PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA I OSOBOWOCI
Dr. Janusz DUTKA

TEMAT: Miejsce psychologii rozwojowej w naukach psychologicznych.
PSYCHOLOGIA- jest to nauka o procesach psychicznych i zachowaniu się człowieka.
PROCESY PSYCHICZNE-są o charakterze wewnętrznym, które umożliwiają i kierują naszym zachowaniem.
Psychologia ma zajmować się procesami wewnętrznymi, które umożliwiają nam zachowanie: spostrzeganie, uwaga, emocje, myślenie, pamięć.
PROCES POZNAWCZY

PROCES SPOSTRZEGNIA (poznajemy przedmioty i zjawiska, jest MYŚLENIE syntezą wrażeń)
WRŻENIA (dzięki nim poznajemy poszczególne cechy przedmiotu i zjawiska znajdujące się w bezpośrednim oddziaływaniu naszych narządów zmysłu)
PROCESY EMOCJONALNE (pozwalają na ocenę i ustosunkowanie się do istniejącej rzeczywistości i samego siebie)
UCZUCIA EMOCJE
PROCESY MOTYWACYJNE
DĄŻENIE do czegoś, działanie HAMOWANIE działań
Motywem mogą być ludzkie potrzeby. Nie stanowią one luźnej mozaiki tylko pewną zorganizowana całość w postaci osobowości. Wszystkie procesy są trudne do zbadania. Podstawową metodą jest obserwacja i introspekcja.
Inny kierunek psychologii tak zwany behawioryzm głosi, że poznaniem psychologii jest zachowanie.
Kiedyś uważano, że człowiek jest czarną zamkniętą skrzynką, na którą działa bodziec i człowiek na to reaguje. Teraz wiemy, że między bodźcem a reakcją pośredniczą procesy psychologiczne.


3 formy działania człowieka: zabawa, nauka i praca. Niektórzy wyróżniają jeszcze walkę, jako 4 formę. Aby wystąpiła forma aktywności musi wystąpi określona do tego wiedza i umiejętności (zdolność do celowego wykonania jakiejś czynności)

TEMAT: Podstawowe działy psychologii.
Problematyka osobowości i metod badawczych. Psychologia ogólna stanowi podstaw e innych działów.
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA-bada prawa i prawidłowości rządzące rozwojem psychicznym człowieka. Podstawowym zagadnieniem jest rozwój osobniczy jednostki, czyli ontogeneza od poczęcia przez wszystkie okresy jego życia.
Podstawowe czynniki rozwoju człowieka:
� Czynniki genetyczne (dziedziczne i wrodzone)
� Środowisko (rodzinne, społeczne)
� Wychowanie (kształcenie, celowość)
� Samowychowanie (aktywność własna)
Podział rozwoju psychicznego na różne etapy. Charakterystyka poszczególnych etapów rozwoju człowieka. Rozwój osobowości.
PSYCHOLOGIA WYCHOWANIA- bada podstawy psychologiczne procesu nauczania i wychowania w poszczególnych okresach życia ludzkiego. Zajmuje się czynnikami wewnętrznymi (psychicznym) i zewnętrznymi, które oddziaływują na rozwój umysłowy, uczuciowy i społeczny jednostki oraz na kształtowanie się jej osobowości.
Najczęściej psychologie wychowawcza dzieli się na psychologię nauczania i psychologię wychowania przy czym psychologia nauczania analizuje samo pojęcie uczenia się i nauczania, rodzaje uczenia się, rozwój procesu uczenia się, metody, warunki i efekty uczenia się. Natomiast psychologia wychowania bada wpływ czynników środowiskowych i wychowawczych na rozwój człowieka a wiec wpływu rodziny, przedszkola, szkoły i innych instytucji wychowawczych jak domy dziecka.
PSYCHOLOGIA KLINICZNA- przedmiotem są zaburzenia rozwojowe w zachowaniu dzieci, młodzieży i dorosłych a więc pewne zmiany w psychice. Zaburzenia te utrudniają ludziom normalna regulację stosunków z otoczeniem. Rodzaje i formy tych zaburzeń oraz ich przyczyny są różnorodne, najczęściej wymienia się zły stan zdrowia lub wadę organizmu np. defekt wzroku, słuchu, zaburzenia rozwoju ruchowego, motorycznego, zaburzenia w rozwoju procesów poznawczych np. niedorozwój osobowościowy i zaburzenie emocjonalno motoryczne.
Przyczyny zaburzeń mogą mieć różny charakter, mogą tkwić w samym organizmie człowieka, ale mogą także tkwi w środowisku, które nie sprzyja normalnemu rozwojowi jednostki np.. powoduje nadmierną nerwicowości z tym związana nerwicę czy też prowadzi do zaburzeń społecznych i przestępczości.

Podział psychologii nie ze względu na problematykę, ale również ze względu na bieg życia ludzkiego i wyróżnia się wtedy psychologię dzieci, młodzieży i dorosłych.
Po takim podziale najczęściej łączymy tematykę psychologii rozwojowej, wychowawczej i klinicznej. Istnieje wtedy możliwość dokładniejszego poznania danego okresu rozwojowego.
Należy jednocześnie wspomnieć, że zanim ukształtowała się psychologia rozwojowa wielu psychologów i pedagogów zwróciło uwagę na to, że psychika dziecka różni się pod wieloma względami od dorosłego.

TEMAT: Pojęcie rozwoju i jego geneza.
ROZWÓJ
jest pojęciem ogólnym i złożonym, zostało wprowadzone jeszcze przez Arystotelesa. Przez rozwój Arystoteles rozumiał proces nadawania materii formy. Rozumiał rozwój, jako celową zmianę zmierzającą w odpowiednim kierunku. Polega na przechodzeniu od form niższych do form wyższych. Tym samym rozwój oznacza wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w których można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian, czyli fazy rozwojowe. Pojęcie rozwoju zawsze oznacza ciąg zmian, przemian, przekształceń w określonym kierunku.
ROZWOJ PSYCHICZNY
rozumiemy przez to proces, czyli ciąg zmian stosunkowo długotrwałych. W toku, którego następują zmiany w psychice i zachowaniu. Najistotniejszymi cechami rozwoju są: kierunkowość i progresywność.
KIERUNKOWOŚĆ - oznacza, że zachodzące zmiany są stopniowym zbliżaniem się do pewnego stanu końcowego, najczęściej rozumianego, jako stan idealny, czyli w rzeczywistości nieosiągalny.
PROGRESYWNOŚĆ
oznacza postęp, tzn., że kolejno po sobie następujące zmiany prowadza do stopniowego przechodzenia od form niższych do wyższych, od prostych do złożonych. Czyli każda z kolejnych faz oznacza się wyższością w stosunku do poprzednich. ( szkoły podstawówka, gimnazjum, liceum itd.)
Problematyka kierunku zmian rozwojowych u człowieka. Jest szereg różnych koncepcji rozwoju:
1 Rozwój polega na osiąganiu coraz lepszej równowagi między jednostką a środowiskiem
Funkcje przystosowania człowieka:
� Funkcja opiekuńcza
(zaspokajanie potrzeb fizjologicznych i psychicznych) bezpieczeństwa akceptacji i miłości
� Funkcja adaptacyjna
przystosowanie czynności biologicznych. Wyposażanie dziecka w określony zasób informacji i umiejętności. Wyrobienie nawyków, możliwości celowego wykonania jakiejś czynności.
� Funkcja kreatywna (twórcza)
2 W niektórych koncepcjach psychologicznych za cele rozwoju uważa się realizowanie możliwości danej jednostki. Rozwój to stawanie się tym, czym człowiek może by. Postulat samorealizacji.
Za takim rozumowaniem celu rozwoju opowiada się psychologia humanistyczna:
a) Postulat taki zakłada role czynników dziedzicznych i wrodzonych
b) Społeczeństwo powinno umożliwić (rozwój) realizacje możliwości jednostki.
c) Rodzi się konflikt między jednostka a społeczeństwem.
3 Z psychologicznego punktu widzenia najczęściej rozwój wiąże się z realizacją określonych celów wychowawczych i dydaktycznych.
NATURALNY CEL WYCHOWANIA
rozwój samodzielność (szkolnictwo specjalne). W tym postulacie przyjęte są tez pewne określenia społecznego wychowania.
Rozwój cywilizacyjny stawia pewne wymagania, co do rozwoju poszczególnych jednostek ludzkich.
4 Można również rozwój psychiczny rozumieć, jako proces wypełniania określonych zadań życiowych. Zgodnie z tą ideą człowiek przechodzi od jednego stadium do następnego rozwiązując problemy typowe dla danego okresu. Zadania rozwojowe to zadania wyłaniające się w pewnym okresie życia jednostki. Pomyślne rozwiązanie zadania prowadzi do zadowolenia oraz sukcesu prze podejmowaniu zadań późniejszych. Natomiast niepowodzenie czyni jednostkę nieszczęśliwą często nieaprobowaną społecznie i powoduje trudności w zakresie następnych zadań.
Rozwój polega na odkrywaniu, przezywaniu i realizacji coraz wyższych wartości. W miarę rozwoju człowiek coraz wyraźniej precyzuje uznawane przez siebie wartości i coraz bardziej kieruje swoim własnym losem.
Przyjmując różne koncepcje rozwoju można wyróżnić szereg koncepcji, co do pojęcia dojrzałej osobowości. Według Allporta dojrzała osobowość zawiera 3 elementy.
1. Dobrze rozwinięty obraz samego siebie
2. Obiektywna postawę wobec siebie
3. Skrystalizowany światopogląd
TEMAT: Problematyka progresywności zmian rozwoju.
PROGRESYWNOŚC ZMIAN
oznacza, że każda z kolejnych faz rozwoju odznacza się wyższością w stosunku do poprzedniej.
Jeżeli przyjmiemy, że rozwój psychiczny jest procesem zmian ukierunkowanych na coraz lepsze coraz doskonalsze równoważenie stosunków jednostki z otoczeniem to analizując poszczególne zmiany musimy dostrzec, że coraz lepiej każda z następnych zmian przystosowuje człowieka do środowiska
Można wyróżnić 3 podstawowe warunki, które prowadzą do coraz lepszej adaptacji za środowiskiem:
1. Obiektywizacja poznania tzn., że nasze poznanie rzeczywistości i samego siebie jest coraz bardziej obiektywne, czyli prawdziwe, czyli zgodne ze stanem faktycznym, rzeczywistym
2. Autonomizacja działania
3. Coraz lepsze formy zachowania i aktywności.
Obiektywizacja poznania oznacza, że człowiek poznaje rzeczywistość coraz dokładniej a tym samym coraz wierniej, czyli w coraz bardziej prawdziwy sposób, inaczej mówiąc poznajemy świat w sposób coraz bardziej obiektywny. Obiektywizm poznania jest przeciwstawny subiektywizmowi. Małe dziecko poznaje świat w sposób subiektywny i subiektywność dominuje u niemowlęcia, np. dziecko dopiero pod koniec pierwszego roku życia odkrywa, że nieprzestaną istnieć, gdy giną z pola uwagi dziecka.
Dalsza obiektywizacja poznania polega na uwolnieniu poznania od takich czynników subiektywnych jak emocje, zainteresowania, potrzeby, życzenia czy oczekiwania.
Brakiem obiektywizmu oznacza się też sposób widzenia samego siebie. Małe dziecko tak jak niedostrzega realnego bytu przedmiotów tak nieuświadamia sobie własnego istnienia jako odrębnego elementu świata. Stopniowo odkrywa swoje fizyczne a potem psychiczne ja. Między 2 a 3 rokiem życia dziecko zaczyna poznawać swoją odrębność psychiczną, używa słow. "nie" i "ja".
Stopniowe poznawanie siebie przyczynia się do doskonalenia sposobu poznawania rzeczywistości otaczającej. Stopniowo poznajemy własne możliwości i ograniczenia. Poznawanie samego siebie to jednocześnie rozwój swojej własnej samoświadomości, która pozwala na sprawowanie kontroli nad przebiegiem własnych czynności.
Obiektywne poznanie pozwala nam na skuteczne działanie.
Drugim kierunkiem rozwoju progresywności jest autonomizacja działania, oznacza ona, że w coraz większym stopniu jest ono sterowane wewnętrznie uniezależniając się od bezpośredniego nacisku czynników zewnętrznych.
Zachowanie i działanie autonomiczne jest przeciwstawne zachowaniu reaktywnemu. Początkowo dziecko reaguje przede wszystkim na działające na niego bodźce zewnętrzne np.. chwyta przedmioty, które się mu podaje, uśmiecha się na widok matki, krzyczy, gdy jest głodne.
Jakkolwiek zachowanie reaktywne występuje we wszystkich okresach rozwoju z czasem przestaje dominowa, np. człowiek zaczyna w coraz większym stopniu w swoich reakcjach uwzględnia swoje dotychczasowe doświadczenia. Stopniowo również zaczynają w naszej aktywności odgrywać coraz większą rolę działania celowe. Coraz mniej inspirowane z zewnątrz a wynikające z wewnętrznych naszych potrzeb. Działania ludzkie przestają by również coraz mniej impulsywne a stają się przemyślane, racjonalne. Działanie staje się kierowane wolą człowieka, czyli impulsami motywacyjno decyzyjnymi a decyzje polegają na wyborze decydującym.
Coraz lepsze formy naszego działania coraz lepsze formy naszej aktywności:
� Pionizacja ciała
� Umiejętności chodzenia
� Przejście z manipulacji niespecyficznej do manipulacji specyficznej
� Mówienie
� Pisanie i czytanie
� Określony zawód
� Zakładanie rodziny itd.
TEMAT: Podstawowe osiągnięcia dziecka w poszczególnych okresach życia.
ERY CZŁOWIEKA!
Niemowlęctwo- pionizacja ciała, początki uspołeczniania, pierwsze kontakty z ludźmi(matka), odkrycie "ja" fizycznego i psychicznego
A. Poniemowlęcy: Rozwój mowy, dalsze uspołecznianie

Przedszkolny: osiągniecie dojrzałości szkolnej, początki sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem(początki samoświadomości), umiejętność współdziałania z rówieśnikami.

Młodszy wiek szkolny- Nabycie umiejętności czytania, pisania, liczenia, zdobycie podstawowych wiadomości o świecie, wejście w grupę rówieśniczą.
Wiek dorastania: samoświadomość o samym sobie, integracja osobowości i autonomia- samodzielność.

Rozwój psychiczny może być interpretowany z różnych względów
-biologiczny model rozwoju
-społeczny model rozwoju

Mówiąc o biologicznym modelu rozwoju, można wymienić następujące kryteria zmian:
-powszechność zmian wraz z wiekiem (dotyczy całego gatunku)
-powszechność zmian w danym gatunku
-powiązanie zmian z wiekiem
-przewidywalność tych zmian
-dojrzałość psychiczna wiąże się z dojrzałością fizyczną.

U człowieka dorosłego jeśli chodzi o kryteria rozwoju, przyjmuje się społeczny model rozwoju:
-rozwiązywanie określonych zadań życiowych
-zmiany ze strukturą życia związane z wydarzeniami typowymi dla wyższych faz rozwoju.

W psychologii rozwojowej istnieje wiele propozycji co do klasyfikacji zmian rozwojowych
1) ilościowe- polegają na tym, że dziecko wraz z wiekiem staje się coraz wyższe, przybiera na wadze, wzrasta ostrość wzroku, rośnie pojemność wiedzy, słów. Wraz ze zmianami ilościowymi pojawiają się zmiany
2) jakościowe. Np. u dziecka pojawiają się oprócz rzeczowników, czasowniki, przymiotniki, zaimki. Zdania stają się coraz bardziej złożone, zanika metoda mechaniczna zapamiętywania w myślenie logiczne. Zmiany jakościowe sprawiają, że można w rozwoju wyodrębnić poszczególne stadia i fazy, których granice są wyznaczone z zachodzeniem zasadniczych przeobrażeń..
Trudność powstaje nie tylko z określeniem poszczególnych stadiów ale i czasokresu tego stadium np. w psychologii polskiej wiek niemowlęcy przyjmuje się jako 12 miesięcy, a w amerykańskiej 18 miesięcy a wg Piageta 2 lata.

Inna klasyfikacje zmiany rozwojowej przyjmuje Elizabeth Hurlock. Wyróżnia ona cztery zmiany rozwojowe w rozwoju ontogenetycznym człowieka
-zmiany wielkości, wzrost waga
-zmiany proporcji-ciała (zmniejsza się głowa, wydłużają się kończyny w stosunku do tułowia, wszelkie proporcje dotyczące rozwoju w wieku szkolnym zabawa schodzi na drugi plan.
- zanikanie dawnych właściwości, zanikają narządy szczątkowe(grasica w klatce piersiowej) zanikają także odruchy bezwarunkowe, wypadają zęby mleczne.
-nabywanie nowych właściwości, zmiana uzębienia, pojawiają się nowe potrzeby, pojawiają się drugorzędne cechy..

1. Podstawowe czynniki rozwoju człowieka

Pytanie o czynnik rozwoju jest pytaniem o to co wpływa na jego przebieg. Jest to jedno z zasadniczych pytań z psychologii rozwojowej. Odpowiedź na to pytanie nie jest tylko odpowiedzią teoretyczną, ale także praktyczną. Jakie czynniki decydują o rozwoju psychicznym i fizycznym człowieka?. Historycznie rzecz biorąc to pytanie jest jednym z pierwszych pytań z psychologii rozwojowej i osobowości.
DWA SKRAJNE STANOWISKA NA TEMAT CZYNNIKOW ROZWOJOWYCH
-koncepcja natywistyczna( w myśl tej koncepcji rozwój polega na stopniowym ujawnianiu się właściwości zaprogramowanych genetycznie i rozwój ten jest już w swym zasadniczym kształcie przesądzony j u z przed urodzeniem się dziecka i zmiany w zachowaniu zachodzą wraz z wiekiem na drodze dojrzewania.
Zgodnie ze stanowiskiem przeciwnym związanym z tradycjami filozoficznymi empiryzmu rozwój określony jest przez środowisko, w szczególności środowisko społeczne, które tworzy doświadczenie dziecka.
TEMAT: Czynniki rozwoju psychicznego człowieka.
Historycznie rzecz biorąc wystąpiły dwie skrajne teorie czynników rozwoju:
CZYNNIKI WEWNĘTRZNE
- koncepcje natywistyczne- rozwój polega na stopniowym ujawnianiu się właściwości zaprogramowanych genetycznie, jest w swym zasadniczym kształcie przesądzony już przed urodzeniem. Zmiany w zachowaniu zachodzą wraz z wiekiem (dziewczynki 10 lat a chłopcy 12 lat) na drodze dojrzewania.
CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE
-zgodnie ze stanowiskiem przeciwnym związanym z tradycjami filozoficznego empiryzmu rozwój określany jest przez środowisko w szczególności zaś przez środowisko społeczne, które kształtuje doświadczenie dziecka. Tym samym możemy powiedzie, że rozwój następuje w wyniku uczenia się, rozumiemy nabywanie nowych względnie trwałych norm zachowania się. Nauczanie
kierowanie procesem uczenia.
Kierunek zwany behawioryzmem zwłaszcza w skrajnej postaci przyjmuje, że decydującym czynnikiem rozwoju, SA czynniki zewnętrzne. John Watson
przedstawiciel behawioryzmu.
Aktualnie we współczesnej psychologii żadne z tych 2 skrajnych stanowisk nie jest w tej postaci przyjmowane.
Powszechnie uważa się, że procesy dojrzewania i uczenia się współuczestniczą w rozwoju i że przebiega on zarówno pod wpływem czynników genetycznych jak i środowiskowych. Jest to tzw. teoria konwergencji i jej autorem jest psycholog Wiliam Stern. Teoria konwergencji przyjmująca 2 czynniki rozwojowe a więc wewnętrzne i zewnętrzne nie wyklucza sprawy przewagi jednego z tych czynników.
Wymienionym dwóm kierunkom dotyczącym czynnikom można zarzuci, iż przyjmują one dziecko, jako istotę bierną, jako przedmiot oddziaływań.
Człowiek jest istotą żywą cechuje się aktywnością. Aktywność jest charakterystycznym stanem i podstawowa cechą każdego organizmu żywego i aktywność sprawia, że ów organizm reguluje czynnie swe stosunki ze światem zewnętrznym. Dziecko nie jest przedmiotem ze względu na aktywność, ale jest przedmiotem oddziaływań. Aktywność człowieka wyraża się w postaci konkretnych czynności i oddziaływań podejmowanych prze człowieka od wczesnego dzieciństwa. Aktywność jest nie tylko określonym stanem, lecz również procesem rozwijającym się.
Z tego względu możemy powiedzie, że na rozwój wpływa to wszystko, co kształtuje aktywność dziecka a więc wywołuję ja ukierunkowuje i określa jej charakter i przebieg.
Czynniki wpływające na aktywność: zewnętrzne i wewnętrzne. Aktywność rozwija się dzięki tym dwom czynnikom.
Wpływ czynników zewnętrznych (środowiskowych). Czynniki środowiskowe stwarzają warunki rozwoju. Pojawienie się określonych form aktywności, czyli takich lub innych konkretnych czynności jest uzależnione od dostępu dziecka do odpowiednich obiektów, przedmiotów, osób oraz informacji(np., aby rysować musimy mieć papier, kredki, farby itp.) Uspołecznienie wymaga kontaktów społecznych z rówieśnikami. Relacje emocjonalne mają związek z określonymi rzeczywistości, do których dziecko się ustosunkowywuje. Do warunków wyznaczających możliwość działania dziecka zaliczamy również te, które umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie fizjologiczne, pożywienie, temperatura, natężenie hałasu. Dziecko powinno Mieć własne łóżko, kącik. Warunki materialno społeczne, kulturalne, cywilizacyjne.
Środowisko stwarza odpowiednie wymagania. Istotną rolę odgrywają wymagania środowiska społecznego.
Środowisko społeczne- pewne rodzaje aktywności uważa za pożądane i usiłuje składnic do ich realizacji inne znów stara się wyeliminować. Z tego względu środowisko precyzuje i werbalizuje odpowiednie zakazy i nakazy, które określają, co i jak dziecko powinno robić a czego mu niewolno. Zwerbalizowane nakazy i zakazy są zwykle egzekwowane za pomocą celnie stosowanych nagród i kar. Wymagania mogą mieć charakter niewerbalizowany a ich nagradzanie ma formę pewnych zachowań w postaci aprobaty, czułości lub obojętności. Wymagania mogą wynikać, jako skutek realizacji określonych celów. Specyficzną formą wymagań są pewne wzorce osobowe np. moda młodzieżowa. Zarówno warunki środowiskowe jak i wymagania wpływają na sposoby i metody uczenia się. Środowisko stwarza dziecku określone warunki działania, stawia mu określone wymagania oraz dostarcza odpowiednich wzorów aktywności. Czynniki te nie działają w sposób izolowany i przypadkowy, lecz tworzą względnie zwarte i trwałe układy wyznaczone rodzajem środowiska (przyrodniczego, ekonomicznego, społecznego, kulturowego, cywilizacyjnego). Szczególną rolę w środowisku spełniają osoby znaczące, wywołują one w dziecku tendencje do naśladowania.
TEMAT: Wewnętrzne warunki aktywności i rozwoju człowieka.
Tworzą warunki konieczne (niezbędne) naszego rozwoju:
? zdrowie i siła
? defekty narządów zmysłowych (wzrok, słuch, mowa)
? zdolności i uzdolnienia
2 koncepcje: pierwsza zakłada hierarchiczna strukturę zdolności a druga czynniki równorzędne.
Pewne zdolności szczegółowe są zależne od jednego bardziej ogólnego, problenatyka inteligencji. Inteligencja- jest to to co badają testy inteligencji, teorie przyjmujące czynnik ogólny opierają się na sformułowanej na początku XX wieku przez psychologa Spermana, który stwierdził, że sprawność każdego naszego działania uwarunkowana jest od 2 czynników
ogólnego ( general) i specyficznego ( ).
Teorie przyjmujące ogólny czynnik general, że wszystkie zdolności i uzdolnienia są od niego uzależnione w mniejszym czy większym stopniu i czynników specyficznych. Możemy przyjąć, że:
General







Natomiast teorię czynników równorzędnych zakładają wzajemną niezdolność poszczególnych zdolności. Odrzucają tym samym pogląd o istnieniu czynnika ogólnego.
Najbardziej znanym reprezentantem poglądu głoszącego równorzędność zdolności umysłowych jest psycholog amerykański J.P. Guiefon, który opracował model struktury intelektualnej zakładającego 120 niezależnych od siebie zdolności a w nowszych wersjach tej koncepcji niektórych przyjmują 150 a nawet 180 różnych zdolności.
Wielu autorów (psychologów) przywiązuje dużą wagę do rozróżnienia tzw. myślenia konwergencyjnego (zbieżnego) ukierunkowanego na wykrycie jednego poprawnego rozwiązania problemu i dywergencyjnego (rozbieżnego) charakteryzującego się wielokulturowością poszukiwań uważanego za podstawę twórczości. Często mówimy o inteligencji płynnej czyli wrodzonej i inteligencji skrystalizowanej powstałej w wyniku uczenia się
teoria R.B. Caltera.
Badanie zdolności i uzdolnień:
Najbardziej upowszechnionym sposobem diagnozowania zdolności i uzdolnień jest mierzenie ich za pomocą testów. Testy są zadaniami charakteryzującymi się dwoma cechami tzw. standaryzacją i normalizacją. Standaryzacja oznacza całkowite ujednolicenie procedury badania które dzięki temu jest jednakowa dla wszystkich badanych osób. Badani otrzymują dokładnie takie same zadania, podawane w taki sam sposób według ścisłej i jednoznacznej instrukcji, istnieją też jednakowe reguły oceniania testu. Standaryzacja ma na celu zapewnienie porównywalności czynników u różnych osób. Normalizacja pozwala na dokonanie oceny indywidualnego wyniku na tle całej populacji ( porównanie danej osoby z innymi osobami). Testy są metodą nie tylko do diagnoz zdolności i uzdolnień, istnieją testy osobowości, zainteresowań, postawy, wiadomości szkolnych.
Istnieje wiele rodzajów testów do badań inteligencji, różnią się między sobą w zależności od poglądów autora na temat struktury zdolności. Większość z nich traktuje inteligencję, jako rzadką zdolność umysłową. Podzielone są natomiast poglądy, co do szczegółowych zdolności i uzdolnień. Wynik liczbowy testu inteligencji ma najczęściej postać tzw. ilorazu inteligencji.



Iloraz inteligencji Kategoria inteligencji Procent w badanej populacji
140 i więcej
120
139
110
119
90
109
80
89
70 -79
Poniżej 70 Bardzo wysoka
Wysoka
Powyżej przeciętnej
Przeciętna
Poniżej przeciętnej
W granicy normy
Opóźnienie umysłowe 1
11
18
46
15
6
3

46%



Klasyfikacja ocen ilorazu inteligencji według Termana Mervil. Oprócz testów Termana do badania testów inteligencji używane są testy Wecheslera lub Ravena.
W chwili obecnej często używa się terminu inteligencja emocjonalna. Najogólniej przez inteligencję emocjonalną rozumiemy umiejętność kierowania emocjami i na tę umiejętność składa się:
? Znajomość własnych emocji
? kierowanie swoimi emocjami
? rozpoznawanie emocji u innych ludzi empatią
? nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi ludźmi
? zdolność motywowania się, rozbudzenie ambicji

Według niektórych psychologów sukces życiowy zależy w znacznym stopniu od intelektualnej i emocjonalnej a zwłaszcza od umiejętności kontrolowania własnych emocji, zapału i wytrzymałości w dążeniu do celu. Zdolność empatii i umiejętności zachowań społecznych.
Temperament określa siłę i dynamikę naszych zachowań. Najczęściej tradycyjnie przyjmuje się 4 rodzaje temperamentu: sangwinik, choleryk, flegmatyk i melancholik.
Preferencje życiowe
kształtują się na podstawie przez nas znanych, uznawanych, przeżywanych i realizowanych wartości.
Wartością nazywamy wszystko to co jest dla nas cenne co jest przedmiotem naszych marzeń, pragnień, ambicji, potrzeb, zainteresowań, zamiłowań i dążeń.
a) Wartości hedonistyczne
przyjemność i wygoda
b) Wartości witalne
życie i zdrowie
c) Wartości ideowe
d) Wartości religijne
Preferencje i wartości określają poziom i stopień podatności jednostki na oddziaływania zewnętrzne. W zależności od uznawanych preferencji najczęściej jednostka wybiera określoną aktywność. Uzewnętrznianie prze jednostkę (okienko) preferencje wpływają na rodzaj oddziaływań wychowawczych.
Czynniki zewnętrzne możemy podzielić na świadome i celowe i to nazywamy wychowaniem i czynniki nieświadome wynikające z bieżącego życia społecznego. Przybiera w odpowiednich instytucjach wychowawczych, prowadzona jest przez odpowiednio do tego przygotowanych specjalistów. Wychowanie prawidłowo zorganizowane musi spełnić 3 funkcje: opiekuńcza, adaptacyjna i kreatywna.
4 rodzaje czynników:
1. Dziedziczne (genetyczne) i wrodzone (nabyte w czasie życia płodowego)
2. Czynniki środowiskowe (niezamierzone)
3. Własną aktywność
4. Wychowywanie
Rola tych czynników zmienia się w toku naszego życia, w toku poszczególnych okresów rozwojowych. Dominująca rola czynników dziedzicznych i wrodzonych występuje w okresie prenatalnym. Czynniki środowiska przede wszystkim w okresie niemowlęcym i Poniemowlęcy, w okresie przedszkolnym i szkolnym dominuje wychowanie a w okresie młodości naszą własną aktywność.
TEMAT: Okresy i fazy rozwoju psychicznego.
Proces ogólnego rozwoju człowieka i osiąganie przez jednostkę pełnej dojrzałości trwa u człowieka stosunkowo długo. Od dawna starano się życie człowieka podzielić na poszczególne fazy czy okresy. Nazwy kolejnych okresów rozwojowych tj. niemowlęctwo, dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały, starość należą do języka potocznego i z niego też zostały przyjęte i wprowadzone do psychologii która próbuje je uściślić, sprecyzować i nadać im status pojęć naukowych. Chcąc dokonać podziału musimy sprecyzować określone kryteria tego podziału.
a) Zmiany ilościowe: wzrost, waga, liczba znanych słów, liczba używanych słów.
b) Zmiany jakościowe
Podstawowymi kryteriami do określenia poszczególnych okresów rozwojowych są przede wszystkim zmiany jakościowe.
W większości polskich podręczników z psychologii uwzględnia się propozycje Marii Żebrowskiej, co do kryteriów podziału rozwoju psychicznego człowieka na poszczególne okresy rozwojowe, propozycje te są już znacznie zmodyfikowane.
1. Sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez dziecko otaczającej rzeczywistości.
2. Dominujący rodzaj działalności dziecka
zabawa, nauka, praca
3. Specyficzne formy i metody oddziaływań
Na podstawie tych kryteriów Maria Żebrowska wyróżniła następujące stadia zwane okresami rozwojowymi:
? Wiek niemowlęcy 0
1 rok
? Wiek poniemowlęcy 1
3
? Wiek przedszkolny 3
7
? Młodszy wiek szkolny 7 -11,12
? Wiek dorastania i wczesnej młodości 11,12
17,18
? Wiek młodzieńczy 17,18
21,22
Inny podział bardziej aktualny podają autorzy podręcznika psychologia rozwojowa człowieka Barbara Harwas Napierała:
? Okres prenatalny
od poczęcia do narodzenia
? Okres wczesnego dzieciństwa
od narodzin do 3 roku, dzieli się na dwa podokresy
1. Wiek niemowlęcy od 0 -1
2. Wiek poniemowlęcy 2
3
? Okres średniego dzieciństwa , 4 -6 wiek przedszkolny
? Okres późnego dzieciństwa 7 - 10,12, młodszy wiek szkolny
? Okres adolescencji 10,12
20,23 dzieli się na 2 podokresy
1. Wczesnej adolescencji od 10,12
15 wiek dorastania
2. Późnej adolescencji 16
20,23 wiek młodzieńczy
? Okres wczesnej starości 20,23
35,40
? Okres średniej dorosłości 35,40
5, 60
? Okres późnej dorosłości i wiek starzenia się 55,60 i dalej
Inni autorzy przyjmują jeszcze wiek stary 75
90 i długowieczność powyżej 90.
TEMAT: Właściwości rozwojowe i cechy indywidualne dziecka.
Przemiany rozwojowe dziecka zachodzą w różnym tempie. Intensywność w okresie prenatalnym, dzieciństwa i młodości. Rozwój może być dysharmonijny gdy rozwój różnych procesów psychicznych jest wyraźnie nierównomierny.
Rozwój może być przyspieszony ale może też być i opóźniony i możemy wyróżnić tzw opóźnienie globalne np. brak ogólnej dojrzałości szkolnej względnie może być to opóźnienie poszczególnych procesów np. koordynacji ruchowo wzrokowej.
Jako podstawowe mechanizmy rozwoju wyróżniamy 2: dojrzewanie, które jest wyznaczone zadatkami dziedzicznymi, i uczenie się (przez uczenie się rozumiemy nabywanie względnie trwałych zmian w zachowaniu się na skutek ćwiczeń i doświadczeń)
Istotnym warunkiem rozwoju jest współzależność pomiędzy dojrzewaniem a uczeniem się. Właściwe dojrzewanie umożliwia rozpoznawanie procesu uczenia się.
Analizując rozwój dziecka musimy pamiętać o następujących faktach:
1. Dziecko jest całością i to co biologiczne jest nierozłącznie związane z tym co psychiczne i społeczne
2. Dziecko jest indywidualnością, rozwija się w sposób niepowtarzalny zarówno w wyniku aktualizowania się dyspozycji genetycznych jak i pod wpływem złożonych, odmiennych dla każdej jednostki czynników środowiskowych i sytuacyjnych.
3. Dziecko cechuje własna aktywność tym samym jest zdolne do selekcjonowania bodźców z otoczenia do poszukiwania własnych wzorów i do przetwarzania zewnętrznych oddziaływań.
4. Dziecko jest osobą, jest osobowością tym samym ma obraz samego siebie i związaną z tym samoocenę swój plan życiowy i swój system wartości.
Podział rozwoju psychicznego na poszczególne okresy umożliwia na określenie jakie właściwości psychiczne i formy działania są charakterystyczne dla określonego wieku a nawet roku.
Znajomość faktów rozwojowych umożliwia nam roztoczenie nad dzieckiem racjonalnej opieki i podjęcie odpowiednich zabiegów wychowawczych, dostosowanych do aktualnych możliwości dziecka oraz umożliwia nam właściwy dobór metod i środków wychowawczych.
Zygmunt Pietrosiński - wymienia następujące kryteria zmian rozwojowych, które wynikają z biologicznego modelu rozwoju.
1. Ukierunkowanie zachodzących zmian na pewien z góry wiadomy stan końcowy.
2. Powszechność zmian w danej populacji (większość 12 miesięcy i stoi)
3. Powiązanie zmian z wiekiem (3 lata dziecko mówi)
4. Przewidywalność zmian:
? W tym modelu rozwoju zakłada się, że dojrzałość psychiczna związana jest z dojrzałością fizyczną organizmu.
? Modelem biologicznym nie jest i nie może być uwzględniany do rozwoju dorosłego. Stosuje się inne (społeczne) kryteria rozwoju m. In. Takie jak: rozwiązywanie zadań rozwojowych związanych z danym okresem
? Zmiany w strukturze życia związane z wydarzeniami typowymi dla różnych faz rozwoju.
? Kryzysy życiowe, wobec których staje jednostka w różnych okresach życia.
Należy jednocześnie stwierdzić, że w rozwoju poszczególnych właściwości możemy wyróżnić szereg tzw. sekwencji rozwojowych np. w odniesieniu do motoryki będzie to:
Siadanie 6 miesięcy, wstaje 12 miesięcy, chodzi 14-16 miesięcy, wyciąganie ręki w kierunku przedmiotu, chwytanie go manipulowanie obiektem.
W rozwoju umysłowym możemy wyróżnić
dziecko opanuje pojęcie stałości w następującym porządku najpierw w stosunku do masy, ciężaru a następnie objętości.
Stopniowość zmian rozwojowych sprawia również, że w obrębie poszczególnych okresów można wyszukać mniejsze stadia, które nazywamy fazami np. w okresie niemowlęctwa wyróżnia się fazę noworodkową.
Można wyróżnić zjawisko (problem) akceleracji, polega on na tym, że kolejne pokolenia dzieci i młodzieży coraz częściej dochodzą do poszczególnych osiągnięć. W coraz młodszym wiek uzyskują określone poziomy dojrzałości. W różnym okresie jest różny poziom dojrzałości. Najczęściej osiągamy dojrzałość fizyczną, umysłową, emocjonalna i społeczną.
TEMAT: Pojęcie i wybrane teorie osobowości.
Termin osobowości obok termonu inteligencja należy do najbardziej niejednoznacznych pojęć zarówno w psychologii jak i w pedagogice, z drugiej strony termin osobowość należy również do najczęściej używanych pojęć w psychologii i pedagogice.
Istnieją dwa podstawowe powody używania tego terminu. Mówiąc o osobowości psycholodzy starali się i starają odpowiedzieć na 2 podstawowe pytania:
1. Co powoduje, że zachowanie człowieka przejawia pewne cechy stałości?
2. Co powoduje, że człowiek zachowuje się w dużym stopniu niezależnie od aktualnie działających na niego bodźców?
? Mówiąc o osobowości mamy najczęściej na myśli pewną stałość w postępowaniu człowieka np. jesteśmy odważni, punktualni, nieśmiali, złośliwi, weseli
? Mówimy o osobowości, gdy chcemy podkreślić całość procesów psychicznych zachodzących w jednostce a niekiedy przyjmujących całość procesów fizycznych i psychicznych.
? Mówiąc osobowości myślimy też o wewnętrznej integracji procesów psychicznych u człowieka. Procesy psychiczne nie stanowią luźnej mozaiki, lecz stanowią pewną całość, która może zintegrowana lub zdezintegrowana.
? Osobowość tworzy całość procesów psychicznych, tworzy pewną ich strukturę, która jest zorganizowana hierarchicznie.
? Osobowość jest pewną indywidualnością przejawiającą się w zachowaniu człowieka. W tej samej sytuacji jeden człowiek np. wykaże nieśmiałość a drugi tupet czy odwagę.
? Mówiąc o osobowości mamy na myśli człowieka, jako istotę odrębną i niepowtarzalną.
? Człowiek jest osobą, która zmierza do określonych celów (najczęściej wyższych) i do samorealizacji. Droga rozwoju osobowości wiedzie poprzez realizację określonych wartości tj. prawda, dobro, piękno a nawet świętość.
? Osobowość bywa rozumiana, jako synonim dawniej używanego terminu jaźni. A więc podmiot procesów i doznań dokonujących się w człowieku.
? Osobowość pełni funkcję regulacyjną i integracyjną naszych czynności.
? Sam natomiast wyraz osoba
osobowość, jest pochodzenia łacińskiego i pochodzi od wyrazu persona, który pierwotnie oznaczał maskę używaną przez aktorów podczas gry w teatrze.
? Poznanie osobowości danej jednostki powinno umożliwić (z pewnym prawdopodobieństwem) przewidzieć jak dana jednostka zachowa się w określonych sytuacjach.
? Poznanie osobowości wychowanka powinno umożliwić właściwe sprecyzowanie celów i zadań wychowawczych oraz sposobów ich realizacji a także określić nasze wyniki wychowawcze.
Termin osobowości używany jest w wielu naukach humanistycznych tj. filozofia, socjologia, psychologia, pedagogika, etiologia, etnografia.
Zasadnicze różnice między rozmaitymi próbami zdefiniowania i opisu osobowości dają się sprowadzić do różnych poglądów, poszczególnych autorów na temat:
1. Rodzaju i zakresu zjawisk akie się pod terminem osobowość rozumie
2. Wewnętrznej struktury tych zjawisk
3. Sposobów organizacji i funkcjonowania
Najczęściej wyróżniamy tzw teorie osobowości:
1. Teoria cech i składników osobowości
2. Teoria typów osobowości
3. Teoria podstawowych motywów i tendencji życiowych.
Niektórzy psycholodzy referują teorie osobowości zgodnie z tym jak te teorie rozumieją poszczególne kierunki psychologii.
Teoria cech i składników osobowości:
Jest klasyfikacja jednostek według tego, w jakim stopniu mogą te jednostki być scharakteryzowane (opisane przez pewną liczbę dominujących cech, względnie składników).Najczęściej do podstawowych składników zalicza się cechy temperamentu, zdolności i uzdolnienia charakteru, zainteresowania, niekiedy przyjmują przekonania, poglądy, postawy, wartości i ideały. Niektórzy psycholodzy klasyfikują te cechy na tzw. cechy kierunkowe, instrumentalne, modyfikujące zachowanie. Cechy kierunkowe to takie, które nadają kierunek w zachowaniu się danej osobowości, należą do nich ideały wartości, potrzeby, dążenia, cechy charakteru. Natomiast cechy instrumentalne umożliwiają realizacje tych cech, nalezą do nich inteligencja, temperament, zdolności i uzdolnienia. Do cech modyfikujących zachowanie zalicza się najczęściej samoocenę i poczucie własnego ja.
TEMAT: Teoria typów.
Częstym sposobem klasyfikacji opisu osobowości jest teoria typów osobowości. Umieszcza się wówczas jednostki w jednym z kilku najbardziej do danej jednostki odpowiedniego modelu zachowań. Bardzo znaną i często stosowaną jest typologia Carla Gustawa Junga. Podzielił on ludzi na dwa zasadnicze typy: introwertyków i ekstrawertyków. Według tego podziału introwertyk skłonny jest do zamykania się w sobie i samotności, do rozmyślań i analizy własnych przeżyć i doznań. Przeciwieństwem takich skłonności jest typ ekstrawertyka, człowieka otwartego do zewnątrz do rzeczywistości. Na ekstrawersję składaja się m. in. takie cechy jak towarzyskość, żywość, aktywność i poszukiwanie doznań. Natomiast introwertyk cechuje się tendencją do zamykania się w sobie, w swoje życie psychiczne, osobnik taki ma tendencje do niezajmowania się otaczającym go środowiskiem, rzadko zawiera znajomości, w towarzystwie często jest milczący.
Inną typologie stanowi typologia E. Sprangera. Wyróżnił on następujące formy (style życia):
? Typ teoretyka
podstawową wartością dla niego jest poznanie prawdy
? Typ ekonomisty
interesuje go to, co użyteczne
? Typ estety
interesuje go harmonia i piękno
? Typ społeczny
miłość ludzi do ludzi
? Typ polityczny
interesuje go władza
? Typ religijny
mistycyzm
Zdaniem wielu psychologów przedstawione typy osobowości dają, obrazy skrajne człowieka. Ich zdaniem większość ludzi nie należy do typów skrajnych, lecz raczej pośrednich.
Teoria Hansa Eysencka. Przedstawił model osobowości łączący cechy i typy na podstawie danych uzyskanych z badań, doszedł do wniosku, że struktura osobowości jest trójczynnikowa. Te 3 czynniki traktowane są, jako wzajemnie niezależne a są to psychotyczność (P) ekstrawertyczność (E) i neurotyczność (N).




Psychotyczność to wymiar którego jeden biegun opisuje takie cechy jak altruizm , empatię i uspołecznienie a drugi biegun obejmuje zaś przestępczość, psychopatię i schizofrenię. A więc zjawiska należące do patologii. Według Eysencka prawdopodobieństwo pojawienia się psychozy (czyli choroby) w warunkach stresu jest funkcją usytuowania jednostki na wymiarze psychotyczności. Psychopata to stan psychozy (dewiacja) odchylenie od normy i dotyczy zwłaszcza afektywności (emocji i woli) i wywołuje zachowania aspołeczne bez widocznego poczucia winy. Psychopaci to jednostki niestałe, impulsywne trudne we współżyciu. Zachowaniem swoim psychopaci sprawiają cierpienie przede wszystkim otoczeniu, niedostosowani społecznie często popadają w konflikty z wymiarem sprawiedliwości.




Histeria to nerwicowa reakcja emocjonalna przejawiające się w nadmiernej emocjonalności i występuje w chwilach załamania się u ekstrawertyków. Dystymia
to stan obniżonej aktywności i nastroju występująca w chwilach załamania u introwertyków. Dystymia to nerwica lękowa cechująca się biernością i często depresją.




Neurotyczność, (której synonimem jest emocjonalność) złożona jest z następujących cech: lęku, przygnębienia, poczucia win, niskiej samooceny i napięcia psychicznego, z 2 strony jest równowaga emocjonalna. Na podstawie teorii Eysencka można wyciągnąć wniosek ze tendencje do niedostosowania społecznego możemy spotkać u tych osobników, którzy lokują się wysoko na skali psychopatyczności i neurotyczności.
Zachowania neurotyczno lękowe. Na temat właściwości zachowania się neurotycznego (nerwicowego) istnieje bardzo dużo różnorodnych poglądów reprezentowanych przez różne szkoły psychiatryczne i psychologiczne wg. Eysencka istnieją 2 grupy nerwic histeria i dystymia. Podstawa neurotyzmu jest lęk i obrona przed nim. Różne stopnie jak i rodzaje lęku wyznaczają typy zaburzeń psychicznych (neurotycznych). Do najbardziej typowych objawów neurotycznych zalicza się: 1 fobie, 2 obsesję i kompulsję, 3 histerię. Lęk jest jednym z największych odczuć człowieka i przybiera on różne postacie w zależności od etapów życia człowieka związanymi m. in. z rozwojem myślenia i wyobraźni. Typowym lękiem dla niemowlęcia a zwłaszcza pomiędzy 5 a 10 miesiącem jest lęk jako wynik separacji od matki (problematyka przywiązania). Charakterystycznym lękiem dla dziecka w okresie szkolnym jest tak zwana fobia szkolna. W młodszym wieku fobia bywa wyrazem lęku przed szkoła w ogóle. W miarę lat ma tendencję do specjalizowania się w lęku przed poszczególnymi przedmiotami względnie nauczycielami.
TEMAT: Rozwój osobowości według teorii E. Eriksona.
E . Erikson
psychoanalityk amerykański "Dzieciństwo i społeczeństwo"
omawia rozwój osobowości społecznej. Przedstawił 3 podstawowe tezy dotyczące rozwoju:
1. Rozwój osobowości odbywa się od narodzin do śmierci;
2. W rozwoju człowieka obok stadiów psychoseksualnych opisanych przez Freuda istnieją stany psychospołeczne w trakcie których jednostka ustala nowe relacje ważne dla niej samej i środowiska społecznego w którym żyje.
3. Każde stadium posiada zarazem komponent pozytywny jak i komponent negatywny, wybór między nimi dokonuje się pod wpływem interakcji społecznych.
Przez interakcje rozumiemy wzajemne oddziaływanie (jednostka-jednostka, jednostka-grupa, grupa-jednostka). Wybór ten wynika z oddziaływania środowiska społecznego jak i z wychowania. Interakcje występują w toku sytuacji społecznych.
W życiu ludzkim Erikson wyróżnia 8 stadiów:
1. Pierwszy rok życia
jest okresem ufności lub nieufności. Jeżeli opieka jest właściwa dziecko rozwija w sobie pokłady ufności, jeżeli niewłaściwa to pokłady nieufności lęku. W okresie niemowlęcym występują następujące fakty:
a) zróżnicowanie emocji i uczuć;
b) wytwarzanie się więzi emocjonalnej pomiędzy dzieckiem a matką;
c) pojawią się pierwsze reakcje na inne dzieci.
Pod koniec okresu niemowlęcego dziecko przejawia takie stany emocjonalne: od 3 miesiąca zdolne do przeżywania zadowolenia i niezadowolenia, pod koniec roku występuje już: radość, zazdrość, strach, nieśmiałość, wstyd.
Uczucia dziecka są ściśle związane z jego działaniem potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami w jego środowisku społecznym, bardzo przeżywa konflikty między rodzicami równocześnie niemowlę w społ. Pierwszego roku życia zaczyna odmiennie reagować na osoby znane i nieznane. Obecne twarze wywołują u dziecka rezerwę, czasem lęk i najczęściej wzmożone zainteresowanie. Podstawą wzmożonej relacji między dzieckiem a dorosłym jest umiejętność wyrażenia przeżyć i odczytywania zewnętrznych wyrazów emocji. Dla właściwego rozwoju dziecka istotne jest przywiązanie, najczęściej do matki, które rozwija się od momentu urodzenia a zauważalne jest w postaci nieufności wobec obcych a śmiałości u boku opiekuna co występuje w 2 półroczu. Wyodrębniono 3 rodzaje przywiązania:
a) lękowo unikające
dzieci te nie przejawiają emocji negatywnych w czasie roztajania się z matka ale gdy wraca unikają jej ;
b) ufne przywiązanie
dzieci wykazują negatywne emocje gdy matka je opuszcza a reagują radośnie gdy powraca;
c) lękowo
ambiwalentne
dzieci wykazują silne emocje negatywne w trakcie rozstania z matką ale reagują agresją przy jej powrocie.
Tylko ufne przywiązanie można nazwać zdrowym przywiązaniem i w odniesieniu do niego można przewidywać prawidłowy rozwój przyszłości. Przywiązanie ma duży wpływ na rozwój nie tylko społeczny, ale i poznawczy. Ufne przywiązanie daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i zachęcane do działania podejmuje aktywność poznawczą zarówno do otoczenia fizycznego i społecznego.
W wieku niemowlęcym dziecko przejawia też relację wobec innych dzieci, najpierw je obserwuje w 3 kwartale gaworzy, daje zabawki ale płacze jeśli ktoś je weźmie.
2. 2 i 3 rok życia dziecka
jest to okres autonomii lub wątpliwości i zależności. Stany te związane są również z rozwojem emocjonalnym a zwłaszcza z rozwojem obrazu własnej osoby. Uczucia dzieci w wieku po niemowlęcym są żywe, zmienne, szybko przechodzą w przeciwstawne, między 2 a 3 rokiem przejawią się takie uczucia jak zazdrość, duma, wstyd, poczucie winy, zakłopotanie. Uczucia te kształtują się przede wszystkim w relacji z innymi osobami. W okresie po niemowlęcym następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucie własnego ja. Uczucia te wiążą się z rosnącą samodzielnością dziecka która staje się poczuciem sprawstwa . A więc świadomości że jest się autorem zdarzeń i zmian. Pierwsze przejawy poczucia ja to rozpoznawanie siebie w lustrze, a rozpoznanie to zaczyna występować po 15 miesiącu życia, a pod koniec 2 roku wykazuje to większość dzieci. Najważniejszym lustrem dla dziecka jest tzw. Lustro społeczne czyli inni ludzie, ich opinie o dziecku, kształtowaniu się poczucia odrębności psychicznej i fizycznej sprzyja rozwój umiejętności mówienia i komunikowania się. Tworzące się poczucie ja wyraża się również w używaniu słowa ja, przywłaszczeniu sobie różnych przedmiotów oraz bronienia własnych dzieci przed rówieśnikami. W późniejszym rozwoju poczuciu ja staje się podstawą budowania wiedzy o sobie czyli samowiedzy, która stanowi jądro osobowości dzieci. Z pedagogicznego punktu widzenia istotną jest przewaga nagród nad karami co daje poczucie sukcesu albo zaufania.
3. Wiek 4-5 lat to okres inicjatywy albo poczucia winy. Wiąże się to zarówno z rozwojem emocjonalnym jak i moralnym. Jest to początek okresu przedszkolnego . Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju poznawczego i językowego stanowią podstawę rozwoju emocjonalnego. Dziecko w tym czasie coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób. Powoli zdobywa zdolność czy umiejętność ekspresji własnych uczuć. Pojawiają się takie uczucia jak duma, wstyd, wina, zazdrość lub zakłopotanie. Dzieci stają się coraz bardziej świadome znaczenia porażki czy sukcesu i cierpienia w wyniku niekorzystnych dla niech porównań z innymi.
4. 6-11 roku życia
jest to okres tzw. przedsiębiorczości gdy rozwijają się sprawności albo poczucie niższości. Jest to okres nauczania początkowego w których zamienia się podstawowa forma aktywności dziecka. Dziecko przechodzi ze stadium zabawy do stadium nauki. Nauka wiąże się już z pewnym obowiązkiem i z tym związanej dyscypliny gdy natomiast zabawa ma charakter spontaniczny. Nauka wiąże się z ocenami. Osiągamy sukces albo i nie. Dziecko jest uczone na ocenę pozytywną. Ocena i z tym związane poczucie sukcesu lub porażki i niepowodzenia. Uzewnętrzniają się możliwością dziecka, jego własną aktywnością. Nauka wiąże się z rozwojem zainteresowań. Jeżeli w okresie po niemowlęcym i w okresie przedszkolnym dziecko czuje się głownie członkiem rodziny to w okresie szkolnym zaczyna być członkiem grupy rówieśniczej. Wrażliwość na ocenę i akceptacje grupy. Jest to także okres tworzenia się grup nieformalnych co jest związane z rozwojem zainteresowań. Zainteresowania Ida zgodnie z uzdolnieniami.
5. 12-18
młodzież uczy się wówczas swojej tożsamości. Tożsamość psychospołeczna jest to poczucie tego kim się jest, skąd pochodzę i do czego zmierzam. Względnie poczucie nieokreśloności swej roli wiąże się z kryzysem tzw. Przynależności. Związane jest to również z okresem dojrzewania. Akceptacja własnego wyglądu i ciała. Poczucie tożsamości wiąże się z poczuciem samowiedzy samooceny.
6. 17-18 a 24-25
końcówka dorastania, początek wieku dojrzałości. Kształtuje się wtedy zdolność do dzielenia z inna osoba a względnie izolacja, w tym okresie istotne jest przygotowanie do kreślonego zawodu.
7. 24-60
wek dojrzały, wiąże się to z rozwojem zainteresowań społecznych lub wyłącznie troska o własnego siebie rozpoczynanie lub nie pracy zawodowej, założenia a względnie niezałożenie rodziny, decyzja o urodzeniu dziecka, opieka nad dziećmi, jest to okres opieki nad starzejącymi się rodzicami. Może wystąpić decyzja o różnorodnych formach pracy społecznej. Niektórzy psycholodzy okres miedzy 35 a 40 wiąże z kryzysem tożsamości.
8. Satysfakcja ze swej przeszłości lub rozpacz i poczucie klęski życiowej, opróżnione gniazdo, przejście na emeryturę, kłopoty ze zdrowiem, koncepcja trik sona ukazuje znaczenie wychowania i role jednostki w kształtowaniu własnej osobowości. Jednocześnie jest to koncepcja optymistyczna gdyż głosi że na każdym etapie rozwoju człowieka może skorygować błędy popełnione w poprzednim okresie.

TEMAT: Koncepcja osobowości według teorii behawiorystycznej.
Behawioryzm
to kierunek psychologii, a jednocześnie jedna z koncepcji człowieka jego osobowości. Kierunek ten powstał w stanach zjednoczonych a twórcami behawioryzmu są: J. Watson, E. Thombecke, F.B. Skin. Behawioryści uważają ze przedmiotem psychologii może być świadomość do której badacz niema dostępu za pomocą obiektywnych metod naukowych. Dostępne badaniu jest tylko zewnętrzne zachowanie według behawiorystów zadaniem psychologów jest badanie zależności miedzy bodźcem a układem bodźców a reakcja człowieka przejawiająca się w jego zachowaniu. B>R
Behawioryści uważają, że przedmiotem psychologii nie może być świadomość, czyli procesy psychiczne, do których badacz nie ma dostępu za pomocą obiektywnych metod naukowych. Dostępne badaniu naukowemu jest jedynie zewnętrzne zachowanie się człowieka. Wg behawiorystów zadaniem psychologii jest badanie zależności między bodźcem lub układem bodźców, a reakcją człowieka przejawiającą się w jego zachowaniu.
Podstawową formą do działania jest S -> R
bodziec -> reakcja. John Waitson twierdził, że każdy człowiek czyli każda zdrowa jednostka jest po przyjściu na świat zupełnie jednakowa. Doświadczenie jakie po urodzeniu zdobywa stanowi to, co jednego czyni drwalem, kupcem, dyplomatą, naukowcem. Wg behawiorystów człowiek funkcjonuje w taki sposób w jaki wymaga tego określona sytuacja. Np. człowiek inaczej zachowuje się wobec przełożonych inaczej w gronie rodziny. Zgodnie z ich koncepcją człowiek jest układem reaktywnym, jego zachowanie jest całkowicie sterowane przez środowisko zewnętrzne.
SYSTEM NAGRÓD I KAR
decyduje o tym czego człowiek unika, a do czego dąży, aby poznać człowieka i jego osobowość należy go bardzo długo obserwować w różnorodnych sytuacjach.
Behawioryści -> głosząc tezę, że całe nasze zachowanie wyznaczone jest przez bodźce zewnętrzne, stwierdzają tym jednocześnie iż człowiek uczy się odpowiednich sposobów i form zachowania w ściśle określonych sytuacjach.
W ten sposób powstają nawyki tj. tendencje do reagowania wg wyznaczonego schematu, które tworzą osobowości. Osobowość to suma nawyków.
Człowiek w określonych sytuacjach uczy się najpierw określonych umiejętności. Przez umiejętność rozumiemy możność celowego wykonywania jakiejś czynności. Jeżeli te czynności powtarzamy to one się automatyzują tj. kształtują się nawyki.
Rodzaj nawyków jest ważny u różnych osób i zależy od ich indywidualnego doświadczenia. I to pozwala wyjaśnić przyczyny zróżnicowanego zachowania się poszczególnych osób.
Z tego względu behawioryści uważają, że nie ma czegoś takiego jak cecha osobowości ale możemy być pracowici przy różnych zadaniach i sytuacjach.
Behawioryści zakładają więc, że człowiek kształtowany przez doświadczenie w toku interakcji, wzajemnego oddziaływania z otoczeniem.
Z tego względu wiele miejsca poświęcają procesowi uczenia się
jako decydującego czynnika o naszym rozwoju.
Przez uczenie się behawioryści rozumieją względnie trwałe zmiany w zachowaniu wynikające z ćwiczeń lub doświadczeń.
Równocześnie behawioryści usiłują zbudować ogólną teorie rozwoju opartą na prawach uczenia się.
Z tego względu wyróżniają najczęściej następujące typy uczenia się:
1-> habituacje
2 -> warunkowanie reaktywne (tzw klasyczne uczenie się)
3 -> warunkowanie
instrumentalne
4-> uczenie się przez zróżnicowanie
5-> uczenie się społeczne (obserwacyjne)
Inne kierunki przyjmują uczenie się tzw. PROBLEMOWE, PAMIĘCIOWE.

Habituacja
to zmniejszanie się lub znikanie reakcji odruchowej w skutek wielokrotnego jej wywoływania np. jeżeli głośno klaszczemy w pobliżu niemowlęcia, dziecka reakcje przestrachem, jeżeli czynimy to dłużej wielkość reakcji stopniowo zmniejsza się lub w ogóle zanika.
Warunkowanie reaktywne
wywodzi się z teorii Pawłowa tzw. Teorii odruchów warunkowych. Oparte jest na odruchach, których bodźcem neutralnym (żarówka) uzyskuje zdolność wywoływania reakcji odruchowej np. ślinienie się psa. Bodziec neutralny staje się wówczas bodźcem warunkowym. Procesem związanym z warunkowaniem reaktywnym jest tzw generalizacja bodźca. Jest to podstawowy proces uczenia się emocji. Dzięki procesowi generalizacji możemy wyjaśnić źródło lęków dziecięcych, czy miłość od pierwszego wejrzenia. Dzięki warunkowaniu klasycznemu możemy także wyjaśnić proces wygaszania reakcji, gdzie bodziec warunkowy stopniowo traci zdolność wywoływania reakcji w skutek braku podtrzymywania powiązań z bodźcem bezwarunkowym. Uczenie się klasyczne jest uczeniem się elementarnym.

Warunkowanie instrumentalne
teoretycy uczenia się o nastawieniu behawiorystycznemu uważają, że warunkowanie instrumentalne jest bardzo ważne dla zrozumienia typowych zachowań się dzieci. W teorii tego typu uczenia się szczególnych ważną role odgrywania wykryte przez Thomdice Somdajka prawo efektu. W myśl tego prawa utrwalone zostają takie skojarzenia bodźce z reakcją jakim towarzyszy stan przyjemności. Natomiast ulegają osłabieniu związki wywołujące stan przykrości i niezadowolenia. Pojęcie przyjemności i przykrości oznaczające subiektywne stany emocjonalne; behawioryści zastąpili to pojęciem nagród i kary lub wzmocnienia. Pozytywnego lub negatywnego. Człowiek wg behawiorystów dązy do osiągnięcia nagrody a uniknięcia kary. Jednocześnie przez warunkowanie instrumentalne (uczenie się) rozumiemy taką formę uczenia się, której prawdopodobieństwo występowania zachowania zmienia się na skutek nagradzających lub każących konsekwencji. Inaczej mówiąc powtarzamy i takie zachowania, które mają charakter nagradzający a unikany o charakterze każącym. Wzmocnienia pozytywne, utrwalają nabyte doświadczenia, natomiast zachowania każące uczą unikania danego zachowania. Nagroda wywołuje nadzieje, kara lęk, strach. Zarówno nagradzanie jak i karanie uzależnione jest od czasu tej kary lub nagrody. Bardziej skuteczne jest wzmocnienie natychmiastowe w porównaniu z odroczony, Wzmacnianie może być ciągłe lub sporadyczne. Wzmacnianie ciągłe prowadzi do szybkiego wytwarzania się określonych reakcji natomiast wzmocnienie sporadyczne prowadzi do reakcji lepiej utrwalonych.
Uczenie się zróżnicowania
Uczymy się sytuacji np. grzeczne zachowanie nagrodzone w domu jest karane na boisku lub w szkol. Uczymy się przez zróżnicowanie, uczymy się sytuacji, których dana fomra zachowania jest nagrodzona, a która jest karana.
Uczenie się społeczne
obserwacyjne
Uczenie się obserwacyjne uczestniczy w rozwoju człowiek po okresie niemowlęctwa, dzieci poruszają sobie pewne formy zachowania jedynie obserwując jak wykonuje je ktoś inny. W procesie uczenia się tego, aktywizuje się tendencje do naśladownictwa. Wielu psychologłów uważa, że ma ona charakter wrodzony, odruchowy. Tendencja do naśladownictwa staje się wraz z rozwojem dowolna i celowa. W wyniku rozwoju pojawia się wyższa forma obserwacji tzw. Modelowanie. Istotą modelowania jest koncentracja na znaczeniu naśladowanych zachowań i podczas gdy konkretna forma jest u niej istotna. W procesie modelowania istotną rolę odgrywa model, najczęściej modelem jest osoba atrakcyjna.