uzaleznienie od mediow przybysz zaremba ksiazka

Małgorzata Przybysz-Zaremba

Uzależnienie młodzieży od współczesnych mediów

Olsztyn 2008

SPIS TREŚCI

Strona

Wstęp

1. Uzależnienie młodzieży od współczesnych mediów jako problem społeczny

1.1. Próba zdefiniowania pojęć związanych z uzależnieniem od komputera oraz

Internetu

1.2. Symptomy i przebieg uzależnienia komputerowo-sieciowego

1.3. Formy uzależnienia komputerowo-sieciowego

1.3.1. Seks wirtualny

1.3.2. Cyber relational addiction

1.3.3.

1.3.4.

Gry komputerowo-sieciowe

Hazard sieciowy

1.4. Skutki uzależnienia od współczesnych mediów

1.4.1. Skutki psychologiczne

1.4.2. Skutki fizjologiczno-fizyczne

1.4.3. Skutki społeczne

1.5. Indywidualne przypadki uzależnienia komputerowo-sieciowego

1.5.1. Przypadki uzależnienia od gier komputerowych

1.5.2. Przypadki uzależnienia od Internetu

2. Zapobieganie uzależnieniu od współczesnych mediów

2.1. Sposoby zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych

mediów

2.2. Formy profilaktyki

2.2.1. Przewodniki po Internecie

2.2.2. Filtrowanie i ocenianie przekazów internetowych

2.2.2.1. Charakterystyka niektórych programów filtrująco-

blokujących

2.2.3. Hotlines

2.2.4. Jedno kliknięcie więcej

2.3. Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z komputera

3. Założenia metodologiczne badań własnych

3.1. Uwagi wprowadzające
3.2. Cel i przedmiot badań

3.3. Problemy badawcze i hipotezy

3.4. Metoda, technika, narzędzie badawcze

3.5. Teren badań i ich organizacja

3.6. Charakterystyka badanej populacji

4. Młodzież w nałogu komputerowo-sieciowym

4.1. Zaawansowania młodzieży w nałogu

4.2. Formy wykorzystywania komputera oraz sieci Internet

4.2.1. Młodzież a gry komputerowo-sieciowe

4.3. Czas korzystania z komputera a zmiany w zachowaniu młodzieży

4.3.1. Zmiany psychofizyczne badanych powstałe pod wpływem

długotrwałego korzystania z komputera

4.4. Obawy badanych związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci

5. Profilaktyka nałogu komputerowo-sieciowego

Podsumowanie i wnioski

Bibliografia

Summary

Aneks

Scenariusze zajęć

103

104

144

Wstęp

Problem uzależnienia od współczesnych mediów w naszym kraju coraz bardziej się

rozszerza. Wskazuje na to nie tylko wzrastająca liczba osób uzależnionych od Internetu oraz

gier komputerowo-sieciowych, ale także zwiększająca się liczba osób nadmiernie

korzystających z tych mediów. Badania przeprowadzone w styczniu 2000 roku na grupie

1012 polskich internautów wykazały, że 43% polskich internautów to ludzie w wieku 18-25

lat, a 20% – w wieku 26-35 lat. Kobiety stanowią wśród nich 37%. Co trzeci korzystający z

Sieci mieszka w mieście liczącym powyżej 500 tys. mieszkańców. Codziennie lub kilka

razy w tygodniu łączyło się z Internetem 58% ankietowanych. Szacuje się, że odsetek

korzystających z Internetu zbliża się w Polsce do 11% ogółu społeczeństwa

. Również poza

granicami naszego kraju problem uzależnienia od komputera, a przede wszystkim od gier,

staje się plagą XXI wieku. Według danych szacunkowych w Południowej Korei po gry

komputerowe sięga aż 17 milionów osób. Jest to blisko 35% całej populacji małego kraju.

W kawiarniach internetowych jedna godzina dostępu do Sieci kosztuje zaledwie jednego

dolara. Cena jest tak niska, że rozgrywki sieciowe przyciągają nie tylko młodzież. Natomiast

badania przeprowadzone w roku 2005 przez władze Korei wykazały, że aż sześć z

dziesięciu losowo wybranych osób w wieku od 9 do 39 lat uważa się za stałych

użytkowników gier sieciowych, a prawie połowa dzieci w wieku od 3 do 5 lat uczy się już

korzystać z Internetu

. Bardzo szybkie tempo rozwoju problemu uzależnienia od

współczesnych mediów występuje również w Chinach, gdzie dostęp do Sieci znajduje się

niemal wszędzie.

Obecnie można już zanotować pierwsze przypadki uzależnienia od tego medium,

które kończyły się popełnieniem przestępstwa przez gracza lub jego śmiercią. Na przykład

w Rosji 12-letni chłopiec doznał ataku epileptycznego przed komputerem, który

doprowadził do wylewu krwi do mózgu, a tym samym do jego zgonu

. Podobny przypadek

zanotowano w sierpniu 2005 roku w Korei, gdzie 28-letni mężczyzna poświęcił na granie w

grę „Aleksander” 50 godzin bez przerw, po czym zmarł w wyniku niewydolności serca

Natomiast w grudniu tego samego roku, również w Korei, zmarł 38-letni fan sieciowej

D. Sikorski, Uzależnienie od Internetu, „Caritas” 2005, nr 11.

Korea Południowa zagrywa się do upadłego!, <http://gry.interia.pl/news?inf=761680>, 20.06.2006.

Zabójcze 12 godzin przed komputerem, <http://gry.interia.pl/news?inf=638353>, 23.06.2005.

Korea Południowa – kraj uzależniony od gier, <http://gry.interia.pl/news?inf=674746>, 10.10.2005.

zabawy. Kontrola serwerów wykazała, że przez ostatnich 20 dni życia gracz bawił się

nieustannie przez 417 godzin

. Częściej notuje się również przypadki zasłabnięć dzieci,

kłótni rodzinnych i kradzieży pieniędzy przez młodzież, która całe dni spędza w

kawiarniach internetowych.

Jak widać z przytoczonych danych, problem uzależnienia od współczesnych mediów

zaczyna przybierać wymiar masowy nie tylko wśród osób dorosłych, ale coraz częściej i

wśród dzieci, i młodzieży. Wydaje się, zatem konieczne, by zwrócić większą uwagę na

rozwój tego problemu, a tym samym podjąć różnorodne działania profilaktyczne, które

swoim zasięgiem obejmowałyby nie tylko osoby nadmiernie korzystające ze współczesnych

mediów, tj. głównie dzieci i młodzież, ale również ich rodzinę oraz szkołę. Z badań, które

prowadziłam jako ekspert Fundacji Krzysztofa Hołowczyca wśród młodzieży gimnazjalnej

województwa warmińsko-mazurskiego wynika

, iż działania profilaktyczne prowadzone

przez placówki szkolne opierają się tylko i wyłącznie na „suchym” przekazywaniu

młodzieży wiedzy na temat symptomów oraz skutków rozwoju dotychczasowych zjawisk

patologicznych. A przecież zmiany, jakie dokonują się w globalizującym się świecie

powodują pojawianie się coraz to nowszych zjawisk patologicznych, wśród których

pojawiło się np. uzależnienie od współczesnych mediów.

Prezentowana praca jest zatem próbą teoretycznego oraz empirycznego zarysowania

problemu uzależnienia młodzieży od współczesnych mediów. Analiza przedstawionych w

niej zagadnień pozwoli kadrze nauczycielskiej oraz rodzicom dzieci nadmiernie

korzystających ze współczesnych mediów poszerzyć dotychczasową wiedzę na temat

symptomów i przejawów nałogu komputerowo-sieciowego oraz jego skutków. Równie

istotne, szczególnie dla nauczycieli, są informacje dotyczące profilaktyki nałogu

komputerowo-sieciowego oraz wiadomości na temat szukania pomocy w przypadku

pojawienia się tego problemu (adresy ośrodków zajmujących się leczeniem netoholików –

aneks nr 7). Jest to tym bardziej ważne, że wiedza ta będzie przekazywana nie tylko

młodzieży korzystającej ze współczesnych mediów, ale również ich rodzicom. Biorąc te

kwestie pod uwagę, dokonałam analizy problemu uzależnienia młodzieży od współczesnych

mediów.

Praca składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym podjęłam próbę

zdefiniowania pojęć związanych z uzależnieniem od współczesnych mediów. Przedstawiłam

Korea Południowa zagrywa się do upadłego!, <http://gry.interia.pl/news?inf=761680>, 20.06.2006.

Badania przeprowadzone przez Fundację Krzysztofa Hołowczyca w ramach Akcji Trzeźwo myślę, trzeźwo

jeżdżę w 2006 roku obejmowały około 2 tys. młodzieży gimnazjalnej województwa warmińsko-mazurskiego.

pierwsze symptomy uzależnienia komputerowo-sieciowego oraz przebieg tego uzależnienia.

Przytoczyłam również główne fazy wkraczania jednostki w ten nałóg oraz osobowościowe

predyspozycje uzależnienia się od Internetu proponowane przez główną badaczkę Kimberly

S. Young oraz M. Dziewieckiego. Rozdział ten obejmuje także główne formy uzależnienia

komputerowo-sieciowego, takie jak: seks wirtualny, cyber relational addiction, gry

komputerowo-sieciowe oraz hazard sieciowy) oraz jego skutki (psychologiczne,

fizjologiczno-fizyczne oraz społeczne). Ponadto w rozdziale tym przedstawiłam także

indywidualne przypadki uzależnienia od gier komputerowych oraz Internetu. Największą

jednak uwagę w części teoretycznej pracy (rozdział drugi) skupiłam na sposobach

zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych mediów. Przedstawiłam m.in. różne

formy profilaktyki: przewodniki po Internecie, filtrowanie i ocenianie przekazów

internetowych (charakterystyka niektórych programów filtrująco-blokujących), hotlines oraz

kampania Jedno kliknięcie więcej. Ponadto przytoczyłam porady oraz wskazówki dla

rodziców dotyczące bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Sieci oraz bezpiecznego

korzystania z gier komputerowych.

Założenia metodologiczne badań własnych zawarłam w rozdziale trzecim. Obejmuje

on uwagi wprowadzające, nawiązujące do przyjętego typu badań oraz do założeń badań

własnych nad uzależnieniem młodzieży od współczesnych mediów. Założenia oparte

zostały na typie badań weryfikacyjnych, które były najodpowiedniejsze dla przyjętego

przeze mnie podejścia ilościowego. W rozdziale tym sformułowałam cel i przedmiot badań,

problemy i hipotezy badawcze, określiłam dla nich zmienne i wskaźniki oraz metodę,

techniki, a także narzędzia badawcze. Zaprezentowałam również charakterystykę terenu

badań, ich organizację oraz przebieg, a także dokonałam charakterystyki badanej grupy.

Pozostałe dwa rozdziały mają charakter empiryczny. W rozdziale czwartym

przedstawiłam zaawansowanie młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym. Zwróciłam

przede wszystkim uwagę na główne czynniki, takie jak: czas przeznaczany na kontakt z

komputerem (Internetem), łatwość dostępu do komputera, formy wykorzystywania

komputera itp., które w największym stopniu wpływają na rozwój nałogu komputerowo-

sieciowego wśród młodzieży. O zaawansowaniu młodzieży w nałogu świadczyły również

zmiany w ich zachowaniu. Rozdział ten kończą obawy respondentów związane z

zagrożeniami płynącymi z Sieci, które jak wykazały badania, nie powstrzymywały

młodzieży (rodziców/studentów, których dzieci korzystały z komputera i Internetu) przed

zmniejszaniem czasu przeznaczanego na kontakt z komputerem.

Rozdział piąty zawiera główne formy profilaktyki nałogu komputerowo-sieciowego

podejmowane przez badanych rodziców/studentów. W „Podsumowaniu i wnioskach”

zostały ujęte wnioski końcowe z badań oraz sprawdzalność założonych hipotez badawczych.

Pracę kończą scenariusze zajęć oraz spotkań z rodzicami na temat bezpieczeństwa w

Sieci opracowane przez Fundację Dzieci Niczyje w ramach kampanii „Dziecko w Sieci”,

które z całą pewnością pomogą nauczycielom w przeprowadzaniu zajęć z uczniami na temat

bezpiecznego korzystania ze współczesnych mediów.

Główną intencją pracy było uświadomienie wagi przedstawionej problematyki

uzależnienia od współczesnych mediów w życiu społecznym oraz wyposażenie czytelnika,

zwłaszcza nauczycieli, pedagogów, rodziców, jak również wszystkich tych, którzy dużo

czasu poświęcają korzystaniu z komputera i Internetu, w niezbędną wiedzę o uzależnieniu

komputerowo-sieciowym.

1. Uzależnienie młodzieży od współczesnych mediów jako problem

społeczny

1.1. Próba zdefiniowania pojęć związanych z uzależnieniem

od komputera oraz Internetu

Do współczesnych mediów uzależniających młodzież zaliczyć należy komputer a

szczególnie sieć internetową. Uzależnienie to coraz bardziej przybiera masowy wymiar,

gdyż zaliczane jest do kategorii przejawów patologii, która podobnie jak alkoholizm

wymaga leczenia odwykowego. Z tych też względów uzależnienie to jest rozpatrywane w

aspekcie szerszym, tj. ochrony zdrowia psychicznego.

W polskim systemie prawnym nie ma ustawy dedykowanej uzależnieniu od

Internetu. Dlatego też problem ten należy potraktować zbiorczo. Wydaje się, że

problematyka ta podlega uregulowaniom ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Wprowadzona ustawowo instytucja powinna zajmować się tego rodzaju patologią. Powinna

być odpowiedzialna za kształtowanie polityki społecznej w tym zakresie (por. Ustawa o

wychowaniu w trzeźwości i zapobieganiu alkoholizmowi, ustawa o ochronie zdrowia

psychicznego).

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 roku w art. 3

zawiera definicję osoby z zaburzeniami psychicznymi. Termin ten odnosi się do osoby:

chorej psychicznie (wykazującej zaburzenia psychotyczne), osoby upośledzonej umysłowo,

osoby wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy

medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń

zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku

rodzinnym lub społecznym

Według Prawa Pracy uzależnienie od Internetu może powodować bezprawne

naruszenie porządku pracy. Przy czym naruszenie porządku pracy odnosi się do znaczenia

węższego, wówczas może ono dotyczyć np. obowiązku stosowania się do ustalonego czasu

pracy, wykonywania w czasie pracy czynności niezwiązanych z zadaniami wynikającymi ze

stosunku pracy oraz reguł zapewniających prawidłowe funkcjonowanie zakładu. Naruszenie

porządku może polegać na naruszeniu obowiązków regulaminowych – określonych w

Uzależnienie od Internetu – wstępny szkic problematyki prawnej, <http:// www.vagla.pl>, 26.10.2006.

regulaminie danego pracodawcy, jak również obowiązków przestrzegania przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy

Wielu specjalistów psychoterapii uzależnień zastanawia się na ile uprawnione jest

używanie słowa „uzależnienie” w kontekście Internetu lub pracy z komputerem. W

najnowszych podręcznikach psychiatrii i psychopatologii, w rozdziałach omawiających

uzależnienia, wszystkie aspekty dotyczą typowo fizycznych uzależnień, a więc alkoholu,

narkotyków i leków. O uzależnieniu od Internetu nie wspomina ani Diagnostyczny i

Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych DSM-III, ani DSM-IV. Nie ma też miejsca

na to hasło w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów

Zdrowotnych ICD-10. W artykułach amerykańskich poświęconych problematyce

netoholizmu używa się takiego określenia, jak Internet Addiction Disorder. I. Goldberg jako

pierwszy użył tego określenia i odniósł je do zaburzeń związanych z korzystaniem z

Internetu, identyfikując je jako uzależnienie o charakterze behawioralnym

. M. Griffiths

rozszerzył tę definicję wprowadzając sześć głównych składowych, dotyczących uzależnienia

od Internetu. Są to: dominacja, zmiany nastroju, tolerancja, objawy odstawienia, konflikty

oraz zapaści

. Natomiast dr Kimberly S. Young zaproponowała kolejną definicję zaburzeń

związanych z korzystaniem z Internetu – Problematic Internet Use (PIU). Autorka

twierdziła, że definicja ta opiera się na supozycji, ponieważ jednostka identyfikuje się

przynajmniej z pięcioma z ośmiu kryteriów diagnozy zaburzonego korzystania z Internetu.

Tymi kryteriami są: niepokój związany z Internetem; narastająca potrzeba spędzania czasu

online; powtarzające się próby ograniczenia czasu korzystania z Internetu; zamykanie się w

sobie w sytuacji ograniczonego korzystania; problemy z planowaniem czasu; problemy

związane ze stresem w rodzinie, szkole, pracy, wśród przyjaciół; okłamywanie innych na

temat ilości czasu spędzonego w Internecie; zmiany nastroju

Na rozbudowanie powyższych definicji zdecydował się R. A. Davis, który

zaproponował wizję kognitywno-behawioralną PIU, kładąc nacisk na proces poznawczy i

myślowy jako źródło nasilania się i trwania zaburzeń. W świetle tej koncepcji, objawy

zaliczające się do sfery poznawczej poprzedzają i wywołują objawy emocjonalne i

behawioralne. Autor podzielił zaburzenia na dwie kategorie: specyficznie patologiczne

korzystanie z Internetu (SPIU) i generalnie patologiczne korzystanie z Internetu (GPIU).

Pierwsza z przedstawionych kategorii odnosi się do uzależnienia się od Sieci w sposób

Ibidem.

Za: C. Guerreschi, Nowe uzależnienia, Kraków 2006, s. 37.

Ibidem, s. 39.

Ibidem, s. 39-40.

zaostrzający już wcześniej występujące uzależnienie, np. od gier hazardowych czy

pornografii. Natomiast druga kategoria odwołuje się do ogólnych możliwości Sieci, np.

uczestnictwa w czatach, ściągania plików czy surfowania

. Za czynniki istotnie wpływające

na rozwój i utrzymywanie się nadmiernego używania Internetu w obydwu wymienionych

typach autor uważa istnienie i współoddziaływanie:

1. Dezadaptacyjnych konstruktów poznawczych, dotyczących:

a) własnej osoby (tj. niskie poczucie własnej wartości, obniżona samoocena, niskie

poczucie sprawstwa), współistniejących często z ruminacyjnym stylem poznawczym

(ruminative cognitive style);

b) otoczenia (świata) (globalna tendencja do generalizowania, myślenie w kategoriach

wszystko-albo-nic).

2. Podłoża psychopatologicznego (np. depresja, lęk społeczny, uzależnienie od substancji

psychoaktywnych), które autor uważa za katalizator rozwoju nadmiernego używania

Internetu.

3. Czynników dodatkowych (bodźców) zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia

patologicznego zachowania (np. dźwięk komputera łączącego się z Internetem).

Ponadto na rozwój i utrzymywanie się nadmiernego używania Internetu sprzyja brak

wsparcia społecznego ze strony rodziny i/lub przyjaciół oraz społeczne wyizolowanie

jednostki, jak również wycofywanie się z kontaktów społecznych

A. Hoall i J. Parsons mówią o Internet Behavior Dependece (IBD) bądź o

uzależnieniu behawioralnym. Autorzy twierdzą, że patologiczne wykorzystywanie Internetu

może uszkodzić funkcje poznawcze, zaburzyć zachowanie i różne sfery zdrowia jednostki,

będąc strategią określaną jako doping, czyli stawianiem czoła trudnej sytuacji w sposób

nieprowadzący do rozwiązywania problemów

. Natomiast P. Drzewiecki wskazuje na

syndrom technohipnozy, polegający na popadaniu w trans, np. w trakcie gry komputerowej.

Syndrom ten powodowany jest intensywnym korzystaniem z komputera, prowadzącym do

stanów świadomości podobnych fizjologicznie i psychologicznie do upojenia alkoholowego

lub narkomanii

R. A. Davis, A Cognitive-Behavioral Model of Pathological Internet Use (PIU), Catalyst, Retrived 13

February 2001, <http://victoriapoint.com/PIU.htm>.

K. Kaliszewska, Z@gubieni w sieci – czyli o nadmiernym używaniu zasobów i możliwości Internetu, w:

Oblicza współczesnych uzależnień, red. L. Cierpiałkowska, Poznań 2006, s. 116.

A. Hoall, J. Parsons, Internet Addiction: Collage Student Case Study Using Best Practices in Cognitive

Therapy, „Journal of Mental Health Counseling” 2001, nr 23, s. 312-327.

P. Drzewiecki, Przyjemności potrafią uzależniać, „Gazeta Szkolna” 2005, nr 11, s. 19.

Reasumując, należy stwierdzić, iż użytkowanie Internetu cechuje niemożliwość

sprawowania kontroli nad tą czynnością przez jednostkę, ponadto naraża ją na stres

psychologiczny i zubożenie codziennej działalności, powodując trudności w sferze

społecznej, edukacyjnej i zawodowej. N. Shapira i jego współpracownicy proponują

traktowanie zaburzeń związanych z korzystaniem z Internetu jako zaburzeń kontroli

impulsów, które wywołują u osób nimi dotkniętych napięcie i „arousal”

, zanim przystąpią

do działania oraz stopniowe uczucie ulgi i przyjemności w jego trakcie. Natomiast inni

badacze wskazują, iż zachowania polegające na nadużywaniu dostępu do Internetu nie tyle

wynikają z „uzależnionych” właściwości samego medium, ile stanowią konsekwencję

pewnych trudności przeżywanych przez jednostkę lub wyraz określonych nieprawidłowości

osobowościowych. Tak, więc uzależnienie od Internetu, jak wskazuje Jerzy Mellibruda,

może stanowić ucieczkę od problemów czy też poczucia samotności lub może się również

wiązać ze skłonnością do zachowań kompulsywnych i stanowić formę przejawiania się tzw.

nałogowej osobowości współczesnych czasów.

1.2. Symptomy i przebieg uzależnienia komputerowo-sieciowego

Uzależnienie komputerowo-sieciowe, jak każde inne uzależnienie, rozwija się

stopniowo. Pierwsze symptomy tego uzależnienia początkowo są niezauważalne. Jednak z

upływem czasu korzystanie z komputera, a szczególnie sieci Internet, zaczyna dominować

w życiu człowieka. Osoba odsuwa na plan dalszy wszelkie czynności życiowe, które miały

dla niej jakąkolwiek wartość. Stopniowo dochodzi do zaniedbywania pracy i/lub nauki,

najbliższych oraz ograniczania kontaktów społecznych.

Bohdan Woronowicz stwierdza, że diagnozę ZUI (Zespół Uzależnienia od Internetu)

stawia się wówczas, gdy w ciągu ostatniego roku pacjent musiał korzystać z Internetu coraz

to dłużej, by osiągnąć satysfakcję oraz jeśli po „odstawieniu” Internetu występują objawy

abstynenckie, typu: pobudzenie psychoruchowe, niepokój lub lęk, obsesyjne myślenie o

tym, co dzieje się w Internecie, fantazje i marzenia senne na temat Internetu, celowe lub

mimowolne poruszanie palcami w sposób charakterystyczny dla pisania na klawiaturze.

Ponadto autor wskazuje również na inne pierwsze symptomy, takie jak: pojawianie się

konfliktów rodzinnych w związku z komputerem, kłamstwa na temat ilości czasu

spędzanego przy komputerze, podejmowanie prób kontrolowania czasu spędzanego przy

Arousal oznacza intensywność pobudzenia fizjologicznego i behawioralnego organizmu.

komputerze, przeznaczanie coraz więcej środków finansowych na zakup sprzętu

komputerowego, oprogramowania, akcesoriów oraz książek i czasopism o tematyce

komputerowej oraz reagowanie rozdrażnieniem lub nawet agresją w sytuacjach, kiedy

korzystanie z komputera jest utrudnione bądź niemożliwe

Uzależnienie internetowe (online addiction, Internet addiction) to nowy rodzaj

nałogu, polegający na ustawicznym spędzaniu czasu z komputerem, a zwłaszcza z siecią

Internet, charakteryzujący się wewnętrznym przymusem „bycia w sieci” osoby

uzależnionej

Charakterystycznymi objawami siecioholizmu są: tolerancja uzależnieniowa, zespół

abstynencki oraz zaburzenia afektu. Tolerancja uzależnieniowa to potrzeba korzystania z

Internetu przez coraz dłuższy czas. Osoba uzależniona, aby osiągnąć satysfakcję,

zadowolenie musi coraz więcej korzystać z Internetu. Natomiast zespół abstynencki pojawia

się w momencie zaprzestania korzystania z Internetu, wówczas mogą wystąpić takie objawy,

jak: lęk, pobudzenie psychoruchowe, frustracja, przygnębienie, obsesyjne myślenie o

Internecie i częste wykonywanie czynności z nim związanych, np. czytanie czasopism na

jego temat. Zaburzenia afektu to najgłębszy objaw siecioholizmu charakteryzujący się

rozdrażnieniem i depresją, które mogą doprowadzić nawet do załamania psychicznego, a co

za tym idzie do popełnienia samobójstwa. W sferze objawów klinicznych uzależnienie to

przypomina zaburzenia nerwicowe, np. niepokój czy też zaburzenia snu. Natomiast w sferze

fizjologicznej jego symptomami są: nadmierne pocenie się, naprzemienne uczucie gorąca i

zimna oraz moczenie się

Zgodnie z kryteriami zawartymi w 10 edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób,

Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD-10) zespół uzależnienia od Internetu należy definiować

jako wystąpienie przynajmniej trzech z występujących poniżej objawów w okresie jednego

miesiąca, lub w ciągu ostatniego roku w kilkukrotnych okresach krótszych niż miesiąc:

K. Kaliszewska, Psychologiczna charakterystyka zjawiska nadmiernego używania Internetu, „Edukacja:

Badania. Studia. Innowacje” 2005, nr 4 (92), s. 115.

Z. Płoski, Słownik Encyklopedyczny – Informatyka, Warszawa 1999.

M. Przybysz, Uzależnienie od medium XXI wieku, w: Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo

informacyjne, red. M. Sokołowski, Elbląg 2005, s. 276.

1. Doświadczanie intensywnego pragnienia włączenia komputera i wejścia do Internetu,

które można określić jako głód Internetu. Internet staje się lekiem na samotność,

smutek, niepokój, pustkę, zawiedzione uczucia, poczucie małej wartości.

2. Przeżywanie dyskomfortu fizycznego, jeśli kontakt z komputerem z jakichś powodów

jest niemożliwy. Narasta niepokój, nastrój dysforyczny lub depresyjny, problemy z

koncentracją uwagi, bóle głowy, zaburzenia snu itp.

3. Problemy z kontrolowaniem czasu korzystania z Internetu (trudności w unikaniu

rozpoczęcia, trudności w zakończeniu albo problemy z kontrolowaniem kontaktów z

netem do wcześniej założonych granic czasowych) lub form korzystania (np.

ograniczenie wejść na strony czatów czy strony z cyberseksem).

4. Koncentracja życia wokół komputera i Internetu. W chwilach, kiedy pojawiają się jakieś

obiektywne przeszkody z wejściem do Internetu myśli krążą wokół niego, dzień jest

planowany pod jego kątem, często jednostka poszukuje zajęcia, które dawałoby szanse

przebywania w Sieci pod pozorem wykonywania obowiązków zawodowych.

5. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych

zainteresowań na rzecz Internetu.

6. Korzystanie z Internetu pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych lub

społecznych)

Online addiction rozwija się stopniowo i niezauważalnie, wypierając dotychczasowe

zainteresowania i obowiązki młodzieży. Pierwsze objawy najczęściej spostrzega najbliższa

rodzina, lecz początkowo mylnie interpretuje je jako pozytywne zainteresowanie

informatyką. Często utrwaleniu tego nawyku sprzyja brak dezaprobaty społecznej oraz

znikoma świadomość niebezpieczeństwa.

Dr Kimberly S. Young w zachowaniu internautów wyróżniła trzy fazy, które

prowadzą do uzależnienia. Są to: faza zaangażowania, faza zastępowania oraz faza ucieczki.

1. Faza zaangażowania rozpoczyna się od zapoznania się z Internetem. Człowiek zaczyna

odkrywać jego możliwości. Angażuje się w tzw. czatroomy oraz rozwija swoją

tożsamość online. W początkowym etapie uzależnienia istotną rolę odgrywają uczucia

związane z odkrywaniem nowej rzeczywistości po włączeniu komputera. Pojawia się

zafascynowanie i uczucie przypływu sił, pożądane, zwłaszcza, gdy jednostka miała

trudny dzień i potrzebuje odprężenia lub doznała uczucia niedosytu i osamotnienia.

Nawiązanie kontaktu poprzez czatroom, fascynujące dialogi oraz życie społeczne w

A. Jakubik, Zespół uzależnienia od Internetu (ZUI) – Internet Addiction Syndrome (IAS),

<http://www.psychologia.net.pl>, 12.08.2006.

Sieci powodują, że znika poczucie osamotnienia, znudzenia. Na początku internauta

może odczuwać euforię, podekscytowanie. Działa to również jako środek uśmierzający

poczucie winy i wstydu. Po krótkim czasie, w trakcie i tuż po wędrówce po Internecie,

może odczuwać spokój.

2. Faza zastępowania pojawia się w momencie, gdy silne odczucia są zastępowane przez

zwykłą redukcję dyskomfortu. Cykl uzależnienia rozpoczyna się w momencie

regularnego poszukiwania odprężenia i zadowolenia w Sieci. Uzależniony potrzebuje

kontynuowania kontaktów w Internecie dla zachowania poczucia równowagi życiowej.

Ta potrzeba dyskomfortu jest głównym motorem, który napędza zjawisko cyklu.

Internauta zaczyna wchodzić we wspólnotę internetową, rezygnuje z osób, rzeczy, które

były dotąd częścią jego życia. Osoby uzależnione wskazywały – jak pokazują liczne

badania, – że umysł często był zajęty myślami o Internecie. O tym, co będą robiły jak

tylko połączą się z Siecią. Uzależnienie od Internetu może też okazać się silniejsze od

innego uzależnienia. Dr Kimberly S. Young podaje przykład kobiety, dla której

silniejszym pragnieniem każdego ranka było wejście do Internetu niż zapalenie

papierosa.

3. W fazie ucieczki, pogłębia się uzależnienie. Osoba potrzebuje coraz większej „ilości”

Internetu. Następuje całkowita ucieczka od świata realnego. Uzależnieni nie traktują

Internetu jako narzędzia służącego do komunikacji, zbierania informacji lub dla

rozrywki. Chodzi im natomiast o formę ucieczki przed codziennymi problemami, o

których na chwilę zapominają, gdy są online. Jest to bardzo zbliżone do uczucia

odrętwienia, jakie odczuwa alkoholik, kiedy pije. Gdy internauta wychodzi z Sieci ze

zdwojoną siłą powracają problemy, które teraz jeszcze trudniej znieść. Pogłębia się

depresja, intensyfikuje się samotność, pojawiają się wyrzuty sumienia z powodu

zaniedbywania obowiązków, żony, dzieci. Aby zredukować bolesne uczucia

Internetoholik sięga częściej i dłużej po Internet. Można powiedzieć, że cykl ten jest

taki sam jak u alkoholika, który pije po to, aby uciec od problemów, potem czuje się

jeszcze gorzej, więc pije więcej. Po przerwaniu długich sesji komputerowych osoby

uzależnione odczuwają efekty odstawienia. Podobnie jak alkoholicy odczuwają irytację,

panikę, niepokój, które skłaniają ich do szukania środka uśmierzającego. Uzależnieni

zaprzeczają swoim problemom na wiele różnych sposobów, np. kłamią na temat

długości trwania sesji internetowej i ukrywają się z nimi

Za: J. Pawłowicz, Jak to jest z tym Internetem?, <http://www.psychologia.net.pl>, 15.10.2006.

Również E. Dudzińska-Kuffel proponuje trzy fazy uzależnienia od Internetu, które

określiła jako: poznawanie i racjonalne oraz efektywne wykorzystywanie Internetu, fazę

uzależnienia i destrukcji. W pierwszej ze wskazanych faz autorka – podobnie jak Kimberly

S. Young – mówi o okazjonalnym logowaniu się do Sieci. Internet budzi

wśród osób korzystających z niego zainteresowanie, służy zdobywaniu potrzebnych

informacji oraz stanowi formę rozrywki. W drugiej fazie można mówić już o uzależnieniu,

bowiem internauta odczuwa potrzebę korzystania z Sieci coraz częściej i przez coraz

dłuższy okres. Codziennie na kilka godzin loguje się do Internetu. Traci inne

zainteresowania. W czasie, gdy nie może korzystać z Internetu odczuwa przygnębienie i lęk,

ma natrętne myśli o Internecie oraz sny. Natomiast w fazie destrukcji internauta ogranicza,

zaniedbuje lub całkowicie rezygnuje z szeregu ważnych czynności rodzinnych, społecznych,

zawodowych i rekreacyjnych na rzecz codziennego, wielogodzinnego i niejednokrotnie

nieprzerwanego korzystania z Internetu, mimo iż zdaje on sobie sprawę z narastania u niego

trudności życiowych, problemów psychicznych oraz fizycznych. Dotyczyć to może

ograniczenia na rzecz Internetu czasu przeznaczonego na sen, odżywianie, higienę, naukę,

pracę zawodową, rodzinę, sport, kontakty towarzyskie, itd.

Natomiast Mark Griffiths stwierdza, że na uzależnienie komputerowo-sieciowe

składają się następujące czynniki (obserwowalne objawy):

- Wyrazistość emocjonalnego podporządkowania – konkretne zachowanie staje się

najistotniejsze w życiu człowieka i dominuje w jego myśleniu (absorbuje umysł,

powodując zniekształcenia poznawcze), w uczuciach (wywołuje pożądanie) oraz w

zachowaniach (zniekształca interakcje społeczne).

Osoba ta, w danej chwili zajmując się czymś innym, nieustannie myśli o momencie, gdy

podejmie zachowania, od których jest uzależniona.

- Zmiana nastroju – to subiektywne doświadczenie, które przez osoby uzależnione

uznawane jest za konsekwencję ich działań; może być postrzegane jako strategia

radzenia sobie z emocjami poprzez podekscytowanie bądź ożywienie albo –

paradoksalnie – doznawanie uspokajającego uczucia ucieczki lub odseparowania się od

rzeczywistości.

- Tolerancja dawkowania – z czasem do osiągnięcia tych samych rezultatów

emocjonalnych wymagana jest coraz większa „dawka” danego zachowania, np. dziecko

E. Dudzińska-Kuffel, Psychologiczne aspekty uzależnienia od Internetu, <http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>,

12.10.2006.

zwiększa limit czasu spędzanego w Sieci, by osiągnąć taką samą euforię, jaka

towarzyszyła mu na początku.

- Objawy odstawienia – są to nieprzyjemne uczucia i objawy fizjologiczne, pojawiające

się w chwili przerwania bądź nagłego ograniczenia pożądanej aktywności, np. drżenie,

ponury nastrój, podenerwowanie, pocenie się dłoni, nudności, skurcze żołądka.

- Konflikt – chodzi tu o konflikt między osobą uzależnioną a otoczeniem, np.

środowiskiem w pracy czy w szkole (konflikt interaktywny). Może pojawić się także

dyskomfort wewnętrzny (konflikt intrapsychiczny), podczas którego uzależniony ma

poczucie utraty kontroli.

- Nawrót – jest to tendencja do wielokrotnego powracania do wcześniejszych wzorców

postępowania. Zachowania typowe dla pełnego okresu uzależnienia mogą szybko

pojawić się ponownie po wielu latach abstynencji i kontroli

Istotnym problemem w powstawaniu nałogu komputerowo-sieciowego są

osobowościowe predyspozycje uzależnienia się od Internetu. Kimberly S. Young w roku

1996 przeprowadziła badania grupy 496 osób w wieku 15-60 lat (obywateli Stanów

Zjednoczonych) uzależnionych od Internetu. Autorka stwierdziła, że najbardziej

zagrożonymi uzależnieniem są bezrobotni mężczyźni oraz kobiety w średnim wieku

prowadzące gospodarstwo domowe, a także inwalidzi, renciści oraz osoby wykonujące

wolne zawody. Wyniki te ze względu na potencjał ekonomiczny USA, powszechną

dostępność do Internetu, a także poziom wiedzy w tej dziedzinie w niewielkim stopniu

dotyczą Polski. K. Young wymieniła też, jako podatnych na uzależnienie od Internetu,

osoby cierpiące na różnego rodzaju natręctwa, lęki oraz zaburzenia seksualne

. Natomiast

autorka niniejszej pracy wskazuje również na inną grupę osób mających największe

predyspozycje do uzależnienia – dzieci i młodzież. To właśnie ta grupa osób jest najbardziej

narażona na to uzależnienie, bowiem osobowość dzieci i młodzieży nie została jeszcze w

pełni ukształtowana, a zatem jest bardzo podatna na różnego rodzaju negatywne wpływy.

(Kryteria diagnostyczne uzależnienia od Internetu opracowane przez Kimberly S. Young

zamieściłam w aneksie nr 4, a aneks nr 5 przedstawia test uzależnienia od Internetu).

M. Dziewiecki wskazuje, że podstawowymi mechanizmami uzależnienia od

współczesnych mediów są:

M. Griffiths, Gry i hazard. Uzależnienie dzieci w okresie dorastania, Gdańsk 2004.

Za: E. Dudzińska-Kuffel, Psychologiczne aspekty…, <http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>, 12.10.2006.

1. System nałogowego regulowania uczuć – oznacza, że dany człowiek nie dąży już do

poprawy nastroju poprzez dokonywanie zmian w swojej sytuacji życiowej, lecz poprzez

ucieczkę w nałóg.

2. System iluzji i zaprzeczeń – oznacza, że człowiek uzależniony oszukuje sam siebie,

łudząc się, iż nie jest uzależniony i zaprzeczając najbardziej nawet bolesnym

konsekwencjom nałogu.

3. Ekstremalne skoki w sposobie przeżywania samego siebie – oznaczają, że uzależniony –

w przeciwieństwie do człowieka zdrowego psychicznie – nie ma relatywnie stałego i

realistycznego obrazu samego siebie. Gdy znajduje się pod wpływem substancji

uzależniającej, wtedy myśli o sobie i przeżywa siebie w sposób euforyczny. Kiedy

odzyskuje trzeźwość myśli o sobie w sposób skrajnie negatywny, przeżywa bolesne

stany emocjonalne, np.: lęk, rozpacz, rozgoryczenie, wstyd, przygnębienie

W roku 1999 liczbę użytkowników Internetu szacowano na około 200 milionów, co

oznaczało wówczas, że na świecie u 20 milionów ludzi występował syndrom uzależnienia

od Sieci

. Według dostępnych w Internecie badań w czerwcu 2003 roku korzystało z niego

około 21% Polaków w wieku 15-65 lat

. Obecnie liczba osób korzystających z Sieci wciąż

rośnie. Międzynarodowa Unia Telekomunikacji szacuje, że z Sieci korzysta dzisiaj blisko

900 milionów osób

. Jak stwierdza J. Zieliński: liczba uzależnionych od Internetu

przekracza w niektórych państwach uprzemysłowionych liczbę uzależnionych od narkotyków

pochodzących z maku i jest konieczne podjęcie środków przeciwko tej nowej chorobie

Zdaniem autora ludzie, którzy korzystają dużo z Internetu czują się źle, gdy próbują

ograniczyć swój czas spędzony w Sieci, a odebranie im choćby na chwilę dostępu do poczty

elektronicznej staje się prawdziwą „katastrofą”. Czas spędzany w Internecie powoduje, że

zaczyna go brakować na inne sprawy, tj. naukę, pracę, odpoczynek, życie rodzinne, czy

kontakty towarzyskie.

Według dotychczas przeprowadzonych badań osobę uzależnioną od Internetu

charakteryzuje się następująco: mężczyzna w wieku około 30 lat, z wyższym

wykształceniem, unikający kontaktów z otoczeniem, spędzający w Sieci, co najmniej 20

M. Dziewiecki, Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2001, s. 14.

P. Ożarski, Od zachwytu do uzależnienia, „Edukacja Medialna” 2001, nr 4.

M. Wargacka, Komputer i Internet, „Świat Problemów” 2004, nr 3.

Za: M. Szpunar, M. Świątkiewicz-Mośny, Niebezpieczna myszka. Uzależnienie od Internetu, „Wychowanie

na co dzień” 2006, nr 1-2, s. 27.

Ibidem, s. 28.

godzin tygodniowo

. Niestety, ta charakterystyka nie pasuje już do jednostki uzależnionej

od tego medium. Obecnie do osób uzależnionych zalicza się jednostkę w wieku od 15 do 25

lat. W Centrum Odwykowym w Warszawie osoby te stanowią prawie 80% wszystkich

pacjentów z tym problemem. Do najczęściej zgłaszanych skutków uzależnienia w tej grupie

wiekowej należy zaniedbywanie nauki i obowiązków domowych, zapominanie o posiłkach,

utrata zainteresowań i zbyt duża ilość czasu spędzana przy komputerze – niejednokrotnie

jest to nawet 10 godzin dziennie

. Taki stan rzeczy może powodować nadmierne obciążenie

narządu wzroku (często pojawia się zmęczenie, swędzenie lub pieczenie oczu, co w

konsekwencji może doprowadzić nawet do krótkowzroczności), a także sprzyja pogłębianiu

wadliwej postawy ciała. Natomiast K. Pluciński zauważa także, iż w sytuacjach

niezwiązanych z komputerem uzależnieni wykonują nieświadome ruchy palcami, imitujące

naciskanie klawiszy, stopniowo zaczynają również przejawiać symptomy tolerancji na

Internet – potrzebują coraz więcej czasu spędzonego w Sieci dla osiągnięcia satysfakcji.

Jako powód długiego przebywania w Sieci uzależnieni często podają intelektualny rozwój,

jaki zawdzięczają łatwemu i natychmiastowemu dostępowi do wszelkich informacji

Przedstawione symptomy uzależnienia komputerowo-sieciowego u każdej jednostki

mogą przybierać inną postać. U jednych mogą przejawiać się one z większym a u innych z

mniejszym nasileniem. A w przypadku zwiększania ilości czasu na kontaktach z

komputerem oraz Siecią może dojść do kumulowania się symptomów świadczących o

nałogu prowadzącym do popełnienia przez jednostkę zabójstwa lub/i samobójstwa.

1.3. Formy uzależnienia komputerowo-sieciowego

Patologiczne używanie Internetu według R. A. Davisa jest zogniskowane na

konkretnym przedmiocie, którym może być jedna lub więcej aplikacji, jakie sieć ma do

zaoferowania i splata się z formami uzależnienia behawioralnego widocznymi offline

Elżbieta Dudzińska-Kuffel stwierdza, że uzależnienie od Internetu nie jest zespołem

jednorodnym. Manifestuje się pod postacią różnych zespołów zachowań, które można

pogrupować w kilka podstawowych form mogących u uzależnionego występować łącznie.

Są to m.in.: internetowa pornografia, kopiowanie filmów i muzyki, gry sieciowe,

E. Łuczak, M. Przybysz, Rozwój komputeryzacji nowym zagrożeniem dla młodego pokolenia, „Auxilium

Sociale – Wsparcie Społeczne” 2002, nr 3, 4.

M. Wargacka, op. cit., s.10.

Za: M. Szpunar, M. Świątkiewicz-Mośny, op. cit. s. 28.

R. A. Davis, A Cognitive-Behavioral Model of Pathological Internet Use, „Computer in Human Behavior”

2001, nr 17 (2), s. 187-195.

elektroniczny hazard, przeglądanie i gromadzenie dużych ilości informacji z Internetu,

uzupełnianie oprogramowania, hakerstwo, poczta elektroniczna oraz rozmowy internetowe,

(np. grupy dyskusyjne)

. Natomiast dr Kimberly S. Young wyróżnia pięć typów uzależnień

komputerowych. Są to:

1. Erotomania internetowa (cybersexual addiction) – polega głównie na oglądaniu filmów

i zdjęć z materiałami erotycznymi i pornograficznymi lub rozmów na czatach o

tematyce seksualnej. Zaburzenie to można określić jako nałogowe używanie stron

dotyczących seksu i pornografii. Często u jego podłoża leżą inne zaburzenia i dewiacje

seksualne, takie jak pedofilia, voyeuryzm, zoofilia, skrajny ekshibicjonizm i inne.

2. Uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych (cyber-relationship addiction) –

to uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych, nadmierne zaangażowanie w

związki w Sieci (wirtualne). Wyraża się poprzez udział w listach dyskusyjnych oraz

kontaktach przy pomocy poczty elektronicznej. Osoba chora nawiązuje nowe kontakty

tylko i wyłącznie poprzez sieć, ma zachwiane relacje człowiek-człowiek w kontaktach

poza Siecią. Ludzie tacy potrafią godzinami „rozmawiać” z innymi użytkownikami

Internetu, ale mają trudności przy kontaktach osobistych. Często u osób tych następuje

zanik komunikacji niewerbalnej, nie potrafią odczytywać informacji nadawanych w tej

płaszczyźnie lub odczytują je błędnie. Osoby z tym zaburzeniem spotyka się głównie w

tych formach kontaktu, które zapewniają synchroniczną komunikację.

3. Uzależnienie od Sieci (net compulsions) – polega na ciągłym przebywaniu w Internecie.

Osoby takie są cały czas zalogowane do Sieci i obserwują, co się tam dzieje. Obsesyjnie

grają w Sieci, uczestniczą w aukcjach, itp. Uzależnienie to łączy w sobie wszystkie inne

formy IAD.

4. Uzależnienie od komputera (computer addiction) – osoba chora nie musi w tym

wypadku „być” w Sieci, wystarczy, iż spędza czas przy komputerze. Nie jest dla niej

ważne to, co robi, czy pisze ważną pracę, czy gra w pasjansa. Liczy się tylko to, że

komputer jest włączony a ona spędza przy nim czas. Najczęściej uzależnienie to

przejawia się w obsesyjnym graniu w gry komputerowe.

5. Przeciążenie informacyjne, czyli przymus pobierania informacji (information overload)

– nałogowe surfowanie w Sieci lub przeglądanie baz danych. Występuje przy natłoku

informacji, np. udział w wielu listach dyskusyjnych jednocześnie

E. Dudzińska-Kuffel, Psychologiczne aspekty uzależnienia od Internetu, <http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>,

12.10.2006.

Za: R. Poprawa, W pułapce Internetu, <http:// www.badania.psychologia.uni.wroc.pl>, 22.11.2006.

Nieco innego podziału form uzależnienia komputerowego dokonał M. Griffiths.

Autor dzieli uzależnienie komputerowe na pierwotne, które zależy od sprzętu i charakteru

gry – osoba gra dla emocji, sprawdzenia swoich umiejętności, dla uzyskania gratyfikacji

społecznych (osoba gra dla efektu pobudzenia) oraz wtórne – gra jest formą ucieczki przed

pierwotnymi problemami, np. związanymi z rozpadem rodziny, niepełnosprawnością (osoba

gra dla efektu wyciszenia)

Różnorodność form uzależnienia komputerowo-sieciowego wskazuje na konieczność

dokonania głębszej ich analizy. Poniżej spróbuję dokonać analizy niektórych form

uzależnienia komputerowo-sieciowego.

1.3.1. Seks wirtualny

Seks wirtualny obejmuje wszystkie czynności, które można wykonać w Sieci celem

wywołania podniecenia seksualnego, a więc korzystanie z materiałów pornograficznych,

spotkania na czatach erotycznych, masturbację czy też uprawianie seksu wirtualnego.

Z badań przeprowadzonych przez A. Coopera wynika, iż 90% ankietowanych

spędzało do dziesięciu godzin tygodniowo na uprawianiu cyberseksu, a 8% było od niego

uzależnionych. Autor twierdzi, że częściej z Siecią łączą się mężczyźni, bowiem stosunek

liczby uzależnionych mężczyzn do kobiet wynosi 5 do 1. Mężczyźni najczęściej łączą się z

Siecią w celu oglądania zdjęć i filmów pornograficznych, natomiast kobiety bardziej

interesują się czatami erotycznymi, lubią rozmawiać o seksie i poszukują interakcji

Natomiast w świetle badań przeprowadzonych przez Kimberly S. Young, uzależnienie od

seksu wirtualnego jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń wśród osób

patologicznie korzystających z Internetu. Szacuje się, że jeden na pięciu uzależnionych

wykonuje czynności seksualne za pośrednictwem Sieci. Autorka podkreśla, że nie wszystkie

jednak osoby uzależnione od Internetu ulegają jednocześnie tej formie uzależnienia oraz, że

odsetek cybersex addicts nie różni się znacząco od wskaźnika procentowego uzależnionych

od seksu w całej populacji. Osoby uzależnione od Internetu znacznie częściej niż osoby

nieuzależnione uprawiają różne formy cyberseksu. Uzależnieni najczęściej wykonują takie

czynności w Sieci, jak: flirt (57%), romans (42%), kontakty telefoniczne (50%), „otwarte”

mówienie o seksie (38%), masturbacja (37%). Natomiast w mniejszym stopniu (31%) osoby

M. Griffiths, Czy gry komputerowe szkodzą dzieciom? „Nowiny Psychologiczne” 1995, nr 4, s. 35-47.

A. Cooper, Sexuality and the Internet: Surfing Into the New Millenium, „Cyber Psychology & Behavior”

1998, nr 1, s. 181-187.

uzależnione przechodzą od relacji wirtualnych do prawdziwych, zakończonych stosunkiem

seksualnym poza Siecią

Zdaniem Kimberly S. Young rozwojowi uzależnienia od seksu w Internecie sprzyjają

pewne cechy charakterystyczne rzeczywistości wirtualnej, takie jak: anonimowość, wygoda

czy też szansa znalezienia zapomnienia

Anonimowość chroni użytkownika, dzięki czemu może on czuć się swobodnie.

Ponadto zachęca do poszukiwania nowych doświadczeń oraz swobodnej ekspresji pragnień

seksualnych. Natomiast wygoda polega na dostępności stron i czatów zawierających treści

pornograficzne lub poświęconych cyberseksowi. Dlatego sieć jest bardzo wygodnym

narzędziem, ponieważ umożliwia korzystanie z tych stron w domu, z zachowaniem pewnej

prywatności. Zaś podniecenie osiągnięte dzięki uprawianiu któregoś rodzaju seksu

wirtualnego jest formą mentalnej ucieczki od problemów dnia codziennego. Sądzi się, że

możliwość unikania rzeczywistości, bardziej niż samozaspokojenie seksualne, jest

czynnikiem wzmacniającym i prowadzącym do powtarzania tych doświadczeń.

Uzewnętrznienie fantazji erotycznych, stworzenie postaci osłaniającej prawdziwą

osobowość doprowadzają podmiot do przeżywania rzeczywistości równoległej, która

czasem może zastąpić prawdziwą.

Natomiast All Cooper, dyrektor Centrum Małżeńskiego i Seksualnego Uniwersytetu

Stanford stwierdza, że istnieją trzy czynniki wyznaczające rolę Internetu w seksualności. Są

to: dostęp, możliwości i anonimowość

. Łatwy dostęp sprawił, że seks jest często

poszukiwanym tematem w Internecie. Oblicza się, że w ciągu jednego miesiąca prawie

dziesięć milionów użytkowników odwiedza te strony. Ponad piętnaście milionów ludzi

spędza w Sieci średnio 8-9 godzin tygodniowo odwiedzając jedną z dwustu milionów

dostępnych stron internetowych. W każdym tygodniu jest dołączonych do Sieci ponad

trzysta tysięcy nowych stron

. Secure Computing opublikował pierwszy raport na temat

pornograficznych stron WWW w 100 krajach świata. Badania wykazały, że istnieje aż

ponad 46 milionów stron WWW zawierających treści pornograficzne. Najwięcej, bo ponad

28 milionów stron posiadały europejskie domeny internetowe, następnie 12 milionów stron

posiadała Australia wraz z wyspami regionu Pacyfiku. Natomiast najmniejszą liczbę stron

WWW o treściach pornograficznych posiadają domeny internetowe państw afrykańskich.

C. Guerreschi, op. cit., s. 65-66.

Ibidem, s. 67-69.

Za: Z. Lew-Starowicz, Seks z Internetem, s. 1, <http://www.kiosk.onet.pl>, 05.07.2006.

J. Bednarek, Zagrożenia w cyberprzestrzeni, w: Patologie społeczne. Człowiek i zagrożenia, red. M.

Jędrzejko, Pułtusk 2006, s. 94.

Zjawisko pornografii internetowej prawie nie istnieje w krajach Środkowego Wschodu.

Największe skupiska pornografii internetowej na świecie są pochodną nie tylko

zwiększonego zainteresowania tymi treściami w danym regionie świata, ale również

rozwoju infrastruktury teleinformatycznej oraz poziomu dostępu do Internetu w

poszczególnych państwach

Na przełomie lat 1999-2000 K. J. Mitchell, D. Finkelhor i J. Wolak prowadzili

badania dotyczące oszacowania zagrożenia dzieci i młodzieży, które były związane z

wykorzystywaniem seksualnym w Internecie. Autorzy badania podzielili zjawiska związane

z wykorzystywaniem seksualnym przez Internet na trzy kategorie:

- Propozycje seksualne, czyli proponowanie kontaktu seksualnego lub rozmowa na tematy

związane z seksem, prowadzona z dzieckiem online przez dorosłego;

- Agresywne propozycje seksualne, czyli propozycje o charakterze seksualnym online,

którym towarzyszy kontakt poza Internetem za pośrednictwem regularnej poczty,

telefonu i które mają na celu zaaranżowanie spotkania z dzieckiem;

- Niechciana prezentacja materiałów pornograficznych podczas eksplorowania zasobów

Internetu.

Badania wykazały, iż 20% dzieci otrzymało w ciągu ostatniego roku propozycję o

charakterze seksualnym, 25% zaprezentowano wbrew ich woli materiały pornograficzne,

3% otrzymało agresywne propozycje seksualne, 25% dzieci zgłaszających wyżej

wymienione zdarzenia przeżyły związany z nimi stres. Badania te, pokazują również, że na

propozycje seksualne online bardziej narażone były dziewczęta oraz starsza młodzież w

wieku 14–17 lat

. Natomiast badania prowadzone przez S. Livingstona i M. Bobera

pokazują, że ponad połowa młodych użytkowników sieci internetowej (57%) miała kontakt

z pornografią za pośrednictwem Internetu. Ryzyko kontaktu z pornografią rośnie wraz z

wiekiem, zmienia się także sposób kontaktu z pornografią. Kontakt z treściami

pornograficznymi w znaczącej części nie jest intencjonalny, a dochodzi do niego przede

wszystkim za pośrednictwem pop-up-ów (wyskakujących okienek) podczas odwiedzania

stron internetowych (38%), wejścia na stronę zawierającą pornografię podczas

poszukiwania innych treści (36%) oraz za pośrednictwem e-maili, a także komunikatorów

Ibidem, s. 100.

Za: K. Lewandowska, Zagrożenia w Internecie – wiedza i doświadczenia dzieci i ich rodziców. Wyniki

badań empirycznych. Fundacja Dzieci Niczyje. Badania prowadzono na terenie Stanów Zjednoczonych w
okresie od sierpnia 1999 r. do lutego 2000 r., na reprezentatywnej próbie młodzieży (N = 1501). Badanie
przeprowadzono metodą wywiadu telefonicznego.

zawierających spam (25%). Natomiast dość znaczna grupa badanych (10%) deklarowała

intencjonalne szukanie i oglądnie pornografii

Szczególnym zjawiskiem związanym z cyberseksem jest pedofilia, która jest

poważnym zagrożeniem dla dzieci i młodzieży. Badania „terenowe” przeprowadzone przez

grupę badawczą z Uniwersytetu Sacro Cuore w Rzymie dowodzą, że osoby uzależnione od

Internetu bardzo często przejawiają zaburzenia zachowań seksualnych, czyli tzw. parafilia,

do których zalicza się m.in. pedofilię, sadyzm, ekshibicjonizm, fetyszyzm, ocieractwo,

masochizm seksualny, sadyzm seksualny, transwestytyzm oraz voyeuryzm (oglądactwo).

Badacze zidentyfikowali trzy główne rodzaje sytuacji związanych z molestowaniem

seksualnym dzieci. Są to:

1. typ O: molestowanie czy uwodzenie nie występuje – dorosły rozmówca,

zorientowawszy się, że ma do czynienia z dzieckiem, zachowuje się w odpowiedni

sposób, tj. unika wulgarnych słów i tematów związanych z seksem;

2. typ 1: słowne molestowanie seksualne – działania dorosłego mają charakter pedofilski,

tzn. dorosły kieruje rozmowę na tematy seksualne i próbuje nakłonić dziecko do

dotykania się lub masturbacji;

3. typ 2: dążenie do osobistego spotkania z dzieckiem w celu popełnienia nadużycia

seksualnego

Przedstawione rodzaje sytuacji (szczególnie te dwie ostatnie) związane z

molestowanie seksualnym dzieci, gdy występują nagminnie, mogą doprowadzić do

nakłonienia, a jednocześnie wykorzystania osoby dziecka do celów pornograficznych.

Według Internetowej Encyklopedii Multimedialnej pornografia to: materiały słowne lub

wizualne, które przedstawiają anatomię lub aktywność seksualną, a podstawową intencją

twórcy jest prowokowanie podniecenia seksualnego u odbiorcy

. Zagadnienie to dzieli się

na pornografię słabego stopnia (ang. soft core) i mocnego stopnia (ang. hard core)

. Jednak

obie we właściwy sposób oddziałują na człowieka, powodując znieczulenie i potrzebę coraz

mocniejszych doznań.

Podsumowując rozważania dotyczące uzależnienia od seksu wirtualnego, należy

stwierdzić, iż to uzależnienie pociąga za sobą poważne konsekwencje, nie tylko dla życia

samej osoby uzależnionej, ale również dla jej bliskich. Najbardziej narażone na negatywne

S. Livingstone, M. Bober, UK Children Go Online. Final report of key project findings, 2005,

<http://www.children-go-online.net>.

Ibidem, s. 72-73.

Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, <http:// www.wiem.pl>, 05.05.2007.

J. Bednarek, op. cit., s. 99.

skutki uzależnienia są relacje pomiędzy partnerami (małżonkami). Potwierdzają to m.in.

badania na temat Internetu, które wykazały, że 49% ankietowanych jest zdania, iż

praktykowanie jakiejkolwiek formy cyberseksu jest zdradą wobec partnera, pomimo braku

kontaktu fizycznego

. Taki stan rzeczy niejednokrotnie doprowadza do kłótni pomiędzy

partnerami, co prowadzi do zwiększania dystansu emocjonalnego między nimi. Pojawiają

się napięcia, poczucie odtrącenia ze strony nieuzależnionego współmałżonka – wszystko to

może doprowadzić do separacji, a potem rozwodu.

1.3.2. Cyber relational addiction

Cyber relational addiction to kolejna forma uzależnienia od Internetu, która dotyczy

potrzeby nawiązywania stosunków przyjacielskich lub miłosnych z osobami poznanymi w

Internecie. Często uzależnienie to zaliczane jest do kategorii uzależnień emocjonalnych lub

love addiction. Bardzo ważną rolę w tym uzależnieniu, podobnie jak w innych odgrywa

anonimowość, która pozwala na zaprezentowanie innym swojej „wymyślonej” tożsamości,

określanej tylko przez pseudonim. Do głównych objawów cyber relational addiction należą:

1. Potrzeba spędzania dużej ilości czasu w Sieci celem nawiązywania kontaktów

przyjacielskich lub/i emocjonalnych;

2. Utrata zainteresowania dla relacji przyjacielskich i/lub uczuciowych offline;

3. Powtarzające się nieudane próby kontrolowania, zmniejszenia czy przerwania

przyjacielskiej i/lub emocjonalnej wymiany online

W cyberprzestrzeni każdy może mieć tyle „elektronicznych osobowości”, ile zdoła

wykreować. Manipulacja własną tożsamością może mieć charakter gry prowadzonej z

innymi uczestnikami komunikacji. W trakcie tej gry, jednostka może nie tylko ukrywać

pewne informacje przed innymi, ale może także je rozmyślnie fałszować. Takie

postępowanie może mieć charakter zabawy, niemniej jednak może też kształtować i

utrwalać pewne nieprawidłowe sposoby funkcjonowania społecznego oparte na kłamstwie i

manipulacji. W przypadku jednostek charakteryzujących się specyficznym typem

osobowości, tzw. osobowości z pogranicza (borderline), dla której zaburzenia tożsamości są

cechą osiową, udział w tego typu grach może mieć zdecydowanie negatywne

C. Guerreschi, op. cit. s. 69.

Ibidem, s. 79-80.

konsekwencje

. Mogą na przykład pojawić się próby popełnienia samobójstwa w

przypadku niemożności ponownego nawiązania kontaktu z osobami poznanymi w Sieci,

bądź też niemożności spotkania się w świecie rzeczywistym.

Natomiast dla uzależnionych emocjonalnie miłość ma charakter obsesji,

zahamowania, wiąże się z unikaniem jakichkolwiek zmian. Często w ich związkach brak

prawdziwej bliskości. Taka miłość ma charakter pasożytniczy i żąda od ukochanej osoby

absolutnego oddania.

Źródłem patologii osób uzależnionych jest niezaspokojenie dziecięcych potrzeb.

Ponieważ ich rozwój emocjonalny został bardzo wcześnie zaburzony, tzw. „narkomani

miłości” utożsamiają się z ukochaną osobą. Jedną z cech wspólnych związków wszystkich

osób uzależnionych od miłości jest zastój. Z obawy przed zmianą osoby te odsuwają

wszelkie swoje pragnienia i zainteresowania. Ich obsesyjne potrzeby są niemożliwe do

zaspokojenia, a oczekiwania zupełnie nierealne. Często osoby te zakładają, że działając na

rzecz partnera zapewniają trwałość ich związkowi. Sytuacji przynoszących rozczarowanie

jest jednak tak wiele, że ukazują bezpodstawność takiego założenia. Miłość wymaga

szczerości i uczciwości, polega na wspólnym rozwoju i wymianie między kochającymi się

osobami. Związki oparte na strachu i zależności, charakterystyczne dla tzw. „emocjonalnych

narkomanów”, w nieunikniony sposób niszczą miłość

W uzależnieniu emocjonalnym Giddens wyróżnia pewne cechy. Są to:

1. Upojenie – uzależniony emocjonalnie w relacjach z partnerem, który jest mu niezbędny

do dobrego samopoczucia, doświadcza stanu podobnego do upojenia.

2. Dawka – uzależniony potrzebuje coraz większych „dawek” obecności i spędzania czasu

z partnerem. Istnieje tylko wtedy, gdy jest przy nim i myślenie o nim nie wystarcza,

potrzebuje nieustannych i dotykalnych dowodów przywiązania. „Zwiększanie dawki”

często wyłącza parę ze świata. Codzienne, zwykłe obowiązki są zaniedbywane.

3. Utrata własnego „ja” – w uzależnieniu emocjonalnym istnieje również

niebezpieczeństwo utraty tożsamości, zdolności krytycznej oceny samego siebie i

drugiej osoby. Poczuciu utraty tożsamości towarzyszą wstyd i wyrzuty sumienia.

Czasem uzależniony zauważa, że w relacji z partnerem nie wszystko jest w porządku, że

uzależnienie jest szkodliwe i chciałby się od niego uwolnić. Świadomość uzależnienia

sprawia jednak, że uważa siebie za niegodnego czegoś lepszego, co popycha jeszcze

A. Hankała, Psychologiczne i społeczne zagrożenia związane z zastosowaniem mediów i technologii

informatycznej w edukacji, w: Pedagogika a środki informatyczne i media, red. M. Tanaś, Warszawa-Kraków
2005, s. 79.

Uzależnienie emocjonalne, <http://www.janochy.pl/uzaleznienie_emocjonalne.html>, 12.03.2008.

bardziej w ramiona partnera, który przygarnia go i przebacza mu, zadowolony tym

razem z posiadania

Uzależnienie emocjonalne to reakcja obronna i ucieczka, potwierdzenie braku

samodzielności. Z dotychczas przeprowadzonych badań wynika, że 99% osób

uzależnionych to kobiety, które popadają w ten rodzaj uzależnienia w różnym wieku: od

osób młodych (20-27 lat) po kobiety dojrzałe, w wieku około 45 lat. Są to osoby wrażliwe,

niedowartościowane, nieustannie poszukujące miłości, która dałaby im zaspokojenie

. To

kobiety, które mają trudności z uświadomieniem sobie tego, jakie są, tego, że mają prawo do

dobrego samopoczucia. Nie nauczyły się, że miłość to nie kochać za mocno i że to związek

niemający nic wspólnego z uzależnieniem, żebraniem o uwagę i nieustanne dowody miłości

partnera.

1.3.3. Gry komputerowo-sieciowe

Gry komputerowo-sieciowe budzą obecnie niezwykle silne i bardzo spolaryzowane

emocje zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. Z jednej strony są one odbierane jako

nowoczesna i bardzo atrakcyjna zabawa, pozwalająca przeżyć wiele fascynujących przygód

w wirtualnym świecie. Z drugiej zaś strony ta „nowoczesna forma zabawy” często przeraża

ogromnym ładunkiem przemocy i wyrafinowanego okrucieństwa, budząc uzasadniony

niepokój wychowawców, psychologów i pedagogów, co do negatywnego wpływu tych

treści na rozwój dziecka

Pierwsza gra komputerowa powstała na przełomie lat 1962-1963 w Instytucie

Technologii w Massachusetts (USA). W roku 1972 pojawiła się gra Pong, polegająca na

odbijaniu elektroniczną rakietką wygenerowanej na ekranie monitora piłeczki

. Następne

gry wykorzystywały dynamiczny rozwój techniki komputerowej, stając się coraz bardziej

atrakcyjne pod względem fabuły, grafiki i dźwięku. Współczesne gry komputerowe, dzięki

zastosowaniu technologii CD-ROM, uzyskały wysoką jakość obrazu (wykorzystanie

sekwencji wideo z udziałem profesjonalnych aktorów) i efektów dźwiękowych. Prawdziwą

rewolucję stanowi obecnie nowoczesna technologia Virtual Reality (VR) – rzeczywistość

wirtualna, która również jest wykorzystywana w grach komputerowych. Jednak ze względu

na wysokie koszty sprzętu (specjalne hełmy, rękawice, kombinezon) technologia ta jest

Ibidem.

D. Sikorski, Szkodliwe wpływy gier komputerowych, <http://www.sop.salwatorianie.pl>, 27.08.2007.

mniej popularna wśród graczy. Dzięki VR użytkownik doświadcza zupełnego przeniesienia

i pozostawania wewnątrz rzeczywistości wygenerowanej przez komputer. W takiej

cyberprzestrzeni wszystko jest możliwe – można w niej spotkać wykreowane przez

komputer postaci, oglądać komputerowo stworzone krajobrazy, uczestniczyć w

fantastycznych wydarzeniach

W Polsce pierwsze gry komputerowe pojawiły się dopiero na przełomie lat 80. i 90.,

jednak z roku na rok stają się coraz bardziej powszechną formą spędzania czasu przez dzieci

i młodzież

. Początkowo grami interesowali się przede wszystkim chłopcy, teraz również

dziewczęta podejmują ten rodzaj zabawy. Obserwuje się ponadto, iż gwałtownie rośnie nie

tylko liczba osób bawiących się grami, jak też ilość czasu poświęcanego na granie. Ze

względu na dynamikę zjawiska trudno jest dokładnie oszacować aktualną liczbę graczy

komputerowych. Badania z roku 1999 pokazują, iż około 90% uczniów szkół

podstawowych ma kontakt z grami komputerowymi. W grupie tej 3/4 osób podaje, że gra

codziennie przez 2 godziny, natomiast 13% dzieci gra powyżej 4 godzin dziennie

. Można

sądzić, że zabawa z komputerem wypełnia tym dzieciom w zupełności czas poza lekcjami w

szkole i czasem przeznaczonym na sen.

Zdaniem wielu badaczy od 85% do 90% gier komputerowych angażuje osoby

grające w akty agresji i destrukcji, pokazuje śmierć i zniszczenie. W zestawieniu 50

najpopularniejszych gier komputerowych Nintendo jedynie 8 z nich (16%) nie zawiera

aktów agresji. Gier komputerowych bez przemocy jest niewiele i są o wiele mniej popularne

wśród graczy, którzy preferują tzw. mocne sceny i silne emocje związane z wykorzystaniem

przemocy

Formy destrukcji i przemocy wykorzystywane w grach są bardzo różnorodne, mniej

lub bardziej drastyczne, o różnym stopniu realizmu. Najbardziej brutalne są gry określane

przez graczy jako doomopodobne, strzelaniny lub bijatyki, w których jedynym celem jest

przemoc i destrukcja. Zadaniem gracza jest niszczenie, zabijanie lub okaleczanie ciała

przeciwnika różnymi dostępnymi środkami (np. nożem, piłą tarczową itp.). Szczególnie

popularne wśród graczy są strzelaniny pt. Doom, Quake, Blood, gdzie gracz niejako wciela

S. Łukasz, Magia gier komputerowych, Warszawa 1998, s. 15.

T. Zyss, J. Boroń, Świat gier komputerowych – nowe medium rozrywkowe i nowe zagrożenia, „Psychiatria

Polska” 1996, nr 2 (30), s. 255-266.

D. Raś, Gry komputerowe i telewizja jako zagrożenie społecznych kontaktów uczniów, w: Psychopatologia i

psychoprofilaktyka. Przejawy narkomanii, alkoholizmu, przemocy, zaburzeń psychicznych w rodzinie i szkole
oraz możliwości im przeciwdziałania, red. A. Margasińska, B. Zajęcka, Kraków 2000, s. 161-172.

M. Sokołowski, Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, w: III Międzynarodowa Konferencja

„Media i Edukacja”, Poznań 2000, s. 93.

S. Łukasz, op. cit., s. 83.

się w bohatera i ogląda świat jego oczami. Widzi przed sobą ręce tego bohatera oraz

wybraną przez siebie broń. Dokładnie widoczni są także atakujący przeciwnicy, akt

zabijania oraz ich zakrwawione szczątki. Wśród bijatyk najpopularniejsze są te najbardziej

krwawe, m.in. Mortal Kombat („Śmiertelny pojedynek”), Street Fighter („Uliczny

wojownik”), Total Carnage („Totalna rzeź”). Do gier zawierających przemoc należy

również zaliczyć takie, w których agresja jest środkiem do osiągnięcia celu, a występuje

jakby przy okazji. Są to na przykład gry strategiczne, w których celem jest pokonanie

oddziałów wroga (za pomocą walki i działań agresywnych). Oto fragment recenzji jednej z

tego typu gier: „Rzeź na polu bitwy przedstawiona jest w całej glorii swej okropności, z

fontannami krwi zalewającymi połacie terenu, głowami staczającymi się po zboczach

wzgórz i fragmentami ciał latającymi w powietrzu rozsiewając czerwoną mgiełkę –

wszystko to w oparciu o najbardziej realistyczne modele dostępne na rynku. (…)

poruszająca się kamera pozwala na oglądanie zbliżeń najbardziej krwistych fragmentów

bitew”

Inny rodzaj gier zawierających przemoc to gry RPG (role-playing games). Akcja

osadzona jest tu w okrutnej i przerażającej rzeczywistości, gdzie element walki z różnymi

postaciami jest bardzo rozbudowany. Fragment recenzji gry pt. Diablo opisuje to

następująco: „Ujrzenie komnaty, w której Butcher torturuje ludzi musi być szokiem.

Zakrwawione ściany, ciała powbijane na pale, powyginane i poskręcane w przedśmiertnych

męczarniach. To, co na początku gry jest jedynie ewenementem pod koniec staje się regułą

(...). Na zakrwawionych podłogach poniewierają się okaleczone, często bezgłowe, nagie

ciała. Celem ostatecznym jest pokonanie Władcy Zła, ale zanim to nastąpi należy

„spenetrować mroczne podziemia (...) i zniszczyć panoszące się tam zastępy potworów”

Również wśród gier przygodowych spotykamy takie, które przerażają nasyceniem i

formami prezentowanej przemocy. Istnieją, bowiem takie gry, w których użytkownik wciela

się w terrorystów, złodziei, gangsterów i dokonuje niezliczonych morderstw i zniszczeń.

Przykładem jest tu gra Rule of Rose („Rządy Róży”), w której dzieci żywcem zakopują w

trumnie swoją koleżankę

Biorąc pod uwagę fakt, wzrastającej popularności gier komputerowo-sieciowych

wśród dzieci i młodzieży, czas poświęcany grom oraz nasycenie gier brutalną przemocą

można przypuszczać, że zaobserwowane akty agresji i przemocy będą z czasem przenoszone

D. Sikorski, <http://www.sop.salwatorianie.pl>, 27.08.2007.

Ibidem.

Gra

komputerowa

pełna

przemocy

dla

nastolatków,

<http://www.psychologia.net.pl/serwis.php?level=2,374>, 01.12.2006.

do rzeczywistości. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez Lesława Pytkę, które

wskazują na to, iż młodzież przebywająca ciągle przed komputerem narażona jest na

kształtowanie się cech niepożądanych, motywacji antyspołecznych, co w konsekwencji

doprowadzić może do utrwalenia się tych reakcji w życiu dorosłym jako syndromu

„osobowości antyspołecznej”

Gry komputerowo-sieciowe silnie angażują sferę emocjonalną młodych ludzi,

ponieważ nasycone dużym ładunkiem agresji sceny wywołują silne pobudzenie

emocjonalne, które może ulegać generalizacji na osoby z otoczenia, co potwierdzają m.in.

liczne badania na temat wpływu telewizyjnych obrazów przemocy. Jednocześnie

wielokrotne oglądanie scen przemocy powoduje desensytyzację (znieczulenie). Sceny

wywołujące początkowo silne pobudzenie emocjonalne, z czasem stają się coraz bardziej

obojętne dla gracza

i dlatego oglądana przemoc musi być coraz bardziej wstrząsająca, aby

wywołać tak silną reakcję, jaka była na początku. Ponadto gry sieciowe pozwalają

uczestnikom ukryć swoją dotychczasową osobowość i zbudować inną, pod której osłoną

występują wobec pozostałych graczy. Natomiast anonimowość, jaka występuje w Sieci

umożliwia graczom swobodną ekspresję i tworzenie postaci zastępujących prawdziwą

osobowość jednostki. Podmiot przeżywa pewien rodzaj podwojenia, przymusu oddalenia się

od swojego codziennego życia, aby przekształcić się w wirtualną postać, na którą przelewa

wszystkie swoje pragnienia i wokół której koncentruje się przeżywane przez niego

złudzenie

. Taki stan świadczy już, zatem o uzależnieniu się jednostki.

Według Raportu McIlwraighta proces powstawania uzależnienia od gier

komputerowych można przedstawić w czterech modelach teoretycznych:

1. Uzależnienie od gier komputerowych jest funkcją wpływu, jaki wywierają gry na

wyobraźnię i życie wewnętrzne, tzn. ludzie, którzy grają w gry komputerowe, mają

zawężoną wyobraźnię.

2. Uzależnienie od gier komputerowych jest funkcją wpływu gier na poziom

pobudzenia, tzn. ludzie, którzy grają zbyt długo, robią to dla efektu pobudzenia lub

wytłumienia, jaki niosą ze sobą gry.

3. Uzależnienie od gier komputerowych jest manifestacją osobowości oralnej, zależnej

czy skłonnej do uzależnień, tzn. ludzie grający w nadmiarze robią to z powodu

L. Pytka, Wirtualność i realność we współczesnej cywilizacji i kulturze, a dojrzewanie osobowości

aspołecznej, w: Okrucieństwo i zbrodnia dziecka, red. B. Głowacka, L. Pytka, Warszawa 2000, s. 65.

I. Ulfik, Zaangażowanie w „agresywne” gry komputerowe a postawa wobec rzeczywistości, w:

Psychopatologia i psychoprofilaktyka…

C. Guerreschi, op. cit. s. 84-85.

specyficznych cech osobowościowych, a nie za sprawą zewnętrznego źródła

uzależnienia.

4. Uzależnienie od gier komputerowych stanowi odrębny wzorzec zachowania i

gratyfikacji związanych z komputerem, tzn. ludzie grający w nadmiarze czerpią

satysfakcję z samego aktu grania albo grają tylko, kiedy im się nudzi

. (Aneks 6

zawiera test uzależnienia od gier komputerowych opracowany przez M. Griffithsa).

Istnieje wiele teorii wyjaśniających zależność powstawania negatywnych zachowań

jednostki od jej uczestnictwa w symulowanych aktach przemocy i agresji. Należą do nich

m.in.: metoda modelowania, teoria stymulacji oraz psychoanalityczna teoria katharsis

Metoda modelowania opiera się na mechanizmach naśladowania zaobserwowanych

wcześniej zdarzeń, postaw i zachowań. Sytuacja imitowana pozwala na „wykonywanie

ruchów lub wydawanie dźwięków podobnych do tych, które uprzednio wykonywał

obserwowany przez jednostkę człowiek, czyli model”

. W takiej sytuacji mamy do

czynienia z uczeniem się poprzez obserwację oraz z zapamiętywaniem i powtarzaniem

określonych zachowań.

Kolejną teorią, dość silnie korelującą się z wyżej opisaną, jest teoria stymulacji,

która mówi o tym, że uczestnictwo w „elektronicznej przemocy”, czyli aktach agresji

dokonywanych w telewizji, grach wideo czy grach komputerowych, wyzwala agresywne

zachowania i podsyca naturalną skłonność do stosowania przemocy

. Obrazy zawierające

treści destrukcyjne mogą, zatem pobudzić i ujawnić „uśpione” tendencje do aktów

przemocy lub też wzmocnić czy wpłynąć na akceptację moralną dokonanego czynu.

Zdaniem wielu autorów m.in. E. F. Provenzo, S. Łukasza, J. Izdebskiej, B.

Jachimczak, B. Olszewskiej, przeciwnie odnoszących się do powyższych stwierdzeń,

psychoanalityczna teoria katharsis doskonale wyjaśnia ich odmienność. W świetle tej teorii,

na skutek oglądanych i przeżywanych obrazów pełnych gwałtów i okrucieństwa, następuje

swego rodzaju oczyszczenie ze stresu i uwolnienie nagromadzonych frustracji.

Przeprowadzone dotychczas badania nie potwierdzają jednoznacznie żadnej z

przedstawionych teorii, ale równocześnie ujawniają związek zachowań agresywnych dzieci i

młodzieży z destrukcyjnymi treściami prezentowanymi przez środki masowego przekazu

M. Griffiths, Czy gry komputerowe szkodzą dzieciom?, „Nowiny Psychologiczne” 1995, nr 4.

A. Wach, Gry komputerowe – niewinna zabawa czy zagrożenie?, „Edukacja Medialna” 2001, nr 1.

K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1997, s. 87-88.

S. Łukasz, op. cit., s. 49.

E. Łuczak, M. Przybysz, op.cit.

Łatwość uzależnienia od komputera, gier i Internetu wynika z faktu, że komputer

może być przez użytkownika traktowany jako swego rodzaju partner do gry, „elektroniczny

przyjaciel”, który z perspektywy gracza posiada następujące cechy:

1. Jest zawsze gotowy do podjęcia zabawy, nie męczy się nigdy i nie odmawia;

2. Pozwala wielokrotnie powracać do tych samych miejsc, scenariuszy lub akcji;

3. Konsekwentnie ocenia błędy, ale równocześnie nie karze za nie – okazywaniem złości i

rozczarowania;

4. Daje poczucie władzy graczowi, który sam decyduje o rozpoczęciu, czy zakończeniu

gry;

5. Stanowi ucieczkowy „idealny” świat dla gracza, w którym ma on możliwość realizacji

swoich marzeń i pragnień;

6. Interpretacja przegranej lub wygranej z komputerem może być zawsze pozytywna

(przegrałem, ale tylko z maszyną; lub – wygrałem aż z maszyną, która nie popełnia

błędów);

7. Daje okazję do aktywności własnej w przeciwieństwie do biernego towarzyszenia akcji

przy czytaniu książki czy oglądaniu filmu;

8. Emocje towarzyszące grze mogą być kontrolowane i stopniowane (poziomy trudności),

a ryzyko przeżywane jest w „bezpieczny” sposób;

9. Daje możliwość rozładowania emocji w aktywny sposób bez ponoszenia znaczących

konsekwencji swoich czynów;

10. Daje możliwość zaspokajania różnych popędów i potrzeb (np. agresji, potrzeby więzi,

popędu seksualnego) z dowolnie wykreowanym partnerem na ekranie

Reasumując, powyższe rozważania pozwalają stwierdzić, iż po gry komputerowo-

sieciowe coraz częściej sięgają młodsze dzieci, dla których stanowią one interesującą

zabawę. Dzieci te zaczynają zwykle od najprostszych symulacyjnych gier sprawnościowych,

a z czasem przechodzą do gier przygodowych czy bardziej skomplikowanych gier

strategicznych, wymagających umiejętności planowania. Zabawa okazuje się niezwykle

wciągająca i łatwo prowadzi do uzależnienia się, które prowadzi do ujawniania się u tych

dzieci silnej potrzeby autonomii oraz ekspresji siebie. Dzieci te można scharakteryzować

jako osoby z nasiloną agresją oraz dużą pewnością siebie, które uchylają się często od

odpowiedzialności. Dopełnieniem tego są występujące u nich cechy narcystycznej

osobowości, które wyrażają się przekonaniem o własnej doskonałości i wyjątkowości,

I. Pałgan, Cyberprzestrzeń – nowy wychowawca? Materiały z II Konferencji naukowej „Człowiek w sieci

zniewolonych dróg”, Pułtusk 2007.

współwystępują one z małą potrzebą rozumienia siebie i innych. U graczy komputerowych

jak wskazuje ks. Dariusz Sikorki „nie występuje potrzeba zmiany, a to, co może niepokoić

to niska u nich potrzeba rozumienia siebie i innych”

. Ponadto u osób tych można także

stwierdzić brak empatii i potrzeby uczenia się oraz poznania siebie i innych ludzi.

Przywołać tutaj także należy inne cechy tej osobowości, takie jak: brak kontroli siebie,

nadmierna pewność siebie, dominacja połączona z wysoką potrzebą autonomii oraz

niezależności.

1.3.4. Hazard sieciowy

Współcześnie wielu młodych ludzi (w tym dzieci) szuka w Internecie rozrywek,

m.in. gier on-line. Niestety, w poszukiwaniu nowej strony z grami często napotykają na

witryny oferujące gry hazardowe lub nawet na kasyna internetowe

, które oferują szybką i

łatwą wygraną. Jednak w przypadku osób nieletnich ta forma rozrywki jest nielegalna.

Do głównych gier hazardowych zalicza się m.in. ruletkę, karty, automaty do gry,

zakłady sportowe, loterie, rzutki, kości, wyścigi konne, bingo itd.

Większość osób

grających w gry hazardowe chce wygrać, lecz traktuje to z dystansem, jako zabawę. Osoby

te są w stanie przerwać grę, kiedy tego chcą, na przykład po wydaniu określonej kwoty.

Często biorą one pod uwagę możliwość przegrania i wliczają ją w koszty zabawy. Niestety,

u osób grających nałogowo (uzależnionych) wygląda to nieco inaczej. Osoba grająca ponosi

różnego rodzaju straty i doświadcza cierpienia w związku ze swoim zachowaniem, a mimo

to nie jest w stanie przestać grać. Taka osoba uprawia hazard coraz częściej aż zaczyna on

zajmować dominujące miejsce w jej życiu, wypierając stopniowo inne ważne sprawy, jak

wartości, zobowiązania rodzinne, społeczne, zawodowe. Chęć wzbogacenia się niewielkim

kosztem i pragnienie odrobienia poniesionych strat może doprowadzić do poważnego

uzależnienia

Nałogowi hazardziści nie są w stanie przestać grać nawet po serii niepowodzeń.

Liczne badania wskazują, że wygrana wywołuje w organizmie osoby uzależnionej podobne

reakcje chemiczne, jak te po zażyciu kokainy. Siłą przyciągającą do hazardu jest już nie

D. Sikorski, Uzależnienie od gier komputerowych, <http://sop.sds.pl>, 22.02.2008.

Pierwsze oficjalne kasyno internetowe powstało w Australii. Zainteresowanie nim szczególnie wśród

Australijczyków było olbrzymie, bowiem państwo objęło gwarantują wygraną środków. Statystyczny
Australijczyk przeznacza na grę w kasynie w przeliczeniu prawie 10 tys. złotych rocznie, czyli więcej niż na
artykuły spożywcze.

B. Miś, Hazard w sieci, „Wiedza i Życie” 1999, nr 7.

Uzależnienie od hazardu, <http://www.janochy.pl/uzaleznienie_od_hazardu.html>, 10.03.2008.

tylko perspektywa wygranej, ale także silne emocje przeżywane podczas gry. Wygrane

zwiększają poczucie mocy i zachęcają do dalszej gry. Przegrane natomiast powodują

pragnienie odegrania się i usprawiedliwiają dalszą grę. Ostatecznie osoba uzależniona

niezależnie od tego, czy wygrywa, czy przegrywa nie jest w stanie przerwać gry bez

względu na konsekwencje. Osoby uzależnione od hazardu są w stanie wydać wszystkie

pieniądze i sprzedać swoje rzeczy, aby dalej grać. Zwykle efektem tego są ogromne długi i

coraz trudniejsza sytuacja. Taki stan rzeczy może również doprowadzić do samobójstwa lub

zabójstwa ze strony wierzycieli. Ponadto badania wskazują również, że nałogowi

hazardziści są bardziej narażeni na inne uzależnienia, takie jak: nikotynizm, alkoholizm,

narkomania

Uzależnienie od gier hazardowych może rozwijać się w różnym tempie. Od

pierwszej gry do patologicznego grania mogą upłynąć miesiące lub nawet lata. Nikt, kto

decyduje się na tę formę rozrywki, nie może być pewien, że nie straci nad nią kontroli. W.

Glinka Dyrektor Prywatnego Ośrodka Detoksykacyjno-Terapeutycznego w Janochach

stwierdza, że uzależnienie od hazardu, podobnie jak inne rodzaje uzależnień, przebiega

stopniowo i przechodzi przez cztery etapu rozwoju:

1. Faza zwycięstw – granie okazjonalne, fantazjowanie na temat wielkich wygranych, duże

wygrane powodujące coraz silniejsze pobudzenie, coraz częstsze zakłady i coraz wyższe

stawki; człowiek zaczyna wierzyć w to, że będzie zawsze wygrywać, a w przypadku

osiągnięcia „wielkiej wygranej” dąży do jej powtórzenia (nieuzasadniony optymizm)

coraz częściej ryzykując coraz to większe kwoty.

2. Faza strat – stawiając na wysokie zakłady jednostka uzależniona naraża się na wysokie

straty, wysokie pożyczki i próby odgrywania się, a w przypadkach powodzenia wygrane

idą na spłaty długów; hazardzista gra kosztem pracy i domu, kłamie i zaczyna ukrywać

swoje uzależnienie; unika wierzycieli i cały czas wierzy, że wkrótce nastąpi kolejna

„wielka wygrana”.

3. Faza desperacji – separacja od rodziny i przyjaciół; utrata pracy i narastające długi

powodują panikę; presja wierzycieli popycha często ku przestępstwom; te obciążenia

prowadzą z kolei do psychicznego wyczerpania, pojawiają się wyrzuty sumienia,

poczucie winy, bezradność i depresja.

Ibidem.

4. Faza utraty nadziei – rozwód; poczucie beznadziejności, myśli i/lub próby samobójcze;

zostają wówczas 4 tzw. „wyjścia”: ucieczka w uzależnienie od alkoholu lub leków,

więzienie, śmierć (samobójstwo lub z ręki wierzycieli) albo zwrócenie się po pomoc

Jak widać, uzależnienie od hazardu sieciowego jest kolejną niebezpieczną formą

wykorzystywania, szczególnie przez osoby młode, Internetu. Niebezpieczeństwo, jakie

stwarza korzystanie z gier hazardowych powinno zmotywować rodziców do zwiększenia

kontroli nad dzieckiem. Rodzice powinni podejmować decyzje, jakie rodzaje gier i witryn z

grami są odpowiednie dla ich dzieci. Kryteria wyboru można oprzeć przykładowo na typie

gry (tylko karciane i planszowe lub tylko strategiczne) oraz na tym, czy w grę gra się

interaktywnie z udziałem innych uczestników, czy też dana witryna oferuje daną grę.

Trzeba, zatem wszystkie możliwości rozpatrywać indywidualnie.

1.4. Skutki uzależnienia od współczesnych mediów

Oprócz wspomnianych symptomów uzależnienia młodzieży od współczesnych

mediów, mogą wystąpić również inne zaburzenia, które mają charakter psychologiczny,

fizjologiczno-fizyczny oraz społeczny.

1.4.1. Skutki psychologiczne

Do psychologicznych skutków uzależnienia od Internetu należy zaliczyć zachwianie

komunikacji w sferze niewerbalnej, tj. fobię społeczną, która wyraża się unikaniem

kontaktów osobistych z innymi ludźmi oraz depresje powodowane brakiem kontaktu z

Siecią.

Osoby uzależnione od Internetu, tzw. nałogowcy, często dokonują reorganizacji

struktury potrzeb, skupiając się na korzystaniu z Sieci. Zanikają wcześniejsze plany i

fascynacje, czyli to, co kiedyś było bodźcem motywacyjnym może zostać

przewartościowane i zepchnięte na plan dalszy. Często pojawia się syndrom amotywacyjny

w życiu realnym, tj. brak chęci do podejmowania działań celowych. Zubożone zostają

struktury poznawcze a świat zostaje ograniczony do monitora komputerowego. Ponadto u

osób tych może występować również rozregulowanie, czyli przestawienie cyklu

Ibidem.

okołodobowego, głównie rytmu sen – aktywność. Ze względu na skutki społeczne jest to

groźne zjawisko, ponieważ osoby te przez zmianę cyklu okołodobowego zaniedbują pracę i

życie rodzinne. Gwałtowna zmiana zachowań związanych z cyklem dobowym może

prowadzić również do rozdrażnienia, podenerwowania i spadku sprawności psychicznej.

Jest to o tyle groźne, że zmianie nie ulega tylko i wyłącznie czas snu i aktywności, lecz

również następują wahania stężenia we krwi hormonów, glukozy oraz innych substancji

ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

Ponadto nieumiejętne korzystanie ze współczesnych mediów może doprowadzić do

zahamowania rozwoju wyobraźni dziecka. Bowiem dzieci wychowywane przy monitorze

komputera czy też ekranie telewizora, niejednokrotnie nie potrafią wyjść poza sferę języka

obrazów oraz powiązać doświadczeń internetowych (telewizyjnych) z własnym realnym

życiem

. Taki stan rzeczy niejednokrotnie może prowadzić do trwałego wzrostu wrogości i

agresji oraz do znieczulenia na przemoc w życiu społecznym

. Liczne badania wskazują,

że zmiany powstające w osobowości dziecka pod wpływem gier komputerowych mogą

mieć charakter trwały. Osoby, które w dzieciństwie korzystały z gier zawierających

przemoc, jako ludzie dorośli częściej przejawiały postawy agresywne wobec innych,

zwłaszcza w sytuacjach konfliktowych, częściej także wchodziły w konflikty z prawem.

Ponadto badania te wskazują również, iż dzieci korzystające z gier komputerowych, a

przede wszystkim sieciowych, ujawniają silną potrzebę autonomii oraz ekspresji siebie.

Można je scharakteryzować jako osoby z nasiloną agresją, pewne siebie, a jednocześnie

uchylające się od odpowiedzialności. Często występują u nich cechy osobowości

narcystycznej, które wyrażają się przekonaniem o własnej doskonałości i wyjątkowości.

Cechy te współwystępują z małą potrzebą rozumienia siebie i innych

. Osoby posługujące

się technikami wirtualnej rzeczywistości (sztucznej, pozornej, urojonej) często narażone są

na poczucie „cybersamotności”, czyli tzw. techniki VR, często przedstawiają rzeczywistość

lepszą, więc coraz częściej odwiedzaną, by w końcu przenieść użytkownika w świat

fantazji. Mogą pojawiać się również stany o charakterze urojeniowym, np. przekonanie o

nieograniczonych możliwościach kreacyjnych i animacyjnych, które pozwalają na kontrolę

Politechnika Poznańska, Skutki uzależnienia od Internetu, <http://www.put.poznan.pl>, 15.09.2006.

J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, Media. Uzależnienia – fakty i mity, Lublin 2005, s. 127-128.

I. Ulfik-Jaworska, Gry komputerowe – zagrożenie czy szansa rozwoju dziecka, w: W służbie dziecku, red. J.

Wilk, Kraków 2003.

J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 130.

otoczenia. Przerwy w użytkowaniu technik VR powodują również zniecierpliwienie,

pogorszony nastrój, porównywane do lekkiego „głodu narkotycznego”

Wyniki

badań przeprowadzonych przez Aleksandrę Gałę umożliwiają

przedstawienie psychologicznego portretu osób nadużywających Internetu oraz gier

komputerowych. Osoby te cechuje niska emocjonalność, przejawiająca się w treści i formie

wyrażania emocji (są one ubogie i powierzchowne); niepokój, który manifestuje się w

dwóch sposobach zachowania: wycofywaniu się z kontaktów, apatii i obniżonej aktywności

lub manifestowaniu agresywności i impulsywności. Niepokojącym problemem,

występującym u osób uzależnionych od współczesnych mediów, jest traktowanie ludzi

przedmiotowo, których należy zniszczyć, wykorzystać lub oszukać, aby osiągnąć

zamierzony cel

Podsumowując rozważania dotyczące zaburzeń psychologicznych, powstałych pod

wpływem negatywnego oddziaływania komputerowo-sieciowego, należy wspomnieć

również o innym psychologicznym zaburzeniu wywoływanym używaniem komputera,

czyli tzw. komputerofobii. Problem ten pojawia się głównie w kształceniu osób dorosłych,

gdyż wraz z wiekiem zmniejsza się u nich plastyczność uczenia się, coraz trudniej zmienić

dotychczasowe przyzwyczajenia, jak również zaadoptować się w nowych warunkach, tj.

przystosować się do zmian wynikających z ciągłego postępu technicznego, do instalowania

coraz to nowszych programów i urządzeń. Wówczas mogą wystąpić takie objawy, jak: lęk,

niepokój oraz towarzyszące im bóle głowy, ogólne podrażnienie oraz koszmary nocne.

Mogą również występować reakcje charakterystyczne dla ogólnej reakcji stresowej, takie

jak: podwyższony poziom noradrenaliny i adrenaliny we krwi, przyspieszone tętno, wzrost

ciśnienia w naczyniach krwionośnych itp.

Z badań przeprowadzonych przez B. Siemienieckiego, obejmujących grupę ponad

1000 nauczycieli wynika, że problem komputerofobii występuje nie tylko wśród

nauczycieli niepracujących zawodowo, ale również wśród nauczycieli czynnych

zawodowo. W związku z tempem zachodzących zmian należy, zatem oczekiwać

konieczności ciągłego dostosowywania się do nich użytkowników i pojawiania się nowych

M. Stasiowski, Komputer współczesnym nałogiem?,

<http://www.sp1kety.neostrada.pl/plik/czlowiek_nie_kom.doc>, 3.03.2008.

A. Gała, I. Ulfik, Oddziaływanie „agresywnych” gier komputerowych na psychikę dzieci, Lublin 2000, s.

57-58.

A. Hankała, op. cit., s. 77.

problemów, których będą doświadczać nie tylko kształcący się dorośli

. Należy zatem

stwierdzić, iż komputerofobia jest problemem, który dzieci i młodzieży prawie nie dotyczy.

1.4.2. Skutki fizjologiczno-fizyczne

Do najbardziej widocznych skutków uzależnienia od komputera (sieci Internet)

zaliczyć należy zaburzenia fizjologiczno-fizyczne, które dość łatwo zdiagnozować, choć do

niedawna – z uwagi na niedopracowane uregulowania prawne – trudno je było traktować

jako choroby zawodowe. W grupie tej wyróżnia się przede wszystkim choroby i

dolegliwości oczu, które powstały pod wpływem promieniowania, które emituje monitor.

Szczególnie długotrwałe wpatrywanie się w ekran monitora powoduje astenopię

(niedomogę widzenia poprzez osłabienie siły wzroku lub mięśni ocznych), powstanie

przemijającej krótkowzroczności, a także zapalenie spojówek, pieczenie, podrażnienie,

łzawienie. Do podstawowych objawów przemęczenia oczu należą również: nagłe zaniki

ostrości widzenia, zaburzenia w postaci rozmazywania się obrazu i widzenia za mgłą oraz

zmiany percepcji barw. Objawy te wiążą się z niewłaściwym oświetleniem, jakością

obrazu, wielkością monitora, odbiciami światła na monitorze, złym zamontowaniem osłon

ekranowych, a nawet typem używanej czcionki. Poważną konsekwencją wytężonej i

długotrwałej pracy przy komputerze jest tzw. zespół suchego oka, który może doprowadzić

do stopniowej utraty wzroku

Zespół kanału nadgarstkowego zwanego ciasnym nadgarstkiem to kolejne

zaburzenie powstałe pod wpływem długotrwałego i nieumiejętnego korzystania z

komputera, a przede wszystkim z klawiatury komputerowej. Przy złym ustawieniu

klawiatury i nieumiejętnym rozłożeniu rąk następuje zbyt mocne zgięcie w stawie

promieniowo-nadgarstkowym, co prowadzi do ucisku tętnicy promieniowej i łuków

tętniczych dłoni. W efekcie następuje niedokrwienie ręki na odcinku nadgarstek, śródręcze

i palce. Takie ułożenie ręki skutkuje też długotrwałym napięciem mięśni, co może

prowadzić do ich bolesnych skurczów

B. Siemieniecki, Edukacja humanistyczna i komputery, w: Edukacja medialna, red. J. Gajda, S. Juszczyk, B.

Siemieniecki, K. Wenta, Toruń 2002.

I. Białokoz-Kalinowska, J. Piotrkowska-Jastrzębska, Zagrożenia zdrowotne wynikające z nieracjonalnego

korzystania z komputera przez dzieci i młodzież, w: Dziecko i media elektroniczne – nowy wymiar dzieciństwa,
red. J. Izdebka, T. Sosnowski, Białystok 2005, s. 116.

Politechnika Poznańska, <http://www.put.poznan.pl>, 03.06.2006.

Zawroty i bóle głowy, niepokój, nerwowość, osłabienie oraz znużenie, to również

częste skutki negatywnego oddziaływania komputera

. Jednak do najpoważniejszych

chorób wynikających z przeciążeń należy Repetitive Strain Injury (RSI) Syndrom, czyli

zespół urazów wywołanych jednostronnym chronicznym przeciążeniem kończyn górnych

na odcinku dłoń-bark. Do objawów tej choroby należy dotkliwy ból przedramienia,

ramienia, szyi, łopatki, przegubu ręki oraz nadgarstka. Urazy te są groźne, ponieważ mogą

kumulować się przez wiele lat, a nieleczone mogą doprowadzić do usztywnień, bezwładu, a

nawet niezdolności do pracy

. U źródeł RSI leżą nieergonomiczne warunki miejsca

pracy

. Te wszystkie objawy odczuwamy podczas pracy, jednak dopiero po długim okresie

lub po odejściu od komputera, ponieważ mózg silnie koncentruje się w czasie pracy na tym,

co dzieje się na ekranie i nie potrafi w odpowiednim momencie interpretować sygnałów

ostrzegawczych. Są one zagłuszane aż do momentu, gdy stają się nie do wytrzymania.

Natomiast najnowsze badania prowadzone przez A. M. Laverdurea, G. Ermakova,

Bondarovskaja, I. Petrovskaja i innych, dotyczące szkodliwości promieniowania

elektromagnetycznego o niskich częstotliwościach (do 50 Hz) emitowanego przez ekrany

monitorów komputerowych oraz telewizorów, jak również telefonów komórkowych,

wskazują na częstotliwość występowania chorób cywilizacyjnych. Autorzy stwierdzili, że

pole elektromagnetyczne (SEM) powoduje obniżenie wydolności immunologicznej, co

sprzyja rozwojowi chorób nowotworowych, czy też powstawaniu alergii. Ponadto pole

elektromagnetyczne powoduje również częste infekcje, obniżenie płodności, zespół

przewlekłego zmęczenia, problemy z zapamiętywaniem oraz wzrost agresywności

Reasumując należy stwierdzić, że niewłaściwe korzystanie ze współczesnych

mediów może doprowadzić do wielu chorób i dysfunkcji somatycznych. Szczególnie

najbardziej podatne na to działanie są osoby młode.

1.4.3. Skutki społeczne

G. Kiedrowicz, Zagrożenia dla edukacji wspomaganej technologią informacyjną. „Gazeta IT” 22 czerwca

2005, nr 6 (36), <http://www.gazeta-it.pl>, 10.06.2006.

G. Penkowska, Emocjonalność i komputery, w: Media. Edukacja w globalizującym się świecie. Teoria.

Praktyka. Oddziaływanie, red. M. Sokołowski, Olsztyn 2003, s. 453.

Politechnika Poznańska…

D. Szymański, <http://www.vegamedica.pl>, 10.07.2006.

Patogenny charakter uzależnienia od współczesnych mediów ujawnia się również w

aspekcie społecznym, doprowadzając niejednokrotnie do wyobcowania człowieka ze świata

realnego.

Współczesny człowiek, „bombardowany” setkami informacji płynących z Internetu,

niekiedy sprzecznych i wzajemnie się wykluczających, nie może uporządkować

proponowanych mu wzorów i koncepcji według swoich dotychczasowych zasad. Wielość i

różnorodność sprzecznych informacji stwarza zagrożenie dla optymalnego funkcjonowania

człowieka. Człowiek w natłoku informacji, których nie potrafi w całości przetworzyć i

odnieść do własnego systemu wartości, czuje się zagrożony i bezsilny, skłonny do działań

konformistycznych i okazjonalnych. Często poddaje się modzie oraz propozycjom

medialnym, które do niego docierają. Szczególnie atrakcyjne są przekazy oferujące

natychmiastową przyjemność i zaspokojenie wszystkich potrzeb odbiorcy – jest ich bardzo

wiele w Internecie

Konsumpcyjny styl życia to kolejna oferta proponowana młodzieży przez

współczesne media. Młodzi ludzie czerpią z mediów wiedzę o świecie, przyjmują

oferowane przez nie wzorce społecznych zachowań oraz uczą się zachodniego, tzw.

modnego stylu życia, w którym naczelne miejsce w systemie wartości zajmują przyjemności

pozbawione odpowiedzialności. Komputer oraz telewizja stają się obecnie modnym

środkiem wychowawczym. Zastępują niejednokrotnie rodziców skoncentrowanych na

pracy. To właśnie komputer, a szczególnie współczesne środki masowej komunikacji, w

dużej mierze kształtują postawy dzieci i młodzieży. Od treści przekazów medialnych zależy

stosunek młodego człowieka do świata, społeczeństwa, wartości narodowych i do drugiego

człowieka

. Niestety współczesne media mogą również doprowadzić do zagubienia się

człowieka, szczególnie w relatywizmie kulturowym młodzież nie może odnaleźć własnej

tożsamości i systemu wartości. Młodzi ludzie funkcjonują według zasady „tu i teraz”,

dlatego ich system wartości kształtuje się w podobny sposób. Najpopularniejszym

mechanizmem obronnym przed niezrozumieniem rzeczywistości przez młodzież jest

ucieczka w świat iluzyjnych gier czy wirtualnej rzeczywistości, która zaciera granice

między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, co stwarza iluzyjność czasu i

przestrzeni. Krańcowym przypadkiem negatywnego oddziaływania mediów elektronicznych

są twierdzenia wysuwane przez Williama Borroughsa, autora Nagiego lunchu. Akceptuje on

J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 132.

Ibidem, s. 134.

cyberprzestrzeń jako swój świat, przy czym formułuje żądania uwolnienia człowieka z

ograniczeń materialnego ciała poprzez rozwój technologii

Zagrożeniem społecznym wynikającym ze świata elektroniki jest anonimowość,

bowiem w Sieci funkcjonują idealne obrazy realnych konsumentów. Zmianie ulega wiek,

imię, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru a nawet płeć. Wydarzenia z ostatnich miesięcy

dostarczają licznych dowodów świadczących o tragicznych konsekwencjach korzystania z

Internetu przez młodzież. Na przykład w Anglii uprowadzona została nastolatka, która w

Sieci podawała się za osobę pełnoletnią i nawiązała kontakt z dojrzałym mężczyzną

Do społecznych skutków uzależnienia od współczesnych mediów zaliczyć należy

także przestępczość komputerową, która jest formą przestępstwa przeciwko własności i

mieniu. Powszechnym zjawiskiem jest nielegalne kopiowanie programów na własny użytek,

wynikające z dużego zapotrzebowania na nie i zarazem wysokich ocen oryginalnych

egzemplarzy. Istnieje także zawodowe piractwo komputerowe, któremu nie są w stanie

przeszkodzić granice państwowe

Józef Bednarek wskazuje, iż młodzież korzystająca ze współczesnych mediów

narażona jest także na różnego rodzaju niebezpieczeństwa związane z handlem

elektronicznym, podczas którego niezbędne jest ujawnienie tajnych danych typu: numery

kart kredytowych, kody, hasła oraz dane kontaktowe. Ponadto autor wskazuje także na inne

zagrożenia płynące z Internetu, jak np. cyberterroryzm. Młodzi ludzie mający możliwość

swobodnego zamieszczania dowolnych informacji w Sieci mogą być narażeni na

oddziaływania terrorystyczne. Bowiem za pośrednictwem stron WWW terroryści

rozpowszechniają różnego rodzaju informacje, które mogą posłużyć do przeprowadzenia

ataków, a co gorsze nie tylko w Sieci

Kolejnym zagrożeniem społecznym według Józefa Bednarka jest piractwo

komputerowe, polegające na kopiowaniu, reprodukowaniu, używaniu oraz wytwarzaniu bez

zezwolenia produktu programowego chronionego przez prawo autorskie. Za pośrednictwem

Internetu młodzi ludzie ściągają nielegalnie różnorodne programy komputerowe oraz filmy,

których emisja niejednokrotnie nie odbyła się jeszcze w kinach. Autor wskazuje również na

działalność hackerską, np. skanowanie portów; IP spoofing (polega na podszywaniu się pod

cudze adresy IP. Hacker fałszuje adres IP, podszywając się pod zaufane adresy, żeby przejść

W. Godzic, Oglądanie i inne przyjemności kultury popularnej, Kraków 1996.

J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 136-137.

P. Sienkiewicz, Masowe komunikowanie w społeczeństwie informacyjnym, w: Mass media w systemie

komunikacji społecznej w Polsce, red. A. Kudłaszyk, Wrocław 1995.

J. Bednarek, op. cit., s. 113-116.

przez system ochrony oparty tylko na identyfikacji adresowej IP. W ten sposób można

włamać się do jakiejś firmy udając jej pracownika); social engineering (metoda polega na

wykorzystaniu ludzkich słabości przez nakłonienie administratora lub użytkownika do

ujawnienia haseł); łamanie haseł; buffet overflow (metoda polega na wykryciu błędów w

oprogramowaniu np. błędnie napisanej instrukcji w kodzie źródłowym, a następnie

przepełnienie systemu danymi przekraczającymi rozmiar bufora wejściowego);

wykorzystania niedbalstwa administratora i użytkownika; brak bezpieczeństwa fizycznego

(chodzi tu głównie o zabezpieczenia dostępu nie tylko do komputera, ale i urządzeń

sieciowych)

Natomiast Maciej Tanaś wskazuje, że młodzież korzystająca z nowych technologii

informacyjnych może być narażona na zagrożenia dydaktyczne oraz psychiczne. Autor

wyróżnia m.in.:

1. Zaburzenia funkcji poznawczych prowadzące do niemożności kontynuowania nauki.

Są to: zaburzenia percepcji, płynności uwagi, ograniczenie lub utrata zdolności

logicznego myślenia, poczucie zagubienia, natrętne myśli, zachowania

kompulsywne, zaburzenia pamięci, niemożność kontynuowania nauki jako

konsekwencja wyżej wymienionych zaburzeń i objawów towarzyszących, związana

np. z dyskomfortem psychicznym, pojawiającym się w wyniku drastycznych

interwencji, tj. z tzw. syndromu odstawienia niekiedy o drastycznym przebiegu.

2. Ucieczka od świata realnego do sztucznego, wirtualnego: złudne poczucie siły i

przynależności, często patologizującej rywalizacji (rekordy w grach, w Sieci) bez

respektowania zasad etycznych; złudne poczucie wolności, bycia niezastąpionym,

przymus bycia online, potrzeba autoprezentacji i poczucia obecności (własna strona

WWW).

3. Specyficzne postacie patologii społecznej: nieuzasadniona indywidualna lub

zbiorowa agresja i autoagresja oraz frustracje; powielanie wzorców patologicznych i

destrukcyjnych – agresja na ekranie ujawnia się w normach akceptowanych przez

grupy rówieśnicze i społeczności lokalne (subkultury, lokalne nacjonalizmy, rejony

podwyższonego ryzyka); dostęp do patologicznych grup o celach niejasnych,

funkcjonujących na pograniczu lub poza prawem. Przystąpienie do nich jest

równoznaczne z zaangażowaniem się lub byciem ofiarą (prostytucja, pornografia

dziecięca, pedofilia, handel żywym towarem, organami itd.); dostęp do toksycznych

Ibidem, s. 107-110.

grup kulturowych, parareligijnych, pseudoterapeutycznych, krypto lub jawnie

satanistycznych, szerzących ideologię destrukcji, zła, agresji i nihilizmu.

4. Uzależnienia: syndrom Internet Addiction Disorder – niejednorodne zjawisko

uzależnienia od Internetu, tj. wewnętrzny przymus bycia w Sieci. Ulega mu 18%

użytkowników spędzających w Internecie ponad 70 godzin tygodniowo; syndrom

technohipnozy – popadanie w trans przez dzieci w trakcie emisji reklam lub gier

komputerowych; syndrom ASC – intensywne korzystanie z komputera może

prowadzić do zmienionych stanów świadomości, podobnych fizjologicznie i

psychologicznie do stanów intoksykacji farmakologicznej, alkoholowej czy

narkotycznej. Syndrom ten ułatwia akceptowanie różnych nakazów i zakazów, także

groźnych społecznie ideologii; uzależnienie od programów zawierających elementy

psychomanipulacji, technik perswazyjnych, technik kontroli umysłu, technik

bioneuromanipulacyjnych, działających na centralny układ nerwowy.

5. Dysfunkcje neurologiczne: syndrom padaczki ekranowej, któremu w Japonii w roku

1997 uległo prawie 1000 osób; nerwice

Natomiast Wiesław Babik wskazuje również na zagrożenia o charakterze

technicznym oraz prawnym, które ściśle się ze sobą wiążą, np. zagrożenie utraty danych

poprzez kradzież lub ich zniszczenie przez człowieka bądź wirusy komputerowe,

niejednokrotnie doprowadzają również do utraty praw autorskich

100

. Inne poważne

niebezpieczeństwa płynące z Sieci to tzw. spamy, czyli informacje wysyłane przez różnych

ludzi, zawierające treści pornograficzne, niechciane wiadomości lub adresy internetowe.

Wystarczy, że dziecko otworzy otrzymaną informację i w bardzo krótkiej chwili znajdzie się

na stronie przeznaczonej dla dorosłych

101

. Dlatego bardzo ważne jest, aby uczulić młodych

ludzi przed tego typu sytuacjami.

Ponadto ryzyko związane z zagrożeniami komputerowo-sieciowymi, jakie

przedstawiłam powyżej, może zmieniać się w zależności od występowania pewnych

dodatkowych czynników (warunków). Ogólnie można wyróżnić dwie kategorie takich

czynników – podmiotowe oraz sytuacyjne. W grupie czynników podmiotowych należy

wyróżnić kategorię czynników rozwojowych oraz czynników indywidualnych. Czynniki

rozwojowe (tj. wiek i związany z nim poziom rozwoju umysłowego, emocjonalnego i

społecznego) mogą w istotny sposób determinować ryzyko związane z określonymi

M. Tanaś, Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo, „Toruńskie Studia

Dydaktyczne” 1993, s. 107-109.

100

W. Babik, Ekologia informacji – wyzwanie XXI wieku, <http://www.tuo.agh.edu.pl/wba.pdf>, 17.07.2006.

101

S. Taboł, Niebezpieczny Internet, „Życie Szkoły” 2004, nr 8, s. 15.

zagrożeniami. I tak np. problemy dotyczące uzależnienia od Internetu, czy też trudności

występujące w związku z zalewem informacyjnym i koniecznością dokonywania selekcji

materiału – częściej (większe ryzyko) występują u osób młodszych. Natomiast w przypadku

np. komputerofobii większy poziom ryzyka charakteryzuje osoby dorosłe

102

Zaś w odniesieniu do czynników indywidualnych jako podkategorii uwarunkowań

podmiotowych największe znaczenie należy przywiązywać do występowania pewnych

specyficznych właściwości osobowości jednostek. Chodzi mianowicie o to, iż pewne

specyficzne cechy osobowości czy też charakteryzowanie się pewnym typem osobowości

może sprzyjać rozwinięciu się określonych zagrożeń. Na przykład skłonność do zachowań

kompulsywnych może sprzyjać uzależnieniu od Internetu, a tzw. osobowość histrioniczna

podleganiu wpływom o charakterze manipulacyjnym, osobowość pograniczna (borderline)

natomiast zaburzeniom tożsamości

103

Podsumowując rozważania na temat konsekwencji wynikających z niewłaściwego

używania lub nadużywania współczesnych mediów, należy stwierdzić, że siła i jakość

oddziaływania mediów na człowieka zależy od cech jego osobowości, a w przypadku dzieci

przede wszystkim od środowiska wychowawczego. Ze względu na tak dużą różnorodność

osobowości w społeczeństwie nie można mówić o uniwersalnym modelu odbiorcy

medialnego. Ogólne cechy tego modelu są jednak wyraźne, bowiem człowiek współczesny

chce być odbiorcą aktywnym, kontrolującym rzeczywistość. Jednak człowiek znajdujący się

w świecie przeładowanym informacją nie jest w stanie odebrać i przetworzyć wszystkich

informacji, które do niego napływają. Niejednokrotnie podejmuje decyzje opierając się na

informacjach niepełnych, szczątkowych, które są mocno zabarwione emocjonalnie lub na

najczęściej powtarzanych

104

. Ponadto współczesny człowiek świadomie poszukuje w

mediach informacji i rozrywki, nieświadomie natomiast dąży do zaspokojenia różnych

potrzeb psychicznych. Media zaspokoiwszy potrzeby człowieka, oddziałują na niego

poprzez przekazywane treści. Niebezpieczeństwo tkwi w tym, że w przekazie medialnym

niejednokrotnie trudno jest odróżnić prawdę od fałszu, a rzeczywistość od iluzji

105

1.5. Indywidualne przypadki uzależnienia komputerowo-sieciowego

102

A. Hankała, Psychologiczne i społeczne…, s. 81.

103

A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 1999.

104

R. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1996.

105

J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 138.

1.5.1. Przypadki uzależnienia od gier komputerowych

Przypadek 1

Chłopiec, lat 11 uzależniony od gier komputerowych. Uczeń klasy IV szkoły

podstawowej. Jego ulubiony sposób spędzania czasu wolnego to granie w gry komputerowe.

Zajęciu temu poświęca ok. 3 godzin dziennie w tygodniu i ok. 4-5 godzin dziennie w

weekendy. Twierdzi, że piątek po południu i sobota to jego ulubione dni, ponieważ może

dłużej przesiadywać przed komputerem i grać w swoje ulubione gry. Najczęściej gra sam,

czasami w sobotę przychodzi do niego któryś z kolegów, ale zdarza się to rzadko. Chłopiec

jest jedynakiem. Rodzice – ojciec w wieku emerytalnym i pracująca matka – nie kontrolują,

ile czasu syn spędza na graniu i w jakie gry, gra. Dziecko ma specyficzne trudności w

uczeniu się (dysgrafię i dysortografię) oraz znaczne problemy z koncentracją uwagi.

Wykazuje niski poziom motoryki dużej i małej, ma trudności w nawiązywaniu kontaktów. Nie

ma przyjaciela. W kontakcie sprawia często wrażenie nieobecnego myślami, jakby

przebywał w swoim świecie. Zapytany, o czym myśli, często odpowiada, że o bohaterach

swoich gier wymieniając ich z imienia. Kiedyś opowiedział, że myśli o „swoim chowańcu”

(wychowanym przez niego), który choć mu wiernie służy i teraz na pewno walczy dla niego,

to niedługo będzie musiał go zabić, bo przecież on też go kiedyś zdradzi. Mówił o tym

spokojnie, bez żadnych emocji. Rozmowa dotyczyła gry „Czarno-biały”. Ulubionym

tematem rozmów dla chłopca są gry komputerowe, wtedy w kontakcie z rozmówcą ożywia

się. Najbardziej lubi gry zręcznościowe i „role-play”, czasami gra w gry strategiczne.

Dziecko mało czyta, zwykle nie czyta obowiązkowych lektur, lubi oglądać telewizję. Nie

uprawia żadnego sportu, trochę jeździ na rowerze. Każdą wolną chwilę poświęca grom

komputerowym. Z powodu trudności w uczeniu się oraz niewielkiej ilości czasu

poświęcanemu na naukę, jego oceny w szkole są niskie. Mała sprawność motoryczna, słabe

oceny oraz trudności w nawiązywaniu kontaktów sprawiają, że ma niską samoocenę.

Powoduje to dalszą izolację i zamykanie się w świecie gier komputerowych

106

Przypadek 2

Chłopiec, lat 7. Zainteresował się komputerem, zanim opanował sztukę chodzenia.

Monitor w dużo większym stopniu przyciągał jego uwagę niż grzechotki i samochodziki.

Szybko pojmował, o co chodzi w poszczególnej grze. Kiedy miał 3 lata był w tym naprawdę

106

J. Bednarek, op. cit., s. 135-136.

dobry. Miał kilku starszych braci, którzy też lubili grać, więc w domu był duży wybór gier.

To właśnie ich różnorodność nie pozwoliła chłopcu się nudzić. Bardzo szybko komputer stał

się jego światem. Do domu wprowadził rywalizację. Porównywał swoje wyniki w grze z

wynikami braci i upewniał się, że jest dobry w tym, co robi. Dawało mu to satysfakcję i siłę,

aby spędzać kolejne godziny w wirtualnym świecie. Dziś chłopiec ma 7 lat. Nie wyobraża

sobie życia bez komputera. To komputer stał się jego życiem, żyje po to, aby grać. Chodzi do

szkoły, bo jest zmuszany przez rodziców. Jest w stanie wykonać każde ich polecenie, aby

tylko usiąść przy komputerze. Je obiad, odrabia lekcje, bo wie, że taka jest droga do gry. Jak

wykona swoje obowiązki rodzice pozwalają mu na spędzanie czasu w sposób przez niego

wybrany. Chłopiec jest obojętny na wszystko, co dzieje się wokół. Nie interesują go zwykłe,

codzienne sprawy. Kiedy nie gra jest przeważnie przygaszony, obojętny i otępiały. Prośbami

o ustąpienie miejsca przy komputerze potrafi męczyć godzinami. Wszystko jest w porządku,

kiedy gra dobrze mu idzie, ale w momencie, kiedy zaczyna przegrywać wyzwala się w nim

ogromna agresja. Staje się wściekły, rozżalony, potrafi uderzać pięściami w przedmioty, a

nawet w ludzi. Mimo tego, że zostaje ukarany, za każdym razem reaguje w ten sam sposób.

Rodzice martwią się o niego, bo stracili nad nim wszelką kontrolę. Ze szkoły ciągle

napływają skargi. Chłopiec jest „pyskaty”, chce być najlepszy, nie znosi porażek, przejawia

agresję w stosunku do starszych, wszystkie spory chce rozwiązywać biciem. Często przenosi

sceny z gier komputerowych na sytuacje w swoim życiu, np. naśladując obejrzane sposoby

uderzenia drugiej osoby

107

1.5.2. Przypadki uzależnienia od Internetu

Przypadek 1

Dziewczyna, lat 15. Początki uzależnienia zaobserwowano 2 lata temu, gdy rodzice

kupili komputer i podłączyli Internet. Najpierw sporadycznie korzystała z Sieci i wyłącznie w

celach naukowych – wiązało się to z kosztami. Całkowicie odmieniło ten stan rzeczy

założenie stałego łącza, co dawało dostęp 24 godziny na dobę. Zaprzestawała korzystania z

Internetu jedynie w celu pozyskania konkretnych informacji. Zaczęła coraz więcej czasu

spędzać przed monitorem. Oprócz wyszukiwania potrzebnych zagadnień, dziewczyna

odkrywała i zafascynowała się wszelkiego rodzaju „czatami”. Poznawała tam wielu ludzi, a

107

Ibidem, s. 137-138.

rozmowy z nimi wciągały ją do tego stopnia, że nie widziała świata poza tym. Początkowo

spędzała w Internecie 2 godziny dziennie, z czasem przerodziło się to w 4 i więcej. Obecnie

jest tak, że gdy tylko otwiera oczy od razu włącza komputer. Nawet jedząc śniadanie i

przygotowując się do szkoły, komputer jest włączony. Po powrocie ze szkoły jest tak samo.

Najpierw komputer, a dopiero potem ewentualnie myśli o zjedzeniu obiadu. I tak do samego

wieczora, dzień w dzień. Skutki nadużywania przez nią Internetu są już bardzo widoczne.

Dziewczyna przestała wychodzić z domu i utrzymywać kontakty koleżeńskie. Z koleżankami

porozumiewa się przez Internet, gdyż wszyscy jej znajomi mają stałe łącze, nie ma z tym

problemu. Pomimo że przebywa w domu, jest jakby nieobecna. Nie reaguje, jak się coś do

niej mówi lub o coś się ją prosi. Internet wpłynął także negatywnie na jej osiągnięcia

szkolne. Pojawiło się coraz więcej zaległości, zaniedbań. Mając zaledwie 15 lat odczuwa

bóle krzyża spowodowane wielogodzinnym siedzeniem przed komputerem. Coraz częściej

bolą ją oczy i ma kłopoty ze wzrokiem. Rodzice zaczęli zdawać sobie sprawę z zagrożeń i

obecnie starają się ograniczyć jej dostęp do Internetu

108

Przypadek 2

Chłopiec, lat 17. Na 16 urodziny i w nagrodę za bardzo dobre wyniki w nauce

otrzymał w prezencie komputer z dostępem do Internetu. Rodzice uważali, że dzięki temu

będzie miał możliwość rozwoju intelektualnego, oszczędzi czas na szukanie informacji, a

także więcej będzie przebywał w domu. Od samego początku chłopiec bardzo dużo czasu

spędzał przy monitorze. Rodzice, którzy nie mieli pojęcia o obsłudze komputera byli bardzo

dumni, że ich syn jest tak zdolny i z taką łatwością surfuje po Internecie.

Chłopiec coraz częściej przesiadywał w domu, oczywiście przed komputerem. Nie

wychodził do biblioteki, bo potrzebne informacje miał w Internecie. Nie chodził na dyskoteki

(tak lubiane do tej pory), bo strata czasu. Nie spotykał się z kolegami, bo go nudzili. On

przecież miał „przyjaciół” na całym świecie, fascynujących i ciekawych, potrafiących go

wysłuchać i zrozumieć. Dopiero po około pół roku dotarło do rodziców, że z ich synem

dzieje się coś złego. Przestał się odzywać, denerwowały go rodzinne rozmowy, w których

wcześniej był głównym rozmówcą. Najbezpieczniej i najlepiej czuł się sam w swoim pokoju

przed włączonym monitorem. W końcu zaczął zapominać nawet o śnie. Siadając rano w

sobotę przed monitorem potrafił „ocknąć” się w niedzielę po wielogodzinnej wędrówce po

Sieci i nie umiał odtworzyć tego, co robił. Rodzice stanowczo zażądali ograniczenia czasu

108

Ibidem, s. 144.

spędzanego w Internecie. Wydawało się, że wszystko wróciło do normy, dopóki nie wydało

się, że chłopak opuścił się w nauce, gdyż zamiast być w szkole, korzystając z nieobecności

rodziców, przesiadywał w domu przed komputerem, a wieczorem wychodził do kafejki

internetowej, którą opuszczał jako ostatni. Powtarzające się u niego bóle kręgosłupa,

nieświadome ruchy palcami imitujące naciskanie klawiszy, natrętne myśli o surfowaniu po

Internecie, w końcu stany depresyjne zmusiły rodziców do zgłoszenia się o poradę do

psychologa, który stwierdził, że ma do czynienia z uzależnieniem. Chłopak wyśmiał

diagnozę, stwierdził, że przebywaniu w Sieci zawdzięcza swój intelektualny rozwój,

„szlifuje” języki, ma szerokie kontakty. Nie chciał słyszeć o jakimkolwiek leczeniu, miał

pretensje do rodziców, że chcą zrobić z niego wariata. Coraz bardziej zamykał się w sobie.

Nie otrzymał promocji do następnej klasy. W dyskusji „na czacie” przyznał, że ma myśli

samobójcze

109

Przypadek 3

Chłopiec, lat 15. Komputer dostał na gwiazdkę mając lat 13. Zaczęło się niewinnie.

Od wujka dostał multimedialną encyklopedię i program do nauki języka angielskiego.

Pożyczył parę gier strategicznych od kolegów. I to wszystko. Kiedy nie czytał książek o

Francji, biegał po podwórku z przyjaciółmi. Uwielbiał koszykówkę, grał także chętnie w

„nogę”, i przed komputerem siadał sporadycznie. Kłopoty tak naprawdę pojawiły się

dopiero, gdy zainstalowano Internet. Z myślą, że przyda się Rafałowi do szkoły, no i że

będzie mógł poszukać ciekawostek o Francji – wspomina mama Rafała. I tak było na

początku. Rodzice mieli z nim bardzo dobry kontakt, toteż cokolwiek nowego w Internecie

znalazł to od razu szedł do rodziców pochwalić się tym. Któregoś razu stwierdził, że wpisał

się do jakiejś gry międzynarodowej, że tam grają najbardziej oczytani młodzi ludzie na

świecie. Szybko znalazł się w czołówce w swojej grupie wiekowej i chyba to go zniechęciło.

W pewnym momencie Rafał przestał informować rodziców, co robi w necie. Z biegiem czasu

w ogóle przestał z nimi rozmawiać. Wołanie, czy to na obiad, czy kolację, trzeba było

powtarzać kilkanaście razy. Siedział tylko przy komputerze. Nie było już książek, piłki,

kolegów. Kiedyś ojciec nakrył go, że siedział w Internecie w nocy. Okazało się, że wcale nie

wyłączał komputera na noc. Kiedy rodzice szli spać, on wstawał i „buszował” w Sieci. To

jeszcze jednak nie wzbudziło niepokoju rodziców. Przecież tak postępują wszyscy 15-

latkowie: wolą zajmować się swoimi sprawami niż rozmawiać z rodzicami, wolą gry od

109

Ibidem, s. 145-146.

nauki i nie „pałają” miłością do szkoły. Ale najgorsze miało dopiero przyjść. Rafał zaczął

być agresywny, ale rodzice nie przywiązywali do tego zbytniej uwagi, tłumacząc, że jest to

okres dojrzewania – przecież to też wszyscy mają. Po pewnym czasie zaczęły się pojawiać

objawy zewnętrzne. Rafał przestał jeść, bo jedzenie zabierało jemu czas, nie chciał się myć,

bo mycie zajmowało czas, przestał także chodzić do szkoły, bo lekcje trwały za długo. A

każda minuta spędzona bez komputera była dla niego czasem straconym. Rodzice, a także

znajomi Rafała zauważyli u niego jeszcze inne niepokojące symptomy: chłopak był

rozkojarzony, zapominał o faktach, które miały miejsce niedawno, wiele czynności

wykonywał odruchowo, zaniedbywał powierzone mu obowiązki, wszystko przestało mieć

znaczenie: szkoła, świadectwo, pasje, znajomi. Do psychologa rodzice zaciągnęli go

podstępem. Najpierw jednak ojciec odłączył komputer całkowicie. To spowodowało bunt i

ucieczkę Rafała do kawiarenki internetowej. Po paru próbach „ściągnięcia” go do domu,

rodzice obiecywali mu, że jeśli zgodzi się pójść do lekarza, będą włączać Internet, ale na

taki czas, na jaki zgodzi się specjalista. Jeśli lekarz uzna, że jest on zdrowy, to nie będą

ograniczać dostępu do netu. Zgodził się. Niestety diagnoza była inna. Rafał miał wszystkie

objawy uzależnienia, które wymieniają specjaliści zajmujący się tym problemem

110

E. Kin, Żywe trupy z netu, <http://www.tygodniknowy.pl>, 26.10.2006.

2. Zapobieganie uzależnieniu od współczesnych mediów

2.1. Sposoby zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych

mediów

Głównym sposobem zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych

mediów jest ćwiczenie technik efektywnego wykorzystania czasu i ograniczenie możliwości

korzystania z komputera, a przede wszystkim z Internetu. Niestety młodzi ludzie nie są w

stanie sami opanować tych umiejętności. Dlatego działania profilaktyczne powinny

obejmować nie tylko dzieci i młodzież, ale przede wszystkim dwa główne środowiska, w

których oni przebywają, tj. szkołę oraz rodzinę.

Zdaniem D. Zarębskiej-Piotrowskiej szkoła powinna uczyć higienicznego

korzystania z technologii technicznych oraz kultury informatycznej. Nie wolno wszystkiego

przyjmować bezkrytycznie, nie zwracając uwagi na konsekwencje. Uczniowie muszą

wiedzieć, że z mediów należy korzystać w sposób świadomy. Nie można im zabraniać

korzystania z technologii, ale należy ich skłaniać do umiaru i nabywania kultury

informatycznej. Komputer to nie jedyna forma spędzania wolnego czasu, są jeszcze inne,

alternatywne formy, jak np.: czytanie, podróże, hobby niezwiązane z komputerem. Nie

można również rozmawiać tylko o grach, komputerach i nowinkach technicznych. Jeśli

nasze dziecko właśnie tak się zachowuje, jest to sygnał dla nas, że należy podejmować

odpowiednie kroki i nie dopuścić do uzależnienia

111

Obecnie coraz więcej szkół w Polsce w swoich programach profilaktycznych kładzie

nacisk nie tylko na zapobieganie rozwojowi dotychczasowych problemów patologicznych,

takich jak: alkoholizm, narkomania, czy też agresja, ale również na eliminację oraz redukcję

negatywnych czynników płynących ze współczesnych mediów. Na przykład w jednym z

liceów w Warszawie program profilaktyki obejmuje nie tylko zapobieganie uzależnieniom

od środków psychoaktywnych, ale również od komputera, gier komputerowo-sieciowych

oraz Internetu. Do głównych zadań tego programu należy zapoznanie uczniów z

racjonalnym wykorzystaniem komputera w jego pracy i w czasie wolnym oraz

z zagrożeniami związanymi z grami wirtualnymi, które mogą wpływać na osobowość

uczniów. Ponadto uczniowie nabywają wiedzę dotyczącą skutków psychofizycznych,

związanych z długotrwałym korzystaniem z komputera, oraz są uświadamiani, że gry

sieciowe mogą wpływać na zmiany stanów ich świadomości

112

Niestety, nie zawsze placówki szkolne, a przede wszystkim kadra dydaktyczna, są

dostatecznie wyposażone w wiedzę na temat zagrożeń płynących ze współczesnych

mediów. Zazwyczaj większość programów profilaktycznych opracowanych przez szkoły nie

realizuje swoich założeń. Niedostatek informacji o charakterze profilaktycznym powoduje,

że nauczyciele narzekają na brak przygotowania do zmierzenia się z problemem, a dzieci

pozostają nadal bezbronne. Aby zatem działania profilaktyczne były naprawdę skuteczne,

wszyscy zainteresowani muszą zrozumieć, że Internet nie jest tylko formą aktywności

intelektualnej – ma swoje reperkusje behawioralne i implikacje emocjonalne. Aby dotrzeć z

apelami o bezpieczeństwo do szerokiej gamy odbiorców, tj. dzieci, rodziców, bibliotek,

organizacji na rzecz dzieci, szkół itp., potrzebna jest bardziej wszechstronna edukacja,

dotycząca uświadomienia zagrożeń w ramach szerszego programu poznawania Internetu

113

Edukacja powinna obejmować nauczycieli, rodziców, opiekunów, pracowników bibliotek,

szkół, organizacji młodzieżowych i wszystkich tych, którzy udostępniają dzieciom Internet.

Wielu młodych ludzi zlekceważy zapewne ostrzeżenia przed nawiązywaniem kontaktów z

nieznajomymi przez Internet i nie posłucha sformułowanych dyrektywnie i autorytatywnie

zakazów i nakazów

114

. Dlatego aby programy były skuteczne, muszą uwzględniać również

głosy młodzieży przy tworzeniu odpowiednich strategii, a opiekunom powinny przekazywać

wiedzę i umiejętności dostosowane do poziomu odbiorcy. Również rodzice potrzebują

bardziej wszechstronnej informacji na temat możliwości filtrowania i monitorowania treści

internetowych oraz zrozumieć, że rozwiązania techniczne nie zastąpią bezpośredniego

zaangażowania najbliższych i ludzi zawodowo zajmujących się dziećmi. Środki zaradcze

stosowane online trzeba uzupełnić o akcje uświadamiające offline, przy wsparciu

finansowym i poparciu władz lokalnych i centralnych. Wiedza przekazywana na temat

Internetu powinna koncentrować się na jego mocnych stronach, a nie na słabościach, by

młodzież wykorzystała możliwości edukacyjne stąd płynące. Ponadto, aby zminimalizować

ryzyko i promować bezpieczeństwo w Internecie, trzeba również dzieci wyposażyć w

wiedzę i umiejętności techniczne, by same mogły się bronić poruszając się w

cyberprzestrzeni. Dziecko umiejące odpowiednio korzystać z dobrodziejstw Internetu to

111

Za: S. Taboł, Cyberuzależnienia, „Edukacja Medialna” 2003, nr 1.

112

Statut XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica, <http://www.bib.staszic.waw.pl>, 4.07.2006.

113

I. R. Berson, Cyberofiary: psychospołeczne konsekwencje wykorzystywania młodzieży za pośrednictwem

Internetu, <http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

dziecko, które umie odróżnić to, co jest najwyżej niejednoznaczne od tego, co może być

groźne. Niestety niełatwo to osiągnąć. Dziecko reaguje na komunikaty, nie uświadamiając

sobie często pojedynczych bodźców symbolizujących niebezpieczeństwo. W apelach o

bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni często kładzie się duży nacisk na konieczność uczenia

dzieci, jak rozpoznawać zagrażające sytuacje. Trzeba jednak pamiętać, że proces

werbowania dziecka może być wpleciony w nawiązywanie pozornie wolnej od zagrożeń

znajomości, która rozwija się w sposób naturalny w kierunku coraz bardziej intymnych

zwierzeń między dzieckiem a jego internetowym powiernikiem. Interakcje, do których

dochodzi pomiędzy ludźmi, tworzą zbiorowe doświadczenie, które wzmacnia więź i może

być wykorzystane do budowy zaufania i ukrycia oszustwa. Dziecku potrzebne są

umiejętności dostrzeżenia potencjalnie szkodliwych intencji osób napotykanych w

Internecie oraz zrozumienie zagrożeń anonimowości. Edukacja na temat ryzyka

wykorzystywania dzieci za pośrednictwem Internetu oraz okoliczności i środków

stosowanych, by dziecko zwabić, pomoże tak dzieciom, jak i dorosłym lepiej rozpoznawać

zagrożenia i skuteczniej im się przeciwstawiać

115

. Pomocne w profilaktyce uzależnienia

młodzieży od współczesnych mediów mogą być scenariusze zajęć oraz spotkań z rodzicami

na temat bezpieczeństwa w Sieci zamieszczone na końcu niniejszej pracy.

2.2. Formy profilaktyki

2.2.1. Przewodniki po Internecie

Przewodniki po Internecie to najczęściej stosowana forma działań profilaktycznych.

Przewodniki są dystrybuowane zarówno online (poprzez strony internetowe), jak i metodą

tradycyjną, tj. w formie broszur, książek i filmów video. Ich odbiorcami są głównie dzieci w

różnym wieku oraz rodzice. Przykładem organizacji popularyzującej taki przewodnik jest

Childnet International. Na swojej stronie internetowej autorzy promują bezpieczny sposób

korzystania z globalnej sieci (http://www.childnet-int.org). Hasło odnoszące się do

wskazówek, jakimi mają kierować się dzieci, używając Internetu, brzmi Smart (ang. bystry,

inteligentny), a wskazówki te są następujące:

1. Nie ujawniaj swoich danych personalnych;

114

N. Williams, Promoting safe use of the Internet. Final report to the European Commission, 2000,

<http://www.childnet-int.org/publications>, 15.08.2006.

2. Bez zgody rodziców nigdy nie spotykaj się z nikim, kogo poznałeś/aś przez Internet;

3. Nigdy nie przyjmuj e-maili, załączników itp. od osób, których nie znasz i którym nie

ufasz;

4. Pamiętaj, że ludzie w Internecie mogą podawać się za kogoś innego niż są naprawdę;

5. Powiedz rodzicom, jeżeli coś sprawiło, że czujesz się zakłopotany

116

Smart jest uniwersalną propozycją zachowań w Internecie dedykowaną wszystkim

użytkownikom, nie tylko najmłodszym. Przedstawione obrazowo i w przystępny sposób

propozycje wydają się być skutecznym narzędziem edukacyjnym. Oto przykład takiego

przewodnika.

Przewodnik dla dzieci

1. Nigdy nie podawaj informacji o sobie, takich jak: twój adres, numer telefonu, miejsce

pracy i numer do rodziców oraz nazwa i miejsce swojej szkoły;

2. Mów swoim rodzicom wszystko, co sprawiło, że czujesz się zakłopotany, kiedy

używałeś Internetu;

3. Nigdy bez zgody rodziców nie umawiaj się na spotkanie z kimś, kogo poznałeś w

Internecie. Jeżeli rodzice zgodzą się na spotkanie, upewnij się, że odbędzie się ono w

miejscu publicznym i nie idź tam sam;

4. Nigdy nie odpowiadaj na wiadomości z Sieci, które są dwuznaczne, obsceniczne,

agresywne, przerażające albo wywołujące u ciebie zmieszanie. Zrób kopię takiej

wiadomości i przekaż rodzicom, oni wyślą to do odpowiednich władz;

5. Nigdy bez zgody rodziców nie wysyłaj własnych zdjęć ani innych prywatnych

materiałów osobie, którą poznałeś online;

6. Przestrzegaj reguł, jakie ustalili twoi rodzice, dotyczących korzystania z Internetu;

7. W Internecie znajdują się strony przeznaczone tylko dla dorosłych. Jeżeli sam znajdziesz

taką stronę, opuść ją i przejdź na jedną ze stron przeznaczonych dla dzieci

117

Jeśli chodzi o przewodniki przeznaczone dla młodzieży oraz rodziców, to są one

bardzo podobne. Jedyna różnica to język, który jest dostosowany do wieku odbiorców i

ilości zawartych informacji. Przewodniki przeznaczone dla rodziców zawierają również

dodatkowe rady dotyczące sposobów kontrolowania stron WWW odwiedzanych przez

dzieci.

115

I. R. Berson, op. cit.

116

T. Kasprzak, Bezpieczna sieć – o profilaktyce zagrożeń dzieci w Internecie, <http://www.dzieckowsieci.pl>,

05.07.2006.

117

Ibidem.

2.2.2. Filtrowanie i ocenianie przekazów internetowych

Niezmiernie ważnym działaniem profilaktycznym są również technologie filtrujące

treści stron internetowych lub blokujące dostęp do określonych miejsc w Sieci (np. Cyber

Patrol, Cyber Sitter, Net Nanny lub Surf Watch). Zainstalowanie takiego programu,

działającego prewencyjnie, chroni młodego człowieka przed dostępem do treści związanych

z seksem i przemocą. Przykładowo, program Surf Watch nie pozwala na dostęp do ponad

tysiąca serwerów internetowych, które jego twórcy uznali za pornograficzne. Ponadto

potrafi on również zablokować dostęp do serwerów, których nazwy zawierają słowa

związane z pornografią. Rodzice mogą także korzystać z oprogramowania monitorującego

połączenie sieciowe, pozwalającego sprawować kontrolę nad wykorzystaniem dostępu do

Internetu przez dzieci (np. program Cyber Snop)

118

. Ponadto istnieją również tzw. systemy

oceniające (rating systems). Są to programy o różnym stopniu selekcji danych. Przykładem

takiego systemu jest The Recrational Software Council (http://www.rsac.org), który daje

możliwość samodzielnego decydowania o rodzaju i natężeniu filtracji. Zatem rodzice mogą

wybierać poziom nasycenia danymi treściami, który uznają za właściwy dla swoich

dzieci

119

. Niestety, niepokojący jest fakt, iż większość rodziców nie jest w stanie

samodzielnie zainstalować odpowiedniego systemu filtrującego. Badania przeprowadzone

na terenie Wielkiej Brytanii wśród rodziców w zakresie filtrowania treści internetowych

wykazały, że 20% rodziców nie wie, jak samodzielnie zainstalować taki system, a 26%

przyznało się, że nie jest pewna czy ma zainstalowany program

120

. Taki stan rzeczy

wskazuje, zatem na konieczność edukacji rodziców w zakresie profilaktyki uzależnienia od

Internetu.

2.2.2.1. Charakterystyka niektórych programów

filtrująco-blokujących

Cenzor

118

J. Bednarek, op. cit., s. 103-104.

119

T. Kasprzak, op. cit.

120

Ch. Coaklley, Systemy filtrowania i blokowania niewłaściwych treści w Internecie na przykładzie Wielkiej

Brytanii, <http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

Cenzor to polski program umożliwiający kontrolę nad korzystaniem z zasobów

Internetu. Blokuje dostęp do stron zawierających treści niebezpieczne i niecenzuralne, takie

jak: pornografia, przemoc i agresja, narkotyki, sekty oraz czaty i komunikatory, które

stanowią zagrożenie pedofilią.

Program dostępny jest w wersjach:

1. Cenzor IND – dla indywidualnych odbiorców;

2. Cenzor EDU – dla placówek oświatowych;

3. Cenzor BIZ – dla firm.

Po zainstalowaniu i włączeniu programu Cenzor nie wymaga on już stałej ingerencji

użytkownika, baza danych aktualizowana jest automatycznie raz w tygodniu. Podczas

instalacji program kopiuje z serwera bazę danych zakazanych stron oraz pliki zawierające

algorytmy blokujące, które analizują zawartości stron internetowych w wielu językach. Raz

w tygodniu jest dostępna aktualizacja bazy i algorytmów programu. Aktualizacje są

bezpłatne przez cały okres trwania licencji programu. Dezaktywacji programu może

dokonać tylko osoba znająca hasło. Ponadto program posiada kilka zabezpieczeń – przed

kopiowaniem, przed odinstalowaniem oraz zmianą ustawień (hasłem administratora), jak

również przed wykasowaniem katalogu zawierającego pliki programu Cenzor – opcja

ukrywanie katalogu Cenzor. Na każdym stanowisku użytkownika programu Cenzor

powstaje zapis historii odwiedzanych stron z możliwością odfiltrowania zakazanych stron.

Raport taki zawiera podstawowe informacje, takie jak: data, godzina, adres strony, kategoria

blokady. Ponadto posiada również opcję pozwalającą włączyć ochronę przed samoistnym

ściąganiem się na dysk twardy komputera „śmieci” internetowych. Administrator programu

może wpływać na sposób funkcjonowania zabezpieczeń, poprzez dokładanie własnych tzw.

hostów do bazy stron zakazanych, jak również może odblokowywać strony, które znajdują

się już w bazie. Ponadto program posiada funkcje pozwalające ograniczać czas spędzany w

Internecie. Dostępna jest także funkcja szybkiej konfiguracji przez sieć lokalną

121

Motyl

Motyl to program kontrolujący korzystanie z zasobów Internetu. Blokuje on strony

zawierające treści erotyczne i pornograficzne, a ponadto pozwala również na

zablokowanie dostępu do czatów, stron z bramkami SMS oraz uniemożliwia uruchamianie

121

Omówienie filtrów rodzinnych, <http://www.mp.mmx.pl/>, 09.08.2006.

komunikatorów: Gadu-Gadu, ICQ, czy Tlen. Program Motyl analizuje treść strony pod

kątem zawartości niedozwolonych słów i w przypadku ich występowania zamyka stronę.

Program ma wbudowane słowa kluczowe, których wystąpienie na stronie jest

niedozwolone. Są to słowa zarówno polskie, jak i obcojęzyczne. Jeżeli na stronie liczba

słów zakazanych osiągnie niedozwolony poziom, wówczas strona jest zamykana

122

Opiekun Dziecka w Internecie

Opiekun Dziecka w Internecie jest pierwszym w Polsce programem kontrolującym

dostęp dzieci do Internetu. Jest on bardzo łatwy w obsłudze a jednocześnie zawiera szereg

zaawansowanych mechanizmów, m.in. posiada bazę blokowanych witryn, która jest na

bieżąco aktualizowana przez Internet. Ponadto program został wyposażony w mechanizm

kontroli treści otwieranych stron, rozpoznający 7 języków obcych. Program blokuje strony

zawierające m.in. pornografię, przemoc oraz strony propagujące narkotyki. Opiekun

Dziecka w Internecie posiada również polski interfejs użytkownika i system pomocy,

wbudowaną bazę adresów stron internetowych – baza ta zawiera w chwili obecnej dane o

ponad 560 tys. polskich i zagranicznych stronach internetowych. Program „wpina” się

również do systemu Windows, co sprawia, że jego mechanizmy są bardzo trudne do

obejścia. Dzięki tej metodzie program działa z wszystkimi możliwymi programami

korzystającymi z protokołu HTTP, (co odróżnia Opiekuna od wielu innych polskich

programów). Również wykasowanie plików programu nie powoduje ominięcia jego

mechanizmów. W takim wypadku komputer zostaje odcięty od sieci Internet. Ponadto

program posiada moduł aktualizatora, umożliwiający pobieranie z Internetu baz

używanych przez program oraz instalację nowych wersji programu. Dla

zminimalizowania ilości przesyłanych danych, pobierane pliki aktualizacji są

kompresowane, a w wypadku baz, informacje przesyłane są w sposób przyrostowy.

Natomiast opcje konfiguracji, deinstalacji programu zabezpieczone są poprzez hasło

123

Należy również wspomnieć, iż program ten uzyskał pierwsze miejsce w rankingu

miesięcznika „Komputer Świat”.

Opiekun Ucznia. Net

122

Ibidem.

123

Ibidem.

Opiekun Ucznia. NET to w pełni uniwersalny sieciowy program kontrolujący treści

internetowe. Pozwala on na centralne zarządzanie profilami dostępu do Internetu na

wszystkich komputerach w sieci. Program oszczędza czas oraz pracę opiekuna pracowni

komputerowej. Na konsoli administratora pracowni dostępne są ustawienia, raporty oraz

statystyki z pracy stanowisk sieciowych. Program blokuje niepożądane strony internetowe

na podstawie definiowanych profili ograniczeń. Profile mogą dotyczyć zarówno całej sieci

globalnie, jak i poszczególnych stanowisk sieciowych (dzięki temu możliwe jest np.

wyłączenie spod kontroli programu wybranych komputerów). Dodatkowo wprowadzony

został moduł podglądu pracy ucznia ze stanowiska nauczycielskiego. Podobnie, jak wyżej

omówione programy Opiekun Ucznia. Net posiada polski interfejs użytkownika i system

pomocy, wbudowaną bazę adresów stron internetowych, mechanizm kontroli treści strony

na podstawie określonych słów kluczowych, jak również „wpina” się w system Windows,

co sprawia, że jego mechanizmy są bardzo trudne do obejścia. Posiada on również moduł

aktualizatora, umożliwiający pobieranie z Internetu baz używanych przez program oraz

instalację nowych wersji programu. Natomiast wszystkie opcje konfiguracji oraz

deinstalacji programu są zabezpieczone poprzez hasło

124

2.2.3. Hotlines

Hotlines to rodzaj linii interwencyjnych, których celem jest informowanie

odpowiednich władz o istniejących w Sieci nielegalnych materiałach. Jest to

rozpowszechniony i skuteczny sposób walki z przejawami pornografii i pedofilią w

Internecie. Hotlines dzielą się w zależności od rodzaju przestępstw, o których informacje

przyjmują. Są hotlines denuncjujące posiadanie i dystrybucję dziecięcej pornografii,

wykorzystywanie seksualne dzieci, dziecięcą prostytucję, seks-turystykę, w którą włączane

są dzieci. Przykładem organizacji stosującej hotlines jest The National Center for Missing &

Exploited Children

125

2.2.4. Jedno kliknięcie więcej

Jedno kliknięcie więcej to kampanie online informujące o zagrożeniach

występujących w Sieci, czyli dziecięcej pornografii oraz działaniach pedofilów. Zawierają

one porady dla dzieci, nauczycieli i rodziców, jak tych zagrożeń unikać i jak z nimi walczyć.

Znaleźć w nich również można adresy stron przyjaznych dzieciom, (czyli posiadających

124

Ibidem.

125

T. Kasprzak, op. cit.

walory edukacyjne, gdzie przedstawione treści podlegają monitorowaniu i są

dostosowywane do wieku odbiorców), gier i quizów. Nazwa tego typu kampanii wynika ze

struktury stron WWW, z których za pomocą „jednego kliknięcia” można przejść do innych

stron o podobnej tematyce

126

. Ponadto na wielu stronach WWW często odnaleźć można

więcej niż jeden z typów kampanii wyróżnionych powyżej. Warto wspomnieć również o

nielegalnych działaniach hakerów, których celem jest walka z pedofilią i pornografią

dziecięcą. Przykładem jest organizacja Ethical Hacker Against Pedophilia (EHAP)

(http://www.ehap.org), której walka z pedofilią w Internecie polega głównie na

odnajdywaniu i „hakowaniu” tego typu stron.

Reasumując, należy stwierdzić, iż rozmowa z dzieckiem na temat ryzyka, jakie

niesie nadmierne zaangażowanie w wirtualną rzeczywistość jest najlepszym sposobem

przeciwdziałania temu nałogowi. Niezmiernie ważne jest także zachęcanie do umiaru i

ostrożności korzystania z komputera oraz oferowanie innych ciekawych sposobów

spędzania wolnego czasu. Zatem aby uchronić dziecko przed uzależnieniem komputerowo-

sieciowym należy:

1. Konsekwentnie stosować zasadę: najpierw obowiązki – potem komputer;

2. Bezwzględnie ograniczyć czas spędzany przy komputerze do 1-2 godzin dziennie

(zależnie od wieku);

3. Robić częste przerwy w czasie korzystania z komputera (najlepiej, co pół godziny);

4. Oferować inne, atrakcyjne sposoby spędzania wolnego czasu;

5. Poświęcać dziecku jak najwięcej czasu i zainteresowania

127

Ivan Goldberg i Kimberly S. Young proponują kilka innych sposobów, dzięki

którym mogą pomóc sobie osoby uważające się za uzależnionych od Internetu lub będących

u progu uzależnienia. Pierwszym sposobem jest określenie swoich wzorców nadużywania.

Ważne jest również uświadomienie sobie podstawowych objawów uzależnienia oraz czasu,

jaki przeznacza się na kontakt z komputerem, jak również myślenie o Internecie. Drugim

sposobem jest zidentyfikowanie problemów leżących u podłoża tego uzależnienia.

Podobnie, jak ofiary innych nałogów, osoby uzależnione od Internetu powinny postawić

sobie pytanie: co powoduje, że uciekają od codziennego życia? Kolejnym sposobem jest

126

Ibidem.

127

M. Ćwiek, Uzależnienie od komputera i Internetu, <http://www.scholaris.pl>, 04.07.2006.

opracowanie i realizowanie planu „przepracowania” problemów, a nie ucieczka od nich,

która powoduje, że problem nie tylko nie znika, ale wręcz nasila się. Osoba uzależniona

musi, zatem podjąć odpowiednie kroki, żeby poradzić sobie z samym uzależnieniem. K.

Young radzi, żeby stopniowo ograniczać czas korzystania z Internetu, aż do uzyskania

rozsądnej jego ilości

128

Natomiast według W. Strykowskiego najlepszą metodą zapobiegania patologii

związanej z Internetem, jest bez wątpienia edukacja medialna, dokładniej edukacja

internetowa, która powinna objąć uczniów, nauczycieli i rodziców. Przede wszystkim

potrzebna jest ona nauczycielom i rodzicom, którzy powinni objąć odpowiednim

wychowaniem swoje dzieci i uczniów. Przed edukacją internetową, podobnie jak przed całą

edukacją medialną, należy postawić dwa cele: przygotowanie do posługiwania się

Internetem jako narzędziem pracy intelektualnej oraz przygotowanie do świadomego i

krytycznego korzystania z usług internetowych. R. Tadeusiewicz zwraca natomiast uwagę

na potrzebę wychowywania młodego pokolenia dla kultury w cyberprzestrzeni. Autor widzi

w tym jedyną skuteczną drogę poprawy obecnej sytuacji i odwrócenia negatywnych

tendencji rozwojowych w Sieci

129

. Bowiem rozwój technicznych możliwości ograniczania

dostępu do Sieci, np. poprzez różnego rodzaju programy blokujące lub filtrujące treści

niepożądane, w praktyce bywa mało skuteczne.

2.3. Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania

z komputera

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu

– dzieci w wieku 2-4 lata

1. Dzieci w tym wieku nie mogą korzystać same z Internetu.

2. Dodaj odpowiednie witryny do listy Ulubione, aby utworzyć własne środowisko

sieciowe dla swoich dzieci.

3. Korzystaj z wyszukiwarek przyjaznych dzieciom (np. MSN Kids Search (j. ang.)) lub

wyszukiwarek z funkcją kontroli rodzicielskiej.

128

Nadużywanie Internetu, przyczyny, objawy, konsekwencje, „Świat Problemów” 2002, nr 7/8, s. 45.

129

Za: I. Pulak, Dziecięcy świat w Internecie – potrzeby i niebezpieczeństwa, w: Dziecko w świecie wiedzy,

informacji i komunikacji, red. S. Juszczyk, I. Polewczyk, Toruń 2006, s.233.

4. Poszukaj narzędzi do filtrowania zawartości Internetu (np. funkcja kontroli

rodzicielskiej w usłudze MSN (j. ang.)), które będą uzupełniać a nie zastępować nadzór

rodzicielski.

5. Chroń dzieci przed nadmiernie pojawiającymi się reklamami, korzystając z

oprogramowania do blokowania „wyskakujących okienek”. Najnowsza wersja systemu

Windows XP oraz Pasek narzędzi MSN (j. ang.) są wyposażone w funkcję blokowania

pojawiających się okienek.

6. Zacznij uczyć dzieci, czym jest prywatność. Jeśli witryna zachęca dzieci do podania

imienia w celu dostosowania zawartości do ustawień użytkownika, pomóż dziecku

utworzyć pseudonim sieciowy, który nie ujawnia żadnych informacji osobistych.

7. Wszyscy członkowie rodziny powinni być przykładem dla dzieci w okresie, w którym

zaczynają one korzystanie z Internetu

130

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu

– dzieci w wieku 5-6 lat

1. Jak wyżej w pkt. 2.

2. Jak wyżej w pkt. 3.

3. Ustaw komputery z dostępem do Internetu w ogólnodostępnym miejscu, gdzie można

łatwo nadzorować poczynania dziecka.

4. Jak wyżej w pkt. 4.

5. Jak wyżej w pkt. 5.

6. Nie pozwalaj dzieciom w tym wieku korzystać z wiadomości błyskawicznych, poczty

elektronicznej, pokojów rozmów czy forów dyskusyjnych.

7. Zachęcaj dzieci do mówienia o tym, co wzbudza w nich niepokój lub poczucie

zagrożenia. Zachowaj spokój i przypominaj dzieciom, że nie spotka je żadna kara, jeśli

zwrócą na coś uwagę rodziców. Pochwal ich zachowanie i zachęć do ponownego

zwrócenia się do ciebie w takiej sytuacji. Dowiedz się więcej o sposobach

postępowania z internetowymi pedofilami i dręczycielami

131

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu

– dzieci w wieku 7-12 lat

130

<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips2-4.mspxt>, 28.12.2006.

131

<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips5-6.mspxt>, 28.12.2006.

1. Wraz z dziećmi sporządź domowy regulamin korzystania z Internetu.

2. Zachęcaj dzieci do odwiedzania tylko zaakceptowanych przez ciebie witryn.

3. Ustaw komputery z dostępem do Internetu w ogólnodostępnym miejscu, gdzie można

łatwo nadzorować poczynania dziecka.

4. Poszukaj narzędzi do filtrowania zawartości Internetu (np. funkcja kontroli

rodzicielskiej w usłudze MSN (j. ang.)), które będą uzupełniać a nie zastępować nadzór

rodzicielski.

5. Korzystaj z wyszukiwarek przyjaznych dzieciom (np. MSN Kids Search (j. ang.)) lub

wyszukiwarek z funkcją kontroli rodzicielskiej.

6. Zamiast pozwalać dzieciom na posiadanie własnych kont poczty elektronicznej, zwróć

się do dostawcy usług internetowych z prośbą o ustanowienie wspólnego konta

rodzinnego.

7. Naucz dzieci, że powinny się z tobą konsultować, zanim ujawnią jakiekolwiek

informacje w wiadomościach e-mail, pokojach rozmów, na forach dyskusyjnych, w

formularzach rejestracyjnych i profilach osobistych.

8. Naucz dzieci, że nie powinny pobierać programów, muzyki i plików bez zezwolenia.

9. Stosuj filtry wiadomości e-mail, aby blokować wiadomości od konkretnych osób lub

wiadomości zawierające określone słowa lub zwroty.

10. Nie pozwalaj dzieciom w tym wieku korzystać z wiadomości błyskawicznych.

11. Pozwalaj dzieciom korzystać wyłącznie z monitorowanych pokojów rozmów i forów

dyskusyjnych w renomowanych witrynach dla dzieci.

12. Rozmawiaj z dziećmi o ich internetowych znajomych i zajęciach, tak jak rozmawiasz o

zajęciach czy znajomych w świecie rzeczywistym, gdzie dzieci poznają nowych ludzi.

13. Zabroń umawiania się z osobami poznanymi w Internecie.

14. Porozmawiaj z dziećmi o seksualności, ponieważ łatwo mogą się „natknąć” na treści

przeznaczone dla dorosłych lub na internetową pornografię.

15. Zachęcaj dzieci do mówienia o tym, co wzbudza w nich niepokój lub poczucie

zagrożenia.

16. Zachowaj spokój i przypominaj dzieciom, że nie spotka je żadna kara, jeśli zwrócą na

coś uwagę rodziców. Pochwal ich zachowanie i zachęć do ponownego zwrócenia się do

ciebie w takiej sytuacji. Dowiedz się więcej o sposobach postępowania z internetowymi

pedofilami i dręczycielami

132

<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips7-12.mspxt>, 28.12.2006.

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu

– dzieci w wieku 13-17 lat

1. Wraz ze swoimi nastoletnimi dziećmi sporządź domowy regulamin korzystania z

Internetu. Należy w nim określić rodzaj witryn, których dzieci nie mogą przeglądać,

godziny, w jakich mogą korzystać z Internetu oraz zasady komunikacji internetowej,

obejmujące korzystanie z pokojów rozmów.

2. Ustaw komputer z dostępem do Internetu w ogólnodostępnym miejscu, a nie w

pokojach dzieci.

3. Rozmawiaj z dziećmi o ich internetowych znajomych i zajęciach, tak jak rozmawiasz o

innych zajęciach czy znajomych. Porozmawiaj z dziećmi o liście osób, z którymi

wymieniają wiadomości błyskawiczne i upewnij się, że nie rozmawiają z

nieznajomymi.

4. Poszukaj narzędzi do filtrowania zawartości Internetu (np. funkcja kontroli

rodzicielskiej w usłudze MSN (j. ang.)), które będą uzupełniać a nie zastępować nadzór

rodzicielski.

5. Dowiedz się, jakie pokoje rozmów i fora dyskusyjne odwiedzają dzieci i z kim tam

rozmawiają. Zachęć je do korzystania z monitorowanych pokojów rozmów i nalegaj,

aby nie opuszczały publicznych obszarów tych pokojów.

6. Zabroń umawiania się z osobami poznanymi w Internecie.

7. Naucz dzieci, że bez pozwolenia nigdy nie powinny ujawniać jakichkolwiek informacji

osobistych w wiadomościach e-mail, pokojach rozmów, wiadomościach

błyskawicznych, formularzach rejestracyjnych, profilach osobistych i że nie powinny

uczestniczyć w konkursach internetowych.

8. Naucz dzieci, że nie powinny pobierać programów, muzyki i plików bez zezwolenia.

Powiedz im, że udostępnianie plików lub pobieranie z Internetu tekstów, obrazów lub

ilustracji może stanowić naruszenie praw autorskich i złamanie prawa.

9. Zachęcaj dzieci do mówienia o tym, co wzbudza w nich niepokój lub poczucie

zagrożenia.

10. Zachowaj spokój i przypominaj dzieciom, że nie spotka je żadna kara, jeśli zwrócą na

coś uwagę rodziców (ważne jest, aby nastolatki nie obawiały się, że utracą możliwość

korzystania z komputera). Dowiedz się więcej o sposobach postępowania z

internetowymi pedofilami i dręczycielami.

11. Porozmawiaj z dziećmi o treściach przeznaczonych dla dorosłych i pornografii w

Internecie – skieruj je do właściwych witryn poświęconych zdrowiu i seksualności.

12. Pomóż im chronić się przed spamem. Powiedz dzieciom, aby nie podawały w Internecie

swojego adresu e-mail, nie odpowiadały na wiadomości od nieznajomych oraz aby

stosowały filtry wiadomości e-mail.

13. Zapoznaj się z witrynami, które dzieci często odwiedzają. Upewnij się, że nie

odwiedzają witryn z obraźliwymi treściami i nie wysyłają informacji osobistych lub

swoich zdjęć.

14. Naucz dzieci odpowiedzialnego, etycznego zachowania w Internecie. Dzieci nie

powinny używać Internetu do rozsiewania plotek, tyranizowania lub grożenia innym.

15. Upewnij się, że dzieci uzgadniają z tobą transakcje finansowe dokonywane w

Internecie, np. zamówienie, kupno lub sprzedaż jakiegoś przedmiotu.

16. Omów z dziećmi zjawisko hazardu internetowego oraz zagrożenia, jakie ze sobą niesie.

Przypomnij im, że uprawianie hazardu internetowego przez osoby niepełnoletnie jest

nielegalne

133

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z gier

komputerowych

1. Powinieneś wiedzieć, w jakie gry grają Twoje dzieci. Powinieneś sprawdzać, jakie gry

znajdują się w domowym komputerze i w jakie gry grają dzieci u kolegi czy koleżanki.

Przed podjęciem decyzji o kupnie gry komputerowej ważne jest, abyś uzyskał rzetelną

informację na jej temat. Bowiem nieświadomy rodzic może obecnie bez wahania kupić

jedną z najbardziej brutalnych gier komputerowych Carmaggeddon 2000 TDR, kiedy

dziecko na przykład powie, że są to po prostu wyścigi samochodowe. Należy uważnie

oglądać pudełka – czasem można znaleźć jakieś napisy drukowane drobną czcionką w

mało widocznym miejscu.

2. Powinieneś ustalić zasady, z jakich gier dzieci mogą korzystać, a które z gier są dla nich

niedozwolone i dlaczego. Sam zakaz nie wystarczy – ważne jest, aby rozmawiać z

dziećmi o oddziaływaniu gier zawierających przemoc na ich psychikę. Należy również

proponować dzieciom gry edukacyjne, logiczne, encyklopedie i programy do

interaktywnej nauki języków obcych itd.

133

<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips13-17.mspxt>, 28.12.2006.

3. Dziecko powinno korzystać z gier komputerowych tylko wówczas, gdy rodzice są w

domu. Należy stosować zasadę, aby dziecko zawsze pytało rodziców o pozwolenie

korzystania z gier komputerowych.

4. Powinieneś bezwzględnie ograniczyć czas spędzany przy komputerze do 1-2 godzin.

Szkoccy badacze określili normy bezpiecznego posługiwania się komputerem przez

dzieci: do 12 roku życia nie należy używać go dłużej niż jedną godzinę, między 12 a 16

rokiem życia można korzystać z komputera najwyżej 2 godziny. Powinieneś także robić

dziecku częste przerwy, „odrywać” je od komputera, przynajmniej, co pół godziny.

5. Konsekwentnie stosować zasadę: najpierw obowiązki, potem komputer.

6. Częściej zapraszać do domu koleżanki i kolegów dziecka. Pokazywać im inne formy

spędzania wolnego czasu. Więcej czasu spędzać z dzieckiem

134

Oprócz przedstawionych porad rodzice oraz opiekunowie powinni przede wszystkim

mieć świadomość, że dzieci nie potrzebują elektronicznych zabawek, aby być szczęśliwymi.

Najbardziej potrzebują miłości, zrozumienia, życzliwej troski i zainteresowania ze strony

dorosłych. I jest to chyba jedyny sposób na uchronienie dziecka przed niekorzystnym

wpływem gier komputerowych oraz innych mediów.

134

D. Sikorski, Szkodliwe wpływy gier komputerowych,

<http://sop.sds.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=29&Itemid=54&limit=1&limitstart=5>,
26.06.2006.

3. Założenia metodologiczne badań własnych

3.1. Uwagi wprowadzające

Metodologiczne założenia badań własnych pozwoliły mi na wybór odpowiedniego

typu badań. Jak podaje M. Łobocki dla podejścia ilościowego, które zastosowałam w pracy,

najodpowiedniejszym typem badań są badania weryfikacyjne. Pozwalają one uchwycić w

sposób w miarę obiektywny główne zależności sprawcze pomiędzy zmiennymi

niezależnymi i zależnymi, tj. określonymi oddziaływaniami (przyczynami) i ich

następstwami (skutkami). W tego typu badaniach punktem wyjścia są bądź to znane bliżej

przyczyny (bez znajomości skutków) bądź znane dokładnie skutki (bez znajomości

przyczyn). W pierwszym przypadku mamy do czynienia z weryfikacyjnymi badaniami

indukcyjnymi, a w drugim z weryfikacyjnymi badaniami redukcyjnymi

135

W pracy zastosowałam badania weryfikacyjne typu indukcyjnego oraz typu

redukcyjnego. Badania weryfikacyjne typu indukcyjnego polegają na znajdywaniu

następstw dla znanych przyczyn, czyli określaniu zmiennych zależnych, będących wynikiem

znanych zmiennych niezależnych. Natomiast badania weryfikacyjne typu redukcyjnego

polegają na ustalaniu przyczyn (oddziaływań) dla znanych bliżej skutków (następstw),

spowodowanych przez te przyczyny. Zatem badania redukcyjne są próbą szukania i

znajdywania racji, czyli uzasadnienia dla dobrze znanych następstw

136

3.2. Cel i przedmiot badań

Przeprowadzonym badaniom przyświecały dwa cele: poznawczy oraz praktyczny.

Cel poznawczy miał złożony charakter. Dotyczył, bowiem poznania zagrożeń, z jakimi

135

M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2007, s. 162.

136

Ibidem, s. 162-163.

spotyka się młodzież korzystająca z komputera oraz sieci Internet. Ponadto chodziło w nim

również o wskazanie najczęściej pojawiających się symptomów uzależnienia od tego

medium oraz zmian w zachowaniu młodzieży. Celem dodatkowym podjętych badań było

także poznanie najważniejszych czynników tkwiących w środowisku rodzinnym, mających

wpływ na powstawanie uzależnienia od komputera oraz sieci Internet. Cel poznawczy

zawierał również działania profilaktyczne, jakie powinna podejmować rodzina, aby nie

dopuścić do uzależnienia swoich dzieci od współczesnych mediów.

Cel praktyczny natomiast to wnioski i postulaty wynikające z analizy

zgromadzonego materiału badawczego, które mogą być bardzo przydatne podczas

prowadzenia procesu socjalizacji dziecka, nie tylko dla rodziców, ale i pedagogów,

socjologów oraz psychologów.

Przedmiotem podjętych badań były zagrożenia płynące ze współczesnych mediów

oraz zmiany w zachowaniu młodzieży powstałe pod wpływem ich oddziaływania.

3.3. Problemy badawcze i hipotezy

Jednym z podstawowych warunków podejmowania wszelkich badań naukowych jest

uświadomienie sobie przez badającego zakresu i obszaru jego niewiedzy, czyli określenia

tzw. problemów badawczych

137

W. J. Paluchowski problem badawczy traktuje jako bodziec intelektualny wywołujący

reakcję w postaci badań naukowych

138

. Natomiast według J. Sztumskiego problem

badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub

istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to uświadomienie sobie trudności z

wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości, a mówiąc jeszcze

inaczej, to deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania

139

Na podstawie analizy literatury oraz określonego celu badań sformułowałam główny

problem badawczy. Zawierał się on w następującym pytaniu:

W jaki sposób współczesne media wpływają na uzależnienie się młodzieży?

Tak ogólnie sprecyzowany problem badawczy pociągnął za sobą konieczność

wyodrębnienia z niego problemów szczegółowych, które sformułowałam następująco:

137

M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Warszawa 2005, s. 32.

138

W. J. Paluchowski, Diagnoza psychologiczna, podejście ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001, s. 37.

139

J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999, s. 51.

1. Czy regularność oraz długość czasu korzystania z komputera oraz sieci Internet może

wpływać na proces uzależnienia się młodzieży od tego medium?

2. Czy łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania oraz stały dostęp do sieci

Internet może wpływać na proces uzależnienia się młodzieży od tych mediów?

3.Jakich zagrożeń najbardziej obawiają się dorośli (studenci pracujący) oraz młodzież

korzystająca z komputera i Internetu?

4. Jakie zaburzenia psychofizyczne może przejawiać młodzież długotrwale korzystająca

z komputera oraz Internetu?

5. Jakie elementy środowiska rodzinnego mogą w największym stopniu sprzyjać

powstawaniu uzależnienia się młodzieży od komputera oraz Internetu?

6. Jakie działania profilaktyczne powinna podejmować rodzina, aby nie dopuścić do

uzależnienia się młodzieży od współczesnych mediów?

Analiza literatury przedmiotu oraz wstępne badania własne upoważniły mnie do

postawienia hipotezy głównej oraz hipotez szczegółowych.

Według A. Maszke: hipoteza jest pewnym przypuszczeniem lub stwierdzeniem

naukowym, odnoszącym się do dających się zaobserwować faktów, zjawisk czy procesów,

których prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na podstawie przeprowadzonych badań

empirycznych

140

Hipotezę główną sformułowałam następująco: Współczesne media stanowią

poważne zagrożenie dla młodzieży.

Sieć internetowa to źródło bogactwa wiedzy, które może rozwijać zainteresowania

jednostki, dzielić się nimi i doskonalić je. Ale jest to również technologia, która może

zburzyć wszelkie tradycyjne bariery poprzez nowe formy komunikowania się ludzi. Może

doprowadzić do pozbycia się przez młodzież wszelkich hamulców działania oraz

spowodować uzależnienie, którego pierwszym symptomem jest zaniedbywanie obowiązków

szkolnych oraz domowych. Uzależnienie od tego medium niekiedy może doprowadzić

również do podejmowania przez młodzież działań przestępczych bądź samobójczych.

Hipotezy szczegółowe:

1. Regularność oraz długość czasu korzystania z komputera, jak również sieci Internet w

znacznym stopniu wpływa na uzależnienie się młodzieży. Dużą rolę odgrywa tu

również osobowość młodzieży, która jest jeszcze niedojrzała a tym samym bardzo

podatna na różnego rodzaju negatywne wpływy.

2. Łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania oraz stały dostęp do sieci

Internet wpływa na proces uzależnienia się młodzieży od tych mediów.

3. Dorośli oraz młodzież korzystająca z komputera oraz Internetu najbardziej obawiają

się zagrożeń seksualnych typu: pedofile, pedofilia, demoralizacja, molestowanie.

Duże obawy dorośli mają również w stosunku do przemocy, wyłudzeń, oszustw oraz

różnego rodzaju negatywnych subkultur, np. sekt, narkomanii itp.

4. Długotrwałe korzystanie ze współczesnych mediów może w znacznym stopniu

wpływać na zmiany w zachowaniu młodzieży. Zmiany te mogą objawiać się

zaburzeniami fizycznymi: wady postawy ciała, wady wzroku, zaburzenia snu itp.

oraz zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: frustracja, przygnębienie,

rozdrażnienie, lęk, depresja, zmęczenie, brak koncentracji uwagi itp.

5. Na uzależnienie młodzieży od komputera oraz sieci Internet znaczny wpływ miały

takie elementy środowiska rodzinnego, jak: brak czasu dla dziecka, brak

zainteresowania się sprawami dziecka, brak kontroli rodziców oraz nieodpowiednio

wypełniony czas wolny dziecka.

6. Do podstawowych działań profilaktycznych podejmowanych przez rodzinę zaliczyć

należy rozmowę z dzieckiem. Bowiem poprzez rozmowę rodzice są w stanie

dostrzec zmiany w zachowaniu dziecka. W przypadku nasilenia się u dzieci zaburzeń

psychofizycznych, konieczne jest zwrócenie się o pomoc do psychologa bądź też do

poradni pedagogicznej.

3.4. Zmienne i wskaźniki

Zgodnie z obranym typem badań oraz przyjętą problematyką badawczą

zdefiniowałam zmienne oraz ich wskaźniki. Zmienna, która jest przedmiotem badania i

której związki z innymi chcemy wyjaśnić nosi nazwę zmiennej zależnej. Natomiast zmienne,

od których ona zależy, które na nią oddziaływają noszą nazwę zmiennych niezależnych

141

Zaś zmienne pośredniczące (interwencyjne) modyfikują charakter zależności między

zmiennymi niezależnymi a zależnymi

142

. Można, zatem powiedzieć za E. Siwiec, że

140

A. Maszke, Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Rzeszów 2004, s. 53.

141

J. Brzeziński, Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1984, s. 22.

142

W. Goriszowski, Podstawy metodologiczne badań pedagogicznych, Warszawa 2006, s. 48.

zmienna pośrednicząca (interwencyjna) to hipotetyczny czynnik wpływający pośrednio

zarówno na zmienne zależne, jak i niezależne

143

Zgodnie z przyjętymi w ramach badań problemami, zmienną zależną stanowi

uzależnienie młodzieży, zmienną niezależną stanowią współczesne media a zmienną

pośredniczącą środowisko rodzinne.

W badaniach zmienne zostały określone za pomocą poniższych wskaźników.

Zmienną zależną – uzależnienie młodzieży – określiłam przez:

- regularność i długość czasu, jaki młodzież przeznacza na kontakt z komputerem i

Internetem, łatwość dostępu do komputera oraz Internetu, okres jego posiadania oraz

formy wykorzystywania komputera i sieci Internet;

- zmiany w zachowaniu młodzieży – zaniedbywanie obowiązków szkolnych oraz

domowych, utrata dotychczasowych zainteresowań oraz rzeczywistego kontaktu z

rówieśnikami;

- zaburzenia psychofizyczne młodzieży: myślenie o Internecie, frustracja, przygnębienie,

lęk, rozdrażnienie, depresja, pobudzenie psychoruchowe, zmęczenie, zaburzenia snu,

brak koncentracji uwagi, wady postawy ciała, wady wzroku, bóle głowy.

Zmienna niezależna – współczesne media, do których zaliczyłam: komputer, sieć

Internet oraz gry komputerowo-sieciowe.

Zmienna pośrednicząca to środowisko rodzinne, które nie tylko wpływało na proces

uzależnienia się młodzieży od współczesnych mediów, ale również podejmowało działania

profilaktyczne, aby nie dopuścić do tego uzależnienia. Do czynników środowiska

rodzinnego, które wpływały na uzależnienie od współczesnych mediów zaliczyłam: brak

czasu dla dziecka, brak zainteresowania się sprawami dziecka, brak odpowiedniej kontroli

rodziców podczas korzystania ze współczesnych mediów oraz nieodpowiednio wypełniony

czas wolny dziecka. Natomiast do działań profilaktycznych stosowanych przez rodziców

zaliczyłam: rozmowę z dzieckiem, kary polegające na odsunięciu dziecka od komputera,

wspólne rozmowy z rodziną na temat skutków długotrwałego przesiadywania przed

komputerem oraz propozycje udania się do specjalisty.

3.5. Metoda, technika, narzędzie badawcze

143

E. Siwiec, Zmienne i ich opis, w: Metodologia i metody badań psychologicznych, red. K. Czarnecki,

Katowice 1980, s. 39.

Ze względu na typ podjętych badań i przyjętą problematykę zastosowałam podejście

ilościowe, które – zdaniem R. Pachocińskiego – wywodzi się z teorii i metodologii nauk

przyrodniczych, które przywiązują szczególną uwagę do związków przyczynowych w celu

wykrycia zasad i praw funkcjonowania obiektywnej rzeczywistości, a więc wyjaśniania

badanych zjawisk

144

. Ponadto, podejście to pozwala w standardowy sposób zbierać i

analizować bardzo wiele danych, a także wyciągać na tej podstawie wnioski o charakterze

ogólnym

145

. Dlatego w badaniach posłużyłam się metodą usytuowaną w nurcie metodologii

ilościowej. Była nią metoda sondażu diagnostycznego, zwana również „sondażem na próbie

reprezentatywnej” lub „sondażem ankietowym”

146

. Metoda ta pozwala na wyjaśnienie

masowych zjawisk oraz ważniejszych procesów występujących w badanej zbiorowości

147

Zgodnie z przyjętą metodą, w badaniach zastosowałam takie techniki badawcze, jak:

ankieta oraz wywiad. Podstawową techniką badawczą była ankieta, która została skierowana

do młodzieży gimnazjalnej posiadającej w domu komputer, korzystającej z niego i z sieci

Internet. Celem ankiety było uzyskanie od młodzieży informacji na temat częstotliwości

oraz form wykorzystywania komputera i Internetu, zagrożeń, z jakimi spotyka się ona

korzystając z komputera oraz Internetu, jak również pierwszych symptomów uzależnienia

od tych mediów. Ankieta miała charakter anonimowo-audytoryjny, tzn. badacz nie wymagał

od respondentów ujawnienia swojego imienia i nazwiska oraz wszyscy respondenci zostali

zgromadzeni w jednym pomieszczeniu, w którym to pod bezpośrednim nadzorem badacza

odpowiadali pisemnie na pytania kwestionariuszowe

148

. Pytania zawarte w ankiecie

zawierały kafeterię zamkniętą, półotwartą, a także koniunktywną (aneks nr 1). Natomiast

kwestionariusz wywiadu został skierowany do studentów studiów niestacjonarnych Wyższej

Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie Wydział Nauk Humanistyczno-Społecznych w

Olsztynie, posiadających dzieci w wieku gimnazjalnym. Głównym celem tego wywiadu,

było poznanie opinii osób dorosłych (rodziców) na temat wpływu współczesnych mediów

na młodzież. Ponadto celem wywiadu było również poznanie obaw rodziców, co do

zagrożeń płynących z komputera i Internetu oraz najważniejszych czynników tkwiących w

środowisku rodzinnym, mających wpływ na powstawanie uzależnienia komputerowo-

sieciowego wśród młodzieży. Wywiad ten dostarczył również danych dotyczących

144

R. Pachociński, Metody ilościowe i jakościowe w badaniach oświatowych, „Edukacja” 1997, nr 3, s. 37.

145

J. Klebaniuk, Metody jakościowe – wyznawanie dla tradycyjnej psychologii, w: Metody jakościowe w

psychologii współczesnej, red. M. Straś-Romanowska, Wrocław 2000, s. 33; K. Wieczorkowski, Komputerowe
wspomaganie badań jakościowych w pedagogice, „Forum Oświatowe” 2003, nr 1 (28), s.141-159.

146

M. Guziuk, op. cit., s. 56.

147

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001.

148

W. Puślecki, Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985, s. 147.

podejmowanych przez rodziców wszelkich działań profilaktycznych. Miał on charakter

wywiadu skategoryzowanego, tj. ściśle określał kolejność stawianych pytań, dając tym

samym większą możliwość porównywania danych. Pytania zawarte w kwestionariuszu były

otwarte, półotwarte oraz zamknięte (aneks nr 2).

3.6. Teren badań i ich organizacja

Badania przeprowadziłam w Publicznych Gimnazjach Nr 1 i Nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim oraz w Publicznym Gimnazjum Nr 2 w Ornecie. Badaniami objęłam również

studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie Wydział Nauk

Humanistyczno-Społecznych w Olsztynie. Byli to studenci studiów niestacjonarnych

kierunku pedagogika.

Publiczne Gimnazjum Nr 1 w Lidzbarku Warmińskim jest najstarszą z placówek, w

których przeprowadziłam badania. Budynek został oddany do użytku w 1907 roku. Od

stycznia 1945 roku do końca sierpnia 1999 roku znajdowała się w nim szkoła podstawowa, a

od września 1999 roku znajduje się gimnazjum. Do szkoły tej uczęszcza 341 uczniów, w

tym 175 dziewcząt oraz 166 chłopców. 117 uczniów posiada w domu komputer. Większość

uczniów (305) to mieszkańcy miast, pozostałe osoby (36) pochodzą ze wsi. Gimnazjum

posiada 12 oddziałów. Jest w nim zatrudnionych 36 pracowników, w tym 30 nauczycieli, z

których 29 ma wykształcenie wyższe, 1 osoba pracuje w administracji a 5 osób w obsłudze.

Publiczne Gimnazjum Nr 2 w Lidzbarku Warmińskim powstało 1 września 1999

roku. Od roku 1992 do końca sierpnia 1999 w budynku znajdowała się szkoła podstawowa.

W Gimnazjum uczy się 475 uczniów, w tym 234 dziewczęta oraz 241 chłopców. 196

uczniów posiada w domu komputer. Większość uczniów (400 osób) pochodzi z miasta a

tylko zaledwie 75 osób ze wsi. Gimnazjum posiada 17 oddziałów. Jest w nim zatrudnionych

45 pracowników, w tym 37 nauczycieli z wyższym wykształceniem, 2 osoby pracują w

administracji, natomiast 6 osób w obsłudze.

Publiczne Gimnazjum Nr 2 w Ornecie powstało 1 września 1999 roku. Budynek

został oddany do użytku w roku 1962, w którym początkowo, tj. do września 2000 roku

znajdowała się szkoła podstawowa. W latach 1999-2000 w budynku mieściły się dwie

placówki, tj. szkoła podstawowa oraz gimnazjum. Natomiast od września 2000 roku w

budynku znajduje się tylko gimnazjum. W szkole tej uczy się 387 uczniów, w tym 177

dziewcząt oraz 210 chłopców. 274 uczniów pochodzi z miasta a 113 ze wsi. 222 uczniów

posiada w domu komputer. Gimnazjum posiada 15 oddziałów, w którym jest zatrudnionych

54 pracowników, w tym 40 nauczycieli, z których 36 posiada wykształcenie wyższe, 5 osób

pracuje w administracji a 13 osób w obsłudze.

Kolejna placówka, w której przeprowadziłam badania to Wydział Nauk

Humanistyczno-Społecznych w Olsztynie. Wydział powstał na bazie Instytutu Pedagogiki

Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie, który swoją działalność rozpoczął w

1994 roku, kształcąc blisko 300 studentów na kierunku pedagogika na specjalnościach:

nauczanie początkowe i pedagogika pracy. W Instytucie Pedagogiki od roku 1998

utworzono kierunek politologia ze specjalnością: integracja europejska i politologia

administracyjno-samorządowa. Na mocy Uchwały nr 5/NK/2000 Senatu Wyższej Szkoły

Pedagogicznej TWP w Warszawie z dnia 6 listopada 2000 roku w sprawie zmiany

organizacji Uczelni został utworzony Wydział Nauk Humanistyczno-Społecznych w

Olsztynie. Od roku 2000 Wydział dysponuje własnym budynkiem o łącznej powierzchni

3 174,8m². Do realizacji procesu dydaktycznego Wydział posiada: 20 sal dydaktycznych, 5

sal wykładowych, 5 sal seminaryjnych i 2 pracownie komputerowe. Na Wydziale

funkcjonuje Koło Grafiki Komputerowej, Koło Naukowe Internetowe, Koło Plastyczne i

Koło Politologów.

Badania przeprowadziłam w okresie od września do grudnia 2005 roku.

Pierwszym etapem badań było spotkanie z uczniami szkół gimnazjalnych, podczas

którego przeprowadziłam z nimi pogadankę na temat skutków długotrwałego korzystania z

komputera oraz Internetu, a następnie poprosiłam o wypełnienie kwestionariusza ankiety.

Natomiast kwestionariusz wywiadu skierowany do rodziców, został wypełniony przez

studentów studiów niestacjonarnych Wydziału Nauk Humanistyczno-Społecznych w

Olsztynie. Zanim jednak poprosiłam studentów o wypełnienie kwestionariusza, również

przeprowadziłam z nimi dyskusję na temat zagrożeń płynących z Sieci, po czym każdy ze

studentów udzielił informacji dotyczących posiadania dzieci w wieku gimnazjalnym oraz

komputera, jak również wyraził chęć na przeprowadzenie z nim badań. Kwestionariusz

wywiadu został wypełniony przez studentów podczas zajęć z zakresu patologie społeczne

prowadzonych przez mnie. Z uwagi na to, iż nie każdy z badanych studentów posiadał

dzieci w wieku szkolnym, część kwestionariuszy wywiadu zostało rozdanych wśród

studentów studiów niestacjonarnych kierunku politologia.

3.7. Charakterystyka badanej populacji

Badaniami objęłam 400 osób korzystających z komputera oraz sieci Internet. Połowę

respondentów stanowiła młodzież trzech szkół gimnazjalnych (Publiczne Gimnazjum Nr 1 i

Nr 2 w Lidzbarku Warmińskim oraz Publiczne Gimnazjum Nr 2 w Ornecie). Pozostali

badani to studenci studiów niestacjonarnych Wydziału Nauk Humanistyczno-Społecznych

w Olsztynie.

Spośród badanej grupy młodzieży gimnazjalnej 51,5% stanowili chłopcy a 48,5%

dziewczęta. Szczegółowe dane dotyczące liczby badanej młodzieży w poszczególnych

placówkach przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Liczba badanej młodzieży z podziałem na poszczególne placówki

Kategorie
odpowiedzi

Publiczne

Gimnazjum

nr 1, Lidzbark

Warmiński

Publiczne

Gimnazjum

nr 2, Lidzbark

Warmiński

Publiczne

Gimnazjum

nr 2, Orneta

Ogółem

Dziewczęta

48,5

Chłopcy

103

51,5

Razem

200

100,0

Źródło: Badania własne.

Badana grupa młodzieży w większości pochodziła ze środowiska inteligenckiego –

54% oraz robotniczego – 39%. I tylko 8% respondentów to młodzież pochodząca ze

środowiska chłopskiego. Jeśli chodzi o wykształcenie rodziców badanej grupy młodzieży to

jest ono zróżnicowane. Lepiej wykształconą grupą są matki badanych. Bowiem aż 73% z

nich posiada wykształcenie średnie oraz wyższe. Natomiast wśród ojców dominuje

wykształcenie średnie oraz zawodowe. Posiada je aż ponad 70% ojców. Szczegółowe dane

dotyczące wykształcenia rodziców badanej młodzieży przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Wykształcenie rodziców badanej młodzieży

Kategorie odpowiedzi

Matka

Ojciec

Niepełne podstawowe

1,0

Podstawowe

3,0

2,2

Zawodowe

23,1

29,6

Średnie

40,2

43,6

Wyższe

32,7

23,6

Razem

199

100,0

179

100,0

Źródło: Badania własne.

Wyniki badań zawarte w tabeli 2 wskazują również na występowanie wśród

rodziców badanej młodzieży wykształcenia najniższego, czyli niepełnego podstawowego

oraz podstawowego. Posiadało je 4% matek oraz ponad 3% ojców.

Jeśli chodzi o grupę badanych studentów to przeważały w niej kobiety, bowiem

stanowiły one prawie 70% (tj. 67% ogółu badanych), zaś 33% badanych to mężczyźni.

Większość badanych studentów (tj. 92% ogółu)

zamieszkuje miasto, a zaledwie 8% wieś.

Zadziwiający jest jednak fakt, że pomimo dużej grupy badanych zamieszkujących miasto,

większość z nich (tj. 61% ogółu) pochodzi ze środowiska robotniczego oraz chłopskiego. I

tylko 39% badanych pochodzi ze środowiska inteligenckiego. Natomiast wiek badanych

studentów charakteryzował się dość znacznym zróżnicowaniem. Zarówno wśród kobiet, jak

i wśród mężczyzn dominowała grupa wiekowa 31-40 lat. Kobiety znajdujące się w tym

przedziale wiekowym stanowiły liczbę 96 osób, tj. aż 71,6% ogółu badanych kobiet,

natomiast mężczyźni – 29 osób, tj. 43,9% ogółu badanych mężczyzn. Szczegółowe dane

dotyczące wieku badanych studentów pod względem płci przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Zróżnicowanie badanych studentów wg płci i wieku

Wiek

Mężczyzna

Kobieta

25-30 lat

22,7

11,2

31-40 lat

43,9

71,6

41-52 lata

33,3

17,2

Razem

100,0

134

100,0

Źródło: Badania własne.

Wyniki badań zawarte w tabeli 3 wskazują, iż na drugim miejscu znajdowali się

studenci będący w przedziale wiekowym 41-52 lata. Wśród kobiet były to 23 osoby, co

stanowiło 17,2% ogółu badanych kobiet, natomiast wśród mężczyzn – 22 osoby, co

stanowiło 33,3% ogółu badanych mężczyzn. Najmniej było osób w najmłodszym przedziale

wiekowym, tj. 25-30 lat. W obu grupach badawczych liczba osób znajdujących się w tym

przedziale wynosiła tyle samo, tj. 15.

4. Młodzież w nałogu komputerowo-sieciowym

4.1. Zaawansowanie młodzieży w nałogu

Na zaawansowanie młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym wpływ ma wiele

czynników. Badania wykazały, że jednym z głównych czynników jest przede wszystkim

liczba godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem. Dłużej, jak wykazały badania,

przed komputerem przesiadują chłopcy. 44,7% ogółu chłopców spędza przed komputerem

ponad 4 godziny dziennie. W tej grupie badanych znajdowały się osoby, których czas

korzystania z komputera przedstawiał się następująco: 5-6 godzin – 11 osób (5,5%); 7-8

godzin – 8 osób (4%); 9-10 godzin – 5 osób (2,5%). Niepokojący jest również fakt, iż w tej

grupie badanych chłopców zanotowałam przypadek, gdzie czas spędzany przed komputerem

dochodził do 20 godzin dziennie. Taki stan rzeczy, świadczy o tym, że jednostka znajduje

się w głębokiej fazie uzależnienia, czyli tzw. fazie ucieczki, w której następuje całkowite

odsunięcie od świata realnego. Uzależnieni znajdujący się w tej fazie nie traktują

komputera, a szczególnie sieci Internet, jako narzędzia służącego do komunikacji, zbierania

informacji lub dla rozrywki. Chodzi im natomiast o formę ucieczki przed codziennymi

problemami, o których na chwilę zapominają, gdy są online. Wśród chłopców znaczną

grupę (27,1%) stanowiły również osoby, które spędzały przed komputerem do 3 godzin

dziennie. Szczegółową analizę dotyczącą liczby godzin spędzanych przez badanych przed

komputerem przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Liczba godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem

Kategorie odpowiedzi

Chłopcy

Dziewczęta

1 godzina

10,7

25,8

2 godziny

17,5

27,8

3 godziny

27,1

22,7

4 godziny i więcej

44,7

23,7

Razem

103

100,0

Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 4 wskazują również na wysoki odsetek dziewcząt, bowiem aż

46,4% z nich spędzała przed komputerem od 3 do ponad 4 godzin dziennie. W tej grupie

badanych znajdowały się również osoby, których czas korzystania z komputera wynosił od 5

do 6 godzin dziennie. Podobnie jak w grupie chłopców, wśród dziewcząt zanotowałam dwa

przypadki, gdzie czas korzystania z komputera dochodził do nawet 10 godzin dziennie.

Dominującą natomiast grupą (53,6%) wśród dziewcząt były osoby, których czas korzystania

z komputera wynosił od 1 do 2 godzin dziennie. Zdaniem wielu badaczy na patologiczne

uzależnienie od komputera, a szczególnie od sieci Internet, najbardziej narażeni są tzw. nowi

nawigatorzy, czyli nowi użytkownicy, którzy zaczynają dopiero surfować w Sieci. Po

przełamaniu pierwszego onieśmielenia zaczynają stopniowo czerpać zadowolenie z

opanowania umiejętności korzystania z technologii i sprawnego poruszania się po stronach

Sieci

149

. Należy, zatem przypuszczać, że badane osoby, które zaczynają dopiero „inicjację”

komputerową oraz siecioholiczną mogą należeć do grupy wysokiego ryzyka, a więc w

bardzo krótkim czasie mogą doprowadzić do uzależnienia się.

Natomiast czas spędzanych przez młodzież przed komputerem w poszczególnych

placówkach badawczych przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Liczba godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem – podział na
poszczególne placówki

Liczba godzin
spędzanych przed
komputerem

Publiczne Gimnazjum

nr 2, Orneta

Publiczne Gimnazjum

nr 1, Lidzbark

Warmiński

Publiczne Gimnazjum

nr 2, Lidzbark Warmiński

Chłopcy Dziewczęta

Chłopcy

Dziewczęta

Chłopcy

Dziewczęta

1 godzina

22,6

40,0

2,9

16,7

7,9

23,8

2 godziny

25,8

36,0

23,5

26,7

5,3

26,2

3 godziny

29,0

8,0

29,4

26,7

23,7

26,2

4 godziny i więcej

22,6

16,0

44,1

30,0

63,2

23,8

Razem

31 100,0

100,0

Źródło: Badania własne.

Główną placówką, w której badana młodzież najwięcej czasu przeznaczała na

kontakt z komputerem było Publiczne Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród

badanych dominującą grupą byli chłopcy, którzy przed komputerem spędzali najczęściej

ponad 4 godziny dziennie. Wskaźnik dla tej grupy wynosił 63,2% (ogółu badanych

149

J. Kandell, Internet Addiction on Campus: the Vulnerability of College Students, „Cyber Psychology and

Behaviour” 1998, nr 1, s. 11-17; R. Kraut, M. Peterson, V. Lundmark, S. Kiesler, T. Mukopadhyay, W.
Scherlis, Internet Paradox: A Social Technology that Reduces Social Involvement and Psychological Wee-
Being? „Americam Psychologist” 1998, nr 53, s. 1017-1031.

chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Wysoki wskaźnik (44,1%) zanotowałam

również wśród chłopców Publicznego Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim.

Natomiast chłopcy z Publicznego Gimnazjum nr 2 w Ornecie najczęściej spędzali przed

komputerem średnio 3 godziny dziennie. Wskaźnik dla tej grupy chłopców wyniósł 29%

(ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Ponadto wśród chłopców tej placówki, w

porównaniu z chłopcami PG nr 1 i PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, zanotowałam

najniższy wskaźnik (22,6% ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie) spędzania przed

komputerem ponad 4 godzin dziennie. Chłopcy ci często korzystali z komputera 1-2 godziny

dziennie. Wskaźnik dla tego przedziału czasowego był bardzo zbliżony i wynosił: dla 1

godziny kontaktu z komputerem 22,6% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), a

dla 2 godzin – 25,8% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Zaś w grupie

dziewcząt tej placówki najwyższy wskaźnik kontaktu z komputerem zanotowałam przy 1

godzinie (40% ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie) oraz 2 godzinach (36% ogółu

badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Natomiast wraz ze wzrostem czasu

przeznaczanego na kontakt z komputerem wskaźnik ulegał spadkowi. Przy 3 godzinach

wynosił 8% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 4 godzinach

uległ niewielkiemu wzrostowi – 16% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie).

Takiego stanu rzeczy nie zanotowałam ani wśród dziewcząt PG nr 1, ani PG nr 2 w

Lidzbarku Warmińskim. W obu placówkach wskaźnik zwiększania czasu przeznaczanego

na kontakt z komputerem ulegał wzrostowi. I tak wśród dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim wskaźnik wynosił: przy 3 godzinach kontaktu 26,7% (ogółu badanych

dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a przy powyżej 4 godzinach 30% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród dziewcząt PG nr

2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik wynosił: przy 3 godzinach kontaktu 26,2% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a przy powyżej 4 godzinach uległ

minimalnemu spadkowi – 23,8% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim).

Na czas spędzany przez badanych przed komputerem znaczący wpływ miała przede

wszystkim łatwość dostępu do komputera oraz okres jego posiadania. Jak wykazały badania,

85,4% chłopców oraz ponad 70% dziewcząt posiada w swoim pokoju komputer. Tylko u

nielicznych badanych chłopców (6,8%) oraz dziewcząt (11,3%) komputer znajduje się w

miejscu (tj. kuchnia, pokój rodziców), w którym rodzice często przebywają. Natomiast 26

respondentów (tj. 13% ogółu badanych) wskazało, iż komputer znajduje się w pokoju

rodzeństwa, w którym badani bardzo często przebywają. Fakt ten może, zatem świadczyć o

tym, iż ta grupa respondentów dzieli pokój razem ze swoim rodzeństwem. Szczegółową

analizę dotyczącą tej kwestii przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Miejsce komputera w domu badanej młodzieży

Kategorie odpowiedzi

Chłopcy

Dziewczęta

Pokój dziecka

85,4

70,1

Pokój rodzeństwa

7,8

18,6

Pokój rodziców

5,8

10,3

Kuchnia

1,0

Razem

103

100,0

Źródło: Badania własne.

Jeśli chodzi o badanych studentów, to podobnie jak młodzież wskazywali oni na to,

iż komputer znajduje się w pokoju ich dziecka. Aż 173 osoby, tj. 86,5% ogółu badanych

studentów udzieliło takiej odpowiedzi. Łatwość dostępu do komputera przez dzieci

badanych studentów świadczy o tym, iż jest on najczęściej wykorzystywany właśnie przez

nich. Aż prawie 80% badanych wskazywało na taką odpowiedź. I tylko zaledwie 13,5%

respondentów wskazało, że komputer znajduje się w miejscu, w którym najczęściej

przebywają, tj. w pokoju gościnnym oraz sypialni. Taki stan rzeczy, znalazł uzasadnienie

m.in. w tym, iż badani studenci również lubią (muszą) korzystać z komputera, bowiem aż 99

ojców (49,5%) oraz 46 matek (23%) często z niego korzysta. Szczegółowe dane dotyczące

członków rodziny studentów najczęściej korzystających z komputera przedstawia tabela 7.

Tabela 7. Członkowie rodziny badanych studentów najczęściej korzystający
z komputera

Kategorie odpowiedzi

Najstarsze dziecko

152

76,0

Średnie dziecko

13,5

Najmłodsze dziecko

40,5

Matka

23,0

Ojciec

49,5

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Częstotliwość korzystania z komputera przez badanych studentów nasuwa pewne

stwierdzenie, a mianowicie, iż większość rodziców (badanych studentów) może przejawiać

symptomy uzależnienia od komputera, a tym samym dawać negatywny przykład swoim

dzieciom. Tym bardziej, że okres posiadania przez nich komputera wynosił od 4 do 10 lat.

Na taką odpowiedź wskazało ponad 50% badanych studentów. Drugą grupę stanowili

respondenci, których okres posiadania komputera wynosił ponad 2 lata. Zaś trzecia grupa

badanych (23,5%) posiadała w domu komputer około jednego roku.

Natomiast wśród badanej młodzieży, podobnie jak wśród badanych studentów,

dominującym okresem posiadania komputera był okres powyżej 3 lat. Badani chłopcy aż w

ponad 64% wskazali na taką odpowiedź, dziewczęta zaś prawie w 66%. Wśród tej grupy

badanych chłopców u 7 respondentów okres posiadania komputera wynosił niecałe 10 lat.

Ponadto w grupie tej zanotowałam jeden przypadek, gdzie okres posiadania komputera

wynosił lat 14. Natomiast w w/w grupie dziewcząt najdłuższy okres posiadania komputera

wynosił 8 lat – jest to jeden przypadek. Szczegółowe dane dotyczące okresu posiadania

komputera przez badaną młodzież przedstawia tabela 8.

Tabela 8. Okres posiadania komputera – młodzież

Kategorie odpowiedzi

Chłopcy

Dziewczęta

Do 1 roku

20,4

15,5

Od 1 roku do 2 lat

15,5

18,6

Powyżej 2 lat

64,1

65,9

Razem

103

100,0

Źródło: Badania własne.

Analiza danych zawartych w tabeli 8 wskazuje również na znaczną grupę chłopców

– 21 osób (20,4%), których okres posiadania komputera wynosił około jednego roku.

Najmniejszą natomiast grupę – 16 osób (15,5%) stanowili chłopcy posiadający komputer od

1 roku do 2 lat. Zaś wśród badanych dziewcząt odsetek ten wynosił 18,6%. W

przeciwieństwie do chłopców, najmniejszą grupę (15,5%) wśród dziewcząt stanowiły osoby

posiadające komputer około jednego roku. Krótki okres posiadania komputera występował

głównie wśród badanej młodzieży uczęszczającej do Publicznego Gimnazjum nr 2 w

Ornecie. Zarówno wśród chłopców tej placówki, jak i wśród dziewcząt dominował okres do

1 roku. U chłopców wskaźnik ten wynosił 35,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w

Ornecie), a u dziewcząt aż 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Natomiast

znacznie niższy wskaźnik posiadania komputera do 1 roku zanotowałam wśród młodzieży

Publicznego Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród chłopców tej placówki

wskaźnik wynosił 10,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a

wśród dziewcząt był znacznie niższy – 4,8% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w

Lidzbarku Warmińskim). A wśród młodzieży PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik

ten kształtował się następująco: dla chłopców wynosił on 17,6% (ogółu badanych chłopców

PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), zaś dla dziewcząt 10% (ogółu badanych dziewcząt PG

nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Krótki okres posiadania przez badanych komputera może

zatem wyzwalać w nich wielką ciekawość dokładnego poznania go, czego efektem jest

wydłużanie się czasu na kontaktach z nim, co niejednokrotnie prowadzić może do szybszego

uzależnienia się od niego. Szczegółowe dane dotyczące okresu posiadania przez badaną

młodzież komputera w poszczególnych placówkach przedstawia tabela 9.

Tabela 9. Okres posiadania komputera przez badaną młodzież – podział na
poszczególne placówki

Kategorie
odpowiedzi

Publiczne

Gimnazjum nr 2,

Orneta

Publiczne Gimnazjum

nr 1, Lidzbark

Warmiński

Publiczne Gimnazjum

nr 2, Lidzbark

Warmiński

Chłopcy Dziewczęta

Chłopcy

Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta

do 1 roku

11 35,5

40,0

17,6

10,0

10,5

4,8

od 1 roku do 2 lat

6 19,4

24,0

8,8

20,0

18,4

14,3

powyżej 3 lat

14 45,2

36,0

73,5

70,0

71,1

81,0

Razem

31 100,0 25 100,0

100,0 30 100,0 38 100,0 42 100,0

Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 9 wskazują, że najdłuższy okres posiadania komputera w

domu miała młodzież z Publicznego Gimnazjum nr 2 oraz Publicznego Gimnazjum nr 1 w

Lidzbarku Warmińskim. Najwyższy wskaźnik okresu posiadania komputera zanotowałam

wśród dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim – wynosił on 81% (ogółu badanych

dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). U chłopców zaś tej placówki wskaźnik był

nieco niższy i wynosił 71,1% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim). Natomiast wśród młodzieży PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik

dotyczący najdłuższego okresu posiadania komputera wynosił: dla chłopców 73,5% (ogółu

badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a dla dziewcząt 70% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).

Kolejnym czynnikiem wpływającym na proces uzależnienia młodzieży od

komputera jest stały dostęp do sieci Internet. Badania wykazały, że zarówno wśród badanej

młodzieży, jak i wśród badanych studentów większość posiadała w domu stałe łącze

internetowe. Wśród młodzieży zanotowałam aż 150 wskazań, tj. 74 chłopców, co stanowi

71,8% ogółu chłopców oraz 76 dziewcząt, co stanowi 78,4% ogółu dziewcząt, którzy

posiadali stały dostęp do Internetu. Natomiast 25% ogółu badanej młodzieży nie posiadała

stałego dostępu do Internetu. Brak dostępu do Sieci wynikał najczęściej z braku zgody

rodziców – 10,5% oraz wysokich kosztów utrzymania Internetu – 9,5%. Na brak dostępu do

Sieci wpływ miało również miejsce zamieszkania badanych (12% badanych zamieszkuje

wieś) – 6% respondentów udzieliło takiej odpowiedzi.

Jeśli chodzi o studentów, to prawie 80% z nich posiadała stały dostęp do Sieci.

Natomiast brak takiego dostępu występował zaledwie u 46 osób, tj. 23% ogółu studentów.

Podobnie jak u młodzieży gimnazjalnej główną przyczyną braku dostępu do Sieci były

wysokie koszty związane z utrzymaniem Internetu (18% badanych udzieliło takiej

odpowiedzi), jak również obawy studentów (każdy z badanych studentów był rodzicem), co

do zagrożeń płynących z Internetu – 9,5% badanych wskazało na taką odpowiedź.

Ponadto, o zaawansowaniu młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym świadczą

również wypowiedzi respondentów na temat reakcji związanej z odsunięciem ich od

komputera oraz odłączeniem jego od Sieci. Większość z badanych stwierdziła, że brak

dostępu do komputera, a szczególnie Internetu, wyzwalał w nich reakcje agresywne, które

przejawiały się najczęściej w formie gniewu, płaczu oraz złości. Niektórzy badani swoją

reakcję relacjonowali w sposób następujący:

- Załamałabym się, ponieważ każdego dnia człowiek coraz bardziej przyzwyczaja się do

korzystania z komputera;

- Internet to moje okno na świat – poszedłbym do kafejki;

- Zrobiłbym coś głupiego z nudów – miałbym depresję;

- Przestałbym się uczyć – spałbym całymi dniami;

- Zwariowałabym, obraziłabym się na rodziców, ale walczyłabym o odzyskanie

komputera.

Nie wszyscy jednak badani reagowali agresją na brak dostępu do komputera, bowiem 18% z

nich stwierdziło, że znalazłoby sobie inny rodzaj rozrywki, np. czytanie lektur, spotkania ze

znajomymi czy też więcej czasu przeznaczałoby na naukę oraz rozwój swoich

zainteresowań, które uległy zahamowaniu z powodu braku czasu.

4.2. Formy wykorzystywania komputera oraz sieci Internet

Łatwość dostępu do komputera oraz okres jego posiadania wpływa na różnorodność

form wykorzystywania komputera przez badaną młodzież. Dominującą grupą wśród

badanych chłopców (71,8%) byli respondenci, którzy wykorzystywali komputer do celów

rozrywki, głównie gier. Badani korzystali również z komunikatorów sieciowych, które dają

im możliwość komunikowania się przybierającego postać komunikacji interpersonalnej,

intrapersonalnej, wewnątrz grup, między grupami, z instytucjami i organizacjami, jak

również wewnątrz całego społeczeństwa

150

. Różnica w komunikowaniu się jest jednak

bardzo znaczna, bowiem używając komputera ogranicza się praktycznie do minimum

przekazy poza i niewerbalne. Mówiąc o komunikacji za pomocą komputera, dostępne formy

relacji podzielić można na interakcję jednostronną, w której nadawca nie kontaktuje się

bezpośrednio z odbiorcą i nie oczekuje od niego odpowiedzi, (np. strony WWW) oraz

interaktywną, wymagającą udziału minimum dwóch osób (np. poczta e-mail, komunikatory

internetowe, czaty)

151

. Badani chłopcy najczęściej korzystali z komunikatorów sieciowych

typu Gadu Gadu – 53,4% oraz z tzw. czatromów (czat) – 12,6%, które pozwalały im na

prowadzenie konwersacji zarówno z przyjaciółmi, jak również z osobami nieznajomymi.

Łatwość nawiązania kontaktu oraz anonimowość, jaka wiąże się ze sposobnością ukrycia

„za szklanym ekranem”, stwarza młodym ludziom nie tylko możliwość nawiązywania

nowych przyjaźni (także osobom nieśmiałym), przekraczania barier i ograniczeń (np.

niepełnosprawnym), ale również stwarza zagrożenie, że zostanie się oszukanym lub

wykorzystanym

152

. Ponadto korzystanie z komunikatorów sieciowych może doprowadzić do

uzależnienia emocjonalnego przejawiającego się potrzebą stwarzania bardzo intymnej

relacji osobistej, w której podmiot uzależnia się od wiele znaczącej dla niego osoby,

pozornie chroniącej go i opiekującej się nim

153

. Oto przykład czternastolatki uzależnionej

emocjonalnie od osoby poznanej w Internecie oraz tego konsekwencje:

Czternastoletnia ósmoklasistka dostała od rodziców w prezencie nowy komputer.

Prawie dwa miesiące korespondowała regularnie z dorosłym mężczyzną za pośrednictwem

czatów i e-maili. Gdy rodzice się o tym dowiedzieli, postanowili przerwać tę znajomość. W

tym celu skonfiskowali klawiaturę od komputera, zaczęli monitorować pocztę elektroniczną i

rozmowy telefoniczne córki oraz zabrali ją do psychologa. Tymczasem dziewczyna dalej

kontaktowała się z mężczyzną za pomocą telefonu komórkowego, który od niego dostała. Po

kilku miesiącach dziewczyna uciekła z domu. Kiedy policja przejrzała domowy komputer

odnalazła zapiski e-maili, które naprowadziły na ślad mężczyzny. Wszczęto poszukiwania, w

150

M. Mrozowisk, Media masowe, Warszawa 2001, s. 30.

151

K. Majgier, Internet jako przestrzeń komunikacyjna, „Przegląd Psychologiczny” 2000, t. 43, nr 2, s. 157-

172.

152

M. Jabłonowska, J. Szylko-Kwas, Gimnazjalista w sieci – wpływ Internetu na rozwój społeczny młodzieży,

w: Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo informacyjne, red. M. Sokołowski, Elbląg 2005, s.
294.

153

C. Guerreschi, op. cit., s. 79.

które zaangażowane były siły policyjne różnych państw, które musiały pokonać bariery

językowe, odległości, jak również odmienne regulacje prawne obowiązujące w danym kraju.

Mężczyznę złapano. Okazało się, że w porozumieniu z siatką pedofilów, działającą na

terenie Stanów Zjednoczonych, udało mu się ukryć dziewczynę, wyrobić jej fałszywy

paszport i dostarczyć fundusze na jej wywóz z kraju i przewiezienie do jego rodzinnej Grecji.

W ciągu pięciu miesięcy od porwania, dziewczynę udało się odnaleźć i przekazać rodzicom.

Początkowo zaklinała się, że nadal kocha swojego porywacza. Dopiero po okresie

intensywnej terapii ujawniła, że torturowano ją fizycznie i seksualnie. Zaczęła ujawniać

myśli samobójcze i konieczne było umieszczenie jej w szpitalu psychiatrycznym. Powoli

wraca do zdrowia, ale koszmaru, jaki przeżyła nigdy nie zapomni

154

Tabela 10. Formy wykorzystywania komputera oraz Internetu przez młodzież

Kategorie odpowiedzi

Chłopcy

Dziewczęta

Nauka

44,7

49,5

Gry i zabawy

71,8

25,8

Czatowanie

12,6

8,3

Gadu Gadu

53,4

65,0

Giełda Allegro

23,3

4,1

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 10 wskazują również na dość sporą grupę (44,7%) badanych

chłopców, którzy wykorzystują komputer do nauki. Jeśli chodzi o dziewczęta, to

dominującymi formami wykorzystywania komputera były komunikatory sieciowe, np. Gadu

Gadu, poczta e-mail – 63 wskazania (64,9%) oraz nauka – 48 wskazań, tj. 49,5% ogółu

badanych dziewcząt. Wykorzystywanie Sieci do celów naukowych, głównie do ściągania

informacji może również doprowadzić do uzależnienia, czyli Information overload, tzn.

„przeładowania poznawczego”. Surfowanie po stronach internetowych może doprowadzić

do stopniowego uzależniania się od ściągania danych z Internetu. Takie działanie

ugruntowuje przeświadczenie, że zdobycie jak największej ilości materiałów jest gwarancją

podejmowania jak najlepszych decyzji czy zdobycia większego prestiżu społecznego od

osób gorzej poinformowanych

155

. Dlatego badani, którzy dużą ilość czasu przeznaczają na

naukę, a przede wszystkim na ściąganie informacji z Internetu, są narażeni na to

154

I. R. Berson, Cyberofiary: psychospołeczne konsekwencje wykorzystywania młodzieży za pośrednictwem

Internetu, <http://www.dzieckowsieci.pl, 05.07.2006.

155

C. Guerreschi, op. cit., s. 83-84.

uzależnienie. Potwierdzają to również badania ogólnoświatowe, przeprowadzone na tysiącu

osób pochodzących z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Singapuru i Hong Kongu.

Wyniki tych badań wskazują, iż 50% respondentów spędza wiele czasu na poszukiwaniu w

Sieci informacji, a 54% odczuwa ekscytację, bowiem znajduje to, czego szukało. Zdaniem

Kimberly S. Young „Internet odpowiada amerykańskiemu podejściu typu fast food do

informacji. Ludzie mają silne pragnienie bycia zawsze na bieżąco i posiadania dostępu do

informacji, skutkiem, czego są zasypywani lawiną informacji”

156

. Taki stan rzeczy, jak pisze

Robert Cialdini w książce pt. Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, może

doprowadzić do nadmiaru możliwości, które uniemożliwią wybór

157

. Ponieważ technologie

są w stanie rozwijać się o wiele szybciej niż sam człowiek, to jego ograniczone możliwości

przetwarzania informacji stawać się będą coraz bardziej nieadekwatne w stosunku do

wielkich zmian, wyborów i wyzwań cechujących współczesne życie

158

Ponadto analiza przeprowadzonych badań wykazała, iż dziewczęta w porównaniu z

chłopcami (24 wskazania, tj. 23,3%) rzadko też wykorzystują komputer a szczególnie

Internet do robienia zakupów. Na taką formę wykorzystywania komputera, a przede

wszystkim Internetu, wskazały zaledwie 4 osoby (tj. 4,1% badanych dziewcząt).

Popularność gier i zabaw, które były najczęstszą z form wykorzystywania komputera

przez młodzież zanotowałam we wszystkich badanych gimnazjach (tabela 11). Głównie

wśród chłopców taka forma rozrywki występowała najczęściej: w PG nr 2 w Ornecie

wskaźnik wynosił 77,4% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), w PG nr 1 w

Lidzbarku Warmińskim – 67,6% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim), a w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim – 71,1% (ogółu badanych chłopców

PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim).

Kolejną, dość często wybieraną formą wykorzystywania komputera przez młodzież,

był również komunikator sieciowy Gadu Gadu. Najwyższy wskaźnik korzystania z niego

zanotowałam wśród młodzieży PG nr 1 i PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród

chłopców PG nr 1 wynosił on 73,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim), a wśród dziewcząt 80% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim). Natomiast wśród chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik

wynosił 63,2% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a wśród

dziewcząt aż 78,6% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim).

156

Pod. za: ibidem, s. 83.

157

R. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, Gdańsk 2000.

158

B. Kosek-Nita, Uzależnienie od komputera i jego następstwa, „Wychowanie na co dzień” 2006, nr 3 (150),

s. 6.

Młodzież korzystała także z tzw. czatów. Jednak najwyższy wskaźnik korzystania z tego

komunikatora zanotowałam wśród chłopców PG nr 2 w Ornecie i wynosił on 22,6% (ogółu

badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Ponadto należy również zauważyć, że badana

młodzież wykorzystywała w znacznym stopniu komputer do nauki. Jak wykazały badania,

we wszystkich omawianych gimnazjach wskaźnik dotyczący wykorzystywania komputera

przez młodzież do nauki był bardzo zbliżony i wynosił średnio ponad 40%. Natomiast w

grupie chłopców PG nr 2 w Ornecie przekroczył 50% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w

Ornecie).

Tabela 11. Formy wykorzystywania komputera oraz Internetu przez młodzież –
podział na poszczególne placówki

Kategorie
odpowiedzi

Publiczne Gimnazjum nr

2, Orneta

Publiczne Gimnazjum

nr 1, Lidzbark

Warmiński

Publiczne Gimnazjum

nr 2, Lidzbark

Warmiński

Chłopcy

Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta

Chłopcy

Dziewczęta

Nauka

51,6

7,0

14 41,2

43,3

42,1 21

50,0

Gry i zabawy

77,4

5,5

23 67,6

13,3

71,1 10

23,8

Czatowanie

22,6

0,0

5,9

10,0

10,5

11,9

Gadu Gadu

19,4

3,0

25 73,5

80,0

63,2 33

78,6

Giełda Allegro

22,6

0,0

20,6

3,3

26,3

7,1

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Na podstawie wyników badań zawartych w tabeli 10 oraz tabeli 11 można

stwierdzić, iż formy wykorzystywania komputera przez badaną młodzież są bardzo

zróżnicowane. Wśród chłopców komputer głównie wykorzystywany był do zabawy, czyli

do różnych gier, spośród których gry sieciowe typu Tibia oraz Word of Warcraft cieszyły się

największą popularnością, szczególnie wśród chłopców Publicznego Gimnazjum nr 2 w

Lidzbarku Warmińskim. Jak wykazały badania wszyscy chłopcy uczęszczający do tej

placówki grali w te gry. Taki stan rzeczy spowodowany był zapewne tym, że w placówce tej

panuje wśród chłopców moda na gry sieciowe, które zwiększają ryzyko uzależniania się od

nich.

Na podobne formy wykorzystywania sieci Internet, wskazywała również młodzież

(oraz ich rodzice) objęta badaniami SAFT (Safty Awerness Facts Tools), przeprowadzonymi

w latach 2002-2004 w pięciu krajach Unii Europejskiej. Najpopularniejszą aktywnością

według badanych i ich rodziców były: gry (66%), wysyłanie e-maili (58%), ściąganie

plików muzycznych (49%), surfowanie dla rozrywki (45%), szukanie informacji

potrzebnych do szkoły (43%), generalne poszukiwanie informacji (40%), ściąganie

oprogramowania (25%)

159

. Natomiast polskie badania przeprowadzone w 2005 roku wśród

młodzieży w wieku 12-17 lat przez Ł. Wojtasik wykazały, że największą popularnością

cieszyło się odwiedzanie stron WWW (96%). Młodzi internauci chętnie korzystali także z

komunikatorów (instant messages) – 89% oraz poczty elektronicznej (81%), rzadziej

natomiast deklarowali korzystanie z serwisów P2P, gier internetowych oraz czatów i grup

dyskusyjnych

160

idać wyraźnie, że młodzież wykorzystuje komputer, a przede wszystkim Internet

w bardzo szerokim zakresie. Jednak można zaobserwować bardzo znaczne zróżnicowanie

pomiędzy aktywnością wybieraną przez dziewczęta i chłopców w obcowaniu z komputerem

oraz Internetem. Dziewczęta, jak wykazały badania, znacznie częściej korzystają z

komunikatora sieciowego Gadu Gadu oraz wykorzystują komputer do celów naukowych.

Chłopcy natomiast korzystają najczęściej z gier komputerowych oraz komunikatora

sieciowego Gadu Gadu. Przedstawione formy wykorzystywania współczesnych mediów to

jednak nie wszystkie możliwości, jakie oferuje nam komputer oraz sieć Internet. W

przedstawionych przeze mnie badaniach, jak również w przytoczonych badaniach innych

autorów, młodzież nie korzystała z tzw. blogów, czyli pamiętników prowadzonych w

Internecie. A jak pokazują statystyki na jednym tylko polskim portalu internetowym

(onet.pl) funkcjonuje ponad 800 tys. takich pamiętników

161

. Podobnie brak jest również

dokładnych ustaleń badawczych dotyczących problematyki zastraszania i szantażowania

młodych ludzi za pośrednictwem Internetu. Są to najważniejsze w obecnej chwili obszary,

które wymagają dalszych badań empirycznych.

4.2.1. Młodzież a gry komputerowo-sieciowe

Olbrzymie zainteresowanie młodzieży grami komputerowo-sieciowymi w znacznym

stopniu wpływa na zwiększanie czasu w kontaktach z komputerem. Badania wykazały, że

czas przeznaczany przez młodzież na granie w gry komputerowe bardzo często przekraczał

3 godziny dziennie. Szczególnie w grupie chłopców czas ten był przeznaczany głównie na

gry rozrywkowe. Dane dotyczące czasu korzystania z gier komputerowych przez chłopców

oraz dane pokazujące rodzaje gier, w które chłopcy grali przedstawia tabela 12.

159

Za: K. Lewandowska, Zagrożenia w Internecie – wiedza i doświadczenia dzieci i ich rodziców. Wyniki

badań empirycznych. Fundacja Dzieci Niczyje.

160

Za: K. Lewandowska, op. cit.

161

Statystyka z dnia 15 listopada 2005 r.

Tabela 12. Czas korzystania z gier komputerowych a ich rodzaj – chłopcy

Rodzaj gry

Liczba godzin

1 godzina

2 godziny

3 godziny i więcej

Edukacyjne

1,0

1,9

Rozrywkowe

19,4

33,0

37,9

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Jak wspomniano wyżej, wśród chłopców największą popularnością cieszyły się gry

sieciowe typu Tibia. Aż 39 chłopców, czyli prawie 38% ogółu badanych chłopców

przeznaczało na granie w tego typu gry, aż ponad 3 godziny dziennie. Wśród badanych

zanotowałam przypadki, gdzie czas korzystania z gier sieciowych dochodził nawet do 10

godzin dziennie. Taki stan rzeczy, spowodowany był zapewne rodzajem gry, bowiem Tibia

to gra fabularna, która dzieje się w świecie magii i fantazji, z którym ciężko się rozstać. Tym

bardziej, że bohater, w którego wciela się gracz, zdobywa umiejętności i różnego rodzaju

gadżety, takie jak: dodatkowa siła, doświadczenie, miecze, zbroje, hełmy itp. Im jednostka

gra dłużej, tym jej bohater staje się coraz silniejszy, a zatem i droższy – można go sprzedać

na aukcjach internetowych. Dlatego osoby grające w tego typu gry zapominają o wszystkim,

o obowiązkach szkolnych, domowych, jedzeniu, a nawet spaniu. Boją się wyłączyć

komputer, ponieważ stracą swojego bohatera, wartego z godziny na godzinę więcej, –

dlatego grają. W Azji zanotowano przypadki, gdzie wycieńczeni gracze umierali przed

ekranem komputera

162

. Wstrząsający jest również przypadek morderstwa dokonanego w

roku 2001 w jednej z azjatyckich kawiarenek internetowych, podczas grania w tego typu

grę. Gracz, który przegrał w wirtualnym świecie, zasztyletował swojego przeciwnika, ale już

w świecie realnym

163

. Podobne przypadki można spotkać również w Polsce, np. we

Wrocławiu szesnastolatek pobił matkę krzesłem, bo wyłączyła mu komputer i zabiła

bohatera gry

164

. Fakt ten może, zatem świadczyć o tym, iż młodzież korzystająca z gier

sieciowych jest od nich uzależniona podwójnie. Bowiem długotrwałe granie doprowadza

gracza nie tylko do uzależnienia się od gier, ale również i od hazardu, czyli chęci zarobku na

sprzedaży wartościowego bohatera. Analiza badań wykazała, że wśród badanych chłopców

aż 23,3% z nich dokonuje zakupów oraz sprzedaży za pomocą giełdy Allegro. Taki stan

162

G. Rudyk, J. Tacik, Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 19 kwietnia 2006.

163

T. Bednarski, T. Zieliński, Komputer a zdrowie, <http://www.psseswidnica.pl>, 23.07.2005.

164

J. Tacik, Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 17 kwietnia 2006.

rzeczy, może również świadczyć o tym, iż badani wystawiają na aukcjach internetowych

swoich bohaterów gier, których cena kształtuje się od 100 do nawet 3000 złotych.

Natomiast zainteresowanie badanych chłopców grami edukacyjnymi było niewielkie.

Zaledwie 2 respondentów (2,1% badanych chłopców) wskazało, że korzysta również z gier

edukacyjnych. Zaś wśród badanych dziewcząt dominowały głównie gry edukacyjne.

Szczegółowe dane dotyczące rodzajów gier komputerowych oraz czasu korzystania z nich

przez dziewczęta przedstawia tabela 13.

Tabela 13. Czas korzystania z gier komputerowych a ich rodzaj – dziewczęta

Rodzaj gry

Liczba godzin

1 godzina

2 godziny

3 godziny i więcej

Edukacyjne

33,0

8,2

2,1

Rozrywkowe

22,7

11,3

3,1

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 13 wskazują, iż dziewczęta w porównaniu z chłopcami

najczęściej korzystały z gier edukacyjnych. Aż 32 respondentki (33% badanych dziewcząt)

korzystało z gier edukacyjnych jedną godzinę dziennie. I tylko, 10 osób (niespełna 10%

ogółu dziewcząt) przeznaczało na gry edukacyjne od 2 do 3 godzin dziennie. Oprócz gier

edukacyjnych dziewczęta (37,1% ogółu dziewcząt) korzystały również z gier

rozrywkowych, przy czym czas przeznaczany na korzystanie z nich był znacznie krótszy niż

u chłopców – wynosił jedną godzinę dziennie. Tylko niewielki wskaźnik badanych

dziewcząt (14,4% ogółu dziewcząt) korzystało z gier rozrywkowych od 2 do 3 godzin

dziennie.

Dominującą placówką badawczą, w której młodzież w największym stopniu

korzystała z gier rozrywkowych, było Publiczne Gimnazjum nr 2 w Ornecie. Badania

wykazały, że aż ponad 90% badanej młodzieży tej placówki korzysta najczęściej z tego

rodzaju gier. Najwyższy wskaźnik zanotowałam jednak w grupie chłopców, który wzrastał

wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na kontakt z grami rozrywkowymi. Przy 1 godzinie

kontaktu z grą wskaźnik wynosił 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie);

przy 2 godzinie – 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 3

godzinach – 48,4% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie).

Wysoki wskaźnik dotyczący czasu przeznaczanego na kontakt z grami

rozrywkowymi zanotowałam również w grupie dziewcząt PG nr 2 w Ornecie. Już przy 1

godzinie kontaktu z grami rozrywkowymi wskaźnik ten wynosił 40% (ogółu badanych

dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Przy czym, podczas zwiększania czasu przeznaczanego na

kontakt z tego rodzaju grami, wskaźnik ulegał spadkowi. Przy 2 godzinach wynosił on 20%

(ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 3 godzinach zaledwie 4%

(ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie).

Dziewczęta z PG nr 2 w Ornecie, wśród których przeprowadziłam badania w

porównaniu z badanymi chłopcami tej placówki, częściej swój czas przeznaczały na kontakt

z grami edukacyjnymi. Przy 1 godzinie kontaktu z tego rodzaju grami wskaźnik wynosił

48% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Zaś wraz ze zwiększaniem się czasu

wskaźnik był znacznie niższy i wynosił: przy 2 godzinach – 12% (ogółu badanych

dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 3 godzinach zaledwie 4% (ogółu badanych

dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Szczegółowe dane dotyczące rodzajów gier komputerowych

oraz czasu korzystania z nich przez badaną młodzież w poszczególnych placówkach

badawczych przedstawia tabela 14.

Tabela 14. Czas korzystania z gier komputerowych a ich rodzaj - podział na

poszczególne placówki

Źródło: Badania własne.

Z danych zawartych w tabeli 14 wynika, że kolejną placówką, w której gry

rozrywkowe cieszą się ogromną popularnością wśród młodzieży było Publiczne Gimnazjum

nr 1 w Lidzbarku Warmińskim. Wskaźnik korzystania przez badaną młodzież z tego rodzaju

gier wynosił 64,1% (ogółu badanych, PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Podobnie jak w

PG nr 2 w Ornecie, w placówce tej na kontakt z grami rozrywkowymi najwięcej czasu

poświęcali chłopcy. Już przy 1 godzinie kontaktu z nimi wskaźnik był dość wysoki –

wynosił 23,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim) i podobnie

jak w innych placówkach badawczych wzrastał wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na

kontakt z grami rozrywkowymi. Przy 2 godzinach kontaktu wynosił 29,4% (ogółu badanych

chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim) oraz tyle samo przy powyżej 3 godzinach.

Natomiast wskaźnik dotyczący czasu przeznaczanego na gry edukacyjne przez chłopców

był niewielki – 5,9% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).

Zanotowałam go tylko przy 2 godzinie kontaktu z grą.

Dziewczęta zaś z PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim największe zainteresowanie

przejawiały grami edukacyjnymi. Przy 1 godzinie kontaktu z tego rodzaju grami wskaźnik

wynosił aż 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a przy

kolejnych godzinach zanotowałam jego spadek. Natomiast zainteresowanie dziewcząt grami

rozrywkowymi zanotowałam przy 1 godzinie kontaktu z komputerem. Przy czym, podobnie

jak w przypadku gier edukacyjnych, podczas zwiększania czasu wskaźnik ulegał spadkowi –

przy 2 godzinach wynosił 13,3% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim), a przy powyżej 3 godzinach – zaledwie 3,3% (ogółu badanych dziewcząt PG

nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Spadek wskaźnika zanotowałam także przy wzroście czasu

przeznaczanego przez dziewczęta na kontakt z grami edukacyjnymi. Przy 2 godzinie

kontaktu z nimi wskaźnik wynosił 10% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim), a przy powyżej 3 godzinach zaledwie 3,3% (ogółu badanych dziewcząt PG

nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).

Publiczne Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim znalazło się dopiero na trzecim

miejscu pod względem zainteresowania badanej młodzieży grami rozrywkowymi.

Najwyższy wskaźnik zanotowałam dopiero przy 2 i 3 godzinie kontaktu badanych chłopców

z tego rodzaju grami. Wskaźnik przy 2 godzinach kontaktu wynosił 36,8% (ogółu badanych

chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim) i tyle samo przy powyżej 3 godzinach czasu.

Natomiast wśród dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, podobnie jak wśród

dziewcząt z innych ww. placówek, najwyższy wskaźnik (19% ogółu badanych dziewcząt

PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim – 1 godzina kontaktu) dotyczył zainteresowania grami

edukacyjnymi. Wskaźnik ten również spadał wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego przez

nie na kontakt z grami edukacyjnymi. Przy 2 godzinie kontaktu wynosił 4,8% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a przy ponad 3 godzinach nie

zanotowałam go. Zainteresowanie zaś grami edukacyjnymi chłopców uczęszczających do

PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, podobnie jak chłopców PG nr 2 w Ornecie oraz PG nr 1

w Lidzbarku Warmińskim, było niewielkie. Bowiem tylko zaledwie 5,3% (ogółu badanych

chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim) zanotowałam przy ponad 3 godzinach

kontaktu z tego rodzaju grami. Małe zainteresowanie badanych chłopców grami

edukacyjnymi może mieć uzasadnienie w tym, że sięgnęli oni po ten rodzaj gier, aby

sprawdzić, na czym one polegają lub też po prostu z nudy.

Wśród badanej młodzieży, oprócz czasu korzystania z gier, zaobserwowałam

również różnice w rodzaju preferowanych gier komputerowych. Dziewczęta częściej

wskazywały na gry zręcznościowe i przygodowe, czyli takie, w których agresja i przemoc

występuje z mniejszym nasileniem. Chłopcy natomiast są zwolennikami gier angażujących

gracza w różne formy zachowań agresywnych (np. „Tibia”, „Quake”, „Starcraft”,

„Commandos”, „Mortal Kombat”) oraz gier sportowych (np. „FIFA”, „NBA”). Niestety

takie rodzaje gier, podwyższają poziom agresywności wśród graczy. Dowodem na to, są

m.in. badania przeprowadzone przez Katolicki Uniwersytet Lubelski, które wskazują, że

chłopcy w wieku 12-14 lat korzystający z gier, które angażują gracza w akty przemocy, są

bardziej impulsywni w działaniu oraz nastawieni na podporządkowanie sobie innych.

Wykazywali oni większą koncentrację na sobie i swoich potrzebach (egocentryzm), jak

również niższy poziom empatii niż chłopcy, którzy zupełnie nie bawili się grami

komputerowymi. Ponadto chłopcy ci mieli również trudności w nawiązywaniu i

podtrzymywaniu bliskich relacji emocjonalnych w swojej rodzinie, co świadczy o

wyizolowaniu się z życia rodzinnego

165

. Natomiast badania amerykańskie dowodzą, że

zmiany w osobowości człowieka powstające pod wpływem gier komputerowych mogą mieć

charakter trwały. Bowiem osoby, które w dzieciństwie zajmowały się grami zawierającymi

przemoc, jako ludzie dorośli częściej przejawiali postawy agresywne wobec innych,

zwłaszcza w sytuacjach konfliktowych, oraz częściej wchodzili w konflikt z prawem

166

Reasumując, powyższe rozważania pokazują, iż świat gier komputerowo-sieciowych

szczególnie pociąga osoby młode, zagubione w świecie dorosłych, szukające własnych

granic oraz potrzebujące wsparcia i dowartościowania – tak jak badana młodzież. Przemoc

stosowana w grach najczęściej kojarzy się graczom z nagrodą, co prowadzi do zatarcia

granic między dobrem a złem. Młodzież grająca w gry komputerowe, w których dominuje

strzelanie i zabijanie – a z takich gier najczęściej korzystali badani chłopcy – oswaja się z

okrucieństwem, co prowadzi do obniżenia wrażliwości moralnej, a zatem utożsamiając się z

bohaterami naśladują ich i przenoszą ich style zachowań do realnego życia. Niepokojący jest

jednak fakt, iż dorośli nie kontrolują czasu spędzanego przez dzieci przy komputerze, a

nawet umożliwiają im swobodny do niego dostęp. Gry i programy komputerowe bardzo

często dzieci same nabywają bądź wymieniają się nimi z kolegami. Dorośli, w

szczególności rodzice, nie mają nad tym kontroli, bowiem jak wykazały badania aż 135

165

Ciekawe artykuły – uzależnienia, <http://sop.sds.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=29>,

17.07.2006.

166

Ibidem.

osób, czyli prawie 70% ogółu badanej młodzieży uzyskuje zgodę rodziców na zabawę w gry

komputerowe, a ponad 40% badanych studentów (83 wskazania) udzielało zgody swoim

dzieciom, a także grało razem z nimi w gry komputerowe. Badania wykazały również, że 51

studentów (prawie 26% ogółu badanych studentów) towarzyszyło swoim dzieciom podczas

grania w gry komputerowe. Natomiast większość rodziców nie orientuje się, na czym

polegają gry komputerowe, co w nich fascynuje młodych ludzi, ani w jaki sposób oddziałują

na graczy, dlatego zezwalają dzieciom na grę oraz nie kontrolują czasu spędzanego przez

nie przed komputerem. Potwierdzają to, nie tylko niniejsze badania, ale również badania

innych autorów, np. z badań ankietowych przeprowadzonych przez M. Sokołowskiego

wynika, że ponad 50% rodziców nie kontroluje czasu spędzanego przez dzieci przy

komputerze

167

, a z badań przeprowadzonych pod koniec 2005 roku przez Włoskie

Stowarzyszenie Pediatrii wynika, że rodzice nie tylko nie kontrolują swoich dzieci podczas

grania w gry komputerowe, ale również podczas korzystania z Internetu. 53% dzieci

surfujących w Internecie robi to bez nadzoru rodziców, 52% często korzysta z czatów, 33%

konwersuje nie tylko z rówieśnikami, a 66% chciałoby się spotkać z osobami poznanymi na

czacie

168

4.3. Czas korzystania z komputera a zmiany w zachowaniu młodzieży

Długotrwałe korzystanie z komputera, a szczególnie z sieci Internet, początkowo

doprowadza do zaniedbywania obowiązków, a następnie do poważnych zmian

psychofizycznych. Badania wykazały, że wśród młodzieży można zaobserwować pewne

symptomy świadczące o uzależnieniu komputerowo-sieciowym. Natomiast badani studenci,

poprzez swoje zachowanie, przyczyniali się do zwiększania liczby symptomów uzależnienia

od Internetu u swoich dzieci.

Do pierwszych symptomów uzależnienia, występujących wśród badanej młodzieży

zaliczyć należy zaniedbywanie obowiązków domowych – 64 wskazania (41% badanych)

oraz szkolnych – 48 wskazań (30,8% badanych). Ponad 23% ogółu badanych (36 wskazań)

utraciło również własne zainteresowania, a 5% (8 wskazań) rzeczywisty kontakt z

rówieśnikami. Szczegółowe dane dotyczące zaniedbywania obowiązków przez młodzież

przedstawia tabela 15.

167

M. Sokołowski, Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, w: Media a edukacja, red. W.

Stryjowski, Poznań 1997.

168

C. Guerreschi, op. cit., s. 86-87.

Tabela 15. Zaniedbywanie obowiązków przez młodzież

Kategorie odpowiedzi

Chłopcy

Dziewczęta

Zaniedbywanie obowiązków domowych

34,0

50,8

Zaniedbywanie obowiązków szkolnych

30,8

Brak innych zainteresowań

27,5

16,9

Utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami

7,7

1,5

Razem

100,0

Za N przyjęto 156 osób, ponieważ tylu badanych udzieliło odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Natomiast dane dotyczące zaniedbywania obowiązków przez młodzież w

poszczególnych placówkach przedstawia tabela 16.

Tabela 16. Zaniedbywanie obowiązków przez młodzież – podział na

poszczególne placówki badawcze

Dane zawarte w tabeli 16 wskazują, że badana młodzież z Publicznego Gimnazjum

nr 2 w Ornecie najczęściej zaniedbuje swoje obowiązki. Zarówno wśród chłopców, jak i

wśród dziewcząt wskaźnik zaniedbywania wskazanych w tabeli 16 obowiązków był wysoki.

Na pierwszym miejscu znalazło się zaniedbywanie przez młodzież obowiązków domowych.

Dla dziewcząt PG nr 2 w Ornecie wskaźnik wynosił 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr

2 w Ornecie), a dla chłopców – 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie).

Wysoki wskaźnik zaniedbywania obowiązków domowych zanotowałam również wśród

młodzieży Publicznego Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim oraz Publicznego

Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród dziewcząt z PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim wskaźnik zaniedbywania obowiązków domowych wynosił 33,3% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a wśród chłopców 29,4% (ogółu

badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród dziewcząt PG nr

2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik ten wynosił 31% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2

w Lidzbarku Warmińskim), a wśród chłopców 28,9% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w

Lidzbarku Warmińskim). Badana młodzież w znacznym stopniu zaniedbywała również

obowiązki szkolne. Badania wykazały, że wśród chłopców PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim wskaźnik zaniedbywania obowiązków szkolnych był najwyższy – wynosił

34,2% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Wysoki wskaźnik

zaniedbywania obowiązków szkolnych zanotowałam również wśród chłopców oraz wśród

dziewcząt PG nr 2 w Ornecie. Dla chłopców wskaźnik zaniedbywania ww. obowiązków

wynosił 25,8% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), a dla dziewcząt 24% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Natomiast wśród młodzieży PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim wyższy wskaźnik dotyczył utraty przez badanych dotychczasowych

zainteresowań. Dla chłopców wskaźnik ten wynosił 29,4% (ogółu badanych chłopców PG

nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a dla dziewcząt 16,7% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1

w Lidzbarku Warmińskim). Najniższy wskaźnik zaś dotyczył utraty rzeczywistego kontaktu

z rówieśnikami. Zanotowałam go wśród młodzieży wszystkich omawianych placówek.

Wśród dziewcząt PG nr 1 oraz PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnika dotyczącego

utraty rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami nie zanotowałam.

Zaniedbywanie obowiązków przez badanych, uzależnione było przede wszystkim od

liczby godzin spędzanych przed komputerem. Badania wykazały, że im dłuższy czas

młodzież przeznaczała na kontakt z komputerem, tym wskaźnik zaniedbywania

obowiązków wzrastał. Wśród badanych chłopców korzystających z komputera ponad 4

godziny dziennie najczęściej występowało zaniedbywanie obowiązków domowych oraz

szkolnych, które wpływały na zaburzenia komunikacji w rodzinie. Jak wynika z danych

przedstawionych w tabeli 17, oprócz wyżej wymienionych zaniedbań u badanych chłopców

występowała również utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami, której wskaźnik

zanotowałam dopiero przy powyżej 3 godzinach kontaktu z komputerem. Dość wysoki

wskaźnik około 11% (11 wskazań) wśród badanych chłopców korzystających z komputera

ponad 4 godziny dziennie, dotyczył braku innych zainteresowań. Należy również wskazać,

iż wskaźnik zaniedbywania obowiązków przez chłopców wzrastał wraz z czasem

przeznaczanym przez nich na kontakt z komputerem. Natomiast, im mniejsza liczba godzin

spędzanych przed komputerem, tym mniejszy wskaźnik zaniedbywania obowiązków.

Badani chłopcy, spędzający przed komputerem do jednej godziny dziennie, wskazywali na

niski wskaźnik zaniedbywania głównie obowiązków domowych oraz szkolnych. Ponadto w

tej grupie badanych, nie zanotowałam występowania zaburzeń komunikacji w rodzinie

oraz

utraty rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami.

Tabela 17. Czas korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków – chłopcy

Kategorie odpowiedzi

1 godzina

2 godziny

3 godziny

4 godziny i

więcej

Zaniedbywanie
obowiązków szkolnych

1,9

4,9

7,8

11,7

Zaniedbywanie
obowiązków domowych

3,9

5,8

13,6

Zaburzenie komunikacji w
rodzinie

0,0

6,8

8,7

12,6

Utrata kontaktu z
rówieśnikami

0,0

2,9

3,9

Brak innych zainteresowań

1,0

3,9

9,7

10,7

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Natomiast w grupie badanych dziewcząt, korzystających z komputera ponad 4

godziny dziennie, zaniedbywane były głównie obowiązki domowe – 13 wskazań, (ponad

13%), które podobnie jak u chłopców były przyczyną zaburzenia komunikacji w rodzinie.

Zaś wskaźnik zaniedbywania obowiązków szkolnych przez dziewczęta korzystające z

komputera ponad 4 godziny dziennie był niższy – wynosił 4,1% (4 wskazania) – niż w

grupie dziewcząt korzystających z komputera od 1-2 godzin dziennie – wynosił 13,4% (13

wskazań). Szczegółowe dane dotyczące czasu korzystania z komputera przez dziewczęta

oraz zaniedbywania przez nie obowiązków przedstawia tabela 18.

Tabela 18. Czas korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków – dziewczęta

Kategorie odpowiedzi

1 godzina

2 godziny

3 godziny

4 godziny i

więcej

Zaniedbywanie
obowiązków szkolnych

5,2

8,2

4,1

Zaniedbywanie
obowiązków domowych

5,2

7,2

13,4

Zaburzenie komunikacji
w rodzinie

0,0

4,1

8,2

11,3

Utrata kontaktu z
rówieśnikami

0,0

1,0

Brak innych
zainteresowań

1,0

5,2

1,0

4,1

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Wyniki badań przedstawione w tabeli 18, wskazują na znikomy wskaźnik (1

wskazanie) utraty rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami przez dziewczęta. Wskaźnik ten,

zanotowałam jedynie wśród dziewcząt korzystających z komputera ponad 4 godziny

dziennie. Niski wskaźnik zaniedbań, dotyczył także braku innych zainteresowań,

zanotowałam go głównie wśród dziewcząt korzystających z komputera do 3 godzin dziennie

(1 wskazanie) oraz do 1 godziny (również 1 wskazanie). Taki stan rzeczy, świadczy przede

wszystkim o tym, iż dziewczęta poprzez kontakt rzeczywisty ze swoimi rówieśnikami nie

zatracają swoich dotychczasowych zainteresowań. A więc, znajdują czas nie tylko na

kontakt z komputerem, ale również na inne ważne dla nich sprawy. Niestety, faktu tego nie

można stwierdzić wśród badanych chłopców, bowiem im bardziej wzrastał czas na

kontaktach z komputerem, tym wskaźnik utraty innych zainteresowań oraz utraty

rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami był wyższy. Ponadto badania wykazały, iż

najczęściej zaniedbywane były obowiązki przez młodzież uczęszczającą do Publicznego

Gimnazjum nr 2 w Ornecie. Zarówno w grupie chłopców, jak i dziewcząt tej placówki

wskaźnik zaniedbywania tych obowiązków był dość wysoki już przy 1 godzinie kontaktu z

komputerem. Dominowały głównie zaniedbania obowiązków szkolnych oraz domowych. W

grupie chłopców wskaźnik zaniedbywania obowiązków szkolnych i domowych wynosił tyle

samo, tj. po 3,2% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Natomiast w grupie

dziewcząt wyższy wskaźnik dotyczył zaniedbywania obowiązków szkolnych – 8% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie) niż domowych (4% ogółu badanych dziewcząt PG

nr 2 w Ornecie). Wśród młodzieży PG nr 2 w Ornecie, korzystającej z komputera 1 godzinę

dziennie, nie zanotowałam innych zaniedbań. Ale, wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego

przez młodzież na kontakt z komputerem, wskaźnik zaniedbań szkolnych oraz domowych

wzrastał, a nawet pojawiły się zaburzenia komunikacji w rodzinie oraz utrata kontaktu z

rówieśnikami i dotychczasowych zainteresowań. Przy ponad 4 godzinach kontaktu z

komputerem, głównie zaniedbywane były przez młodzież obowiązki domowe oraz szkolne.

Najwyższy wskaźnik zanotowałam wśród dziewcząt zaniedbujących obowiązki domowe,

wynosił on 20% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Również wśród młodzieży

Publicznego Gimnazjum nr 1 oraz Publicznego Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim

zaniedbywane były głównie obowiązki szkolne oraz domowe. Wskaźnik zaniedbywania

tych obowiązków wzrastał wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na kontakt z

komputerem – szczególnie w grupie chłopców. W PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim, przy

ponad 4 godzinach kontaktu z komputerem, wskaźnik zaniedbywania przez chłopców

obowiązków domowych wynosił prawie 15% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w

Lidzbarku Warmińskim), a obowiązków szkolnych wynosił prawie 12% (ogółu badanych

chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Zaś w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim

wskaźnik zaniedbywania ww. obowiązków wśród chłopców kształtował się następująco:

obowiązki domowe ponad 13% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim), a obowiązki szkolne ponad 10% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w

Lidzbarku Warmińskim). W grupie chłopców PG nr 1 i PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim

wysoki wskaźnik dotyczył również zaburzeń komunikacji w rodzinie, które

prawdopodobnie wynikały z zaniedbywania przez chłopców obowiązków szkolnych oraz

domowych. W PG nr 1 wskaźnik wynosił prawie 15% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w

Lidzbarku Warmińskim), a w PG nr 2 ponad 13% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w

Lidzbarku Warmińskim). Jeśli chodzi o dziewczęta tych placówek, to wskaźnik dotyczący

zaniedbywania przez nie obowiązków domowych oraz szkolnych był znacznie niższy niż u

chłopców. W PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim wynosił dla obowiązków domowych ponad

13% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), dla obowiązków

szkolnych nieco ponad 3% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).

Zaś w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim był znacznie niższy, wynosił dla obowiązków

domowych 9,5% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a dla

obowiązków szkolnych około 2,5% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim). Natomiast w grupie dziewcząt obu placówek zanotowałam znaczny wskaźnik

zaburzeń komunikacji w rodzinie, wynosił on: w PG nr 1 ponad 13% (ogółu badanych

dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a w PG nr 2 ponad 7% (ogółu badanych

dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Szczegółowe dane dotyczące czasu

korzystania z komputera przez młodzież poszczególnych placówek oraz zaniedbywania

przez nie obowiązków przedstawia tabela 19.

Tabela 19 dot. Czasu korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków – podział

na poszczególne placówki

Źródło: Badania własne.

Jeśli chodzi o badanych studentów, to oni również wskazywali na podobne

zaniedbywania obowiązków przez ich dzieci. Do najczęstszych wskazań należały: utrata

zainteresowań, zaniedbywanie obowiązków szkolnych i domowych oraz zaburzenia

komunikacji w rodzinie. Szczegółowe dane przedstawia tabela 20.

Tabela 20. Czas korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków przez dzieci
badanych studentów

Kategorie odpowiedzi

1 godzina

2 godziny

3 godziny

4 godziny i

więcej

Zaniedbywanie
obowiązków szkolnych

3,0

5,5

3,0

4,5

Zaniedbywanie
obowiązków domowych

4,5

11,5

9,5

6,0

Zaburzenie komunikacji w
rodzinie

0,0

3,0

2,5

3,0

Utrata kontaktu z
rówieśnikami

0,5

1,5

0,5

2,0

Brak innych zainteresowań

1,5

7,0

11,5

11,0

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 20 wskazują (podobnie jak wśród badanej młodzieży) na

zależność, pomiędzy rodzajem zaniedbywania obowiązków a liczbą godzin przeznaczanych

przez dzieci na kontakt z komputerem. Wśród dzieci badanych studentów, korzystających z

komputera ponad 4 godziny dziennie, przeważały głównie zaniedbywania obowiązków

domowych – 12 wskazań (6% ogółu badanych); szkolnych – 9 wskazań (4,5% ogółu

badanych), a przede wszystkim brak innych zainteresowań – 22 wskazania (11% ogółu

badanych). Ponadto analiza danych (tabela 20) wskazuje również na bardzo wysoki odsetek

zaniedbywania przez dzieci obowiązków domowych. Należy wskazać, iż wskaźnik

zaniedbywania obowiązków domowych zanotowałam już przy 1 godzinie kontaktu z

komputerem – wynosił on 4,5% (9 wskazań). Natomiast najwyższy wskaźnik

zaniedbywania obowiązków domowych zanotowałam nie przy 4 godzinach kontaktu z

komputerem, ale już przy 2 godzinach – wynosił on ponad 11,5% (23 wskazania). U dzieci

korzystających z komputera do 2 godzin dziennie występowały również zaniedbywania:

brak innych zainteresowań – 14 wskazań (7% ogółu badanych); zaniedbywanie obowiązków

szkolnych – 23 wskazania (11,5% ogółu badanych); zaburzenie komunikacji w rodzinie – 6

wskazań (3% ogółu badanych) oraz utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami – 3

wskazania (1,5% ogółu badanych). Natomiast w grupie osób korzystających z komputera do

3 godzin dziennie, podobnie jak wśród osób korzystających z komputera do 2 godzin

dziennie, dominowały głównie: brak innych zainteresowań – 23 wskazania (11,5% ogółu

badanych) oraz zaniedbywanie obowiązków domowych – 19 wskazań (9,5% ogółu

badanych).

Przedstawione dane mogą, zatem świadczyć o tym, iż proces socjalizacji dzieci

badanych studentów nie zawsze przebiegał prawidłowo, bowiem większość studentów

oprócz edukacji na uczelni pracuje również zawodowo. Zatem ilość czasu, jaki studenci

przeznaczają swoim dzieciom jest bardzo niewielka. Analiza wykazała, że główną

przyczyną zaniedbywania obowiązków przez dzieci studentów, był brak kontroli nad nimi,

nieodpowiednio wypełniony czas wolny dziecka oraz brak zainteresowania się sprawami

dziecka. Im, mniej czasu rodzice (badani studenci) poświęcali swoim dzieciom, tym kontakt

dziecka z komputerem był dłuższy.

4.3.1. Zmiany psychofizyczne badanych powstałe pod wpływem

długotrwałego korzystania z komputera

Do najbardziej widocznych zmian powstałych pod wpływem długotrwałego

korzystania z komputera zaliczyć należy zaburzenia fizyczne. Badani studenci, najczęściej

wskazywali na występowanie u swoich dzieci zaburzeń wzroku oraz wad postawy ciała.

Zaburzenia te, najczęściej były widoczne u dzieci korzystających z komputera od 2 do

ponad 4 godzin dziennie. Aż 17% badanych studentów (36 wskazań) wskazało na

występowanie zaburzeń wzroku, a 14% (28 wskazań) na wady postawy ciała. Zaburzenia

wzroku były skutkiem nie tylko długiego czasu przeznaczanego na surfowanie w Internecie,

ale przede wszystkim nieodpowiedniej pory dnia, bowiem większość dzieci korzystała z

komputera w porach wieczornych bądź też nocnych. Co doprowadziło do wystąpienia takich

dolegliwości, jak: przekrwione, łzawiące oczy, zaczerwienione spojówki, uczucie pieczenia

i szczypania oczu oraz bóle głowy i zmęczenie. U niektórych dzieci występowały również

zaburzenia ostrości widzenia oraz wrażenie „wysychania” oczu. Szczegółowe dane

dotyczące rodzajów zaburzeń występujących u dzieci badanych studentów przedstawia

tabela 21.

Tabela 21. Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia psychofizyczne
dzieci badanych studentów

Kategorie
odpowiedzi

1 godzina

2 godziny

3 godziny

4 godziny i

więcej

Wady postawy

2,0

4,5

4,0

4,5

Wady wzroku

1,0

6,5

7,0

3,5

Zaburzenia snu

1,0

0,5

1,5

Pocenie się

0,0

0,5

Bóle głowy

0,5

4,5

1,0

Przygnębienie

0,0

1,0

0,0

Rozdrażnienie

1,0

5,5

3,0

3,5

Frustracja

0,5

0,0

0,5

1,5

Lęk

0,0

0,5

0,0

0,5

Depresja

0,5

0,0

1,0

0,0

Zmęczenie

1,5

4,5

9,5

9,0

Brak koncentracji
uwagi

1,0

3,0

7,5

8,0

Pobudzenie
psychoruchowe

0,0

0,5

1,0

1,5

Myślenie o
Internecie

0,0

3,0

3,5

4,5

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Jak wspomniano wyżej, częstotliwość występowania zaburzeń u dzieci uzależniona

była od czasu przeznaczanego na kontakt z komputerem. Analiza wykazała, iż najczęściej

występującym zaburzeniem u dzieci badanych studentów było zmęczenie (tabela 21), które

występowało nie tylko przy kilkugodzinnym przesiadywaniu przy komputerze. Zaburzenie

to, widoczne było również u dzieci korzystających z komputera od 1 do 2 godzin dziennie.

Kolejnym, często występującym zaburzeniem ściśle związanym z poprzednim, był brak

koncentracji uwagi dziecka. Aż 39 osób, tj. niespełna 20% badanych studentów wskazało na

występowanie u swoich dzieci braku koncentracji uwagi, a 22 osoby (11%) również na

występowanie nieustannych myśli o Internecie. Niepokojący jest jednak fakt, iż zaburzenia

te nasilają się wraz ze zwiększaniem czasu na kontaktach z komputerem (siecią Internet).

Natomiast najniższy wskaźnik zaburzeń psychofizycznych dzieci badanych studentów

dotyczył: depresji (3 wskazania) – występowała ona już przy pierwszej oraz przy trzeciej

godzinie kontaktu z komputerem; przygnębienia (2 wskazania) – występowało tylko przy

trzeciej godzinie kontaktu z komputerem; zaburzeń snu (7 wskazań) – przejawiały się one

już przy pierwszej godzinie kontaktu z komputerem, przy czym wraz ze wzrostem czasu

przeznaczanego na kontakt z komputerem następował ich wzrost; lęku (2 wskazania) –

występował przy drugiej oraz czwartej godzinie kontaktu z komputerem oraz pocenia się (1

wskazanie) – występowało tylko przy czwartej godzinie kontaktu z komputerem.

Badania wykazały, iż 84 osoby, tj. ponad 40% badanych studentów wskazało na

utrzymywanie się u dzieci wyżej wymienionych zaburzeń, od jednego do ponad czterech

100

tygodni. Niepokojący jest jednak fakt, iż u ponad 20% (dokładnie 21,5% ogółu badanych

studentów) dzieci studentów zaburzenia te, przejawiały się przez okres ponad czterech

tygodni, a u 6 osób utrzymują się nadal. Dlatego niemal wszyscy studenci, którzy

zaobserwowali zaburzenia psychofizyczne u swoich dzieci podejmowali wszelkie kroki, aby

je usunąć. Najczęściej badani przeprowadzali rozmowy z dziećmi – 41% (82 wskazania)

oraz stosowali kary polegające na odsunięciu dziecka od komputera – 21,5% (43

wskazania). Tylko niewielki wskaźnik badanych – 3,5% (7 wskazań) prowadził rozmowy z

całą rodziną na temat zaburzeń powstałych u dziecka pod wpływem długiego korzystania z

komputera oraz z sieci Internet, bądź też wysuwał propozycje udania się do specjalisty – 1%

(2 wskazania). Niemniej jednak takie wizyty się nie odbyły.

Natomiast badana młodzież wskazywała na nieco inne zaburzenia, powstałe pod

wpływem negatywnego oddziaływania współczesnych mediów. Do najczęściej

pojawiających się zaburzeń należały: silna potrzeba korzystania z Internetu, zmęczenie, brak

koncentracji uwagi, przygnębienie, pobudzenie psychoruchowe oraz lęk przed

rzeczywistością. Przy czym, nasilanie się tych zaburzeń wzrastało wraz ze wzrostem liczby

godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem. U badanych chłopców

korzystających z komputera oraz z sieci Internet ponad 4 godziny dziennie najczęściej

występowało zaburzenie przejawiające się silną potrzebą korzystania z Internetu. Aż ponad

26% ogółu badanych chłopców (27 wskazań) wskazało na to zaburzenie. Zaburzenie

przejawiające się silną potrzebą korzystania z Internetu, wpływało na inne zaburzenia, które

najczęściej przejawiały się w momencie braku dostępu do Sieci. Były to zaburzenia, takie

jak: przygnębienie, myślenie o Internecie oraz wykonywanie czynności z nim związanych,

np. czytanie czasopism na jego temat.

Tabela 22. Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia psychofizyczne
badanych chłopców

Kategorie odpowiedzi

1 godzina

2 godziny

3 godziny

4 godziny i

więcej

Silna potrzeba
korzystania z Internetu

3,9

7,8

13,6

26,2

Myślenie o Internecie

1,9

2,9

3,9

Wykonywanie
czynności związanych z
Internetem

1,0

0,0

2,9

1,9

101

Zmęczenie

4,9

1,9

7,8

6,8

Przygnębienie

1,0

3,9

Pobudzenie
psychoruchowe

1,0

2,9

3,9

Brak koncentracji uwagi

3,9

2,9

3,9

Lęk przed
rzeczywistością

1,9

0,0

4,9

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 22 wskazują, iż długotrwałe korzystanie przez chłopców z

komputera doprowadzało również do występowania u nich zmęczenia, które najczęściej

przejawiało się w braku koncentracji uwagi. Aż u 7 chłopców (6,8%) korzystających z

komputera ponad cztery godziny dziennie występowało zmęczenie, a u 4 (3,9%) brak

koncentracji uwagi. Zaburzenia te, nasilały się wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na

kontakt z komputerem. Ponadto badania wykazały, iż u chłopców korzystających z

komputera ponad 4 godziny dziennie występowało również, pobudzenie psychoruchowe

oraz lęk przed rzeczywistością. Zaś u chłopców korzystających z komputera od 1 do 3

godzin dziennie również zanotowałam, wszystkie przedstawione zaburzenia, przy czym

wskaźnik ich występowania był znacznie niższy.

Natomiast wśród badanych dziewcząt, podobnie jak wśród chłopców, dominującym

zaburzeniem była silna potrzeba korzystania z Internetu, przy czym zaburzenie to, w

znacznym stopniu pojawiało się już przy pierwszej godzinie kontaktu z komputerem a

przede wszystkim z Siecią. Zaburzenie to, występowało u 9 osób, tj. ponad 9% ogółu

badanych dziewcząt. Zaś wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na kontakt z Siecią

nasilało się ono, bowiem już przy drugiej godzinie kontaktu z komputerem wskaźnik wzrósł

do ponad

13% (13 wskazań).

Tabela 23. Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia psychofizyczne
badanych dziewcząt

Kategorie odpowiedzi

1 godzina

2 godziny

3 godziny

4 godziny i

więcej

Silna potrzeba
korzystania z Internetu

9,3

13,4

11,3

Myślenie o Internecie

7,2

6,2

5,2

6,2

Wykonywanie
czynności związanych z
Internetem

0,0

2,1

1,0

102

Zmęczenie

5,2

3,1

Przygnębienie

2,1

0,0

1,0

0,0

Pobudzenie
psychoruchowe

2,1

1,0

0,0

Brak koncentracji uwagi

3,1

0,0

5,2

Lęk przed
rzeczywistością

2,1

0,0

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Kolejnym zaburzeniem występującym wśród badanych dziewcząt było myślenie o

Internecie – wskazało na nie prawie 25% (24 wskazania), które podobnie jak u chłopców

nasilało się głównie w momentach braku dostępu do Sieci. Dziewczęta często wykonywały

również wszelkie czynności związane z Internetem, tj. najczęściej czytały czasopisma na

temat portali internetowych, które pomagały im przetrwać czas braku dostępu do Sieci. Taki

stan rzeczy, pociągał za sobą również inne zaburzenia, np. przygnębienie, które

występowało u 3 respondentek (3% ogółu badanych dziewcząt), czy też zmęczenie –

występowało u 14 osób (ponad 14% ogółu badanych dziewcząt). Dość znaczny wskaźnik,

dotyczył również zaburzenia przejawiającego się w pobudzeniu psychoruchowym – 5

wskazań (5,2% badanych dziewcząt), którego wzrost zanotowałam przy pierwszej i drugiej

godzinie kontaktu z komputerem, zaś przy trzeciej godzinie nastąpił jego spadek, a przy

czwartej, to zaburzenie nie występowało. Ponadto, u dziewcząt zanotowałam także

zaburzenie związane z lękiem przed rzeczywistością – wskazało na nie 6 osób (6,2%

badanych dziewcząt), przy czym i w tym przypadku nie zanotowano go wśród dziewcząt

korzystających z komputera ponad 4 godziny dziennie, a w grupie osób korzystających z

komputera od 1 do 3 godzin występowało u takiej samej liczby osób, czyli dwóch.

Badania wykazały również, że wraz ze wzrostem czasu spędzanego przez młodzież

przed komputerem zaburzenia psychofizyczne nasilały się. We wszystkich omawianych

placówkach najwyższy wskaźnik zaburzeń młodzieży dotyczył silnej potrzeby korzystania z

Internetu (tabela 24). Przy ponad 4 godzinach kontaktu z komputerem w PG nr 2 w Ornecie

wskaźnik wynosił: chłopcy – prawie 26% ogółu badanych chłopców tej placówki,

dziewczęta – 16% ogółu badanych dziewcząt tej placówki. W PG nr 1 w Lidzbarku

wskaźnik wynosił: chłopcy – 26,5% ogółu badanych chłopców tej placówki, dziewczęta –

ponad 13% ogółu badanych dziewcząt tej placówki. Zaś w PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim wskaźnik dotyczący silnej potrzeby korzystania z Internetu wynosił: chłopcy –

26,3% ogółu badanych chłopców tej placówki, dziewczęta – 7,1% ogółu badanych

103

dziewcząt tej placówki. Niepokojące jest jednak to, że już przy pierwszej godzinie kontaktu

z komputerem zanotowałam wśród dziewcząt wszystkich omawianych placówek dość

wysoki wskaźnik silnej potrzeby korzystania z Internetu. W PG nr 2 w Ornecie wskaźnik

wynosił 12% (ogółu badanych dziewcząt tej placówki), w PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim wynosił 10% (ogółu badanych dziewcząt tej placówki), najniższy zaś był w

PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim i wynosił 7,1% (ogółu badanych dziewcząt tej placówki).

Zwiększanie ilości czasu spędzanego przed komputerem niejednokrotnie prowadziło

również do innych zaburzeń. Młodzież korzystająca z komputera ponad 4 godziny dziennie

najczęściej wskazywała na zmęczenie (PG nr 2 w Ornecie – chłopcy 6,5%, dziewczęta 4%;

PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim – chłopcy 5,9%, dziewczęta 3,3%; PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim – chłopcy 7,9%, dziewczęta 2,4%). Szczegółowe dane dotyczące zależności

między liczbą godzin spędzanych przez młodzież poszczególnych placówek przed

komputerem, a występowaniem u nich zaburzeń psychofizycznych przedstawia tabela 24.

Tabela 24 Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia

psychofizyczne – podział na poszczególne placówki

Źródło: Badania własne.

Z danych zawartych w tabeli 24 wynika, że młodzież poświęcająca na kontakt z

komputerem dużą ilość czasu odczuwała przygnębienie, którego najwyższy wskaźnik

(6,5%) zanotowałam wśród chłopców PG nr 2 w Ornecie. Natomiast wśród chłopców PG nr

1 w Lidzbarku Warmińskim dość wysoki wskaźnik dotyczył pobudzenia psychoruchowego

– 5,9% (ogółu badanych chłopców tej placówki). Tymczasem w PG nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim odnotowałam lęk przed rzeczywistością. Wskaźnik tego zaburzenia wystąpił

głównie wśród chłopców przy 2 godzinie kontaktu z komputerem – 5,3% (ogółu badanych

chłopców tej placówki) oraz przy powyżej 4 godzinach – 7,9% (ogółu badanych chłopców

tej placówki). Pozostałe zaburzenia, na które wskazywała badana młodzież, występowały w

mniejszym stopniu, a niektórych było nawet brak, np. w PG nr 2 w Ornecie, w pierwszych

godzinach kontaktu z komputerem, nie zanotowałam wykonywania przez młodzież

czynności związanych z Internetem, a w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim zaburzenie to

nie wystąpiło wśród młodzieży, nawet przy kilku godzinnym przesiadywaniu przed

komputerem.

Reasumując, zmiany psychofizyczne badanych powstałe pod wpływem negatywnego

oddziaływania współczesnych mediów pokazują, iż wśród badanej młodzieży dominują

104

zaburzenia przejawiające się silną potrzebą korzystania z Internetu oraz myślenia o nim.

Taki stan rzeczy może, zatem świadczyć o tym, iż badana młodzież znajduje się w pierwszej

fazie uzależnienia, tj. fazie zaangażowania, z której bardzo szybko przechodzi się do fazy

następnej, czyli fazy zastępowania. Szczególnie wśród badanych dziewcząt już w

pierwszych godzinach kontaktu z Siecią, można zaobserwować znaczne występowanie

różnych zaburzeń, które nasilają się wraz ze wzrostem czasu przebywania w Sieci. Również

dorośli, poprzez brak kontroli nad dziećmi, przyczyniają się do wzrostu zaburzeń

występujących u dzieci.

4.4. Obawy badanych związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci

Badania wykazały, iż obawy dotyczące zagrożeń płynących z Sieci wyrażali nie

tylko studenci posiadający stałe łącze internetowe, ale również osoby nieposiadające go. Do

najczęściej wyrażanych obaw należały: obawy seksualne, czyli demoralizacja, pornografia,

molestowanie, pedofilia; uzależnienie od Internetu; agresja i przemoc; oszustwa i

wyłudzenia; sekty; negatywne subkultury młodzieżowe oraz narkomania. Szczegółowe dane

dotyczące tych obaw przedstawiłam w tabeli 25.

Tabela 25. Obawy rodziców (studentów) związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci

Rodzaje zagrożeń

Seksualne

139

69,5

Uzależnienie od Internetu

116

58,0

Oszustwa i wyłudzenia

48,5

Przemoc i agresja

44,5

Sekty

26,0

Negatywne subkultury młodzieżowe

19,0

Narkomania

17,5

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Z danych przedstawionych w tabeli 25 wynika, iż badani najczęściej wymieniali

obawy typu seksualnego – 139 wskazań (69,5% ogółu badanych studentów) oraz

uzależnienie od Internetu – 116 wskazań (58% ogółu badanych studentów). Wysoki

wskaźnik obaw studentów dotyczył również oszustw i wyłudzeń – 97 wskazań (48,5%),

przemocy i agresji – 89 wskazań (44,5%), oraz sekt – 52 wskazania (26%). Najmniejsze

natomiast obawy mieli badani odnośnie do negatywnego oddziaływania subkultur

105

młodzieżowych – 38 wskazań (19%) oraz narkomanii – 35 wskazań (17,5% ogółu badanych

studentów).

Na podobne obawy, związane z niebezpieczeństwami płynącymi z Sieci, wskazuje

prawie dwie trzecie dorosłych Polaków. Z badań przeprowadzonych przez Centrum Badania

Opinii Społecznej wynika, iż większość dorosłych obawia się, że młodym ludziom za

sprawą Internetu może przydarzyć się coś złego. Największe obawy mieli respondenci – 42

% ogółu (podobnie jak w badaniach niniejszej pracy), co do zagrożeń seksualnych, takich

jak: demoralizacja, oglądanie pornografii czy stron erotycznych nieodpowiednich dla dzieci.

Często respondenci zwracali również uwagę na nieodpowiednie kontakty, mające podtekst

seksualny, np. nieprzyzwoite propozycje. W tym kontekście bardzo często mówiono o

pedofilii i pedofilach. Aż około 20% ogółu badanych boi się także utraty kontroli nad

znajomościami dziecka, lecz nie w kontekście seksualnym. W opinii tej grupy badanych,

dzieci mogą poznać przez Internet niewłaściwych ludzi, wpaść w złe towarzystwo, ulec

złym wpływom oraz zawrzeć znajomości z ludźmi, którzy podają się za kogoś innego (np.

psychopata). Badani dostrzegają również zagrożenia związane z przemocą oraz agresją

dotyczące np. zabójstw, wulgarnego słownictwa czy też gwałtownych scen w filmach oraz

grach komputerowych

169

Analiza wyników badań przeprowadzonych wśród młodzieży gimnazjalnej

wykazała, iż młodzi ludzie mają podobne obawy związane z zagrożeniami płynącymi z

Sieci, jak osoby dorosłe. Wśród badanej młodzieży najczęściej wyrażającymi obawami były:

obawy seksualne, agresja i przemoc oraz oszustwa i wyłudzenia. Szczegółowe dane

dotyczące obaw młodzieży

przedstawia tabela 26.

Tabela 26. Obawy młodzieży związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci

Kategorie odpowiedzi

Chłopcy

Dziewczęta

Seksualne

22,3

20,6

Agresja i przemoc

13,6

5,2

Sekty

12,6

8,2

Oszustwa i wyłudzenia

14,6

12,4

Narkomania

8,7

4,1

Inne

6,8

10,3

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

169

M. Wenzel, Młodzież i Internet: korzystanie i zagrożenia, Komunikat CBOS, Warszawa październik 2004.

106

Dane zawarte w tabeli 26 wskazują, że zarówno wśród chłopców, jak i wśród

dziewcząt występowały podobne obawy. W obydwu grupach dominowały obawy seksualne

oraz oszustwa i wyłudzenia. U chłopców obawy seksualne stanowiły 23 wskazania (22,3%

ogółu badanych chłopców), a oszustwa i wyłudzenia – 15 wskazań (14,6% ogółu badanych

chłopców), u dziewcząt zaś obawy seksualne wyniosły 20 wskazań (20,6% ogółu badanych

dziewcząt), a oszustwa i wyłudzenia – 12 wskazań (12,4% ogółu badanych dziewcząt).

Wśród chłopców wysoki wskaźnik stanowiły także obawy związane z agresją i przemocą –

14 wskazań (13,6% ogółu chłopców) oraz z sektami – 13 wskazań (12,6% ogółu chłopców).

Natomiast wśród dziewcząt dość wysoki wskaźnik (10 respondentek – 10,3%) stanowiły

obawy, które określiłam jako inne. Zarówno dziewczęta, jak i chłopcy zaliczali do nich

głównie wirusy, które mogą doprowadzić do uszkodzenia komputera. Najmniejsze

natomiast obawy, miały dziewczęta odnośnie do zagrożeń związanych z agresją i przemocą

oraz narkomanią, które ich zdaniem nie mogą za pośrednictwem Sieci negatywnie

oddziaływać na człowieka. Takie stwierdzenie, wydaje się jednak nie być słuszne, bowiem

osoby, które nawiązują nowe kontakty poprzez Sieć zawsze stawiają sobie cele. W pierwszej

kolejności dochodzi do nawiązania kontaktu z dzieckiem, zdobycia jego zaufania, a dopiero

potem dochodzi do rzeczywistego kontaktu, który może przerodzić się w nękanie,

szczególnie w przypadku odmowy – początkowo przyjęcia, a później zakupu środków

psychoaktywnych.

Ponadto badania wykazały również, że największe obawy co do zagrożeń

seksualnych miała młodzież Publicznego Gimnazjum nr 2 w Ornecie (tabela 27). Wśród

dziewcząt tej placówki wskaźnik tych obaw wynosił 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr

2 w Ornecie), a wśród chłopców był nieco niższy – 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr

2 w Ornecie). Wysoki wskaźnik wśród młodzieży tej placówki dotyczył również zagrożeń

związanych z agresją i przemocą – szczególnie w grupie chłopców wskaźnik wynosił ponad

16% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Młodzież wskazywała także na

różnego rodzaju oszustwa i wyłudzenia (chłopcy – 16,1% ogółu badanych chłopców PG nr

2 w Ornecie; dziewczęta – 16% ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie) oraz sekty

(chłopcy – 12,9% ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie; dziewczęta – 12% ogółu

badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), z którymi często można zetknąć się w Sieci.

Pozostałych zagrożeń płynących z Sieci, które ujęłam w tabeli 27 młodzież tej placówki

obawia się w mniejszym stopniu.

107

Młodzież Publicznego Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim, podobnie jak

młodzież PG nr 2 w Ornecie oraz PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, w największym

stopniu obawia się zagrożeń seksualnych. Wskaźnik tych zagrożeń wśród chłopców wynosił

prawie 15% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a wśród

dziewcząt ponad 13% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).

Kolejnym zagrożeniem płynącym z Sieci, którego młodzież tej placówki obawia się w

znacznym stopniu, są oszustwa i wyłudzenia (chłopcy – 14,7% ogółu badanych chłopców

PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – 13,3% ogółu badanych dziewcząt PG nr 1

w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród chłopców tej placówki wysoki wskaźnik

dotyczył również sekt (prawie 18% ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku

Warmińskim) oraz agresji i przemocy (prawie 12% ogółu badanych chłopców PG nr 1 w

Lidzbarku Warmińskim).

Tabela 27. Obawy młodzieży związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci – podział na
poszczególne placówki

Źródło: Badania własne.

Wśród młodzieży PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim również na pierwszym miejscu

były zagrożenia typu seksualnego (chłopcy – ponad 21% ogółu badanych chłopców PG nr 2

w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – ponad 14% ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w

Lidzbarku Warmińskim), agresja i przemoc (chłopcy – ponad 13% ogółu badanych

chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – około 2,5% ogółu badanych

dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim) oraz oszustwa i wyłudzenia (chłopcy – ponad

13% ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – 9,5%

ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Pozostałych zagrożeń, jakie

umieściłam w tabeli 27 młodzież tej placówki, podobnie jak młodzież innych omówionych

placówek, obawia się w mniejszym stopniu.

Podobne badania dotyczące świadomości zagrożeń płynących z Sieci były

przeprowadzone przez Fundację Dzieci Niczyje w latach 2002-2003, które następnie firma

Gemius S.A. w roku 2004 powtórzyła, zwiększając grupę badawczą. Łącznie zbadano 3218

osób, z tego 1487 osób stanowiła młodzież w wieku 12-17 lat. Badania wykazały, że aż 94%

młodzieży jest świadoma zagrożeń związanych z poznawaniem ludzi przez Internet.

Najczęściej o zagrożeniach badani dowiadywali się z mediów (telewizja – 92%, prasa –

108

75,8%, Internet – 66,1%), rzadziej od nauczycieli (54,2%) lub od rodziców (49,6%).

Pomimo świadomości zagrożeń związanych z poznawaniem ludzi przez Internet, młodzież

nie potrafiła realnie ocenić stopnia tych zagrożeń, uznając niebezpieczeństwo podawania

danych (81,9%) za bardziej zagrażające niż spotkania z obcymi w rzeczywistym świecie

(63,5%). W 37% przypadków propozycje spotkania kończyły się przyjęciem zaproszenia.

Nie można bezwzględnie ograniczać spotkań dzieci z rówieśnikami poznanymi w Sieci,

jednak ważne jest, żeby mieć na uwadze niebezpieczeństwo kontaktu z niepożądaną osobą.

Równie istotne jest, żeby dzieci informowały o takich spotkaniach rodziców i uczestniczyły

w nich tylko za ich zgodą. W przypadku młodszych dzieci w spotkaniu powinien

uczestniczyć rodzic lub inna zaufana osoba dorosła. Pod żadnym pozorem dzieci nie

powinny chodzić na spotkania zaaranżowane w Sieci w pojedynkę. Tymczasem jedynie, co

czwarte dziecko informuje rodziców o spotkaniach z osobami poznanymi w Sieci, zaś 17%

dzieci nie powiadamia o spotkaniu nikogo. Blisko połowa badanych uczestniczyła w

spotkaniach z osobami poznanymi w Internecie w pojedynkę. Jeżeli decydują się na

towarzystwo, to prawie zawsze jest to towarzystwo rówieśnika. Niezależnie od wieku

dziecka, rodzice lub inne osoby dorosłe nie uczestniczą w tego typu spotkaniach prawie

nigdy (1,6%). Ponadto badania dowodzą, że poczucie zagrożenia związane z kontaktami z

obcymi w Internecie spada wraz z wiekiem

170

Podsumowując, analiza obaw związanych z zagrożeniami płynącymi z sieci

pokazuje, iż pomimo wzrostu tych obaw wśród respondentów, wskaźnik dotyczący czasu

przeznaczanego na kontakt z komputerem zarówno wśród badanej młodzieży, jak i wśród

dzieci badanych studentów niestety nie maleje.

5. Profilaktyka nałogu komputerowo-sieciowego

Profilaktyka nałogu komputerowo-sieciowego, podobnie jak w przypadku innych

uzależnień, powinna obejmować nie tylko osoby najbardziej narażone na to uzależnienie, ale

również środowisko, w którym one przebywają. Bardzo ważna jest, zatem wczesna

edukacja, mająca na celu zwiększenie świadomości problemu, która powinna obejmować

zarówno środowisko rodzinne dziecka, jak i szkolne. Rodzina powinna posiadać

odpowiednią wiedzę o uzależnieniach behawioralnych, umieć rozpoznawać ich objawy oraz

170

<http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

109

znać skutki, jakie mogą za sobą pociągnąć. Ponadto, powinna podejmować odpowiednie

kroki, aby zlikwidować pierwsze symptomy uzależnienia oraz wiedzieć, do kogo należy

zwrócić się o pomoc w przypadku nasilania się ich. Analiza przeprowadzonych badań

wykazała, że rodzice (badani studenci), którzy zaobserwowali u swoich dzieci pierwsze

niepokojące objawy, podejmowali wszelkie kroki, aby je usunąć. Najczęściej były to

rozmowy z dzieckiem (82 wskazania, czyli 41% ogółu badanych studentów) oraz

stosowanie kar polegających na odsunięciu dziecka od komputera (43 wskazania, czyli

21,5% ogółu badanych studentów). Jednak taki rodzaj profilaktyki wydaje się najmniej

korzystny, bowiem może wyzwalać w dziecku większe pragnienie korzystania z komputera

oraz z Sieci, może też doprowadzić do szybszego uzależnienia się od tych mediów.

Najlepszą formą profilaktyki stosowaną przez rodziców jest odpowiednio wypełniony czas

wolny dziecka. Niestety nie każdy z badanych rodziców (studentów) potrafił wypełnić

odpowiednio czas wolny swoim dzieciom. Badania wykazały, że ponad 50% studentów

wypełnia czas wolny swoim dzieciom. Niestety prawie tyle samo (45,5%) tego nie robi. Do

głównych form wypełniania czasu wolnego należały zajęcia pozalekcyjne: świetlica, kółka

zainteresowań odbywające się na terenie szkoły, zajęcia wyrównujące braki w nauce oraz

zajęcia pozaszkolne obejmujące najczęściej kursy językowe, a także zajęcia sportowe.

Natomiast do nielicznych form spędzania czasu wolnego dziecka należały obowiązki

domowe przydzielane im przez dorosłych oraz wspólne spacery rodzinne. Wyniki badań

dotyczące sposobu spędzania czasu wolnego przez badanych studentów wskazują, iż

większość z nich swój wolny czas poświęca na wykonywanie wszelkich zajęć domowych

oraz na wypoczynek. I chociaż, aż 154 osoby (77% ogółu badanych studentów) wskazały,

że swój wolny czas poświęca rodzinie, to jednak nie zawsze można o tym mówić w pełnym

tego słowa znaczeniu. Bowiem jak wykazały badania, przebywanie wszystkich członków

rodziny w domu było zaliczane przez studentów do czasu spędzanego z rodziną, przy czym

każdy z członków rodziny wypełniał sobie czas wolny samodzielnie. Zatem, fakt ten

świadczy o tym, iż niektórzy badani nie w pełni rozumieją definicję czasu poświęconego

rodzinie. W tabeli 28 przedstawiłam szczegółowe dane dotyczące sposobu spędzania

wolnego czasu przez badanych studentów.

Tabela 28. Sposoby spędzania czasu wolnego przez badanych studentów

Kategorie odpowiedzi

Z rodziną

154

77,0

Oglądam telewizję

152

76,0

110

Czytam prasę

137

68,5

Sprzątam

124

62,0

Śpię

35,0

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Z danych przedstawionych w tabeli 28 wynika, iż znaczna grupa studentów swój

wolny czas przeznacza również na oglądanie telewizji, bowiem aż 152 osoby, czyli 76%

badanych udzieliło takiej odpowiedzi. Ponadto badani swój wolny czas przeznaczają także

na czytanie prasy – 137 wskazań (68,5% ogółu badanych studentów) oraz na sprzątanie –

124 wskazania (62% ogółu badanych studentów). Najmniejszy natomiast wskaźnik – 35%

(70 wskazań studentów) dotyczył czasu wolnego studentów przeznaczanego na

wypoczynek, czyli głównie na spanie. Taki stan rzeczy może świadczyć o tym, iż

respondenci studiujący, a jednocześnie pracujący zawodowo, mają bardzo mało czasu oraz

są zmęczeni prowadzonym trybem życia. Dlatego swój wolny czas poświęcają na

wypoczynek, czyli na spanie. Wykonują również zaległe prace domowe. Ponadto badania

wykazały, że pomimo braku czasu ze strony pracujących studentów, niemalże wszyscy z

nich chronią swoje dzieci przed zagrożeniami płynącymi z Sieci, chociaż nie zawsze

podejmowane przez nich kroki dawały zamierzone efekty. Najczęściej stosowanymi przez

badanych formami ochrony były rozmowy z dzieckiem mające na celu uświadomienie im

niebezpieczeństw znajdujących się w Sieci (136 wskazań, tj. 68% ogółu badanych

studentów) oraz kontrola podczas korzystania z komputera (79 wskazań, tj. 39,5% ogółu

badanych studentów). Niski natomiast wskaźnik (10 wskazań, tj. 5% ogółu badanych

studentów) dotyczył instalacji odpowiednich programów komputerowych, mających na celu

informowanie rodziców o czasie spędzanym przez dziecko przy komputerze oraz o stronach

internetowych, z jakich dziecko korzystało, jak również pisemnej umowy zawartej

pomiędzy rodzicem a dzieckiem, dotyczącej bezpiecznego korzystania z Internetu (aneks nr

171

Częstotliwość stosowania form ochrony dziecka przed niebezpieczeństwami

znajdującymi się w Sieci wzrastała wraz z rosnącymi obawami rodziców, które były

związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci. Analiza badań wykazała, iż studenci najczęściej

prowadzili rozmowy ze swoimi dziećmi na temat zagrożeń seksualnych (112 wskazań, czyli

56% ogółu badanych studentów) oraz uzależnienia od Internetu (90 wskazań, tj. 45% ogółu

111

badanych studentów). Dość wysoki wskaźnik tej formy profilaktyki stosowanej przez

studentów zanotowałam również przy występowaniu takich obaw, jak: oszustwa (73

wskazania, tj. 36,5% ogółu badanych studentów), agresja i przemoc (72 wskazania, tj. 36%

ogółu badanych studentów), sekty (44 wskazania, tj. 22% ogółu badanych studentów),

negatywne subkultury (31 wskazań, tj. 15,5% ogółu badanych studentów) oraz narkomania

(28 wskazań, tj. 14% ogółu badanych studentów). Kolejną formą profilaktyki stosowanej

przez badanych studentów była kontrola podczas korzystania z komputera. Podobnie jak w

przypadku prowadzenia rozmów z dzieckiem, kontrola podczas korzystania z komputera

wzrastała wraz ze wzrostem obaw rodziców związanych z zagrożeniami płynącymi z Sieci. I

w tym przypadku największe obawy mieli studenci odnośnie do zagrożeń seksualnych,

dlatego oprócz rozmowy z dzieckiem na temat zagrożeń prowadzili również kontrolę

podczas korzystania z komputera, a szczególnie Internetu (60

wskazań, tj. 30% ogółu

badanych studentów) oraz instalowali odpowiednie programy (6 wskazań, tj. 3% ogółu

badanych studentów), które informowały ich zarówno o miejscu, jak i czasie przebywania

dziecka w Sieci. Studenci instalowali odpowiednie programy komputerowe nie tylko ze

względu na zagrożenia seksualne, które stanowią największe niebezpieczeństwo dla dziecka,

ale również z powodu innych zagrożeń, m.in. narkomanii i sekt (po 6 wskazań), agresji i

przemocy (8 wskazań, tj. 4% ogółu badanych studentów), uzależnienia od Internetu (7

wskazań, tj. 3,5% ogółu badanych studentów), oszustw (5 wskazań, tj. 2,5% ogółu badanych

studentów) oraz negatywnych subkultur (3 wskazania, tj. 1,5% ogółu badanych studentów).

Szczegółową analizę dotyczącą form profilaktyki stosowanej przez studentów a

jednocześnie ściśle związanej z zagrożeniami płynącymi z Sieci przedstawiłam w tabeli 29.

171

Wzór umowy dotyczącej bezpiecznego korzystania z sieci został opracowany przez dr Kimberly S. Young –

aneks nr 3.

112

Tabela 29. Stosowane formy profilaktyki a zagrożenia wynikające z korzystania ze
współczesnych mediów – badani studenci

Kategorie
odpowiedzi

Rozmowa z

dzieckiem

Instalacja

programów

Kontrola

podczas

korzystania

komputera

Pisemna

umowa

Brak

kontroli

Seksualne

112

56,0

3,0

30,0

0,5

5,5

Agresja i przemoc

36,0

4,0

18,5

0,5

Sekty

22,0

3,0

11,0

0,5

1,5

Oszustwa

36,5

2,5

22,0

0,5

Narkomania

14,0

3,0

8,5

0,5

Uzależnienie od
Internetu

45,0

3,5

22,0

0,5

4,5

Negatywne
subkultury

15,5

1,5

7,0

0,0

1,5

Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zaprezentowane w tabeli 29 wskazują również, iż niewielki wskaźnik, bo

zaledwie 3% ogółu badanych, stosuje nową formę profilaktyki, jaką jest pisemna umowa

zawarta pomiędzy rodzicem a dzieckiem, dotycząca bezpiecznego korzystania z Sieci.

Niestety taką formę profilaktyki najlepiej stosować w wieku od 5-10 lat, a więc w

momencie, kiedy dziecko już potrafi obsługiwać komputer. Jest to okres, w którym

najłatwiej uświadomić dziecku zagrożenia wynikające z niewłaściwego korzystania z

Internetu. Niepokojący jest jednak fakt, iż, pomimo że badani mają obawy, co do zagrożeń

płynących z Sieci, to jednak aż ponad 20% z nich nie kontroluje swoich dzieci podczas

korzystania z komputera, a przede wszystkim z Internetu. Taki stan rzeczy może, zatem

świadczyć o tym, iż badani studenci darzą zaufaniem swoje dzieci bądź też, brak czasu

uniemożliwia im tę kontrolę.

113

Podsumowanie i wnioski

Podejmując próbę przedstawienia wniosków końcowych należy przypomnieć, iż

główny cel przeprowadzonych badań dotyczył poznania zagrożeń, z jakimi spotyka się

młodzież korzystająca z komputera, a przede wszystkim z Internetu. Badania miały wskazać

także na najczęściej pojawiające się symptomy uzależnienia komputerowo-sieciowego oraz

na zmiany w zachowaniu młodzieży. Niezmiernie ważne było również poznanie

najważniejszych czynników tkwiącym w środowisku rodzinnym, mających wpływ na

powstawanie uzależnienia komputerowo-sieciowego oraz poznanie odpowiednich działań

profilaktycznych, które należy podejmować, aby nie dopuścić do uzależnienia się młodzieży

od tych mediów.

Przeprowadzone badania potwierdziły wszystkie założone hipotezy. Hipoteza

pierwsza zakładała, że regularność oraz długość czasu korzystania z komputera oraz

Internetu ma znaczny wpływ na uzależnienie się młodzieży od tych mediów. Badania

wykazały, że zaawansowanie młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym zależało przede

wszystkim od czasu przeznaczanego przez badanych na kontakt z komputerem oraz od

łatwego dostępu do niego. Prawie 35% badanej młodzieży na kontakt z komputerem

przeznaczała ponad 4 godziny dziennie. Zanotowałam również przypadki, gdzie czas

przeznaczany na kontakt z komputerem dochodził do 10 godzin dziennie, a nawet do 20

godzin dziennie (jeden przypadek). Częściej przed komputerem przesiadywali chłopcy,

bowiem ponad 70% z nich poświęcało mu od 3 do 4 godzin dziennie. Dziewczęta natomiast

(ponad 50%) przeznaczały na kontakt z komputerem od 1 do 2 godzin dziennie. Natomiast

główną placówką, w której badana młodzież najwięcej czasu przeznaczała na kontakt z

komputerem było Publiczne Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród badanych

tej placówki dominującą grupą byli chłopcy, którzy przed komputerem spędzali najczęściej

ponad 4 godziny dziennie.

Hipoteza druga zakładała, że na proces uzależnienia się młodzieży od współczesnych

mediów wpływ miała łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania oraz stały

dostęp do sieci Internet. Badania wykazały, że łatwość dostępu do komputera oraz okres

jego posiadania wpływało na ilość czasu przeznaczanego przez młodzież na kontakt z

komputerem. Prawie 86% chłopców oraz ponad 70% dziewcząt posiadało komputer w

swoim pokoju. I tylko u nielicznych badanych (9%) komputer znajdował się w miejscu

(kuchnia, pokój rodziców), w którym najczęściej przebywali rodzice. Podobnych danych

114

dostarczyły badania przeprowadzone wśród studentów WSP TWP. Prawie 87% z nich

wskazało, iż miejscem, w którym znajduje się komputer był pokój ich dziecka. Łatwość

dostępu do komputera przez dzieci badanych studentów świadczy o tym, iż jest on

najczęściej wykorzystywany właśnie przez nich. Badania wykazały, że prawie 80% dzieci

badanych studentów najczęściej korzystała z komputera, przy czym dominującym okresem

jego posiadania był okres od 4 do 10 lat. Natomiast wśród badanej młodzieży 2/3 posiadało

komputer ponad 3 lata. Badania wykazały również, że najdłuższy okres posiadania

komputera w domu miała młodzież z Publicznego Gimnazjum nr 2 oraz Publicznego

Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim. Najwyższy wskaźnik zanotowałam jednak

wśród dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, wynosił on ponad 80% (ogółu

badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród młodzieży PG nr

1 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik dotyczący najdłuższego okresu posiadania komputera

wynosił: dla chłopców 73,5%, a dla dziewcząt 70%.

Niezmiernie ważnym czynnikiem wpływającym na proces uzależnienia się

młodzieży od komputera był stały dostęp do sieci Internet. Zarówno wśród badanej

młodzieży, jak i wśród studentów, większość posiadała stały dostęp do Sieci. I tylko

niewielki wskaźnik badanych nie miał stałego łącza z Siecią. Powodem braku dostępu do

Internetu były wysokie koszty związane z jego utrzymaniem, a w przypadku młodzieży

również brak zgody rodziców.

Łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania, a przede wszystkim szerokie

możliwości, jakie daje Internet w znacznym stopniu wpływały na różnorodność form

wykorzystywania przez młodzież tego medium. We wszystkich badanych placówkach,

młodzież najczęściej wykorzystywała komputer w celu rozrywki, głównie do gier.

Szczególnie wśród chłopców gry sieciowe typu Tibia oraz Word of Warcraft cieszyły się

największą popularnością. Badania wykazały, że większość chłopców przeznaczała na

granie w tego typu gry znaczną ilość czasu wolnego (ponad 3 godziny dziennie). Chociaż

zanotowałam przypadki, gdzie czas korzystania z gier dochodził niejednokrotnie nawet do

10 godzin dziennie. Natomiast wśród dziewcząt dużym zainteresowaniem cieszyły się gry

edukacyjne, czyli takie, w których agresja i przemoc występowała z mniejszym nasileniem

lub nie występowała w ogóle. Dziewczęta w porównaniu z chłopcami przeznaczały także na

granie w gry znacznie mniej czasu, bowiem ponad 2/3 z nich korzystało z gier przez 1

godzinę dziennie. Nadużywanie gier sieciowych, szczególnie przez badanych chłopców

może pociągać za sobą kolejne uzależnienie, jakim jest hazard. Prawie 1/3 badanych

chłopców dokonywała również zakupów oraz sprzedaży za pomocą giełdy Allegro. Fakt ten

115

może świadczyć o tym, iż badani wystawiali na aukcjach internetowych swoich bohaterów

gier sieciowych.

Oprócz gier młodzież korzystała również z komunikatorów sieciowych typu Gadu

Gadu, poczta elektroniczna oraz tzw. czatromów, które dają im możliwość komunikowania

się z ludźmi z całego świata. Większość badanych wykorzystywała również komputer do

celów naukowych, przede wszystkim do ściągania materiałów na zajęcia lekcyjne. Niestety i

ta forma wykorzystywania komputera, a przede wszystkim Internetu może doprowadzić do

uzależnienia, czyli tzw. przeładowania poznawczego. Szczególnie wtedy, gdy czas

przeznaczony na szukanie materiałów zwiększa się, a jednostka nie jest w stanie

wykorzystać w pełni znalezionych informacji.

Hipoteza trzecia dotyczyła, zagrożeń, jakich najbardziej obawiają się dorośli

(studenci pracujący) oraz młodzież korzystająca z komputera i Internetu. Do najczęściej

wyrażanych obaw zarówno ze strony dorosłych, jak i młodzieży należały: obawy seksualne,

czyli demoralizacja, pornografia, molestowanie, pedofilia; uzależnienie od Internetu; agresja

i przemoc; oszustwa i wyłudzenia; sekty; negatywne subkultury młodzieżowe oraz

narkomania. Badania wykazały również, że pomimo obaw związanych z zagrożeniami

płynącymi z Sieci wskaźnik dotyczący czasu przeznaczanego na kontakt z komputerem

zarówno wśród badanej młodzieży, jak i wśród dzieci badanych studentów niestety nie

maleje.

Hipoteza czwarta zakładała, że długotrwałe korzystanie ze współczesnych mediów w

znacznym stopniu wpływało na zmiany w zachowaniu młodzieży. Badania wykazały, że

młodzież korzystająca z tych mediów początkowo zaniedbywała obowiązki domowe oraz

szkolne, a następnie zaczęła przejawiać zaburzenia psychofizyczne. Wskaźnik

zaniedbywania obowiązków przez młodzież wzrastał wraz ze wzrostem liczby godzin

przeznaczanych przez nią na kontakt z komputerem, a przede wszystkim z Siecią. Oprócz

zaniedbywania obowiązków domowych i szkolnych, które niejednokrotnie doprowadzały do

zaburzeń komunikacji w rodzinie, młodzież (szczególnie badani chłopcy) utraciła również

kontakt rzeczywisty z rówieśnikami i dotychczasowe zainteresowania. Ponadto wśród

badanej młodzieży występowały również zaburzenia związane z silną potrzebą korzystania z

Internetu, zmęczeniem, brakiem koncentracji uwagi, przygnębieniem, pobudzeniem

psychoruchowym oraz lękiem przed rzeczywistością. I te, zaburzenia również nasilały się

wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego przez młodzież na kontakt z komputerem. Na

podobne zaniedbywania obowiązków przez dzieci wskazywali również badani studenci.

Dominowały tu przede wszystkim zaniedbywania obowiązków domowych i szkolnych oraz

116

utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami, jak również utrata dotychczasowych

zainteresowań. Taki stan rzeczy, doprowadził także do poważnych zaburzeń

psychofizycznych. Wśród dzieci badanych studentów najbardziej widoczne były zaburzenia

fizyczne charakteryzujące się wadami postawy ciała, wadami wzroku oraz bólami głowy,

które były skutkiem nie tylko długiego czasu przeznaczanego na surfowanie w Internecie,

ale również nieodpowiedniej pory dnia, bowiem większość dzieci korzystała z komputera w

porach wieczornych lub też nocnych. To doprowadziło do wystąpienia zaburzeń

psychicznych, takich jak: brak koncentracji uwagi, nieustanne myślenie o Internecie,

zmęczenie, zaburzenia snu itp. Niepokojący jest jednak fakt, iż u ponad 20% dzieci

badanych studentów wspomniane zaburzenia utrzymywały się przez okres ponad 4 tygodni.

Hipoteza piąta zakładała, że na uzależnienie się młodzieży od współczesnych

mediów znaczny wpływ miała także rodzina. Do głównych czynników środowiska

rodzinnego, mających wpływ na powstawanie uzależnienia wśród badanych należało:

nieodpowiednio wypełniony czas wolny dziecka, brak kontroli rodziców oraz brak czasu dla

dziecka. Analiza wyników badań wykazała, iż prawie połowa badanych studentów nie

potrafiła wypełnić czasu wolnego swoim dzieciom, a ci, którzy go wypełniali najczęściej

ograniczali się do zajęć organizowanych przez placówki szkolne lub też przydzielali

dzieciom dodatkowe obowiązki domowe. I chociaż 2/3 badanych studentów wskazało, że

spędza czas wolny z rodziną, to jednak nie zawsze można o tym mówić w pełnym tego

słowa znaczeniu, ponieważ przebywanie wszystkich członków rodziny w domu badani

zaliczali do wspólnego czasu spędzanego z rodziną, przy czym każdy z jej członków

wypełniał swój wolny czas samodzielnie. Niepokojący jest także fakt, że pomimo obaw

związanych z niebezpieczeństwami płynącymi z Sieci, najczęściej występującą formą

ochrony dziecka przed nimi były rozmowy z dzieckiem oraz kary polegające na odsunięciu

jego od komputera. Natomiast zaledwie 1/5 badanych studentów kontroluje swoje dzieci

podczas korzystania z komputera, a w przypadku badanej młodzieży tylko 1/4 rodziców

prowadzi taką kontrolę. Znaczny wpływ na pojawianie się symptomów uzależnienia od

współczesnych mediów miał również brak czasu dla dziecka. Badania wykazały, iż nie

każdy z badanych studentów poświęcał czas swoim dzieciom. Niejednokrotnie bywało tak,

że rodzice (badani studenci) swój wolny czas przeznaczali na własną rozrywkę: oglądanie

telewizji, czytanie prasy, czy też nadrabiali zaległości w wykonywaniu obowiązków

domowych. Zdarzało się także, że rodzice (badani studenci) byli zmęczeni pracą zawodową

oraz studiowaniem, dlatego swój wolny czas przeznaczali na wypoczynek – najczęściej

spali.

117

Hipoteza szósta dotyczyła działań profilaktycznych podejmowanych przez rodzinę.

Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że rodzice (badani studenci), którzy

zaobserwowali u swoich dzieci pierwsze niepokojące objawy, podejmowali wszelkie kroki,

aby je usunąć. Najczęściej były to rozmowy z dzieckiem na temat zagrożeń seksualnych,

uzależnienia od Internetu oraz oszustw, na jakie dziecko może natknąć się przebywając w

Sieci. Ponadto rodzice prowadzili również rozmowy na temat agresji i przemocy,

negatywnych subkultur oraz narkomanii. Kolejną formą profilaktyki stosowanej przez

badanych studentów była kontrola podczas korzystania z komputera. Podobnie jak w

przypadku prowadzenia rozmów z dzieckiem, kontrola podczas korzystania z komputera

wzrastała wraz ze wzrostem obaw rodziców związanych z zagrożeniami płynącymi z Sieci.

Badani stosowali również kary polegające na odsunięciu dziecka od komputera

W związku z powyższym nasuwa się stwierdzenie, że pomimo obaw rodziców

związanych z zagrożeniami płynącymi z Sieci oraz stosowania przez nich działań

profilaktycznych polegających najczęściej na odsunięciu dziecka od komputera oraz

rozmowach z nim, konieczne wydaje się przeprowadzenie ich pedagogizacji. Bowiem

ograniczenie młodemu człowiekowi dostępu do Internetu nie jest rozwiązaniem. Należy

skupić się na właściwym przygotowaniu dzieci i młodzieży do korzystania z tego medium.

Ważne jest, aby dziecko umiało oceniać docierające do niego informacje, a tym samym

dokonywać selekcji źródeł informacji. To od rodziców i nauczycieli zależy czy nauczą

młodych ludzi czerpania z dobrodziejstw Sieci w sposób właściwy. Środki zaradcze tkwią

nie w dydaktyce i programach nauczania, ale we wspieraniu rozwoju takich cech

osobowości i standardów psychomotorycznych, które mogą stanowić naturalną ochronę

przed zagrożeniami z Internetu. Ponadto zarówno rodzice, jak i młodzież powinni poznać

także Dekalog Internauty i trzymać się następujących zasad, by nie popaść w uzależnienie.

Do głównych zasad należą: nie traktuj komputera jak „bożka”; miej świadomość, po co

przed nim zasiadasz; pamiętaj, że w Internecie nie wszystko jest dobre; czuwaj nad tym, co

robi twoje dziecko – poszerzaj swoją wiedzę; nie zabijaj czasu i talentów przed

komputerem; nie lekceważ zagrożeń płynących z Sieci; nie piractwu i hakerom; stosuj

zasadę ograniczonego zaufania w kontaktach internetowych; nie zaniedbuj czynienia dobra

za pośrednictwem Sieci; nie zastępuj przyjaciół komputerem

172

Konieczne jest również stawianie młodzieży rozsądnych wymagań, uczenie

dyscypliny i czujności, a także egzekwowanie konsekwencji, gdy podejmie błędne decyzje.

172

J. Kloch, No i po co nam ten Internet, Biuletyn KSW, 26.04.2003 r.

118

Należy jednocześnie pamiętać, iż młodzi ludzie mogą się uczyć wolności tylko wtedy, kiedy

żyją wśród dorosłych, którzy w dojrzały sposób posługują się własną wolnością.

Przedstawiona w niniejszej pracy problematyka nie wyczerpuje oczywiście w pełni

zagadnień dotyczących uzależnienia młodzieży od współczesnych mediów. Uświadamia

jednak, że uzależnienie to staje się plagą XXI wieku i dlatego konieczne jest jak najszybsze

podejmowanie wszelkich działań profilaktycznych w tym zakresie.

Bibliografia

Bednarek J., Zagrożenia w cyberprzestrzeni, [w:] Patologie społeczne. Człowiek i

zagrożenia, M. Jędrzejko (red.), Pułtusk 2006.

Białokoz-Kalinowska I., Piotrkowska-Jastrzębska J., Zagrożenia zdrowotne wynikające z

nieracjonalnego korzystania z komputera przez dzieci i młodzież, [w:] Dziecko i

media elektroniczne – nowy wymiar dzieciństwa, J. Izdebka, T. Sosnowski (red.),

Białystok 2005.

Brzeziński J., Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1984.

Chwaszcz J., Pietruszka M., Sikorski D., Media, Lublin 2005.

Chwaszcz J., Pietruszka M., Sikorski D., Media. Uzależnienia – fakty i mity, Lublin 2005.

Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1996.

Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, Gdańsk 2000.

Cooper A., Sexuality and the Internet: Surfing Into the New Millenium, „Cyber Psychology

& Behavior” 1998, nr 1.

Drzewiecki D., Przyjemności potrafią uzależniać, „Gazeta Szkolna” 2005, nr 11.

Dziewiecki M., Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2001.

Gała A., Ulfik I., Oddziaływanie „agresywnych” gier komputerowych na psychikę dzieci,

Lublin 2000.

Godzic W., Oglądanie i inne przyjemności kultury popularnej, Kraków 1996.

Goriszowski W., Podstawy metodologiczne badań pedagogicznych, Warszawa 2006.

119

Griffiths M., Czy gry komputerowe szkodzą dzieciom?, „Nowiny Psychologiczne” 1995,

nr 4.

Griffiths M., Gry i hazard. Uzależnienie dzieci w okresie dorastania, Gdańsk 2004.

Guerreschi C., Nowe uzależnienia, Kraków 2006.

Guziuk M., Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Warszawa 2005.

Hankała A., Psychologiczne i społeczne zagrożenia związane z zastosowaniem mediów i

technologii informatycznej w edukacji, [w:] Pedagogika a środki informatyczne i

media, M. Tanaś (red.), Warszawa-Kraków 2005.

Hoall A., Parsons J., Internet Addiction: Collage Student Case Study Using Best Practices in

Cognitive Therapy, „Journal of Mental Health Counseling” 2001, nr 23.

Jabłonkowska M., Szylko-Kwas J., Gimnazjalista w sieci – wpływ Internetu na rozwój

społeczny młodzieży, [w:] Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo

informacyjne, M. Sokołowski (red.), Elbląg 2005.

Jakubik A., Zaburzenia osobowości, Warszawa 1999.

Kaliszewska K., Z@gubieni w sieci – czyli o nadmiernym używaniu zasobów i możliwości

Internetu, [w:] Oblicza współczesnych uzależnień, L. Cierpiałkowska (red.), Poznań

2006.

Kaliszewska K., Psychologiczna charakterystyka zjawiska nadmiernego używania Internetu,

„Edukacja: Badania. Studia. Innowacje” 2005, nr 4 (92).

Kandell J., Internet Addiction on Campus: the Vulnerability of College Students, „Cyber

Psychology and Behaviour” 1998, nr 1.

Klebaniuk J., Metody jakościowe – wyznawanie dla tradycyjnej psychologii, [w:] Metody

jakościowe w psychologii współczesnej, M. Straś-Romanowska (red.), Wrocław

2000.

Kloch J., No i po co nam ten Internet, „Biuletyn KSW”, 26.04.2003 r.

Konarzewski K., Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1997.

Kosek-Nita B., Uzależnienie od komputera i jego następstwa, „Wychowanie na co dzień”

2006, nr 3 (150).

Kraut R., Peterson M., Lundmark V., Kiesler S., Mukopadhyay T., Scherlis W., Internet

Paradox: A Social Technology that Reduces Social Involvement and Psychological

Wee-Being? „Americam Psychologist” 1998, nr 53.

Lewandowska K., Zagrożenia w Internecie – wiedza i doświadczenia dzieci i ich rodziców.

Wyniki badań empirycznych. Fundacja Dzieci Niczyje.

Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2007.

120

Łuczak Ł., Przybysz M., Rozwój komputeryzacji nowym zagrożeniem dla młodego

pokolenia, „Auxilium Sociale – Wsparcie Społeczne” 2002, nr 3, 4.

Łukasz S., Magia gier wirtualnych, Warszawa 1998.

Majgier K., Internet jako przestrzeń komunikacyjna, „Przegląd Psychologiczny” 2000, t. 43,

nr 2.

Maszke A., Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Rzeszów 2004.

Mellibruda J., Nałogowa osobowość naszych czasów, „Nowiny Psychologiczne” 1996, nr 2.

Miś B., Hazard w sieci, „Wiedza i Życie” 1999, nr 7.

Mrozowisk M., Media masowe, Warszawa 2001.

Ożarski P., Od zachwytu do uzależnienia, „Edukacja Medialna” 2001, nr 4.

Pachociński R., Metody ilościowe i jakościowe w badaniach oświatowych, „Edukacja” 1997,

nr 3.

Paluchowski W. J., Diagnoza psychologiczna, podejście ilościowe i jakościowe, Warszawa

2001.

Pałgan I., Cyberprzestrzeń – nowy wychowawca? Materiały z II Konferencji naukowej

„Człowiek w sieci zniewolonych dróg”, Pułtusk 2007.

Penkowska G., Emocjonalność i komputery, [w:] Media. Edukacja w globalizującym się

świecie. Teoria. Praktyka. Oddziaływanie, M. Sokołowski (red.), Olsztyn 2003.

Pilch T., Barman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe,

Warszawa 2001.

Płoski Z., Słownik Encyklopedyczny – Informatyka, Warszawa 1999.

Nadużywanie Internetu, przyczyny, objawy, konsekwencje, „Świat Problemów” 2002, nr 7/8.

Przybysz M., Uzależnienie od medium XXI wieku, [w:] Oblicza Internetu. Internet a

globalne społeczeństwo informacyjne, M. Sokołowski (red.), Elbląg 2005.

Pytka L., Wirtualność i realność we współczesnej cywilizacji i kulturze, a dojrzewanie

osobowości aspołecznej, [w:] Okrucieństwo i zbrodnia dziecka, B. Głowacka, L.

Pytka (red.), Warszawa 2000.

Pulak I., Dziecięcy świat w Internecie – potrzeby i niebezpieczeństwa, [w:] Dziecko w

świecie wiedzy, informacji i komunikacji, S. Juszczyk, I. Polewczyk (red.), Toruń

2006.

Puślecki W., Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985.

Raś D., Gry komputerowe i telewizja jako zagrożenie społecznych kontaktów uczniów, [w:]

Psychopatologia i psychoprofilaktyka. Przejawy narkomanii, alkoholizmu, przemocy,

121

zaburzeń psychicznych w rodzinie i szkole oraz możliwości im przeciwdziałania, A.

Margasińska, B. Zajęcka (red.), Kraków 2000.

Rudyk G., Tacik J., Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 2006.04.19.

Shapira N., Leasing M., Goldsmith T., Szabo S., Lazoritz M., Gold M., Stein D.,

Problematic Internet Use: Proposed Classification and Diagnostic Criteria,

„Depression and Anxiety” 2003, nr 17.

Siemieniecki B., Edukacja humanistyczna i komputery, [w:] Edukacja medialna, J. Gajda, S.

Juszczyk, B. Siemieniecki, K. Wenta (red.), Toruń 2002.

Sienkiewicz P., Masowe komunikowanie w społeczeństwie informacyjnym, [w:] Mass media

w systemie komunikacji społecznej w Polsce, A. Kudłaszyk (red.), Wrocław 1995.

Sikorski D., Uzależnienie od Internetu, „Caritas” 2005, nr 11.

Siwiec E., Zmienne i ich opis, [w:] Metodologia i metody badań psychologicznych,

K. Czarnecki (red.), Katowice 1980.

Sokołowski M., Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, [w:] Media a edukacja,

W. Stryjowski (red.), Poznań 1997.

Sokołowski M., Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, [w:] III

Międzynarodowa Konferencja „Media i Edukacja”, Poznań 2000.

Szpunar M., Świątkiewicz-Mośny M., Niebezpieczna myszka. Uzależnienie od Internetu,

„Wychowanie na co dzień” 2006, nr 1-2.

Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999.

Tabor S., Cyberuzależnienia, „Edukacja Medialna” 2003, nr 1.

Tabor S., Niebezpieczny Internet, „Życie Szkoły” 2004, nr 8.

Tacik J., Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 2006.04.17.

Tanaś M., Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo, „Toruńskie

Studia Dydaktyczne” 1993.

Ulfik I., Zaangażowanie w „agresywne” gry komputerowe a postawa wobec rzeczywistości,

[w:] Psychopatologia i psychoprofilaktyka, A. Margasiński, B. Zajęcka (red.),

Kraków 2000.

Ulfik-Jaworska I., Gry komputerowe – zagrożenie czy szansa rozwoju dziecka, [w:] W

służbie dziecku, J. Wilk (red.), Kraków 2003.

Wach A., Gry komputerowe – niewinna zabawa czy zagrożenie?, „Edukacja Medialna” 2001,

nr 1.

Wargacka M., Komputer i Internet, „Świat Problemów” 2004, nr 3.

122

Wenzel M., Młodzież i Internet: korzystanie i zagrożenia. Komunikat CBOS, Warszawa

październik 2004.

Wieczorkowski K., Komputerowe wspomaganie badań jakościowych w pedagogice,

„Forum Oświatowe” 2003, nr 1 (28).

Zyss T., Boroń J., Świat gier komputerowych – nowe medium rozrywkowe i nowe

zagrożenia, „Psychiatria Polska” 1996, nr 2 (30).

Strony WWW

Babik

W.,

Ekologia

informacji

wyzwanie

XXI

wieku,

<http://www.tuo.agh.edu.pl/wba.pdf>, 17.07.2006.

Bednarski T., Zieliński T., Komputer a zdrowie, <http://www.psseswidnica.pl>, 23.07.2005.

Berson I. R., Cyberofiary: psychospołeczne konsekwencje wykorzystywania młodzieży za

pośrednictwem Internetu,< http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

Ciekawe

artykuły

–

uzależnienia,

<http://sop.sds.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=29>, 17.07.2006.

Coaklley Ch., Systemy filtrowania i blokowania niewłaściwych treści w Internecie na

przykładzie Wielkiej Brytanii, <http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

Ćwiek M., Uzależnienie od komputera i Internetu, http://www.scholaris.pl, 04.07.2006.

Davis R. A., A Cognitive-Behavioral Model of Pathological Internet Use (PIU), Catalyst,

Retrived 13 February 2001, http://www.victoriapoint.com/ PIU.htm, 05.07.2007.

Dudzińska-Kuffel

E.,

Psychologiczne

aspekty

uzależnienia

Internetu,

<http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>, 12.10.2006.

Gra

komputerowa

pełna

przemocy

dla

nastolatków,

<http://www.psychologia.net.pl/serwis.php?level=2,374>, 01.12.2006.

http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips13-17.mspxt, 28.12.2006.

http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips2-4.mspxt, 28.12.2006.

http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips5-6.mspxt, 28.12.2006.

http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips7-12.mspxt, 28.12.2006.

Jakubik A., Zespół uzależnienia od Internetu (ZUI) – Internet Addiction Syndrome

(IAS),<http://www.psychologia.net.pl>, 12.08.2006.

Kasprzak T., Bezpieczna sieć – o profilaktyce zagrożeń dzieci w Internecie,

<http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

123

Kiedrowicz G., Zagrożenia dla edukacji wspomaganej technologią informacyjną. „Gazeta

IT” 22 czerwca 2005, nr 6 (36), <http://www.gazeta-it.pl>, 05.06.2006.

Kin E., Żywe trupy z netu, < http://www.tygodniknowy.pl>, 26.10.2006.

Korea

Południowa

–

kraj

uzależniony

gier,

http://www.gry.interia.pl/news?inf=674746>, 10.10.2005.

Korea

Południowa

zagrywa

się

upadłego!,

http://www.gry.interia.pl/news?inf=761680>, 20.06.2006.

Lew-Starowicz Z., Seks z Internetem, < http://www.kiosk.onet.pl>, 05.07.2006.

Livingstone S., Bober M., UK Children Go Online. Final report of key project findings,

2005, < http://www.children-go-online.net>, 15.08.2006.

Omówienie filtrów rodzinnych, < http://www.mp.mmx.pl>,

09.08.2006.

Uzależnienie emocjonalne, < http://www.janochy.pl/uzaleznienie_emocjonalne.html>,

12.03.2008.

Uzależnienie

hazardu,

<http://www.janochy.pl/uzaleznienie_od_hazardu.html>,

10.03.2008.

Pawłowicz J., Jak to jest z tym Internetem?, <http://www.psychologia.net.pl>, 15.10.2006.

Politechnika Poznańska, <http://www.put.poznan.pl>, 03.06.2006.

Politechnika Poznańska, Skutki uzależnienia od Internetu, <http://www.put.poznan.pl>,

15.09.2006.

Poprawa R., W pułapce Internetu, < http://www.badania.psychologia.uni.wroc.pl>, 22.11.2006.

Sikorski

D.,

Szkodliwe

wpływy

gier

komputerowych,

<http://sop.sds.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=29&Itemid=54&li

mit=1&limitstart=5>, 26.06.2006.

Sposoby ochrony dziecka, < http://www.chrondziecko.pl>, 28.12.2006.

Statut

XIV

Liceum

Ogólnokształcącego

im.

Stanisława

Staszica,

<http://www.bib.staszic.waw.pl>, 04.07.2006.

Stasiowski M., Komputer współczesnym nałogiem?,

<http://www.sp1kety.neostrada.pl/plik/czlowiek_nie_kom.doc>, 03.03.2008.

Szymański D., <http://www.vegamedica.pl>, 10.07.2006.

Uzależnienie od Internetu – wstępny szkic problematyki prawnej, <http://www.vagla.pl>,

26.10.2006.

Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, <http://www.wiem.pl>, 15.12.2006.

Williams N., Promoting safe use of the Internet. Final report to the European Commission,

2000, <http://www.childnet-int.org/publications>, 15.08.2006.

124

Zabójcze 12 godzin przed komputerem, <http://gry.interia.pl/news?inf=638353>, 23.06.2005.

Zabrzeski M., Rynek gier prawdziwą żyłą złota, <http://biznes.interia.pl/news?inf=706155>,

28.12.2006.

Summary

In the research, was presented a problem of children’s modern media addiction

(computer and internet) that become more and more massive.

The research was conducted in relation to Youth of lower secondary school from the

territory of the Warmia-Masuria province

and students of none full-time studies.

The analysis of the research revealed the fact that the degree of young people’s

computer and web addiction advancement was dependent primarily on the time they spent

on the computer and also on the easiness of access to the one.

Almost 35% of young respondents dedicated 4 hours per day to spent them on the

computer ( cases in which it was 10 , and even 20 hours per day were also noted).Permanent

internet access and wrongly organized free time of a child were also extremely important

factors that influenced on young people’s computer addiction.

Further analysis of the research also revealed that most of the people on whose the

research was conducted have permanent web access and almost half of questioned students

could not organize free time of their children (those who were capable of doing that mostly

limited it to offering their children free of lessons activities that were organized by the

school or giving their children additional housework.

Furthermore, the research also presented that in spite of fears that the questioned

students had, concerning dangers of web, the most popular method of a child protection

against the ones was talking to them or forbidding using the computer (only 1/5 of students

in question was controlling their children while using the computer whereas in case of the

questioned youth only 1/4 led such a control.

In relation to the above, there comes a conclusion that in spite of parents’ fears

concerning threads that come from the web and also using some prophylactic measures that

are mostly based on talking to a child or denying them access to the computer it seems vital

to pedagogically educate the parents on the matter because as it was presented in the

125

research it is not a solution to limit a young person access to the internet it is a proper

preparation of children and young people to using the medium by them that needs to be

focused on.

It is vital for a child to be capable of evaluating the information that is reached and by

this making a proper selection of different sources of information.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
uzaleznienie od mediow
uzaleznienie od mediow
uzależnienia od mediów
Uzaleznienie od nowych mediow
Joanna Seweryn Uzależnienie od nowych mediów demo
Uzaleznienie od nowych mediow
Uzależnienie od alkoholu typologia przyczyny
Uzależnienie od tytoniu a POChP
001c Leczenie uzależnienia od narkotyków
13 Uzaleznienia od srodkow psyc Nieznany
Neuronalne i molekularne podstawy uzależnienia od opiatów
Kryteria ICD 10 (CDDG) szkodliwego picia alkoholu i zespołu uzależnienia od alkoholu
UZALEŻNIONE OD MIŁOŚCI
Uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych
B Woronowicz Obraz relacji rodzinnych w oczach osób uzależnionych od alkoholu

więcej podobnych podstron