ROMANTYZM





15 . Martyrologia narodu polskiego





Obraz cierpie�ą narodu uciem�żonego przez carat przedstawia scena I , która rozgrywa siê w Wilnie , w wigiliê Bo�żego Narodzenia - w celi wiêziennej . Jej bohaterami s�ą przedstawiciele zwi�ązku filomatów i filaretów (rozbitego przez Nowosilcowa w 1823 r.) : Tomasz Zan , Jan Sobolewski , �Żegota , Konrad i inni. WiêŸniowie rozmawiaj�ą ze sob�ą i podtrzymuj�ą siê na duchu . Bajka opowiadana przez �Żegotê ma charakter alegoryczny . Ukazuje trwa�łoœ�Ś walki o wolnoœ�Ś i wiarê w zwyciêstwo . �Żegota jest optymist�ą . Wierzy , �że odzyska wolnoœ�Ś , a kraj bêdzie niepodleg�ły .



Jan Sobolewski opowiada , �że widzia�ł wiêŸniów wywo�żonych na Sybir . Mówi o straszliwych warunkach , w jakich odbywa�ła siê wywózka i o wyg�łodnia�łych i nêdznie odzianych m�łodych wiêŸniach . Obraz dziesiêcioletniego ch�łopca , który nie by�ł w stanie dŸwiga�Ś swojego �ła�ącucha , a tak�że heroiczna posta�Ś Janczewskiego - zostaj�ą w pamiêci . WiêŸniowie wystêpuj�ący w tej scenie to m�łodzi patrioci uwiêzieni przez carat . Wierz�ą w s�łusznoœ�Ś swych idei i pragn�ą odzyskania niepodleg�łoœci . Wyeksponowana tu zosta�ła sfera duchowa bohaterów . Nie ma tu bowiem jakiejœ �żywej , dramatycznej akcji , lecz ukazana jest zmiennoœ�Ś uczu�Ś i nastrojów , jaka nastêpuje po wp�ływem nap�ływaj�ących z zewn�ątrz informacji .



Martyrologiê Polaków ukazuje te�ż scena VII , w której jeden z wiêŸniów opowiada tragiczne losy Cichowskiego . Aresztowany spêdzi�ł wiele lat w wiêzieniu , rodzinie mówiono , �że siê utopi�ł , tymczasem torturowano go tak , �że kiedy powróci�ł do domu , nie by�ł ju�ż sob�ą , lecz strzêpem cz�łowieka , chorym fizycznie i psychicznie .



Wymienione sceny mówi�ą o martyrologi w sposób poœredni (opowiadania bohaterów) . W sposób bezpoœredni problem ten ukazuje scena VII , kiedy do Nowosilcowa przychodzi ociemnia�ła matka m�łodego wiêŸnia - Rollisonowa . Prosi ona senatora o uwolnienie ch�łopca , który jest jedynym dzieckiem i �żywicielem . Senator obiecuje zrozpaczonej kobiecie , �że zajmie siê spraw�ą . Doskonale wie jednak , �że dzieciak nie �żyje - zosta�ł zamêczony podczas œledztwa . Scena ta pe�łna jest tragizmu , jest wstrz�ąsaj�ącym obrazem despotyzmu i samowoli carskich urzêdników , a Senator ukazany tu zosta�ł jako bezwzglêdny , �ż�ądny w�ładzy i podstêpny cz�łowiek .





udŸwiêkowienie i oprawa graficzna

Marcin Dybski

ROMANTYZM



16 . Mesjanizm , prometeizm , prowidencjalizm





Przekonanie o pos�łannictwie Polski wobec innych narodów by�ło w romantyzmie bardzo popularne .



Mesjanizm narodowy - to wiara w to , �że Polska jest narodem wybranym , �że zabory - to jej mêcze�ąstwo , które odkupi winy innych krajów , �że emigranci polscy to aposto�łowie wolnoœci , za któr�ą cierpi ich ojczyzna . S�łowem jest to s�łynne has�ło : �śPolska Chrystusem narodów”. Rózne ujêcia mesjanizmu znajdujemy w utworach romantycznych :



- �śDziady” Adama Mickiewicza . Tu has�ło mesjanizmu narodowego zosta�ło chyba najpe�łniej i najbardziej obrazowo zrealizowane . Mickiewicz - gor�ący zwolennik tej ideologii - zamieœci�ł wizjê Polski jako Zbawiciela w Widzeniu ks. Piotra (III Cz. Dziadów) . Ksi�ądz Piotr ujrza�ł historiê Polski na kszta�łt mêki Chrystusa - poprzez s�ąd , drogê krzy�żow�ą , ukrzy�żowanie i wniebowst�ąpienie . Proroctwo przysz�łoœci jak�ą ujrza�ł , jest zapowiedzi�ą wyzwolenia . Taka w�łaœnie interpretacja dziejów kraju jest najpe�łniejsz�ą realizacj�ą has�ła mesjanizmu narodowego .



- �śKsiêgi narodu polskiego i Ksiêgi pielgrzymstwa polskiego” A.Mickiewicza stylizowane na wypowiedŸ biblijn�ą , zawieraj�ą bezpoœredn�ą wyk�ładniê mesjanizmu narodowego . Znów dzieje Polski interpretowane s�ą na wzór dziejów Chrystusa , jej niewolajako cierpienie za inne narody , a polscy emigranci (pielgrzymi) jako aposto�łowie wolnoœci .

- �śKordian” J.S�łowackiego - prezentuje nieco inne �śwydanie” mesjanizmu narodowego . Tu Polska jest Winkelriedem narodów europejskich . S�łowacki przywo�ła�ł historiê Winkelrieda- szwajcarskiego rycerza , który dla zwyciêstwa poœwiêci�ł �życie . Mesjanizm w tej postaci posiada mniej boski wymiar , realia historyczne (powstanie listopadowe) znajduj�ą bardziej polityczne ni�ż religijne wyjaœnienie - lecz to takl�że jest koncepcja poœwiêcenia siê za inne kraje.



- �śMarsz w przysz�łoœ�Ś” - wiersz Ryszarda Berwi�ąskiego , zawieraj�ący obraz Polski jako narodu wybranego , który przez �śczerwone morze krwi” pod�ą�ż�ą do Ziemi Obiecanej . Jest to typowe ujêcie (na wzór Mickiewicza ) , nawi�ązuj�ące do Biblii , nale�ży tylko zwróci�Ś uwagê na rewolucyjne zako�ączenie utworu - wezwanie do walki nawet wbrew Bogu .





Prometeizm - postawa cz�łowieka , który na wzór Prometeusza poœwiêca siê dla dobra ogó�łu : narodu , pa�ąstwa , grupy spo�łecznej - nawet wbrew nakazom Boga . Mitologiczny Prometeusz ukrad�ł Bogom z Olimpu ogie�ą i podarowa�ł go ludziom , za co zosta�ł okrutnie ukarany : przykuty do ska�ły na Kaukazie , a orze�ł wyszarpywa�ł mu wci�ą�ż odrastaj�ąc�ą w�ątrobê . Prometeizm sta�ł siê postaw�ą modn�ą w epoce romantyzmu ; sta�ł siê cech�ą przypisan�ą bohaterowi romantycznemu , zbuntowanemu przeciwko Bogu i pragn�ącemu poœwiêci�Ś siê dla ludzkoœci - jak np.Konrad z III czêœci �śDziadów” (patrz punkt 17 - Analiza Wielkiej Improwizacji ) .





Prowidencjalizm - przekonanie , i�ż historia jest wy�ł�ącznie wynikiem wyroków boskich , a nie sfer�ą ludzkiego dzia�łania . Bez wzglêdu na poczynania cz�łowieka , na jego plany i precyzjê ich wykonania - fina�ł danego wydarzenia musi by�Ś zgodny z wol�ą Boga . Pogl�ąd taki prezentuje w �śNie-Boskiej komedii” Zygmunt Krasi�ąski . Ukazuje wizjê abstrakcyjnej rewolucji - walki arystokratów z ludem . Za�ło�żenie brzmi : �łwiat rozwija siê przez przelew krwi i niszczenie starych form - dlatego ludzie wszczynaj�ą rewolucje . Lecz bez oparcia w Bogu nie mo�że narodzi�Ś siê postêp , najwy�żej z�ło i kara . St�ąd w zako�ączeniu �śNie-Boskiej komedii ” o ostatecznym wyniku walki decyduje interwencja Boska . Dzia�łania ludzkie (z�ło walczy ze z�łem) ocenione s�ą negatywnie , nie mog�ą da�Ś nic dobrego , dlatego autor �śodgórnie” rozstrzyga losy rewolucji , niszcz�ąc dzie�ło komedii ludzi .





udŸwiêkowienie i oprawa graficzna

Marcin Dybski