Baskijskie cechy i symbole narodowe

http://www.wos.org.pl/wypracowania/baskijskie-cechy-i-symbole-narodowe.html
Pochodzenie basków

Pochodzenie narodu baskijskiego, przez wielu uważanego za fenomen etniczny Europy, nie jest do końca wyjaśnione.
Istnieje jednak wiele hipotez odnoszących się do jego pochodzenia. Ślady bytności człowieka na terenie dzisiejszej
Baskonii datowane są nawet na epokę późnego paleolitu, a konkretniej – czasy kultury magdaleńskiej. Oczywiście
jest to zdecydowanie za wcześnie, aby móc mówić o narodzinach baskijskiego narodu, co jednak nie wyklucza
istnienia pewnej ciągłości dziedzictwa antropologiczno – kulturalnego

1

. W literaturze przedmiotu spotyka się różne

hipotezy dotyczące pochodzenia Basków.

Pierwsza z nich, będąca jednocześnie najbardziej popularną mówi, iż Baskowie przybyli ze Wschodu,
prawdopodobnie z Kaukazu, o czym ma świadczyć podobieństwo miedzy strukturami gramatycznymi języków:
euskarskiego i niektórych należących do tzw. rodziny kaukaskiej. Wskazuje się też na występowanie nazwy „Iberia”
na Kaukazie i półwyspie hiszpańsko – portugalskim, zaznaczając antropologiczne podobieństwo Basków do
osobników typu armenoidalnego.

Druga hipoteza zakłada, że Baskowie są pozostałością prehistorycznej ludności, która napłynęła na Półwysep
Iberyjski z Zachodu, prawdopodobnie z kontynentu amerykańskiego

2

.

Spotyka się także pogląd, zgodnie z którym Baskowie mieliby być pozostałością autochtonicznej ludności
staroeuropejskiej, zamieszkującej kontynent jeszcze przed przybyciem plemion indoeuropejskich. Czyniłoby to
Basków najstarszymi Europejczykami, żyjącymi na półwyspie, jeszcze przed przybyciem na te tereny plemion
celtyckich, a następnie uchodźców z rzymskiej Italii

3

.

Istnieją też o wiele bardziej fantastyczne hipotezy mówiące o tym, że Baskowie są potomkami uciekinierów z
mitycznej Atlantydy, o czym miałyby min. świadczyć ich doskonałe zdolności nawigacyjne

4

.

Jak widać ustalenie pochodzenia tego narodu nie jest rzeczą łatwą, a to także ze względu na tajemniczy baskijski
język, którego pochodzenie także nie jest do końca wyjaśnione.

Język baskijski

Język jest jednym z najważniejszych elementów niezbędnych do kształtowania się tożsamości narodowej. Baskowie
mówią o sobie - Euskaldun, czyli „ten, który ma euskara”, a o zamieszkiwanym przez siebie obszarze - Euskadi
Herria

5

. Język baskijski, zwany przez Basków euskarą, jest dziś jedynym zachowanym w Europie zachodniej żywym

językiem nieindoeuropejskim, tak kompletnie odmiennym od całej reszty europejskich języków, że lingwiści mają
poważny problem z jego klasyfikacją. Ta wyjątkowość baskijskiego języka spowodowała, że na przestrzeni wieków
powstało wiele koncepcji jego pochodzenia, łącznie z tak nieprawdopodobnymi jak ta, że po baskijsku mówili już
Adam i Ewa w raju, że używano tego języka do porozumiewania się z potworami morskimi, albo że miał on coś
wspólnego ze staroegipskim

6

.

Abstrahując jednak od tych fantastycznych teorii, część językoznawców twierdzi dziś, że euskara jest językiem czysto
iberyjskim, a więc jednym z najstarszych języków europejskich. Inne teorie wiążą pochodzenie euskary z językami pra
– iberyjskimi oraz liguriańsko – etruskimi z północy starożytnej Italii oraz z kaukaską rodziną języków gruzińskich.
Według Milewskiego, język baskijski wywodzi się od jafetyckiej grupy językowej, podobnie jak wymarły język Sumerów
i najprawdopodobniej pra – Baskowie przywędrowali do Europy z przed – Mezopotamii

7

.

Najstarsze baskijskie źródła pisane pochodzą z XVI w., kiedy to w 1545 r. została wydana pierwsza książka w języku
baskijskim, będąca zbiorem pieśni religijnych i poezji miłosnej. Kilkadziesiąt lat później został także wydany baskijski
Nowy Testament

8

.

Euskara jest językiem niezwykle skomplikowanym. Bazuje on na 5 samogłoskach, charakteryzuje go brak formy
przechodniej i nie przechodniej czasownika, a sam czasownik może posiadać 24 formy. Dodatkowa trudność polega
na tym, że z punktu widzenia człowieka władającego jednym z języków indoeuropejskich, wszystkie baskijskie
czasowniki są nieprzechodnie, co bardzo utrudnia naukę

9

. Dodatkowo euskara posiada wiele dialektów (zdaniem

Jakubowskiego jest ich 8) oraz subdialektów. Do najbardziej rozpowszechnionych dialektów euskary należą: baskijski
(który cechuje się dużą odmiennością w porównaniu do pozostałych dialektów, przez co część lingwistów uważa go
za oddzielny język), gipuzkoański, laburdyński, dolnonawarski, suletyński i górno – nawarski. Powstaniu tej

różnorodności dialektów niewątpliwe sprzyjało ukształtowanie terenu w Kraju Basków, które utrudniało kontakty
między poszczególnymi społecznościami. W 1964 r. Królewska Akademia Języka Baskijskiego podjęła pierwsze kroki
ku jego unifikacji co 4 lata później zaowocowało powstaniem zunifikowanego języka baskijskiego (euskera batua), do
którego stworzenia posłużyły głównie dialekty z Laburdi (z powodu swej znaczącej tradycji literackiej) oraz z
Gipuzkoa. Mimo licznych słów krytyki (min. odnoszących się do sztuczności tak powstałego tworu) oraz kontrowersji,
jakie budził proces unifikacji euskary, to dziś euskera batua jest oficjalnym językiem Kraju Basków, który używany jest
zarówno w środkach masowego przekazu, jak i w szkolnictwie oraz języku literackim

10

.

Niestety, w wyniku procesów industrializacyjnych oraz wieloletniej represyjnej polityki rządów frankistowskich, język
baskijski jest dziś zagrożony wymarciem. Według spisu przeprowadzonego w latach 1991- 1992, tylko 21 % Basków
może się pochwalić jego biegłą znajomością, a 8 % zna euskarę w niewielkim stopniu. Pozostałe 71 % mieszkańców
Kraju Basków nie mówi już w swoim ojczystym języku.

11

Powoli podnosi się jednak liczba osób mówiących w

euskara, min. też dlatego, że jego znajomość jest wymagana, aby zdobyć zatrudnienie na wielu stanowiskach, min. w
sektorze publicznym

12

.

Symbole narodowe Basków

Tak jak każdy naród, Baskowie posiadają swoje symbole narodowe. Jednym z głównych i najstarszych baskijskich
symboli jest Lauburu, który po baskijsku znaczy „cztery głowy”, nazywany także baskijskim krzyżem lub baskijską
swastyką. Nie wiadomo dokładnie kiedy i jak pojawił się on w baskijskiej kulturze. Niektóre teorie mówią, iż symbol ten
przywędrował wraz z Baskami z Azji, inne, że wywodzi się on z celtyckiej swastyki, czego dowodem ma być fakt
przebywania między 900 – 800 r. p.n.e na terenach dzisiejszej Baskonii ludów celtyckich, co czyni prawdopodobnym
zaistnienie wpływów kulturowych. Możliwym jest także, że Lauburu istniała już przed przybyciem na te tereny ludności
celtyckiej, a więc że jest oryginalnym baskijskim tworem, niezapożyczonym z innych kultur. Bez względu na genezę
Lauburu nie ulega wątpliwości, iż dla pierwszych mieszkańców dzisiejszej Baskonii miał on ogromne znaczenie
symboliczne, które, podobnie jak jego geneza, budzi liczne kontrowersje. Niezwykle interesującą jest teoria jakoby
cztery ramiona Lauburu, symbolizowały ludzkość, składającą się z 4 elementów: formy (będącej powłoką zewnętrzną
człowieka, naczyniem dla pozostałych 3 elementów), życia, uczuć oraz sumienia

13

. Spotyka się też pogląd, wedle

którego, 4 ramiona Lauburu oznaczać miały „cztery głowy”, czyli regiony Kraju Basków

14

. Był to także symbol

poruszającego się słońca (odgrywającego w mitologii baskijskiej bardzo ważną rolę)

15

, a więc posiadał on siłę

odradzania oraz swego rodzaju amulet, odpędzający złe duchy, zjawy i demony przynależne światu ciemności.
Lauburu na swojego posiadacza sprowadzać miał szczęście, zdrowie oraz dobrobyt. Dlatego też proto – baskijskie
plemiona przedstawiały go na swych proporcach, herbach oraz sztandarach wojennych. Często umieszczany był on
też na domach, grobach i przedmiotach codziennego użytku, takich jak choćby meble

16

.

Dziś często zapomina się o pierwotnym znaczeniu tego symbolu, niemniej jednak jest on nadal obecny w życiu
współczesnych Basków. Używany jest on min. przez liczne baskijskie partie polityczne, a także według niektórych stał
się inspiracją kolejnego niezwykle ważnego baskijskiego symbolu narodowego, a mianowicie baskijskiej flagi -
ikurriny

17

.

Ikurrina stworzona została przez ojca baskijskiego nacjonalizmu – Sabina Aranę. Podstawą jej utworzenia był
sztandar prowincji Bizkaia, który był cały czerwony i nie zawierał żadnych innych dodatkowych elementów. Arana
(początkowo tworząc flagę tylko dla wyżej wspomnianej prowincji) chciał uwzględnić w jej symbolice różne elementy
dotyczące historii baskijskiego narodu, zarówno tej autentycznej, jak i legendarnej.

18

Dziś flaga baskijska jest

czerwona, z dwoma wąskimi pasami biegnącymi po przekątnych i przecinającymi się w środku oraz z dwoma, tej
samej szerokości, pasami białymi, dzielącymi prostokąt flagi na cztery równe części

19

. Pasy te tworzą dwa krzyże,

biały – prosty, ma symbolizować Boga oraz zielony, ukośny, zwany krzyżem św. Andrzeja

20

, ma oznaczać

niepodległość Kraju Basków.

Wedle legendy, to właśnie w dniu św. Andrzeja 867 r. lud Bizkai miał pod miejscowością Padura stoczyć bitwę z
mieszkańcami Durango, która była tak zaciętą i krwawą, iż po jej zakończeniu kamenie miały przybrać kolor
czerwony, a miejscowość Padura od tego momentu zaczęto nazywać Arrigorriaga, od baskijskiego arria – kamień i
gorri – czerwony. Wedle innej teorii, kolor czerwony

21

,jest symbolem baskijskiego narodu, baskijskiej rasy, kolor

zielony odwołuje się do dębu w Guernice, pod którym podpisywane były fueros, a kolor biały, podobnie jak powyżej, to
kolor boski, mający podkreślać oddanie baskijskiego narodu religii katolickiej

22

. Nie sposób także nie dostrzec

podobieństwa baskijskiej flagi do powstałej ostatecznie w 1801 r. flagi brytyjskiej, która prawdopodobnie także
stanowiła inspirację dla Sabino Arany. Po powstaniu Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej (PNV) w 1894 r. stała się
ikurrina również jej symbolem i znakiem rozpoznawczym. To właśnie PNV w 1933 r. zaproponowała ją jako flagę dla
całego Kraju Basków, co ostatecznie miało miejsce w roku 1936. Reżim generała Franco zakazał używania ikurrini w

1938 r. i od tego czasu stała się ona symbolem oporu będąc min. wykorzystywaną w akcjach ETA, która
prowokacyjnie zawieszała ją w publicznych miejscach. Baskijska flaga została powtórnie przywrócona po
demokratycznych przemianach w 1977 r.

23

Kolejnym niezwykle istotnym baskijskim symbolem jest Arrano Baltza – baskijski czarny orzeł na żółtym tle

24

, który

początkowo był symbolem królestwa Nawarry.

Według niektórych specjalistów zajmujących się heraldyką, pierwowzorem Arrano Beltza miał być gatunek „orła
przedniego”, który występuje na terenach Kraju Basków. Pierwszy raz symbol ten pojawia się w IX w., podczas gdy w
Nawarze panował Ińigo Aristy i w tym okresie właśnie wielu upatruje jego genezę. Inna teoria, stawiająca sobie za cel
wyjaśnienie pochodzenia Arrano Beltzy mówi, iż orzeł znany w dzisiejszym kształcie, został do Nawarry sprowadzony
dopiero w pierwszej połowie XII w. przez arystokratyczną rodzinę z Normandii.

Historyczna kariera czarnego orła dobiega końca wieku XIII, kiedy to wojska Sancho VII Mocnego odniosły
zwycięstwo nad wojskami arabskimi. Aby odpowiednio uczcić to wydarzenie, władca postanowił zmienić symbol
Nawarry na złote łańcuchy, które symbolizować miały bogactwo odebrane muzułmańskiemu władcy. Arrano Beltza nie
zniknął jednak od razu, gdyż widnieje on na niektórych dokumentach wydanych po wspomnianej wyżej bitwie.
Prawdopodobnie więc czarny orzeł na dobre znika z Nawarrskiej symboliki dopiero po śmierci Sancho, za rządów
jego siostrzeńca- Teobalda

25

, aby powrócić jako Symbol Kraju Basków dopiero na początku XX w. Często w tym

okresie wykorzystywany był on przez baskijskich nacjonalistów oraz myślicieli narodowych. Uważali go oni za
najstarszy symbol Baskonii, podkreślając jego autentyczność (w przeciwieństwie np. do ikurriny, która mimo swych
niewątpliwych odniesień do baskijskiej historii i tradycji była symbolem stworzonym przez Sabino Aranę). Dziś jest on
niewątpliwie symbolem baskijskiej jedności, gdyż to właśnie w okresie Nawarry, której pierwotnie był symbolem
zjednoczona była większość baskijskich ziem

26

.

Baskijski hymn i święta narodowe

Baskowie, jak każdy naród posiadają także swój hymn oraz święta narodowe. Melodia baskijskiego hymnu bazuje na
muzyce baskijskiego tańca ludowego, słowa natomiast zostały stworzone prze Sabino Arana. Początkowo był to hymn
jedynie Nacjonalistycznej Partii Basków (PNV). Gdy w 1935 r. w Baskonii powstał pierwszy koalicyjny rząd pieśń
została zatwierdzona w wersji, jaką znamy dzisiaj. W 1983 r. baskijski parlament zdecydował, że stanie się ona
oficjalnym hymnem całego Kraju Basków

27

. Za oficjalną została jednak uznana tylko melodia hymnu. Partie

opozycyjne uznały bowiem, że jego tekst jest zbyt religijny i nadal bardziej kojarzy się z PNV, niż całym Krajem
Basków

28

.

Największym baskijskim świętem narodowym jest Aberri Eguna, hucznie obchodzona w okresie świąt wielkanocnych,
zwłaszcza w tych regionach Baskonii, gdzie ruch nacjonalistyczny jest najsilniejszy. Pierwszy raz Aberri Euguna
świętowano w marcu 1932 r. w Bilbao. Wybór Wielkanocy – najważniejszego katolickiego święta w baskijskim
kalendarzu nie był bynajmniej przypadkowym. Wczesny baskijski nacjonalizm niezwykle mocno podkreślał bowiem
związek Basków z religią katolicką. Wybór ten miał także ogromne znaczenie symboliczne. Tak jak podczas Wielkiej
Nocy zmartwychwstawał Chrystus, tak samo na nowo odradzać się mieli Baskowie, którzy podczas obchodów
narodowego święta mieli na nowo odnajdywać swoją tożsamość oraz przeznaczenie. Aberri Eguna jest świętem
radosnym, podczas którego ulicami przechodzą kolorowe procesje, tańczone są baskijskie tańce narodowe i
śpiewane piosenki, a także mają miejsce liczne imprezy sportowe. Jest to święto obchodzone nie tylko w prowincjach
baskijskich, znajdujących się na terenie Hiszpanii, ale także we Francji czy przez baskijską mniejszość w Ameryce

29

.

Charakterystyka typowego Baska

Baskowie odróżniają się od pozostałych mieszkańców Hiszpanii także cechami wyglądu zewnętrznego. Statystyczny
Bask jest wyższy i ma jaśniejsze włosy niż większość Hiszpanów. Wielu mężczyzn nosi berety – narodowy symbol,
łączący Basków po obu stronach Pirenejów. Wspólne po obu stronach granicy są także skoczne tańce, którym
zazwyczaj towarzyszy dźwięk bębnów, trąbek i gwizdków. W Kraju Basków popularne są także różnego rodzaju gry i
zabawy. Jedną z najpopularniejszych baskijskich gier jest pelota zwana także jai alai. Jest to szybka gra w piłkę,
rozgrywająca się na ogrodzonym z trzech stron murem korcie, gdzie gołymi rękami lub plecionymi wiklinowymi
rakietami (przypominającymi swym kształtem wygięte łyżki), ciska się małą gumową piłeczką, co wymaga ogromnego
wysiłku fizycznego. Zabawa ta promowana jest przez baskijski rząd jako „najszybsza gra na świecie”, gdyż prędkość
rzucanej w niej piłki dochodzi czasem do 200 km/h. Gra ta przez wielu uważana jest za narodowy baskijski sport, gdyż
grano w nią podczas różnego rodzaju świąt i fiest już setki lat temu

30

.

Stereotypowy Bask, mimo swej skłonności do zabawy, jest osobą raczej zdystansowaną i poważną. Baskowie

uważani są także za naród mocny i wytrzymały, o czym świadczyć mają organizowane przez nich zawody, polegające
na rąbaniu drewna i podnoszeniu kamieni. Baskowie są także narodem bardzo muzykalnym. Niezwykle istotną rolę w
baskijskiej kulturze ludowej pełni po dziś dzień Bertsolaritza – ustna poezja śpiewana, będąca improwizowaną sztuką
tworzenia wierszy w języku euskara, o której pierwsze dokumenty mówią już XVI w. (choć zapewne powstała
znacznie wcześniej). Początkowo była to rozrywka jedynie ludzi ubogich, praktykowana przez lud i dla ludu, dziś
uważana jest za sztukę elitarną, a to ze względu na niską znajomość euskary w baskijskim społeczeństwie. W
czasach nam współczesnych przybiera ona najczęściej formę improwizowanych występów przed publicznością,
podczas których śpiewak stoi na scenie, a osoba zwana gai – jartzailea (w wolnym tłumaczeniu z baskijskiego:
„podawacz tematów”) wyznacza improwizowany temat, a często też liczbę sylab i melodię, na której rozwinięcie
artysta ma najczęściej kilka sekund. Ze względu na to, że początkowo Bertsolariza tworzona była przede wszystkim w
saardotegiariach (miejsca gdzie pije się sagardobę, będącą winem robionym z jabłek) i tabernach, improwizatorami
byli wyłącznie mężczyźni, oni też stanowili publiczność, obecnie często sztuką zajmują się kobiety. Niezwykle
istotnym elementem w sztuce Bertsolaritzy jest rywalizacja (jest ona nazywana „walką poprzez piosenkę”, a także
„słownym sportem narodowym”). Nie może więc ona istnieć w ukryciu, do swojego rozkwitu potrzebuje konkurenta
oraz publiczności (która najczęściej bierze aktywny udział w występie śpiewaka wyrażając swój aplauz lub jego brak,
a także powtarzając za nim ostatnie wersy utworu). Mimo, że Bertsolaritzy towarzyszy melodia, to nie sam śpiew, ale
słowa są tutaj najważniejsze. Z zasady krótkie bertso są zabawne, natomiast te dłuższe – melancholijne i smutne.
Tematyka bywa jednak niezwykle różnorodna, dotykając wszystkich niemal sfer życia od historii, miłości czy postaci
mitycznych, nie wyłączając takich dziedzin jak sport, polityka czy seks. Zdaniem K. Migros, tak jak kiedyś w
Bertsolaritzy dominowały tematy religijne i obyczajowe, tak dziś znacznie częściej niż poprzednio dominują tematy
polityczne. Politykę, jej zdaniem można też dostrzec w samej promocji tej sztuki, gdyż ma ona stanowić kolejny
argument na rzecz odrębności Basków, a co za tym idzie, ich prawa do samostanowienia

31

.

Autor: Monika

Baranowska

Przypisy

1

Z. Jakubowska, Madryt 11 marca, Warszawa 2005, s. 19.

2

J. R. Lardizabal, Mity, wierzenia i obyczaje Basków, Pruszków 2000, s. 29.

3

P. Łaski, Baskijska mniejszość narodowa w Hiszpanii, „Sprawy Międzynarodowe”, 1984, nr 10, s. 101.

4

J. R. Lardizabal, op.cit.,

5

Ibidem.

6

Z. Jakubowska, op. cit., s. 18.

7

Cyt. za: W. Żelazny, Francja wobec mniejszości narodowych. Etniczność, etnolpolityka, etnosocjologia, Tyczyn

2000, s. 224.

8

B. Jakubowski, Euskera, „Wiedza i życie”, 1998, nr 7, s. 53, Część źródeł podaje iż najstarszy ślad pisanego

baskijskiego pochodzi z X w. w Glosass Emilianenses w klasztorze San Milan dell Cogola, patrz: W. Żelazny, op. cit.,
s. 224.

9

Ibidem, s. 225.

10

Język baskijski, [w:] http://www.haritz.org/eusk/eusk.php?lang=pl, (8 V 2007).

11

Cyt. za: B. Jakubowski, op. cit.,

12

K. Mirgos, Bertsolarizta i jej miejsce we współczesnej kulturze baskijskiej, „Lud”, t. 86, s. 78.

13

The Baskian Swastika Lauburu, its symbolic meaning and history, [w:] http://www.swastika-

info.com/en/startpage/all/1066313818.html, (10 V 2007).

14

Lauburu, [w:] http://en.wikipedia.org/wiki/Lauburu, (10 V 2007).

15

W baskijskich wierzeniach słońce dzięki temu, że rozjaśniało mrok było synonimem dobra, a więc świata

przynależnego ludziom, w przeciwieństwie do świata nocy, będącego przestrzenią, w której poruszały się złe istoty.
Baskowie wierzyli, że słońce, które w dzień przesuwa się po sklepieniu niebieskim i oświetla ziemię, w nocy
przemierza i oświetla podziemie. Wyraźnym śladem kultu solarnego było budowanie domów, tak aby główne wejście
znajdowało się na ścianie wschodniej, po to by poranne promienie słońca mogły wejść do środka budynku. Także
zmarli układani byli w grabach w taki sposób, aby ich głowy znajdowały się po wschodniej stronie. J. R. Lardizabal,
op. cit., s. 41 – 45.

16

Lauburu, [w:] http://www.haritz.org/symbole/druk.php?lang=pl, (10 V 2007).

17

J. R. Lardizabal, op. cit., s. 44.

18

Ikurrina, [w:] http://www.haritz.org/symbole/druk.php?lang=pl, (10 V 2007).

19

J. R. Lardizabal, op. cit., s. 44.

20

Forma krzyża, na którym wedle legendy miał być ukrzyżowany w miejscowości Patras na Peloponezie w roku 70

św. Andrzej. Motyw często stosowany w heraldyce, [w:] http://www.dst.mkw.pl/andrzej/albercik.html, (10 V 2007).

21

Ikurrina, [w:] http://www.haritz.org/symbole/druk.php?lang=pl, (10 V 2007).

22

Ikurrina,[w:] http://en.wikipedia.org/wiki/Ikurri%C3%B1a, (22 II 2007).

23

Ibidem.

24

Spotyka się opinie, iż pierwotnie tło na którym przedstawiany jest baskijski orzeł było koloru białego. Z upływem

czasu papier na których odciśnięte były pieczęcie z wizerunkami orła w sposób naturalny pożółkły przez co odczytanie
ze stuprocentową pewnością oryginalnych barw stało się niemożliwe. Arrano Beltza, [w:]
http://www.haritz.org/symbole/druk.php?lang=pl, (10 V 2007).

25

Ibidem.

26

Arrano Beltza, [w:] http://en.wikipedia.org/wiki/Arrano_Beltza, (10 v 2007).

27

The official Basque anthem, [w:] http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-

2286/en/contenidos/informacion/himo_ikurrina/en_461/himno_i.html, (10 V2007).

28

Eusko Abendaren Ereserkia, [w:] http://en.wikipedia.org/wiki/Gora_ta_Gora_Euzkadi, (9 V 2007).

29

J. Ysursa, Aberri Eguna. Creating the day of the Basque Homeland, [w:]

http://www.buber.net/Basque/Folklore/aberri.html, (11 V 2007), oraz: http://www.nabasque.org/pdf/17-1.pdf.

30

Kraje i Ludzie, (red.) Zespół Time – Life Books, Warszawa 1991, s. 23 – 24, oraz: http://www.jai-alai.info/,(10 V

2007).

31

K. Mirgos, op. cit., s. 67 – 80.

Bibliografia
Książki:
1. Kraje i ludzie, (red.) Zespół Time - Life Books, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1991.
2. Lardizabal Jorge Ruiz, Mity, wierzenia i obyczaje Basków, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2002.
3. Żelazny Walter, Francja wobec mniejszości narodowych. Etniczność, etnolpolityka, etnosocjologia, Wyższa Szkoła
Społeczno – Gospodarcza, Tyczyn 2000.
Czasopisma:
1. Jakubowski Bronisław, Euskera,”Wiedza i Życie”, 1998, nr 7, s. 52 – 55.
2. Łaski Piotr, Baskijska mniejszość narodowa w Hiszpanii, „Sprawy Międzynarodowe”, 1984, nr 10, s. 101 – 110.
3. Mirgos Katarzyna, Bertsolarizta i jej miejsce we współczesnej kulturze baskijskiej, „Lud”, t. 86, s. 67 – 88
Internet:
1. Arrano Beltza, [w:] http://www.haritz.org/symbole/druk.php?lang=pl, (10 V 2007).
2. Ikurrina,[w:] http://en.wikipedia.org/wiki/Ikurri%C3%B1a (22 II 2007).
3. Ikurrina, [w:] http://www.haritz.org/symbole/druk.php?lang=pl, (10 V 2007).
4. Język baskijski, [w:] http://www.haritz.org/eusk/eusk.php?lang=pl, (8 V 2007)
5. Lauburu, [w:] http://en.wikipedia.org/wiki/Lauburu, (10 V 2007).
6.. Lauburu, [w:] http://www.haritz.org/symbole/druk.php?lang=pl, (10 V 2007).
7. The official Basque anthem, [w:] http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-
2286/en/contenidos/informacion/himo_ikurrina/en_461/himno_i.html, (10 V2007).
8. The Baskian Swastika Lauburu, its symbolic meaning and history, [w:] http://www.swastika-
info.com/en/startpage/all/1066313818.html, (10 V 2007).
9. Ysursa John, Aberri Eguna. Creating the day of the Basque Homeland, [w:]
http://www.buber.net/Basque/Folklore/aberri.html, (11 V 2007).
10. http://www.jai-alai.info/, (10 V 2007).