Podziemie polityczne i zbrojne w Polsce w
latach 1944-1948

Spis treści:

Informacje ogólne Powstanie organizacji NIE Rozwiązanie NIE i utworzenie WIN

Narodowe Siły Zbrojne Działalność UPA i operacja Wisła

Informacje ogólne

Podziemie polityczne i zbrojne w Polsce w latach 1944-1948, powstało jako odpowiedź na

powołanie w

ZSRR Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego

(PKWN), tworu komunistów

dążących do przejęcia władzy w Polsce, wykorzystujących w tym celu obecność na ziemiach

polskich

Armii Czerwonej

.

Powstanie organizacji NIE

Internowanie żołnierzy

AK

na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej, wysyłka wielu z nich w głąb

ZSRR nie dawały złudzeń co do rzeczywistych zamiarów

J.W. Stalina

w sprawie polskiej. W maju

1944 powstał ośrodek dyspozycyjny organizacji Nie (

Niepodległość

) z komendantem pułkownikiem

E. Fieldorfem

, zastępcą pułkownikiem K. Bąbińskim.

Organizacja miała charakter konspiracyjny, czysto wojskowy, została utworzona bez wiedzy

Delegata Rządu na Kraj

. Obok Nie istniał tzw. "drugi rzut" AK, który miał pozostać w ukryciu po

wkroczeniu Armii Czerwonej. Na dowódcę "drugiego rzutu" wyznaczono zrzuconego do kraju

pułkownika

L. Okulickiego

. W lipcu 1944 przejął on także dowództwo Nie. Pułkownika Fieldorfa

przesunięto na stanowisko szefa sztabu.

Po zajęciu wschodnich terenów obecnej Polski PKWN 24 VIII 1944 wydał dekret o rozwiązaniu

wszystkich organizacji wojskowych powstałych w czasie okupacji. Podobnie jak na terenach

"zabużańskich" przeprowadzano rozbrajanie oddziałów polskiego podziemia zbrojnego.

Likwidacji oddziałów dokonywały wyspecjalizowane agendy radzieckiego NKGB (Ludowy Komitet

Bezpieczeństwa Państwowego) przy udziale jednostek powołanych dekretem PKWN z listopada

1944: Milicji Obywatelskiej (MO) i

Urzędu Bezpieczeństwa

(UB).

Narastający terror powodował wzrost nastrojów buntu i powtórne odchodzenie oddziałów

partyzanckich do lasu. Żywiołowemu rozwojowi liczby oddziałów partyzanckich starało się

przeciwstawić dowództwo AK, które znając realia polityczne nie uważało za celowe prowadzenie

walki z Armią Czerwoną. 19 I 1945 generał Okulicki wydał rozkaz o rozwiązaniu AK.

Zasadniczej rozbudowie ulec miała siatka organizacji Nie, jednakże w marcu 1945 aresztowany

został twórca organizacji pułkownik Fieldorf. W tym samym miesiącu podstępnie aresztowano

także Okulickiego. Pod koniec marca 1945 pełniącym obowiązki komendanta Nie został pułkownik

J. Rzepecki

, od maja 1945 Delegat Sił Zbrojnych. W tym samym miesiącu pułkownik Rzepecki

wydał rozkaz o likwidacji Delegatury Sił Zbrojnych (DSZ).

Rozwiązanie NIE i utworzenie WIN

Również Nie zaprzestała działalności. U podstaw decyzji o likwidacji Nie leżało przekonanie o

bezskuteczności walki zbrojnej z Armią Czerwoną i władzami komunistycznymi oraz utworzenie

nowej organizacji o charakterze politycznym pod nazwą Zrzeszenie

Wolność i Niezawisłość

(WiN).

WiN została utworzona 2 IX 1945 na spotkaniu Rzepeckiego z byłymi komendantami obszarów

DSZ. Do jego tworzenia wykorzystano dotychczasowe struktury Delegatury. 15 września

ogłoszono dokument programowy, w którym WiN wzywała do zwycięstwa w wyborach w celu

zapobieżenia sowietyzacji Polski.

Przeprowadzone w październiku 1945 masowe aresztowania osłabiły aktywność Zrzeszenia. Na

nowego prezesa WiN - w miejsce aresztowanego Rzepeckiego - wyznaczono pułkownika

F.

Niepokólczyckiego

(Halnego), którego aresztowano w październiku 1946. WiN zaprzestała

działalności w 1947.

Wiele oddziałów partyzanckich AK nie ujawniło się, prowadząc nadal działalność. Należały do nich

m.in.: Konspiracyjne Wojsko Polskie porucznika S. Sojczyńskiego (Warszczyca), Wielkopolska

Samodzielna Grupa Ochotnicza Warta. Liczne oddziały używały nazwy Ruch Obrony AK (ROAK).

Narodowe Siły Zbrojne

Ważne miejsce w podziemiu zbrojnym zajmowały oddziały partyzanckie obozu narodowego -

Narodowe Siły Zbrojne

, dysponujące po wkroczeniu Armii Czerwonej siatką 11 komend

terenowych, i Narodowy Związek Wojskowy należący do

Stronnictwa Narodowego

, dysponujący 6

komendami terenowymi. Wyróżniały się one aktywnością i rozmachem przeprowadzanych akcji

zbrojnych.

Mimo wydania przez Rząd Tymczasowy dekretu amnestyjnego (21 VIII 1945) w kraju zaznaczał

się dalszy wzrost działalności oddziałów partyzanckich spowodowany nasileniem się terroru ze

strony UB, MO i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW).

Nastąpiła eskalacja działań zbrojnych, które najczęściej polegały na odbijaniu więźniów z obozów

internowania, atakowaniu gminnych i powiatowych placówek UB i MO, likwidowaniu informatorów

UB i aktywistów

Polskiej Partii Robotniczej

.

Szacuje się, że latem 1945 istniało ponad 100 oddziałów partyzanckich, liczebność pojedynczych

oddziałów dochodziła niejednokrotnie do 200 osób. Dokonały one w latach 1945-1946 blisko 6,4

tys. "napadów terrorystycznych" i 11,4 tys. "napadów rabunkowych".

Przeciwko oddziałom polskiego podziemia zbrojnego występowały siły Ministerstwa

Bezpieczeństwa Publicznego - 27,5 tys. funkcjonariuszy, MO - 62 tys. funkcjonariuszy, KBW - 32

tys. żołnierzy, także radzieckie wojska wewnętrzne i liczne agendy NKGB (dane liczbowe z jesieni

1945).

W latach 1945-1946 na ziemiach polskich trwał stan o cechach wojny domowej. W wyniku akcji

zbrojnych zginęło po obu stronach 10,5 tys. osób. Na śmierć skazano ok. 1000 osób. Liczba

zakatowanych w więzieniach jest trudna do ustalenia.

Działalność UPA i operacja Wisła

W południowo-zachodniej Polsce działała

Ukraińska Powstańcza Armia

(UPA) licząca ok. 2 tys.

dobrze uzbrojonych żołnierzy, dopiero

operacja Wisła

w 1947 przyniosła kres walkom na tych

terenach. Na Ziemiach Zachodnich działalność dywersyjno-sabotażową prowadziły nieliczne

oddziały niemieckiego Wehrwolfu.