OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN DYPLOMOWY
UMCS, politologia, studia stacjonarne, 2010
Opracowali skromni jak zawsze i zachowujący anonimowość: SAMORZĄDOWCY.
Część ogólna:
1. Pojęcie i koncepcje polityki.
Polityka jest pojęciem bardzo trudnym do zdefiniowania. Można jednak wyróżnić kilka funkcjonujących w doktrynie
definicji:
1.
w rozumieniu podmiotowym jest to działalność jednostek i organizacji zamierzająca do zaspokojenia swoich
potrzeb za pomocą władzy politycznej;
2.
w rozumieniu przedmiotowym jet to świadome, zorganizowane, zbiorowe dążenie lub działanie zmierzające
do zdobycia lub utrzymania władzy politycznej;
2. Metody i techniki badawcze w politologii.
Metoda badawcza to zasady i sposoby systematycznych dociekań w celu poznania obiektywnej rzeczywistości. Wśród
metod badawczych wyróżniamy metody zbierania materiałów (techniki) i metody ich opracowywania i
interpretowania.
Do technik badawczych w politologii zaliczamy: obserwację (gromadzenie danych drogą spostrzeżeń w ich naturalnym
przebiegu), wywiad, ankietę, gromadzenie wypowiedzi osobistych i gromadzenie dokumentów.
Najczęściej stosowanymi metodami sensu stricto w politologii są:
•
Analiza systemowa – konstruowanie modelu systemowego zjawisk politycznych. Różne dziedziny nie są
interpretowane jako oddzielne zbiory, ale jako wewnętrznie zintegrowany zestaw elementów.
•
Metody statystyczne – pozwalają na jakościową i ilościową analizę danego zjawiska.
•
Metoda porównawcza (analogia) – polega na wykazywaniu podobieństw i różnic między różnymi
procesami i zjawiskami;
•
Analiza instytucjonalno-prawna – jest odwołaniem do tekstów aktów prawnych;
•
Metoda behawioralna – to badanie zjawisk społecznych w drodze obserwacji zachowań jednostek i grup
ludzkich.
•
Metoda symulacyjna – to konstrukcja i manipulowanie operatywnym modelem przedstawiającym
fizycznie lub symbolicznie jakiś aspekt psychologicznego lub społecznego procesu
3. Główne kategorie nauki o polityce (fakt polityczny, stosunki polityczne, sytuacja polityczna, procesy
polityczne, zachowania polityczne, potrzeby, interesy).
Fakt polityczny – najmniejszy dający się wyodrębnić, podstawowy element sytuacji politycznej.
Stosunki polityczne – to wzajemne oddziaływanie na siebie ludzi wynikające ze sprawowania władzy politycznej.
Wśród rodzajów stosunków politycznych wyróżniamy: zwierzchnictwo, podporządkowanie, współpracę, kompromis i
walkę.
Sytuacja polityczna – jest to suma faktów politycznych
Proces polityczny – powodowanie przez zjawiska polityczne i pozapolityczne określonych skutków wyrażających się
w pojawieniu nowej sytuacji politycznej lub nowego elementu sytuacji już istniejącej.
Zachowanie polityczne – reakcje ludzi na bodźce pochodzące ze zjawisk i procesów politycznych. Są to wszystkie
typy czynności jednostek i zbiorowości służące adaptacji do nowego otoczenia społecznego.
Potrzeby – subiektywne stany niedoboru dóbr i wartości niezbędnych do normalnego funkcjonowania podmiotu.
Interesy – świadome pragnienie skierowania polityki publicznej w konkretnym kierunku postrzeganym przez
zainteresowane podmioty jako konieczne rozstrzygnięcie w kontekście osiągnięcia wcześniej uświadomionych i
wyartykułowanych celów.
4. Pojęcie i klasyfikacja decyzji politycznych.
Decyzja polityczna – akt wyboru celu działania w polityce oraz zestawu środków przydatnych do realizacji tego celu.
Szczególnym rodzajem decyzji politycznej jest decyzja optymalna, przy której skutki pozytywne są największe a
negatywne najmniejsze.
Klasyfikacja decyzji politycznych:
•
kryterium rangi i charakteru:
1 Z nowomowy politologicznej na język polski – gdybanie [tłumaczenie własne].
2 Zapętlenie umyślne. Por. własne notatki z nauki o polityce, rok I, semestr letni.
1
◦
strategiczne
◦
bieżące
◦
operatywne
•
kryterium wiedzy dostępnej podmiotom:
◦
podejmowane w warunkach pewności
◦
podejmowane w warunkach niepewności
◦
podejmowane w warunkach ryzyka
•
kryterium adresata:
◦
ogólnospołeczne
◦
partykularne
◦
indywidualne
•
kryterium szczebla wydawania
◦
międzynarodowe
◦
narodowe
◦
lokalne
•
kryterium stopnia doskonałości:
◦
całościowo optymalizowane
◦
częściowo optymalizowane
◦
zadowalające
◦
niezadowalające
◦
nietrafne
•
kryterium związku z potrzebami społeczeństwa:
◦
przyczynowe
◦
celowościowe
•
kryterium stopnia wiedzy:
◦
realne
◦
symboliczne
◦
pozorne
5. Pojęcie i funkcje państwa.
Państwo- (wg Żmigrodzkiego i innych z jego książki) trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium,
podlegających władzy zwierzchniej. Wg G. Jellinka, tzw. trójelementowa def. państwa: państwo = ludność +
terytorium + władza.
Funkcje państwa
Kryterium podmiotowe:
i.
wewnętrzne- regulują stosunki wewnątrz państwa
ii.
zewnętrzne- obejmują wszelkie działania w zakresie politycznym , gospodarczym i kulturalnym z innymi
państwami.
Kryterium przedmiotowe:
-ochronna- państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji
-kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących
rozwój intelektualny obywateli
-socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia
-gospodarczo-organizacyjna (ekonomiczna)- państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju
Kryterium systemowe rozpatruje interakcje między systemem politycznym a jego otoczeniem wewnętrznym
(ekonomicznym, społecznym i kulturowym)i zewnętrznym (międzynarodowym).
- adaptacyjna-przystosowywanie państwa do warunków stwarzanych przez otoczenie-ekonomie, politykę, naukę czy
kulturę.
- regulacyjna- obejmuje działania ukierunkowane na kształtowanie w otoczeniu określonych pożądanych przez państwo
stanów społecznych, np. ustanawianie barier celnych
- innowacyjna- obejmuje działania wywołujące takie zmiany w otoczeniu , które nie zaistniałyby bez aktywności
państwa, np. zmiany z wprowadzeniem gospodarki wolnorynkowej.
2
6. Kultura polityczna i jej typologia.
Kultura polityczna – zbiorowy, trwały i zobiektywizowany oraz zintegrowany całościowo dorobek obejmujący
materialne i niematerialne wytwory działań ludzkich, których jądrem jest polityka, w tym osobliwie władza.
Typologia kultur politycznych:
•
kultura zaściankowa (parafialna) – przykładem są dzicy murzyni w afryce. Nie mają oni wyspecjalizowanych
instytucji politycznych. Na przykład istotną rolę w stadzie odgrywa szaman czyli instytucja de facto religijna.
•
kultura poddańcza (podporządkowania) – z tym mamy do czynienia w średniowieczu a w czasach
współczesnych w skrajnym totalitaryzmie jak Korea Północna. Występują już instytucje typowo polityczne,
zajmujące się rządzeniem jednak społeczeństwo nie ma na nie większego wpływu. Może to wynikać z braku
instytucji demokratycznych lub z nieumiejętności ich wykorzystania.
•
kultura uczestnictwa – występuje w państwach demokratycznych. Społeczeństwo rozumie zachodzące procesy
polityczne i samo je kształtuje np. wybierając osoby mające sprawować władzę.
7. Legitymacja, legitymizacja i delegitymizacja władzy politycznej (typologia, uwarunkowania).
Legitymacja (prawomocność) – utrwalenie przekonania, że ci co rządzą są do tego uprawnieni.
Legitymizacja (uprawomocnienie) – proces w wyniku którego grupa osób osiąga władzę zgodnie z obowiązującymi
normami. Wyróżniamy kilka sposobów legitymizacji:
•
oparty o genezę władzy
◦
pochodzenie od niepodważalnego zwierzchniego autorytetu (np. faraon w Egipcie twierdził, że jego
władza pochodzi od boga)
◦
pochodzenie władzy z należycie zawartej umowy (np. królowa Elżbieta II panuje bo tak się jej
poprzednik, Jan bez Ziemi umówił ze społeczeństwem w Magna Charta Libertatum w 1215 roku)
•
oparty o cechy władzy
◦
zgodność władzy z naturalnym porządkiem rzeczy (wmawiamy poddanym, że sprzeciw wobec naszej
władzy jest nieracjonalny)
◦
odwieczność (np. władza polityczna papieża w Kościele Katolickim)
◦
obowiązujące normy (np. współczesne demokratyczne państwa prawne)
◦
bezalternatywność (wmawiamy, że jesteśmy mniejszym złem bo nikt inny nie jest w stanie nas zastąpić)
◦
kierowanie się wzniosłymi i szlachetnymi ideałami (np. przywódcy Rewolucji Francuskiej)
◦
wartości intelektualne i informacyjne władzy (np. wódz Kim Dzong Il – najmądrzejszy ojciec narodu)
◦
przewaga aktualnej władzy nad poprzednią (np. PO jako partia, która odsunęła PiS od władzy)
◦
dawne sukcesy (np. Diego Maradona jako trener reprezentacji Argentyny)
•
oparty o oficjalnie uznawaną wizję dobrej władzy
◦
otwarcie przez władzę perspektywy na przyszłość (np. druga Irlandia Donalda Tuska)
◦
sukcesy w realizacji celów społecznych (takich jak wzrost gospodarczy czy spadek bezrobocia)
◦
tożsamość interesów władzy oraz wielkich grup społecznych i jednostek (np. partie masowe z przełomu
XIX i XX wieku)
Delegitymizacja – utrata aprobaty społecznej przez władzę. W doktrynie wyróżnia się delegitymizację
fragmentaryczną i całościową (dotyczy elementów lub całości systemu politycznego).
8. Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne niepodległości Polski w 1918 i 1989 roku.
Wpływ na odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. miały dwa ściśle sprzężone ze sobą czynniki :
1. czynniki zewnętrzne – dotyczące sytuacji międzynarodowej i stanowiska mocarstw po I wojnie światowej
2. czynniki wewnętrzne – dotyczą powstań narodowowyzwoleńczych oraz działań w ramach obozu
socjalistycznego i niepodległościowego
Ad. 1. Czynniki zewnętrzne:
Stosunek zaborców do sprawy polskiej:
Austro-Węgry – Odezwa Naczelnej Komendy c.k. Wojsk Austriackich - deklaracja o mglistym charakterze o
uzyskaniu niepodległości, pomysł ten zyskał szerszą aprobatę, powstał pomysł autonomii dla Galicji, dominowała
antyrosyjskość, wskazywano kto jest wrogiem, poprzez tą deklarację chodziło głownie o pozyskanie ochotników do
walki z Rosją, był to akt niskiego rzędu
Niemcy – 7-8 VIII 1914 r. walka propagandowa, deklaracja przyjaźni ze strony państwa niemieckiego
Rosja – 14 VIII 1914 r. wydała odezwę wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza: patetyczne stwierdzenie heroizmu
Polaków, wskazanie wroga – Zachód, tych którzy chcą naciskać na Polskę, teza o słowiańskiej solidarności, udział
3
Polaków w ich armii, zapowiada zjednoczenie ziem polskich pod berłem cara i odrodzenie się Polski swobodnej pod
względem swej wiary, języka, samorządu; szansa na odzyskanie ziemi – autonomia, pewna samodzielność ale
powiązanie gospodarcze z Rosją
Akt Dwóch Cesarzy – Austro-Węgier i Niemiec: Akt 5 listopada (1916) – przyczyny wydania: konieczność
rozwiązania sprawy polskiej, w inny sposób niż poprzez przyłączenie ziem polskich do Austrii oraz wyczerpanie się
rezerw mobilizacyjnych przez państwa centralne i dążenie do uzyskania polskiego rekruta , z ziem zabranych Rosji
miało zostać utworzone, sprzymierzone z państwami centralnymi, królestwo polskie, władze wzywają do tworzenia
polskiej armii, skutki: państwa centralne nie otrzymują żołnierzy, akt ten przyczynia się do umiędzynarodowienia
sprawy polskiej, gdyż wkrótce potem zabiera głos Rosja i pozostałe państwa Ententy
Reakcja Rosji:
- 2 XII 1916 r. premier Rosji Aleksander Trepow, na posiedzeniu Dumy Państwowej mówi o konieczności utworzenia
wolnej Polski, w jej granicach etnograficznych i pozostającej w unii z Rosją.
- 25 XII 1916 r. car Mikołaj II mówi, iż po wojnie powstanie niepodległa Polska, obejmująca wszystkie dotychczasowe
zabory. W odpowiedzi na to niemieckie władze okupacyjne zdecydowały się w XII 1916 r. powołać namiastkę władz –
Tymczasową Radę Stanu.
- Duże znaczenie dla sprawy polskiej miały wybuch Rewolucji Lutowej w Rosji, 27 III 1917 r. Piotrogrodzka Rada
Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wydała uchwałę o prawie Polaków do samostanowienia
- 30 III 1917 r. rosyjski Rząd Tymczasowy w Piotrogrodzie (rząd księcia Gieorgija Lwowa) ogłosił, że przyszła Polska
będzie wolna i połączona sojuszem z Rosją.
Mowa o niepodległej Polsce na Zachodzie:
Początkowo istniała głęboka obojętność Europy, kwestię Polski traktowano jako wewnętrzny problem Imperium
Rosyjskiego, zaś wspomnienie Polski funkcjonowało w rodzaju anegdoty. Sytuacja zmieniała się wraz z rozwojem
wydarzeń I wojny światowej, szczególnie po wydaniu Aktu 5 Listopada i wybuchu Rewolucji Lutowej w Rosji.
O sprawie polskiej mówią: 12 XII 1917 r. – premier Włoch Vittorio Orlando i 8 I 1918 r. prezydent USA Woodrow
Wilson w swoim 14-punktowym programie pokojowym (13 pkt. Konieczność powstania państwa polskiego
obejmującego ziemie etnicznie polskie i mającego zapewniony swobodny dostęp do morza)
3 VI 1918 r. ostateczna deklaracja premierów Wielkiej Brytanii, Włoch i Francji o utworzeniu państwa polskiego
(poparcie stanowiska USA)
Ad 2. Czynniki wewnętrzne
Powstania narodowowyzwoleńcze:
Okres utraty przez Polskę niepodległości charakteryzował się występowaniem na ziemiach polskich powstań
narodowowyzwoleńczych, tj. powstanie kościuszkowskie (1794r.), powstanie listopadowe (1830-1831), powstanie
styczniowe (1863-1865), rewolucja w Rosji i na ziemiach polskich (1905-1907),powstanie wielkopolskie (1918).
Żadne z powstań nie przyniosło tak negatywnych skutków jak powstanie styczniowe, objęło ono niemal całe Królestwo
Polskie, punkty zapalne to Litwa i Wołyń. Charakteryzowało się ono dużym zaangażowaniem społecznym.
Bezpośrednim skutkiem był nowy porządek ekonomiczny – uwłaszczono chłopów oraz represje na uczestnikach
powstania – zsyłka na Syberię, konfiskata majątków, rusyfikacja, olbrzymi wpływ cenzury rosyjskiej, co utrudniało
prawidłowy rozwój społeczeństwa, odbieranie miastom praw miejskich, które poparły powstanie, uderzenie w Kościół
katolicki – los ludności unickiej – albo przejście na prawosławie albo utrata życia, liczne egzekucje, które celowo
naganiano.
Irredentystyczny model niepodległości:
Irredenta: ruch zwolenników zbrojnej walki o niepodległość, nazwa włoska, pierwotnie dotyczyła programu
politycznego zjednoczenia ogółu ziem zamieszkanych przez Włochów, pojęcie to upowszechniło się na ziemiach
polskich, gdzie oznaczało politykę integrowania się działań politycznych i ideowych na gruncie militarnym,
koncentrowała się gł. na obszarze Galicji
1. socjaliści
- 1882 r. Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat, przywódcy: Ludwik Waryński, Aleksander
Dębski, Stanisław Kunicki, Henryk Dulęba, I nowoczesna partia, marksizm, walka klasowa, uspołecznienie środków
produkcji i swobody obywateli, terror polityczny, strajki, partia istniała do 1886, aresztowano najbardziej znanych
działaczy.
- Organizacja w Paryżu: Gmina Narodowo-Socjalistyczna, miała niepodległościowy program, gł. działacze: B.
Limanowski, S. Barański, Z. Balicki, było to podłoże do tworzenia się Polskiej Partii Socjalistycznej z 1982 r. , w
której program mówił o równości prawa, sumienia, tolerancji dla robotnika, połączono kwestie walki o wolną Polskę z
programem proletariatu, zapowiedziano likwidację przywilejów stanowych, wg. Stanisława Mendelsona przyszła
Polska miała charakteryzować się: swobodami politycznymi, 5-przymiotnikowaymi wyborami, bezpłatnym nauczaniem
powszechnym, powszechnym uzbrojeniem ludu, miało to być państwo republikańskie. Doszło do rozłamu partii w 1906
r. na PPS Lewicę, która dążyła do kontynuowania działalności niepodległościowej i na PPS Frakcję Rewolucyjną,
która chciała podtrzymać działalność o charakterze klasowym.
- równolegle z PPS kształtowała się w zaborze austriackim Polska Partia Socjalistyczno-Demokratyczna, gł.
4
przedstawiciele: Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski, Herman Liberman, ostatecznym celem partii była odbudowa
niepodległego państwa polskiego o ustroju socjalistycznym.
2. niepodległościowcy
- Organizacja Bojowa PPS (OB PPS), utworzona przez PPS w IV 1940 r. i działająca do 1911r., struktura zbrojna
mająca na celu ochranianie działalności rewolucyjnej PPS, jej demonstracji i spotkań. Przeprowadzała też szereg akcji
zbrojnych, likwidując funkcjonariuszy i współpracowników władz okupacyjnych Królestwa Polskiego. Fundusze
zdobywano poprzez akcje ekspropriacyjne (np. napadano na pociągi).
- Związek Walki Czynnej, tajna organizacja wojskowa założona w 1908 r. we Lwowie, przez działaczy Organizacji
Bojowej PPS z Kazimierzem Sosnkowskim na czele, dowodził Józef Piłsudski, gł. zadanie: przygotowanie kadr
przyszłego powstania.
- Związek Strzelecki, paramilitarna organizacja społeczno-wychowawcza, powstała w 1910r. we Lwowie, kierowana
przez Władysława Sikorskiego, zasilana finansowo przez organizację niepodległościową – Polski Skarb Wojskowy,
gromadzącą fundusze na działalność antyrosyjską
- Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, 1913r., (w 1912 r. tymczasowa) porozumienie
polskich partii politycznych, działających w Galicji, celem jej powołania była koordynacja działań
niepodległościowych w oparciu o Austro-Węgry, antyrosyjskość.
[obóz antyirredentystyczny dzielił się na 2 grupy: zachowawczą, która dbała o interesy warstwy ziemiańskiej i dążyła
do zachowania dotychczasowego porządku i nacjonalistyczną – która była za ugodą z Rosją, uważała iż powtarzające
się powstania powodują zamieszanie wśród polskiego narodu].
Przyczyną odzyskania niepodległości w 1918 r. było więc nieustanne dążenie Polaków do jej zbrojnego wywalczenia
oraz splot korzystnych uwarunkowań o charakterze zewnętrznym.
1989 r.
3. Czynniki zewnętrzne:
W sferze zewnętrznej Polska posiadała poparcie państw Zachodu dla przemian demokratycznych, niepewna sytuacja
miała jednak miejsce na Wschodzie, gdyż nie było pewne co dalej będzie z ZSRR ?
Proces przekształceń systemu komunistycznego zwany pierestrojką rozpoczął się w 1985 r. i trwał do 1991 r.
Prowadzony był przez sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego M. Gorbaczowa, który
stanął w obliczu narastającego kryzysu gospodarczego, pogarszających się warunków życia ludności oraz braku
stabilność wewnątrz kraju, co mocno osłabiało pozycję mocarstwową ZSRR. Celem procesu pierestrojki było
usprawnienie rządów partii komunistycznej i umocnienie ZSRR drogą modernizacji gospodarki, zwiększenia swobód
obywatelskich i poprawy stosunków z Zachodem. W konsekwencji zaś doprowadziła do upadku ZSRR i rozpadu 26
XII 1991 na 15 niepodległych państw.
4. Czynniki wewnętrzne:
Wydarzenia roku 1980 i 1981 w Polsce:
- w Stoczni Gdańskiej 14 VIII 1980 r. rozpoczyna się strajk robotników – domagają się oni przywrócenia do pracy
Lecha Wałęsy i Anny Walentynowicz; strajk rozprzestrzenia się na całe Trójmiasto, zostaje powołany Międzyzakładowy
Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele, który formułuje 17 VIII - 21 postulatów strajkowych, dotyczących m.in.
zezwolenia na działalność wolnych związków zawodowych, zagwarantowania prawa do strajku, przestrzegania
wolności słowa, poinformowania ludności o powstaniu tego komitetu i jego postulatach, podniesienia wynagrodzeń
pracowników i zwolnienia więźniów politycznych, strajki obejmują także inne miasta. 30 VIII 1980 r. następuje
podpisanie porozumień sierpniowych na bazie tych 21 postulatów.
- 17 IX 1980 r. zapada decyzja o utworzeniu ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego
„Solidarność”, zaś 24 X Sąd Wojewódzki w Warszawie rejestruje „Solidarność”.
- komuniści przyjęli kurs konfrontacyjny wobec Solidarności, 17 III miała miejsce tzw. prowokacja bydgoska – milicja
pobiła trzech działaczy „Solidarności” regionu bydgoskiego, m.in. Jana Rulewskiego,
- 13 XII 1981 r. tuż po północy Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego wprowadziła stan wojenny, który zatwierdziła
Rada Państwa: prawie 7 tys. osób wybranych wg, specjalnie wcześniej sporządzonych list zostało internowanych,
połączenia telefoniczne zostały odcięte, wprowadzono zakaz opuszczania granic województwa, wprowadzono godzinę
policyjną, nastąpiło zawieszenie działalności wszystkich organizacji społecznych oraz militaryzacja największych
przedsiębiorstw, po posiedzeniu Komisji Krajowej nastąpiło aresztowanie kierownictwa „Solidarności”. Oficjalnym
powodem wprowadzenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju oraz zagrożenie
bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy. Zaś rzeczywistymi powodami były obawy reżimu
komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem zawodowym oraz walki
różnych stronnictw w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-
gospodarczego PRL. W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego struktury NSZZ Solidarność podjęły akcje
protestacyjne, ZOMO sukcesywnie pacyfikowało kolejne strajki. Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego opanowała
sytuację w kraju pod koniec grudnia.
5
- 23 XII 1981 r. zostają wprowadzone na PRL sankcje gospodarcze, aby je znieść władze były zobowiązane do
zniesienia stanu wojennego (co dokonano 22 VII 1983 r.), zwolnienia więźniów politycznych ( 1986 r.) oraz
rozpoczęcie rozmów ze społeczeństwem. Sankcje trwały do 19 II 1987 r.
Polska po stanie wojennym:
- 5 X 1983 r. Lech Wałęsa otrzymał pokojową Nagrodę Nobla
- XI 1984 r. powstaje Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych
- lata 80. to okres fatalnej sytuacji gospodarczej Polski, występują niedobory towarów
- wciąż trwają represje przeciwko opozycji
- powstają nowe organizacje opozycyjne, m.in. Wolność i Pokój (1985), Pomarańczowa Alternatywa (1987), Polska
Partia Socjalistyczna (1987).
- V i VIII 1988 r. – występują 2 duże fale strajków
- pod koniec VIII gen. Czesław Kiszczak (MSW) proponuje opozycji rozmowy „okrągłego stołu”
- 15 IX 1988 r. w Magdalence spotykają się Kiszczak z Wałęsą
Obrady okrągłego stołu :
*Przyczyny pośrednie: kryzys gospodarczy w Polsce i brak nadziei na jego przezwyciężenie bez pomocy państwa
zachodnich, stopniowa dezintegracja państw obozu socjalistycznego w wyniku zapoczątkowanej przez M. Gorbaczowa
„pierestrojki” i związane z tym obawy elit rządzących, fala strajków z IV, V I VIII 1988 r., w czasie których robotnicy
wysuwali nie tylko postulaty zarówno ekonomiczne, jak i polityczne, zwycięstwo w najwyższych władzach PRL
przekonania, że należy zawrzeć z opozycją tzw. pakt antykryzysowy i umożliwić jej dostęp do władzy
*przyczyna bezpośrednia: przyjęcie na 2. części plenum KC PZPR „Stanowiska Komitetu Centralnego w sprawie
pluralizmu politycznego i pluralizmu związkowego”.
- trwały od 6 II do 5 IV 1989 r. , którym współprzewodniczyli Lech Wałęsa i Czesław Kiszczak, odbywające się w 3
zespołach – ds. gospodarki, reform politycznych i pluralizmu związkowego
- ustalono: ponowną rejestrację „Solidarności”, reorganizację władz państwowych, wybory do Sejmu ( 70% mandatów
dla strony koalicyjno-rządowej a 30% do rozdziału w wolnych wyborach) i do Senatu (wolne wybory).
Wybory parlamentarne:
- Solidarność zdobywa 30% mandatów sejmowych i 99% miejsc w Senacie na 100 możliwych.
- Zgromadzenie Narodowe 19 VII 1989 r. wybiera na prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego
- 12 IX Sejm powołuje rząd Tadeusza Mazowieckiego
- 1 I 1990 r. Polska powraca do nazwy Rzeczypospolita Polska.
9. Konstytucje Polski w latach 1918 – 1997.
W podanym okresie w Polsce uchwalono cztery „duże” konstytucje całościowe (konstytucja marcowa, konstytucja
kwietniowa, Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku) oraz
trzy „małe” konstytucje (1919, 1947 i 1992). Dodatkowo wspomnieć należy o trzech ustawach w sposób zasadniczy
zmieniających przepisy konstytucji a co za tym idzie również ustrój państwa (nowela sierpniowa, nowela kwietniowa i
nowela grudniowa). Powyższe akty prawne omówione zostaną w porządku chronologicznym.
Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 roku (właściwie: Uchwała Sejmu Ustawodawczego z 20 lutego 1919 roku w
sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa). Geneza uchwalenia
dokumentu sprowadza się do konieczności uregulowania prawodawstwa odrodzonej po 123 latach nieistnienia
Rzeczypospolitej. Ze względu na czasochłonność tworzenia ustawy zasadniczej z prawdziwego zdarzenia zdecydowano
się na rozwiązanie przejściowe. Ustrój jaki przewidywała mała konstytucja można określić jako
parlamentarno - komitetowy
, Sejm Ustawodawczy był w nim najwyższym organem władzy a Naczelnik Państwa miał
wraz z Radą Ministrów (powołaną przez Naczelnika w drodze porozumienia z Sejmem) realizować jego decyzje. Mała
konstytucja była dokumentem niepełnym, nie regulowała dokładnie zasad ustroju politycznego,
społeczno - gospodarczego ani praw i wolności obywatelskich. Cechą charakterystyczną było wymienienie w treści
uchwały z imienia i nazwiska osoby, która miała objąć (de facto utrzymać
) urząd Naczelnika Państwa.
Konstytucja marcowa z 17 marca 1921 roku (właściwie: Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku – Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej). Geneza konstytucji marcowej jest taka jak małej konstytucji z 1919 roku. Była to pierwsza
nowoczesna konstytucja Polski, regulująca już całościowo ustrój państwa po odzyskaniu niepodległości. Chociaż
większość jej przepisów weszła w życie już 1 czerwca 1921 roku (dzień publikacji) to do wyboru przez Zgromadzenie
Narodowe Prezydenta Rzeczypospolitej (11 grudnia 1922 roku) podtrzymane zostały przepisy małej konstytucji
dotyczące ustroju najwyższych organów władzy państwowej. Ustrój zaproponowany przez konstytucję marcową można
określić jako parlamentarno - gabinetowy ze zdecydowaną dominacją władzy ustawodawczej. Sprawowana była ona
3 Por. z modelem sprawowania władzy we współczesnej Konfederacji Szwajcarskiej.
4 Józef Piłsudski sprawował wcześniej na mocy własnego dekretu z 22 listopada 1918 roku urząd Tymczasowego
Naczelnika Państwa. Jeszcze wcześniej, od 14 listopada 1918 roku pełnił urząd głowy państwa nie posiadającej
jeszcze tytułu.
6
przez dwuizbowy parlament wybierany na 5 - letnią kadencję w pięcioprzymiotnikowych wyborach. Co ciekawe,
Konstytucja nie regulowała liczby deputowanych do tych ciał
. Czynne prawo wyborcze do Sejmu przysługiwało po
ukończeniu 21 roku życia a do Senatu po ukończeniu 30 roku życia. Cenzus wieku w biernym prawie wyborczym
wynosił odpowiednio 25 i 40 lat. Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Radzie Ministrów i Sejmowi. Kadencja
parlamentu mogła być skrócona przez Sejm większością 2/3 głosów lub przez Prezydenta za zgodą 3/5 składu Senatu.
Władza wykonawcza sprawowana była przez Radę Ministrów i Prezydenta. Ten ostatni był wybierany na 7 - letnią
kadencję przez obie izby parlamentu połączone w Zgromadzenie Narodowe. Wymagana była bezwzględna większość
głosów dla kandydata aby objął on urząd, przez co dopuszczano możliwość przeprowadzenia wielu tur głosowania
Prezydent nie miał w zasadzie żadnych uprawnień w dziedzinie stanowienia prawa, wszystkie wydane przez niego akty
prawne musiał być kontrasygnowane przez odpowiedniego ministra. Prezydent ponosił odpowiedzialność karną przed
Trybunałem Stanu na wniosek Sejmu. Rada Ministrów wyłaniana była przez Sejm i przed nim ponosiła
odpowiedzialność polityczną (wotum nieufności dla pojedynczego ministra lub całej Rady). Członkowie Rady
Ministrów mogli też ponosić odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu na wniosek Sejmu. W
dziedzinie praw obywatelskich, konstytucja marcowa była pierwszą polską ustawą zasadniczą gwarantującą równość
obywateli.
Nowela sierpniowa (właściwie: Ustawa z 2 sierpnia 1926 roku zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję
Rzeczypospolitej z 17 marca 1921 roku). Była to istotna nowelizacja konstytucji marcowej. Omawianie genezy noweli
należałoby zacząć od wskazania niestabilności skrajnego parlamentaryzmu opartego o konstytucję marcową i przyczyn
oraz rezultatu przewrotu majowego. Ograniczmy się jednak do stwierdzenia, że zamach stanu dokonany przez Józefa
Piłsudskiego miał na celu miedzy innymi zastąpienie dotychczasowego ustroju nowym, dającym większą władzę
egzekutywie. Pierwsza ze zmian jakich dokonano to przyznanie Prezydentowi wyłącznego prawa do skrócenia kadencji
parlamentu na wniosek Rady Ministrów. Głowa państwa mogła też wydawać w określonych warunkach rozporządzenia
z mocą ustawy. Dodatkowo wprowadzono ścisły terminarz budżetowy i zmieniono zasady wnioskowania o wotum
nieufności dla Rady Ministrów.
Konstytucja kwietniowa (właściwie: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 roku). Geneza kolejnej
konstytucji sięga jeszcze przewrotu majowego. Był to kolejny krok na drodze Polski od parlamentaryzmu do
autorytaryzmu. Ustrój wprowadzony w kwietniu 1935 roku opierał się na silnej władzy prezydenckiej. To Prezydent
kreował Rząd, zwoływał i rozwiązywał parlament, wybierał 1/3 senatorów, posiadał tradycyjne uprawnienia głowy
państwa a w szczególnych warunkach mógł nawet wskazywać swojego następcę. Prezydent wybierany był przez
Zgromadzenie Elektorów składające się z 5 mężów zaufania, Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Premiera,
pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, 50 elektorów powołanych przez Sejm i
25 elektorów powołanych przez Senat. Ustępujący Prezydent mógł zgłosić jednak kandydata na swojego następcę. W
takim przypadku dochodziło do wyborów powszechnych między wskazanym kandydatem a kandydatem wybranym
przez Zgromadzenie Elektorów. Kadencja prezydencka trwała 7 lat. Nie istniały przepisy zabraniające czy
ograniczające reelekcję. Prezydent nie ponosił rzeczywistej odpowiedzialności konstytucyjnej
karną za czyny popełnione w trakcie sprawowania urzędu ponosił dopiero po jego złożeniu. Drugim elementem
egzekutywy był Rząd powoływany i rozwiązywany przez Prezydenta. Jeżeli doszło do przegłosowania przez Sejm
wotum nieufności dla Rządu, Prezydent mógł rozwiązać dowolne z tych dwóch ciał. W stosunku do konstytucji
marcowej wzmocniono też uprawnienia Premiera. Władzę wykonawczą pełnił nadal dwuizbowy parlament składający
się już jednak jedynie z 208 posłów i 96 senatorów, którym znacznie zmniejszono zakres immunitetu. Wybory do obu
izb były czteroprzymiotnikowe (odrzucono zasadę proporcjonalności). Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu
zastrzeżone było dla osób, które ukończyły 24 lata a do Senatu dla osób, które ukończyły 30 lat przy jednoczesnym
zastosowaniu szeregu innych cenzusów. Prawo bierne przysługiwało odpowiednio po ukończeniu 30 i 40 lat. Kadencja
obu izb trwała 5 lat. Kompetencje parlamentu zostały znacznie ograniczone.
Mała konstytucja z 19 lutego 1947 roku (właściwie: Ustawa konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 roku o ustroju i
zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej). Geneza pierwszej powojennej konstytucji Polski
zawiera się w samym wyniku II wojny światowej. Władza w kraju została zagarnięta przez komunistów, którzy między
innymi przez ten dokument rozpoczęli kształtowanie ustroju państwowego na obraz i podobieństwo ZSRR. Trzeba
jednak pamiętać, że nie nastąpiło to od razu, mała konstytucja odwoływała się jeszcze na przykład do przedwojennej
konstytucji marcowej. Formalnie ustrój państwa opierać się miał na monteskiuszowskim trójpodziale władzy,
powołano: Sejm Ustawodawczy (legislatywa), Prezydenta Rzeczypospolitej na czele Rady Państwa i Radę Ministrów
(egzekutywa) oraz niezawisłe sądy (judykatura). Sejm Ustawodawczy był organem w założeniu nadrzędnym, do
którego zadań należało: uchwalenie konstytucji, ustawodawstwo oraz kontrola nad działalnością Rady Ministrów.
Urząd Prezydenta miał funkcjonować w oparciu o przepisy konstytucji marcowej z poszerzeniem o ustanowienie głowy
państwa przewodniczącym Rady Gabinetowej (Rada Ministrów obradująca wraz z Prezydentem) oraz Rady Państwa.
5 W tekście Konstytucji znajduje się jedynie przepis mówiący, że liczba senatorów ma się równać ¼ liczby posłów.
Sama zaś liczba posłów była ustalona na 444 nie przez Konstytucję a przez ordynację wyborczą.
6 Patrz: wybór Gabriela Narutowicza.
7 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 roku (Dz. U. 1935, nr 30, poz.227) art. 2 ust. 2: Na nim
[Prezydencie] spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Państwa.
7
Prezydent był wybierany przez Sejm na 7 - letnią kadencję. Nowym organem, powołanym do życia przez małą
konstytucję była Rada Państwa. Była ona wzorowana na rozwiązaniach radzieckich. W jej skład wchodzili: Prezydent
Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu Ustawodawczego wraz z trzema wicemarszałkami, prezes Najwyższej Izby
Kontroli oraz członkowie powołani przez Sejm Ustawodawczy na wniosek samej Rady Państwa. Dodatkowo, w czasie
wojny, w Radzie Państwa zasiadał Naczelny Dowódca Wojska Polskiego. Nie określono zasad odpowiedzialności,
liczby czy kadencji członków Rady Państwa. Do kompetencji tego organu należał między innymi: nadzór nad radami
narodowymi
, udział w procesie tworzenia prawa, wprowadzanie stanu wyjątkowego i stanu wojennego, prowadzenie
poboru rekruta oraz rozpatrywanie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli. Rada Ministrów, podobnie jak Prezydent
działała w oparciu o konstytucję marcową z kilkoma dodanymi uprawnieniami jak wydawanie dekretów z mocą
ustawy. Przyjęto domniemanie kompetencji z zakresu władzy wykonawczej na rzecz rządu.
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (zwana też konstytucją stalinowską lub konstytucją lipcową) została
uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952 roku. Geneza konstytucji PRL podobna jest do genezy małej
konstytucji z 1947 roku. Był to kolejny krok wprowadzania w Polsce ustroju totalitarnego. Tekst rosyjski był
współtworzony przez Józefa Stalina a redaktorem tekstu polskiego był Bolesław Bierut. Konstytucja PRL zasadniczo
zmieniała ustrój państwa. Zerwano z zasadą trójpodziału władzy, która teoretycznie jeszcze obowiązywała wraz z
konstytucją marcową i zastąpiono ją zasadą jednolitości władzy państwowej. Najwyższą władzę posiadał według
przepisów konstytucji Sejm składający się z 460 posłów wybieranych w czteroprzymiotnikowych wyborach. Posłowie
otrzymywali mandat imperatywny w myśl zasady, że lud pracujący może odwołać swojego przedstawiciela
. Miał on
uprawnienia ustawodawcze oraz kreacyjne z wyborem składu Rady Ministrów i Rady Państwa na czele. Parlament
obradował w trybie sesyjnym. Rada Państwa w myśl Konstytucji PRL stała się kolegialną głową państwa i kompetencje
charakterystyczne dla głowy państwa posiadała. Przysługiwało jej prawo wydawania dekretów, które jednak musiały
zostać zatwierdzone na najbliższym posiedzeniu przez Sejm. Nie miała natomiast prawa weta, chociaż rekompensatą za
to było prawo ustalania obowiązującej wykładni prawa. Sądownictwo w Polsce ludowej działało zgodnie z zasadą
jednolitości, to znaczy Sąd Najwyższy sprawował nadzór nad sądami powszechnymi, administracyjnymi i wojskowymi.
Konstytucja Polskiej Republiki Ludowej była jak dotąd najdłużej obowiązującą nowoczesną ustawą zasadniczą w
Polsce chociaż była wielokrotnie nowelizowana, między innymi w 1976 i 1989 roku. Należy zauważyć, że nie był to
dokument faktycznie obowiązujący. Polska ludowa była państwem totalitarnym, rządzonym przez Polską Zjednoczoną
Partię Robotniczą.
Nowela kwietniowa z 7 kwietnia 1989 roku to zmiana jakiej dokonano w ustroju Polskiej Republiki Ludowej przez
nowelizację Konstytucji PRL i ordynacji wyborczej. Genezą zmian było zakończenie obrad Okrągłego Stołu. Same
zmiany dotyczyły: przywrócenie Senatu jako drugiej izby parlamentu, zastąpienie kolegialnej głowy państwa – Rady
Państwa urzędem monokratycznym – Prezydentem PRL, utworzenie Krajowej Rady Sądownictwa oraz wprowadzenie
tzw. wyborów kontraktowych
. Prezydent PRL był wybierany na 6 - letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe.
Nowela grudniowa (właściwie: Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 roku o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej). Geneza zmiany powiązane jest z ogólnymi przemianami Polski na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W
ramach gruntownego przebudowywania ustroju państwa parlament rozpoczął prace nad nową ustawą zasadniczą, co
jest procesem znacząco czasochłonnym. Zauważono jednak, że pewne zmiany muszą zostać wprowadzone natychmiast.
Wśród zmian tych można wymienić: zmianę nazwy państwa na Rzeczpospolita Polska, wykreślenie przepisów o
naczelnej roli PZPR oraz przyjaźni z ZSRR, wprowadzenie zasady demokratycznego państwa prawa, wprowadzenie
zasady sprawiedliwości społecznej, wprowadzenie zasady pluralizmu politycznego, zagwarantowanie swobody
działalności gospodarczej, zagwarantowanie ochrony własności oraz rewizja symboli narodowych (przywrócenie
korony w godle Polski).
Mała konstytucja z 1992 roku (właściwie: Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 roku o wzajemnych
stosunkach pomiędzy władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym).
Geneza dokumentu jest taka sama jak wymienionych wyżej noweli. Był to kolejny krok na drodze zmiany ustroju kraju.
Mała konstytucja wprowadzała nowe zasady ustroju poprzez uchylenie przepisów konstytucji z 1952 roku mówiących o
ustroju socjalistycznym. Do głównych założeń, jakie zostały zapisane w omawianym akcie możemy zaliczyć:
sprecyzowanie prerogatyw prezydenta, wprowadzenie kontrasygnaty członka rządu dla aktów prawnych prezydenta,
wprowadzenie zasady powoływania rządu przez prezydenta z koniecznością uzyskania przezeń wotum zaufania w
Sejmie, nadanie prezydentowi prawa do skrócenia kadencji parlamentu w przypadku kryzysu gabinetowego oraz
nadanie Radzie Ministrów prawa do wydawania dekretów z mocą ustawy.
8 Rady narodowe były terenowymi organami władzy w latach następujących tuż po II wojnie światowej oraz w
okresie PRL. Stwarzały pozory demokracji i stosowania zasady subsydiarności. W praktyce były całkowicie zależne
od rad wyższego szczebla oraz od PZPR.
9 W praktyce przez cały okres obowiązywania Konstytucji PRL nie odwołano żadnego posła. Władza uznawała tą
metodę za zbyt niebezpieczną. Niepokorni posłowie byli więc nakłaniani do współpracy lub zmuszani do ustąpienia
na drodze nieformalnej.
10 65% mandatów w Sejmie było zagwarantowanych dla Komisji Rządzącej, której głównym członkiem była PZPR.
Pozostałe 35% miejsc w Sejmie oraz wszystkie miejsca w Senacie miały zostać obsadzone w wolnych wyborach
(nie były jak się czasem błędnie podaje zagwarantowane dla opozycji demokratycznej).
8
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Jest to obecnie obowiązująca w Polsce ustawa
zasadnicza. Genezą jej powstania są zmiany ustrojowe w kraju po upadku totalitaryzmu. Konstytucja RP jest w zasadzie
zamknięciem procesu przemian. Dokument składa się z preambuły i 243 artykułów zawartych w 13 rozdziałach.
Omówienie ustroju wprowadzonego przez obecną Konstytucję byłoby zajęciem bardzo czasochłonnym. Ustrój
najwyższych organów państwa można znaleźć w niniejszym opracowaniu w odpowiedziach na pytania 19 i 20 części
ogólnej (rozdziały IV, V i VI Konstytucji). Ustrój samorządu w Polsce (rozdział VII Konstytucji) został omówiony w
odpowiedziach na pytania 3; 6; 7 i 8 części samorządowej. Omówienie źródeł prawa w Polsce (rozdział III Konstytucji)
zawarte jest w odpowiedzi na pytanie 18 części ogólnej. Rozdziały XII i XIII Konstytucji zawierają przepisy dotyczące
zmiany Konstytucji oraz przepisy przejściowe i końcowe, w związku z czym mogą zostać pominięte jako. Poniżej
omówione w sposób ogólny zostaną więc rozdziały: I, II, VIII, IX, X i XI Konstytucji.
Rozdział I i II Konstytucji noszą odpowiednio tytuły Rzeczpospolita oraz Wolności, prawa i obowiązki człowieka i
obywatela. Zostaną one omówione łącznie jako zbiór podstawowych zasad ustrojowych. Zasady te (katalog niepełny),
to:
zasada republikańskiej formy rządów
zasada demokratycznego państwa prawa
zasada sprawiedliwości społecznej
zasada państwa unitarnego
zasada suwerenności narodu
zasada państwa demokratycznego z uwzględnieniem form demokracji pośredniej i bezpośredniej
zasada konstytucjonalizmu
zasada podziału władz
zasada pluralizmu politycznego i społecznego
wolność wypowiedzi i prasy
zasada decentralizacji władzy
zasada społecznej gospodarki rynkowej
wolność działalności gospodarczej
ochrona własności
wolność wyznania, równouprawnienie wyznań i zasada państwa świeckiego
godność człowieka podstawą jego wolności i praw
ochrona wolności człowieka
równość obywateli wobec prawa
równouprawnienie płci
ochrona życia
zakaz tortur, poniżającego traktowania i kar cielesnych
prawo do sądu
ochrona życia prywatnego i rodzinnego
wolność komunikowania się
ochrona miru domowego
wolność poruszania się
wolność zgromadzeń
wolność zrzeszania się
prawo do informacji publicznej
prawo do zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia
prawo do nauki
obywatelski obowiązek wierności Rzeczypospolitej Polskiej
obowiązek przestrzegania prawa
obowiązek podatkowy
obowiązek obrony Ojczyzny
Rozdział VIII Konstytucji reguluje strukturę władzy sądowniczej, na którą składają się sądy powszechne,
administracyjne i wojskowe. Poza tym nakazuje oparcie systemu sądownictwa o zasadę niezawisłości sędziów i
dwuinstancyjności postępowania. Organami z zakresu sądownictwa zapisanymi w konstytucji są: Sąd Najwyższy,
Naczelny Sąd Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu i Krajowa Rada Sądownictwa.
Rozdział IX Konstytucji nosi tytuł Organy kontroli państwowej i ochrony prawa. Daje on podstawę prawną do
funkcjonowania Najwyższej Izbie Kontroli, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie Radiofonii i
Telewizji.
Rozdział X Konstytucji dotyczy finansów publicznych. Zapisana jest w nim procedura uchwalania budżetu. Poza tym
nadaje on podstawę do funkcjonowania i wyłączność w prowadzeniu polityki pieniężnej państwa Narodowemu
Bankowi Polskiemu i Radzie Polityki Pieniężnej.
Rozdział XI Konstytucji wskazuje na możliwość wprowadzania w kraju stanów nadzwyczajnych, wśród których
wymienia: stan wojenny, stan wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej. Określa też organy upoważnione do
9
wprowadzania tych stanów, sposób ich wprowadzenia, charakter i konsekwencje jakie z nich wynikają.
10. Podstawowe nurty religijne występujące na terenie Polski.
Zgodnie z rejestrem kościołów i innych związków wyznaniowych prowadzonym przez Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych i Administracji, w Polsce zarejestrowane jest 160 takich podmiotów
. Poza tym, 15 kolejnych
kościołów i związków wyznaniowych działa na podstawie odrębnych ustaw. Są to: Kościół Katolicki w
Rzeczypospolitej Polskiej obrządek łaciński, Kościół Katolicki w Rzeczypospolitej Polskiej obrządek greckokatolicki
(bizantyjsko - ukraiński), Kościół Katolicki w Rzeczypospolitej Polskiej obrządek ormiański, Kościół Katolicki w
Rzeczypospolitej Polskiej obrządek bizantyjsko - słowiański
, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół
Ewangelicko - Reformowany w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościół Ewangelicko - Augsburski w Rzeczypospolitej
Polskiej, Kościół Ewangelicko - Metodystyczny w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościół Starokatolicki Mariawitów w
Rzeczypospolitej Polskiej, Kościół Katolicki Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej, Wschodni Kościół
Staroobrzędowy nie posiadający hierarchji duchownej, Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej,
Karaimski Związek Religijny w Rzeczpospolitej Polskiej, Kościół Polskokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościół
Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościół Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej
Polskiej, Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Kościół Zielonoświątkowców w
Rzeczypospolitej Polskiej
W niniejszym opracowaniu ujęte zostanie jedynie 5 największych według kryterium liczby członków kościołów i
związków wyznaniowych w Polsce, to jest: Kościół Rzymskokatolicki, Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Związek
Wyznania Światków Jehowy, Kościół Ewangelicko - Augsburski i Kościół Greckokatolicki
związki wyznaniowe niemające charakteru chrześcijańskiego, to jest: Muzułmański Związek Religijny w RP i Związek
Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP.
Kościół katolicki obrządku łacińskiego (zwany też: kościołem łacińskim, kościołem rzymskokatolickim, kościołem
zachodnim). Jest to największa pod względem liczebności część kościoła katolickiego tak w Polsce jak i na świecie.
Struktura organizacyjna kościoła jest ściśle zhierarchizowana. Podstawową jednostką jest parafia. Parafie łączą się w
diecezje z biskupami na czele. Biskupi z kolei podlegają biskupowi diecezji rzymskiej, zwanemu papieżem, który jest
głową kościoła. Duchowni katoliccy dzielą się na trzy stopnie: diakonów, prezbiterów i biskupów. Cechą
charakterystyczną duchownych katolickich jest obowiązkowy celibat. Kapłanem katolickim może być wyłącznie
mężczyzna. Kościół katolicki liczy w Polsce 33 500 000 wiernych.
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. Jest to jeden z kanonicznych kościołów prawosławnych. Obejmuje
swoim zasięgiem wszystkie parafie prawosławne na terenie Polski oraz Brazylii. Podobnie jak w przypadku kościoła
katolickiego obrządku łacińskiego, tak i w kościele prawosławnym można wyróżnić trzy stopnie kapłaństwa: diakonów,
księży i biskupów. Różnicą jest stosunek do celibatu, duchowny prawosławny może się ożenić, jednak wyłącznie przed
przyjęciem święceń. Pod względem struktury organizacyjnej, omawiany kościół jest w Polsce podzielony na 6 diecezji,
27 dekanatów i 250 parafii. Kościół prawosławny nie uznaje władzy papieskiej. Najwyższą władzą jest Święty Sobór
Biskupów. Zwierzchnikiem w danym państwie jest natomiast metropolita, czyli biskup głównego ośrodka w państwie.
W przypadku Polski jest to metropolita warszawski. Językiem liturgicznym w omawianym kościele jest teoretycznie
język cerkiewnosłowiański
jednak w jednej parafii wrocławskiej stale używa się języka polskiego, natomiast w
Warszawie i Białymstoku język polski pojawia się sporadycznie. W parafiach brazylijskich używa się stale języka
portugalskiego. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny zrzesza w kraju 504 150 wiernych.
Związek Wyznania Świadków Jehowy. Jest to największy w Polsce związek wyznaniowy niedziałający na podstawie
odrębnej ustawy. Liczba jego członków to 128 235. Należą oni do 1 813 zborów istniejących w kraju. Za ciekawostkę
można uznać fakt, że w tej liczbie mieszczą się zbory obcojęzyczne oraz zbory języka migowego. Świadkowie Jehowy
głoszą, że jedynym bogiem jest Jehowa i są przekonani o zbliżającym się końcu świata. Nacisk w doktrynie kładziony
jest na przestrzeganie przykazań i miłość bliźniego. Omawiając Świadków Jehowy w kontekście
społeczno - politycznym należy zauważyć, że nie uczestniczą oni w życiu politycznym, nie służą w wojsku, odmawiają
przyjmowania krwi (również w ramach zabiegów medycznych ratujących życie) oraz prowadzą zaawansowaną
działalność kaznodziejską opartą o głoszenie od domu do domu.
Kościół Ewangelicko - Augsburski (czyli kościół luterański). Jest to największy w Polsce związek wyznaniowy
należący do nurtu protestanckiego. Liczy on 77 500 wiernych. Struktura kościoła opiera się na podziale na parafie,
11 Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych, http://www.mswia.gov.pl/index.php?dzial=92&id=223, dostęp
22 maja 2010 roku.
12 Cztery pierwsze podmioty, chociaż będące odrębnymi kościołami, traktowane są przez polskie ustawodawstwo jako
jeden podmiot.
13 Wykaz kościołów i związków wyznaniowych działających na podstawie odrębnych ustaw,
http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/92/222/Wykaz_kosciolow_i_zwiazkow_wyznaniowych_dzialajacych_na_podsta
wie_odrebnych_usta.html, dostęp 22 maja 2010 roku.
14 Niektóre wyznania religijne w Polsce w 2007 roku, [w:] Mały Rocznik Statystyczny Polski, red. Halina
Dmochowska, Warszawa 2009, str. 130 - 131.
15 Nie jest to wbrew powszechnej opinii język staro-cerkiewno-słowiański a inny, wywodzący się tylko z języka s-c-s.
10
których w Polsce jest 133 i które dalej łączą się w diecezje. Tych z kolei jest 6. Siedzibą diecezji jest parafia
macierzysta biskupa diecezjalnego. Ten wybierany jest na 10 - letnią kadencję z możliwością pojedynczej reelekcji.
Najwyższą władzą w diecezji jest Synod Diecezjalny, którego kadencja trwa 5 lat. Analogiczna jest struktura władzy w
parafii, którą pełnią Rada Parafialna i Proboszcz. Podobnie jak w kościele katolickim, tak i wśród luteranów wyróżnia
się trzy stopnie kapłaństwa: diakonów, prezbiterów i biskupów. Prezbiterami i biskupami mogą zostać wyłącznie
mężczyźni, którzy spełnili określone wymagania. Diakonia dostępna jest natomiast również dla kobiet. Nie ma
przepisów nakazujących duchownym luterańskim celibat. Doktryna Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego opiera się
na pięciu filarach: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko wiara, tylko łaska, tylko Bogu chwała. Wbrew temu co się
powszechnie uważa luteranie nie odrzucają całego nauczania papieża i soborów. Uznają cztery pierwsze sobory
powszechne.
Kościół katolicki obrządku bizantyjsko - ukraińskiego. Jest to kościół działający głównie na Ukrainie ale także
wśród diaspory ukraińskiej a więc jego zasięg i obecność w Polsce powiązana jest z mniejszością narodową ukraińską
w naszym kraju. Należy do katolickich kościołów wschodnich. Uznaje władzę papieską. W Polsce kościół działa w
ramach metropolii przemysko - warszawskiej podzielonej wzdłuż Wisły na archieparchię przemysko - warszawską i
eparchię wrocławsko - gdańską. Na terenie Polski omawiany kościół zrzesza 53 000 wiernych.
Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to największy i najstarszy związek gmin
muzułmańskich w Polsce. Utworzony został jeszcze w 1925 roku. Państwo ustosunkowało się do niego ustawą
sejmową w 1936 roku. Organami związku są Najwyższe Kolegium i Główna Komisja Rewizyjna. Na jego czele zaś stoi
mufti. Muzułmanie wchodzący w skład omawianego związku są sunnitami, członkami grupy stanowiącej większość
wśród wyznawców islamu. Liczbę wyznawców Allaha na ziemiach polskich określa się w tej chwili na niewiele ponad
5 000. Większość to potomkowie Tatarów ze Złotej Ordy osiedlających się na tych terenach już od XIV wieku. Od lat
80. XX wieku zaczęli dołączać do nich również Arabowie przyjeżdżający do Polski na studia. Niewielu z nich jednak
zostaje w kraju po zakończeniu edukacji
Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to federacja gmin żydowskich
powstała w 1949 roku, zarejestrowana w 1993 roku i działająca w oparciu o ustawę z 1997 roku. Związek jest
kontynuatorem tradycji przedwojennych gmin żydowskich. Należy do niego 1 200 osób. Mieszkają oni głównie w
dużych ośrodkach miejskich. Można się jednak spotkać też z opracowaniami szacującymi liczbę Żydów w Polsce na
100 000, z czego 30 000 – 40 000 miałoby być aktywnie powiązanymi z kulturą bądź religią żydowską. Podstawą
judaizmu jest wiara w jednego Boga, który stworzył świat i stale się nim opiekuje. Bóg ten zawarł z Izraelem
przymierze obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się jego nakazom.
11. Główne nurty współczesnej myśli politycznej.
Nurt:
Chrześcijańska
demokracja
Konserwatyzm
Agraryzm
Socjaldemokracja
Liberalizm
Źródła
poglądów:
Społeczna nauka
kościoła
(niekoniecznie
katolickiego –
istnieje chadecja
protestancka)
Edmund Burke,
reakcja na
gwałtowne
zmiany
zapoczątkowane
przez Rewolucję
Francuską,
krytyka
oświecenia.
Rewolucja
Francuska, idea
spółdzielczości,
idea pracy u
podstaw.
Lewicowy ruch
społeczny, ruch
robotniczy.
Oświecenie,
Rewolucja
Francuska,
kwestionowanie
starego porządku.
Społeczeństwo:
Hierarchizacja
społeczna,
konieczność
aktywizacji
wszystkich
warstw
społecznych,
szczególna
ochrona rodziny.
Hierarchizacja i
elitaryzm
wynikające z
naturalnych
nierówności
między ludźmi,
społeczeństwo
jako
zorganizowana
całość a nie zbiór
jednostek
Szeroki katalog
praw socjalnych,
tradycyjna,
wielopokoleniowa
rodzina.
Tolerancyjne,
równość i
solidarność
wszystkich klas
społecznych,
egalitaryzm.
Tolerancyjne.
Ustrój
państwowy:
Trójpodział
władzy,
równowaga
Republikańska
forma rządów,
silna władza
Neutralność
światopoglądowa,
naród jako
Parlamentaryzm,
demokracja
uczestnicząca,
Niezagrażający
wolności
jednostki, oparta
16 Historia Islamu w Polsce, http://www.mzr.pl/pl/info.php?id=5, dostęp 22 maja 2010 roku.
11
między władzą
państwową a
wolnością
obywateli, duża
rola samorządu
lokalnego i
rozwój
subsydiarności.
wykonawcza,
system
prezydencki lub
parlamentarno-
prezydencki,
decentralizacja,
dobra organizacja
wspólnot
lokalnych.
suweren,
przywiązanie do
dziedzictwa
poprzednich
pokoleń,
rolnictwo
priorytetem
państwa.
duży wpływ
obywateli na
władzę.
na umowie
społecznej.
Gospodarka:
Społeczna
gospodarka
rynkowa,
szczególna
ochrona i
wsparcie dla
rolnictwa.
Oparta na
nienaruszalności
własności
prywatnej i
konkurencji,
wolny rynek,
niskie podatki,
silna waluta.
Zmiany
ewolucyjne,
wspieranie
przedsiębiorczości
i spółdzielczości,
podkreślanie wagi
pracy.
Rozbudowany
interwencjonizm
państwowy,
rozbudowana
polityka socjalna,
progresywny
system
podatkowy,
partycypacja
pracownicza,
spółdzielczość,
etatyzm.
Model państwa –
nocnego stróża,
które zapewnia
bezpieczeństwo i
działa w sferach
niezagospodarowa
nych przez
podmioty
prywatne, silnie
ograniczony
interwencjonizm
państwowy.
Jednostka:
Człowiek
postrzegany jako
członek wspólnot
(od rodziny po
naród)
Niezbywalna
niedoskonałość
człowieka,
nieracjonalność
zachowań
jednostki,
konieczność
wskazania jej
autorytetów.
Jednostki równe
wobec prawa bez
względu na cechy
jednostkowe,
ideałem człowieka
chłop – działacz
ludowy.
Wolność
sumienia, szeroka
tolerancja.
Wolna, jedynym
ograniczeniem
wolności
jednostki jest
zagrożenie dla
czyjejś wolności
lub mienia.
Wartości:
Solidaryzm
społeczny,
poszanowanie
życia od poczęcia
do naturalnej
śmierci, praca,
własność
prywatna, krytyka
konsumpcjonizmu
Ochrona tradycji i
status quo, silna
opozycja wobec
lewicy.
Ziemia, praca,
rodzina.
Praca, wolność,
równość,
solidarność.
Indywidualizm,
wolność,
tolerancja.
Przykłady
ugrupowań:
CDU/CSU, ZchN,
Prawica
Rzeczpospolitej
UPR
PSL
SLD, SPD
amerykańska
Partia
Demokratyczna
12. Geneza i główne etapy integracji europejskiej.
1952 - utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali;
25 marca 1957 r. – traktaty rzymskie.
1 stycznia 1958 r. – na mocy traktatów rzymskich kraje EWWiS założyły EWG i Euratom
8 kwietnia 1965 r. – Traktat Fuzyjny - Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich.
(wszedł w życie w 1967)
1 stycznia 1973 r. – nowe państwa członkowskie: Dania, Irlandia, Wielka Brytania. (9 krajów)
7 – 10 czerwca 1979 r. – pierwsze wybory do parlamentu Europejskiego.
1 stycznia 1981 r. – nowe państwo członkowskie: Grecja. (w sumie 10 krajów).
14 czerwca 1985 - Podpisanie Układu z Schengen
1 stycznia 1986 r. – nowe państwa członkowskie: Hiszpania i Portugalia (w sumie 12 krajów).
17 - 28 lutego 1986 r. – Jednolity Akt Europejski – pierwszy krok do ujednoliconego rynku europejskiego. (wszedł w
życie w 1987)
7 lutego 1992 r. – traktat z Maastricht.
1 stycznia 1993 r. – swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału staje się rzeczywistością.
12
1 listopada 1993 r. – formalne powstanie Unii Europejskiej w oparciu o trzy filary.
1 stycznia 1995 r. – nowe państwa członkowskie: Austria, Finlandia i Szwecja (w sumie 15 krajów).
26 marca 1995 r. – w Belgii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Luksemburgu, Niemczech i Portugalii – wchodzi w życie
Układ z Schengen.
17 czerwca 1997 r. – traktat amsterdamski. (wszedł w życie w 1999)
1 czerwca 1998 – powstanie Europejskiego Banku Centralnego
1 stycznia 1999 r. – euro w w transakcjach handlowych i finansowych.
1 lutego 2001 r. – traktat nicejski.
1 stycznia 2002 r. – pojawiają się banknoty i monety euro (€) w powszechnym obiegu krajów unii walutowej.
13 grudnia 2002 r. – finał negocjacji pomiędzy 10 państwami Europy Środkowej i Południowej a UE w Kopenhadze.
16 kwietnia 2003 r. – przedstawiciele rządów 15 państw członkowskich i 10 kandydujących podpisali w Atenach traktat
akcesyjny rozszerzający Unię
1 maja 2004 r. – nowe państwa członkowskie: Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Republika Czeska,
Słowacja, Słowenia i Węgry (w sumie 25 krajów).
1 stycznia 2007 r. – nowe państwa członkowskie: Bułgaria i Rumunia (w sumie 27 krajów).
13 grudnia 2007 r. – szczyt UE w Lizbonie i podpisanie traktatu lizbońskiego
21 grudnia 2007 r. – symboliczne otwarcie granic w ramach Układu z Schengen w Worku Turoszowskim, na trójstyku
granic polskiej, czeskiej i niemieckiej
1 grudnia 2009r. - wejście w życie Traktatu Lizbońskiego
13. Instytucje ochrony praw człowieka w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rady Europy i
Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
Organizacja Narodów Zjednoczonych:
Każdy z głównych organów ONZ (Zgromadzenie Ogólne, Rada Gospodarcza i Społeczna, Rada Bezpieczeństwa, Rada
Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretarz Generalny) zajmuje się po części prawami
człowieka. Najpełniej problemu dotyka Rada Praw Człowieka będąca organem podporządkowanym Zgromadzeniu
Ogólnemu. Rada Praw Człowieka ma za zadanie m.in. dokonywanie okresowych przeglądów dotyczących
przestrzegania praw człowieka we wszystkich krajach. Organ ten koncentruje się na tworzeniu swoistego forum dialogu
i współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Zadania te realizowane są w porozumieniu z przedstawicielami
zainteresowanych państw, organizacji regionalnych i pozarządowych, które zajmują się prawami człowieka
. Kolejnym
organem, który zajmuje się szczególnie ochroną praw człowieka jest Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds.
Praw Człowieka (obecnie funkcję tą sprawuje Navanethem Pillay z RPA). Do zadań Wysokiego Komisarza należy
m.in.:
promocja i ochrona praw człowieka;
reagowanie na sytuację zagrożeń dla praw człowieka;
koordynowanie systemu ochrony praw człowieka i adaptowanie go do niezbędnych zmian
W ramach ONZ ważną rolę pełni również Komitet Praw Człowieka, który jest organem traktatowym, przewidzianym w
Międzynarodowym Pakcie Praw Politycznych i Obywatelskich z 1966 roku. Zajmuje się on wykładnią przepisów
zawartych w traktacie i rozstrzyganiem sporów wynikających z nieposzanowania praw człowieka i podstawowych
wolności zawartych w Pakcie.
Rada Europy:
Najważniejszym organem Rady Europy, który zajmuje się ochroną praw człowieka jest Europejski Trybunał Praw
Człowieka z siedzibą w Stasburgu. Działa on w oparciu o Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności z 1950 roku. Trybunał zajmuje się głównie rozpatrywaniem skarg indywidualnych wnoszonych przez osoby
poszkodowane przez państwa – strony Konwencji, np. Alicja Tysiąc przeciwko Polsce.
OBWE:
Ochrona praw człowieka w ramach OBWE ma charakter międzyrządowy i nie występuje w niej mechanizm kontrolny.
Realizowana jest w ramach tzw. wymiaru ludzkiego OBWE, na który składają się: konferencje przeglądowe,
konferencja ludzkiego wymiaru i instytucje. Przykładem instytucji jest Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych,
Przedstawiciel ds. Wolności Mediów, Biuro ds. Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, Trybunał Koncyliacji i
Arbitrażu oraz misje terenowe OBWE. Ważne jest, że OBWE dysponuje jedynie środkami dyplomatycznymi.
14. Pojęcie, funkcje i klasyfikacja partii politycznych.
Definicje partii politycznych:
- Edmund Burke:
„zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową”;
17 J. Ciesielka, Ochrona praw mniejszości narodowych w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych, Lublin 2010,
s. 32-35.
18 Z. Kędzia, R, Wieruszewski, Ewolucja ONZ-owskiego systemu ochrony praw człowieka, „Studia Prawnicze” 2001,
z. 3-4, s. 160, za: tamże, s. 37.
13
- Max Weber:
„stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zapewnienie swoim przywódcom władzy w
ramach systemu politycznego, a aktywnym członkom możliwość zrealizowania dzięki temu rzeczowych lub ideowych
celów bądź osobistych korzyści bądź jednych i drugich”
- Giovanni Sartori:
„każda mająca określoną nazwę grupa polityczna, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy
publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych jak i niedemokratycznych”;
- definicja ustawowa (1997):
„jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym
poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy
publicznej”.
Klasyfikacja partii:
Kryteria
podziału
Typ partii
Podstawowe cechy
Przykład partii
Organizacyjna
geneza partii
Parlamentarno-wyborcze
Partia wyłania się z grupy
posłów, wokół której tworzą
się komitety wyborcze
integrujące się następnie w
jedną organizację
Liberalne i konserwatywne
Parlamentarne
Partia powstaje z inicjatywy
organizacji, której
dotychczasowym celem nie
był udział w wyborach do
parlamentu
Socjaldemokratyczne,
komunistyczne, agrarne,
ekologiczne
Typ struktury
organizacyjnej
Komitetowe
Partia nie ma członków (w
tradycyjnym znaczeniu)a tylko
wyspecjalizowany krąg
aktywistów organizujących
wybory
Partia Republikańska i Partia
Demokratyczna w USA
Rozwinięte
Partia ma rozwiniętą strukturę
organizacyjną
Komunistyczne, socjalistyczne,
chadeckie
Stopień
upartyjnienia
wyborców
Kadrowe
Zrzesza niewielki procent
swoich wyborców
Część partii liberalnych
Masowe
Zrzesza znaczną liczbę
wyborców
Socjaldemokratyczne, chadeckie
Typ
członkowstwa
Z członkowstwem
bezpośrednim
Członkowstwo w partii
zdobywa się poprzez
przystąpienie do jednej z jej
lokalnych komórek
organizacyjnych
Większość partii politycznych,
zwłaszcza liberalne
Z członkowstwem
pośrednim
Członkowstwo partii zdobywa
się pośrednio i zbiorowo na
drodze przyjęcia przez
odrębną organizacje np.
związek zawodowy
Część partii
socjaldemokratycznych, np.
brytyjska Partia Pracy, i
chadeckich, np. Austriacka
Partia Ludowa
Podział
kompetencji w
strukturze
partii
Scentralizowane
Skupienie władzy w
instytucjach centralnych
Partia Konserwatywna w
Wielkiej Brytanii
Zdecentralizowane
Szeroka autonomia instancji
niższych w podejmowaniu
decyzji
Francuska Partia Socjalistyczna
Rodzaj
komórki
podstawowej
Zakładowe
Komórka podstawowa partii w
przedsiębiorstwie/zakładzie
Komunistyczne w państwach
„realnego socjalizmu”
Terytorialne
Komórka podstawowa
obejmuje określoną jednostkę
terytorialną
Socjaldemokratyczne,
chadeckie, liberalne
Sposób
powoływania
Demokratyczne
Władze są powoływane i
kontrolowane przez członków
Socjaldemokratyczne,
chadeckie, liberalne, ekologiczne
14
władz
partyjnych
Niedemokratyczne
Władze pochodzą z
mianowania, przyjęta jest
zasada wodzostwa
Faszystowskie, nazistowskie
Typ
kierownictwa
partyjnego
Z kierownictwem
jednoosobowym
Rozbudowana władza
przywódcy
Faszystowskie, nazistowskie
Z kierownictwem
kolegialnym
Najwyższą władzą jest
kongres (zjazd)
Socjaldemokratyczne,
chadeckie, liberalne,
konserwatywne
Parlamentarne
Przewaga frakcji
parlamentarnej w kierowaniu
partią
Partia Konserwatywna w
Wielkiej Brytanii
Pozaparlamentarne
Partią kieruje organ
znajdujący się poza
parlamentem
Obecnie nie ma wśród partii
znajdujących się w parlamentach
Realizowane
funkcje
Wyborcze
Zadania związane przede
wszystkim z wyborami
Partia Republikańska i Parta
Demokratyczna w USA
Społeczności
Zróżnicowane cele i zadania
Socjaldemokratyczne (do I poł.
XX w.)
Totalitarne
Wszechobejmująca integracja
poprzez całkowite włączenie
członków w funkcjonowanie
mechanizmu partyjnego oraz
poprzez totalne opanowanie
społeczeństwa
Faszystowskie, nazistowskie,
komunistyczne
Stosunek do
reguł
konstytucyjny
ch; stosunek
do klasy
politycznej;
stosunek do
realizowanej
polityki
Systemowe
Partia uznaje zasady,
instytucje i wartości
istniejącego systemu
Większość współczesnych partii
Antysystemowe
Partia nie uznaje zasad,
instytucji i wartości
istniejącego systemu
Partie komunistyczne i partie
faszystowskie (okres
międzywojenny) Konfederacja
Polski Niepodległej (1979-1989)
Antyestabilishmentowe
Walka z oficjalnymi elitami
Front Narodowy (Francja) Partia
Postępu (Norwegia) Włoski
Ruch Społeczny Samoobrona RP
Proteity
Dążące do zasadniczej i
radykalnej rewizji polityki
państwa na danym obszarze
Partia Samochodowa
(Szwajcaria)
Poziom
relewacji
politycznej
Relewantne
Duży potencjał polityczny,
wpływają na politykę innych
partii
Marginalne
Niski potencjał polityczny,
niewielki wpływ na strategie
innych partii
Dominująca
Dystansują rywali w dłuższym
okresie czasu
Indyjski Kongres Narodowy,
Szwedzka Socjaldemokratyczna
Partia Robotnicza, Partia
Liberalno-Demokratyczna w
Japonii, Norweska Partia Pracy
Rola w
przetargu
koalicyjnym
Inicjujące
Odgrywają decydującą rolę w
procesie tworzenia koalicji
SLD (1993, 2001)
Dopełniające
Potrzebne do stworzenia
koalicji większościowej
PSL (1993, 2001)
Obrotowe, zawiasowe
Zdolne do wchodzenia w
koalicje centroprawicowe i
centrolewicowe
FDP (Niemcy)
Oderwane
Poza głównym nurtem gier
politycznych
Partie ekologiczne
Reprezentacja
interesów
Klasowe
Reprezentacja wąskich
interesów branżowych
KPEiR
15
Kom unitarne
Reprezentacja interesów
określonych wspólnot i
terytoriów
LN (Włochy), Blok Quebecu
(Kanada)
Jednego zagadnienia
Przypominające grupy
interesu akcentujące jedną
kwestię programową
Antypodatkowe, proekologiczne
Ludowe
Partie ogólnospołeczne
CDU, SPD
Miejsce w
systemie
partyjnym
Pierwsza
Ugrupowanie zwycięskie w
ramach systemu
dwupartyjnego
Partia Demokratyczna w USA
Druga
Ugrupowanie przegrane w
ramach systemu
dwupartyjnego
Partia Republikańska w USA
Trzecia
Ugrupowanie próbujące
zmienić układ rywalizacji
międzypartyjnej w ramach
systemu dwupartyjnego
Partia Reform USA
Czwarta
Ugrupowanie nie podejmujące
prób zmiany układu
rywalizacji międzypartyjnej w
ramach systemu
dwupartyjnego
Partia Komunistyczna Stanów
Zjednoczonych
Funkcje partii politycznych:
•
artykulacji i agregacji interesów i potrzeb społecznych
•
wyborcza
•
rządzenia
15. Systemy partyjne (pojęcie, klasyfikacja, uwarunkowania, przykłady).
System partyjny definiowany jest najczęściej jako grupa partii politycznych, działających wg prawne określonych
reguł w ramach danego społeczeństwa. G. Sartori argumentował, że o systemie partyjnym możemy mówić tylko wtedy,
gdy istnieją co najmniej dwie współzawodniczące partie. M. Duverger –system partyjny to formy i warunki
koegzystencji partii istniejących w danym państwie. M. Sobolewski, B. Banaszak – system partyjny to układ legalnie
działających w danym państwie partii politycznych. W. Zakrzewski – mechanizm współdziałania lub rywalizacji
organizacji społecznych w walce o władzę i jej sprawowanie.
Klasyfikacja systemów partyjnych:
Kryterium
wyróżniające
Nazwa systemu
Cechy charakterystyczne
Przykłady
Liczba partii
przejawiających
działalność
w życiu
publicznym
jednopartyjny (monopartyjny)
występuje jedna partia, zakaz
działania innych partii
państwa „realnego socjalizmu”
(komunistyczne),
faszystowskie i niektóre
pokolonialne
dwupartyjny
tylko dwie spośród wielu partii
mają realne szansę na zdobycie
władzy
USA, Wielka Brytania
wielopartyjny
trzy lub więcej partii mają
realne szansę na zdobycie
władzy
Belgia, Finlandia, Włochy
Szansę zdobycia
władzy
i uczestniczenia w
jej sprawowaniu
partii dominującej
wśród wielu partii jedna
zajmuje pozycję dominującą
Meksyk (do 1999)
kooperacji partii
wszystkie partie tego systemu
lub co najmniej wszystkie
liczące się partie podejmują
współpracę
Szwajcaria
16
dwublokowy
wiele partii skupia się w dwu
blokach konkurujących ze sobą
Francja V Republiki, RFN,
Włochy
rozbicia wielopartyjnego
wśród wielu partii brak jest
większościowej, mającej
przewagę nad pozostałymi
Holandia
Konkurencyjność
partii
konkurencyjny
każda partia konkuruje z inną
Francja, Polska
oparty na uzgodnieniach
zawieranie porozumień między
partiami
Szwajcaria, Austria, Holandia,
Belgia, Liban
Charakter
programów partii
politycznych i
zasady walki
międzypartyjnej
zideologizowany
zaznaczają się duże różnice w
programach, strategii i taktyce
głównych partii politycznych;
apel programowy zdominowany
przez ideologię
Republika Weimarska
pragmatyczny
dystans ideologiczny między
znaczącymi partiami nie jest
duży
RFN
Częstotliwość
zmiany partii
rządzącej
hegemoniczny
jedna z partii sama lub w
koalicji z innymi partiami
pozostaje przy władzy dość
długi okres
Japonia, Włochy po II wojnie
św. do lat 90. XX w.
zmienny
następują częste i regularne
zmiany partii u steru rządów
Polska 1921 -1926. Francja IV
Republiki
siła poparcia
wyborczego
udzielanego
partiom małym (od
1% do 15%
poparcia) oraz
partiom dużym
(wg. P. Maira)
systemy dużych partii
duże partie zdobywały
przeciętnie - 83,6% głosów,
podczas gdy małe - 12,7%
Austria, Irlandia, Wielka
Brytania, RFN, Polska (2007)
systemy małych partii
małe partie zdobywały
przeciętnie 58,1% głosów,
natomiast partie duże 41%
Dania, Szwecja, Polska (1991)
pośrednie systemy partyjne
małe partie przeciętnie
zdobywały 34,6%, podczas
gdy duże 63,1%
Finlandia, Włochy, Holandia,
Norwegia, Polska (1993,1997)
przejściowe systemy partyjne
występuje transformacja
jednego z wymienionych
systemów w inny np. systemu
dużych partii w system małych
partii
Belgia (lata 50. i 60.)
liczba partii, oraz
ich rozmiar w
ramach systemu
partyjnego (wg. J.
Blondela)
system dwupartyjny
występują w nim dwie duże
partie, mające znaczną
przewagę nad partiami małymi
Wielka Brytania, Malta
system dwu-i-półpartyjny
występują w nim dwie duże
partie oraz trzecia - mała,
znacznie słabsza, jednak mająca
duży wpływ w systemie
partyjnym (często nazywana jest
tzw. „języczkiem u wagi”)
RFN, Polska (1997)
17
system wielopartyjny oparty o
dominację jednej partii
wśród wielu partii jedna
wyróżnia się rozmiarem i
dlatego jest niezbędna dla
stworzenia większościowej
koalicji gabinetowej
Włochy (do 1992)
systemy wielopartyjne bez partii
dominującej
w takim systemie różnice w
rozmiarach poparcia
wyborczego pomiędzy
poszczególnymi partiami są
niewielkie
Finlandia, Belgia, Holandia
16. Pojęcie i elementy systemów wyborczych.
I. Definicja systemu wyborczego.
Można wyróżnić dwa ujęcia systemu wyborczego – sensu largo w tym ujęciu system wyborczy to zbiór norm prawnych
tworzących prawo wyborcze oraz regulujących organizację i tryb przeprowadzania wyborów, a także wzajemne relacje
między deputowanymi a wyborcami. W tym podejściu uwzględniane są także instytucje zajmujące się
przeprowadzaniem wyborów, kalendarz wyborczy czy naczelne zasady wyborcze (powszechność, równość, tajność). W
ujęciu stricte system wyborczy to mechanizm transformacji głosów na mandaty oraz uprawnienia wyborców w akcie
glosowania (ogranicza się jedynie do formuły wyborczej).
II. Elementy składowe systemów wyborczych.
W ujęciu prof. Sokoła wyróżniamy trzy zasadnicze elementy systemów wyborczych:
1.
Kształt i rozmiar okręgów wyborczych – pojawiają się tendencje do manipulowania tym elementem –
gerrymandering. Wyróżniamy:
•
jednomandatowe okręgi;
•
wielomandatowe okręgi;
•
cały kraj jako jeden okręg wyborczy.
2.
Uprawnienia wyborców.
kategoryczne – gdy wyborca może zagłosować tylko na jednego kandydata. Z reguły stosowane w
jednomandatowych okręgach w których do rozdysponowania jest jeden mandat.
preferencyjne (porządkujące) – gdy wyborca może zagłosować na różnych kandydatów z różnych partii.
Sprzyjają zwiększeniu podmiotowości wyborcy.
3. Formuła wyborcza – jest najistotniejszym elementem systemów wyborczych, ponieważ to na jej podstawie
określany jest sposób przeliczania głosów na mandaty.
1. większościowa;
2. proporcjonalna;
3. mieszana.
Ordynacja większościowa – wyróżniamy wariant większości zwykłej (w którym mandat zdobywa ten kandydat który
uzyskał większą liczbę głosów, występuje np. w UK, USA), oraz wariant większości bezwzględnej (w którym mandat
zdobywa ten kandydat który uzyskał 50% + 1 głosów, jeżeli żaden nie uzyska takiej większości przeprowadzana jest
druga tura w której wystarczy większość zwykła np. Polska wybory prezydenckie, Francja wybory do ZN).
Plusy:
łatwo jest zdobyć większość parlamentarną zdolną do stworzenia rządu, stabilność rządu;
eliminuje partie radykalne które nie mają dużego poparcia;
proste procedury wyborcze, jasne dla elektoratu;
zwiększają szanse na lepsze kontakty między kandydatami a wyborcami.
Minusy:
duża liczba głosów zmarnowanych – takich które oddane były na kandydatów którzy nie uzyskali mandatu;
dominacja największych partii, nieuwzględnianie we władzy głosów mniejszości;
zagrożenie gerrymanderingiem (bo ta formuła z reguły stosowana jest w JOW);
18
oligarchizacja – dominacja największych interesów finansowych.
Ordynacja proporcjonalna – z reguły stosowana w wielomandatowych okręgach, polega ona na ty, że procent
uzyskanych mandatów jest bezpośrednią konsekwencją uzyskanego poparcia, ale także konieczne jest przekroczenie
odpowiedniego progu. Wystarczy jedna tura wyborów, ponieważ zawsze można dokonać podziału mandatów jednak
wymaga to wręcz nadludzkich umiejętności matematycznych niedostępnych politologom. Z woli ścisłości wymienię
jedynie tajemnicze nazwy metod transformacji głosów na mandaty, nie zagłębiając się w formuły matematyczne –
metody kwotowe (T. Hare’a, E. Hagenbacha – Bischoffa, H. Druppa, wzór imperiali), oraz metody największych liczb
(d’Hondta, Sainte – Laguë oraz ich modyfikacje).
Ocena:
1. zapewniają reprezentację różnych poglądów i odzwierciedlają rzeczywiste preferencje społeczeństwa;
2. zmniejszają ilość głosów utraconych;
3. zapewniają równowagę sił, ale przez to konieczne są koalicje do powołania rządu;
4. niebezpieczeństwo odgrywania przez małe partie nadmiernej roli – języczek uwagi;
5. zwiększają rolę partii w kreowaniu parlamentu;
Systemy mieszane – wyborca posiada dwa głosy, jeden wykorzystuje w glosowaniu większościowym a drugi w
proporcjonalnym. Wyróżniamy dwa rodzaje – wariant paralelny – dwa segmenty są od siebie niezależne i nie wpływają
na siebie, np. Litwa, Rosja. Wariant hybrydowy – dwa segmenty są powiązane ze sobą i system traktowany jest
całościowo, np. Niemcy.
Ocena:
1. są korzystne dla małych partii;
2. także korzystne dla popularnych osobistości, ale nie związanych z partiami (bo mogą uzyskać mandat w
segmencie większościowym);
3. dają wyborcy większe możliwości wyrażania preferencji;
4. przyczyniają się do kompromisu pomiędzy siłami politycznymi;
5. ale system mieszany jest nieskuteczny w krajach gdzie brakuje stabilnego systemu partyjnego.
17. Pojęcie i klasyfikacja systemów politycznych.
SYSTEM POLITYCZNY:
ujęcie ogólne: ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych
(formalnych i nieformalnych) uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz
ogół generalnych norm i zasad regulujących wzajemne stosunki między nimi.
ujęcie instytucjonalne: ogół instytucji za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. Pogląd
zapoczątkowany przez G. Jellinka i kontynuowany przez Webera, że system polityczny można utożsamiać z
ustrojem państwowym (neoinstytucjonalne: dodanie powiązania przez stosunki społeczne)
strukturalno-funkcjonalne: dynamiczny proces polityczny zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot, tj.
państwo, partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, grupy nacisków itp.
wg koncepcji systemowej: rozpatruje się relacje pomiędzy systemem a jego otoczeniem sprowadzając je do 3
etapów: wejścia, konwersji (przetwarzanie) i wyjścia. Wejście i wyjście (decyzje i działanie polityczne) są
relacjami między systemem a otoczeniem, zaś przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu. Między
wejściem a wyjściem następuje sprzężenie zwrotne. Dąży się do równowagi systemu z otoczeniem.
Elementy systemu:
1. idee i wartości polityczne (suwerenność narodu, pluralizm polityczny, prawa i wolności obywatelskie) tzw.
aksjologia.
2. Organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie (aparat państwowy, partie
polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, samorządy)
3. normy i zasady regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych (normy prawne i normy
pozaprawne- moralne, kulturowe, organizacyjne)
Klasyfikacja systemów politycznych:
•
Kryterium reżimu politycznego:
◦
demokratyczny – istnieje w nim system wyboru i kontroli władzy przez społeczeństwo (np. San Marino)
◦
niedemokratyczny – władza nie jest w pełni kontrolowana przez społeczeństwo i może nie pochodzić z
wyboru. Systemami niedemokratycznymi są totalitaryzmy i autorytaryzmy (np. Korea Północna).
•
Kryterium charakteru głowy państwa:
◦
monarchia – funkcję głowy państwa sprawuje dożywotni, zazwyczaj dziedziczny monarcha posługujący
się tytułem takim jak: król, cesarz, książę. Wyróżniamy monarchie: absolutne, konstytucyjne i
parlamentarne. (np. Wielka Brytania)
19
◦
republika – głową państwa jest osoba, grupa osób albo kadencyjny organ wyłoniony w drodze wyborów.
Głowa państwa najczęściej nosi tytuł prezydenta (np. Polska).
•
Kryterium relacji między organami państwowymi:
◦
prezydencki – prezydent, pochodzący z wyborów powszechnych, jest jednocześnie głową państwa i
szefem rządu, nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Prezydent i ministrowie
ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za delikt konstytucyjny i przestępstwo pospolite w drodze
impeachmentu. Kładzie się nacisk na zasadę separacji władz (np. USA).
◦
półprezydencki – występuje w nim dualizm egzekutywy – prezydent i rząd. Prezydent ponosi
odpowiedzialność konstytucyjną. Rząd odpowiada politycznie przed prezydentem (np. Francja).
◦
parlamentarno-gabinetowy – w systemie tym większość władzy znajduje się w rękach parlamentu. Rząd
ponosi odpowiedzialność przed parlamentem. Głowa państwa, może pochodzić z wyborów bezpośrednich
lub być wybierana przez parlament (np. Polska).
◦
parlamentarno-komitetowy – cała władza spoczywa w rękach parlamentu. Rząd jest jego komitetem
wykonawczym. Głowa państwa ma ograniczone uprawnienia i nie może rozwiązać parlamentu przed
upływem jego kadencji. (np. Szwajcaria)
18. Źródła prawa w Polsce.
Źródła prawa w Polsce możemy podzielić na dwie grupy: prawo powszechnie obowiązujące i akty prawa
wewnętrznego. Zgodnie z art. 87 Konstytucji do źródeł powszechnie obowiązującego prawa w Polsce zaliczamy:
1.
Konstytucję – znaczenie formalne: akt prawny pisany, ustawa zasadnicza zawierająca normy o najwyższej
mocy prawnej regulująca podstawy ustroju politycznego i społeczno–gospodarczego państwa; znaczenie
materialne: całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa bez względu na ich
charakter prawny i formę aktów prawnych w których są zawarte; jest to ustawa zasadnicza o szczególnej treści
(oddziałuje na inne dziedziny i gałęzie prawa; można je podzielić na pełne i niepełne), szczególnej formie
(odzwierciedla to nazwa, tryb jej uchwalania, zmiany i systematyka), szczególna moc prawna (stoi na czele
hierarchii aktów prawnych w państwie, pozostałe akty prawne muszą być z nią zgodne);
2.
ustawy – akty prawne generalne i abstrakcyjne; pochodzą od Parlamentu (organu przedstawicielskiego); maja
nieograniczony zakres przedmiotowy; są aktami samoistnymi (nie wymagają upoważnienia zawartego w akcie
wyższego szczebla jak np. Rozporządzenia), mają za zadanie likwidowanie luk prawnych;
3.
ratyfikowane umowy międzynarodowe – można je podzielić na umowy międzynarodowe ratyfikowane przez
głowę państwa i ratyfikowane za uprzednią zgodą parlamentu; samo pojęcie ratyfikacji oznacza ostateczne
potwierdzenie zawiązania się umową międzynarodową i zobowiązanie się do jej przestrzegania. W art. 89
Konstytucji wyliczone są przypadki, kiedy umowa międzynarodowa musi być ratyfikowana po uprzedniej
zgodzie wyrażonej w formie ustawy, należą do nich sytuacje gdy umowa dotyczy: 1. pokoju, sojuszy, układów
politycznych lub wojskowych, 2. wolności, praw lub obowiązków określonych w Konstytucji, 3. członkostwa
RP w organizacji międzynarodowej, 4. znacznego obciążenia finansowego państwa, 5. spraw uregulowanych
w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. W przypadku gdy umowy ratyfikowanej za uprzednią
zgodą Parlamentu nie da się pogodzić z ustawą to umowa taka ma pierwszeństwo przed ustawą (art. 91 ust. 2).
4.
rozporządzenia – akt normatywny ściśle związany z ustawą; wydawany zawsze na podstawie szczegółowego
upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania; 3 elementy: określenie organu upoważnionego do
wydania rozporządzenia (zakaz subdelegacji), określenie zakresu spraw przekazanych do uregulowania oraz
wytyczne dotyczące treści aktu (art. 92 ust. 1); organy uprawnione do wydawania rozporządzeń to: Prezydent
RP, Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów, ministrowie resortowi i przewodniczący określonych ustawowo
komitetów, prezes KRRiT;
5.
akty prawa miejscowego – wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie;
wydawane są przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej; obowiązują na
obszarze działania organów, które je wydały;
Dodatkowo art. 234 Konstytucji do katalogu prawa powszechnie obowiązującego zalicza rozporządzenia z mocą
ustawy. Są one wydawane przez Prezydenta, na wniosek Rady Ministrów, tylko w czasie stanu wojennego i w sytuacji,
gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Akt taki musi być przedstawiony do zatwierdzenia Sejmowi na jego
najbliższym posiedzeniu (nie musi być jednak zatwierdzony przez Sejm).
Akty prawa wewnętrznego (kierownictwa wewnętrznego) obowiązują tylko jednostki organizacyjnie
podlegające organowi wydającemu. Ich katalog jest otwarty pod względem przedmiotowym i podmiotowym,
Konstytucja wymienia tylko przykładowe formy: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów. Nie
mogą one stanowić podstawy decyzji na zewnątrz ani kształtować praw i obowiązków obywateli.
19. Struktura i funkcje Sejmu RP.
Omawiając strukturę i funkcję Sejmu RP trze wyjść od podstawowej w tym zakresie zasady ustrojowej,
20
mianowicie zasady podziału władzy, która zapisana jest w art. 10 obecnie obowiązującej Konstytucji. Zgodnie z ust. 1.
ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, natomiast ust. 2
precyzuje, że władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a sądowniczą
sądy i trybunały. Jeśli chodzi o dalsze konstytucyjne przepisy odnoszące się do Sejmu i Senat, to należy ich szukać w
rozdziale IV Konstytucji (Sejm i Senat) – art. 95 – 125. Zasada dwuizbowości polskiego Parlamentu ma swoją
wielowiekową tradycję w ustroju RP. Jej początków należy szukać w 1493 r., kiedy obok Senatu (wywodzącego się z
Rady Królewskiej) pojawiła się Izba Poselska. W większości współczesnych państw parlament ma jednoizbową
strukturę, choć spotykane są takę dwie izby, jako wyraz burżuazyjno - feudalnego kompromisu. W niektórych
państwach dwuizbowość łączy się z federalnym charakterem państwa, w innych zaś druga izba powoływana jest jak
pierwsza i w zasadzie dubluje jej kompetencje. W polskiej konstytucji przyjęto zasadę dwuizbowości, choć nie
wszystkie projekty przewidywały takie rozwiązanie. Należy jednak przypomnieć, że w Konstytucji nie ma użytego
określenia „parlament”, „izba wyższa”, „izba niższa”, trzeba więc uznać te pojęcia za czysto doktrynalne. Przyjęty w
Konstytucji system rządów należy określić mianem parlamentarno – gabinetowego.
Charakter prawny Sejmu i Senatu jako organów przedstawicielskich nie różni się, zarówno posłowie, jak i
senatorowie, są przedstawicielami Narodu, jednak analiza treści Konstytucji upoważnia do stwierdzenia, że oba organy
nie mają jednakowych funkcji. Już w art. 95, ustrojodawca wskazuje na dwie główne funkcje jakie pełnić ma Sejm i
Senat: ust. 1. funkcje władzy ustawodawczej, ust. 2. funkcja kontrolna Sejmu wobec Rady Ministrów. Przyjęto zatem
model dwuizbowości nierównorzędnej.
Sejm i Senat pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych jednocześnie w
głosowaniu tajnym. Ich kadencja wynosi 4 lata, początkiem jest dzień zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie, a
końcem dzień poprzedzający zebranie się Sejmu kolejnej kadencji. Konstytucja przewiduje możliwość skrócenia
kadencji Parlamentu. Uprawnienie rozwiązania parlamentu przysługuje Prezydentowi RP w dwóch przypadkach: 1. gdy
Sejm i Senat nie uchwalą budżetu państwa w okresie 4 miesięcy od dnia przekazania projektu ustawy Marszałkowi
Sejmu, Prezydent może (fakultatywnie) w ciągu 14 dni zadecydować o skróceniu kadencji, 2. w razie niepowołania
Rady Ministrów w trakcie trzeciej kolejnej próby, Prezydent zobowiązany jest do rozwiązania parlamentu
(obligatoryjnie). Skrócenie kadencji może też się odbyć w drodze uchwały Sejmu, która została podjęta większością 2/3
głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu pociąga za sobą skrócenie kadencji Senatu i zarządzenie
nowych wyborów, które powinny się odbyć w ciągu 45 dni od ich zarządzenia. Jeśli chodzi o wydłużenie kadencji
Sejmu to jest one możliwe w sytuacji nadzwyczajnej. Zgodnie z atr. 228 ust. 7, w trakcie stanu nadzwyczajnego i w
ciągu 90 dni od jego zakończenia nie może być zarządzone skrócenie kadencji Sejmu i nie mogą być też
przeprowadzone wybory. Jeśli w tym czasie upływa kadencja Sejmu, Senatu czy Prezydenta to ulega ona ex lege
przedłużeniu.
Tryb funkcjonowania polskiego Parlamentu określany jest jako permanencji. Zapewnia on parlamentowi
większą swobodę działania i samodzielność, jest on przez cały rok w gotowości do podjęcia działania, o jego zebraniu
decyduje organ kierowniczy jakim jest Marszałek Sejmu (wyjątkiem pierwsze posiedzenie Sejmu, które zwoływane jest
przez Prezydenta RP).
Zakres kompetencji powierzonych Sejmowi i Senatowi jest typowy dla parlamentów i można go sprowadzić do
kilku punktów, z tym, że udział poszczególnych izb w każdym w nich jest różny.
3. Obie izby razem – ustawodawstwo;
4. tylko jedna izba – Sejm udziela rządowi wotum zaufania, Senat wyraża zgodę na zarządzenie referendum
przez Prezydenta RP;
5. wspólnie jako Zgromadzenie Narodowe – wysłuchanie orędzia Prezydenta czy odebranie jego ślubowania.
Funkcja ustawodawcza:
Funkcja ta polega na stanowieniu ustaw, czyli aktów prawnych uchwalanych przez Sejm i Senat przy
współudziale Prezydenta RP. Zawierają one normy prawne o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym. Mają najwyższa
moc prawną po Konstytucji.
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom (15), Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów i
grupie co najmniej 100 tys. obywateli posiadających prawo wybierania do Sejmu (art.118). Projekt ustawy kierowany
jest do Marszałka Sejmu, ma on mieć formę pisemną, zawierać uzasadnienie i dołączyć do niego należy projekty aktów
wykonawczych. Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w trzech czytaniach stanowiących kolejne etapy procesu
ustawodawczego przy czym do zakończenia drugiego czytania wnioskodawca może wycofać projekt.
Poza zwykłym trybem uchwalania ustaw, Konstytucja przewiduje jeszcze odrębne reguły postępowania, które
dotyczą tzw. pilnych projektów ustaw, uchwalania ustawy budżetowej i zmiany Konstytucji. Projekty ustaw uznanych
za pilne uzyskują taką klauzulę ze względu na problematykę, jaką poruszają. Zgodnie z Regulaminem Sejmu do
obowiązków Marszałka Sejmu należy nadanie projektowi ustawy klauzuli pilności. Dalszy tryb postępowania niewiele
się różni od „normalnego”, z tym że Senat jest zobowiązany do przedstawienia swojego stanowiska w ciągu 14 dni, a
Prezydent ma 7 dni na jej podpisanie. Mamy więc do czynienia ze znacznym skróceniem terminów i przyspieszeniem
postępowania. Prawo wniesienia projektu ustawy budżetowej ograniczone jest wyłącznie do Rady Ministrów. Ma ona
czas najpóźniej do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. Marszałek Sejmu kieruje projekt do Komisji
Finansów Publicznych, a potem trafia on pod obrady Sejmu. Po przyjęciu przez Sejm, Senat ma 20 dni na rozpatrzenie
21
ustawy, a Prezydent nie może zastosować prawa veta wobec niej. Prezydent ma 7 dni na jej podpisanie. Natomiast jeżeli
w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu,
to w ciągu 14 dni może on podjąć decyzję o skróceniu kadencji Sejmu. Jeśli chodzi o procedurę zmiany Konstytucji to
inicjatywę z tym względzie mają tylko posłowie, Senat i Prezydent. Może ona być dokonana jedynie w drodze ustawy
uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i później w ciągu 60 dni przez Senat. Do uchwalenia ustawy
wymagana jest większość 2/3 w Sejmie i bezwzględna większość w Senacie. Prezydent ma 21 dni na podpisanie
ustawy. W przypadku zmian w treści przepisów zawartych w rozdziałach I, II lub XII 92 posłów, Senat lub Prezydent
mogą zgłosić wniosek do Marszałka Sejmu o zarządzenie przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Zarządza je
wówczas w terminie 60 dni od dnia złożenia wniosku.
Funkcja kontrolna Sejmu:
Zgodnie z treścią art. 95 Konstytucji uprawnienie to powierzono Sejmowi, który realizuje je samodzielnie, bez
udziału Senatu. Istota tej funkcji polega na tym, że Sejm współuczestniczy wraz z Prezydentem w procedurze
tworzenia rządu i spełnia kontrolę nad jego działalnością.
Wotum zaufania: powołana przez Prezydenta Rada Ministrów musi zabiegać o uzyskanie wotum zaufania od Sejmu. W
ciągu 14 dni od powołania Prezes Rady Ministrów musi przedstawić na posiedzeniu Sejmu program działania Rady
Ministrów (expose) i zaprezentować proponowany przez siebie skład. Zgodnie z art. 155 ust. 1. Sejm udziela wotum
zaufania bezwzględną większością głosów. Prezes Rady Ministrów może także (zgodnie z art. 160) zwracać się do
Sejmu o udzielenie wotum zaufania w związku z prowadzoną polityką. Wtedy wystarczy tylko zwykła większość w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Przejawem realizacji funkcji kontrolnej jest także rozpatrywanie sprawozdań (np. Z wykonania budżetu) i informacji
jakie Sejmowi przedkłada Rada Ministrów. Sejm, na podstawie art. 226, analizuje przedstawione dokumenty i
podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium z wykonania budżetu (90 dni).
Odpowiedzialność polityczna: inaczej parlamentarna. Przesłanką są czynniki polityczne (gdy Rada Ministrów realizuje
politykę niezgodną z wizją większości sejmowej) a skutkiem odwołanie organu ponoszącego taką odpowiedzialność.
Może ona mieć charakter indywidualny (ocena konkretnej osoby) bądź zbiorowy (solidarny – Rada Ministrów). W tym
celu najczęściej stosowaną formą jest wotum nieufności, chociaż podobne skutki pociąga za sobą nieudzielenie wotum
zaufania. Z inicjatywą w tym względzie występuje najczęściej opozycja, która poddaje krytyce działalność Rady
Ministrów. Zgodnie z art. 158 Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności na wniosek złożony przez co najmniej
46 posłów, w którym imiennie wskazują oni kandydata na nowego Prezesa Rady Ministrów (tzw. konstruktywne wotum
nieufności). Uchwalenie tego wniosku skutkuje odwołaniem Rady Ministrów i wyborem nowego Prezesa Rady
Ministrów w tym samym głosowaniu. Wotum nieufności może mieć tez charakter indywidualny, gdyż może być
wyrażane wobec pojedynczego ministra. W takim przypadku Sejm zobowiązuje ministra do złożenia dymisji.
Kompetencje kreacyjne:
Konstytucja w dość szerokim zakresie przewiduje udział Sejmu i Senatu w kreowaniu organów państwowych
choć ich rola nie jest oczywiście jednakowa. Sejm wybiera członków Trybunału Stanu na okres swojej kadencji,
podobnie rzecz się ma z sędziami Trybunału Konstytucyjnego. Sejm także powołuje Prezesa Narodowego Banku
Polskiego (wniosek Prezydenta). Przy współudziale innych organów tworzy skład Krajowej Rady Sądownictwa,
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji i Rady Polityki Pieniężnej. Razem z Senatem wybiera Prezesa NIK, Rzecznika
Praw Dziecka i Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.
W czterech przypadkach Sejm i Senat obradują wspólnie tworząc Zgromadzenie Narodowe:
1. przyjęcie przysięgi nowego Prezydenta RP;
2. uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia;
3. postawienie Prezydenta w stan oskarżenia (uchwała przyjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej
liczny członków Zgromadzenia na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia);
4. wysłuchanie orędzia Prezydenta.
20. Pozycja ustrojowa Prezydenta i Rady Ministrów.
Zgodnie z zasadą trójpodziału władzy możemy wyróżnić władzę wykonawczą, którą zgodnie z Konstytucją sprawują w
RP Prezydent i Rada Ministrów (art. 10 ust. 2).
Prezydent:
Na ustrojową pozycję Prezydenta mają wpływ następujące czynniki: 1. zasada podziału władzy i dualizm
egzekutywy, 2. jest przedstawicielem państwa a nie Narodu, 3. funkcje i zakres kompetencji, 4. reżim
odpowiedzialności, 5. tryb wyboru, 6. zasada niepołączalności stanowisk. Regulacje dotyczące Prezydenta zostały ujęte
w rozdziale Konstytucji (art. 126 – 145), która określa go jako organ władzy wykonawczej, ale powierza mu także
funkcję głowy państwa i politycznego arbitra. Zgodnie z art. 132 Prezydent nie może jednocześnie piastować żadnego
innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem.
Zgodnie z art. 126 Prezydent:
1. jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej;
2. gwarantem ciągłości władzy państwowej;
19 W. Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 roku, Warszawa 2008, s. 125 i następne.
22
3. czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji,
4. stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium;
5. wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.
Zasady wyboru Prezydenta określone są w Konstytucji i ustawie o wyborze Prezydenta z 27 września 1990 r.
Wybory zarządzane są przez Marszałka Sejmu. Oparte są na zasadach powszechności, równości, bezpośredniości i w
głosowaniu tajnym. Kandydat na prezydenta musi spełniać 3 warunki: 1. posiadanie polskiego obywatelstwa, 2.
ukończone co najmniej w dniu wyborów 35 lat, 3. korzystanie w pełni z praw wyborczych do Sejmu. Kandydatów
zgłaszają partie polityczne i wyborcy, jednak później konieczne jest zebranie 100 tys. głosów poparcia od obywateli
posiadających prawo wybierania do Sejmu. Kadencja Prezydenta trwa 5 lat od dnia złożenia przez niego przysięgi
przed Zgromadzeniem Narodowym. W przypadku gdy Prezydent nie może pełnić urzędu, zastępuje go z mocy prawa
Marszałek Sejmu, a gdyby ten nie mógł – Marszałek Senatu. O zaistnieniu przeszkody Prezydent zawiadamia
Marszałka Sejmu, a gdy nie jest w stanie tego uczynić, stwierdza to Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka
Sejmu. Jeśli niemożność sprawowania urzędu jest tymczasowa, TK powierza zastępstwo Marszałkowi Sejmu, który
wchodzi wtedy w kompetencje Prezydenta za wyjątkiem prawa skracania kadencji Sejmu. Zgodnie z art. 131 ust. 2
Marszałek Sejmu przejmuje obowiązki głowy państwa w razie:
1) śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej,
2) zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
3) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu
po wyborze,
4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do
sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów
ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,
5) złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.
Jeśli chodzi o odpowiedzialność Prezydenta RP to nie ponosi on odpowiedzialności politycznej, nie może być
odwołany ani przez wyborców ani przez Zgromadzenie Narodowe. Działania Prezydenta RP uzależnione od
współpracy z Prezesem Rady Ministrów, który jest uprawniony do kontrasygnaty jego aktów urzędowych.
Kontrasygnata jest to podpis premiera na akcie urzędowym Prezydenta RP, wymagany dla ważności takiego aktu, który
oznacza, że premier przejmuje na siebie odpowiedzialność za treść i skutki danego aktu przez Sejmem. Nie wszystkie
akty urzędowe Prezydenta RP wymagają jednak kontrasygnaty premiera. Art. 144 ust. 2 stanowi, że wiele spraw należy
do tzw. wyłącznych prerogatyw Prezydenta Rp, np. skracanie kadencji Sejmu. W art. 145 wprowadzona jest zasada
konstytucyjnej odpowiedzialności Prezydenta RP ponosi za naruszenie Konstytucji lub ustaw (delikt konstytucyjny-
czyn związany z pełnionym urzędem, niestanowiący przestępstwa, którym w ramach swych działań Prezydent naruszył
konstytucję lub ustawy). Aby pociągnąć Prezydenta RP do takiej odpowiedzialności potrzebny jest wniosek co najmniej
140 członków Zgromadzenia Narodowego. Następnie, uchwałą podjętą większością 2/3 ustawowej liczby członków
Zgromadzenia, Prezydent staje przed Trybunałem Stanu (z dniem podjęcia uchwały zawieszeniu ulega sprawowanie
przez niego urzędu), który może orzec o karze złożenia z urzędu Prezydenta.
Kompetencje Prezydenta:możemy wyróżnić 5 grup kompetencji (przykłady):
1. jako głowa państwa – najwyższy przedstawiciel RP w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych,
ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski
w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, wprowadzanie stanów nadzwyczajnych i
wydawanie w okresie trwania stanu wojennego rozporządzeń z mocą ustawy (art. 234 ust. 1), zapewnia
bezpieczeństwo państwa i jego obronności – jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych (art. 134), prawo
łaski, nadawanie obywatelstwa, orderów i odznaczeń, mianowanie sędziów i nadawanie tytułów naukowych;
2. w stosunku do Sejmu i Senatu – zarządza wybory parlamentarne, zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu po
wyborach, ma prawo skrócić kadencję Sejmu (dokładniej w poprzednim zagadnieniu), posiada prawo
inicjatywy ustawodawczej, wyłączne prawo podpisywania ustaw i odmowy podpisania (procedura omówiona
dokładniej w poprzednim zagadnieniu), zarządza referendum ogólnokrajowe za zgodą Senatu udzielaną
bezwzględną większością głosów, kieruje orędzie do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego;
3. w stosunku do Rady Ministrów – desygnuje premiera (dokładniej procedura powołania rządu poniżej),
przyjmuje dymisję RM, dokonuje zmian w składzie RM, zwołuje i przewodniczy obradom Rady Gabinetowej;
4. wobec władzy sądowniczej – prawo powoływania sędziów, prawo występowania do Trybunału
Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustaw i innych aktów prawnych określonych w art. 188 z
Konstytucją, a także z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego pomiędzy centralnymi
konstytucyjnymi organami państwa, stosuje prawo łaski w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może
zgłaszać wnioski o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członków rządu i inne osoby
wskazane w art. 198 Konstytucji;
5. inne kompetencje – inicjatywa w zakresie zmian w Konstytucji, prawo powoływania części członków KRRiT i
Rady Polityki Pieniężnej, nadaje statut Kancelarii Prezydenta RP i powołuje jej szefa;
Rada Ministrów:
RM jest elementem władzy wykonawczej, w rozumieniu Konstytucji jest to naczelny organ władzy
23
wykonawczej spełniający złożone zadania o charakterze politycznym z zakresu prowadzenia wewnętrznej i zewnętrznej
polityki państwa, kierujący i koordynujący pracę całej administracji rządowej, działający pod kontrolą Sejmu i
ponoszący przed Sejmem odpowiedzialność polityczną. W świetle art. 146 Konstytucji RM prowadzi politykę
wewnętrzną i zagraniczną państwa. Cała materia dotycząca RM znajduje się w rozdziale VI Konstytucji. Będąc
organem władzy wykonawczej, spełnia ona funkcję wykonawczą polegającą na zapewnieniu wykonywania ustaw jako
aktów prawnych parlamentu. Oprócz tego spełnia także funkcję administrowania – kieruje całością administracji
rządowej.
Skład – o składzie liczbowym rządu w Polsce decyduje każdorazowo Prezes RM (PRM). Może on ustalać
liczbowy skład rządu, zwiekszać go przewidując powołanie dla każdego działu administracji odrębnie jednego ministra,
może też zmniejszać liczebność RM, łącząc pokrewne działy i ustanawiając dla kilku działów jednego ministra. Tym
samym przesądza o liczbie tzw. Ministrów resortowych. PRM wnioskuje także o powołanie tzw. Ministrów bez teki
ustalając im jednocześnie zakres powierzonych spraw. Na czele RM stoi Prezes Rady Ministrów, który pełni rolę
kierowniczą w rządzie. Po premierze Konstytucja wymienia wiceprezesów RM, ale ich powołanie nie jest wymogiem
konstytucyjnym, decyduje o tym PRM. Wiceprezesi mogą przy tym łączyć tą funkcję z kierowaniem resortem. Ostatnia
grupą są przewodniczący określonych w ustawie komitetów, którzy mają taki sam status prawny jak ministrowie
resortowi.
Tryb powołania -
4. proces tworzenia rządu rozpoczyna prezydent, który desygnuje PRM. Następnie PRM przedstawia
Prezydentowi propozycję składu rządu. W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia
dymisji poprzedniej RM, Prezydent powołuje PRM i pozostałych członków rządu. Odbiera od nich przysięgę i
wręcza im nominację.
W ciągu 14 dni nowo powołany PRM ma obowiązek przedstawić Sejmowi program działania gabinetu i
zgłosić wniosek o wotum zaufania dla rządu. Art. 112 regulaminu Sejmu określa tryb postępowania w sprawie
wotum zaufania dla RM. Przewiduje on możliwość przeprowadzenia dyskusji nad expose PRM i wnioskiem o
udzielenie wotum zaufania. Do przyjęcia uchwały wymagana jest bezwzględna większość głosów w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
5. I awaryjny. Jeśli to procedura się nie powiedzie, to zgodnie z art. 154 ust. 3 dalsze działania przejmuje Sejm.
Co najmniej 46 posłów zgłasza kandydata na PRM w terminie wyznaczonym przez Marszałka Sejmu. Sejm
wybiera PRM, który następnie przedstawia Sejmowi program działania i proponowany skład RM. Uchwałę o
wyborze PRM Sejm przekazuje niezwłocznie (czyli bez zbędnej zwłoki) Prezydentowi. W ciągu 14 dni Sejm
dokonuje wyboru PRM i pozostałych członków RM bezwzględną większością głosów, a Prezydent odbiera
przysięgę i wręcza im nominację.
6. II awaryjny. Inicjatywa ponownie przechodzi do Prezydenta, który w ciągu 14 dni powołuje PRM, a na jego
wniosek pozostałych członków RM, i odbiera od nich przysięgę. Sejm, w ciągu kolejnych 14 dni powinien
udzielić temu rządowi wotum zaufania i wystarcza do tego zwykła większość głosów.
Jeśli tryb ten się nie powiedzie to Prezydent jest zobowiązany do skrócenia kadencji Sejmu i zarządzenia
przedterminowych wyborów.
Zmiany w składzie RM spowodowane są np. rezygnacją ministra lub odwołaniem go przez Sejm. Dokonuje
tego Prezydent RP bez udziału Sejmu. Sejm może położyć kres funkcji ministra, uchwalając wobec niego wotum
nieufności (wniosek grupy co najmniej 69 posłów). Członek rządu może także zgłosić dymisję na ręce PRM z własnej
inicjatywy. Odwołanie ministra oznacza zwolnienie stanowiska w rządzie, a uzupełnienie składu leży w gestii
Prezydenta RP, który jednak zmian w składzie może dokonywać wyłącznie na wniosek PRM.
Odpowiedzialność. Zgodnie z zasadami systemu parlamentarno-gabinetowego RM podlega kontroli
parlamentarnej. Odpowiedzialność ta ma charakter polityczny, ma zastosowanie wtedy, gdy między polityką
realizowana przez rząd a postulowaną przez większość sejmową występuje widoczna rozbieżność. Skutkiem tej
odpowiedzialności jest ustąpienie rządu, który podaje się do dymisji. W zakresie tej odpowiedzialności Konstytucja
wprowadza dwa środki: odmowa wotum zaufania i wyrażenie wotum nieufności.
Drugi rodzaj odpowiedzialności to odpowiedzialność konstytucyjna (prawna), której warunkiem zastosowania est
naruszenie przez członka RM konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem i w sposób zawiniony.
Skutkiem takiego działania jest postawienie go przed Trybunałem Stanu. Wniosek może złożyć Prezydent albo grupa co
najmniej115 posłów. Uchwałę podejmuje Sejm większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Odpowiedzialność
parlamentarna może mieć charakter solidarny bądź indywidualny, natomiast odpowiedzialność konstytucyjna ma
zawsze wymiar indywidualny.
Kompetencje: w świetle art. 146 RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa, a także kieruje
administracją rządową. Zgodnie z ust. 2 art. 146, przyjmuje się domniemanie właściwości rządu e sprawach z zakresu
prowadzenia tej polityki. Do konkretnych zadań należy:
1. wykonywanie ustaw;
2. stanowienie prawa – w postaci aktów wykonawczych do ustaw (rozporządzenia), uchwał (akt prawa
wewnętrznego); prawo inicjatywy ustawodawczej i wyłącznej inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy
budżetowej;
24
3. funkcja kierowniczo–koordynacyjna – rząd ponosi odpowiedzialność przed Sejmem za działalność całej
administracji rządowej; RM ma prawo uchylania katów prawnych wydawanych przez ministrów, może
kierować działalnością wojewodów;
4. składanie sprawozdań i informacji – np. coroczne składanie sprawozdania z wykonania budżetu jakie RM
składa Sejmowi;
Rada Ministrów działa na zasadzie kolegialności, kompetencje przyznane rządowi może on wykonywać
działając kolegialnie na posiedzeniach zwoływanych przez PRM, który ustala także porządek obrad.
25
Część specjalnościowa, spec. samorząd i polityka lokalna:
1. Pojęcie, funkcje i zadania administracji publicznej.
Administracja – łac. ministrare – służyć, administro - kierować
Michał Kulesza – jest to zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich wykonywanych na rzecz
realizacji wspólnego interesu publicznego przez różne podmioty, organy, instytucje na podstawie i w granicach
prawa. (interes publiczny=dobro wspólne)
Leon Kieres – przejęte przez państwo i realizowane przez jego organy, a także organy samorządu
terytorialnego, zaspokojenie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli wynikających ze współżycia
ludzi w społecznościach.
Def. negatywna – administracją publiczną jest każda działalność państwa nie będąca działalnością
ustawodawczą ani sądowniczą
Funkcje administracji publicznej (Kulesza, Izdebski):
1. porządkowo-reglamentacyjna – utrzymywanie określonych instytucji – służb, straży - dbających o ład,
porządek i bezpieczeństwo publiczne; reglamentacja dotyczy cła, działalności gospodarczej. Jest ona
wszechogarniająca – uchwalane są ustawy, normy, nakazy, zakazy, zezwolenia administracyjne (przepisy
ograniczające import, eksport)
2. świadcząca – edukacja, służba zdrowia, opieka społeczna,
świadczenia, emerytury, infrastruktura w
gminach itp.
3. właścicielska – określone budynki miasta, siedziby gmin, zasoby materialne, nieruchomości, zarządzanie
majątkiem, sprzedawanie i kupowanie nieruchomości.
4. kreacyjna – kwestie planistyczne - kreowanie wizji rozwoju, tworzenie dokumentów, strategie, plany rozwoju,
plany zagospodarowania przestrzennego,
Zadania administracji publicznej: podstawowym zadaniem administracji publicznej jest „docieranie” z władzą do
obywateli. Administracja publiczna jest narzędziem jakie stosuje państwo w celu realizacji swoich funkcji. Jest to aparat
wykonawczy władzy. Poza tym, można spojrzeć na administrację jako na realizatora uczestnictwa społeczeństwa w
życiu państwa. Administracja jest pośrednikiem, dzięki któremu obywatele mogą wyrażać swoje potrzeby. Jedną z cech
administracji publicznej jest to, że posiada ona cechę władczości – dzięki władczym formom działania może ona
kształtować sytuację jednostek i, w razie potrzeby, stosować środki przymusu państwowego.
2. Centralizacja, decentralizacja, koncentracja, dekoncentracja w administracji publicznej.
Decentralizacja- taki sposób zorganizowania aparatu administracyjnego państwa, w którym organy niższego stopnia są
hierarchicznie podporządkowane organom wyższego stopnia.
Decentralizacja
1. proces podziału terytorialnego kraju
2. aspekt polityczny- przekazanie sprawowania władzy na stopień niższy
3. aspekt zadaniowy- przekazanie zadań na stopień niższy
4. aspekt finansowy- za zadaniem powinny iść finanse
5. aspekt konkurencyjny- decentralizacja prowadzi do określonej rywalizacji
Decentralizacja w płaszczyźnie:
1. administracyjnej- podziały terytorialne i regionalne, organy lokalne
2. politycznej- ustawowe określenie i przekazanie zadań na szczebel lokalny i regionalny
3.
fiskalnej (finansowej)- określenie wysokości podatków, na co są przeznaczane wydatki w wspólnocie
terytorialnej
ekonomiczna- umożliwia użytkownikowi administracji publicznej jak najszerszy zakres usług (np. działanie firm
komunalnych czy ich prywatyzacja)
Centralizacja- organy niższego stopnia nie są hierarchicznie podporządkowane organom stopnia wyższego, przez co
organy stopnia wyższego nie są w stanie wydawać poleceń organom znajdującym się hierarchicznie niżej.
Centralizacja wg Bigo- oznacza taki układ podmiotów, w którym istnieje tylko jeden ośrodek władzy jako źródło siły
wiążące podmioty, należące do tego układu, w jedną całość.
Centralizacja polega na hierarchizacji zależności elementów administracji, podlega jednemu ośrodkowi władzy.
Dekoncentracja- zjawisko odwrotne do koncentracji, gdy kompetencje zostaną przeniesione na większą liczbę organów
tego samego stopnia (z zachowaniem hierarchicznego podporządkowania). Dochodzi do formalnego lub nieformalnego
podziału kompetencji władczych między kilka instytucji i ośrodków decyzyjnych funkcjonujących na różnych
26
szczeblach administracji. Delegacja władzy z jednego szczebla administracji na drugi niższy szczebel administracji
publicznej oddalonej od centrum.
6. rzeczowa (pozioma)- przyjmują jedne jednostki kompetencje innych jednostek, ale na tym samym poziomie.
7. terytorialna (pionowa)- przesuniecie kompetencji ze szczebla wyższego na niższy
8. skośna- przesunięcie kompetencji z jednych jednostek kompetencyjnych z wyższego szczebla na niższy, ale w
innym resorcie.
Ustawowe przeniesienie odpowiedzialności publicznoprawnej na samodzielnie prawne podmioty, władze, instytucje nie
należące do scentralizowanej administracji rządowej.
Koncentracja- skupienie kompetencji w rękach nielicznej grupy organów (centralnych, decyzyjnych).
3. Administracja rządowa i samorządowa w Polsce. Struktura, zadania.
W Konstytucji RP niewiele znajdziemy odniesień do administracji rządowej i samorządowej. Związane jest to z faktem,
iż w tym czasie przygotowywana była reforma administracji publicznej i podziału terytorialnego państwa. Rozdział VI
Konstytucji traktuje o Radzie Ministrów i administracji rządowej jednak niewiele przepisów odnosi się do organów
właśnie tej administracji. Autorzy Konstytucji ograniczyli się jedynie do stwierdzenia, że przedstawicielem rządu w
województwie jest wojewoda (art. 152), którego wyposażono ponadto w prawo sprawowania nadzoru nad samorządem
terytorialnym.
W roku 1998 uchwalono zasadnicze dla administracji ustawy:
1. o wprowadzeniu zasadniczego podziału terytorialnego państwa (24 lipca 1998)
2. o wejściu w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz o
administracji rządowej w województwie (24 lipca 1998)
3. o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa, o administracji rządowej w województwie
(wszystkie z 5 czerwca 1998);
W świetle wymienionych przepisów organami administracji rządowej są wojewoda, działający pod jego
zwierzchnictwem kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży oraz organy administracji niezespolonej. Ponadto
zadania z zakresu administracji rządowej mogą być także wykonywane przez organy samorządu terytorialnego.
Podstawową rolę spełnia wojewoda, który jest przedstawicielem rządu w województwie i zwierzchnikiem
administracji rządowej, a także organem nadzoru nad samorządem terytorialnym. Wojewodę powołuje i odwołuje
premier na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. On też sprawuje nadzór nad jego
działalnością i okresowo dokonuje oceny jego pracy z punktu widzenia zgodności z prawem i polityką rządu, jak
również pod względem rzetelności i gospodarności. Jako zwierzchnik administracji zespolonej wojewoda kieruje nią i
koordynuje jej działalność, zapewnia warunki skutecznego jej działania i ponosi odpowiedzialność za tę działalność.
Ustawa w art. 24 wprowadza domniemanie właściwości wojewody stanowiąc, że do niego należą wszystkie sprawy z
zakresu administracji rządowej w województwie niezastrzeżone na rzecz innych organów tej administracji. Działania
wojewody wspierają wicewojewodowie powoływani i odwoływani przez premiera na wniosek wojewody.
Kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży powołuje i odwołuje wojewoda (wyjątek: komendanci
wojewódzkich policji i straży).
W granicach określonych w ustawach wojewoda i inne organy administracji rządowej stanowią akty prawa
miejscowego, a wojewoda może także wydawać rozporządzenia porządkowe. Akty te publikowane są w wojewódzkim
dzienniku urzędowym i mogę być uchylane przez premiera w trybie nadzoru.
Jeśli chodzi o administrację samorządową to w Polsce mamy trójstopniową strukturę samorządu: gminny,
powiatowy i wojewódzki. Mówiąc o samorządzie w aspekcie ustrojowym, podkreślić należy jego istotę jako
zdecentralizowanej formy administracji publicznej. Dzięki temu administracja ta nie jest wykonywana tylko przez
organy państwa, ale także przez organy samorządu terytorialnego, które są względnie niezależne od państwa. Ustawa o
samorządzie terytorialnym (dzisiejsza ustawa o samorządzie gminnym) z dnia 8 marca 1990 r. Określa kompetencje
samorządu terytorialnego:
1. zadania publiczne, których Konstytucja i ustawy nie zastrzegły na rzecz administracji rządowej;
2. sprawy publiczne o lokalnym znaczeniu, niezastrzeżone dla innych organów;
3. zadania związane z zaspokajaniem potrzeb zbiorowych społeczności lokalnej (tzw. Zadania własne);
4. zadania zlecone (powierzone), czyli przekazane ustawą lub wynikające z porozumień zawartych między
organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej;
4. Pojęcie samorządu terytorialnego.
W celu zrozumienia pojęcia samorządu terytorialnego należy na początku zająć się samym samorządem. Samo oznacza
samodzielność, niezależność, swobodę decydowania, natomiast -rząd oznacza decydowanie, zarządzanie. Samorząd
można rozpatrywać w dwóch aspektach: jako samorząd korporacyjny, czyli zrzeszenie ludzi, osób fizycznych lub
samorząd zakładowy – majątek, kapitał (w czasach PRL samorząd pracowniczy). Samorząd korporacyjny można
27
podzielić na podstawowy (terytorialny) i specjalny (dzieli się jeszcze na gospodarczy i zawodowy). W przypadku
samorządu terytorialnego podstawą jego wyróżnienia jest człowiek i terytorium. W tym celu potrzebne jest podzielenie
terytorium państwa na mniejsze części (podział administracyjny). Zgodnie z kodeksem cywilnym tym, co łączy osobę
fizyczną z samorządem, jest właśnie miejsce zamieszkania (Dokładnie: przebywanie z zamiarem stałego pobytu).
Można mieć jedno miejsce zamieszkania i co za tym idzie nie można być członkiem kilku gmin jednocześnie lub nie
być w ogóle. Zgodnie z ustawą członkiem samorządu terytorialnego (ST) w Polsce może być tylko obywatel Polski.
Przynależność do samorządu jest obligatoryjna, obowiązek nabywa się z chwilą urodzenia, jednak od każdej osoby
zależy aktywność w danym samorządzie, można być aktywnym lub biernym członkiem samorządu.
Definicja – ST to powstały z mocy prawa i wyodrębniony w strukturze państwa związek lokalnego
społeczeństwa, posiadający własne, pochodzące z wyboru organy, powołany w celu samodzielnego wykonywania
zadań z zakresu administracji publicznej i wyposażony w materialne podstawy ułatwiające wykonywanie nałożonych
na nie prawem zadań. Cechy charakterystyczne:
1. powstaje nap odstawie przepisów prawa;
2. tworzony jest przez państwo;
3. samodzielność, niezależność;
4. posiada własne podstawy materialne;
5. jest podmiotem w zakresie praw i obowiązków, posiada zdolność prawną i zdolność do czynności
prawnych;
6. wykonuje zadania lokalne z zakresu administracji publicznej;
7. ma władztwo samorządowe w stosunku do mieszkańców (może stosować środki przymusu);
8. jest konsekwencją zasady decentralizacji i subsydiarności;
9. ma swobodę ograniczoną prawem (nadzór państwa nad jednostkami ST: wojewoda, regionalne izby
obrachunkowe, sądy administracyjne);
Zgodnie z Konstytucją podstawową i jedyną konstytucyjnie nazwaną jednostką ST w Polsce jest GMINA –
czyli wspólnota samorządowa i określone terytorium.
5. Pojęcie służby cywilnej. Służba cywilna w Polsce.
Służba cywilna to urzędnicy, którzy służą państwu w sposób zawodowy. Z tej grupy wyłącza się jednak osoby
piastujące stanowiska polityczne, wojskowe i wchodzące w zakres sądownictwa. Jest to grupa osób niezbędna dla
prawidłowego wykonywania funkcji przez współczesne państwo
W Polsce podstawą prawną istnienia i funkcjonowania korpusu służby cywilnej są Konstytucja
listopada 2008 roku o służbie cywilnej. Do organów systemu służby cywilnej zaliczamy: Prezesa Rady Ministrów (jako
zwierzchnika korpusu), Szefa Służby Cywilnej, Radę Służby Cywilnej, Wyższą Komisję Dyscyplinarną, komisje
dyscyplinarne urzędów administracji rządowej oraz Krajową Szkołę Administracji Publicznej. Korpus służby cywilnej
tworzą pracownicy: Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędów centralnych administracji rządowej, urzędów
terenowych administracji rządowej, jednostek organizacyjnych administracji zespolonej, jednostek budżetowych
obsługujących państwowe fundusze celowe, których dysponentami są organy administracji rządowej oraz innych
wymienionych w ustawie organów.
6. Samorząd gminny. Zadania, wybory, struktura.
Gmina – wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium, jedyna nazwana w Konstytucji jednostka samorządu
terytorialnego. Powoływana do życia w celu wykonywania zadań publicznych o znaczeniu lokalnym w imieniu
własnym i na własną odpowiedzialność.
Grupy zadań własnych gminy:
infrastruktura techniczna np. sieci kanalizacyjne, drogi gminne, hale targowe i targowiska;
infrastruktura społeczna
o
edukacja publiczna (żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja)
o
służba zdrowia - podstawowa opieka zdrowotna (lekarze rodzinni)
o
pomoc społeczna / opieka społeczna np. zakłady opiekuńcze (ale nie domy opieki społecznej)
o
kultura / kultura fizyczna np. teatry, place zabaw, biblioteki;
o
polityka prorodzinna np. wyprawki szkolne;
porządek i bezpieczeństwo np. ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa (Ochotnicze Straże Pożarne),
dotowanie dodatkowych etatów dla policjantów, straże miejskie i gminne
ład przestrzenny, ochrona środowiska, gospodarka nieruchomościami i gospodarka wodna np. Tworzenie planu
zagospodarowania przestrzennego;
promocja gminy i upowszechnianie idei samorządności oraz współpraca z innymi JST;
Zadania zlecone gminy:
20 Długosz D., Kadry w administracji publicznej, [w:] Administracja publiczna, red. J. Hausner, Warszawa 2005.
21 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. 1997.78.483), art. 153.
28
pakiet dotyczący Urzędu Stanu Cywilnego
○
sporządzanie aktów małżeństwa w księgach stanu cywilnego
○
rejestrowanie urodzeń i zgonów
○
wydawanie odpisów i zaświadczeń
○
przyjmowanie oświadczeń o zmianie nazwiska
○
wydawanie zaświadczeń o posiadaniu obywatelstwa polskiego
○
przekazywanie sprawozdań do Urzędu Statystycznego
○
prowadzenie rejestru mieszkańców
○
rejestrowanie pobytu obcokrajowców
○
wymiana dowodów osobistych
○
wydawanie numerów PESEL
pakiet pomocy społecznej
○
przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych
○
opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne tym którzy nie są w stanie ich opłacić
○
specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania
○
zasiłki celowe przyznawane przez państwo
○
Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej
pakiet obrony cywilnej
○
plany ewakuacji ludności
○
szkolenia obrony cywilnej
○
inwestycje (np. budowa schronu przeciwatomowego pod remizą)
○
ochrona ludności
○
ochrona infrastruktury
○
zwalczanie klęsk żywiołowych i usuwanie ich skutków
○
stwarzanie warunków do ostrzegania ludności
○
zaopatrzenie w środki ochrony indywidualnej
○
budowa awaryjnych ujęć wody
○
doraźne grzebanie zmarłych (jak jest duże zapotrzebowanie to masowe palenie ciał pewnie też)
○
rejestracja przedpoborowych
Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest Rada Gminy. Radnych w gminie może być od 15 do 45.
Wyjątkiem jest Warszawa gdzie w radzie miasta zasiada 60 radnych. Liczbę radnych w gminie na podstawie zapisów
ordynacji wyborczej z 16 lipca 1998 (art. 27) ustala wojewoda w porozumieniu z komisarzem wyborczym. Na początek
należy ustalić liczbę mieszkańców gminy. Ustala się ją na koniec roku kalendarzowego poprzedzającego rok wyborczy
a w przypadku wyborów przedterminowych na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym ogłoszono wybory.
Gdy już ta liczba zostanie ustalona przelicza się nią na liczbę radnych w następujący sposób:
Liczba mieszkańców
Liczba radnych
do 20 000
15
20 001 – 50 000
21
50 001 – 100 000
23
100 001 – 200 000
25
Dodatkowo na każde następne rozpoczęte 100 000 mieszkańców dodaje się 3 radnych.
Wybory do rad gmin odbywają się w systemie większościowym w gminach do 20 000 mieszkańców i w systemie
proporcjonalnym w gminach powyżej 20 000 mieszkańców. W gminach powyżej 20 000 mieszkańców głosy przelicza
się metodą d'Hondta. W miastach na prawach powiatu obowiązuje 5%-owy próg wyborczy na poziomie całej gminy. W
2006 roku istniała możliwość blokowania list. W takim przypadku blok list musiał uzyskać 10% głosów a przynajmniej
jedna lista w jego ramach 5% aby liczyć się w rozdziale mandatów. Wewnątrz bloku mandaty dzielone były metodą
Sainte-Laguë. Możliwość tą zniesiono w 2008 roku.
Aby zostać radnym nie trzeba mieć żadnych kwalifikacji. Wystarczy mieć ukończone 18 lat, pełną zdolność do
czynności prawnych i czynne prawo wyborcze. Mandat radnego ma charakter wolny – nie jest on związany
instrukcjami wyborców.
Organem wykonawczym w gminie jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Te trzy stanowiska nie różnią się
niczym oprócz nazwy. Nazwa zaś zależy przede wszystkim od charakteru gminy. Wójt jest organem w gminie wiejskiej,
burmistrz zarówno w gminach miejsko – wiejskich jak i miejskich. Z prezydentem miasta mamy do czynienia w
gminach miejskich, które liczą powyżej 100 000 mieszkańców lub w których taką nazwę stosuje się tradycyjnie (tj. była
stosowana przed 27 maja 1990 roku).
7. Samorząd powiatowy. Zadania, wybory, struktura.
Powiat – lokalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium, gdzie lokalną wspólnotę samorządową tworzą
29
z mocy prawa mieszkańcy tego szczebla samorządu terytorialnego. Elementami kształtującymi definicję powiatu są:
wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium. Wspólnotę samorządową tworzą mieszkańcy powiatu, przy
czym ich przynależność do korporacji terenowej wynika z faktu zamieszkiwania na danym terenie. Jako jednostka
zasadniczego podziału terytorialnego kraju powiat obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar
miasta na prawach powiatu.
Wyróżnia się dwa typy powiatów:
1. powiat ziemski, obejmujący graniczące ze sobą gminy
2. miasto na prawach powiatu, określane mianem powiatu grodzkiego, a będące w gruncie rzeczy gminą
wykonującą równocześnie zadania powiatu.
Zadania powiatu:
infrastruktura techniczna
○
drogi powiatowe
■
opiniowanie lokalizacji autostrad
■
opiniowanie przebiegu dróg gminnych, wojewódzkich i krajowych
■
zarządzanie ruchem
○
kolej
■
opiniowanie likwidacji połączeń
■
partycypacja w utrzymaniu połączeń
○
szkolenie kierowców
■
nadzór nad ośrodkami szkolenia kierowców
■
wyrabianie międzynarodowego prawa jazdy
■
zatrzymywanie, cofanie i przywracanie prawa jazdy
■
kierowanie na badania lekarskie
edukacja
○
szkoły ponadgimnazjalne
○
obsadzanie stanowiska dyrektora
służba zdrowia
○
szpitale powiatowe
○
zwalczanie chorób zakaźnych
○
ochrona przeciwgruźlicza
○
zarządzanie zapobiegające epidemiom
○
zwalczanie alkoholizmu
○
kampanie przeciw narkomanii
sprawy społeczne
○
domy pomocy społecznej
○
pomoc dla rodzin zastępczych
○
powoływanie i odwoływanie kierownika Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie
○
administrowanie środkami z PFRONu
○
prowadzenie Powiatowego Urzędu Pracy
○
prowadzenie prac interwencyjnych
○
powoływanie Powiatowego Rzecznika Konsumentów
kultura i kultura fizyczna
○
prowadzenie bibliotek
○
tworzenie placówek kultury
○
nadzór nad związkami sportowymi
○
możliwość wspomagania sportu wyczynowego
porządek, bezpieczeństwo, ład
○
opiniowanie przez starostę powołania/odwołania komendanta powiatowego Policji
■
możliwość wnioskowania o odwołanie
○
Inspekcja Nadzoru Budowlanego
○
Powiatowy Lekarz Weterynarii
○
sprawozdania komendanta powiatowego Policji i Państwowej Straży Pożarnej o stanie bezpieczeństwa na
terenie powiatu przed radą
planowanie przestrzenne
○
Powiatowy Zasób Geodezyjny i Kartograficzny
○
gospodarka nieruchomościami
■
opieka nad nieruchomościami państwowymi
○
taksacja
○
rolnictwo i leśnictwo
Rada powiatu kreuje wizję rozwoju powiatu i decyduje o jego ustroju. Uchwala ona statut powiatu, regulamin rady
30
powiatu, prawo powiatowe, budżet program zwalczania przestępczości, programy dotyczące aktywizacji bezrobotnych,
stypendiów dla uczniów i studentów itd.
Decyzje personalne podejmowane przez radę to wybór i odwołanie zarządu, odwołanie pojedynczego członka zarządu,
wybór sekretarza i skarbnika powiatu. W kwestiach finansowych rada powiatu decyduje o podatkach i opłatach, obrocie
mieniem, zaciąganiu zobowiązań, ustala maksymalna wysokość zobowiązań krótkotrwałych jakie może zaciągać
zarząd, emituje obligacje. Radni w powiecie mają takie same prawa i obowiązki jak w gminie. Występuje różnica w
liczbie radnych i kwestiach wyboru. Radnych w powiecie jest od 15 do 29. 15 radnych jest w powiatach do 40 000
mieszkańców. Na każde rozpoczęte 20 000 dodaje się kolejnych 2 radnych ale ich liczba nie może przekroczyć 29.
obowiązuje ordynacja proporcjonalna. W wyborach do rady powiatu obowiązuje 5%-owy próg wyborczy. Aby zgłosić
listę w wyborach należy zebrać pod nią 200 podpisów.
Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu, na którego czele stoi starosta. Starosta nie jest oddzielnym
organem, chociaż istnieją w Polsce głosy domagające się nadania mu takiego charakteru i wprowadzenia bezpośrednich
wyborów na ten urząd (reforma podobna do tej jaka nastąpiła w 2002 roku).
8. Samorząd województwa. Zadania, wybory, struktura.
Zadania województwa samorządowego:
rozwój
○
przyjęcie w formie uchwały Strategii Rozwoju Województwa (tworzona jest na kilkanaście lat, dotyczy nie
tylko celów ale też wkładu i rozwiązań logistycznych)
○
przyjmowanie krótkookresowych planów rozwoju województwa jako dokumentów wykonawczych do
długookresowych strategii
○
przyjmowanie planów zagospodarowania przestrzennego
○
uchwalanie priorytetów polityki zagranicznej
○
współpraca z organizacjami pozarządowymi, instytucjami naukowo – badawczymi, uczelniami wyższymi
○
uzgadnianie wspólnych strategii z sąsiednimi jednostkami samorządowymi
edukacja
○
prowadzenie szkół wyższych (chodzi tu o wyższe szkoły zawodowe a nie autonomiczne uniwersytety jak
UMCS)
promocja i ochrona zdrowia
○
jednostki wysokospecjalistyczne
ochrona dóbr kultury
infrastruktura na poziomie województwa (np. drogi wojewódzkie)
Organem stanowiącym w województwie jest Sejmik Wojewódzki. Radni w sejmiku wojewódzkim od tych w radzie
powiatu różnią się w zasadzie tylko liczbą. Jest ich 30 w województwach do 2 000 000 mieszkańców i po 3 na każde
kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców. Organem wykonawczym jest zarząd województwa posiadający
kompetencje i charakter analogiczny do rady powiatu i zarządu powiatu. Na jego czele stoi Marszałek Województwa.
9. Referendum gminne, powiatowe i wojewódzkie.
W referendum lokalnym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej
wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej
się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej
jednostki, a w przypadku gminy także wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na
postawione pytanie albo na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami. W referendum mają prawo
brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo
wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki.
Wszystkie uregulowania dotyczące referendum są zawarte w ustawie z 15 IX 2000 o referendum lokalnym, a wcześniej
regulowała je ustawa z 11 X 1990 roku. Podstawą jest również Konstytucja RP a konkretnie jej art. 4 ust. 1. Władza
zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. ust. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli
lub bezpośrednio oraz artykuł 170.
Przedmiot referendum:
- odwołanie organu uchwałodawczego ( Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Wojewódzki) wyłącznie na wniosek
mieszkańców
Referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego nie przeprowadza się:
przed upływem 10 miesięcy od dnia wyborów albo od dnia ostatniego referendum w tej sprawie, jeżeli data wyborów
przedterminowych, przeprowadzanych w wyniku referendum, miałaby przypaść w okresie 8 miesięcy przed
zakończeniem kadencji organu stanowiącego.
- odwołanie organu wykonawczego w gminie ( wójt, burmistrz, prezydent miasta)
-realizacja zadań będących w kompetencji organu uchwałodawczego (czasami również organu wykonawczego) np.
sposób pozbywania się śmieci, usytuowanie wysypiska
31
-samoopodatkowanie ( wyłącznie w gminach)
Inicjatorzy:
- organy stanowiące poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego
- organy wykonawcze- może inicjować ale uchwałę podejmuje organ stanowiący
- organizacje społeczne – partie, organizacje pozarządowe
- mieszkańcy- w gminie co najmniej 5 mieszkańców, a w powiecie i województwie co najmniej 15
Procedura
-zgłaszanie inicjatywy
-uchwała/decyzja komisarza
-ogłoszenie terminu
-głosowanie
Referendum z inicjatywy organu stanowiącego:
Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum
bezwzględną większością głosów swojego ustawowego składu. Uchwała ta zawiera:
- pytanie lub pytania referendum albo warianty zaproponowane mieszkańcom jednostki do wyboru,
- termin przeprowadzenia referendum,
-wzór karty do głosowania,
-kalendarz czynności związanych z przeprowadzeniem referendum.
W przypadku gdy przedmiotem referendum gminnego jest samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne,
uchwała rady gminy wskazuje również cel lub cele oraz zasady samoopodatkowania. Uchwała ta podlega ogłoszeniu w
wojewódzkim dzienniku urzędowym, przy czym uchwała rady gminy podlega ponadto bezzwłocznemu
rozplakatowaniu lub ogłoszeniu w inny sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.
Referendum z inicjatywy mieszkańców:
Rola inicjatora:
-zbiera grupę, która go popiera
-powiadamia mieszkańców o podjęciu takiej inicjatywy (czyni to w na tym etapie na własny koszt)
-powiadamia przewodniczącego zarządu danej jednostki samorządu terytorialnego na piśmie o inicjatywie referendum
– który ma 14 dni na przekazanie informacji o liczbie mieszańców, żeby wiedzieć ile podpisów trzeba zebrać pod
wnioskiem referendalnym
W tym momencie inicjatywa przekształca się we wniosek referendalny pod którym trzeba zebrać odpowiednią liczbę
podpisów. Jest to wymóg formalny przeprowadzenia referendum
-gmina, powiat- 10% poparcia mieszkańców
- województwo- 5%
W terminie 60 dni od dnia powiadomienia przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego o zamiarze
wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum, jego inicjator zbiera podpisy mieszkańców uprawnionych do
wybierania organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, którzy chcą poprzeć inicjatywę w tej
sprawie. Mieszkaniec jednostki samorządu terytorialnego popierający wniosek o przeprowadzenie referendum podaje
na karcie nazwisko, imię, adres zamieszkania i numer ewidencyjny pesel. Dane te potwierdza własnoręcznym podpisem
Referendum na wniosek mieszkańców w innej sprawie niż odwołanie organów stanowiących:
Inicjator referendum przekazuje pisemny wniosek o przeprowadzenie referendum przewodniczącemu zarządu jednostki
samorządu terytorialnego. Przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie potwierdza na
piśmie otrzymanie wniosku. Wniosek ten powinien zawierać pytanie lub pytania referendum albo warianty
zaproponowane do wyboru, a jeżeli wniosek dotyczy referendum w sprawie samoopodatkowania - cel lub cele oraz
zasady samoopodatkowania. Przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego przekazuje niezwłocznie
wniosek przewodniczącemu organu stanowiącego tej jednostki.
Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum,
jeżeli wniosek mieszkańców spełnia wymogi ustawy oraz nie prowadzi do rozstrzygnięć sprzecznych z prawem; organ
stanowiący jest związany treścią wniosku. Musi to zrobić na nie później niż 30 dni od złożenia wniosku
przewodniczącemu zarządu. W przypadku złożenia dwóch lub więcej wniosków mieszkańców o przeprowadzenie
referendum organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w takiej kolejności, w jakiej
wnioski zostały przekazane przewodniczącemu zarządu tej jednostki przez inicjatorów referendów lub ich
pełnomocników. Organ stanowiący może również, jeżeli jest to możliwe, poddać jednocześnie wszystkie wnioski lub
ich część pod referendum.
Na uchwałę organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego odrzucającą wniosek mieszkańców w sprawie
przeprowadzenia referendum, inicjatorowi referendum służy skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego w terminie
14 dni od dnia doręczenia uchwały lub upływu terminu do jej podjęcia. NSA rozpatruje skargę w terminie 14 dni od
dnia zgłoszenia skargi. Wyrok sądu jest ostateczny. Wyrok sądu uwzględniający skargę zastępuje uchwałę organu
stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.
Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, najpóźniej w 50 dniu:
32
od dnia opublikowania uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w tej sprawie w
wojewódzkim dzienniku urzędowym,
Referendum na wniosek mieszkańców w sprawie odwołania organu stanowiącego:
Wówczas kierowana jest do komisarza wyborczego, który: podejmuje decyzje co do daty, formułuje pytanie,
powiadomienie społeczeństwie o dacie planowanego referendum
Gdy dotyczy samoopodatkowania:
Bez względu na to kto jest inicjatorem trafia do Rady, która podejmuje uchwałę: cel, na który pójdą środki i sposób
podejmowania
Ważność referendum:
- frekwencja 30% uprawnionych do głosowania mieszkańców
- od tej kadencji: referendum o odwołanie organu wykoanawczego 3/5 osób, które brały udział w głosowaniu na wójta
burmistrza, prezydenta
Kiedy jest rozstrzygające:
-„za” co najmniej połowa ważnie oddanych głosów
-samoopodatkowanie – 2/3 głosów „za”
Finansowanie:
Finansowanie referendum jest jawne. Koszty referendum pokrywa się z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
której organ stanowiący zarządził przeprowadzenie referendum. W przypadku referendum wojewódzkiego lub
referendum powiatowego środki na podstawie kalkulacji kosztów referendum ponoszonych przez właściwe jednostki
samorządu terytorialnego przekazywane są z budżetu, nie później niż na 20 dni przed dniem referendum. Ostateczne
rozliczenie i przekazanie środków między jednostkami samorządu terytorialnego na pokrycie kosztów przeprowadzenia
referendum, winno być zakończone najpóźniej w ciągu miesiąca od dnia przeprowadzenia referendum. Wydatki
związane z organizacją i przeprowadzeniem referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki
samorządu terytorialnego przed upływem kadencji pokrywane są z budżetu państwa z części dotyczącej Państwowej
Komisji Wyborczej.
10. Cele, zasady, podmioty i instrumenty polityki regionalnej Unii Europejskiej.
I. Pojęcie polityki regionalnej.
Polityka regionalna określana także jako polityka strukturalna lub polityka spójności społeczno-gospodarczej jest
jedną ze sfer działalności władz publicznych (w tym przypadku unijnych) zmierzającą do przebudowy struktury
gospodarczej i pobudzenia rozwoju gospodarczego danego obszaru. W drugim ujęciu jest to polityka zmierzająca do
zmniejszenia różnic dzielących poszczególne regiony na płaszczyźnie gospodarczej, a w szczególności podniesienia
PKB na 1 osobę oraz obniżenia bezrobocia. Powodem realizacji polityki regionalnej jest przede wszystkim duże
zróżnicowanie stopnia rozwoju społecznego i ekonomicznego, ta różnica wynika z peryferyjnego położenia
niektórych regionów, niekorzystnych warunków klimatycznych i geograficznych, słabo rozwiniętej infrastruktury,
niekorzystnej struktury gospodarczej itp.
II. Historia polityki regionalnej Wspólnot Europejskich. (ten punkt wydaje się być nieobowiązkowy, jednak
pozwala na zaznajomienie się z ogólną ewolucją realizacji polityki regionalnej)
Początki tworzenia się polityki regionalnej sięgają roku 1957 kiedy to powołano do życia Wspólnotę Europejską
(późniejsza EWG). Jakkolwiek polityka regionalna w pierwszych latach funkcjonowania wspólnot nie była priorytetem,
to obecnie można powiedzieć, że stanowi jedną z najistotniejszych sfer działalności UE (chociażby z tego powodu, że
obecnie absorbuje ona ponad 30% środków całego budżetu Unii).
Etapy rozwoju polit.
reg.
Cechy charakterystyczne
Lata 1958-1975 {od
utworzenia EWG do
powołania
Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego
(EFRR)– 1974}
nie przewidywano polityki regionalnej w Traktacie rzymskim – ogólna
deklaracja o potrzebie niwelowania różnic między regionami;
pomoc publiczna miała być kierowana do regionów tylko w sytuacji
wyjątkowej;
utworzenie Europejskiego Funduszu Społecznego (1960) oraz Europejskiego
Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (1962);
polityka regionalna finansowana była z budżetów państw członkowskich.
33
Lata 1975-1987
ukształtowanie Wspólnej Polityki Strukturalnej WE i utworzenie EFRR jako
jej głównego instrumentu;
więcej środków pieniężnych na politykę regionalną.
Lata 1988-1992
polityka regionalna pojawia się w Jednolitym Akcie Europejskim;
pierwsza perspektywa finansowa (I Pakiet Delorsa) na mocy której znacząco
zwiększono środki na realizację tej polityki;
zdefiniowano podstawowe cele i zasady polityki regionalnej.
Lata 1993-1999
utworzenie Funduszu Spójności, z którego środki przeznaczane są dla całych
biedniejszych państw;
utworzenie Finansowego Instrumentu Sterowania Rybołówstwem;
utworzenie tzw. Inicjatyw Wspólnotowych, które mają na celu udzielać pomocy
w rozwiązywaniu trudności o charakterze ogólnoeuropejskim.
Lata 2000-2006
zmiany związane z przystąpieniem do UE państw Europy środkowo-
wschodniej;
wprowadzenie zasady n+2 polega ona na tym, że ze środków otrzymanych z
UE należy rozliczyć się po maksymalnie n+2 latach (czyli po trzech) od roku
przyznania tych środków.
III. Cele polityki regionalnej Unii Europejskiej.
Ogólne:
1. Niwelowanie różnic w rozwoju społecznym i gospodarczym występujących pomiędzy poszczególnymi
regionami.
2. Zwiększanie konkurencyjności poszczególnych regionów (głównie w sferze gospodarczej).
3. Pobudzanie harmonijnego i zrównoważonego rozwoju poszczególnych regionów.
4. Eliminacja konkretnych problemów występujących w regionach np. obniżanie bezrobocia, modernizacja
gospodarstw rolnych, wspieranie oświaty, zwiększanie PKB itp.
5. Zapobieganie konfliktom wewnątrz Wspólnoty ( aby najbiedniejsze regiony nie buntowały się przeciw
najbogatszym).
6. Wzmacnianie postępu integracji, solidarności wspólnotowej.
Obok celów ogólnych występują także cele szczegółowe, które z kolei wykazują zmienność w czasie, tak więc można
wyodrębnić rożne ich rodzaje w poszczególnych okresach funkcjonowania Wspólnot. Ja ograniczę się do wymienienia
grup celów aktualnie obowiązujących:
1. Konwergencja – ma za zadanie przyspieszyć rozwój regionów najbiedniejszych i w konsekwencji przyczynić
się do zmniejszenia dysproporcji. Kładzie nacisk na rozwój innowacyjności i społeczeństwa opartego na
wiedzy oraz ochronę środowiska. Ciągle w tej grupie najistotniejsza jest walka z bezrobociem i podniesienie
PKB regionu. W jej ramach pomoc kierowana jest przede wszystkim do nowych państw członkowskich.
2. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – zakłada pomoc także regionom starej Unii, nieobjętych celem
konwergencji. Podstawowe cele to przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, pobudzanie innowacyjności,
wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionów.
3. Europejska współpraca terytorialna – ma na celu wsparcie współpracy międzyregionalnej. Ta grupa
realizowana jest min. poprzez Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa z regionami spoza UE.
IV. Zasady polityki regionalnej UE.
Sformułowane w 1988 roku i obowiązują do dziś:
1. Zasada koncentracji środków – występuje w 3 wymiarach: geograficzny – wyselekcjonowanie regionów
o wyjątkowo trudnej sytuacji i kumulowanie w nich pomocy finansowej; celowy – przeznaczenie środków na
ściśle określone cele; finansowy – zintegrowanie środków pochodzących z różnych źródeł np. z EFS
i Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
2. Zasada programowania – polega na tym, że wsparcie w ramach polityki regionalnej otrzymują kompleksowe
i zintegrowane programy rozwoju, a nie pojedyncze projekty (na jej podstawie sejmiki wojewódzkie
zobowiązane są do uchwalania programów rozwoju regionalnego).
3. Zasada partnerstwa – bardzo szerokie znaczenie, tą zasadę można odnieść do partnerstwa publiczno
prywatnego (pomiędzy władzami, a prywatnymi podmiotami gospodarczymi) oraz partnerstwa
instytucjonalnego tj. pomiędzy władzami różnych szczebli samorządu, państwa czy całej UE.
4. Zasada dodatkowości – pomoc z Unii ma charakter tylko uzupełniający w stosunku do działań państwa,
w praktyce oznacza to współfinansowanie przez Unię programów realizowanych przez władze krajowe.
34
5. Zasada pomocniczości – władze unijne nie ingerują w te sfery, w których skuteczniej poradzić sobie może
sam region czy kraj członkowski.
6. Zasada monitorowania – nadzór nad przebiegiem realizacji programów pod kątem zgodności z założonymi
celami, harmonogramem prac itp.
V. Podmioty polityki regionalnej UE.
Parlament Europejski – posiada kompetencje w zakresie stanowienia prawa wspólnotowego, także odnoszącego się
do polityki regionalnej.
Rada Unii Europejskiej – główny organ decyzyjny UE, składa się bądź z ministrów spraw zagranicznych
poszczególnych krajów, bądź z ministrów branżowych. Najważniejszą kompetencją w zakresie prowadzenia polityki
regionalnej jest możliwość wydawania aktów prawotwórczych (dyrektyw, rozporządzeń oraz decyzji).
Komisja Europejska – posiada ona prawo inicjatywy ustawodawczej, a także zajmuje się wykonaniem prawa
wspólnotowego. Komisja zajmuje się wszystkimi sprawami bieżącymi Unii, tak więc także polityką regionalną.
Nadzoruje ona także państwa członkowskie w zakresie realizacji poszczególnych polityk. Szczególną rolę ma tu
komisarz ds. polityki regionalnej, którego kompetencje obejmują prowadzenie bieżącej polityki regionalnej,
zarządzanie trzema głównymi funduszami (EFRR, EFS, FS) czy przygotowanie projektów aktów prawnych
dotyczących tej sfery.
Komitet Regionów (powołany w 1994) - jest zgromadzeniem politycznym, za pośrednictwem którego samorządy
lokalne i regionalne mogą zabierać głos w sprawie kształtowania polityki UE i prawodawstwa wspólnotowego. Traktaty
zobowiązują Komisję, Parlament i Radę do zasięgania opinii Komitetu Regionów w wypadku nowych propozycji w
dziedzinach mających wpływ na poziom lokalny lub regionalny. W skład Komitetu wchodzi 344 członków z 27 państw
członkowskich UE. Jest to organ doradczy w zakresie polityki regionalnej, jednak instytucje unijne muszą zasięgać tej
opinii już na etapie przedlegislacyjnym. Zajmuje się także koordynowaniem działalności Euroregionów (są one formą
współpracy transgranicznej pomiędzy regionami państw członkowskich, państw kandydujących oraz regionami ich
sąsiadów; cele tych form współpracy to np. budowa wspólnego zaufania, umacnianie powiązań gospodarczych i
społecznych, usuwanie nierówności społecznych i infrastrukturalnych).
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny - reprezentuje na forum unijnym społeczeństwo Unii, wywodzące się z
różnych grup zajmujących się działalnością gospodarczą i społeczną. Są to m.in. pracodawcy, związki zawodowe,
rolnicy, konsumenci i pozostałe grupy interesów. Głównym zadaniem Komitetu jest sprawowanie funkcji doradczej
wobec Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej w kwestiach dotyczących polityki
gospodarczej i społecznej.
Do podmiotów zajmujących się realizacją polityki regionalnej w ramach UE można zaliczyć także wyspecjalizowane
agencje, które zajmują określoną dziedziną polityki, np. Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego,
Europejska Agencja Środowiska, Europejska Fundacja Kształcenia.
VI. Instrumenty polityki regionalnej UE.
Na skutek nowych rozwiązań obowiązujących od 2007 roku wyróżniamy 3 podstawowe instrumenty polityki
regionalnej:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – utworzony w 1975 roku, jest to najważniejszy instrument w zakresie
polityki regionalnej, jego celem jest przyczynianie się do korygowania podstawowych różnic dzielących regiony.
Konkretnie pomoc w ramach EFRR obejmuje:
inwestycje w tworzenie nowych miejsc pracy;
inwestycje w dziedzinie infrastruktury;
inwestycje w edukację i opiekę zdrowotną;
rozwój potencjału regionalnego, małych średnich firm, transfer technologii;
pomoc w zakresie współpracy transgranicznej;
modernizacja terenów miejskich.
Europejski Fundusz Społeczny – utworzony w 1960 roku, ma na celu zapewnienie harmonijnego rozwoju zasobów
ludzkich i zatrudnienia oraz zapobieganiu bezrobocia. Z jego środków finansowane są programy doskonalenia
kwalifikacji zawodowych, programy włączania niepełnosprawnych do życia zawodowego czy programy pomocowe
kierowane do kobiet. Skupia się także na zwiększaniu dostępności do miejsc pracy, pobudzaniu mobilności zawodowej
i ogólnie na rozwoju kapitału ludzkiego. Zarządzany jest przez Komisję Europejską przy pomocy Komitetu Funduszu.
Fundusz Spójności – utworzony w 1994 roku, nie jest zaliczany do funduszy strukturalnych (poprzednie dwa są), ale
od 2007 roku jest instrumentem polityki regionalnej UE. Finanse pochodzące z FS kierowane są rozwój infrastruktury
transportowej oraz na ochronę środowiska, jednak podstawowym celem Funduszu jest wspieranie biedniejszych państw
UE w spełnianiu kryteriów konwergencji przed przystąpieniem do strefy Euro. Dlatego też głównymi beneficjentami
35
tego funduszu są nowe państwa członkowskie. Wyjątkowość FS polega również na tym, że finansuje on pojedyncze
projekty, a nie programy oraz na tym, że pomoc pochodząca z niego nie może być łączona ze środkami z funduszy
strukturalnych.
Do 2007 roku funkcjonowały także takie instrumenty jak:
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – utworzony w 1964 roku, miał na celu finansowe wspieranie
obszarów wiejskich, restrukturyzację rolnictwa, inwestycje w ochronę środowiska, zwiększanie konkurencyjności
produktów rolnych, zmiana struktury zawodowej na wsi. Od 2007 roku w jego miejsce utworzono Europejski Fundusz
Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, który stanowi instrument wdrażania Wspólnej Polityki Rolnej.
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa – utworzony w 1993 roku, miał na celu wspieranie takich działań
jak: ochrona zasobów mórz, handel rybami i owocami morza, restrukturyzacja flot rybackich czy rozwój infrastruktury
portów. Od 2007 w jego miejsce utworzono Europejski Fundusz Rybacki będący instrumentem wdrażania Wspólnej
polityki rybołówstwa.
Obok instrumentów finansowych wyróżnia się także programy operacyjne określane mianem Inicjatyw Wspólnot
Europejskich. Na lata 2007-2013 przewidziano dwa takie programy:
Europejska Współpraca Terytorialna – kontynuacja programu INTERREG III, ma na celu realizację zadań EFRR i z
niego jest finansowany. Kierowany jest głównie do nowych państw członkowskich, oraz do regionów sąsiadujących z
granicami UE.
Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa – ma na celu rozwój współpracy pomiędzy UE, a państwami
partnerskimi poprzez wspieranie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju regionalnego. Główne cele to także:
rozbudowa sieci komunikacyjnej, redukcja ubóstwa, współpraca w dziedzinie sprawiedliwości i przeciwdziałania
przestępczości, uszczelnienie granic.
36
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Opracowanie pytan na obrone
Lista do opracowania pytań na obronę z nazwiskami
Lista do opracowania pytań na obronę
Opracowanie pytan na obrone
Maszyny Elektryczne Opracowanie Pytań Na Egzamin
pytania egz ekonimak II, OPRACOWANIE PYTAŃ NA EGZAMIN
opracowane zestawy, OPRACOWANIE PYTAŃ NA EGZAMIN
Opracowanie pytań na zaliczenie Opto
Opracowania pytań na analizę instrumentalną
instalacje i oświetlenie elektryczne opracowanie pytań na egzamin
Pytania na egz z Ekonomiki, OPRACOWANIE PYTAŃ NA EGZAMIN
Opracowanie pytań na surowce cz. 7, Technologia Chemiczna, sem V, surowce, opracowania do egzaminu
Opracowanie pytań na biurowe, Cosinus Technik Informatyk, semestr 1
opracowanie pytań na kolokwium, SOCJOLOGIA UJ, Współczesne teorie socjologiczne
OPRACOWANIE PYTAŃ NA KLINIKIE EGZAMIN SEM IV
opracowanie pytan na ekologie
Opracowanie pytań na egzamin z Systemów Sterowania Maszyn i Robotów u Salamandry
Pytania z egzaminu ekonomika KTZ ORO 2010, OPRACOWANIE PYTAŃ NA EGZAMIN
więcej podobnych podstron