MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jarosław Stępień
Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych 612[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Beata Wawryn-Żmuda
mgr inż. Bożena Stępień
Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Opracowanie zawiera obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z1.01
 Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu pszczelarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy BHP dotyczące wykonywania zabiegów agrotechnicznych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Uprawa roli oraz zabiegi melioracyjne 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.2.3. Ćwiczenia 14
4.2.4. Sprawdzian postępów 15
4.3. Nawożenie roślin uprawnych 16
4.3.1. Materiał nauczania 16
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów 26
4.4. Ochrona roślin uprawnych 27
4.4.1. Materiał nauczania 27
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.4.3. Ćwiczenia 35
4.4.4. Sprawdzian postępów 36
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 37
6. Literatura 42
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zabiegach agrotechnicznych
wykonywanych w gospodarstwie rolnym.
W poradniku znajdziesz:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
zestaw zadań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
W razie wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 612[01].Z1
Produkcja rolnicza
612[01].Z1.03
612[01].Z1.01
Żywienie zwierząt
Wykonywanie zabiegów
gospodarskich
agrotechnicznych
612[01].Z1.04
Wykonywanie zabiegów
612[01].Z1.02
zoohigienicznych
Prowadzenie produkcji roślin
uprawnych
612[01].Z1.05
Prowadzenie produkcji
zwierzęcej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP, ochrony przeciwpożarowej,
- przestrzegać przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej podczas pracy na polu,
w budynkach inwentarskich i magazynach,
- przestrzegać zasad postępowania ze środkami ochrony roślin, nawozami, oraz maszynami
do uprawy roli,
- posługiwać się prostymi narzędziami takimi jak opryskiwacz plecakowy, łopata, waga,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu mechanizacji rolnictwa,
- znać maszyny do uprawy roli,
- znać podstawowe pojęcia dotyczące gleboznawstwa,
- wykonywać podstawowe obliczenia,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić cele i zadania uprawy roli,
- scharakteryzować rodzaje zabiegów uprawowych i doprawiających rolę,
- wykonać zabiegi agrotechniczne z zastosowaniem podstawowego sprzętu rolniczego,
- dobrać rodzaje uprawek i łączyć je w zespoły,
- określić różnice w konwencjonalnym i ekologicznym sposobie uprawy roli,
- określić sposoby regulacji stosunków wodnych na gruntach ornych i użytkach zielonych,
- wyjaśnić znaczenie wykonywania zabiegów melioracyjnych,
- scharakteryzować zasady konserwacji i naprawy urządzeń wodno-melioracyjnych,
- scharakteryzować nawożenie w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym,
- określić wpływ poszczególnych składników na wzrost, rozwój i plonowanie roślin,
- określić wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe roślin,
- rozróżnić rodzaje nawozów organicznych i określić ich wartość,
- określić zasady stosowania nawozów organicznych,
- zastosować nawozy organiczne,
- określić zagrożenia wynikające z nieumiejętnego stosowania nawozów organicznych,
- scharakteryzować nawozy mineralne, ich właściwości, stosowanie i oddziaływanie na
rośliny i glebę,
- przeliczyć masę nawozową na czysty składnik i odwrotnie,
- określić możliwości mieszania nawozów,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
podczas transportu, przechowywania i stosowania nawozów mineralnych,
- wykonać nawożenie roślin uprawowych z zastosowaniem podstawowego sprzętu
rolniczego,
- rozróżnić czynniki chorobotwórcze roślin uprawowych,
- sklasyfikować grupy szkodników roślin uprawnych,
- rozróżnić chwasty roślin uprawnych oraz określić ich szkodliwość,
- przeprowadzić podstawowe zabiegi pielęgnacyjne i zwalczające szkodniki, choroby
i chwasty,
- scharakteryzować techniki stosowania i przechowywania pestycydów,
- scharakteryzować mechanizmy samoregulacji w przyrodzie i ich znaczenie w ochronie
roślin,
- określić zasady przygotowania i zastosowania preparatów biologicznych w rolnictwie
ekologicznym,
- zastosować preparaty biologiczne w rolnictwie ekologicznym,
- określić cechy charakterystyczne grup i gatunków roślin uprawnych,
- scharakteryzować zmianowanie roślin uprawnych,
- wyjaśnić wpływ zmianowania roślin na ograniczenie degradacji gleb, zachwaszczenia
oraz rozwój chorób i szkodników,
- określić rodzaje płodozmianów,
- określić wartość przedplonową i następczą poszczególnych grup roślin,
- zaprojektować zmianowanie roślin,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące środków ochrony roślin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy BHP dotyczące wykonywania zabiegów
agrotechnicznych
4.1.1. Materiał nauczania
Stosowanie się do przepisów BHP podczas przeprowadzania zabiegów agrotechnicznych
można rozpatrywać w trzech płaszczyznach podczas:
1. uprawy roli oraz zabiegów melioracyjnych,
2. podczas nawożenia roślin uprawowych,
3. podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin.
Przestrzeganie przepisów BHP podczas uprawy roli oraz zabiegów melioracyjnych.
- podczas uprawy gleby używane są narzędzia, których stosowanie bez specjalnych
zabezpieczeń jest niebezpieczne,
- używanie glebogryzarki, której aparat spulchniający glebę porusza się z dużą szybkością
bez osłon jest zabronione, ponieważ może spowodować zranienie przypadkowych ludzi
podczas pracy zespołu,
- zabronione jest wożenie się na narzędziach uprawiających glebę, ponieważ wpadnięcie
pod agregat uprawowy podczas pracy może zakończyć się śmiercią lub trwałym
kalectwem,
- podczas konserwacji rowów melioracyjnych należy również zachować szczególną
ostrożność zwłaszcza przy wykaszaniu rowów kosami zwykłymi, a w szczególności
motorowymi,
- aparat tnący kosy motorowej porusza się z bardzo dużą ilością obrotów na minutę, nawet
do kilku tysięcy. Spod aparatu tnącego kosy, mogą z bardzo duża szybkością wylatywać
kamienie, które mogą zranić koszącego jak i osoby przebywające w pobliżu,
- koszący powinien zawsze posiadać maskę ochronną na twarz oraz nakrycie głowy,
- w promieniu 50 m od koszącego, nikt nie powinien przebywać.
Przestrzeganie przepisów BHP podczas nawożenia roślin uprawowych.
- Wszystkie nawozy są szkodliwe dla zdrowia człowieka,
- kontakt z nawozami może spowodować bardzo ciężkie komplikacje zdrowotne
natychmiast bÄ…dz
po jakimś czasie, choroby skóry, dróg oddechowych, a czasami
przewodu pokarmowego,
- przy pracy z nawozami należy używać kombinezonów ochronnych, okularów a także
masek przeciwpyłowych,
- miejsca szczególnie narażone na działanie nawozów takie jak ręce i twarz należy
smarować wazeliną lub kremem,
- podczas pracy przy nawożeniu nie wolno spożywać posiłków, palić papierosów oraz pić
napojów alkoholowych,
- alkohol jest bardzo dobrym rozpuszczalnikiem Å‚atwo w nim rozpuszczajÄ… siÄ™ sole
i wnikają do organizmu człowieka,
- po zakończeniu pracy z nawozami obowiązkowo należy umyć całe ciało,
- pracownicy pracujący z nawozami powinni być dokładnie powiadomieni
o właściwościach tych substancji oraz o możliwości oddziaływania ich na organizm,
- podczas prac z nawozami należy zapoznać się z instrukcją przeciwpożarową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Przestrzeganie przepisów BHP podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin
Środki ochrony roślin są to substancje chemiczne służące do zwalczania szkodników,
chorób roślin uprawnych. Są one w większości, silnymi truciznami dlatego zakup
przechowywanie tych środków musi być kontrolowany.
Środki ochrony roślin powinny być przechowywane w oryginalnych opakowaniach nie
wolno ich przelewać do butelek po napojach spożywczych. Substancje te muszą być
przechowywane w specjalnych pomieszczeniach daleko od żywności.
Środki ochrony roślin zostały podzielone na klasy toksyczności. Podział ten jest
zmieniany, ale grupa środków należących do klasy I i II to bardzo silne środki trujące.
Do stosowanie środków klas I i II trzeba mieć specjalne uprawnienia.
Prawidłowe przechowywanie środków chemicznych ochrony roślin jest pierwszym
krokiem z zakresu BHP. Do środków tych nie mogą mieć dostępu osoby nieuprawnione
a szczególnie dzieci, nie mogą być one przechowywane w kontakcie z żywnością oraz
paszami dla zwierzÄ…t.
Pomieszczenia te powinny być oznakowane tablicami zakazującymi używania ognia
otwartego, ponadto takie pomieszczenia powinny być suche i dobrze wentylowane.
Opakowania z przeterminowanymi środkami ochrony roślin powinny być utylizowane.
Nie wolno ich pozostawiać na polu lub spalać. Bardzo krytycznym momentem jest
sporządzanie cieczy użytkowej wtedy mamy największy kontakt z przygotowywanym
roztworem. Podczas wykonywania tej pracy należy przestrzegać następujących zaleceń:
- nie należy pić napojów, a w szczególności alkoholowych,
- nie należy lekceważyć zawartych na etykiecie wskazówek, należy ściśle przestrzegać
dawek jakie zaleca producent,
- nie należy podczas sporządzania cieczy użytkowej palić papierosów,
- osoba wykonująca zabiegi jest odpowiedzialna nie tylko za siebie ale również za osoby
pozostające w pobliżu.
Zabiegi ochrony roślin należy wykonywać tylko w uzasadnionych przypadkach w trosce
o środowisko naturalne staramy wybrać zawsze środki jak najsłabsze pod względem
toksycznym a także selektywne.
Bardzo ważny podczas używania środków ochrony jest okres karencji. Jest to okres od
zastosowania środka do jego rozkładu tak że nie jest szkodliwy dla ludzi.
Drugim bardzo ważny zwłaszcza dla pszczół jest okres prewencji. Jest to okres od
zastosowania środka wtedy kiedy jest szkodliwy dla pszczół do jego rozkładu kiedy jest
obojętny dla pszczół i już im nie szkodzi. Często wskutek niewiedzy rolników następują
zatrucia pszczół zwłaszcza na plantacjach malin i rzepaku.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zagrożenia niosą maszyny do uprawy gleby?
2. Co to jest okres prewencji środków ochrony roślin?
3. Co nazywamy okresem prewencji?
4. Jakie zasady obowiązują przy sporządzaniu cieczy użytkowej ze środków ochrony roślin?
5. Jakie są zasady przechowywania środków ochrony roślin?
6. Jak należy stosować środki ochrony roślin?
7. Jakie środki bezpieczeństwa należy zachować podczas pracy z nawozami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród zgromadzonych przedmiotów dobierz odzież ochronną spełniającą normy BHP
podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin, środkiem II klasy toksyczności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie przepisy i zasady dobierania odzieży ochronnej podczas stosowania
środków ochrony roślin,
2) zapoznać się ze zgromadzonymi pomocami,
3) dobrać odpowiedni zestaw odzieży ochronnej,
4) zaprezentować wyniki,
5) uzasadnić wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- okulary, fartuch, kombinezon, maska, buty, rękawice, kapelusz, czapka, inne przedmioty,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
W gospodarstwie należy wykonać zabieg zwalczania słodyszka rzepakowego na plantacji
rzepaku. Przygotuj ciecz użytkową stosując się do zaleceń. Przeprowadzić tę czynność
zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać właściwy środek do zwalczania słodyszka rzepakowego,
2) zapoznać się z etykietą na opakowaniu,
3) zapisać odpowiednie proporcje,
4) dokonać obliczeń,
5) dobrać odzież ochronną,
6) sporządzić ciecz użytkową,
7) przedstawić wyniki pracy i warunki stosowania środka przy zwalczaniu szkodnika
w uprawie rzepaku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru do obliczeń,
- Poradnik dla ucznia,
- środki ochrony roślin w oryginalnych opakowaniach,
- odzież ochronna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić co oznacza termin prewencja?
ðð ðð
2) wyjaśnić co oznacza termin karencja?
ðð ðð
3) magazynować środki ochrony roślin oraz nawozy mineralne?
ðð ðð
4) sporządzać ciecz użytkową do ochrony roślin?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Uprawa roli oraz zabiegi melioracyjne
4.2.1. Materiał nauczania
Uprawa roli polega na wykonaniu wielu czynności uprawowych wieloma narzędziami,
oraz maszynami uprawowymi. Czynności te mają na celu stworzenie jak najlepszego
środowiska glebowego dla wzrostu i rozwoju roślin.
W celu stworzenia takiego środowiska, stosujemy zabiegi uprawowe. Jeden zabieg
uprawowy nie jest w stanie przygotować odpowiednio gleby. Jeżeli stosujemy kilka zabiegów
uprawowych nazywamy to zespołem uprawek. Podstawowym systemem uprawy roli jest
system płużny. Zabiegiem uprawowym nazywamy natomiast czynność pojedynczą (orka,
bronowanie, kultywatorowanie), często taką pojedynczą czynność nazywamy uprawką.
Całokształt uprawy roli zaczyna się od przedplonu, a kończy się po wschodach rośliny.
Podstawowymi zadaniami uprawy gleby jest:
- utrzymanie struktury gruzełkowatej gleby,
- polepszenie właściwości wodnych, powietrznych gleby,
- podtrzymanie procesów biologicznych,
- zwalczanie chwastów chorób i szkodników roślin,
- wymieszanie nawozów mineralnych z glebą oraz przykrycie nawozów organicznych,
- przygotowanie roli do siewu oraz przykrycie nasion,
- nadanie glebie cech kultury i sprawności.
Zabiegi uprawowe zwane uprawkami dzielimy na:
- orki wykonywane pługami lub narzędziami o podobnym działaniu jak na przykład brony
talerzowe,
- zabiegi spulchniające glebę stosowane zazwyczaj bezpośrednio po orce wykonywane
bronami włókami i kultywatorami,
- zabiegi uprawowe ugniatające i kruszące glebę wykonywane wałami.
Orka i jej zadania
Podział orek jest oparty na głębokości na, którą są wykonywane, oraz na zadania jakie ma
spełniać.
Ze względu na głębokość wyróżniamy orki:
- płytkie-7-16cm,
- średnie-16-27cm,
- głębokie-25- 35cm,
- bardzo głębokie- ponad 60cm.
Ze względu na funkcję jaką mają spełnić wyróżniamy:
- orki zasadnicze, takie jak podorywka, orka siewna, orka przedzimowa zwana zięblą,
- orki uzupełniające, takie jak orka wiosenna oraz orka odwrotka,
 orki specjalne, takie jak orka melioracyjna i wielowarstwowa.
Charakterystyka orek
Orki zasadnicze:
- podorywka, jest orką płytką wykonywaną po zbiorze zbóż w celu przyorania resztek
pożniwnych oraz przerwania parowania wody,
- orka siewna jest orką średnio głęboką wykonywaną pod siew nasion roślin, jej zadaniem
jest rozkruszenie skiby, oraz jak najlepsze wymieszanie warstwy uprawnej,
- orka przedzimowa zwana zięblą jest orką głęboką wykonywaną przed zimą
pozostawiajÄ…c ziemiÄ™ w ostrej skibie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Orki uzupełniające:
- orka przykrywająca obornik i nawozy zielone jest orką średnio głęboką,
- orka wiosenna wykonywana jest jeżeli nie wykonano orki zimowej.
Orki specjalne:
- wykonywane są na glebach lekkich lub ciężkich, zaliczamy do nich orki
agromelioracyjne, które wykonujemy w celu zmiany profilu glebowego.
Sposoby wykonywania orek
O sposobie wykonania orki decydują, konstrukcja pługa, siła napędowa, kształt pola oraz
właściwości gleby. Wyróżniamy następujące rodzaje wykonywania orek:
- orka w wąskie zagony, jest orką polegającą na wyorywaniu wąskich zagonów złożonych
z 8 10 skib pooddzielanych bruzdami, jest to orka niewłaściwa jedynym uzasadnieniem
stosowania tej orki jest nadmierna wilgotność gleby,
- orka w szerokie zagony zwane często składami, ten rodzaj orki jest powszechnie
stosowany, pole po tej orce jest niemal całkowicie płaskie,
- orka płaska wykonywana jest na polach całkowicie płaskich lub o lekkim nachyleniu,
wyróżniamy dwa sposoby wykonywania tych orek orkę w okółkę oraz orka w figurę.
Zabiegi spulchniające rolę oraz wyrównujące jej powierzchnię
Zabiegi spulchniające glebę wykonujemy za pomocą bron, kultywatorów lub włók.
Należą do nich:
Kultywatorowanie
Kultywatorowanie powoduje spulchnienie, kruszenie oraz mieszanie gleby bez jej
odwracania, jak w przypadku orki. Kultywator jest narzędziem, które zaraz po pługu
najbardziej działa na glebę. Częścią roboczą kultywatora są zęby, które mogą być
sprężynowe, sztywne i półsztywne. Dobór zębów zależy od gleby jaką uprawiamy. Najlepiej
mieszają glebę kultywatory o zębach sprężynowych. Kultywatory o zębach sztywnych
i półsztywnych służą do rozbijania dużych brył, które znajdują się w warstwie ornej.
Kultywatorów używa się również do mieszania gleby z nawozami mineralnymi, oraz
niszczenia chwastów. Rola po uprawce wykonanej kultywatorem szybko wysycha i dlatego
należy użyć bron.
Bronowanie
Bronowanie stosuje siÄ™ w celu:
- wyrównania powierzchni pola,
- wymieszania nawozów mineralnych z rolą,
- rozbicia większych brył, które powstały na powierzchni roli,
- zatrzymania wody w glebie,
- niszczenia chwastów,
- przykrycia nasion.
Działanie bron na rolę zależy od nacisku bron na jeden metr kwadratowy powierzchni
pracującej. Brony dzielimy na lekkie, średnie i ciężkie. Dobór bron do uprawy zależy głównie
od rodzaju gleby im cięższa gleba tym należy stosować cięższe brony. Jakość pracy bron
zależy od sposobu przyczepienia bron za ciągnikiem. Jeżeli brony są za blisko ciągnika
pracuje tylko przednia ich część, jeżeli są za daleko pracuje ich tylko tylna część.
Włókowanie
Zabieg ten wykonywany jest za pomocą włók i równiarek.
Włókowanie stosuje się w celu:
- powierzchniowego spulchniania gleby,
- wyrównania powierzchni gleby,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- skruszenia skorupy na powierzchni gleby aby zminimalizować straty wody,
- niszczenia chwastów, które są w fazie wschodów.
Zabiegi ugniatajÄ…ce i kruszÄ…ce rolÄ™
Czynności związane z ugniataniem i kruszeniem roli wykonujemy przy pomocy wałów
różnych rodzajów.
Do zabiegów tych zaliczamy:
- wałowanie ugniatające,
- wałowanie kruszące.
Celem wałowania ugniatającego jest zagęszczenie wierzchniej warstwy roli w celu
zwiększenia podsiąkania wody. Tak zagęszczona warstwa gleby tworzy bardzo dobre warunki
do rozwoju nasion i początkowego wzrostu siewek. Ze względu na sposób działania
wyróżniamy wały gładkie i wały wgłębne znane także pod nazwą wałów Cambella. Wały
wgłębne ugniatają głębsze warstwy gleby nie uciskając warstwy zewnętrznej roli. Stosujemy
je po orce siewnej w celu przyspieszenia osiadania roli.
Wałowanie kruszące ma na celu rozbicie większych brył, które pozostały po
kultywatorowaniu lub po bronowaniu. Zabieg tego typu wałem stosuje się na glebach
zwięzłych, łatwo zbrylających się. Siła krusząca takiego wału zależy od kształtu krążków na
osi. Zabiegi spulchniające i ugniatające glebę mogą być wykonywane samodzielnie, można je
również łączyć, na przykład z orką.
Zabiegi uprawowe powinny być planowane indywidualnie pod każdą roślinę. Należy
dążyć do agregatownia maszyn uprawowych. Agregatownie obniża koszty poniesione na
uprawÄ™ roli.
ZwiÄ…zane jest to z ciÄ…gle rosnÄ…cymi cenami paliw.
Zabiegi uprawowe w rolnictwie ekologicznym
W uprawach ekologicznych zabiegi uprawowe mają na celu podtrzymanie przy życiu jak
największej ilości drobnoustrojów tlenowych. Drobnoustroje beztlenowe są niepożądane.
Dlatego w rolnictwie ekologicznym nie stosuje się odwracania gleby tylko jej głęboszowanie.
Po wykonaniu głęboszowania stosuje się powierzchniową uprawę gleby przy pomocy
glebogryzarek wolnoobrotowych ze specjalnie ukształtowanymi zębami. Zespół uprawek
jesiennych w gospodarstwach ekologicznych polega na głębokim wzruszeniu warstw gleby.
Melioracje
Zadaniem melioracji jest uregulowanie stosunków powietrzno-wodnych w glebie w celu
uzyskania jak największych plonów.
Melioracje podstawowe
Melioracje podstawowe obejmujÄ…:
- regulacje rzek i potoków,
- budowę kanałów nawadniających i odwadniających o szerokości powyżej 1,5 metra,
- budowle piętrzące wodę,
- obwałowania przeciwpowodziowe,
- stacje pomp oraz zbiorniki z wodą umożliwiające nawadnianie pól w okresie suszy,
- jazy piętrzące i zastawki.
Melioracje szczegółowe obejmują:
- sieć powiązanych ze sobą urządzeń odwadniających, nawadniających o miejscowym
zasięgu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Jakie sÄ… zadania uprawy roli?
2. Jak dzielimy zabiegi uprawowe?
3. Jak dzielimy orki ze względu na ich głębokość?
4. Jakie znasz sposoby wykonywania orek?
5. Jakie sÄ… zadania kultywatorowania?
6. Jakie zadania w uprawie roli spełnia bronowanie?
7. Jakie zadanie w uprawie roli spełnia wałowanie?
8. Jaką rolę odgrywa włókowanie?
9. Na czym polegajÄ… zabiegi uprawowe w rolnictwie ekologicznym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj całokształt zabiegów uprawowych pod rzepak ozimy uwzględniając siew
rośliny, rodzaj gleby i stan roli przed siewem. Należy wybrać taki sposób uprawy roli, który
uwzględniając stan agrotechniczny pola, jest mało czaso - i energochłonny, ale skuteczny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić termin siewu rzepaku,
2) zapoznać się jakością gleby na której będzie uprawiany rzepak,
3) uwzględnić uprawę roli z nawożeniem organicznym i mineralnym,
4) zaplanować zespoły uprawek pod roślinę,
5) wykonać notatki,
6) przeanalizować otrzymane wyniki,
7) zaprezentować efekty pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia,
- pole pod uprawÄ™ rzepaku,
- tablice przedstawiajÄ…ce blokowy schemat uprawy rzepaku.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
obserwację budowy, działania i użytkowania deszczowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z układem zasilania deszczowni w wodę (ujęcie, stacja pomp lub agregat
przewoz
ny),
2) obejrzeć rozmontowane rury przenośne, kształtki, zraszacze,
3) przeprowadzić próbę łączenia rurociągów przenośnych, z zachowanie przepisów BHP,
4) obserwować deszczownię w czasie pracy,
5) wyciągnąć wnioski dotyczące organizacji pracy przy deszczowaniu i celowości
stosowania zabiegu, zapisać,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
6) zapoznać się z książką eksploatacji deszczowni,
7) przeprowadzić wywiad w gospodarstwie na temat eksploatacji deszczowni, kosztów jej
zakupu i opłacalności takiego systemu nawadniania,
8) porównać z własnymi wnioskami, przedstawić wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia,
- deszczownia; rury przenośne, kształtki, zraszacze,
- książka eksploatacji deszczowni.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować zasady uprawy płużnej?
ðð ðð
2) wyjaśnić jaka jest rola ziębli w uprawie roli?
ðð ðð
3) wyjaśnić zasady wykonywania orek na glebach ciężkich?
ðð ðð
4) ocenić jakość wykonanej orki?
ðð ðð
5) wyjaśnić jaką rolę w uprawie roli odgrywa wałowanie?
ðð ðð
6) wyjaśnić jaką rolę odgrywa agregatownie maszyn uprawowych
w uprawie roli? ðð ðð
7) opisać działanie wału Campella?
ðð ðð
8) wyjaśnić zasady prowadzenia rolnictwa ekologicznego?
ðð ðð
9) opisać rodzaje melioracji stosowane w rolnictwie?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.3 Nawożenie roślin uprawowych
4.3.1. Materiał nauczania
Nawożenie roślin jest podstawowym elementem uzyskiwania wysokich plonów.
Naturalne zasoby składników pokarmowych, które znajdują się w glebie nie gwarantują
uzyskania dużych plonów. W celu uzyskania jak największych plonów należy stosować
nawozy organiczne i nawozy mineralne. Ocenia się, że wzrost plonów poprzez stosowanie
nawozów mineralnych wynosi około 60-70%.
O wzroście i rozwoju roślin decydują składniki pokarmowe, które pobierają z gleby.
Składniki, które pobierane są w dużych ilościach nazywamy makroskładnikami, te które
pobierane są w małych ilościach nazywamy mikroskładnikami. Warunkiem dobrego ich
przyswajania jest woda. Dla roślin do prawidłowego rozwoju i plonowania nieodzowne jest
21 pierwiastków chemicznych. Pierwiastki te dzielimy na:
makroskładniki takie jak: węgiel, tlen, azot, fosfor, potas, wapń, magnez, siarka, wodór,
mikroskładniki takie jak: żelazo, chlor, sód, mangan, bor, cynk, miedz
, molibden kobalt,
wanad, krzem i glin.
Wszystkie te pierwiastki są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju, niedobór
jednego z nich powoduje zaburzenia w prawidłowym wzroście i rozwoju roślin. Na tej
podstawie zostało sformułowane prawo Liebiga. Jest to prawo,,minimum , o rozwoju roślin
decyduje ten składnik, którego roślina potrzebuje najmniej.
Rośliny w największych ilościach pobierają azot i potas. Zapotrzebowanie roślin na
poszczególne składniki pokarmowe nie jest stałe i zależy od:
- tempa wzrostu rośliny,
- stadium rozwoju w jakim znajduje się roślina,
- wieku rośliny.
Nawożenie mineralne zapobiega wyjałowieniu gleby. W celu uzyskania jak najwyższych
plonów stosujemy nawozy, które dzielimy według poniższego schematu na (rys.1):
NAWOZY
Nawozy mineralne Nawozy organiczne

Nawozy azotowe
Obornik
Nawozy potasowe
Gnojówka
Nawozy fosforowe
Gnojowica
Nawozy wapniowe
Pomiot ptasi
Nawozy magnezowe
Kompost
Nawozy wieloskł. Nawozy zielone
Rys. 1. Podział nawozów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Nawozy organiczne
Nawozy organiczne przez wiele lat stanowiły podstawę nawożenia roślin uprawnych
w gospodarstwach ekologicznych, natomiast w pozostałych gospodarstwach uzupełniają
nawozy mineralne. Do nawozów organicznych zaliczamy:
- obornik,
- gnojowicÄ™,
- gnojówkę,
- pomiot ptasi,
- kompost,
- nawozy zielone.
Obornik jest nawozem organicznym składającym się z moczu, kału i słomy. Skład
chemiczny obornika jest bardzo różny i zależy od:
- właściwości odchodów, które się w nim znajdują,
- sposobu przechowywania.
Skład chemiczny obornika w sposób istotny wpływa na jego wartość jako nawozu.
Obornik uzyskany z odchodów bydła i trzody chlewnej zawiera duże ilości wody, natomiast
odchody koni, owiec drobiu zawierają jej o wiele mniej. Różnice występują również
w składzie chemicznym moczu i kału. W kale występują te same składniki co w paszy
natomiast w moczu występują związki łatwo rozpuszczalne w szczególności azotowe. Ściółka
występująca w oborniku to słoma. Najlepiej jeżeli słoma pocięta jest w długą sieczkę wtedy
jest bardziej chłonna a obornik łatwiej wtedy rozrzucić na polu. Jeżeli w gospodarstwie
zabraknie słomy jako ściółkę stosuje się czasami torf, łętowiny ziemniaków, liście, a nawet
igliwie. Zawartość procentowa składników pokarmowych w świeżej masie obornika wynosi,
azotu-0,45%, pięciotlenku fosforu-0,25%, tlenku potasu 0,6%.
Jakość obornika w głównej mierze zależy od sposobu jego przechowywania, obornik jest
produkowany przez zwierzęta ciągle, na pola jest wywożony dwa razy w roku jesienią
i wiosnÄ….
Przemiany zachodzące w oborniku podczas składowania dotyczą:
- rozkładu węglowodanów,
- przemiany białek.
Rozkład węglowodanów dotyczy celulozy, skrobi, cukrów prostych, na te przemiany ma
wpływ:
- temperatura,
- wilgotność,
- dostęp powietrza.
Przemiany białek polegają na ich hydrolizie do aminokwasów rozkładanych następnie do
amoniaku.
Metody przechowywania obornika:
- w pomieszczeniach pod zwierzętami,
- na płycie gnojowej,
- w pryzmach na polach.
Nawożenie obornikiem jest zabiegiem bardzo pracochłonnym, czasochłonnym obejmuje:
- wywiezienie obornika na pole,
- rozrzucenie obornika po polu,
- przyoranie obornika.
Obornik wywieziony na pole powinien być jak najszybciej przyorany, ponieważ
następują straty azotu. Obornik stosuje się na pole jako nawóz organiczny; co cztery lata,
głównie pod buraki i ziemniaki. Dawka obornika na 1 ha wynosi pod ziemniaki około 25 ton,
pod buraki około 35 ton na hektar.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Gnojówka
Gnojówka jest przefermentowanym moczem zwierząt domowych. gromadzona jest
w specjalnych, szczelnych zbiornikach. Zawartość azotu wynosi około 0,3 0,4% azotu
w postaci węglanu wapnia. Gnojówkę możemy stosować przedsiewnie pod rośliny okopowe,
szczególnie cennym nawozem jest na użytki zielone. Dawki gnojówki wynoszą średnio 20 30
m3 na hektar.
Gnojowica
Nawóz ten jest mieszaniną kału i moczu zwierząt gospodarskich. Gnojowicę
otrzymujemy w oborach bezściółkowych. Gromadzona jest na zewnątrz budynków
inwentarskich w specjalnych zbiornikach, w których nie może być więcej niż 20% wody.
Gęstość gnojowicy zależy od zawartości w niej wody. Działanie gnojowicy przypomina
w większym stopniu działanie nawozów mineralnych niż działanie obornika.
Skład chemiczny gnojownicy podobnie jak obornika zależy od:
- rodzaju zwierzÄ…t,
- wieku zwierzÄ…t,
- żywienia zwierząt,
- stopnia rozcieńczenia wodą.
Zawartość azotu w gnojowicy wynosi około 0,45%, pięciotlenku fosforu 0,20%, tlenku
potasu 0,60%. Gnojowica w zbiornikach, w których ją przechowujemy nie stanowi zwartej
jednolitej frakcji i dlatego przed wywiezieniem na pole musi być dokładnie wymieszana.
Nawóz ten wywozimy częściej niż obornik (częstotliwość wywozów zależy od pojemności
zbiorników) 3 do 4 razy w roku. Stosowanie gnojowicy pod rośliny uprawne w dawkach na
1 ha wynoszÄ…:
- zboża ozime 30 m3
- zboża jare 35 m3
- ziemniaki 40 m3
- burak cukrowy 75 m3
- kukurydza na kiszonkÄ™ 50 m3.
Gnojowica jest nawozem bardzo wartościowym nie ustępującym swymi parametrami
nawet obornikowi. Wadą gnojowicy jest to iż zagraża środowisku naturalnemu, może przez
nierozważne jej stosowanie dojść do skażenia wód.
Pomiot ptasi
Pomiot ptasi jest bardzo dobrym nawozem produkowanym na fermach drobiu.
W zależności od rodzaju ptactwa i sposobu żywienia zawiera 0,4 do 4% azotu. Często
mieszany jest z torfem i służy jako dodatek do kompostów.
Komposty
Surowcami do produkcji kompostu mogą być odpady pochodzenia organicznego, takie
jak:
- chwasty,
- zniszczona słoma,
- łęty ziemniaczane,
- torf,
- zmiotki magazynowe,
- nie nadajÄ…ce siÄ™ na paszÄ™ plewy,
- nieużyteczne odpady kuchenne.
W produkcji kompostu stosuje się dodatki aktywizujące, które przyspieszają rozkład
materiałów organicznych. Takimi dodatkami mogą być gnojówka, gnojowica, pomiot kurzy
i fekalia. Kompost można wzbogacać dodając popiół. Materiał przeznaczony do
kompostowania należy 1 do 2 razy w roku wymieszać. Przyspieszy to jego mineralizację.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
W kompoście znajduje się 0,3 do 0,4% azotu. Komposty stosuje się w dawkach 30 do 60 ton
na 1hektar. Stosujemy go przede wszystkim pod okopowe i na użytki zielone. W komposcie:
drobnoustroje chorobotwórcze giną w czasie kompostowania,
- nawożenie kompostem poprawia wigor, kondycję i odporność roślin,
- zawiera aktywne substancje jak antybiotyki, które ograniczają szkodniki glebowe,
- podczas procesów zachodzących w kompoście giną nasiona chwastów.
Nawozy zielone
Nawozami zielonymi nazywamy rośliny, które są przyorane i poprzez to wzbogacają
glebę. Szczególnie cenne są tutaj rośliny motylkowe, które przyorane dają podobny efekt jak
obornik. Nawozy zielone bardzo dobrze działają na glebę, poprawiając jej strukturę,
parametry biologiczne oraz zasobność w składniki mineralne. Nawozy zielone szczególnie
korzystnie działają na odtwarzanie zasobów próchnicy w glebie.
Przyorana wcześniej pocięta słoma jest bardzo cennym nawozem organicznym. Należy
wcześniej przed przyoraniem wzbogacić ją azotem ze względu na to, że zawiera bardzo mało
tego pierwiastka.
Nawozy mineralne
Nawozy mineralne w obecnej chwili stanowią podstawę żywienia roślin, mogą one być:
- produkowane specjalnie dla rolnictwa przez przemysł chemiczny,
- produktem ubocznym różnych gałęzi przemysłu,
- wydobywane jako kopaliny.
Nawozy mineralne w większości są solami i zawierają jeden składnik pokarmowy, który
jest łatwo przyswajalny dla roślin. Obecnie wskutek wdrażania nowych technologii produkuje
się nawozy wieloskładnikowe.
Nawozy mineralne i preparaty dolistne nie mogą być stosowane w rolnictwie
ekologicznym, ponieważ zasalają glebę. Ekolodzy uważają iż nawozy mineralne działają zbyt
szybko i jednostronnie, nadmiar azotu powoduje niezrównoważony rozwój roślin, choroby
i mniejszą odporność na szkodniki.
Podział nawozów mineralnych
Nawozy mineralne dzielimy na:
- azotowe,
- fosforowe,
- potasowe,
- magnezowe,
- wapniowe,
- wieloskładnikowe.
Nawozy azotowe, pobudzają rośliny do wzrostu i dzielimy je na (rys.2):
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Nawozy
azotowe
Nawozy Nawozy
Nawozy Nawozy
saletrzane amonowe
saletrzano- amidowe
amonowe
Rys. 2. Podział nawozów azotowych
Nawozy saletrzane
Wszystkie nawozy saletrzane zawierają około 15% azotu. Są nawozami bardzo łatwo
rozpuszczającymi się w wodzie, bardzo dobrze przyswajanymi przez rośliny. Mają jednak
wadę: jon NO3 jest bardzo łatwo wymywany, gdyż, nie łączy się z kompleksem sorpcyjnym.
Nawozy te są używane w ogrodnictwie. Do nawozów tych zaliczamy, saletrę sodową i saletrę
wapniowÄ….
Nawozy amonowe
Przykładem tych nawozów jest siarczan amonowy, zawiera on 20% azotu oraz 24%
siarki bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie. Otrzymujemy go z amoniaku w wyniku reakcji
z kwasem siarkowym. Jony amonowe Å‚atwo Å‚Ä…czÄ… siÄ™ z kompleksem sorpcyjnym i poprzez to
nie są łatwo wymywane z gleby. Nawóz ten zakwasza glebę, dlatego nie powinno stosować
się go na glebach kwaśnych. Wymaga on dobrego wymieszania z glebą, ponieważ zostawiony
na powierzchni, może wskutek reakcji z powietrzem stracić dużo azotu. Stosujemy go
przedsiewnie.
Nawozy saletrzano-amonowe
Nawozy z tej grupy zawierają azot w postaci azotanowej i amonowej. Do nawozów tej
grupy należą:
saletra amonowa, zawiera 34% azotu jest nawozem białym, granulowanym, w postaci
kuleczek, bardzo łatwo wchłania wodę i rozpuszcza się nawet pod wpływem rosy. Jest
bardzo silnie higroskopijna, łatwo się zbryla. Zbrylonej saletry nie wolno rozbijać
narzędziami ponieważ można doprowadzić do eksplozji. Jest nawozem uniwersalnym,
można ją stosować zarówno przedsiewnie jak i pogłównie.
saletrzak zawiera 25% azotu, połowę w postaci amonowej, połowę w postaci azotanowej
oraz około 20% węglanu wapnia. Dodatek węglanu wapnia zmniejsza jego
higroskopijność tym samym zapobiega zbrylaniu. Jest bardzo uniwersalnym nawozem,
nadaje się do stosowania pogłównego a także przedsiewnego. Wymaga wymieszania z
glebą. Do tej grupy należy również saletrzak magnezowy, nawóz ten zawiera około 28%
azotu oraz około 3 4% MgO.
Nawozy amidowe
Przykładem nawozu amidowego mocznik jest produkowany w postaci granulek, w ten
sposób zmniejsza się jego higroskopijność. Mocznik jest nawozem o dużej koncentracji
azotu, zawiera 46%. Jest nawozem uniwersalnym powinien być wymieszany z glebą, aby
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
uniknąć strat azotu. A
ączy się łatwo z kompleksem sorpcyjnym gleby i nie jest wypłukiwany
z gleby. Działa na glebę zakwaszająco.
Nawozy fosforowe
Nawozy te zawierajÄ… fosfor w postaci reszty kwasu ortofosforowego. Do produkcji tych
nawozów służą fosforyty. Nawozy fosforowe ze względu na szybkość działania dzielimy na
(rys.3):
Nawozy fosforowe
Bardzo wolno działające
Szybko działające rozpuszczalne w Wolno działające
superfosfaty mocnych kwasach rozpuszczalne w słabych
mÄ…czki fosforytowe kwasach
i kostne (nie stosowane obecnie)
Rys. 3. Podział nawozów fosforowych
Superfosfaty
superfosfat prosty pylisty, szary proszek zawierający 18% pięciotlenku fosforu i 9%
siarki w postaci siarczanów. Jest to nawóz przedsiewny, wymagający wymieszania
z glebą, pogłównie jest stosowany tylko na użytkach zielonych. Niewłaściwe jest
stosowanie go na glebach kwaśnych i zasadowych.
superfosfat prosty granulowany zawiera około 18% pięciotlenku fosforu. Jest on
w małym stopniu narażony na proces uwsteczniania wymaga dobrego wymieszania
z glebą. Stosowany jest przedsiewnie, w niektórych przypadkach wsiewany razem
z roślinami.
superfosfat potrójny granulowany zawiera 46% P2O5. Jest to nawóz typowo przedsiewny
nadający się pod wszystkie rośliny. Można go stosować na wszystkie gleby.
superfosfat borowany zawiera 44% P205 oraz domieszkę boru. W sprzedaży znajduje się
jako nawóz granulowany. Stosowany przede wszystkim pod rośliny wrażliwe na
niedobór boru, a są nimi buraki i lucerna.
MÄ…czki zawierajÄ…ce fosfor
mączka fosforytowa zawiera 29% P205. Jest to forma bardzo słabo rozpuszczalna.
Produkowana w postaci pyłu, słabo higroskopijna. Nawóz typowo przedsiewny
wymagający wymieszania z glebą. Dopiero wymieszany z całą warstwą orna pod
wpływem kwasów ulega przemianom na prostsze związki, łatwiej przyswajalne przez
rośliny. Nawóz ten stosować możemy na gleby kwaśne i wilgotne, pod rośliny o bardzo
długim okresie wegetacji, które bardzo dobrze wykorzystują trudnodostępne związki
fosforu.
mączki kostne zawierają od 10 do nawet 30% P2O5, oraz niewielkie ilości azotu.
Stosujemy je na gleby kwaśne o dużej wilgotności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Nawozy potasowe
Nawozy potasowe są bardzo ważne ponieważ mają wpływ na dobry rozwój roślin i są
czynnikiem plonotwórczym, dzielimy je na (rys.4):
Nawozy
potasowe
Sole
potasowe
Kamex Kainit
Rys. 4. Podział nawozów potasowych
Sole potasowe
Zawierają KCL.W solach potasowych znajdować się może 4,50 lub 60% K2O.
Sole te mają postać krystaliczna czasami granulowaną, nawóz stosowany jest
przedsiewnie i wymaga dobrego wymieszania z glebÄ…. Nie zaleca siÄ™ stosowania tego nawozu
pod takie rośliny jak drzewa owocowe, tytoń, ponieważ zawiera on chlor a rośliny te nie
tolerujÄ… tego pierwiastka w glebie.
Kamex
Zawiera około 40%K20 oraz 4 5% MgO. Można go stosować na wszystkie gleby ale
najlepiej na te, które wykazują niedobór magnezu.
Kainit
Zawiera około 12 16% K20 oraz 4 7% MgO, możemy go stosować na glebach lżejszych
pod warunkiem że starannie wymieszamy go z rolą. Stosujemy go również na użytki zielone.
Siarczan potasowy
Zawiera 50% K2O występuje w postaci krystalicznej.
Nawozy magnezowe
Nawozy magnezowe są bardzo ważne ponieważ w naszych glebach istnieje tendencja do
niedoboru magnezu. Magnez w niedoborze powoduje złe wykorzystanie NPK na glebach
lekkich (rys.5).
Siarczan magnezowy
Zawiera 16% MgO bardzo Å‚atwo rozpuszczalny, szybko likwiduje niedobory magnezu
u młodych roślin. Można go stosować doglebowo lub jako oprysk w stężeniu 2%.
Kizeryt
Zawiera 27%MgO, jest rozpuszczalny w wodzie, w sprzedaży występuje w postaci
granulowanej.
Inne nawozy zawierajÄ…ce magnez
Możemy wymienić tutaj kalimagnezję, kamex, kainity oraz 40% sól potasową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Nawozy magnezowe
Inne nawozy zawierajÄ…ce
Siarczan magnezowy Kizeryt magnez
kalimagnezja
kainit
Rys. 5. Podział nawozów magnezowych
Nawozy wieloskładnikowe
Nawozy wieloskładnikowe zawierają dwa lub więcej składników pokarmowych jeżeli
uzupełnione są magnezem i innymi mikroskładnikami (rys.6). Do nawozów
wieloskładnikowych zaliczamy:
Nawozy
Wieloskładnikowe
Fosforan Saletra Polifoska Nitrofoska Amofoska Flora
amonowy potasowa
Rys. 6. Podział nawozów wieloskładnikowych
Fosfor amonowy
Jest mieszaninÄ… jedno amonowego z dwu amonowym fosforanem, zawiera 46% P2O5
i 18% N. Produkowany w postaci granulek, może być stosowany pod wszystkie rośliny.
Fosfor który jest zawarty w tym nawozie szczególnie dobrze przyswajany jest przez
wszystkie rośliny. Stosowany przedsiewnie wymagającym przykrycia glebą. Stosujemy go na
wszystkich glebach z wyjątkiem gleb silnie kwaśnych i silnie zasadowych.
Saletra potasowa
Nawóz ten zawiera dwa składniki, 13% N i 45% K2O, stosowany w ogrodnictwie
szklarniowym, Å‚atwo rozpuszcza siÄ™ w wodzie.
Polifoska
Jest mieszaniną fosforanów amonowych i chlorku potasowego, zawiera 8%N 20%K
i 6%P. Używana do przedsiewnego nawożenia zbóż ozimych.
Nitrofoska
Nawóz trójskładnikowy.
Amofoska i Flora używane są w ogrodnictwie.
Używane są w ogrodnictwie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Nawozy wapniowe
Gleby w naszym kraju z wyjątkiem rędzin, powstały ze skał ubogich w wapń i dlatego
mają odczyn kwaśny. Dlatego należy gleby systematycznie wapnować. Wapń w nawozach
występuje w postaci.
- tlenkowej,
- węglanowej,
- krzemianowej.
Zapotrzebowanie roślin na wapń jest niewielkie, systematyczne wapnowanie zupełnie
wystarczy. Podział nawozów wapniowych (rys.7):
Nawozy wapniowe
Nawozy wapniowe naturalne Nawozy wapniowo-magnezowe
odpady przemysłu
Wapno magnezowe tlenkowe
Wapno rolnicze palone
60%CaO
Wapno magnezowo tlenkowe
Wapno rolnicze mieszane
50%CaO
Wapno magnezowo tlenkowe
Wapniak mielony rolniczy
45%CaO
Wapno magnezowe węglanowe
Nawóz kredowy
Kreda Wapno posodowe
Wapno pokekowe
Wapno poflotacyjne
Wapno pocelulozowe
Wapno defekacyjne
Pyły cementowe
Rys. 7. Podział nawozów wapniowych
Proces zakwaszania gleb wiąże się z wymywaniem wapnia z gleby oraz ze stosowaniem
nawozów mineralnych, które zakwaszają glebę. Proces odkwaszania gleb jest długotrwały
i można tego dokonać, stosując umiejętnie nawozy wapniowe. Po jednorazowym
wapnowaniu pH gleby zmienia siÄ™ zaledwie 0,2 jednostki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Technologia nawożenia mineralnego
Nawozy mineralne możemy stosować:
- przedsiewnie, wtedy nawozy wysiewamy do gleby przygotowanej do siewu,
- pogłównie, wtedy stosujemy nawozy w czasie wegetacji roślin.
Przy dużym nawożeniu, dawki nawozów dzielimy na kilka dawek zwłaszcza na glebach
lekkich. Rośliny wymagają nawożenia fosforem i potasem przed siewem. Azot natomiast
możemy stosować tuż przed siewem. Niektóre nawozy możemy mieszać, sprawdzamy
to w tabeli mieszania nawozów.
Wpływ nawożenia na środowisko
Nawozy oddziaływają nie tylko na glebę ale również na wody gruntowe oraz wody
powierzchniowe. Nadmiar soli wpływa niekorzystnie na właściwości gleby
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak brzmi,,prawo minimum Liebiga?
2. Jak dzielimy nawozy?
3. Jakie znasz nawozy organiczne?
4. Pod jakie rośliny i jakimi dawkami nawozimy obornikiem?
5. Jakie nawozy stosujemy w rolnictwie ekologicznym?
6. Jak dzielimy nawozy mineralne?
7. Jakie znaczenie ma wapnowanie gleb?
8. Jakie znasz nawozy wieloskładnikowe?
9. Jakie ma znaczenie gnojowica w nawożeniu roślin?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W trzech próbach glebowych oznaczyć zawartość fosforu, postępując zgodnie
z instrukcja załączoną do zestawu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zawartość fosforu w trzech dowolnych próbkach glebowych, postępując zgodnie
z instrukcja załączona do zestawu,
2) uszeregować gleby według rosnącej zasobności w fosfor,
3) zapoznać się z mapami zasobności gleb w fosfor i stosowanymi symbolami
i oznaczeniami barwnymi,
4) stwierdzić jakie oznaczenia odpowiadają badanym próbom glebowym i czy badane gleby
wymagają nawożenia fosforem,
5) opisać metodę oznaczania fosforu i zanotować uzyskane wyniki,
6) przeanalizować otrzymane wyniki, przedstawić zasadność stosowania nawożenia
fosforem,
7) zaprezentować efekty pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia,
- tablice przedstawiające zawartość czystego składnika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- kilka prób gleb,
- zestaw do polowego oznaczenia fosforu w glebie.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj przedstawione nawozy mineralne i określ ich właściwości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z kolekcją nawozów mineralnych,
2) opisać ich cechy zewnętrzne, dla każdej grupy nawozów, jak budowa (pylista,
krystaliczna, granulowana), barwa, zapach, higroskopijność (wilgotność w dotyku),
3) przeprowadzić próby rozpoznania nawozów na podstawie poznanych cech zewnętrznych,
4) wykonać próby określenia niektórych właściwości, dla poszczególnych grup nawozów,
stwierdzić, które nawozy dobrze się rozpuszczają, a które nie, w których NaOH
powoduje powstanie charakterystycznego zapachu amoniaku, które maja kwaśny odczyn,
5) wykonać analizę poszczególnych próbek,
6) zapisać wyniki w arkuszu,
7) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia,
- kolekcja prób nawozów mineralnych,
- probówki z korkami,
- statyw probówkowy,
- papier wskaz
nikowy,
- odczynniki chemiczne.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przeliczać masę towarową na czysty składnik i odwrotnie?
ðð ðð
2) wyjaśnić jaką rolę odgrywają nawozy organiczne w nawożeniu
roÅ›lin? ðð ðð
3) wymienić nawozy zielone?
ðð ðð
4) rozpoznawać nawozy mineralne?
ðð ðð
5) nawozić okopowe obornikiem?
ðð ðð
6) nawozić rośliny gnojowicą?
ðð ðð
7) wymienić jakich zasad BHP należy przestrzegać przy stosowaniu
nawozów mineralnych? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4. Ochrona roślin uprawnych
4.4.1. Materiał nauczania
Ochrona roślin dotyczy:
- nauki o szkodnikach roślin,
- nauki o chorobach roślin,
- metod zwalczania chorób i szkodników.
Metody ochrony roślin dzielimy na (rys.8)
Metody ochrony roślin
Metody zapobiegawcze Metody zwalczania
bezpośredniego
Metody agrotechniczne Metody mechaniczne
Metody hodowlane Metody fizyczne
Kwarantanna Metody biologiczne
Metody chemiczne
Rys. 8. Podział metod ochrony roślin
Metody agrotechniczne obejmują. Zabiegi te uniemożliwiają rozwój chorób
i szkodników roślin. Obejmują one:
- wybór odpowiedniej gleby oraz zabiegi uprawowe,
- nawożenie,
- zmianowanie,
- przygotowanie zdrowego materiału siewnego,
- termin siewu.
Wybór odpowiedniej gleby ma bardzo istotny wpływ na wzrost i rozwój roślin
uprawnych, na glebach słabych rosną rośliny słabe. Zabiegi takie jak wczesna podorywka,
orka zimowa, niszczą chwasty, choroby, poprzez to, są gwarancją wysokich plonów
w przyszłych uprawach.
Niedobór składników pokarmowych zwalnia tempo wzrostu roślin oraz obniża znacznie
ich plonowanie. Należy pamiętać iż na wzrost, plonowanie roślin wpływa nie tylko niedobór
składników pokarmowych, ale również ich nadmiar. Dlatego nawożenie powinno być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
racjonalne, uwzględniające właściwy stosunek NPK. Nawozy organiczne mogą czasami być
z
ródłem patogenów.
Zmianowanie ma bardzo istotny wpływ na zdrowie i plonowanie roślin. Rośliny, które
chorują na te same choroby, nie powinny być uprawiane po sobie. W glebie pozostają
patogeny chorób i dlatego należy stosować kilkuletnią przerwę w uprawie roślin tego samego
gatunku. Zmianowanie czyli racjonalne następstwo roślin po sobie, gwarantuje dobre plony
i ogranicza występowanie szkodników i chorób.
Przygotowanie zdrowego materiału siewnego jest bardzo ważnym elementem zwalczania
chorób i szkodników, ponieważ przez nasiona przenoszone są choroby i szkodniki.
Termin siewu ma istotny wpływ na zdrowotność roślin na przykład wczesny siew jest
bardzo korzystny dla zbóż jarych,ponieważ ogranicza występowanie rdzy.
Kwarantanna
Zadaniem kwarantanny jest ochrona naszego kraju lub pewnych jego rejonów przed
chorobami które tam nie występują. W naszym kraju ustalona jest lista gatunków, które
podlegają kwarantannie. Rozróżniamy dwa rodzaje kwarantanny; kwarantannę wewnętrzną
polega ona na nadzorowaniu obrotem ziemiopłodów wewnątrz kraju oraz kwarantannę
zewnętrzną polegającą na kontroli ziemiopłodów wywożonych i wwożonych do naszego
kraju.
Metody bezpośredniego zwalczania:
mechaniczna polegająca na używaniu prostych pułapek do zwalczania szkodników.
Czasami stosuje się rowki chwytne do łapania na przykład turkucia podjadka.
fizyczne stosuje się do niszczenia patogenów i szkodników wysokich i niskich
temperatur. Czasami do tych celów używa się promieniowania oraz elektryczności.
Wysokie temperatury używane są do odkażania gleby w szklarniach. Metody fizyczne
i mechaniczne nie szkodzÄ… naszemu zdrowiu.
biologiczne polegające na wykorzystaniu mikroorganizmów chorobotwórczych, owadów
drapieżnych pasożytniczych do zwalczania szkodników. Jednym ze sposobów walki
biologicznej ze szkodnikami jest introdukcja, czyli wprowadzenie nowego gatunku na
dany teren w celu zniszczenia szkodników. Przykładem może być wykorzystanie
kruszynka. Jaja tej małej błonkówki żyją w jajach innych owadów pasożytniczych.
Należy tworzyć odpowiednie warunki dla zwierząt, które żywią się szkodnikami roślin
uprawnych. Można wymienić tutaj pożyteczne ptaki takie jak jaskółki, sikorki, dzięcioły,
kowaliki, muchówki, szpaki. Do ptaków pożytecznych możemy zaliczyć również sowy
i jastrzębie. Pożytecznymi zwierzętami, które żywią się szkodnikami roślin są ryjówki,
kuny, Å‚asice i nietoperze.
chemiczne. są najbardziej rozpowszechnione ze wszystkich metod ochrony roślin.
Polegają na stosowaniu środków chemicznych w celu zniszczenia lub osłabienia
organizmów szkodliwych dla życia i zdrowia roślin uprawnych. Wadą tej metody jest to
ze środki chemiczne niszczą zarówno organizmy niepożądane jak pożyteczne. Metody tej
nie stosuje siÄ™ w gospodarstwach ekologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Techniki stosowania środków ochrony roślin (rys.9):
Techniki
stosowania
środków
ochrony
roślin
Inne
Stosowanie sposoby
Opryskiwanie Zaprawianie granulatów Fumigacja ochrony
roślin
Rys. 9. Podział technik stosowania środków ochrony roślin.
Opryskiwanie
Jest to zabieg najczęściej wykonywany ze wszystkich. Zadaniem tego zabiegu jest
pokrycie powierzchni rośliny, roli, wcześniej przygotowaną cieczą. Wykonujemy ten zabieg
przy pomocy opryskiwaczy w bezwietrzne, pochmurne dni. Zabieg ten wykonujemy zawsze
na rośliny suche nigdy po deszczu. Opryskiwacze mogą być różnego typu w zależności na
jakiej powierzchni mamy wykonać zabieg. Opryskiwanie roślin na małych powierzchniach
może być wykonywane przy pomocy opryskiwaczy plecakowych, na większych przy pomocy
opryskiwaczy ciągnikowych a nawet przy pomocy specjalnie skonstruowanych samolotów.
Zaprawianie
Technika ta jest bardzo powszechnie stosowana w zaprawianiu nasion roślin uprawnych.
Nasiona można zaprawiać na mokro i na sucho, ma to na celu uchronienie roślin przed
chorobami, szkodnikami. Przy zaprawianiu stosuje się stosunkowo małe dawki środków
ochrony roślin. Na 100 kg nasion stosujemy około 200 400 g środka chemicznego.
Stosowanie granulatów
Granulaty stosuje się głównie doglebowo w celu zniszczenia bytujących tam
szkodników. Urządzenia do rozprowadzania granulatów nazywamy aplikatorami.
Fumigacja
Technika ta polega na poddaniu całego pomieszczenia lub gleby działaniu pary lub gazu.
Metodę stosujemy najczęściej w szklarniach oraz w pomieszczeniach zamkniętych przy
odkażaniu gleby.
Środki ochrony roślin, nazywane również pestycydami dzielimy na szereg grup
w zależności od przeznaczenia sposobu i mechanizmu działania. Pestycydy w zależności od
ich przeznaczenia dzielimy na (rys.10):
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Środki ochrony roślin-Pestycydy
Insektycydy
Fungicydy
Herbicydy
Akarycydy
Rodentycydy
Adiuwanty
Repelenty
Rys. 10. Podział środków ochrony roślin.
Insektycydy
Insektycydy są to środki ochrony roślin przeznaczone do zwalczania szkodników
z gromady owadów. Owady, jak na przykład mszyce uszkadzają części nadziemne roślin
powodując znaczne straty. Pędraki owadów mogą żerować w glebie przyczyniając się do
niszczenia systemu korzeniowego roślin. W zależności od sposobu działania środka
w roślinie, insektycydy dzielimy na:
- układowe, wnikają one do rośliny i przemieszczają się wraz z jej sokami,
- kontaktowe pozostają one na powierzchni liścia.
Innym sposobem podziału tych środków jest ich przynależność do grup chemicznych
i tutaj wyróżniamy:
- pyretroidy, posiadają szerokie spektrum działania, należą do nich Decis 2,5 EC, Ambusz
25 EC,
- preparaty fosforoorganiczne, stosowane doglebowo, jako opryski oraz do fumigacji,
- karbaminiany, posiadają zróżnicowane spektrum działania jak na przykład Pirimor 50
DG, który zwalcza tylko mszyce, natomiast Marshall zwalcza wiele gatunków owadów,
- biopreparaty, nieliczna grupa związków, gdzie substancją czynną w tych preparatach są
mikroorganizmy chorobotwórcze dla szkodników,
- preparaty cyklomocznikowe, sÄ… preparatami wybitnie selektywnymi i bezpiecznymi.
Preparaty te uniemożliwiają owadom właściwą produkcję chityny,
- chlorowane węglowodory, preparaty te wycofuje się z produkcji ze względu na bardzo
długie utrzymywanie się w środowisku naturalnym,
- feromony, są to substancje przywabiające owady do pułapek.
Fungicydy
Fungicydy są to środki ochrony roślin działające zapobiegawczo przed chorobami
grzybowymi. Głównym zadaniem tych związków jest ochrona przed chorobami grzybowymi,
poprzez pokrycie całej powierzchni rośliny cieczą użytkową tak, żeby nie dopuścić do
rozwoju zarodników grzybów.
Zabiegi fungicydami wykonujemy, rozpuszczając je w dużej ilości wody. Fungicydy
należą do kilku grup:
- związków siarki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- związków miedzi,
- związków benzymidazolowych,
- związków triazolowych,
- związków imidazolowych.
Herbicydy
Herbicydy są to związki przeznaczone do zwalczania chwastów w różnych gatunkach
roślin uprawnych. Środki chwastobójcze działają skutecznie jeżeli:
- znamy gatunki chwastów występujących w roślinach uprawnych,
- dobieramy odpowiednią dawkę środka chwastobójczego,
- w dniu przeprowadzania zabiegu sÄ… sprzyjajÄ…ce warunki atmosferyczne,
- chwasty na polu są w początkowej fazie rozwoju kiedy są najbardziej wrażliwe na
działanie herbicydów.
Herbicydy dzielimy na (rys.11):
Herbicydy
Herbicydy nalistne Herbicydy doglebowe
Kontaktowe nieselektywne Nieselektywne
Kontaktowe selektywne Selektywne
Układowe selektywne
Układowe nieselektywne
Rys. 11. Podział herbicydów
Herbicydy kontaktowe uszkadzają rośliny w miejscu bezpośredniego zetknięcia się
środka z rośliną. Natomiast herbicydy układowe wnikają do rośliny, docierają do wszystkich
części i powodują jej uschnięcie.
Herbicydy selektywne niszczą tylko wybrane grupy roślin, na przykład tylko rośliny
jednoliścienne lub dwuliścienne. Środki chwastobójcze nieselektywne niszczą wszystkie
rośliny zielone.
Rodentycydy są środkami do zwalczania gryzoni.
Akarycydy są środkami do zwalczania roztoczy.
Repelenty są to środki do odstraszania ptaków oraz zwierzyny łownej.
Adiuwanty są środkami zmniejszającymi napięcie powierzchniowe cieczy użytkowej.
powoduje lepszą ich przyczepność.
Regulatory wzrostu i rozwoju roślin, zapobiegające wyleganiu, stosuje się do
przyspieszania dojrzewania rzepaku, roślin strączkowych, do ukorzeniania, do przerzedzania
zawiązków drzew owocowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Choroby roślin
Fitopatologia jest nauką o chorobach roślin zajmuje się ona objawami, przyczynami
i skutkami chorób. W wyniku chorób roślin uprawnych zmniejszają się ich plony a poprzez to
opłacalność produkcji. Objawy chorób są spowodowane przez zmiany wywołane czynnikami
chorobotwórczymi, które powodują:
- więdnięcie roślin,
- zgnilizny,
- zmiany zabarwienia,
- zniekształcenia roślin,
- skarłowacenia,
- narośla,
- nekroza,
- wydzieliny.
Więdnięcie roślin następuje na skutek zaburzeń równowagi wodnej, przyczyny zaburzeń
mogą być infekcyjne lub nieinfekcyjne. Więdnięcie nieinfekcyjne jest czasami spowodowane
brakiem przejściowym wody i jest zwykle odwracalne. Natomiast więdnięcie spowodowane
czynnikami infekcyjnymi jest zwykle nieodwracalne.
Zgnilizny, występują przeważnie na częściach roślin które zawierają duże ilości wody, na
przykład bulwy ziemniaków, bulwy buraków, w soczystych owocach.
Zmiany zabarwienia najczęstszą przyczyną zmian barwy są choroby grzybowe
i bakteryjne. Zżółknięcie roślin może być powodem niedoboru składników mineralnych lub
brakiem dostatecznego dostępu światła. Kolor zabarwienia na liściach lub innych częściach
rośliny może być charakterystyczny dla określonych chorób.
Zniekształcenia roślin przyczynami tych schorzeń mogą być bakterie, wirusy, grzyby.
W wyniku działania tych negatywnych czynników następują skrzywienia pędów,
kędzierzawienie liści.
Skarłowacenia zdrobnienia całych roślin, mogą być powodowane niedoborem
składników pokarmowych w glebie. Przyczyną mogą być także bakterie oraz wirusy.
Narośla tworzą się na częściach podziemnych lub nadziemnych roślin wskutek
rozrastania się komórek pod wpływem grzybów i bakterii chorobotwórczych.
Nekroza, obumieranie tkanek, organów roślin pod wpływem bakterii chorobotwórczych,
wirusów oraz ujemnych temperatur. Obumarłe tkanki wysychają i wykruszają się.
Wydzieliny, substancje wydzielane przez chore rośliny spowodowane przez grzyby
i bakterie chorobotwórcze.
Czynniki chorobotwórcze
Do czynników chorobotwórczych zaliczamy (rys.12):
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Czynniki
chorobotwórcze
Czynniki nieinfekcyjne Czynniki infekcyjne
Czynniki klimatyczne Grzyby pasożytnicze
Czynniki glebowe Bakterie
chorobotwórcze
Wirusy chorobotwórcze
Rys. 12. Podział czynników chorobotwórczych
Do czynników nieinfekcyjnych zaliczamy czynniki klimatyczne i glebowe.
Klimatycznymi czynnikami nieinfekcyjnymi jest temperatura, wilgotność powietrza,
natężenie światła, silne wiatry, opady atmosferyczne oraz przemysłowe zanieczyszczenia
przemysłowe atmosfery. Wskutek tych czynników, jeśli nie są optymalne, rośliny zaczynają
gnić. Glebowymi czynnikami nieinfekcyjnymi jest niedobór składników pokarmowych,
nieodpowiednie pH, pozostałości pestycydów w glebie. Czynniki glebowe osłabiają wzrost
roślin, powodują skręcanie łodyg, przebarwienia liści.
Czynnikami infekcyjnymi są pasożytnicze grzyby, bakterie, wirusy, a także rośliny
pasożytnicze. Najwięcej chorób wywołują grzyby, bakterie natomiast wywołują mniej chorób
ale za to sÄ… bardzo groz
ne i trudne do wyleczenia.
Choroby fizjologiczne wywoływane są przez czynniki nieinfekcyjne. Możemy tutaj
wyróżnić choroby związane z niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, glebowymi
i uszkodzenia mechaniczne. Z czynników klimatycznych i meteorologicznych największą rolę
odgrywa temperatura. Najczęściej są to wiosenne przymrozki. Reakcja rośliny na temperaturę
zależy od jej wieku, stanu fizjologicznego. Wysokie temperatury, przeważnie susze,
powodują duże straty. Rośliny wysychają i tracą liście Zabójcze dla życia roślin są
zanieczyszczenie powietrza spowodowane przez przemysł. Szczególnie groz
ne sÄ… zwiÄ…zki
siarki. y
ródłem chorób fizjologicznych może być: nadmiar wody, nadmiar azotu, niedobór
potasu i innych mikroelementów. Choroby infekcyjne wywoływane są przez pasożytnicze
grzyby, bakterie oraz wirusy.
Do chorób grzybowych zaliczamy:
- zarazÄ™ ziemniaka, choroba ta jest najgroz
niejsza ze wszystkich chorób grzybowych,
- parch jabłoni, jest największą zmorom wszystkich sadowników.
Do chorób bakteryjnych zaliczamy:
- czarną nóżką ziemniaka - bakterie chorobotwórcze wnikają do rośliny i powodują
infekcjÄ™, przenoszÄ… siÄ™ przez sadzeniaki lub glebÄ™.
Do chorób wirusowych zaliczamy dwie grupy: mozaiki i żółtaczki.
Szkodniki roślin
Szkodnikami nazywamy zwierzęta, które odżywiają się roślinami lub zapasami
przechowywanymi w magazynach i powodują duże straty gospodarcze. Największą grupę
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
szkodników stanowią owady i pajęczaki. Również bardzo groz
nymi szkodnikami sÄ… nicienie,
ślimaki oraz ptaki. Szkodniki w sposób istotny obniżają plonowanie roślin, w sprzyjających
warunkach rozmnażają się masowo (rys.13).
Szkodniki roślin
Szkodliwe
Szkodliwe Szkodliwe Inne
nicienie
roztocza owady szkodniki
roślin
Rys. 13. Podział szkodników roślin
Szkodliwe nicienie
Są robakami obłymi, które żyją w glebie uszkadzając korzenie roślin. Nicienie wskutek
żerowania niszczą podziemne części roślin a nawet doprowadzają do ich śmierci. Zwalczanie
nicieni jest bardzo kosztowne ponieważ środki należy wprowadzić do gleby. Do
najgroz
niejszych nicieni należą mątwiki: ziemniaczany, burakowy i zbożowy.
Szkodliwe roztocza to pajęczaki, są one bardzo groz
nymi szkodnikami nasion
przechowywanych w magazynach oraz roślin, które przebywają na polu. Roztocza stanowią
liczny rząd pajęczaków, które dzielimy na trzy rodziny:
- przędziorkowate,
- szpecielowate,
- rozkruszkowate.
Szkodliwość owadów zależy od ich rozrodczości i tempa rozwoju. Najgroz
niejszymi
owadami są te, które składają dużo jaj. Przykładem jest stonka ziemniaczana, mszyce. Owady
szkodliwe należą do 8 rzędów:
- prostoskrzydłe; należy tutaj szarańcza, turkuć podjadek,
- pluskwiaki równoskrzydłe; należą tutaj mszyce i czerwce,
- przylżeńce; są szkodnikami roślin motylkowych,
- pluskwiaki różnoskrzydłe; płaszczyniec burakowy,
- chrząszcze; przedstawicielem jest słodyszek rzepakowy,
- motyle, przedstawicielem jest bielinek kapustnik,
- muchówki; przedstawicielem są śmietki,
- błonkówki; przedstawicielem są owocnice.
Rozprzestrzenianie się szkodników i patogenów może ograniczyć właściwe zmianowanie
i odpowiednie sąsiedztwo zasiewów. W biocenozach naturalnych istnieje równowaga,
natomiast w biocenozach rolniczych często dochodzi do masowego pojawiania się
szkodników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zadania ochrony roślin?
2. Jakie są metody agrotechniczne ochrony roślin?
3. Na czym polegają metody hodowlane ochrony roślin?
4. Jakie sÄ… rodzaje kwarantanny?
5. Jakie znasz metody bezpośredniego zwalczania szkodników i chorób?
6. Na czym polegają chemiczne metody zwalczania szkodników i chorób?
7. Na czym polega fumigacja?
8. Jaki jest podział środków ochrony roślin?
9. Jak dzielimy herbicydy za względu na sposób działania?
10. Jakie znasz grupy fungicydów?
11. Jak zapobiegamy chorobom roślin?
12. Jakie znasz najważniejsze choroby grzybowe i bakteryjne?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj, na wybranym polu uprawnym, z dowolna rośliną, występujące chwasty,
dobierz środki i metody ich zwalczania. Zaplanuj zabieg chemiczny na wybranej roślinie.
Przeczytaj zalecenia na etykiecie preparatu, odnoszÄ…ce siÄ™ do danej uprawy. Oblicz, ile
potrzeba preparatu i wody do przeprowadzenia zabiegu w polu o danej powierzchni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać chwasty w danej uprawie,
2) dobrać metody do ich zwalczania,
3) dobrać środek ochrony roślin do zabiegu agrotechnicznego,
4) zapoznać się z etykietą znajdującą się na opakowaniu tego środka, klasą toksyczności,
formą użytkową, zastosowaniem, wymaganym stężeniem cieczy użytkowej,
5) dokonać obliczeń,
6) zapisać wyniki w arkuszu odpowiedzi, przedstawić.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz odpowiedzi
- Poradnik dla ucznia,
- atlas chwastów,
- plansza z klasą toksyczności środków ochrony rośli,
- środek ochrony roślin w oryginalnym opakowaniu z etykietą,
- odzież ochronną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj choroby i szkodniki ziemniaka oraz dobierz środki do ich zwalczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z plantacją ziemniaków,
2) zapoznać się z chorobami i szkodnikami ziemniaka, korzystając z eksponatów i książek,
3) dokonać oceny zdrowotności roślin, występowania chorób i szkodników (stonki
ziemniaczanej, czarnej nóżki, rizoktoniozy oraz chorób wirusowych),
4) opisać rodzaj uszkodzeń spowodowanych przez zaobserwowane choroby i stonkę,
5) zaprojektować ochronę plantacji ziemniaka,
6) zapisać otrzymane wyniki w arkuszu odpowiedzi,
7) zinterpretować i przedstawić wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia,
-  Atlas chorób i szkodników ziemniaka ,
-  Terminarz ochrony roślin rolniczych ,
- eksponaty z chorobami i szkodnikami ziemniaka,
- plansza z charakterystyką środków ochrony roślin,
-  Poradnik nawożenia i ochrony roślin (na bieżący rok).
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić fungicydy stosowane w ochronie roślin?
ðð ðð
2) wymienić metody biologiczne zwalczania szkodników?
ðð ðð
3) sporządzić ciecz użytkową do oprysku chwastów na polu?
ðð ðð
4) określić rolę regulatorów wzrostu oraz preparatów zwiększających
przyczepność Å›rodków ochrony roÅ›lin? ðð ðð
5) określić rolę repelentów w ochronie roślin?
ðð ðð
6) wymienić czynniki jakie wpływają na powstawanie chorób
nieinfekcyjnych? ðð ðð
7) wymienić przyczyny chorób infekcyjnych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Określenie pH 7 informuje o
a) obojętnym odczynie gleby.
b) zasadowym odczynie gleby.
c) kwaśnym odczynie gleby.
d) stopniu nawożenia.
2. Ile kilogramów soli potasowej, zawierającej 60% czystego składnika, należy wysiać, aby
na polu o powierzchni jednego hektara znalazło się 180 kg czystego składnika?
a) 300 kg.
b) 350 kg.
c) 180 kg.
d) 200 kg.
3. Oblicz ile kg azotu znajduje się w 1 tonie obornika, jeżeli zawartość procentowa N
wynosi 0,45%
a) 10 kg.
b) 4,5 kg.
c) 8 kg.
d) 12 kg.
4. Najlepszym materiałem ściółkowym jest
a) słoma.
b) łęty ziemniaczane.
c) torf.
d) igliwie.
5. BiorÄ…c pod uwagÄ™ ekonomiczne czynniki zmianowania w gospodarstwie
rolnym nie należy
a) zmniejszać liczby uprawianych roślin.
b) zwiększać stopnia wykorzystywania maszyn.
c) upraszczać produkcji roślinnej.
d) zmniejszać wydajności maszyn o 10-12 ton.
6. Obornik wywieziony na pole powinien być przyorany
a) tego samego dnia.
b) po tygodniu.
c) po czterech dniach.
d) po trzech dniach.
7. Przy mechanicznej uprawie ziemniaków rozstaw rzędów należy ustawić na wymiar
a) 12 cm.
b) 30 40 cm.
c) 8 cm.
d) 62 70 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
8. Pociętą słomę przed przyoraniem należy wzbogacić
a) azotem.
b) potasem.
c) fosforem.
d) wapniem.
9. Podorywka jest orkÄ…
a) głęboką.
b) średnią.
c) płytką.
d) uzupełniającą.
10. Orka zwana zięblą jest orką
a) zasadniczÄ….
b) uzupełniającą.
c) płytką.
d) melioracyjnÄ….
11. Do chemicznego zwalczania owadów w uprawach polowych stosujemy
a) herbicydy.
b) insektycydy.
c) retondocydy.
d) fungicydy.
12. Samozapalenie się siana może być spowodowane
a) zbyt dużą wilgotnością przechowywanego siana.
b) zbyt małą wilgotnością przechowywanego siana.
c) zwiększeniem przepływu powietrza.
d) zwiększeniem ilości kwasu mlekowego w sianie.
13. Do nawozów wieloskładnikowych zaliczamy:
a) polifoskÄ™.
b) mocznik.
c) saletrÄ™ amonowÄ….
d) wapno palone.
14. Zgodnie z obowiązującą ustawą o ochronie roślin uprawnych stosowanie środków
ochrony roślin może być wykonywany przez osoby
a) bez przeszkolenia, pracujące sprzętem sprawnym technicznie.
b) pełnoletnie bez przeszkolenia.
c) przeszkolone, pracujące sprzętem sprawnym technicznie.
d) przeszkolone, pracujące opryskiwaczem, który nie wymaga badań diagnostycznych.
15. Do jednoczesnego ścinania i rozdrabniania zielonek można zastosować w
gospodarstwie rolnym
a) kosiarki rotacyjne.
b) sieczkarnie polowe.
c) zgniatacze pokosów.
d) kosiarki palcowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
16. Środowiskiem życia nicieni jest
a) woda.
b) gleba.
c) drzewa.
d) kwiaty roślin.
17. Kwarantanna zewnętrzna dotyczy obszaru
a) kraju.
b) województwa.
c) powiatu.
d) gminy.
18. Zaprawianie nasion to metoda ochrony roślin
a) chemiczna.
b) biologiczna.
c) mechaniczna.
d) hodowlana.
19. Introdukcja czyli jedna z biologicznych metod zwalczania szkodników polega na
a) wprowadzeniu nowego gatunku na dany teren w celu zniszczenia szkodników.
b) stosowaniu do niszczenia patogenów i szkodników wysokich i niskich temperatur.
c) stosowaniu środków chemicznych w celu zniszczenia lub osłabienia organizmów
szkodliwych.
d) pokrycie powierzchni rośliny, wcześniej przygotowaną cieczą.
20. Do melioracji szczegółowych zaliczamy
a) regulacjÄ™ rzek.
b) kanałów powyżej 1,5 m szerokości.
c) obwałowań przeciwpowodziowych.
d) sieć drenarską.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko...............................................................................
Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
6. LITERATURA
1. Bac S.: Produkcja roślinna. PWRiL, Warszawa 1999
2. Dobrzański B.: Produkcja roślinna. PWRiL, Warszawa 1995
3. Sołtysiak U.: Rolnictwo ekologiczne od teorii do praktyki. Ekoland 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42