jak uczyç

1/2005

27

27

A

by znaleêç si´ w gronie tych najlep-
szych z najlepszych, niezb´dne jest
wykonanie przez uczniów i ich opie-

kunów ogromnej pracy. Po to, by ten wysi∏ek
nie okaza∏ si´ daremny, jeszcze
raz podkreÊlamy koniecznoÊç sto-
sowania si´ do zasad obowiàzujà-
cych w zawodach Olimpiady Bio-
logicznej.

Startujàc w tym konkursie,

uczestnik rozwiàzuje zadania,
których prawid∏owe wykonanie
mo˝e zapewniç uzyskanie mak-
symalnej liczby punktów na eg-
zaminie maturalnym, co auto-
matycznie daje mu prawo
studiowania na wi´kszoÊci kie-
runków uniwersyteckich i u∏atwia dostanie
si´ na kierunki medyczne. Zadania te grupu-
jà si´ w obr´bie:

pracy badawczej i jej obrony,

egzaminów testowych na zawodach okr´-
gowych i centralnych,

egzaminu ustnego na zawodach central-
nych.

Do eliminacji XXXIV Olimpiady Biologicznej w roku szkolnym 2004/2005
przystàpi∏o ponad 3000 uczniów. Z tej liczby do zawodów centralnych
dotrze tylko 100, a laureatami zostanie jedynie 25 najlepszych.
Jak znaleêç si´ w ich gronie?

MAGDALENA SOBOLEWSKA

Przy wyborze tematu pracy badawczej

zwracamy uwag´ na bezwzgl´dny wymóg do-
stosowania si´ do wytycznych Komitetu
G∏ównego Olimpiady Biologicznej. Opieku-

nowie (nauczyciele) uczestników

Olimpiady majà obowiàzek

skonsultowania tematu pracy,

jeÊli nie sà pewni, czy propozy-

cje ucznia sà zgodne z wymaga-

niami. Nale˝y to uczyniç przed

rozpocz´ciem doÊwiadczeƒ

przez ucznia, aby by∏ czas na

ewentualne korekty. Zdarza si´

równie˝, ˝e zg∏oszony temat jest

zgodny z wytycznymi i zosta∏ za-

akceptowany przez Komitet

Okr´gowy Olimpiady Biologicz-

nej, ale w trakcie pracy doÊwiad-

czalnej uczeƒ zmienia go bez ˝adnej konsul-
tacji. Prace niezgodne z wymogami sà
bezwzgl´dnie dyskwalifikowane, równie˝ na
etapie dopuszczenia ucznia do zawodów cen-
tralnych.

Cz∏onkowie Komitetów Okr´gowych

i Komitetu G∏ównego OB sà do dyspozycji

Prace niezgodne

z wymogami sà

bezwzgl´dnie

dyskwalifikowane,
równie˝ na etapie

dopuszczenia

ucznia do zawo-

dów centralnych.

Jak

zostaç

laureatem

Olimpiady Biologicznej

jak uczyç

biologia w szkole

28

28

nauczycieli i uczniów przez ca∏y rok szkolny.
Aktualne numery telefonów i adresy mailowe
znajdujà si´ na stronie internetowej Olimpia-
dy (www. olimpbiol.uw.edu.pl).

Zwracamy uwag´ nauczycieli, ˝e w zwiàz-

ku z krótkim czasem nauki w szko∏ach po-
nadgimnazjalnych, warto zach´caç do udzia-
∏u w zawodach ju˝ uczniów klas pierwszych.
Zdobyte w tych zawodach uprawnienia nie
ulegajà przedawnieniu! Niestety, ciàgle
zwracajà si´ do nas ch´tni uczniowie z klas
maturalnych, którzy nie majà ju˝ szansy zdà-
˝yç z udzia∏em w olimpiadzie.

Prac´ badawczà

uczeƒ wykonuje samodziel-

nie pod kierunkiem opiekuna. Oceniajàc
prac´ bierzemy pod uwag´ nast´pujàce ele-
menty:

tematyk´ pracy – oceniana jest oryginal-

noÊç zagadnienia, klarownoÊç przedstawienia
celu pracy, a tak˝e jego znaczenie
poznawcze i praktyczne;

metody pracy – oceniana

jest trafnoÊç doboru obiektów
badawczych i zastosowanej me-
tody, liczba powtórzeƒ umo˝li-
wiajàca statystyczne opracowa-
nie wyników, poprawnoÊç
zaprojektowania i wykonania
doÊwiadczeƒ lub obserwacji.
Opis metod powinien daç czytelnikowi wy-
obra˝enie o sposobie prowadzenia badaƒ,
a tak˝e o wiarygodnoÊci uzyskanych wyni-
ków. Na ocen´ wp∏ywa w∏aÊciwe porównanie
warunków doÊwiadczalnych i kontrolnych,
rzetelnoÊç i samodzielnoÊç pracy;

wyniki i ich interpretacj´ – oceniana jest

poprawnoÊç opracowania, analizy i przedsta-
wienia wyników oraz ich interpretacja, w tym
tak˝e umiej´tnoÊç korzystania z piÊmiennic-
twa. Na ocen´ wp∏ywa: prawid∏owe zestawie-
nie wyników na wykresie lub w tabeli; dobór
i czytelnoÊç ilustracji i zdj´ç, sposób cytowa-
nia piÊmiennictwa (preferowane najnowsze
podr´czniki);

styl i j´zyk pracy – oceniana jest kla-

rownoÊç i precyzja wypowiedzi, poprawnoÊç
j´zykowa (unikanie specjalistycznego ˝argo-
nu, „przegadanych” zwrotów), poprawnoÊç

ortograficzna (w tym interpunkcja, b∏´dy lite-
rowe, terminy biologiczne), kompozycja
i przejrzystoÊç uk∏adu plakatu; czytelnoÊç ta-
bel i wykresów.

Praca zostanie zdyskwalifikowana w wy-

padku: tematu niezgodnego z wytycznymi
KGOB; ra˝àcych b∏´dów merytorycznych
i metodologicznych; niewystarczajàcego ma-
teria∏u badawczego. Praca mo˝e zostaç wy-
ró˝niona w sytuacji: oryginalnego, ciekawego
tematu albo wyjàtkowych walorów praktycz-
nych lub poznawczych. Najciekawsze prace
badawcze wyró˝nione w zawodach okr´go-
wych lub centralnych sà zg∏aszane do Konkur-
su M∏odych Naukowców Unii Europejskiej,
w którym Polacy co roku odnoszà sukcesy.

Najcz´stsze niedociàgni´cia w pracach
badawczych to:

temat pracy badawczej niezgodny z wy-

tycznymi (praca doÊwiadczalna

na zwierz´tach kr´gowych, or-

ganizmach chronionych lub pa-

togennych lub praca o tematy-

ce medycznej, chemicznej,

geologicznej);

zbyt ma∏a liczba powtó-

rzeƒ doÊwiadczenia lub obser-

wacji, zbyt ma∏a liczba osobni-

ków, brak wariantu kontrolnego;

b∏´dy merytoryczne;

prace nieporzàdne, nieestetyczne, z nie-

czytelnymi wykresami lub fotografiami, licz-
nymi b∏´dami ortograficznymi i interpunk-
cyjnymi.

Wyniki pracy badawczej

przedstawia si´

w postaci plakatu. Uczniowie powinni przy-
gotowaç w tej postaci dokumentacj´ prze-
prowadzonych badaƒ wraz z omówieniem
uzyskanych wyników. Plakat podlega recen-
zji na ka˝dym etapie zawodów Olimpiady
Biologicznej i stanowi tak˝e podstaw´ roz-
mowy na temat pracy badawczej ucznia
w trakcie cz´Êci ustnej zawodów.

Obrona pracy badawczej odbywa si´ na

zawodach okr´gowych i centralnych. Uczeƒ
jest pytany o uzasadnienie celowoÊci podj´-
cia takich badaƒ. Jest to moment na przed-

Plakat podlega

recenzji na ka˝dym

etapie zawodów

Olimpiady

Biologicznej.

jak uczyç

1/2005

29

29

stawienie dodatkowego materia∏u, doku-
mentujàcego wyniki badaƒ. Zdarza si´, ˝e
uczniowie startujàcy z tà samà pracà w kolej-
nej edycji Olimpiady nie potrafià jej ponow-
nie zaprezentowaç, szczególnie w cz´Êci
dotyczàcej przebiegu eksperymentu i zasto-
sowanych metod badawczych.

Na zawodach okr´gowych i centralnych

pewne dzia∏y biologii sprawiajà uczniom za-
zwyczaj du˝à trudnoÊç, zw∏aszcza mikrobiolo-
gia, immunologia, a tak˝e fizjologia zwierzàt
(nie cz∏owieka). Na egzaminie ustnym uczeƒ
losuje zestaw dwóch pytaƒ – jedno z zakresu
biologii komórki i fizjologii (biochemia, ge-
netyka, cytologia i histologia, fizjologia) oraz
drugie z zakresu biologii organizmalnej (eko-
logia, ewolucjonizm, systematyka). Ka˝de py-
tanie odnosi si´ do okazu, którym mo˝e byç
fragment roÊliny (˝ywej lub zakonserwowa-
nej), fotografia (makroskopowa lub mikro-
skopowa) lub schemat. Uczeƒ ma za zadanie
rozpoznaç preparat. Jest to punkt wyjÊcia do
udzielania odpowiedzi na dalsze pytania ko-
misji, zwiàzane z okazanym materia∏em. Za-
uwa˝amy, ˝e uczniowie majà trudnoÊci z roz-
poznawaniem tych preparatów, które
w podr´cznikach przedstawiane sà na sche-
matach, rysunkach, a nie na zdj´ciach.

Do ustnego egzaminu dopuszczonych zo-

staje po cz´Êci pisemnej oko∏o 40 najlepszych
zawodników. Na tym etapie olimpiady liczy
si´ sposób przedstawienia swojej wiedzy,
a wi´c przejrzystoÊç wypowiedzi, jej logiczny
uk∏ad wskazujàcy na rozumienie omawiane-
go zagadnienia. Liczy si´ przemyÊlane dobra-
nie informacji sk∏adajàcych si´ na odpowiedê,
a tak˝e umiej´tnoÊç podj´cia dyskusji doty-
czàcej omawianego zagadnienia. Wypowiedê
nieuporzàdkowana, chaotyczna, zawierajàca
„wszystko, co wiem na ten temat” nie mo˝e
byç wysoko oceniona. W takich sytuacjach
zauwa˝amy niezrozumienie przez ucznia
przyczyn uzyskania niskiej noty i zwiàzane
z tym poczucie niesprawiedliwej oceny.

Sprawy losowe, sytuacja ˝yciowa, proble-
my zdrowotne

ucznia nie mogà byç podsta-

wà do przyznania dodatkowych punktów ani

jakichkolwiek ulg. Jedynym kryterium do-
puszczenia zawodnika do kolejnego etapu
Olimpiady jest wynik uzyskany w poprzed-
nim etapie. Nie jest równie˝ mo˝liwe omi-
ni´cie ˝adnego z etapów zawodów.

Zwyci´zcy Olimpiady Biologicznej

reprezen-

tujà Polsk´ w zawodach Mi´dzynarodowej
Olimpiady Biologicznej, organizowanych po
kolei w paƒstwach b´dàcych uczestnikami
MOB. W 2004 roku odby∏y si´ one w Austra-
lii w Brisbane, w 2005 roku organizatorem
b´dzie Chiƒska Republika Ludowa, a uczest-
ników b´dzie goÊciç Pekin. W 2006 roku pol-
ska reprezentacja wyjedzie do Argentyny.
W ka˝dej olimpiadzie mi´dzynarodowej za-
wodnicy polscy zajmujà medalowe pozycje.
W dwóch ostatnich zdobyli po 3 bràzowe
medale.

Zawody Mi´dzynarodowej Olimpiady

Biologicznej sk∏adajà si´ z dwóch etapów:
cz´Êci teoretycznej i praktycznej. Zakres wia-
domoÊci wymaganych w cz´Êci teoretycznej
zawodów nie odbiega zasadniczo od treÊci
programu nauczania biologii w Polsce. Od
uczestników wymagana jest jednak nie tylko
wiedza, ale tak˝e zdolnoÊç ∏àczenia informa-
cji z ró˝nych dzia∏ów, dziedzin biologii i zna-
jomoÊç najnowszych odkryç. W cz´Êci teore-
tycznej nasi zawodnicy wypadajà doÊç
dobrze. Cz´Êç praktyczna zawodów jest trud-
niejsza dla naszych zawodników, gdy˝ ich do-
Êwiadczenie w planowaniu i wykonywaniu
eksperymentów jest znikome. Zauwa˝amy
tak˝e, ˝e zastosowanie w praktyce posiada-
nej wiedzy sprawia im problem. Od lat wyni-
ki osiàgane przez polskich reprezentantów
w cz´Êci praktycznej sà bardzo s∏abe.

Uczniowie majà trudnoÊci
z rozpoznawaniem
tych preparatów, które
w podr´cznikach przedstawiane
sà na schematach, rysunkach,
a nie na zdj´ciach.

jak uczyç

biologia w szkole

30

30

Wyniki uzyskane w zawodach XIV i XV MOB

przez polskich zawodników

Wyniki podano jako procent punktów zdobytych przez najlep-
szego w danej cz´Êci zawodnika.

XIV MOB, Miƒsk, 2003 r.

Z a d a n i a

Âredni wynik

Praktyczne

anatomia i fizjologia roÊlin

59,8%

anatomia zwierzàt

56,1%

mikrobiologia i biotechnologia

45,31%

genetyka i statystyka

40,65%

Teoretyczne

pytania zamkni´te

73,33%

pytania otwarte

64,49%

XV MOB, Brisbane, 2004 r.

Z a d a n i a

Âredni wynik

Praktyczne

biochemia

7,64%

biologia komórki i immunologia

48,52%

anatomia zwierzàt

38,25%

ekologia i statystyka

22,64%

Teoretyczne

pytania zamkni´te

82,52%

pytania otwarte

75,53%

Uczniowie majà trudnoÊci z samodziel-

nym zorganizowaniem warsztatu pracy i wy-
konaniem wskazanych czynnoÊci w okreÊlo-
nym czasie. Dotyczy to zarówno zadaƒ
z biologii ogólnej (zoologia, botanika), jak
i z biologii molekularnej (genetyka, bioche-
mia). W trakcie tej cz´Êci zawodów okazuje
si´, ˝e uczniowie nie potrafià analizowaç
preparatów biologicznych i rozpoznawaç za-
wartych w nich struktur. Krótkie przygoto-
wanie bezpoÊrednio przed zawodami MOB
nie jest w stanie zastàpiç çwiczeƒ, z którymi
uczeƒ powinien zapoznaç si´ w szkole.

Nasi reprezentanci na zawody MOB ce-

chujà si´ du˝à wiedzà teoretycznà, ale nie-
wielkim doÊwiadczeniem praktycznym. Przy-
k∏adowo, spoÊród naszych reprezentantów
na MOB w Miƒsku nikt nie poradzi∏ sobie
z rozpoznaniem i opisaniem preparatów
przedstawiajàcych przekroje poprzeczne
przez organy roÊlinne (korzeƒ, ∏odyga).
TrudnoÊç tego zadania polega∏a na tym, ˝e
uczniowie analizowali prawdziwe preparaty
mikroskopowe, a podpisy nale˝a∏o nanieÊç

na zdj´cia. Nasuwa si´ wniosek, ˝e uczestni-
cy naszej olimpiady Êwietnie opanowujà
wiedz´ podr´cznikowà i schematy rysunków,
a nie potrafià tych samych struktur rozpo-
znaç na preparacie czy okazie.

Na stronie internetowej Olimpiady Biolo-
gicznej

znajduje si´ pe∏ny tekst zasad organi-

zacji zawodów oraz wszystkie aktualne infor-
macje (www. olimpbiol. uw. edu. pl).
Komitet G∏ówny Olimpiady Biologicznej ra-
zem z Komitetami Okr´gowymi dok∏ada
wszelkich staraƒ, by przekazywaç nauczycie-
lom i uczniom wszystkie aktualne informacje
dotyczàcej naszej Olimpiady. W roku szkol-
nym 2003/2004 zorganizowaliÊmy szkolenia
dla nauczycieli „Jak przygotowaç ucznia do
zawodów Olimpiady Biologicznej”, które od-
by∏y si´ w du˝ych miastach wszystkich woje-
wództw.

Ponadto, dzi´ki wsparciu ze strony wy-

dawnictwa „Nowa Era”, przygotowaliÊmy
cykl wyk∏adów dla nauczycieli szkó∏ gimna-
zjalnych i licealnych „Wiem wi´cej”. W ra-
mach tego cyklu, w du˝ych miastach wszyst-
kich rejonów Polski odby∏o si´ ponad 50
wyk∏adów, na których specjaliÊci z ró˝nych
dziedzin biologii przekazywali nauczycielom
najnowsze informacje pozwalajàce uzupe∏-
niaç wiedz´. Poniewa˝ wyk∏ady i szkolenia
cieszy∏y si´ ogromnà popularnoÊcià, b´dà
one organizowane w kolejnych latach. Planu-
jemy tak˝e zorganizowanie cyklu çwiczeƒ
praktycznych, prezentujàcych proste ekspe-
rymenty, które mogà byç wykonywane w wa-
runkach szkolnych na lekcjach biologii.

Sekretarz naukowy Komitetu G∏ównego

Olimpiady Biologicznej. Jest adiunktem

w Pracowni Mikroskopii Elektronowej

Uniwersytetu Warszawskiego

dr MAGDALENA SOBOLEWSKA

www.olimpbiol.uw.edu.pl

Przyk∏ady zadaƒ z olimpiady krajowej i mi´dzynarodowej (w j´zyku angielskim) zamieszczamy na naszej stronie internetowej.