Fizjologia rozrodu

1. Procesy rozrodcze u samic

Oogeneza

– proces

powstawania żeńskich
komórek rozrodczych

Cykl rujowy

U samic zwierząt gospodarskich po osiągnięciu dojrzałości płciowej
występują objawy rui.

RUJA

– jest to stan maksymalnego pobudzenia płciowego samicy; w

czasie rui samica wykazuje gotowość do aktu płciowego.

Zwierzęta, u których (krowa, locha) ruja pojawia się cyklicznie,
niezależnie od długości dnia świetlnego nazywamy

poliestralnymi

.

Zwierzęta, u których (owca, klacz) ruja pojawia się kilkakrotnie w
określonych porach roku, w zależności od długości dnia świetlnego (u
klaczy- wraz z wydłużającym się dniem, u owcy – odwrotnie, kiedy dzień
zaczyna się skracać) nazywamy

sezonowo poliestralnymi

.

U zwierząt futerkowych (lisy, norki) ruja występuje tylko raz w roku. Z
tej racji nazywane są

monoestralnymi

.

Gatunek

Zwierzęta

Długość

cyklu

rujowego

/dni/

Czas trwania

rui

/godz./

Czas owulacji

od

rozpoczęcia

rui

/godz./

Krowa

Świnia

Owca

Klacz

poliestralne

poliestralne

sezonowo
poliestralne

sezonowo
poliestralne

21-22

19-21

16-17

19-25

13-27

48-72

24-36

4-8 dni

20-30

35-45

24-27

1-2 dni

przed

końcem rui

Długość cyklu rujowego i rui oraz czas owulacji u zwierząt

gospodarskich

Cykl płciowy samicy

Cykl płciowy

– rytmicznie powtarzające się zmiany strukturalne i

czynnościowe zachodzące w podwzgórzu, przysadce, gonadach i drogach
rodnych samicy pomiędzy jednym i drugim jajeczkowaniem. W trakcie

cyklu produkowane są komórki jajowe (oocyty II) zdolne do zapłodnienia oraz
przygotowywane są drogi rodne samicy na przyjęcie zarodka.

Jajeczkowanie (OWULACJA)

– kulminacyjny punkt cyklu płciowego

polegający na pęknięciu pęcherzyka jajnikowego i wydaleniu oocytu II rzędu
(zwanego komórką jajową), który dostaje się do lejka jajowodu

(tu: zapłodnienie komórki).

Podział cyklu płciowego:

A.

ze względu na występowanie rui

1.

Faza przedrujowa (proestrus)

2.

Faza rujowa (estrus)

3.

Faza porujowa (metestrus)

4.

Faza międzyrujowa – spoczynkowa (diestrus)

B. ze względu na zmiany anatomiczne i hormonalne w organizmie samicy

1. Faza pęcherzykowa;

2. Faza ciałka żółtego.

Ad. 1. Faza pęcherzykowa

(estrogenna) charakteryzuje się przyspieszonym

rozwojem

pęcherzyków jajnikowych pod wpływem gonadotropowego

hormonu przedniej części przysadki mózgowej-

folitropiny (FSH)

. Pod

wpływem działania folitropiny pęcherzyki jajnikowe powiększają się i
dojrzewają. W dojrzewających pęcherzykach produkowane są żeńskie
hormony płciowe zwane estrogenami:

estradiol, estron i estriol

.

Rola estrogenów:

-biorą udział (wspólnie z FSH) w dojrzewaniu pęcherzyków jajnikowych,

-zwiększają rozplem komórek błony śluzowej macicy,

-wpływają na rozrastanie się mięśniówki macicy i powiększanie się jej

gruczołów,

-zwiększają urzęsienie jajowodów,

-uczulają mięśniówkę macicy na obkurczające działanie oksytocyny,

-wpływają na popęd płciowy i objawy rui,

-biorą udział w kształtowaniu wtórnych cech płciowych,

-wpływają na rozrost przewodów mlecznych oraz na przemianę materii.

Tuż przed owulacją estrogeny hamują wydzielanie FSH pobudzając
jednocześnie sekrecję gonadotropiny

LH (lutropiny).

Pod wpływem tego

hormonu dochodzi do pęknięcia pęcherzyka jajnikowego i wydalenia
komórki jajowej (stadium oocytu II rzędu), czyli do owulacji.

Ad. 2. Faza ciałka żółtego

rozpoczyna się bezpośrednio po owulacji. Po

pęknięciu pęcherzyka jajnikowego ulegają przerwaniu naczynia
krwionośne warstwy naczyniowej i krew wypełnia miejsce po
pęcherzyku. Komórki warstwy ziarnistej zaczynają się intensywnie
rozmnażać i powiększać. W ich cytoplazmie gromadzi się żółty barwnik i
pierwotnie szaroróżowy pęcherzyk przeistacza się w ciałko żółte. Ciałko
żółte zaczyna produkować hormon

progesteron

, którego wydzielanie

kontrolowane jest przez hormon przysadki mózgowej LH . Hormony te
wstrzymują dalszy rozwój pęcherzyków jajnikowych. Jeżeli nie nastąpi
zapłodnienie komórki jajowej okres czynności ciałka żółtego trwa kilka
dni, po czym zaczyna zanikać. Jest to tzw.

ciałko żółte rzekome

. Komórki

luteinowe ulegają zwyrodnieniu tłuszczowemu, ich miejsce zajmuje
tkanka łączna, a ciałko żółte przekształca się w tzw.

ciałko białawe

, które

po pewnym czasie zupełnie zanika, a na jego miejscu pozostaje tylko
włóknista blizna.

Jeżeli nastąpi zapłodnienie komórki jajowej, to rozwija się wówczas ciałko

żółte ciążowe

(pozostaje ono na jajniku do połowy ciąży i ulega

rozrostowi). Wytwarzany w ciałku żółtym hormon sterydowy

progesteron

przyczynia się do zmian w błonie śluzowej macicy, przygotowując ją do
implantacji zapłodnionego jaja. Progesteron hamuje także skurcze mięśni
gładkich macicy oraz wpływa na rozwój pęcherzyków gruczołu mlecznego.
Pod wpływem progesteronu zwiększa się wchłanianie zwrotne sodu, chloru
i wody w nerkach; dzięki temu wzrasta retencja tych substancji w
organizmie samicy.

Transport gamet i zapłodnienie

Zapłodnienie

- to połączenie się komórki jajowej z plemnikiem. Jest

początkiem rozwoju zarodka. U zwierząt domowych nasienie podczas
kopulacji jest wprowadzane do pochwy (krowa, owca) lub do macicy
(klacz, locha). Zdolność do zapłodnienia komórki jajowej jest krótka.
Komórka jajowa szybko się starzeje i po kilku (np. klacz) lub kilkunastu
godzinach (np. przeżuwacze) jest już niezdolna do zapłodnienia.

Ciąża

Zygota

– powstaje z połączenia plemnika i komórki jajowej. Następnie

dochodzi do jej podziałów określanych jako

bruzdkowanie

. Powtarzające

się podziały prowadzą do zwiększania liczby komórek. Zarodek 32-
komórkowy nazywa się

morulą

. Stadium

blastocysty

(postać pęcherzyka)

zarodek osiąga po kilku dniach po zapłodnieniu. Po utracie osłonki
przejrzystej dochodzi do implantacji (zagnieżdżenia) zarodka w macicy. Po
implantacji dochodzi do gastrulacji (tworzenia 3 listków zarodkowych:
endodermy, mezodermy i ektodermy). Jest to tzw. proces

organogenezy

.

Błony płodowe

Równolegle w czasie rozwoju zarodka rozwijają się błony płodowe:

-

pęcherzyk zółtkowy

– błona płodowa o krótkotrwałej funkcji; tworzy

przejściowe łożysko żółtkowo-kosmówkowe;

-

owodnia

– błona leżąca najbliżej płodu, wypełnia ją płyn owodniowy,

płód pływa w płynie owodniowym, dzięki temu ma zapewnioną ochronę
przed urazami mechanicznymi;

-

kosmówka

– najbardziej zewnętrzna błona, nawiązuje bezpośredni

kontakt z macicą, od strony płodu łączy się z omocznią;

-

omocznia

– powstaje najpóźniej, w jej ścianie tworzą się naczynia

krwionośne.

Łożysko

- powstaje przez połączenie błon płodowych z błoną śluzową macicy w
celu umożliwienia wymiany różnych substancji między płodem a matką.
Łożysko spełnia w stosunku do płodu – funkcję odżywczą, oddechową,
wydalniczą i wydzielniczą.

Typy łożysk:

1. Rzekome

– łożyska, w których tylko kosmki ściśle przylegają do błony

śluzowej macicy, przez co nie dochodzi do jej uszkodzenia podczas porodu:
-

rozproszone

- cała powierzchnia pokryta jest kosmkami (locha, klacz)

-

liścieniowe (wielokrotne)

- gdy na gładkiej kosmówce występują poletka

z kosmkami (tzw. liścienie) łączące się z brodawkami macicy tworząc
ŁOŻYSZCZA (samice przeżuwaczy).

2. Prawdziwe

– w których kosmki wnikają do błony śluzowej macicy i

uszkadzają ją w różnym stopniu:
-

pierścieniowe

(popręgowe) – kosmki układają się tylko w paśmie

otaczającym zarodek w połowie długości ciała (występuje u suki i kotki).
-

tarczowe

- występuje tu jedno ograniczone miejsce z 15-20 kosmkami

głównymi (u naczelnych).

Procesy rozrodcze u samców

Spermatogeneza

–

proces powstawania
męskich komórek
rozrodczych

Nasienie- skład i metabolizm

W skład ejakulatu oprócz plemników wchodzą wydzieliny dodatkowych
gruczołów płciowych –

osocze nasienia

.

W osoczu zawarte są związki nieorganiczne (jony sodu, potasu, magnezu, wapnia,
cynku, chlorki) oraz liczne składniki organiczne (fruktoza, sorbitol, kwas
cytrynowy, kwas askorbinowy (wit. C), aminokwasy, enzymy). Głównym
składnikiem będącym źródłem energii dla plemników są fruktoza i sorbitol.

Wydzielina gruczołów pęcherzykowych

przyczynia się do zagęszczania nasienia w

drogach rodnych samicy i zapobiega wydostaniu się spermy na zewnątrz.

Wydzielina gruczołu krokowego

stanowi 20—30% płynnej części ejakulatu i

przyczynia się do rozrzedzenia nasienia oraz pobudzenia plemników, które
przechodzą pod wpływem szeregu enzymów tej wydzieliny z okresu anabiozy
(życia utajonego) w stan aktywny. Gruczoł krokowy wydziela prostaglandyny,
które po dostaniu się do dróg rodnych samicy wpływają na skurcze mięśni
gładkich macicy i jajowodów.

Wydzielina gruczołów opuszkowo-cewkowych

posiada odczyn lekko zasadowy.

Wydziela

się obficie podczas pobudzenia płciowego i wypełnia cewkę

moczopłciową już podczas wzwodu prącia. Oczyszcza ją przygotowując drogę dla
nasienia.

Komórki śródmiąższowe jądra syntetyzują hormony męskie –

androgeny

.

Androgenem wydzielanym u samców w największej ilości jest

testosteron

.

Testosteron oddziałuje m. in. na:
- komórki rozrodcze w kanalikach nasiennych, pobudzając w nich

spermatogenezę,

- wydzielanie gruczołów płciowych dodatkowych,
- kształtowanie wtórnych cech płciowych,
- seksualny behawior u samców, np. popęd płciowy, agresywność, dążenie do

dominacji nad stadem, wydawanie charakterystycznych dźwięków,

- anabolizm białkowy prowadzący do przyrostu masy mięśni w organizmie.

Komórki podporowe kanalików nasiennych (Sertoliego) biorą udział w
procesach

metabolicznych

powstających plemników oraz wytwarzają

estrogeny. Wpływają one na sekrecję komórek śródmiąższowych oraz razem
z

testosteronem

na

aktywność

wydzielniczą

gruczołów

płciowych

dodatkowych.

Hormony płciowe męskie

Dziękuję za

uwagę