BEZPIECZEC
STWO PRACY Z LASERAMI
Szkodliwe działanie promieniowania laserowego dotyczy oczu oraz skóry
człowieka, przy czym najbardziej zagrożone są oczy. Ze względu na kierun-
kowość wiązki zagrożenie promieniowaniem laserowym jest zagrożeniem po-
tencjalnym, tzn. ekspozycja na to promieniowanie jest zazwyczaj przypadko-
wa. Mimo tego, w przypadku wielu laserów nawet taka przypadkowa, krótko-
trwała ekspozycja może być bardzo niebezpieczna. Niektóre lasery mają tak
dużą moc, że nawet ich światło rozproszone jest niebezpieczne dla oka.
W zakresie działania fal o długości od 400 nm do 1400 nm może dojść do
uszkodzenia siatkówki. Promieniowanie z zakresu długości fal poniżej 400 nm
i powyżej 1400 nm nie wnika do wnętrza oka, natomiast powoduje uszkodze-
nie rogówki. W przypadku skóry skutkiem działania promieniowania lasero-
wego może być uszkodzenie tkanki (zwęglenie, oparzenie, rumień).
Bezpieczeństwo pracy z laserami 1
Szkodliwe działanie promieniowania laserowego
wywiera ciśnienie na tkanki,
powoduje zmiany fotochemiczne,
podgrzewa.
W przypadku działania na wzrok
Szkodliwe promieniowanie może trafić do obszaru z
renicy nie tylko bez-
pośrednio z lasera, ale i przypadkowo, poprzez odbicie wiązki pierwotnej od
różnych przedmiotów znajdujących się na jej drodze, takich jak np. okienka,
kuwety, soczewki, czy szyby okienne. Szczególnie jest to niebezpieczne przy
pracy z laserami generującymi promieniowanie w niewidzialnym zakresie
widma.
Promieniowanie impulsowe może być bardziej niebezpieczne od promie-
niowania ciągłego. O ile w przypadku promieniowania ciągłego z
renica może
odciąć jego dostęp do oka już na samym początku oświetlenia wzroku, o tyle w
przypadku impulsu jego czas trwania może być zbyt krótki dla zareagowania
z
renicy we właściwy sposób.
W przypadku działania na skórę
skóra może ulec poparzeniu, uszkodzeniu poprzez nacięcie termiczne lub
odparowanie w miejscach oddziaływania promieniowania laserowego,
długotrwałe napromieniowanie może doprowadzić do mutacji komórko-
wych, a nawet do zmian nowotworowych w przypadku promieniowania
ultrafioletowego,
promieniowanie laserowe może spowodować porażenie naczyń krwiono-
śnych i koagulację białek, a także destrukcję komórek na skutek działania
fali uderzeniowej wywołanej impulsem.
Bezpieczeństwo pracy z laserami 2
Szkodliwe skutki oddziaływania promieniowania laserowego o różnych długo-
ściach fal na skórę i oczy
Zakres promie-
Oczy Skóra
niowania
100 - 280 nm
(UV-C) rumień, działania rakotwór-
uszkodzenie rogówki cze, przyspieszone starzenie
280 - 315 nm
się skóry
(UV-B)
315 - 400 nm oparzenie skóry, ciemnienie
katarakta fotoche-miczna
(UV-A) pigmentu
400 - 780 nm fotochemiczne i termicz- oparzenie skóry, reakcje foto-
ne uszkodzenie siatkówki czułe
780 - 1400 nm katarakta, poparzenie
(IR-A) siatkówki
1400 - 3000 nm przymglenie rogówki,
(IR-B) katarakta, oparzenie ro-
oparzenie skóry
gówki, gwałtowna eks-
pansja pary wodnej
3000 nm - 1 mm oparzenie rogówki
(IR-C)
Światło z pozostałych zakresów spektralnych głównie wywołuje oparzenia.
Bezpieczeństwo pracy z laserami 3
Klasy laserów i produktów laserowych
Klasa Opis
1 Lasery, które są bezpieczne w racjonalnych warunkach pracy. Klasa
ta obejmuje również lasery o dużej mocy umieszczone w obudowach
zabezpieczających, które nie mogą być otworzone bez uprzedniego
wyłączenia lasera.
1M Lasery emitujące promieniowanie, które są bezpieczne w racjonal-
nych warunkach pracy, ale mogą być niebezpieczne podczas patrze-
nia w wiązkę przez przyrządy optyczne. Lasery te emitują szeroką
albo rozbieżną wiązkę. Laser może być zakwalifikowany do klasy
1M, jeśli jego całkowita moc wyjściowa jest poniżej klasy 3B, a po-
tencjalna moc, która może dostać się do z
renicy nie przekracza klasy
1.
2 Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości
fal 400 do 700 nm. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny
przez instynktowne reakcje obronne w czasie do 0,25 s. Moc pro-
mieniowania tych laserów jest poniżej 1 mW, dla pracy ciągłej, lub
większa dla impulsów krótszych od 0,25 s lub, gdy emitują światło
niespójne przestrzennie.
2M Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości
fal 400 do 700. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny
przez instynktowne reakcje obronne, ale mogą być niebezpieczne
podczas patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne. Moc promie-
niowania potencjalnie docierająca do oka jest taka, jak w klasie 2 -
do 1 mW.
3R Lasery, dla których bezpośrednie patrzenie w wiązkę jest potencjal-
nie niebezpieczne. Lasery tej klasy o działaniu ciągłym emitujące
promieniowanie widzialne mają całkowitą moc ograniczoną do 5
mW. W innych zakresach spektralnych oraz dla pracy ciągłej obo-
wiązują inne ograniczenia.
Bezpieczeństwo pracy z laserami 4
3B Lasery, które są niebezpieczne podczas bezpośredniej ekspozycji
promieniowania. Patrzenie na odbicia rozproszone są zwykle bez-
pieczne. Lasery tej klasy o działaniu ciągłym i długości fal z zakresu
od 315 nm do dalekiej podczerwieni (1mm) mają moc promienio-
wania do 500 mW. Dla laserów impulsowych z obszaru widzialnego
(400-700 nm) występuje tu ograniczenie do 30 mJ. Inne ogranicze-
nia stosowane są dla ultrakrótkich impulsów i przy innych długo-
ściach fal.
4 Wszystkie lasery o mocy większej niż w klasie 3B. Lasery, które
wytwarzają niebezpieczne odbicia rozproszone. Mogą one powodo-
wać uszkodzenie skóry oraz stwarzają zagrożenie pożarem. Podczas
obsługi laserów klasy 4 należy zachować szczególną ostrożność.
Zabezpieczenia i oznaczenia laserów
Zabezpieczenia laserów
obudowy ochronne,
specjalne, dostępne tylko dla osób do tego powołanych, włączniki lasera,
układy zdalnego sterowania,
wskaz
niki poziomów mocy i energii,
itp.
Oznaczenia laserów
oznakowanie umożliwiające jednoznaczne określenie klasy zagrożenia,
znaki i napisy ostrzegawcze,
nazwa lasera i wytwórca.
Wyposażenie i oznakowanie pomieszczeń laboratoryjnych
znaki i napisy ostrzegawcze oraz lampy sygnalizacyjne działające pod-
czas pracy lasera,
zminimalizowanie ilości powierzchni odbijających promieniowanie,
stosowanie dostatecznie silnego oświetlenia, wywołującego zwężenie
z
renic, a tym samym ograniczenie ilości energii promieniowania wnika-
jącego do oka.
Bezpieczeństwo pracy z laserami 5
INSTRUKCJA BHP PRZY PRACY Z LASERAMI
I URZ
DZENIAMI LASEROWYMI
1. Każdy użytkownik winien przed uruchomieniem lasera (lub urzą-
dzenia laserowego) ustalić klasę lasera i podstawowe dane o nim,
przede wszystkim długość emitowanej fali oraz moc lub energię.
2. Każdy użytkownik jest zobowiązany zapoznać się z instrukcją obsługi
(lasera i urządzenia laserowego).
3. Należy przestrzegać nakazów i zakazów zawartych w instrukcji obsługi
danego typu lasera oraz zwracać uwagę na plakaty i napisy ostrzegaw-
cze w laboratorium.
4. Bez względu na klasę lasera zabrania się patrzenia w wiązkę laserową
(tj. zaglądania do otworu wyjściowego lasera, z którego jest emitowana
wiązka); dotyczy to także wiązki odbitej.
5. Zabrania się zabaw wiązkami laserowymi polegającymi na oświetlaniu
ludzi, a także materiałów niebezpiecznych, np. łatwopalnych, reaktyw-
nych (nie wolno puszczać tzw. "zajączków").
6. W czasie ustawiania eksperymentu należy pracować przy włączonym
pełnym oświetleniu ponieważ zmniejsza to znacznie niebezpieczeństwo
napromieniowania oczu.
7. Obowiązkiem eksperymentatora jest zbudowanie blokady wiązki lase-
rowej (wszystkich wiązek) opuszczającej obszar eksperymentu, za po-
mocą odpowiednich ekranów absorbujących i rozpraszających.
8. Należy (o ile to możliwe) prowadzić wiązki laserowe na poziomie róż-
nym od poziomu oczu.
9. Bezwzględnie należy używać właściwych środków ochrony indywidu-
alnej (np.: gogli) zalecanych w normie PN-91/T-06700, odpowiednich
dla każdej klasy laserów.
Bezpieczeństwo pracy z laserami 6
Instrukcja pracy z laserami, cd.
10. Należy stosować się do zaleceń głównego użytkownika urządzenia lase-
rowego oraz poleceń władz dziekańskich/instytutowych dotyczących
spraw BHP.
11. Nie wolno pracować z laserami jeżeli stosowało się leki typu atropina
(jakiekolwiek wpływające na wielkość z
renic i odruch zamykania oczu).
12. W przypadku napromieniowania natychmiast skorzystać z pomocy
lekarskiej i zgłosić wypadek przełożonemu/asystentowi.
Bezpieczeństwo pracy z laserami 7