pługów do orki szybkiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 15. Sposób podziału pola na zagony
Orkę zagonową wykonuje się pługami odkładającymi glebę tylko w prawo i w miejscu
wyorywania składu powstaje grzbiet  na środku zagonu, a bruzda powstaje na brzegu pola lub
rozdziela zagony. Podczas następnej orki należy tak rozplanować pracę, aby skład wypadał
w miejscu bruzdy a ta w miejscu poprzednio wyoranego składu. W czasie rozpoczynania orki
w skład należy prawidłowo wyorać pierwsze 4 skiby składu, aby nie powstał wysoki grzbiet i by
nie pozostawić pola nie zaoranego (Rys. 16).
Rys. 16. Sposób wyorania składu  4 pierwsze przejazdy
Orkę w rozorywkę rozpoczyna się od brzegów pola i kończy na środku zagonu bruzdą. Orkę
bezzagonową wykonuje się pługami obracalnymi lub wahadłowymi w sposób czółenkowy 
gdzie pierwszy przejazd roboczy wykonuje siÄ™ od brzegu pola a kolejny ruch roboczy
równolegle do poprzedniego i tak do końca zagonu. Ponieważ skiby odwracane są w jedną
stronę na polu nie występują grzbiety ani bruzdy. Taki sposób wykonywania orki jest wymagany
na zboczach, aby skiby odkładane były do góry (ruchy robocze poprzecznie do stoku), co
zapobiega zmywaniu gleby (Rys. 17). Zyskuje on coraz większe zastosowanie na terenach
równinnych, ale wymaga szerszych uwroci i dłuższego czasu na wykonanie nawrotów.
Rys. 17. Sposób wykonywania orki na zboczach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Prawidłowo wykonana orka powinna charakteryzować się:
1) utrzymaniem jednakowej głębokości orki na całym polu,
2) dokładnym przykryciem resztek pożniwnych,
3) dobrym stopniem pokruszenia i odwrócenia skiby,
4) wyrównaniem skib  bez zagłębień i omijaków,
5) prostoliniowością orki - szczególnie pierwszych i ostatnich przejazdów,
6) dokładnym zakończeniem orki na uwrociach.
Zabiegi doprawiajÄ…ce wykonuje siÄ™ agregatami wykonujÄ…cymi ruchy figurowe stosowane
wówczas, gdy agregat nie powinien poruszać się po glebie obrobionej. Agregat może
wykonywać ruchy po przekątnych i zapewnia to podwójne wykonywanie zabiegu - najczęściej
bronowanie. Ruch figurowy agregatu rozpoczyna się na środku pola i na wzór spirali porusza
się do granic pola. Stosowany do upraw bezorkowych i siewie poplonów. Przy tym sposobie
poruszania się agregatu unika się nadmiernego ubijania uwroci i problemów z ich uprawą.
Zabiegi doprawiające rolę to: włókowanie, bronowanie, wałowanie, spulchnianie,
kultywatorowanie. Każdy z tych zabiegów spełnia określone zadania i wymaga dobrania
odpowiednich parametrów pracy. Włóka, jako narzędzie najpłycej działające pracuje na
głębokości 1  3 cm. Głębokość jej pracy zależna jest od ciężaru elementów roboczych.
Bronowanie wykonywane jako zabieg doprawiający rolę spełnia różne zadania i wykonywane
może być na glebach o różnej zwięzłości. Wymaga to zastosowania bron o różnym nacisku na
ząb. Brony lekkie pracują na głębokości 3  5 cm, brony średnie pracują na głębokości 4-8 cm,
brony ciężkie pracują na głębokość do 12 centymetrów. Optymalna prędkość pracy bron wynosi
6  12 km/h. Kultywatorowanie wykonuje się na większą głębokość 10  15 cm, z prędkością 8
 10 km/h. Praca wałów wymaga sprecyzowania ich zadań i dopasowania parametrów pracy.
Wały gładkie zagęszczają wierzchnią warstwę gleby i nie pracują na określonej głębokości. Wały
strunowe pracują na głębokość do 6 cm, zagęszczając warstwę gleby tak, że jej wierzchnia
warstwa 2-3 cm pozostaje nie zagęszczona. Głębokość pracy wału pierścieniowego Campbella
zależy od średnicy pierścieni, kąta ostrza i jego ciężaru. Wał ten zagęszcza wgłębne warstwy
wzruszonej gleby przyspieszajÄ…c jej osiadanie. A
ączony jest często z pługiem, prędkość jego
pracy jest taka sama jak prędkość orki.
Organizacja nawożenia
Do wykonywania nawożenia należy zastosować odpowiednie środki techniczne, aby
racjonalnie je wykorzystać bez zbędnych przestojów. Załadunek nawozów wykonujemy
ładowaczami chwytakowymi, czołowymi lub wyspecjalizowanymi ładowarkami. Liczba maszyn
do nawożenia powinna być skorelowana z ich wydajnością i ładowarką, aby zapewnić ciągłość
pracy maszyn. Przy załadunku rozsiewaczy w technologii bigbag lub urządzeniami
samozaładowczymi należy zapewnić na polu odpowiedni transport przemieszczający nawóz po
polu w celu wyeliminowania jałowych przejazdów rozsiewaczy. Wykonując wysiew nawozów
maszynami o dużej szerokości roboczej agregat zwykle prowadzi się systemem czółenkowym na
tzw.  zakład (Rys. 18). Aby zapewnić równomierne pokrycie pola nawozem w przekroju
poprzecznym, ale także w przekroju wzdłużnym. Prawidłowo wykonany zabieg nawożenia
powinien charakteryzować się wysiewem założonej ilości nawozu na jednostkę powierzchni jak
również równomiernym jego rozsianiem. Obecnie dostępne maszyny do nawożenia
charakteryzują się dużą równomiernością wzdłużną rozsiewania nawozów jednak
równomierność poprzeczna zależna jest od dokładności pracy operatora agregatu - utrzymania
parametrów wysiewu nawozów. Ilość wysiewanego nawozu zależy od rośliny i technologii
uprawy. Rozsiewacze mają możliwość regulacji ilości wysiewanego nawozu w dużych
granicach. Przy nawożeniu pogłównym roślin stosuje się zawieszane rozsiewacze, które
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
posiadają precyzyjne urządzenia dawkujące nawozy. Ilość wysiewanego nawozu ustalamy
urządzeniami regulacyjnymi zgodnie z instrukcją obsługi rozsiewacza. Nawożenie pogłówne nie
wymaga przykrycia nawozu, rozsiewany jest on na powierzchniÄ™ pola. Przy wysiewaniu
większych ilości nawozu, stosuje się rozsiewacze przyczepiane, które posiadają większe
pojemności skrzyń nawozowych. Rozsiewanie nawozów wymagających przykrycia glebą,
wykonuje siÄ™ przed zabiegami doprawiajÄ…cymi.
Rys. 18. Sposób prowadzenia agregatu na tzw.  zakład. [3, s. 326]
Najdoskonalszy system nawożenia to satelitarny system prowadzenia agregatu po polu. Po
wprowadzeniu parametrów pracy przystosowanej maszyny system zapewnia właściwe
prowadzenie agregatu gwarantując właściwe jej wykonanie i uwalnia operatora od
zapamiętywania wielu istotnych szczegółów. Systemy te są jednak jeszcze dość drogie, ale
konkurencja w produkcji wymusza stosowanie dokładnych technik i precyzyjnego ich
wykonywania.
Nawożenie nawozami organicznymi wymaga wywiezienia na pole dużych mas nawozu. Aby
można było przeprowadzić ten zabieg sprawnie należy zgromadzić odpowiedni sprzęt 
ładowarki, roztrząsacze, niezbędne ciągniki do napędu ładowarki i wywożenia nawozu
organicznego na pole. Należy tak dobrać wydajności maszyn, aby praca roztrząsaczy była ciągła,
np. 2 roztrząsacze i 1 ładowarka. W czasie nawożenia i transportu 1 roztrząsaczem, drugi jest
Å‚adowany, po jego wyjez
dzie na pole pierwszy powinien zakończyć pracę na polu i w tym czasie
podjechać na płytę obornikową do załadunku. Nawożenie w pełnej dawce nawozu organicznego
 obornika, przyjmuje się 40 ton na jeden hektar pola. Regulacje ilości roztrząsanego obornika
dokonuje się urządzeniami regulacyjnymi zgodnie z instrukcją obsługi maszyny. Roztrząsany
obornik należy jak najszybciej przykryć glebą, przyorać  najlepiej tego samego dnia.
Rozlewanie płynnych nawozów organicznych powinno być wykonywane na użytkach zielonych
w okresie wegetacji roślin w ilości do 30000 litrów na 1 hektar. Nawożenie gnojówką lub
gnojowicą jest określone w tzw. Dyrektywie Azotanowej Unii Europejskiej. Wymagania te są
zebrane w  Kodeksie dobrej praktyki rolniczej . Stosując płynne nawozy organiczne należy
pamiętać o zasadach ochrony środowiska:
- nie wolno stosować nawozów organicznych stałych i płynnych od początku grudnia do
końca lutego,
- na zamarzniętą glebę i na pokrywę śnieżną, ze względu na możliwość wystąpienia spływu
powierzchniowego,
- w czasie obfitych opadów deszczu,
- na glebę o nadmiernej wilgotności (oprócz możliwych spływów i przesiąku zanieczyszczeń
powoduje zanik tlenu w glebie),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- na terenach o wodach gruntowych zalegających płycej niż:
- 1,2 m - w przypadku gruntów ornych
- 1,0 m - w przypadku Å‚Ä…k i pastwisk,
- w pasie 100 m od terenu zamieszkałych i w pasie 30 m od dróg publicznych i 70 m od
brzegu wód powierzchniowych,
- na polach o nachyleniu większym niż 10 %,
- w strefach ochrony z
ródeł ujęć wody z rzek i studni głębinowych.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak należy przygotować pole do wykonywania zabiegów?
2. Jakie ruchy mogą wykonywać po polu agregaty?
3. Co to są przejazdy jałowe po polu?
4. Jak wykonywane sÄ… nawroty agregatem na polu?
5. Jak wykonuje się orkę w sposób zagonowy?
6. Jak wyoruje się skład?
7. Jak wykonuje siÄ™ orkÄ™ bezzagonowÄ…?
8. Jak powinna wyglądać prawidłowo wykonana orka?
9. Jak dobrze wykonać zabieg nawożenia mineralnrgo?
10. Jak zorganizować nawożenie organiczne?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj i wykonaj orkę zagonową w skład, pługiem zawieszanym, dwuskibowym na polu
o określonych wymiarach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować pług do pracy,
4) zagregatować pług z ciągnikiem,
5) rozplanować pole, dobrać parametry pracy pługa do orki siewnej,
6) wyznaczyć uwrocia, linię pierwszej bruzdy i wyorać skład,
7) wykonać orkę zagonową w skład, zaorać uwrocia,
8) oczyścić pług po pracy, zakonserwować i odstawić w miejsce przechowywania,
9) ocenić jakość wykonanej pracy,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- dwuskibowy pług zawieszany, łącznik górny, sworznie i zawleczki,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- tyczki, bruzdomierz, taśma miernicza,
- urządzenia do mycia i materiały do konserwacji pługa,
- instrukcje obsługi ciągnika i pługa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 2
Przygotuj agregat uprawowy do wykonania zabiegu doprawiania przedsiewnego. Wykonaj
ten zabieg agregatem uprawowym złożonym z włóki, kultywatora, wału strunowego.
Przeprowadz
jego obsługę techniczna i konserwację po zakończonej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zestawić agregat uprawowy i dokonać jego wstępnej regulacji,
4) połączyć agregat złożony z ciągnikiem,
5) przeprowadzić jego obsługę i niezbędne regulacje,
6) zaplanować pracę na wyznaczonym polu,
7) wykonać zabieg przedsiewnego doprawiania roli,
8) wykonać konserwację agregatu po wykonanej pracy,
9) ocenić jakość wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- łącznik górny, sworznie i zawleczki,
- kultywator z włóką, wał strunowy,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- materiały i urządzenia do konserwacji  myjka ciśnieniowa, pędzle, oleje konserwacyjne,
- instrukcje obsługi ciągnika i agregatu uprawowego,
- zeszyt, poradnik.
Ćwiczenie 3
Przygotuj roztrząsacz obornika do wykonania zabiegu nawożenia organicznego i wykonaj
ten zabieg.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) wykonać obsługę techniczną roztrząsacza i wykonać regulacje,
5) wykonać załadunek obornika na roztrząsacz,
6) wykonać zabieg nawożenia organicznego,
7) ocenić jakość wykonanej regulacji i pracy rozrzutnika.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- roztrzÄ…sacz obornika, Å‚adowacz chwytakowy,
- wał teleskopowy WOM,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- instrukcja do przeprowadzenia ćwiczenia,
- instrukcje obsługi: ciągnika, roztrząsacza obornika, ładowacza chwytakowego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) podzielić pole na zagony?
ðð ðð
2) określić sposoby poruszania się agregatów na polu?
ðð ðð
3) opisać sposoby nawrotów agregatów na polu?
ðð ðð
4) scharakteryzować wykonanie orki w sposób zagonowy?
ðð ðð
5) wyjaśnić wyoranie składu?
ðð ðð
6) scharakteryzować wykonanie orki w sposób bezzagonowy?
ðð ðð
7) ocenić wykonanie orki?
ðð ðð
8) zorganizować nawożenie organiczne?
ðð ðð
9) wykonać nawożenie mineralne?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Organizacja i wykonywanie siewu, sadzenia oraz pielęgnacji
4.5.1. Materiał nauczania
Organizacja i wykonanie siewu i sadzenia
Dokładnie wykonany wysiew nasion, w terminie agrotechnicznym decyduje o przyszłych
plonach rośliny. Prawidłowe jego wykonanie uwarunkowane jest właściwym przygotowaniem
siewnika do pracy. Wykonaniem próby wysiewu (kręconej), sprawdzeniu równomierności
rozmieszczenia nasion na jednostkę powierzchni i umieszczaniu na jednakowej głębokości.
Siewniki precyzyjne powinny zachowywać dokładne szerokości międzyrzędzi jak i odstępy
między nasionami w rzędzie. Obliczenie i ustalenie długości znaczników lub wskaz
ników śladów
celem dokładnego prowadzenia agregatu po polu. Na polach mniejszych (o jednym zagonie)
siewniki prowadzi się systemem zagonowym. Na polach większych gdzie można wyznaczyć
dwa lub więcej zagonów siewniki prowadzi się systemem czółenkowym lub kombinowanym
(Rys. 19).
Rys. 19. Sposoby ruchu agregatów do siewu [3, s. 327]
Oprócz przygotowania siewnika należy przygotować ciągnik tak, aby przejazdy nie ugniatały
zbytnio gleby  należy dobrać ciągniki o małym nacisku jednostkowym, bez obciążników.
Należy dostosować rozstaw kół do międzyrzędzi lub użyć spulchniaczy śladów. Na polu należy
dokładnie wyznaczyć zagony, które powinny być wielokrotnością szerokości roboczej siewnika,
i uwrocia zaznaczone bruzdką jako miejsce włączania i wyłączania aparatów wysiewających
siewnika. Skrzynie nasienne siewników mają niedużą ładowność i należy je uzupełniać na
uwrociach i nie dopuszczać do całkowitego opróżnienia skrzyni w czasie siewu. Uzupełnianie
może odbywać się ręcznie z worków 50 kg lub urządzeniami załadunkowymi będącymi na
wyposażeniu siewników o większej wydajności. Należy pamiętać o dodatkowym transporcie
ziarna po polu (ciągnik z przyczepą lub samochód), aby dostarczać nasiona do miejsca
uzupełniania siewnika. W czasie siewu należy kontrolować pracę siewnika czy nie nastąpiło
samoczynne rozregulowanie zespołów roboczych na wskutek wstrząsów i przechyłów siewnika,
szczególnie ilość wysiewnych nasion, dokładność ich przykrycia, prostoliniowość rzędów,
odległości między pasami siewnymi. Są to warunki prawidłowego wykonania siewu nasion. Do
precyzyjnego prowadzenia siewników po polu stosuje się systemy satelitarne szczególnie w
ogrodnictwie, gdzie wymagana jest większa precyzja siewu. Regulację elementów roboczych
siewnika należy rozpocząć od dobrania właściwych przyrządów wysiewających a następnie
dobrać parametry roboczo-technologiczne do wysiewu konkretnych roślin. Siewniki rzędowe do
wysiewu zbóż wymagają zastosowania kołeczkowych aparatów wysiewających. Nasiona w
rzędzie umieszczane są losowo a rozstaw międzyrzędzi waha się w granicach 8  15 cm w
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
zależności od rośliny. Głębokość siewu nasion wynosi 2 do 4 cm. Przy konieczności
zastosowania większych głębokości, np. siew peluszki należy obciążyć redlice obciążnikami lub
zwiększyć nacisk na redlice sprężynami. Prędkość robocza siewników wynosi około 12 km/h.
Sadzenie ziemniaków wykonuje się sadzarkami automatycznymi lub półautomatycznymi.
Głębokość sadzenia powinna wynosić 6-8 cm w stosunku do wyrównanej powierzchni pola na
glebach lekkich, a na glebach cięższych sadzimy nieco płycej. Bulwy winny być przysypane
również 6-8 cm warstwą ziemi, co uchroni je przed przymrozkami, a zarazem pozwoli na
szybkie i wyrównane wschody. Istotnym parametrem, który warunkuje rozmieszczenie
ziemniaków na jednostce powierzchni jest szerokość międzyrzędzi. Obecną jeszcze często
rozstawę 62,5 cm należy uznać za niewłaściwą i ustępującą miejsca rozstawom 67,5 cm, 75 cm.
Wielkości te są warunkowane rozstawem kół ciągnika i szerokością ogumienia. Z tych
powodów wydaje się, że pośrednia rozstawa 67,5 cm również nie ma długiej perspektywy
stosowania. Niestety, zwiększenie rozstawy do 75 cm pociąga za sobą wymianę zestawu
maszyn, które wymagają ciągników większej mocy. Rozstaw ziemniaków w rzędzie jest
regulowany i powinien być dostosowany do wymaganej obsady roślin na 1 m2, a coraz częściej
do wymaganej liczby pędów na 1 m2 lub 1 ha. Wymaganą liczbę pędów na jednostkę
powierzchni narzuca kierunek użytkowania rośliny, np. ziemniaki uprawiane na frytki zaleca się
obsadę 150 000 sztuk pędów na 1 ha. Dla ziemniaków uprawianych do bezpośredniego spożycia
zaleca się 200 000  250 000 sztuk pędów na 1 ha. Dla sadzeniaków zaleca się 300 000 sztuk
pędów na 1 ha. Uszkodzenia mechaniczne podczas sadzenia sadzarkami automatycznymi nie
powinny przekraczać 3 % sadzeniaków, a liczba opustów wykonanych przez sadzarkę nie
powinna przekraczać 0,5 % sadzeniaków. Prędkość robocza sadzarki wynosi około 8 km/h.
Zwiększanie prędkości roboczej powoduje nierównomierność umieszczania sadzeniaków w
rzędzie ze względu na przetaczanie się bulw w bruzdce.
Sadzenie rozsad wymaga wcześniejszego zaplanowania sadzenia, wyznaczenia rzędów
produkcyjnych i technologicznych  przeznaczonych do pielęgnacji lub zbioru plonów.
Rozstawa rzędów uwarunkowana jest wymaganiami roślin, stosowanego sprzętu i wynosi 50 cm
z możliwością ciągłej regulacji. Rozstawa roślin w rzędzie waha się od 20 do 50 cm. Głębokość
sadzenia zależy od rośliny, jakości sadzonki, przeznaczenia i może wynosić do 20 cm. Prędkość
jazdy agregatu około 1 km/h.
Organizacja i wykonanie pielęgnacji i ochrony roślin
Coraz powszechniej wybierany system gospodarowania to rolnictwo ekologiczne, stÄ…d
konieczność stosowania mechanicznych metod pielęgnacji i ochrony roślin. Prace pielęgnacyjne
wykonuje się bardzo podobnie jak siew lub sadzenie a narzędzia pielęgnacyjne powinny mieć
takie same szerokości robocze lub połowę mniejszą w celu dokładnego prowadzenia w rzędach
po siewie lub sadzeniu. Precyzyjne wykonanie prac pielęgnacyjnych zależy od doboru i
rozmieszczenia elementów roboczych, doboru i przygotowania ciągnika, doboru ruchu agregatu
i dokładności prowadzenia.
Rys. 20. Pasy ochronne w czasie mechanicznej pielęgnacji
Elementy robocze dobieramy w zależności od uprawy (płaska lub na redlinach), celu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
pielęgnacji  spulchnianie, niszczenie chwastów, obsypywanie redlin. Należy pamiętać o tzw.
pasach ochronnych (Rys. 21) - odległości elementu roboczego od rośliny uprawnej wynoszącej
około 4  5 cm. Właściwy dobór ciągników specjalistycznych do prac pielęgnacyjnych 
nośników narzędzi z możliwością obserwacji pracy elementów roboczych z przodu maszyny
(przed operatorem) umożliwia dokładne wykonanie pielęgnacji.
W przypadku stosowania ciągników uniwersalnych należy stosować ciągniki o małym
nacisku jednostkowym na glebę, bez obciążników. Zastosować koła wąskie (9-10 cali)
przeznaczone do prac pielęgnacyjnych i dostosować ich rozstaw do szerokości międzyrzędzi,
w razie potrzeby zwiększyć prześwit.
Rys. 21. Schemat rozstawu rzędów: a, b) ogólna uprawa, np. warzyw, c) uprawa marchwi i pietruszki [4, s. 81]
Pielęgnację przeprowadza się ruchem czółenkowym prowadząc agregat po przejazdach
siewnika (sadzarki) lub wyznaczonych ścieżkach przejazdowych. Problemem pozostaje
organizacja pielęgnacji na uwrociach, który musi rozwiązać operator agregatu tak, aby ugniatać
(niszczyć) jak najmniej roślin. Przygotowanie pielnika do pracy obejmuje regulację głębokości
pracy. Wielkość tą reguluje się ustawiając elementy robocze (gęsiostópki, noże kątowe, dłuta)
na odpowiedniej głębokości 2- 4 cm. Aby to wykonać precyzyjnie należy pod koła kopiujące
podstawić deskę o grubości równej głębokości pracy pielnika i wyregulować elementy robocze
do podłoża. Należy obliczyć liczbę sekcji roboczych pracujących między kołami pielnika
(Rys. 16). Rozstawić sekcje robocze pielnika, rozpoczynając od sekcji najbliższych osi symetrii
ciągnika. Ustawić szerokość pracy sekcji, która powinna być mniejsza od szerokości
międzyrzędzi o wielkość pasów ochronnych dla roślin. Na przykład, przy szerokości
międzyrzędzia 45 cm, szerokości pasa ochronnego 5 cm, szerokość pracy sekcji wynosi 45 cm 
2*5 cm =35 cm. Sekcje skrajne mają zwykle mniejszą szerokość, ponieważ pracują bez
zewnętrznego noża kątowego. Istotnym elementem ustawienia pielnika jest regulacja kół
sterujących, które powinny być ustawione w międzyrzędziach poza kołami ciągnika tak, aby
poruszały się w środku wyznaczonego międzyrzędzia.
Stosując zabiegi chemicznej ochrony roślin opRyskiwacz powinien poruszać się wzdłuż
rzędów opRyskiwanych roślin ruchem czółenkowym. Przy wykonywaniu takich zabiegów
należy szczególnie przestrzegać przepisów BHP dotyczących stosowania środków chemicznych,
przestrzegać terminowego przeprowadzania badań opRyskiwaczy, osoby wykonujące te zabiegi
powinny przejść odpowiednie szkolenie w upoważnionych ośrodkach potwierdzone
świadectwem ukończenia szkolenia. Właściwe przygotowanie opRyskiwacza do pracy jest
niezbędnym warunkiem skutecznego przeprowadzenia zbiegu opRyskiwania. Przed
przystąpieniem do wykonywania zabiegu należy sprawdzić działanie wszystkich zespołów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
opRyskiwacza, stan filtrów, zaworów rozdzielacza, końcówek rozpylających. Sprawdzenia
dokonuje się poprzez oględziny zespołów a następnie przez uruchomienie opRyskiwacza
napełnionego czystą wodą. Przed wyjazdem na pole należy dostosować rozstaw kół ciągnika
i opRyskiwacza do szerokości międzyrzędzi. Przed przystąpieniem do opRyskiwania należy
ustalić stężenie środka chemicznego oraz wydatek cieczy w litrach na hektar. Po zakończeniu
wykonywania zabiegów opRyskiwacz należy opróżnić z cieczy roboczej, oczyścić sita, filtry
i dysze rozpylające, nalać do zbiornika wody i przepłukać układ przez uruchomienie pompy
opRyskiwacza. Resztki cieczy należy wypRyskać na plantację.
Ustalenie dawki opRysku na żądaną dawkę wypRyskiwanej cieczy na hektar można uzyskać
w efekcie zmiany trzech parametrów:
- rodzaju zastosowanych rozpylaczy lub wielkości otworów ich dysz,
- prędkości jazdy,
- wielkości ciśnienia cieczy.
Szczegółowe zalecenia tych parametrów podawane są na opakowaniach środków
chemicznych. W przypadku braku szczególnych zaleceń należy stosować się do ogólnych
zaleceń stosowania środków ochrony roślin.
Wykonując opRysk herbicydami doglebowymi wymaga się stosowania dużych kropel.
Stosuje się wtedy rozpylacze szczelinowe osiągające natężenie wypływu około 1,5 litra/minutę i
więcej, przy ciśnieniu 0,3 MPa. OpRysk herbicydami dolistnymi wymaga stosowania mniejszych
kropel. Uzyskuje siÄ™ to przez zastosowanie rozpylaczy szczelinowych o mniejszych otworach
osiągających natężenie przepływu do 1 litra/minutę, przy ciśnieniu 0,3 MPa. OpRyski
owadobójcze wykonuje się rozpylaczami szczelinowymi z małymi otworami lub wirowymi.
OpRyski grzybobójcze powinny być wykonywane małymi kroplami i najlepiej zawirowanymi.
Przy tym zabiegu, krople muszą trafić również pod spodnią stronę liści, gdyż tam głównie
rozwija się grzyb. Prędkość pracy opRyskiwacza zawiera się w granicach 5  12 km/h.
Przy braku szczegółowych instrukcji, co do wielkości i rodzaju rozpylaczy oraz
wymaganego ciśnienia należy przeprowadzić regulację opRyskiwacza w oparciu
o przeprowadzoną próbę opRysku  kalibrację opRyskiwacza, która obejmuje:
1. Określenie prędkości roboczej.
Do określenia prędkości roboczej, należy wyznaczyć odcinek o długości 100 m. Zmierzyć
na tym odcinku czas przejazdu ciągnika z opRyskiwaczem napełnionym do połowy wodą.
Obliczyć prędkość agregatu wg wzoru:
100m
PrÄ™dkość[km/h] = ×3,6
czas w sekundach
2. Dobór rozpylacza i ciśnienia:
Po dobraniu rozpylacza wg zasad ogólnych podanych wyżej, należy odczytać z tabeli
wydatku dla tego rozpylacza ciśnienie odpowiadające pożądanej dawce cieczy.
3. Pomiar natężenia przepływu:
Należy ustawić ciśnienie wymagane dla pożądanej dawki opRysku. Uruchomić pompę
opRyskiwacza i otworzyć zawór zasilający dysze na 1 minutę, utrzymując obroty silnika
takie jak podczas określania prędkości. Zmierzyć ilość dolanej cieczy do zbiornika do
pierwotnego poziomu. Na podstawie pomiarów wyliczyć dawkę cieczy:
600× q
Q =
b×v
gdzie:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Q  dawka cieczy w dm3/ha,
q  ilość wypRyskanej cieczy równa ilości dolanej wody,
b  szerokość robocza opRyskiwacza,
v  prędkość robocza opRyskiwacza.
Obliczona dawka powinna się równać dawce opRysku zalecanej ze względów
agrotechnicznych. Przed przystąpieniem do opRysku należy dobrać odpowiednie stężenie cieczy
opRyskowej. Tabela 1 określa ilość środka chemicznego, którą należy zmieszać z określoną
ilością wody, aby uzyskać określone stężenie cieczy roboczej. Przykład: dla uzyskania 0,5 %
stężenia cieczy roboczej 200 litrach wody należy użyć 1 kg (1 litr) środka chemicznego.
Tabela 1. Tabela stężeń cieczy [opracowanie własne]
Ilość przygotowanej wody w dm3
Stężenie
100 200 300 400
cieczy [%]
Dawka preparatu w kg lub dm3
0,1 0,1 0,2 0,3 0,4
0,2 0,2 0,4 0,6 0,8
0,3 0,3 0,6 0,9 1,2
0,4 0,4 0,8 1,2 1,6
0,5 0,5 1,0 1,5 2,0
1,0 1,0 2,0 3,0 4,0
2,0 2,0 4,0 6,0 8,0
3,0 3,0 6,0 9,0 12,0
4,0 4,0 8,0 12,0 16,0
5,0 5,0 10,0 15,0 20,0
10,0 10,0 20,0 30,0 40,0
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak powinien być przygotowany siew nasion?
2. Jak prowadzi siÄ™ siewniki w czasie siewu?
3. Jak należy przygotować ciągnik do siewu?
4. Jakie są prawidłowe warunki wykonania siewu?
5. Jak wykonuje się prace pielęgnacyjne?
6. Jak dobiera siÄ™ elementy robocze pielnika?
7. Jak projektuje siÄ™ pasy ochronne?
8. Jak należy przygotować opRyskiwacz do pracy?
9. Jak należy postępować z opRyskiwaczem po wykonanym zabiegu?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj siewnik uniwersalny do wykonania siewu zbóż i wykonaj siew zbóż.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4) wykonać obsługę techniczną siewnika i wykonać niezbędne regulacje,
5) wykonać próbę wysiewu (kręconą) siewnika,
6) ustawić znaczniki,
7) przygotować pole pod zasiew (wyznaczyć uwrocia),
8) wykonać siew zboża,
9) ocenić jakość przygotowania siewnika i wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- siewnik uniwersalny,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- zboże do przeprowadzenia próby i siewu,
- instrukcje obsługi: ciągnika i siewnika rzędowego,
- poradnik, zeszyt.
Ćwiczenie 2
Przygotuj wielorak uniwersalny do pielenia roślin w uprawach rzędowych płaskich
i wykonaj zabieg odchwaszczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić warunki pracy pielników,
3) określić warunki pracy osób obsługujących pielniki,
4) przeczytać instrukcję obsługi pelnika,
5) przygotować pielnik do pracy,
6) ustawić elementy robocze w pielniku z pasami ochronnymi równymi 4 cm,
7) wykonać zabieg pielenia plantacji,
8) ocenić jakość przygotowania pielnika i wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- wielorak uniwersalny,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- instrukcje obsługi ciągnika i wieloraka,
- poradnik, zeszyt.
Ćwiczenie 3
Przygotuj opRyskiwacz i operatora do wykonywania zabiegu ochrony roślin środkami
chemicznymi II klasy toksyczności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) określić warunki pracy opRyskiwaczy ze środkami chemicznymi II klasy toksyczności,
3) określić warunki pracy osób obsługujących opRyskiwacze ze środkami chemicznymi II
klasy toksyczności,
4) przeczytać instrukcję obsługi opRyskiwacza,
5) przygotować zestaw ochrony osobistej,
6) przygotować opRyskiwacz do pracy,
7) przygotować się do wykonania zabiegu (ubrać w kombinezon ochronny),
8) ocenić sposób zabezpieczenia człowieka przy pracy ze środkami chemicznymi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- opRyskiwacz ciÄ…gnikowy,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- przepisy bhp przy wykonywaniu opRysku środkami chemicznymi,
- kombinezon ochronny i środki ochrony indywidualnej operatora opRyskiwacza,
- poradnik, zeszyt.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przygotować siew nasion?
ðð ðð
2) prowadzić agregat po polu w czasie siewu?
ðð ðð
3) przygotować siewnik do pracy?
ðð ðð
4) wykonać siew nasion siewnikiem?
ðð ðð
5) dobrać elementy robocze pielnika do pracy?
ðð ðð
6) zaprojektować rozstawienie elementów roboczych pielnika
z zachowaniem pasów ochronnych? ðð ðð
7) przygotować opRyskiwacz do pracy?
ðð ðð
8) przygotować operatora do pracy przy opRysku?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.6. Organizacja i wykonywanie zbioru zielonek, zbóż i roślin
okopowych
4.6.1. Materiał nauczania
Zbiór plonów uprawianych roślin wymaga zastosowania odpowiednich maszyn lub ich liczby
w stosunku do zbieranego areału uprawy. Zbierane plony mogą występować w różnych
postaciach, np.: zbiór traw na siano, sianokiszonki, kiszonki; zbiór zbóż  nasion i słomy; zbiór
okopowych  ziemniaków czy buraków. Maszyny używane do zbioru roślin są bardzo
skomplikowane i wykonują szereg czynności towarzyszących zbiorom jak, np. koszenie,
rozdrabnianie, czyszczenie, sortowanie, zbieranie do zbiornika. Maszyny te wyposażone są
w specjalistyczne zespoły robocze a sezon ich wykorzystania jest bardzo krótki i praca takich
maszyn jest stosunkowo droga. Bardzo ważnym elementem organizacji pracy maszyn do zbioru
 jest zapewnienie dostatecznej ilości środków transportowych do odbioru plonu na bieżąco od
pracującej maszyny. Zbiór zielonek na siano trwa kilka dni i wykonywany jest kilkoma
maszynami. Koszenie odbywa się kosiarkami, które poruszają się po polu w okółkę (Rys. 22).
Kosiarki rotacyjne pracują z prędkością roboczą 12  15 km/h. Wysokość ciecia traw wynosi
5 do 7 cm
Rys. 22. Schemat poruszania się agregatu w okółkę
PrzetrzÄ…sanie lub zgrabianie wykonuje siÄ™ maszynami pracujÄ…cymi sposobem zagonowym.
Przetrząsanie zielonek na sino w pierwszej fazie może być wykonywane przetrząsaczami
napędowymi intensywnie oddziałującymi na obrabiany materiał. Z czasem wysychania skoszonej
zielonki należy stosować maszyny mniej intensywnie wzruszające przeschniętą zielonkę,
zapobiega to obrywaniu się najwartościowszych części roślin. Wysokość pracy tych maszyn
powinna być tak dobrana, aby nie dotykały one podłoża. a jednocześnie powodowały dobre
przetrząsanie siana. Zgrabianie w wały, zbiór zbieraczami pokosów lub prasami odbywa się
sposobem czółenkowym. Sposób poruszania się agregatu po polu dobiera się tak, aby nie
wykonywać jałowych przejazdów. Podbieracze pokosów powinny mieć możliwie małą średnicę
bębnów, co powoduje swobodne podbieranie siana z pokosu. Wysokość podbieracza powinna
być tak ustawiana, aby nie pracował on intensywnie po podłożu i dokładnie zbierał wysuszoną
masÄ™ siana.
Transport do miejsca składowania przeprowadza się zbieraczami pokosów lub przyczepami
z nadstawkami. Siano prasowane w okrągłe bele wymaga zastosowania środków
załadunkowych na przyczepy lub zastosowania specjalnych przyczep samozaładowczych. Do
rozładunku i układania bel w stodole lub w stogach stosuje się ładowacze czołowe lub
przyczepy samowyładowcze przy pomocy, których można ustawiać sterty.
Zbiór zielonek na sianokiszonki polega na skoszeniu roślin kosiarkami, przesuszeniu do
40 % wilgotności, zbiorze prasami rolującymi stałokomorowymi. Zwinięta zielonka w baloty
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
powinna jak najszybciej zostać owinięta folią  w tym samym dniu. Nie należy zwijać zielonki
a owijać ją w folię na drugi dzień, ponieważ przy wzrastającej temperaturze z dostępem tlenu
następują niekorzystne procesy utrudniające zakiszanie i powodują utratę wartości
przygotowywanej paszy. Owinięte baloty należy ułożyć na równej powierzchni do
przechowywania. Przygotowanie kiszonki na pryzmach jest bardziej pracochłonne i wymaga
przygotowania odpowiedniej powierzchni upraw. Należy przygotować ciężkie ciągniki do
ubijania pryzm i wciągania przyczep na pryzmę ze świeżą zielonką. Pryzmę należy wykonać
w ciągu 2 - 3 dni dobrze ubić, przykryć folią i obsypać ziemią, aby zapewnić dobre warunki
zakiszania (brak dostępu tlenu i światła). Należy także zapewnić ochronę przed ptakami, które
mogą dziurawić folię.
Zbiór zbóż wykonać można jednoetapowo  kombajnem zbożowym. Wybór prawidłowego
sposobu poruszania się kombajnu zbożowego po polu ma istotne znaczenie dla organizacji jego
pracy. Przy zbiorze zbóż pole należy podzielić na zagony zgodnie z kierunkiem uprawy, aby
przejazdów jałowych było możliwie mało (Rys. 23).
Rys. 23. Sposoby pracy kombajnu na wyznaczonych zagonach [3, s. 329]
Konieczne nawroty wykonujemy kombajnem w sposób bezpętlowy lub pętlowy (Rys. 24).
Rys. 24. Nawroty wykonywane kombajnem zbożowym [3, s. 329]
Sprawna organizacja transportu, umiejętności i doświadczenie operatorów ma podstawowy
wpływ na wydajność rzeczywistą maszyn w sezonie. Obecnie produkowane kombajny mają
możliwość rozładunku swoich zbiorników nie przerywając swojej podstawowej pracy. Straty
ziarna powodowane oddziaływaniem zespołów roboczych na zbierane rośliny wynoszą około 3-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4%. Wysokość cięcia zależna jest od sposobu zagospodarowania słomy i może wynosić do
7 cm. Kombajny mogą być przystosowane do zbioru zboża wylegniętego. Na co 4 palec zakłada
się podnośniki łanu ułatwiające koszenie. Ważnym elementem jest ustawienie nagarniacza, który
powinie pracować na 1/3 wysokości z
dz
bła tak, aby nie otrząsać nasion z kłosów. W zależności
od rodzaju zbieranej rośliny należy ustawić obroty bębna młócącego dla zbóż wynoszą one
około 900 obr./minutę. Zbierając rośliny łatwo kruszące się należy zmniejszyć obroty bębna
młócącego. Wielkością ściśle związaną z obrotami jest szczelina między bębnem i klepiskiem
zespołu młócącego. Zawsze powinna być większa na wlocie i mniejsza na wylocie. Do zbiory
zbóż szczelina ta na wlocie może wynosić około 4 mm, a na wylocie 12 mm. Do zbioru peluszki
należy ja powiększyć tak, aby nie rozdrabniała nasion i dobrze wymłacała strąki. Przy zbiorze
nasion drobniejszych, np. koniczyny należy maksymalnie zmniejszyć wielkość szczeliny
roboczej. Istotnym elementem regulacji kombajnu jest ustawienie siły nadmuchu powietrza na
sita. Siła wiatru powinna być tak dobrana, aby lekkie zanieczyszczenia były usuwane z
kombajnu, natomiast nasiona roślin zbieranych powinny zostawać na sitach. Nowoczesne
sposoby prowadzenia kombajnów po polu wykorzystują systemy satelitarne, które ułatwiają lub
nawet prowadzÄ… kombajn po wybranym torze pracy optymalizujÄ…c organizacjÄ™ pracy kombajnu i
eliminując zbędne przejazdy do minimum. Urządzenia elektroniczne monitorują jakość pracy
kombajnem, mierzą wilgotność ziarna, podają aktualne informacje o stratach ziarna i inne
parametry niezbędne operatorowi. Straty ziarna, jakie mogą powstać po zbiorze mechanicznym
kombajnu szacuje siÄ™ na 2 3%.
Zbiór słomy wykonuje się prasami kostkującymi lub rolującymi. Prasy rolujące mogą być
stałokomorowe służące do zbioru zielonek lub zmiennokomorowe przeznaczone do zbioru
plonów lekkich jak słoma i siano. Często słoma pozostaje na polu z przeznaczeniem na nawóz,
wówczas kombajny wyposaża się w rozdrabniacze słomy, które rozrzucają ją po polu.
Zbiór roślin okopowych obejmuje zbiór ziemniaków i buraków. Zbiór ziemniaków
przeprowadza się kombajnami jednorzędowymi, które wyposażone są we własne zbiorniki
ziemniaków. Jakość zebranych ziemniaków oraz prawidłowe wykonanie mechanicznego zbioru
zależy od właściwego przygotowania plantacji. Termin niszczenia łęcin powinien być
uzależniony od stanu wegetacji oraz planowanego terminu zbioru i winien być przeprowadzony
na 1-3 tygodnie przed planowanym zbiorem. Zniszczenie naci i występujących chwastów ułatwia
obsychanie i ogrzewanie gleby i bulw, przez co ich naskórek jest mniej podatny na uszkodzenia
mechaniczne. Mechaniczny zbiór ziemniaków należy wykonać po osiągnięciu pełnej dojrzałości
bulw, gdy naskórek bulwy nie złuszcza się pod naciskiem kciuka, przy temperaturze gleby
powyżej 10° C i wilgotnoÅ›ci nie wiÄ™kszej niż 15%. Im niższa temperatura gleby i wiÄ™ksza
wilgotność tym większa podatność bulw na uszkodzenia mechaniczne. Przy większej
wilgotności gleby zmniejsza się dokładność zbioru. W zależności od odmiany, wykopki należy
przeprowadzić w terminie od połowy sierpnia do końca września. Tam gdzie nie ma obawy
wystąpienia znacznych przygruntowych przymrozków, zbiór odmian póz
nych można przedłużyć
do 10 paz
dziernika. Głębokość pracy maszyn do zbioru ziemniaków należy dobrać tak, aby nie
były uszkadzane bulwy przez lemiesze podkopujące, około 10 cm poniżej podstawy redlin.
Prędkość pracy kombajnów do ziemniaków waha się w granicach 3  6 km/godz.
Kombajny dwurzędowe wymagają zastosowania przyczep, które musza poruszać się obok
kombajnu gdzie wyładowywane są zebrane ziemniaki. Duża masa plonu wymaga sprawnego
przeprowadzenia transportu, szybkiego rozładunku środków transportowych i synchronizacji
pracy tych środków z kombajnami. Kombajn jednorzędowy prowadzi się sposobem zagonowym
na zagonie liczÄ…cym 30 40 redlin (Rys 25).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 25. Schemat rozstawienia przyczep A, B, C przy zbiorze ziemniaków kombajnem jednorzędowym [3, s.
332]
Przygotowanie plantacji do mechanicznego zbioru buraków wymaga ręcznego usunięcia
buraków z uwroci i pasów o szerokości około 6 m, dzielących plantacje na zagony. Zagon
obejmuje 40  50 rzędów buraków. Przy zbiorze dwuetapowym należy zebrać liście i usunąć
z pola, aby można było przeprowadzić prace przy zbiorze korzeni. Zbiór jednoetapowy
charakteryzuje się tym, że liście i korzenie zbierane są jednocześnie. Liście mogą być zbierane z
przeznaczeniem na paszę lub kiszonkę w rejonach gdzie prowadzona jest produkcja zwierzęca.
Nowoczesne technologie tylko produkcji roślinnej organizowanej na dużych areałach proponują
rozdrabnianie zebranych liści i rozrzucanie ich po polu w celu przyorania. Kombajny buraczane
jednocześnie zbierają liście lub rozdrabniają i rozrzucają po zebranym polu. Korzenie wykopują
z ziemi, otrząsają i zbierają do własnych zbiorników lub transportują na jadącą obok przyczepę
(Rys. 26).
Rys. 26. Schemat organizacji zbioru buraków kombajnem jednorzędowym: A  kombajn buraczany,
B  rozładunek korzeni na przyczepy, C  załadunek liści na przyczepy, D  pryzma silosowa,
E  rozładunek korzeni w punkcie odbioru, F  rozładunek korzeni na pryzmy [3, s. 333]
Małe kombajny buraczane (budowane jako jednorzędowe), wyposażane są w zbiorniki na
liście i korzenie, które są okresowo opróżniane. Kombajny te są zaczepiane do ciągników
rolniczych, od których otrzymują napęd. Natomiast duże sześciorzędowe kombajny posiadają
własny napęd. Często wyposażone są one w gąsienicowy układ jezdny. Kombajny posiadają
własne zbiorniki lub ładują korzenie na przyczepy, a liście rozrzucają po polu. Korzenie powinny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
być ogławiane przy nasadzie liści w granicach szyjki korzeniowej. W dolnej części korzeń
powinien mieć średnicę ok. 1 cm. W czasie zbioru należy sprawdzić, ile korzeni ma wady w
postaci pozostałości liści, zbyt niskiego lub skośnego ogłowienia, ułamania powyżej średnicy 2
cm, uszkodzeń (pęknięcia, obcięcia, zadrapania) oraz dużego zanieczyszczenia glebą. W
przypadku 10 % wad należy podjąć działania dostosowujące maszynę do prawidłowego zbioru.
Naostrzyć noże ogławiające, zmniejszyć prędkość jazdy, zwiększyć intensywność elementów
oczyszczających. Korzenie zaraz po ogłowieniu powinny być wykopane. Pozostawienie korzeni
ogłowionych i niewykopanych powoduje znaczne straty.
Po 3 dniach tracą one 3,7 proc. masy i 0,7 proc. cukru. Maszyny do zbioru buraków
przystosowane są do pracy w rzędach 45  50 cm. Praca maszynami do zbioru liści może
przebiegać szybciej i może wynosić 5  11 km/h. Wyorywacze pracują w glebie na głębokości
około 10 centymetrów i mogą poruszać się z prędkością 3 do 6 km/h.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką postać mogą mieć zbierane plony z pola?
2. Jak mogą poruszać się kosiarki po polu?
3. W jaki sposób zbiera się zielonki na siano?
4. W jaki sposób zbiera się zielonki na kiszonki?
5. Jak powinien poruszać się kombajn zbożowy po polu?
6. Jak organizuje się zbiór ziemniaków?
7. Jak organizuje się zbiór buraków?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj kosiarkę rotacyjną do koszenia i wykonaj zbiór traw na siano.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję kosiarki rotacyjnej,
4) wykonać obsługę techniczną kosiarki rotacyjnej,
5) połączyć kosiarkę z ciągnikiem,
6) dokonać regulacji kosiarki,
7) wykonać koszenie traw z przeznaczeniem na siano,
8) ocenić jakość przygotowania kosiarki i wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- kosiarka rotacyjna,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- wałek przekaz
nika mocy,
- instrukcje obsługi: ciągnika i kosiarki rotacyjnej,
- poradnik, zeszyt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
obsługę codzienną kombajnu zbożowego i wykonaj zbiór zbóż.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję kombajnu zbożowego,
4) sprawdzić stan techniczny kombajnu,
5) wykonać obsługę codzienną kombajnu zbożowego,
6) dokonać regulacji kombajnu do warunków zbioru zboża,
7) wykonać zbiór zbóż,
8) ocenić jakość przygotowania kombajnu i wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kombajn zbożowy,
- instrukcja obsługi kombajnu zbożowego,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,
- smarownica i smar stały,
- poradnik, zeszyt.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
obsługę codzienną kombajnu ziemniaczanego i wykonaj zbiór ziemniaków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję kombajnu ziemniaczanego,
4) sprawdzić stan techniczny kombajnu ziemniaczanego,
5) wykonać obsługę codzienną kombajnu ziemniaczanego,
6) dokonać niezbędnych regulacji do zbioru ziemniaków,
7) wykonać zbiór ziemniaków,
8) ocenić jakość przygotowania kombajnu i wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kombajn do ziemniaków
- instrukcja obsługi kombajnu ziemniaczanego,
- zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, smarownica i smar stały,
- poradnik, podręcznik, zeszyt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić rodzaje plonów zbieranych z pola?
ðð ðð
2) opisać sposoby poruszania się po polu maszyn do zbioru plonów?
ðð ðð
3) przygotować do pracy maszyny do zbioru zielonek na siano?
ðð ðð
4) przygotować do pracy maszyny do zbioru zielonek na kiszonki?
ðð ðð
5) przeprowadzić zbiór zielonek?
ðð ðð
6) przygotować kombajn zbożowy do pracy?
ðð ðð
7) wykonać zbiór zbóż?
ðð ðð
8) przygotować kombajn ziemniaczany do pracy?
ðð ðð
9) wykonać zbiór ziemniaków?
ðð ðð
10) przygotować kombajn buraczany do pracy?
ðð ðð
11) wykonać zbiór buraków?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru.
4. Na karcie odpowiedzi przy odpowiednim zadaniu postaw X,
5. Błędną odpowiedz
wez
w kółko, następnie zaznacz odpowiedz
prawidłową.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
7. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
8. Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Na rozwiÄ…zanie masz 30 minut.
Powodzenia !
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Maszyna to środek techniczny, który do wykonania pracy wymaga
a) pracy ciÄ…gnika.
b) napędzania elementów roboczych.
c) tylko ruchu postępowego.
d) zastosowania silnika elektrycznego.
2. Agregaty maszynowe stanowią połączenie
a) narzędzia ze środkiem energetycznym.
b) narzędzia i maszyny.
c) maszyny i narzędzia.
d) brony i wału uprawowego.
3. Agregaty przyczepiane Å‚Ä…czone sÄ… z ciÄ…gnikiem
a) na podnośniku hydraulicznym.
b) przez TUZ.
c) za pomocÄ… zaczepu transportowego.
d) na belce podnośnika hydraulicznego.
4. Urządzenia zaczepowe powinny umożliwiać
a) prace połączonych maszyn.
b) przechowywanie połączonych narzędzi.
c) smarowanie zaczepionych maszyn.
d) prawidłową pracę i transport współpracujących maszyn.
5. TUZ to skrót oznaczający
a) tylny układ zaczepowy.
b) trzypunktowy układ zawieszenia.
c) trzeci układ zaczepowy.
d) tylny udz
wig zaczepu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
6. A
ącznik górny służy do
a) poziomowania poprzecznego maszyny
b) zmiany długości wieszaka prawego.
c) zmiany długości wieszaka lewego.
d) poziomowania wzdłużnego maszyny.
7. Automatyczna regulacja siłowa polega na
a) ustawieniu narzędzia na głębokość w zależności od oporu gleby.
b) utrzymaniu narzędzia na sztywno z ciągnikiem.
c) ustawieniu narzędzia zgodnie z działaniem kółka podporowego.
d) zwiększeniu siły uciągu ciągnika.
8. Kolejność czynności przy agregatowaniu narzędzi zawieszanych jest następująca
a) łącznik górny, cięgło lewe, cięgło prawe.
b) cięgło lewe, cięgło prawe, łącznik górny.
c) cięgło prawe, łącznik górny, cięgło lewe.
d) cięgło prawe, cięgło lewe, łącznik górny.
9. Na narzędziach i maszynach do pracy w rolnictwie
a) nie wolno przewozić ludzi.
b) wolno przewozić dorosłe osoby z dużą ostrożnością.
c) wolno przewozić osoby, pod warunkiem odpowiedniego przystosowania maszyn.
d) można przewozić, po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia.
10. UrzÄ…dzenia sterujÄ…ce ciÄ…gnikiem rolniczym to
a) układy hamulcowe.
b) sprzęgła hydrauliczne.
c) układy kierownicze.
d) aktywny układ siedziska operatora.
11.Transport wewnętrzny obejmuje
a) obręb gospodarstwa  pola i budynki.
b) transport polowy.
c) transport między budynkami.
d) transport w obrębie wsi.
12. Prace załadowcze i wyładowcze wykonuje się
a) przyczepami wywrotkami.
b) przenośnikami cięgnowymi.
c) Å‚adowarkami.
d) chwytakami do siana.
13. Elementy robocze pielnika ciÄ…gnikowego stanowiÄ…
a) obsypniki, dłuta.
b) noże kątowe, gęsiostopki, dłuta.
c) dłuta, noże kątowe, koła podporowe.
d) dłuta, sprężyny, pogłębiacze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
14. Rozsiewacz nawozów wykorzystywany jest do nawożenia nawozami
a) organicznymi stałymi.
b) organicznymi płynnymi.
c) mineralnymi stałymi.
d) mineralnymi płynnymi.
15. Do wysiewu zbóż stosowane są siewniki
a) punktowe.
b) rzędowe.
c) rzutowe.
d) uniwersalne.
16. Wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych ma na celu
a) nawożenie roślin.
b) sadzenie roślin.
c) zapewnienie optymalnych warunków wzrostu.
d) zbiór owoców.
17. OpRyskiwacze służą do nanoszenia środka chemicznego na rośliny w postaci
a) rozpylonego proszku.
b) rozdrobnionych kropel.
c) aerozolu.
d) podlewania roślin.
18. Koszenie zielonek na siano jest wykonywane
a) ścinaczami zielonek.
b) kosiarkami rotacyjnymi.
c) sieczkarniami polowymi.
d) kombajnami zbożowymi.
19. Kombajny stosowane do zbioru umożliwiają
a) zbiór częściowo zmechanizowany.
b) zbiór całkowicie zmechanizowany.
c) zbiór z wykorzystaniem narzędzi pomocniczych.
d) zbiór ręczny.
20. Prasy zmiennokomorowe służą do zbierania
a) zielonek.
b) siana i słomy.
c) pociętej zielonki.
d) zielonek do zakiszania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Buliński J. Miszczak M.: Podstawy Mechanizacji rolnictwa. WSiP. Warszawa 1996
2. Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa, cz. I. Hortpress. Warszawa 1996
3. Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa, cz. II. Hortpress. Warszawa 2003
4. Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa, cz. I. WSiP. Warszawa 2000
5. Kuczewski J., Majewski Z.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP. Warszawa 1999
6. Waszkiewicz Cz.: Maszyny i urzÄ…dzenia rolnicze. WSiP. Warszawa 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50