CONN   IGGULDEN

BRAMY 
RZYMU

Część I

ROZDZIAŁ I
.
     Dwaj chłopcy wędrowali ścieżką przez las. Obaj byli jednakowo oblepieni błotem i żaden 
nie przypominał istoty ludzkiej. Wyższy niósł skórzany worek rzecznych kamyków. Miał 
niebieskie oczy, które na tle brązowej skorupy błota wydawały się nienaturalnie jasne.
- Zobaczysz, zabiją nas za to, Marku - odezwał się do niższego i wyszczerzył zęby w 
szerokim uśmiechu.
-To twoja wina, Gajuszu, ty mnie pierwszy popchnąłeś. Nie wierzyłeś, jak ci mówiłem, że 
dno jeszcze nie wyschło?
Niższy zaśmiał się, pchnął przyjaciela w krzaki i z radosnym wrzaskiem popędził przed 
siebie. Gajusz wygramolił się na ścieżkę i rzucił w pogoń, wymachując skórzanym workiem 
jak dyskiem.
- Wypowiadam ci bitwę! - krzyknął wysokim, chłopięcym głosem.
Lanie, jakie mogli oberwać za zniszczenie tunik, było jeszcze wieki przed nimi, i obaj umieli 
wykręcać się od kłopotów - liczył się tylko pęd leśnymi ścieżkami, do utraty tchu, i płoszenie 
ptaków. Obaj byli na bosaka i obaj mieli stwardniałe pięty, choć dla każdego było to dopiero 
ósme lato.
- Tym razem go dopadnę - wysapał Gajusz w biegu. Wciąż nie rozumiał, jak Marek, który 
miał tyle samo rąk i nóg, potrafi poruszać nimi szybciej. Jak się jest niższym, powinno się 
stawiać krótsze kroki, to oczywiste.
Roztrącane liście smagały go po ramionach i w piersi zaczynało piec nieznośnie, ale już 
słyszał kpiący głos Marka, tuż przed sobą.
10
Imperator
Zziajany wypadł na leśną polanę i stanął jak wryty. Marek leżał na ziemi, trzymał się za 
głowę i nieporadnie próbował usiąść, a nad nim pochylało się trzech starszych chłopców.
Gajusz jęknął. Zapędzili się z Markiem za daleko, przekroczyli granice posiadłości ojca i 
wpadli do lasu sąsiadów. Powinien zauważyć ścieżkę graniczną, ale pochłonęła go chęć 
złapania Marka, choć raz.
-1 co my tu widzimy, przyjaciele? Jakąś parę błotnych rybek, które wypełzły z rzeki, tak?
To Swetoniusz, najstarszy syn właściciela sąsiedniego majątku. Czternastolatek zabijał czas 
przed pójściem do wojska. Dwaj młodsi chłopcy mogli tylko pomarzyć o tak wyćwiczonych 
muskułach. Miał szopę jasnych włosów, policzki i czoło obsypane krostami o białych 
czubkach, czerwone, groźnie wyglądające wypryski w wycięciu ozdobnej tuniki i długi prosty 
kij w ręku. No i przyjaciół, by im imponować, oraz wolne długie popołudnie.
Gajusz był przestraszony, wiedział, że pewność siebie nic nie pomoże. Weszli z Markiem na 
cudzy teren, najlepsze, co ich czekało, to kilka kijów, najgorsze - połamanie kości. Zerknął na 
Marka i zobaczył, że chłopiec niezdarnie usiłuje stanąć na nogi. Na pewno oberwał czymś 
porządnie, kiedy wpadł na starszych chłopców.
- Pozwól nam odejść, Toniuszu, czekają na nas w domu. -Gadająca błotna ryba! Zbijemy 
majątek, chłopaki! Trzymajcie
ich, mam sznurek do wiązania wieprzków, w sam raz przypasuje błotnym rybkom.
Nie zanosiło się na zabawę. Ucieczka, przy takim stanie Marka, nie wchodziła w rachubę. 
Napastnicy byli okrutni i należało obchodzić się z nimi ostrożnie, jak ze skorpionami.

Dwaj przyjaciele Swetoniusza trzymali swój sprzęt w pogotowiu. Gajusz nie znał ich. Jeden 
zajął się Markiem, a drugi, przysadzisty, o tępej twarzy, wbił swój kij w jego żołądek. 
Chłopiec zgiął się wpół, a jego jęki najwyraźniej rozśmieszyły oprawcę.
- O, tu jest mocna gałąź - powiedział Swetoniusz. - Zwiążcie im nogi i powieście obu, niech 
się huśtają. Urządzimy sobie zawody w rzucie oszczepem i ciskaniu kamieniami.
-Twój ojciec zna mojego. - Gajusz, wciąż trzymając się za brzuch, zaczynał się bronić.
Rozdział 1
11
-To prawda, chociaż go nie lubi. Mój jest prawdziwym patry-cjuszem. Nie tak jak twój. 
Gdyby zechciał, twoja rodzina mogłaby być u niego na służbie, a ja bym kazał twojej 
pomylonej matce szorować podłogi.
Przynajmniej wdaje się w dyskusję, pomyślał Gajusz. Tymczasem jego oprawca już związał 
mu stopy sznurkiem z końskiego włosia i był gotowy podciągnąć go w powietrze. Co mógłby 
powiedzieć, czym zastraszyć Swetoniusza? Jego ojciec nie miał żadnej realnej władzy w 
mieście. Z rodziny matki wyszło kilku konsulów - właśnie, to było coś. Wujek Mariusz był 
szanowaną osobistością, tak mówiła matka.
-Jesteśmy nobilitas... mój wujek Mariusz to nie byle...
Przerwał mu krótki piskliwy krzyk - na przerzuconym przez gałąź sznurku huśtał się Marek, 
nogami do góry.
- Przywiąż końce sznurka do tamtego pnia. Następna rybka — powiedział Toniusz, śmiejąc 
się od ucha do ucha.
Gajusz zauważył, że obaj przyjaciele Toniusza posłusznie wykonują jego rozkazy. 
Odwoływanie się do któregokolwiek było bezcelowe.
-Puść nas, ty pryszczaty zaropialcze! - wrzasnął Marek, z pociemniałą od uderzenia krwi 
twarzą.
Gajusz jęknął. Teraz ich zabiją, to pewne.
- Idioto, po co wspominasz o krostach, nie rozumiesz, że jest czuły na ich punkcie?!
Przysadzisty, który właśnie przerzucał jego sznurek na gałąź Marka, zastygł z wrażenia. 
Swetoniusz uniósł brew.
- Och, popełniłaś błąd, rybko - wysyczał. - Decjuszu, podciąg-nijże go w końcu. Puszczę mu 
trochę krwi.
Nagle świat przechylił się obrzydliwie. Gajusz usłyszał skrzypienie sznurka i cichy szum w 
uszach, kiedy krew spłynęła mu do głowy. Obrócił się powoli wokół własnej osi i zobaczył 
Marka w tej samej niewygodnej pozycji. Nos przyjaciela był zakrwawiony od oberwanych na 
ziemi razów.
-Myślę, że w tej pozycji przestanę krwawić z nosa, Toniuszu. Dziękuję ci bardzo. - Głos 
Marka drżał, lecz brawura przyjaciela dodała Gajuszowi ducha.
Kiedy Marek zjawił się w ich domu, był nerwowy z natury i na

12
Imperator
swój wiek trochę za mały. Gajusz oprowadził go po majątku ojca i na koniec obaj wylądowali 
w stodole, na samej górze świeżo zwiezionego siana. Popatrzyli w dół, na klepisko, na jakąś 
pojedynczą kopkę i Gajusz zauważył, że Markowi trzęsą się ręce.
-Zjeżdżam pierwszy. Zobaczysz, jak to się robi - powiedział i z głośnym wrzaskiem zjechał 
na dół.
Przez kilka sekund, zadzierając głowę, czekał na pojawienie się Marka. I kiedy już zwątpił w 
odwagę chłopca, drobna figurka wystrzeliła wysoko w powietrze. Gajusz odskoczył na bok, a 
Marek, zachłystując się własnym oddechem, wpadł w sam środek kopki.

- Myślałem, że nie zjedziesz. Że za bardzo się boisz - powiedział Gajusz do leżącego 
plackiem i przecierającego podrażnione pyłem oczy chłopca.
- Bałem się - odparł Marek spokojnie — ale więcej nie będę. Po prostu nie będę.
Chropawy głos Swetoniusza sprowadził go na ziemię.
- Panowie, mięso należy zmiękczyć tłuczkiem. Zajmijcie odpowiednie pozycje i przystąpcie 
do obróbki, o tak.
Zamachnął się kijem i trafił Gajusza w skroń. Świat pobielał, potem poczerniał, a kiedy 
Gajusz otworzył oczy, wszystko wokół wirowało razem z wirującym sznurkiem. Jeszcze 
przez chwilę czuł ciosy i słyszał, jak Swetoniusz wykrzykuje: raz-dwa-trzy, raz-dwa--trzy...
Zdawało mu się jeszcze, że słyszy płacz Marka, a potem zemdlał przy akompaniamencie 
drwin i śmiechu.
Odzyskał przytomność jeszcze za dnia, ale nim do końca uświadomił sobie, co się stało, 
zapadł zmierzch. Jego prawe oko było niewidoczne pod wielką bryłą zakrzepłej krwi, a twarz 
na-puchnięta i okryta lepką powłoką. Obaj wciąż wisieli głowami w dół i obracali się powoli 
w podmuchach wiejącego od wzgórz wiatru.
- Marku, obudź się. Marku!
Marek się nie poruszył. Wyglądał potwornie i można go było wziąć za nieziemską zjawę. 
Twarz, z której odpadła skorupa błota, pokrywały smugi kurzu i purpury. Na skroni sterczał 
guz. Szczęka była spuchnięta. Lewa ręka też, i w miarę jak gasło światło dzienne,
Rozdział 1
13
robiła się coraz bardziej fioletowa. Ale przecież on żyje, pomyślał z przerażeniem Gajusz. On 
musi żyć, muszę go ratować! Muszę stanąć na ziemi! Spróbował poruszyć rękami; były 
zdrętwiałe. Gajusz zignorował nową falę bólu i zaczął się mocować ze sznurkiem, który je 
oplątywał.
Najpierw uwolnił jedną. Sięgnął do ziemi i zaczął grzebać palcami w zwiędłych liściach. Na 
próżno. Kiedy udało mu się uwolnić drugą, zataczając ciałem powolny krąg, poszerzył teren 
poszukiwań. Jest. Mały kamień z ostrą krawędzią. Teraz trudniejsze zadanie.
-Marku! Słyszysz mnie?! Urwiemy się z tej gałęzi, nic się nie martw. A wtedy zabiję i 
Swetoniusza, i tych jego tłuściochów.
Marek huśtał się w milczeniu. Usta miał otwarte i obwisłe. Gajusz wziął głęboki oddech i 
przygotował się na nową porcję bólu. Przecięcie grubego sznurka kawałkiem kamienia jest 
trudne, ale kiedy zamiast brzucha ma się masę poobijanego ciała, którą na dodatek trzeba 
dźwignąć do góry, sprawa wygląda na niewykonalną.
No, dalej.
Udało się! Zgiął się wpół i chwycił rękami za gałąź. Poczuł przeszywający ból w brzuchu. 
Zrobiło mu się czarno przed oczami i był bliski torsji. Przez kilka chwil kurczowo trzymał się 
gałęzi. Potem, palec po palcu, oderwał dłoń od gałęzi i odchylił się do tyłu, aby sięgnąć do 
sznurka i go przeciąć. To było trudne; kamień nie był zbyt ostry, ześlizgiwał się ze sznurka i 
ranił skórę, a ręka, na której Gajusz wisiał, ześlizgiwała się z gałęzi.
- Nie poddawaj się - mruknął do siebie. - Jeszcze masz ten kamień. Próbuj od nowa; tylko 
patrzeć, jak Swetoniusz wróci.
Nagle przestraszyło go coś całkiem innego. Mógł wrócić ojciec z Rzymu. Spodziewali się go 
każdego dnia. Robiło się coraz ciemniej i mógł się niepokoić. Może już ich szuka, może już 
jest blisko, może ich woła. Nie znajdzie ich w takim stanie. To byłoby zbyt poniżające.
- Marku? Powiemy wszystkim, że spadliśmy z drzewa. Nie chcę, by ojciec wiedział o tym.
Marek poskrzypywał, zataczając kółka, nieświadom niczego. Cztery razy Gajusz podrywał się 
do góry i cztery razy opadał
14
Imperator

w dół, wisząc na sznurku, dopiero za piątym sznurek się poddał. Gajusz uderzył o ziemię 
płasko i drżąc na całym zmaltretowanym ciele, rozpłakał się. Próbował Markowi 
zaoszczędzić podobnego doświadczenia, ale przeliczył się z siłami i Marek wylądował na 
ziemi z głuchym łoskotem.
Wyrwał go z odrętwienia nowy ból. Otworzył oczy i wyszeptał łamiącym się głosem:
-Moja ręka.
- Ręka? Złamana, powiedziałbym. Nie poruszaj nią. Wynosimy się stąd i to już. Nie możemy 
czekać na powrót Swetoniusza ani dać się znaleźć mojemu ojcu. Już prawie noc. Wstaniesz 
sam?
- Chyba tak, choć nie czuję nóg. Toniusz to śmieć - wyseplenił przez spuchnięte i popękane 
wargi Marek.
- To prawda - przytaknął ponuro Gajusz. - Mamy z nim porachunki, jak myślę.
Marek raczej się skrzywił, niż uśmiechnął.
- Ale nie od razu, dobrze? Nie dałbym mu teraz rady. Podpierając jeden drugiego, chłopcy 
powlekli się do domu,
wśród łanów zbóż, obok kwater dla niewolników pracujących na polach, aż do głównych 
budynków. Jak mogli się spodziewać, lampy oliwne jeszcze się paliły, oświetlając ściany 
domostwa.
-Tubruk będzie na nas czekał, on nigdy nie śpi - mruknął Gajusz, kiedy przechodzili pod 
łukiem zewnętrznej bramy, i jak na zawołanie, z cienia dobiegł ich znajomy głos:
- No, wreszcie. Nie przebolałbym, gdyby mnie ominęło podobne widowisko. Macie 
szczęście, że nie ma ojca, złoiłby wam skórę za powrót do domu w takim stanie. Co to było 
tym razem?
Tubruk wszedł w krąg żółtego światła lampy i pochylił się nad chłopcami. Potężnie 
zbudowany były gladiator kupił posadę nadzorcy małego majątku pod Rzymem i zamknął za 
sobą przeszłość. Ojciec Gajusza uważał, że to niezwykły talent organizacyjny. Niewolnicy 
pracowali przy nim bez narzekania, jedni ze strachu, drudzy z czystej sympatii. Teraz 
starannie obwąchiwał obu malców.
- Wpadło się do rzeki, a jakże. To przecież czuć.
Kiwnęli głowami skwapliwie, zadowoleni z takiego wytłumaczenia.
Rozdział 1
15
-Choć śladów kija nie złowiło się na jej dnie, jak myślę. Swe-toniusz, tak? Powinienem mu 
skopać zadek dawno temu, kiedy się do tego nadawał, byłoby po równo. No więc?
- Nie, Tubruku, pokłóciliśmy się obaj, a potem pobili. Nikt inny do tego się nie mieszał, a 
nawet gdyby, wolelibyśmy załatwić to sami, rozumiesz?
Tubruk wyszczerzył się. Taki mały chłopiec, a takie duże słowa? Miał czterdzieści pięć lat. 
Włosy siwe od piętnastu. Był legionistą w Afryce w Trzecim Legionie Cyrenejskim i walczył 
jako gladiator w blisko stu pojedynkach, zarabiając bliznę po bliźnie. Wyciągnął wielką jak 
łopata dłoń i kwadratowymi palcami zwichrzył włosy Gajusza.
- Rozumiem, mały wilczku. Nieodrodny syn swojego ojca. Ale jeszcze za wcześnie, byś 
poradził sobie ze wszystkim, jesteś małym chłopcem, a Swetoniusz... on to był czy nie... 
wyrasta na "wspaniałego młodego wojownika, tak mówią. Racz także zauważyć, że jego 
ojciec jest zbyt potężny jak na wroga w senacie.
Gajusz wyciągnął się na całą długość i usiłując postawić na swoim, powiedział jak mógł 
najdoroślej:
- To dobrze się składa, że tego Swetoniusza absolutnie nic z nami nie łączy.
Tubruk, powstrzymując uśmiech, skinął głową, jakby wziął jego słowa za dobrą monetę. 
Gajusz ciągnął śmielej:

- Przyślij do mnie Lucjusza, niech obejrzy nasze rany. Złamałem nos, a Marek na pewno ma 
złamaną rękę.
Tubruk popatrzył za nimi, kiedy podpierając jeden drugiego, weszli do domu, i wsunął się z 
powrotem w cień, na swoje co-nocne stanowisko przy bramie, na pierwszej warcie. Niedługo 
lato będzie w pełni i dni staną się nieznośnie gorące. Dobrze jest żyć, mając nad głową czyste 
niebo, a przed sobą uczciwą pracę.
Następny ranek przyniósł koszmar obolałych mięśni i stawów, siniaków i skaleczeń; dwa dni 
później było jeszcze gorzej. Marek dostał gorączki, jak powiedział lekarz, od złamania ręki, 
która teraz, w łubkach i na temblaku, spuchła do zadziwiających rozmiarów. Przez wiele dni 
chłopiec był rozpalony i musiał przebywać
16
Imperator
w zaciemnionym pomieszczeniu, gdy tymczasem Gajusz gryzł się i zamartwiał na schodach 
na zewnątrz.
Od wydarzeń w lesie minął tydzień. Marek przesypiał dni i choć wciąż był słaby, wyraźnie 
szło na lepsze. Gajusza ciągle bolały wszystkie mięśnie, na twarzy miał różnobarwną mozaikę 
siniaków, skórę błyszczącą i napiętą. Przyszła jednakże pora, by odnaleźć Swetoniusza.
Szedł przez las rodzinnej posiadłości, z głową nabitą strasznymi myślami. A jeśli Swetoniusz 
się nie pokaże? Przecież chyba nie odbywa regularnych wycieczek do lasu. A jeśli znów 
przyjdzie ze swoimi przyjaciółmi? Zabiją go, to pewne. Tym razem Gajusz zabrał ze sobą łuk 
i maszerując, napinał go dla wprawy. Łuk nie był na jego wzrost i siły, ale chłopak wymyślił 
sobie, że oprze go o ziemię i odciągnie strzałę przynajmniej tyle, by przestraszyć Swetoniusza 
i zmusić go do odwrotu.
- Swetoniuszu, ty zaropiały worze gnoju! Jak cię złapię na ziemi mojego ojca, przeszyję ci łeb 
strzałą - powiedział na cały głos.
Dzień był piękny. Gajusz uwielbiał włóczyć się po lesie, ale teraz sprowadzał go tutaj 
poważny cel. Był ubrany w proste, luźne szaty i miał namaszczone oliwą, gładko przyczesane 
włosy. Tym razem nie był błotną rybą.
Znajdował się wciąż po swojej stronie granicy, kiedy usłyszał odgłos czyichś kroków i 
zobaczył Swetoniusza i nieznajomą, chichoczącą dziewczynę, idących szerokim leśnym 
duktem. Starszy chłopiec, skupiony na mocowaniu się ze swoją towarzyszką, nie od razu go 
zauważył.
-Wszedłeś na obcy teren - rzucił ostrzegawczo Gajusz piskliwym, ale pewnym głosem. - 
Jesteś w posiadłości mojego ojca.
Zaskoczony Swetoniusz podskoczył i zaklął, lecz kiedy zobaczył, że Gajusz wbija koniec 
łuku w ścieżkę, zaczął się śmiać.
-Patrzcie, patrzcie, tym razem mamy małego wilczka! Wielokształtne stworzenie, jak mi się 
zdaje. Czy jeszcze nie dość ci wlałem, wilczku?
Dziewczyna wydała się Gajuszowi ładna, lecz nie wyobrażał sobie porachunków ze 
Swetoniuszem w jej obecności. Czy ten drań szykuje jakąś nową pułapkę?
Swetoniusz objął dziewczynę, udając zatroskanie.
Rozdział 1
17
- Uważaj, moja droga. To groźny przeciwnik. Jest szczególnie niebezpieczny w pozycji do 
góry nogami! - Zaśmiał się z własnego żartu, a dziewczyna mu zawtórowała.
- Czy to ten, o którym wspominałeś, Toniuszu? Popatrz na ten mały rozzłoszczony pyszczek!
-Jak jeszcze raz pokażesz mi się na oczy, przeszyję cię strzałą - syknął Gajusz bez 
zastanowienia. Odciągnął drzewce o kilka cali. - Odejdź albo padniesz na miejscu.
Swetoniusz przestał się śmiać; szacował swoje szansę.
- W porządku, parve lupę, dostaniesz więc to, o co najwyraźniej prosisz.

Ruszył na Gajusza bez ostrzeżenia i chłopiec zwolnił cięciwę, nim zdążył pomyśleć. 
Wypuszczona strzała jedynie zawadziła o tunikę starszego chłopca, ale oczy Swetoniusza 
zrobiły się jak szparki; rozpostarł ramiona, wrzasnął triumfalnie i skoczył do przodu. Gajusz 
poderwał łuk do góry i wyrżnął napastnika prosto w nos. Trysnęła krew, Swetoniusz ryknął ze 
złości. Kiedy Gajusz jeszcze raz poderwał łuk, Swetoniusz jedną dłonią schwycił drewniany 
kabłąk, drugą zacisnął na gardle chłopca.
-Jeszcze jakieś groźby? - warknął rozwścieczony, zaciskając dłoń mocniej. Z nosa płynęła mu 
krew i plamiła tunikę. Wyrwał łuk Gajuszowi i zasypał go gradem uderzeń.
On chce mnie zabić i udać, że to był wypadek, pomyślał Gajusz ze zgrozą. Widzę to w jego 
oczach. Nie mogę oddychać.
Rzucił się na przeciwnika z pięściami, lecz zasięg ciosów był za krótki, by wyrządzić 
prawdziwą krzywdę. Obrazy przed oczami Gajusza straciły kolory; uszy stały się głuche na 
dźwięki. Był nieprzytomny, kiedy Toniusz cisnął nim między wilgotne liście.
Tubruk znalazł Gajusza na ścieżce godzinę później. Głowa chłopca była poobijana ze 
wszystkich stron. Na twarzy zasychały świeże strupy. Oko było spuchnięte i zasklepione ropą. 
Nos powtórnie złamany, a cała reszta w siniakach.
-Tubruk? - szepnął Gajusz, kiedy przyszedł do siebie. -Spadłem z drzewa.
Śmiech olbrzyma odbił się echem o ścianę lasu.
- Chłopcze, nikt nie wątpi w twoją odwagę. Nie jestem tylko
18
Imperator
pewien twoich umiejętności walki. Pora, by cię czegoś nauczono, nim dasz się zabić. Kiedy 
ojciec wróci z miasta, pomówię z nim o tym.
-A nie powiesz mu o... o upadku z drzewa? Spadając, uderzyłem o parę gałęzi. - Gajusz 
poczuł smak krwi spływającej ze złamanego nosa.
-A czy w drzewo udało ci się uderzyć? Choćby raz? - spytał Tubruk, patrząc na zdeptane 
liście i wyczytując z nich odpowiedź.
- Drzewo, jak mi się zdaje, ma taki nos jak mój. - Gajusz starał się uśmiechnąć, ale 
zwymiotował w krzaki.
- Hmm. Czy na tym będzie koniec, jak myślisz? Nie mogę pozwolić, byś robił to dalej. Nie 
chcę cię zobaczyć okaleczonego czy martwego. Ojciec zostawia cię pod moją opieką i 
spodziewa się, że uczę jego spadkobiercę i przyszłego patrycjusza odpowiedzialności, a nie, 
że pozwalam mu wyrastać na urwipołcia wdającego się w bezsensowne bijatyki. - Tubruk 
przerwał, podniósł z ziemi połamany łuk i potrząsnął nim z irytacją. - Wziąłeś go bez 
pozwolenia. Już tylko za to powinienem ci wygarbować skórę.
Gajusz spuścił głowę potulnie.
- Żadnych bijatyk więcej, zrozumiano? - Tubruk postawił go na nogi i otrzepał z ziemi i liści.
- Żadnych bijatyk więcej. Dziękuję, żeś po mnie przyszedł -odpowiedział Gajusz.
Chłopiec zatoczył się i omal nie upadł. Stary gladiator westchnął, zarzucił go sobie na ramię i 
poniósł do domu.
Marek jeszcze miał rękę w łubkach, ale w ciągu następnego tygodnia wrócił do siebie. Był 
brązowowłosym chłopcem, niższym od Gajusza o pół głowy. Miał silne nogi i równie silne, 
nieproporcjonalnie długie ramiona, ale dzięki temu miał w przyszłości zostać doskonałym 
szermierzem, przynajmniej tak twierdził. Żonglował czterema jabłkami i zaczął próbować tej 
samej sztuczki z nożami, lecz niewolnicy z kuchni donieśli o jego wyczynach Aurelii, matce 
Gajusza. Aurelia skrzyczała go, a on, rad nie rad, obiecał zostawić noże w spokoju.
Kiedy Tubruk przyniósł do domu Gajusza, Marek, któremu udało się po kryjomu wyjść z 
łóżka i przekraść do obszernego kom-
Rozdział 1
19

pleksu kuchni, był pochłonięty maczaniem chleba w zastygającym w żeliwnych rondlach 
tłuszczu. Usłyszawszy harmider, przegalopował obok rzędów opasłych ceglanych pieców i 
wpadł do pokoju dla chorych, do królestwa Lucjusza.
Lucjusz, lekarz niewolnik, opiekował się zarówno niewolnikami z majątku ojca Gajusza, jak i 
samą rodziną. Bandażował opuchlizny, stosował okłady z larw ścierwie na infekcje, wyrywał 
zęby szczypcami i zszywał rany. Był cichym, cierpliwym mężczyzną i zawsze kiedy nad 
czymś się skupiał, oddychał przez nos. Delikatny świst powietrza ze starzejących się płuc 
lekarza dawał obu chłopcom poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Gajusz wiedział, że po 
śmierci ojca Lucjusz zostanie wyzwołeńcem w nagrodę za cierpliwą opiekę nad matką.
Gdy medyk powtórnie nastawiał złamany nos Gajusza, Marek siedział i przeżuwał chleb z 
tłuszczem.
- Znów Swetoniusz? - zapytał.
Gajusz poruszył głową. Nie mógł nic powiedzieć, ale też, przez załzawione oczy, nic nie 
widział.
- Czemu nie zaczekałeś na mnie?
Gajusz milczał. Lucjusz kończył obmacywanie nosa i w pewnej chwili mocno go pociągnął, 
aby nastawić luźną część. Na zakrzepłe strupy spłynęła świeża krew.
- Lucjuszu, na wszystkie moce podziemi, ostrożnie! Urwiesz mi nos!
Lucjusz uśmiechnął się i nic nie mówiąc, zaczął ciąć czyste płótno na pasy, aby obwiązać 
chłopcu głowę.
Gajusz skorzystał z chwili przerwy i odpowiedział przyjacielowi.
- Masz rękę w łubkach i poobijane żebra. Nie możesz się bić. Marek popatrzył na niego w 
zamyśleniu.
-Możliwe. Spróbujesz raz jeszcze? On cię zabije, wiesz o tym. Gajusz odczekał, aż Lucjusz 
spakuje swoje przybory i zbierze się do wyjścia. Podziękował mu i zwrócił się do Marka.
- Nie zabije mnie, ponieważ najpierw ja go zabiję. Muszę tylko pomyśleć nad strategią.
- Zabije cię - powtórzył Marek, wgryzając się w suszone jabłko, ukradzione z zimowych 
zapasów.
20
Imperator
Tydzień później Marek wstał o świcie i przystąpił do zaprawy wyrabiającej refleks niezbędny 
wspaniałemu szermierzowi. Jego pokój miał białe kamienne ściany, stały w nim tylko łóżko i 
szafa na rzeczy osobiste. Gajusz zajmował sąsiedni pokój i, w drodze do toalety, Marek 
zapukał do drzwi przyjaciela, aby go obudzić. Następnie wszedł do małego pomieszczenia i 
wybrał jeden z czterech obmurowanych kamieniem otworów, prowadzących do ścieku z 
bieżącą wodą, cudownego urządzenia, które eliminowało nieprzyjemne zapachy, wypłukując 
nocą zanieczyszczoną ziemię do płynącej przez dolinę rzeki. Chłopiec odsunął pokrywę i 
podciągnął nocną koszulę.
Kiedy wracał, u Gajusza wciąż panowała cisza. Otworzył drzwi, żeby mu wytknąć lenistwo, 
ale w środku nie było nikogo. Powinieneś mnie ze sobą zabrać, przyjacielu, pomyślał 
rozgoryczony. Nie musisz tak wyraźnie okazywać, że nie jestem ci potrzebny.
Ubrał się szybko i ruszył za Gajuszem w momencie, kiedy zza brzegów doliny wychylił się 
rąbek słońca, oświetlając budynki i pole, a na nim niewolników już pochylonych przy pracy.
Mgły się podniosły i w lesie natychmiast zrobiło się jaśniej. Marek znalazł Gajusza na granicy 
obu posiadłości. Chłopiec nie miał żadnej broni. Odwrócił się, słysząc za sobą kroki, 
wyraźnie przestraszony, ale na widok przyjaciela odetchnął z ulgą.
- Cieszę się, że jesteś, Marku. Nie wiedziałem, kiedy on się pokaże,   więc  wcześnie   
wyszedłem   z   domu   i   sterczę   tu   od dawna. W pierwszej chwili myślałem, że to on.
- Dlaczego przyszedłeś sam? Jesteś moim przyjacielem, a poza tym należy mu się lanie także 
ode mnie.

-Masz złamaną rękę, a poza tym ode mnie należą mu się dwa.
- To prawda, ale mógłbym skoczyć na niego z drzewa albo podstawić mu nogę.
- Sztuczkami nie wygrywa się bitew. Pokonam go własną siłą. Marek milczał. W zwykle 
pogodnym towarzyszu zabaw, który
stał naprzeciw niego, teraz wyczuwał chłód i zaciętość.
Słońce podnosiło się powoli, cienie wędrowały. Gajusz był chyba skłonny stać godzinami, ale 
nie Marek. Najpierw przysiadł w kucki, potem rozsiadł się wygodniej i wyciągnął przed 
siebie
Rozdział 1
21
nogi. Cienie wędrowały dalej. Marek znaczył ich pozycje kijami i ocenił, że czekają trzy 
godziny, kiedy na ścieżce pojawił się Swetoniusz. Uśmiechnął się kącikiem ust i przystanął.
- Zaczynasz mi się podobać, mały wilczku. Mam cię w końcu zabić czy tylko połamać nogi? 
Jak sądzisz, co będzie lepsze?
Gajusz uśmiechnął się i wyprostował.
- Zabij mnie, inaczej będę z tobą walczył, tak długo aż dorosnę i zabiję ciebie. A potem twoją 
żoną podzielę się z moim przyjacielem.
Marek z przerażeniem słuchał słów Gajusza. Może po prostu powinni uciec. Swetoniusz 
popatrzył na chłopców zmrużonymi oczyma i wyciągnął zza paska krótki, złowrogi nóż.
-Mały wilczku, rzeczna rybko... ktoś tak głupi jak ty nie wyprowadzi mnie z równowagi. Ale 
ujadasz jak szczenię, więc uciszę cię raz jeszcze.
Rzucił się prosto na nich, lecz w tej samej chwili ziemia rozstąpiła się z trzaskiem, a on 
zniknął im z oczu w tumanie kurzu i liści.
- Wykopałem ci pułapkę na wilki, Swetoniuszu! - krzyknął radośnie Gajusz.
Czternastolatek rzucał się w głębokim dole na wszystkie strony i miotał przekleństwa, a 
dwóch ośmiolatków przeżywało swój triumf.
- Myślałem, by rzucić ci na głowę wielki głaz, tak jak robią z wilkami na północy - 
powiedział Gajusz spokojnie, kiedy Swetoniusz zaprzestał obelg i powarkiwał ponuro. - Ale 
nie zabiłeś mnie, więc i ja cię nie zabiję. I nikomu się nie pochwalę, że schwytaliśmy 
Swetoniusza w pułapkę na wilki. Wydostań się z niej sam.
Nagle wzniósł wojenny okrzyk, a Marek szybko mu zawtórował i ich wrzaski poniosły się 
przez las, kiedy szczęśliwi jak nikt na świecie pędzili coraz dalej i dalej od wilczej jamy.
W pewnej chwili Marek zawołał przez ramię:
- Powiedziałeś, że go pokonasz własną siłą!
- No przecież kopałem tę jamę przez całą noc.
Słońce świeciło przez drzewa, a im się zdawało, że mogliby tak biec przez cały dzień.
22
Imperator
Pozostawiony sam sobie Swetoniusz rozejrzał się spokojnie po swojej pułapce, chwycił się 
krawędzi i wydźwignął na górę. Przez chwilę siedział tam i kontemplował brud na ozdobnej 
tunice. Marszczył brwi prawie przez całą drogę do domu, ale kiedy wyszedł z łasu w pełne 
słońce, zaczął się śmiać.
ROZDZIAŁU
Cjajusz i Marek szli za Tubrukiem, który odmierzał krokami nowe pole pod orkę. Co pięć 
kroków nadzorca wyciągał rękę i wtedy Gajusz sięgał do kosza, który niósł przed sobą, i 
podawał mu kolejny palik. Sam Tubruk niósł kłębek nawiniętego na drewniane wrzeciono 
sznurka. Dokładny i cierpliwy, starannie obwiązywał sznurek wokół palika, kłębek dawał do 
potrzymania Markowi, a sam wbijał palik w twardą ziemię. Od czasu do czasu oglądał się za 
siebie, na wydłużającą się linię znaków granicznych, chrzą-kał z satysfakcją i ruszał dalej.

To była nudna praca i obaj chłopcy mieli ochotę uciec na wielkie Pole Marsowe, gdzie mogli 
jeździć konno i brać udział w grach i zawodach.
-Trzymaj go mocno - Tubruk upomniał Marka, który najwyraźniej nie mógł się skupić na 
wykonywanej czynności.
- Długo jeszcze, Tubruku? - spytał Gajusz.
- Tyle, ile trzeba, by dokończyć zaczętą robotę. Pola muszą być oznakowane dla oraczy, a 
paliki wbite, by zaznaczyć granicę. Twój ojciec chce powiększyć dochody majątku, a ta 
ziemia w sam raz nadaje się pod gaje figowe. Figi sprzedamy na miejskich targowiskach.
Gajusz rozejrzał się po zielonych i złocistych pagórkach, ziemi ojca.
- A więc to bogata posiadłość? Tubruk zachichotał.
- Da się z niej wykarmić i ubrać ciebie, ale nie mamy dość
24
Imperator
ziemi, aby uprawiać jęczmień czy pszenicę na chleb. Nasze plony są skromne, a to znaczy, że 
musimy uprawiać to, co miasto chce kupować. Kwietne ogrody dają nasiona, które się tłoczy 
na olejki dla szlachetnie urodzonych dam, a poza tym twój ojciec dokupił kilkanaście uli. 
Chce założyć nowe roje pszczół. Już za kilka miesięcy wy dwaj będziecie mieli miód do 
każdego posiłku, a czego nie zjecie, to się sprzeda i nieźle zarobi.
- Czy będziemy mogli pomagać przy ulach? - odezwał się Marek, wykazując nagłe 
zainteresowanie gospodarstwem.
- Być może, chociaż z pszczołami trzeba się ostrożnie obchodzić. Mam nadzieję, że stary 
Tadiusz sprosta dodatkowym obowiązkom. Pszczoły nie lubią, gdy się je okrada z zimowych 
zapasów, i trzeba do tego doświadczonej ręki. Trzymaj ten kołek mocno... to będzie stadium. 
Tu zakręcimy.
-Potrzebujesz nas jeszcze, Tubruku? Chcieliśmy wziąć kuce i pojechać do miasta. Może 
udałoby się posłuchać obrad w senacie.
Tubruk prychnął ironicznie.
- To znaczy, może udałoby się pojechać na Pole i ścigać na kucach z innymi chłopcami. 
Hmm? Dzisiaj to ostatni bok do oznakowania. Jutro przyślę tu paru ludzi. No, dalej, 
uwiniemy się z tym w godzinę czy dwie.
Chłopcy popatrzyli na siebie posępnie. Tubruk położył na ziemi sznurek i pobijak i 
wyprostował plecy. Westchnął i poklepał Ga-jusza po ramieniu.
- Pamiętaj, że pracujemy na twojej ziemi. Należała do ojca twojego ojca, a kiedy ty będziesz 
miał dzieci, będzie należała do nich. Spójrz na to.
Tubruk przyklęknął i zaczął rozbijać kołkiem i pobijakiem twardą grudę. Kiedy pokazała się 
sypka, czarna ziemia, zaczerpnął pełną garść i podsunął chłopcom pod oczy.
Gajusz i Marek patrzyli zdezorientowani, jak kruszy ciemny proch między palcami.
- Tu, gdzie stoimy, Rzymianie trwają od setek lat. Ten proch to więcej niż ziemia. To my, to 
proch mężczyzn i kobiet, którzy żyli przed nami. Stąd się wywodzisz i tu wrócisz, i inni będą 
stąpać po tobie.
Rozdział 2
25
-Grobowiec rodzinny jest przy drodze do miasta - mruknął niechętnie Gajusz, poirytowany 
nabrzmiałym głosem Tubruka. Stary gladiator wzruszył ramionami.
- Och, to najświeższe dzieje, ale nasi ludzie żyli tu na długo przedtem, nim powstało miasto. 
Wykrwawialiśmy się i umierali na tych polach w dawno zapomnianych wojnach. I będziemy 
robić to samo w kolejnych wojnach i kolejnych latach. Połóż tu rękę.
Sięgnął po dłoń chłopca, przyłożył ją do pokruszonej ziemi i zacisnął mu palce.
-Trzymasz w dłoni historię, chłopcze. Trzymasz ziemię, która widziała rzeczy, jakich my już 
nie zobaczymy. Trzymasz w dłoni swoich przodków i przodków Rzymu. Trzymasz to, co 

wyda zbiory, co nas wykarmi i przyniesie nam pieniądze, tak byśmy mogli się cieszyć 
dostatkiem. Bez tej ziemi jesteśmy niczym. Ziemia jest wszystkim i gdziekolwiek będziesz 
podróżował, jedynie ona będzie twoja. Tylko ten zwykły czarny proch w twojej dłoni będzie 
dla ciebie domem.
Marek przysłuchiwał się wszystkiemu z poważną miną.
- Czy będzie nim i dla mnie?
Tubruk nie od razu odpowiedział; wpatrywał się w twarz Ga-jusza. Wreszcie obrócił się do 
Marka i uśmiechnął.
- Oczywiście, chłopcze. Czy nie jesteś Rzymianinem? Czy miasto nie jest tak samo twoje jak 
każdego innego? - Przestał się uśmiechać i odwrócił na powrót do Gajusza. - Ale ten majątek 
jest jego własnością i pewnego dnia on będzie nim rządził, i będzie spoglądał na cieniste gaje 
figowe i brzęczące ule, i przypomni sobie, jak był małym chłopcem i jak chciał pojechać na 
Pole Marsowe, żeby popisywać się na swoim kucu przed innymi chłopcami.
Odwrócony tyłem Tubruk nie widział, jak przez twarz Marka przemknął cień smutku.
Gajusz otworzył dłoń, wysypał ziemię w dołek zrobiony przez Tubruka i przycisnął ją w 
zamyśleniu.
-Kończmy znakowanie - powiedział, a Tubruk ruszył dalej.
Kiedy chłopcy mijali most na Tybrze prowadzący na Pole Marsowe, słońce już zachodziło. 
Tubruk uparł się, by się umyli i zmienili tuniki na czyste, ale nawet o tak późnej godzinie 
rozległa
26
Imperator
przestrzeń była pełna młodych Rzymian, rzucających dyskami i oszczepami, kopiących piłki 
jeden do drugiego i z głośnymi okrzykami zachęty ujeżdżających konie. To było hałaśliwe 
miejsce i chłopcy uwielbiali przyglądać się turniejom zapaśników i wyścigom rydwanów.
Obaj mali i niedoświadczeni, ufali wysokim siodłom, które ściskały im pośladki, zapewniając 
bezpieczeństwo podczas manewrów. Nogi obu wisiały luźno wokół żeber kuców i przy 
zawracaniu zaciskały się na nich mocno.
Gajusz, ku swojej radości, nie wypatrzył w tłumie Swetoniusza. Nie spotkał go od czasu 
pułapki na wilki i tak właśnie - na wygranej bitwie — chciał całą rzecz zakończyć. Dalsze 
potyczki mogły oznaczać jedynie kłopoty.
Obaj z Markiem podjechali do grupki rówieśników, pozdrowili ich i zeskoczyli z 
wierzchowców na ziemię. Nie było tu nikogo znajomego, ale grupka rozstąpiła się przyjaźnie, 
by przyjąć ich do swego grona. Uwagę wszystkich przyciągał mężczyzna z zaciśniętym w 
prawej ręce dyskiem.
- To Tani. Najlepszy zawodnik w swoim legionie - powiedział Gajuszowi jeden z chłopców.
W tej samej chwili Tani napiął mięśnie, zakręcił się w miejscu i wypuścił dysk prosto w 
zachodzące słońce. Rozległy się gwizdy uznania, a jeden czy dwaj chłopcy zaklaskali.
Tani odwrócił się do nich.
- Uważajcie. Będzie za chwilę wracał.
Stojący po drugiej stronie Pola mężczyzna podbiegł do dysku, chwycił go i wypuścił do 
powrotnego lotu. Dysk zatoczył szeroki łuk i grupka chłopców, widząc, jak szybuje prosto ku 
nim, rozpierzchła się na boki. Jeden, powolniejszy niż pozostali, nie zdążył odskoczyć i dysk, 
uderzywszy o ziemię, odbił się i trafił go w bok. Chłopiec upadł, zwinął się w kłębek i zaczął 
jęczeć.
Tani podbiegł do niego.
- Dobra robota, chłopcze. Zatrzymałeś go - powiedział. - Nic ci nie jest?
Chłopiec potrząsnął głową, choć wciąż trzymał się za bok. Tani poklepał go po ramieniu, 
podniósł dysk i wrócił na swoje miejsce, by znowu nim rzucić.
Rozdział 2

27
- Ścigaliście się dzisiaj na koniach? - spytał Marek.
Kilku odwróciło się i zmierzyło wzrokiem silnego kuca, którego mu wybrał Tubruk.
-Jeszcze nie. Przyszliśmy popatrzeć na zapasy, ale skończyły się godzinę temu. - Mówiący 
pokazał na kwadratowy placyk w pobliżu, ze zdeptaną trawą. Stała tam gromadka mężczyzn i 
kobiet. Coś jedli i rozmawiali między sobą.
-Mogę się mocować - rzucił szybko Gajusz i twarz mu pojaśniała. - Zróbmy sobie własne 
zawody.
Grupka wyraziła zainteresowanie.
- Parami?
-Wszyscy naraz. Zwycięży ten, którego nikt nie pokona - odparł Gajusz. - Ale przydałaby się 
nagroda. Zróbmy zrzutkę, a całość zbierze najlepszy, dobrze?
Chłopcy zaczęli szperać w zanadrzach tunik, wyciągać drobne monety i oddawać je 
największemu, który krążył między nimi z pewną siebie miną i z coraz pełniejszą garścią.
-Jestem Petroniusz, a tu jest około dwudziestu kwadrantów. Czekam na więcej.
- No co, Marku, dorzucimy wszystko, co mamy? - spytał Gajusz.
- Dorzucimy - odparł Marek i wysupłał trzy miedziaki. Petroniusz przeliczył monety od nowa 
i się uśmiechnął.
- Niezła sumka. Niech mi to ktoś potrzyma. Biorę udział w zapasach i to ja zwyciężę. - 
Wyszczerzył zęby do dwóch przybyszy.
-Ja potrzymam, Petroniuszu - odezwała się dziewczyna, zgarniając monety w drobne dłonie.
- Moja siostra Lawia - wyjaśnił Petroniusz.
Dziewczyna, mniejsza, choć równie krępa jak brat, mrugnęła do Gajusza i Marka.
Przekomarzając się wesoło, grupka chłopców utorowała sobie drogę do wyznaczonego 
placyku. W charakterze widzów zostało zaledwie kilku, a walczących Gajusz naliczył siedmiu 
poza Petro-niuszem, który ostentacyjnie zaczął prezentować mięśnie.
-Jakie reguły? - spytał Gajusz, rozciągając nogi i ramiona.
Petroniusz kiwnął na całą resztę.
- Żadnego bicia. Kto wyląduje na plecach, ten odpada. W porządku?
28
Imperator
Chłopcy zgodzili się, ale jeden drugiego zaczął mierzyć niechętnym wzrokiem i pogodny 
nastrój się zepsuł.
- Za chwilę zaczynacie - zapowiedziała stojąca z boku Lawia. -Wszyscy gotowi?
Zapaśnicy kiwnęli potakująco. Gajusz zauważył, że przystaje przy nich paru widzów, zawsze 
gotowych pogapić się na każde zawody czy postawić na zawodnika. Powietrze zapachniało 
mu nagle trawą, a on poczuł, że żyje, i przypomniał sobie, co mówił Tubruk o ziemi. 
Rzymska ziemia, karmiona krwią i kośćmi jego przodków. Miał ją pod stopami i wyczuwał 
jej siłę. Stanął w pogotowiu. Czas jakby się zatrzymał, a on zobaczył jeszcze, jak niedaleko 
od nich Tani kręci dyskiem i wypuszcza go w powietrze, i jak dysk płynie wysoko nad Polem 
Marsowym. Słońce, chowając się za horyzont, czerwieniało coraz bardziej i nadawało skórze 
spiętych, oczekujących na walkę chłopców ciepły odcień.
- Zaczynamy! - krzyknęła Lawia.
Gajusz opadł na kolana i atak pierwszego napastnika przeszedł nad jego głową. Następnie 
wypchnął biodra do góry i drugiego atakującego zbił z nóg. Kiedy ten rozciągnął się na 
zakurzonej trawie jak długi, Gajusz stanął i zwarł się z trzecim. Obaj runęli, ale napastnik 
uderzył o twardy grunt pierwszy i Gajusz go przygniótł.
Marek mocował się z Petroniuszem. Jeden drugiego przytrzymywał za pachy i ramiona i 
trwało to dłuższą chwilę, aż inny zapaśnik został na ślepo pchnięty na Petroniusza. Zmagająca 
się z sobą para upadła gwałtownie. Co było dalej, Gajusz nie zdążył zobaczyć. Czyjeś ramię 

owinęło mu się, od tyłu, wokół szyi i zacisnęło niebezpiecznie na tchawicy. Chłopiec puścił w 
ruch łokcie i nogi i trafił sandałem w goleń napastnika. Uścisk osłabł, ale obaj zostali 
rozłożeni na łopatki przez kłębiące się ciała. Gajusz wyrżnął o ziemię, aż zadudniło, i wtedy 
uznał, że ma dość, przedarł się na pobocze placu i zaczął się przyglądać pozostałym 
zawodnikom. Petroniusz został bezlitośnie pokonany i na placu boju został Marek i dwaj inni 
chłopcy. Przypadkowi widzowie domagali się dalszej walki i robili między sobą zakłady. 
Marek schwycił jednego za krocze i kark i usiłował go podnieść i cisnąć w powietrze. 
Chłopiec zmagał się szaleńczo, ale koniec końców Marek zdołał oderwać go od ziemi i kiedy 
zataczał się pod jego ciężarem, ostatni z zapaśni-
Rozdział 2
29
ków chwycił go przez pierś i pociągnął do tyłu, prosto w plątaninę kończyn.
Zwycięski zapaśnik stanął na nogi z radosnym okrzykiem i z wysoko uniesionymi ramionami 
obiegł dookoła plac. Gajusz usłyszał śmiech Marka. Jego przyjaciel, głęboko oddychając 
wieczornym ciepłym powietrzem, otrzepywał się z kurzu.
Tuż za Polem Marsowym widniało miasto, zbudowane na siedmiu starożytnych wzgórzach 
całe wieki temu. Wokół Gajusza rozbrzmiewały okrzyki i nawoływania jego współbraci, a 
pod stopami była jego ziemia.
W gorących ciemnościach, rozświetlanych jedynie półksiężycem zapowiadającym rychły 
koniec miesiąca, dwaj chłopcy szli w nocnej ciszy pól i ścieżek posiadłości. W powietrzu 
unosił się zapach owoców i kwiatów, a w zaroślach grały świerszcze. Szli, nic nie mówiąc, aż 
dotarli do miejsca, gdzie parę godzin wcześniej stali z Tubrukiem, do zakrętu oznaczonej 
palikami granicy nowego pola.
Gajusz przystanął przy rozkopanym dołku i wyciągnął zza pasa wąski nóż zabrany z kuchni. 
W skupieniu pociągnął ostrzem po opuszku kciuka. Nóż wszedł w ciało głębiej, niż chłopiec 
zamierzał, i z dłoni popłynęła strużka krwi. Podał ostre narzędzie Markowi i podniósł kciuk 
wysoko, aby krew przestała płynąć.
Marek pociągnął nożem po własnym kciuku, zrobił nacięcie, i wycisnął kilka nabrzmiałych 
kropli.
-Niewiele brakowało, bym odciął sobie cały palec! - powiedział Gajusz rozzłoszczony 
skaleczeniem.
Marek spróbował przybrać uroczystą minę, ale mu nie wyszło. Wyciągnął dłoń, przycisnął ją 
do dłoni Gajusza i krew obu chłopców się zmieszała. Następnie Gajusz, krzywiąc się, 
wepchnął krwawiący kciuk w rozkopaną ziemię. Marek obserwował go przez dłuższą chwilę, 
zanim zrobił to samo.
-Teraz jesteś częścią tego majątku, a my dwaj jesteśmy braćmi — powiedział Gajusz.
Marek kiwnął głową i udali się w drogę powrotną, do widniejących z dala białych zabudowań 
posiadłości. Niewidzialne w ciemnościach oczy Marka nabrzmiały łzami. Chłopiec wytarł je 
dłonią, zostawiając na twarzy ślady krwi.
30
Imperator
Gajusz stał u szczytu bram posiadłości, osłaniając oczy przed jaskrawym słońcem, i spoglądał 
w stronę Rzymu. Tubruk powiedział, że ojciec wraca z miasta, i chłopiec chciał pierwszy 
wypatrzyć go na drodze. Splunął na dłoń i przygładził ciemne włosy.
Udało mu się wymigać od żmudnych codziennych zajęć i to go wprawiło w stan 
szczególnego podniecenia. Niewolnicy z rzadka podnosili wzrok, przechodząc z jednej części 
zabudowań do drugiej; mógł obserwować i nie być obserwowanym; mógł mieć chwilę 
prywatności i spokoju pośród ogólnego zamieszania. Gdzieś szukała go matka, aby przyniósł 
koszyk do zbierania owoców, czy Tubruk szukał kogoś, kto nawoskuje i naoliwi skórzaną 
uprząż dla koni i wołów albo przyda się przy tysiącu innych drobnych obowiązków. Myśl o 

tym wszystkim, czego nie robił, doprawdy podnosiła na duchu. Nie mogli go znaleźć, a on był 
tutaj, ukryty przed wszystkimi oczami, i obserwował drogę do Rzymu.
Zobaczył smugę kurzu i wszedł na słupek. Nie miał pewności. Jeździec znajdował się jeszcze 
daleko, ale w okolicy nie było wiele ziemskich dóbr, leżących przy tej samej drodze, i z 
dużym prawdopodobieństwem mógł to być ojciec.
Po dłuższej chwili mógł wyraźnie zobaczyć mężczyznę na koniu, krzyknął więc tylko 
radośnie i zsunął się na ziemię w wielkim pośpiechu. Brama była ciężka, ale Gajusz naparł na 
nią z całych sił i w końcu, poskrzypując, ustąpiła na tyle, by mógł się przecisnąć i pobiec ojcu 
na spotkanie.
Kiedy pędził ku zbliżającej się postaci, dziecięce sandały uderzały głośno o twardy grunt, a 
ramiona entuzjastycznie młóciły powietrze. Ojca nie było przez cały miesiąc i Gajusz chciał 
się pochwalić, jak bardzo przez ten czas wyrósł. Mówił to każdy.
- Tato! - zawołał.
Ojciec ściągnął lejce. Wyglądał na zmęczonego i zakurzonego, ale w niebieskich oczach 
pojawił się uśmiech.
- Kto mi zachodzi drogę? Żebrak, a może mały opryszek? -zażartował mężczyzna, wyciągając 
rękę po syna.
Gajusz zaśmiał się, lądując w siodle za plecami jeźdźca.
- Wyrosłeś, od kiedy cię widziałem - zauważył pogodnie ojciec, kiedy koń ruszył truchtem do 
murów posiadłości.
- Trochę. Tubruk mówi, że rosnę jak zboże.
Rozdział 2
31
Ojciec przytaknął w odpowiedzi i w przyjaznej ciszy dojechali do bramy. Gajusz zsunął się z 
konia i pchnął ją szerzej.
- Zostaniesz w domu na długo? - spytał ojca, kiedy ten stanął na ziemi.
Ojciec zwichrzył mu włosy, burząc wygładzoną śliną fryzurę.
-Kilka dni, może tydzień. Chciałbym dłużej, ale zawsze jest jakaś praca, którą trzeba wykonać 
dla republiki. - Wręczył lejce synowi. — Zaprowadź starego Merkurego do stajni i dobrze go 
wytrzyj. Zobaczymy się później, jak zrobię przegląd gospodarstwa i porozmawiam z twoją 
matką.
Na wspomnienie o Aurelii twarz Gajusza się ściągnęła, co nie uszło uwagi ojca. Mężczyzna 
westchnął, położył dłoń na ramieniu syna i popatrzył mu w oczy.
- Rad bym spędzać więcej czasu z dala od miasta, chłopcze, ale to co, robię, jest dla mnie 
ważne. Czy rozumiesz znaczenie słowa „republika"?
Gajusz kiwnął głową, mimo to na twarzy ojca pojawił się sceptyczny uśmiech.
- Wątpię. Niewielu moich kolegów w senacie zdaje się je rozumieć. Czy wiesz, że żyjemy w 
takim systemie rządów, który pozwala każdemu mieć własne zdanie, nawet plebejuszowi? I 
czy zdajesz sobie sprawę, jakie to bywa rzadkie? Każdy kraj, który udało mi się poznać, ma 
króla albo kogoś, kto nim kieruje. Taki król czy namiestnik nadaje ziemie swoim 
przyjaciołom, a od tych, którzy mu nie przyklaskują, wymusza pieniądze. To równie 
niebezpieczne jak miecz w rękach dziecka. W Rzymie mamy rządy prawa. Ono nie jest 
jeszcze doskonałe czy nawet tak sprawiedliwe, jak bym sobie życzył, i jemu właśnie 
poświęcam swoje życie. Jest warte mojego życia... i twojego także, kiedy przyjdzie pora.
- Ale ja za tobą tęskniłem - użalił się Gajusz, choć wiedział, że przemawia przez niego 
egoizm.
Wzrok ojca nieco stwardniał, jednak mężczyzna wyciągnął rękę i jeszcze raz zwichrzył 
chłopcu włosy.

-Ja za tobą również. Masz brudne kolana, a ta tunika jest bardziej odpowiednia dla ulicznego 
dziecka, mimo to tęskniłem. Idź i doprowadź się do porządku. Tylko najpierw wytrzyj 
Merkurego. - Popatrzył za synem, który, powłócząc nogami, ruszył z ko-
32
Imperator
niem do stajni, i uśmiechnął się smutno. Rzeczywiście jest trochę wyższy, pomyślał. Tubruk 
ma rację.
W stajniach, wycierając boki zdrożonego konia z piany i kurzu, Gajusz rozmyślał o słowach 
ojca. Idea republiki brzmiała bardzo pięknie, ale bycie królem wydawało mu się bardziej 
ekscytujące.
Za każdym razem, kiedy ojciec Gajusza, Juliusz, wracał do domu po długiej nieobecności, 
Aurelia zarządzała uroczyste posiłki w długim triklinium. Aurelia i jej mąż, oboje boso, 
spoczywali na sofach przed zastawionymi jedzeniem niskimi stołami. Gajusz i Marek 
siadywali obok na stołkach.
Chłopcy nie cierpieli takich posiłków. Nie wolno im było rozmawiać; musieli siedzieć w 
mozolnej ciszy w trakcie każdego dania i podsuwać posługującym niewolnikom palce do 
wytarcia, między jednym a drugim wetknięciem w tłuszcz. Choć apetyty im dopisywały, obaj 
byli przyuczeni, by nie urażać Aurelii zbyt szybkim jedzeniem, i chcąc nie chcąc, żuli i 
przełykali tak wolno jak dorośli, gdy tymczasem wieczorne cienie robiły się coraz dłuższe.
Gajusz, wykąpany i ubrany w czystą tunikę, pocił się z gorąca i czuł się nieswojo. Po 
bezpośredniości i swobodzie spotkania z ojcem na drodze nie było śladu; teraz ojciec 
rozmawiał z matką tak, jakby chłopców w ogóle nie zauważał. Gajusz obserwował matkę 
spod oka, wyczekując drżenia, które zapowiadało jeden z jej ataków. Z początku jej choroba 
go przerażała i doprowadzała do płaczu, ale wraz z upływem lat emocje w nim okrzepły i 
nawet czasami liczył na kolejny atak, bo wówczas jego i Marka odsyłano od stołu.
Usiłował słuchać i okazywać zainteresowanie rozmową, ale wszystkie słowa obracały się 
wokół doskonalenia praw i miejskich rozporządzeń. Ojciec nigdy nie wracał do domu z 
ekscytującymi opowieściami o egzekucjach czy cieszących się złą sławą ulicznych zbirach.
-Pokładasz w ludziach za dużo wiary, Juliuszu - mówiła Aurelia. - Oni są bezradni jak 
dziecko bez ojca. Niektórzy mają rozum i wrodzoną inteligencję, zgoda, ale większość 
wymaga opieki... - Głos Aurelii zamarł i zapadła cisza.
Juliusz uniósł wzrok i Gajusz zobaczył w jego oczach szarą
Rozdział 2
33
chmurę smutku i dziwne zakłopotanie, jak u kogoś, kto niechcący stał się świadkiem czyjejś 
intymności.
- Relia?
Głos ojca zmusił Gajusza do ponownego spojrzenia na matkę. Aurelia leżała jak posąg, z 
oczami wbitymi w niewidoczną dla innych, odległą scenę. Nagle dłoń jej zadrżała, twarz 
wykrzywiła się niby w dziecinnym grymasie i dreszcz, który zaczął się od dłoni, ogarnął całe 
ciało. Matka wyprężyła się, zgarniając ramieniem misy ze stołu i plując potokiem 
skrzekliwych dźwięków. Chłopcy mimo woli szarpnęli się do tyłu.
Juliusz poderwał się z sofy i wziął żonę w ramiona.
- Zostawcie nas samych - rozkazał i Gajusz z Markiem wyszli wraz z niewolnikami, 
zostawiając za sobą mężczyznę, który tulił do siebie wijącą się postać.
Następnego ranka Gajusza obudził Tubruk. -Wstań, chłopcze - powiedział, potrząsając go za 
ramię. -Matka chce cię widzieć.
Gajusz jęknął cicho, ale Tubruk miał dobry słuch.
-Nie bój się, po... po złej nocy ona jest zawsze spokojna.
Gajusz ubrał się w milczeniu i popatrzył na starego gladiatora.

- Czasami jej nienawidzę. Tubruk westchnął łagodnie.
- Żałuję, że jej nie znałeś, nim zaczęła chorować. Nuciła od rana do nocy i dom był zawsze 
szczęśliwy. Masz myśleć, że tak jest nadal. To nic, że matka nie może z tobą przebywać. Ona 
naprawdę cię kocha, przecież wiesz.
Gajusz kiwnął głową i byle jak przygładził włosy.
- Czy ojciec wrócił do miasta? - spytał, choć znał odpowiedź. Ojciec nie znosił poczucia 
bezradności.
- Wyjechał o świcie.
Gajusz westchnął i poszedł za starym gladiatorem przez chłodne korytarze, aż do 
pomieszczeń matki.
Matka siedziała w łóżku, wyprostowana, ze świeżo umytą twarzą i splecionymi, 
przerzuconymi do tyłu włosami. Była blada, ale uśmiechnęła się na widok Gajusza, a jemu 
udało się odwzajemnić uśmiech.
34
Imperator
- Podejdź bliżej, Gajuszu. Przepraszam, że cię wczoraj przestraszyłam.
Dał się wziąć w ramiona i trzymać w nich, nic nie czując. Jak mógł jej powiedzieć, że już się 
nie boi ataków? Widział je tak wiele razy, a każdy był gorszy od ostatniego. Wyczuwał 
podświadomie, że będzie jeszcze gorzej i że matka już go opuszcza, ale wolał
0  tym nie myśleć - wolał uśmiechnąć się, uścisnąć jej ramiona
1 odejść obojętnie.
- Co będziesz dziś robić? - spytała, odsuwając go od siebie. -To co zawsze. Mamy z Markiem 
trochę obowiązków - odpowiedział.
Skinęła głową i jakby o nim zapomniała. Odczekał parę sekund i kiedy nie padło już żadne 
słowo, odwrócił się i wyszedł.
Marek spotkał go przy bramie. Niósł sidła na ptaki. Popatrzył przyjacielowi prosto w oczy, po 
czym zagadnął beztrosko:
- Dziś czuję się szczęśliwy. Złapiemy jastrzębia, dwa jastrzębie. Przyuczymy je, będą nam 
siadały na ramionach i atakowały na rozkaz. Swetoniusz ucieknie na sam nasz widok.
Gajusz zachichotał i natychmiast pozbył się myśli o matce. Już tęsknił za ojcem, ale dzień 
zapowiadał się długi i zawsze było coś do zrobienia w lesie. Nie wierzył, by udał im się 
pomysł z jastrzębiami, ale gotów był się go trzymać aż do końca dnia i na wszystkich 
ścieżkach, które mieli przed sobą.
W zielonym mroku omal nie przeoczyli kruka, który siedział na niskiej gałęzi, niedaleko od 
zalanych słońcem pól. Marek zobaczył go pierwszy i aż zamarł, a potem zatrzymał dłonią 
Gajusza.
- Popatrz, jaki wielki! - wyszeptał, rozwijając przyniesione sidła. Przywarli do ziemi i 
poczołgali się parę kroków do przodu,
wlepiając oczy w ptaka. Nawet jak na kruka był wielki, i kiedy zbliżyli się do niego, 
rozpostarł ciężkie czarne skrzydła, machnął nimi leniwie i siadł na sąsiednim drzewie.
- Okrążymy go - wyszeptał Marek, podekscytowany, ilustrując polecenie ruchem dłoni.
Gajusz wyszczerzył radośnie zęby i poczołgał się przez poszycie szerokim łukiem, i starając 
się nie zgubić z oczu właściwego drzewa i omijać trzeszczące patyki i szeleszczące liście.
Rozdział 2
35
Kiedy wyłonił się z drugiej strony, ptak siedział na nowym miejscu, na przechylonym, 
zmurszałym pniu. Wspinaczka po czymś takim wyglądała na łatwą i Marek już zaczął sunąć 
ku ptakowi z gotowymi do zarzucenia sidłami.
Gajusz podkradł się bliżej.

Dlaczego on nie odfruwa? - pomyślał, patrząc na kruka, ale w tej samej chwili ptak zadarł 
wielką głowę i rozłożył skrzydła. Obaj chłopcy zastygli, lecz ptak chyba się uspokoił i Marek, 
dyndając nogami po obu stronach pnia, znów ruszył do góry.
Był już blisko swojej ofiary, kiedy się zląkł, że kruk znów od-frunie. Choć chyba się na to nie 
zanosiło: wielkie ptaszysko skakało po pniu i uschniętych gałęziach i nie wyglądało na 
przestraszone. Marek rozwinął sidła - coś, co na co dzień było zwykłą siatką z grubego 
sznurka, używaną w kuchniach do przechowywania cebuli, a co w rękach Marka zamieniło 
się w budzące grozę narzędzie do łapania ptaków - i wstrzymując oddech, wycelował nimi 
prosto w kruka. Ptak poderwał się z krzykiem oburzenia. Zatrzepotał skrzydłami raz jeszcze i 
wylądował w wiotkich gałązkach młodego drzewa, blisko Gajusza, który rzucił się na nie bez 
chwili namysłu.
Kiedy Marek zjeżdżał na dół po pniu, Gajusz wdrapywał się na delikatne drzewko. W pewnej 
chwili poczuł, że trzaska pod jego ciężarem, zgina się wpół i przyciska ptaka do ziemi 
plątaniną gałęzi. Marek, jakby tylko na to czekał, chwycił swoją zdobycz, zacisnął na niej 
ręce i triumfalnie podniósł w górę. Ale zdobycz nie zamierzała się poddać.
- Pomóż mi! On jest silny, wyrwie się! - zawołał Marek i Gajusz dołączył swoją parę rąk do 
walki z szamocącym się kłębkiem piór.
Nagle przeszył go koszmarny ból. Dziób był długi i krzywy jak włócznia z czarnego drzewa i 
kruk zacisnął go na dłoni chłopca, między kciukiem a palcem wskazującym.
- Odsuń go ode mnie! - krzyknął Gajusz. - On mi się dobrał do żywego mięsa!
Ból był nie do zniesienia i obaj chłopcy wystraszyli się nie na żarty. Marek za wszelką cenę 
starał się utrzymać kruka, a Gajusz usiłował uratować dłoń przed morderczym dziobem.
- Marku, nie mogę mu się wyrwać!
36
Imperator
- Musisz. Szarpnij za dziób - rzucił Marek z twarzą poczerwieniałą z wysiłku od trzymania 
rozwścieczonego ptaka.
- Nie mogę, jest ostry jak nóż! Wypuść kruka na wolność. -Nie wypuszczę. On jest nasz. 
Schwytaliśmy go w lesie, jak
myśliwi.
Gajusz jęknął z bólu.
-To raczej on nas schwytał. - Zamachał rozpaczliwie palcami i wtedy dziób się rozwarł, ale 
najwyraźniej z zamiarem powtórnego zatrzaśnięcia na machającej dłoni. Gajusz odetchnął z 
ulgą i odskoczył do tyłu, ściskając dłoń w pachwinie i zginając się wpół.
- Tak czy owak, to wojownik - powiedział Marek, uśmiechając się szeroko i usztywniając 
uścisk, by miotający się dziób nie mógł sięgnąć jego ręki. - Zabierzemy go do domu i 
będziemy tresować. Słyszałem, że kruki są inteligentne. Nauczy się sztuczek i pójdzie z nami 
na Pole Marsowe.
- Trzeba mu nadać imię. Coś wojennego - odrzekł Gajusz, ssąc poszarpaną skórę.
-Jak się nazywa bóg, który krąży jak kruk, a może trzyma kruka?
- Nie wiem, to chyba jeden z greckich bogów. Zeus?
- Nie, Zeus to chyba ten od sowy.
- Nie pamiętam żadnego od kruka, ale Zeus to dobre imię. Uśmiechnęli się jeden do drugiego, 
a kruk się uciszył i rozglądał wokół z pozornym spokojem.
- Zatem Zeus.
Wrócili do domu, z ptakiem uwięzionym w mocno zaciśniętych dłoniach Marka.
- Musimy go gdzieś ukryć - stwierdził Marek. - Twojej matce się nie podoba, że chwytamy 
zwierzęta. Pamiętasz, co było, jak się dowiedziała o lisie?
Gajusz skrzywił się i utkwił wzrok w ziemi.
- Obok stajni stoi pusty kojec dla kurcząt. Możemy go tam włożyć. Co jedzą kruki?

- Chyba mięso. Sprzątają pola bitewne. A może to wrony, nie kruki. Wyniesiemy z kuchni 
kilka okrawków i zobaczymy, czy je zje. Żaden kłopot.
Gajusz zamyślił się.
Rozdział 2
37
- Wiesz - powiedział po chwili - on musi mieć związane nogi, kiedy będziemy go uczyć, 
inaczej odfrunie.
Tubruk rozmawiał z trzema cieślami, którzy mieli naprawiać dach w jednym z budynków. 
Zauważył chłopców, gdy wchodzili na dziedziniec majątku, i skinął, by do niego podeszli. 
Chłopcy popatrzyli po sobie, rozważając, czy uda im się uciec, ale Tubruk, choć niby zajęty, 
nie pozwolił im zrobić więcej niż kilka kroków.
- Nie zrezygnuję z Zeusa - burknął pod nosem Marek. Gajusz zdołał jedynie skinąć głową i 
już byli przy grupie mężczyzn.
- Będę za kilka minut - rzucił za cieślami udającymi się do roboty Tubruk. - Tymczasem 
zdejmujcie dachówkę.
Odwrócił się do chłopców.
- Co to jest? Kruk, tak? Pewnie chory, skoro dał się złapać.
- Złapaliśmy go w lesie w sidła. Weszliśmy na drzewo i ściągnęliśmy go na dół - powiedział 
buntowniczo Marek.
Tubruk uśmiechnął się ze zrozumieniem i wyciągnął dłoń, aby pogłaskać długi dziób. Ptak 
wydawał się całkiem pozbawiony energii i dyszał prawie jak pies, odsłaniając przy tym wąski 
język.
- Biedactwo - mruknął. - Wygląda na przestraszonego. Co chcecie z nim zrobić?
- On się nazywa Zeus. Chcemy go przyuczyć jak szczeniaka, jak jastrzębia.
Tubruk potrząsnął głową.
- Nie możecie uczyć dzikiego ptaka, chłopcy. Jastrząb jest wychowywany wśród ludzi od 
pisklęcia, zajmuje się nim jeden człowiek, a mimo to nie przestaje być dziki. Jak odleci za 
daleko, może go stracić najlepszy nauczyciel. Zeus to całkiem wyrośnięty ptak. Jeśli go 
zatrzymacie, zdechnie.
-Możemy wykorzystać jeden ze starych kojców dla kurcząt -nalegał Gajusz. - Tam teraz nic 
nie ma. Będziemy go karmić i puszczać do lotu na sznurku.
Tubruk parsknął gniewnie.
- Czy wiecie, co dziki ptak robi w zamknięciu? Nie może znieść ścian wokół siebie. 
Zwłaszcza w tak małej przestrzeni jak jeden z tych kojców. Popadnie w przygnębienie, 
przestanie jeść i któregoś dnia z rozpaczy zacznie wyrywać sobie pióra. Będzie się ranić
38
Imperator
tak długo, aż umrze. Zeus, trzymany tutaj, wybierze śmierć, nie niewolę. Najlepsze, co 
możecie dla niego zrobić, to dać mu odfru-nąć. Nie sądzę, by dał się złapać, gdyby był 
zdrowy, więc tak czy inaczej umrze, ale przynajmniej niech spędzi ostatnie dni w lesie, na 
powietrzu, tam, gdzie jest jego miejsce. -Ale... - Marek zamilkł, patrząc na kruka.
- No - ponaglił Tubruk - wyjdźmy na pole i przyjrzyjmy się, jak fruwa.
Chłopcy popatrzyli na siebie z posępnymi minami i ruszyli za Tubrukiem za bramę. Tam 
stanęli i wpatrzyli się we wzgórza.
- Uwolnijcie go, chłopcy - powiedział Tubruk i coś w jego głosie sprawiło, że obaj na niego 
spojrzeli.
Marek podniósł i rozchylił dłonie, a Zeus dźwignął się w powietrze, rozłożył wielkie skrzydła 
i zaczął nabierać wysokości. Krakał na nich gniewnie tak długo, aż stał się jedynie czarnym 
punktem na niebie. Wtedy zobaczyli, jak schodzi w dół i znika między drzewami.
Tubruk położył szorstkie dłonie na karkach chłopców.

-Szlachetny czyn. A teraz do roboty. Nagromadziło się sporo obowiązków, które czekają na 
waszą łaskawą uwagę. Marsz do środka.
Pokierował chłopcami przez bramę, na dziedziniec, i nim sam za nimi ruszył, popatrzył raz 
jeszcze przez pola, na las.
ROZDZIAŁ III
1 ego lata rozpoczęła się formalna edukacja chłopców. Obaj byli traktowani jednakowo, 
Marek więc tak samo jak Gajusz pobierał nauki niezbędne do kierowania majątkiem, choć 
mniejszym. Poza książkową łaciną, którą wbijano im do głów od urodzenia, uczono ich 
historii sławnych bitew, taktyki wojennej, a także tego, jak dawać sobie radę z ludźmi, 
pieniędzmi i długami. Kiedy następnego roku Swetoniusz odjechał do legionu w Afryce, obaj, 
Gajusz i Marek, zaczęli się uczyć greckiej retoryki i sztuki dyskutowania, co miało im się 
przydać w przyszłości, jako młodym senatorom, zajmującym się oskarżaniem czy obroną 
obywateli.
Chociaż trzystu członków senatu spotykało się tylko dwa razy każdego lunarnego miesiąca, 
ojciec Gajusza przebywał w Rzymie za każdym razem dłużej, ponieważ republika musiała 
wkładać wiele wysiłku w radzenie sobie z nowymi koloniami i szybko narastającym 
bogactwem i potęgą. Całymi miesiącami jedynymi dorosłymi, których widywali Gajusz i 
Marek, oprócz Aurełii, byli ich opiekunowie, którzy zjawiali się w głównym domu o świcie, a 
znikali o zachodzie słońca z denarami podzwaniającymi w fałdach tóg. Oczywiście był 
jeszcze Tubruk, ta nieustająca obecność, zawsze przyjazna i nie tolerująca ze strony chłopców 
żadnych szaleństw. Nim Swetoniusz wyjechał, stary gladiator przemaszerował pięć mil do 
domu sąsiadów i odczekał jedenaście godzin, od świtu do zmroku, by mu pozwolono 
zobaczyć ich najstarszego syna. Nie powiedział Gajuszowi, co z tego wynikło, ale wrócił z 
uśmiechem i nim poszedł do stajni, by obejrzeć nowo
40
Imperator
sprowadzone klacze, zwichrzył włosy chłopca swoją wielką jak łopata dłonią.
Ze wszystkich opiekunów Gajusz i Marek najbardziej lubili We-paksa, młodego, wysokiego i 
szczupłego Greka. Zawsze przychodził do ich majątku pieszo, a przed powrotem do miasta 
starannie przeliczał monety. Spotykali się z nim dwa razy na tydzień w małym pokoiku, który 
ojciec Gajusza przeznaczył na lekcje. Było to proste pomieszczenie, z kamienną podłogą i 
gołymi ścianami. W obecności innych nauczycieli, monotonnie brnących przez strofy Homera 
i łacińską gramatykę, obaj chłopcy często wiercili się na drewnianych ławkach albo bujali w 
obłokach, dopóki ostre smagnięcie trzcinki nie sprowadziło ich na ziemię. Wielu było 
naprawdę surowych i uczniom, w liczbie zaledwie dwóch, trudno było odwrócić ich uwagę. 
Pewnego razu Marek narysował rylcem na tabliczce świnię z twarzą i brodą opiekuna. Został 
przyłapany w chwili, kiedy chciał pokazać rysunek Gajuszowi, i musiał wyciągnąć dłoń na 
trzy niemiłosiernie mocne uderzenia.
Wepaks nie przynosił trzcinki. Za każdym razem miał ze sobą jedynie grubą płócienną torbę 
pełną glinianych tabliczek i figurek niebieskich i czerwonych, dwie wrogie armie. O 
wyznaczonej godzinie odsuwał ławki w kąt pokoju i rozstawiał figurki, aby przedstawić 
słynną bitwę z przeszłości. Po roku takiej nauki chłopcy musieli bezbłędnie rozpoznawać 
sylwetki i imiona wodzów obu stron. Wepaks nie ograniczał się do wojen rzymskich; czasami 
maleńkie koniki i figurki legionistów przedstawiały Partów, Greków czy Kartagińczyków. 
Wiedząc, że mają do czynienia z Grekiem, chłopcy wymusili na młodym mężczyźnie, by 
przerobił z nimi bitwy Aleksandra i opowiedział ekscytującą legendę o nim i o tym, co 
Aleksander osiągnął w tak młodym wieku. Wepaks się ociągał; nie chciał uchodzić za kogoś, 
kto faworyzuje własną historię, ale w końcu dał się przekonać i pokazał im wszystkie ważne 
bitwy, zapisane w historii i wykreślone na mapach. Omawiając greckie wojny, Wepaks 

posługiwał się jedynie pamięcią i na pamięć wprowadzał i usuwał z pól bitewnych 
poszczególne figurki.
Nauczyciel zapoznał chłopców z imionami wodzów i głównych aktorów każdego konfliktu, 
każdej sceny politycznej i historycznej
Rozdział 3
41
w czasach, w których żyli. Sprawił, że małe gliniane postaci ożyły przed oczami Marka i 
Gajusza, i za każdym razem, kiedy dwie cudowne godziny dobiegały końca, popatrywali 
tęsknie, jak powoli i z wielką dbałością pakuje figurki do toreb.
Pewnego dnia, kiedy chłopcy przyszli na lekcje, gliniani żołnierze zajmowali prawie całą 
posadzkę. Armie wyruszały do wielkiej bitwy i Gajusz szybko policzył szeregi niebieskich i 
czerwonych, a potem szybko je w myślach przemnożył, tak jak uczył nauczyciel arytmetyki.
- Powiedz mi, co widzisz - poprosił go Wepaks.
- Dwie wrogie armie, jedna w sile ponad pięćdziesięciu tysięcy, druga prawie czterdziestu. 
Czerwona to... czerwona to Rzymianie, sądząc po legionie ciężkozbrojnej piechoty 
ustawionej z przodu. Są wspierani przez jazdę na prawym i lewym skrzydle, ale naprzeciw 
mają konnicę niebieskich. Po stronie niebieskich są procarze i osz-czepnicy, ale nie widzę 
łuczników, tak więc atak nastąpi z bliska. Z grubsza siły wyglądają na równe. Zanosi się na 
długą i ciężką bitwę.
Wepaks skinął głową.
- Czerwoni  to  rzeczywiście  Rzymianie,   świetnie  wyszkoleni i zdyscyplinowani weterani 
wielu bitew. Ale jeśli ci powiem, że wśród niebieskich są Galowie, Celtiberowie, Numidowie 
i Karta-gińczycy? Czy to wpłynie na ostateczny wynik?
W oczach Marka pojawił się błysk zainteresowania.
- To może znaczyć, że patrzymy na armię Hannibala. Ale gdzie jego słynne słonie? Nie 
przyniosłeś słoni? - Marek popatrzył z nadzieją na płócienny worek.
-Tak, Rzymianie napotkali armię Hannibala, lecz do czasu tej bitwy jego słonie wyginęły. 
Później sprowadził nowe i ich atak budził powszechną grozę, ale tu musiał się obejść bez 
nich. No więc, armia nieprzyjaciela przewyższa go liczebnie o dwa legiony. Jego siły są 
różnorodne, podczas gdy rzymskie jednolite. Jaki inny czynnik może wpłynąć na wynik?
-Ukształtowanie terenu - zawołał Gajusz. - Gdyby był na wzgórzu, jego jazda mogłaby 
rozbić...
Wepaks zamachał przecząco.
- Bitwa toczy się na równinie. Jest chłodno, a powietrze jest
42
Imperator
przezroczyste. Hannibal powinien przegrać. Chcielibyście zobaczyć, w jaki sposób 
zwyciężył?
Gajusz wpatrzył się w bitewne szyki. Wszystko wskazywało na przyszłą przegraną 
niebieskich. Podniósł wzrok.
- Czy możemy przesuwać żołnierzy, kiedy będziesz objaśniał? Wepaks uśmiechnął się.
- Oczywiście. Dzisiaj, aby bitwa odbyła się tak jak przed wiekami, potrzebuję was obu. Weź 
rzymską stronę, Gajuszu. Marek i ja będziemy siłami Hannibala.
Trzy uśmiechnięte twarze pochyliły się nad szeregami glinianych postaci.
- Bitwa pod Kannami, sto dwadzieścia sześć lat temu. Każdy mężczyzna, który w niej 
walczył, jest pokryty pyłem historii, każdy miecz zardzewiały, ale lekcje są przecież po to, by 
się uczyć.
Wepaks musiał zrobić każdego glinianego żołnierza i każdego konia, żeby odtworzyć tę 
bitwę, uzmysłowił sobie Gajusz. I nawet jeśli każdego żołnierza policzyć za pięciuset, to i tak 
wszystko razem zajmowało większość wolnej przestrzeni lekcyjnego pokoju.

- Gajuszu, jesteś Emiliuszem Paulusem i Terencjuszem Warro-nem w jednej osobie, 
doświadczonymi rzymskimi dowódcami. Szereg za szeregiem będziesz szedł prosto na 
wroga, nie pozwalając na niesubordynację ani rozluźnienie dyscypliny. Masz znakomitą 
piechotę.

Gajusz, skupiony, zaczął przesuwać piechotę do przodu.
- Wspomóż się jazdą, Gajuszu. Nie zostawiaj jej z tyłu, jeśli nie chcesz zostać otoczony.
Chłopiec kiwnął głową i przeniósł małe gliniane koniki prosto do walki z ciężką jazdą 
Hannibala.
-Marku, nasza piechota musi wytrzymać napór. Idziemy do przodu, na nieprzyjaciela, nasza 
jazda wciągnie do bitwy na skrzydłach ich jazdę i powstrzyma ją.
W napięciu i w milczeniu wszyscy trzej przesuwali swoje figurki, aż armie stanęły naprzeciw 
siebie, twarzą w twarz. Gajusz i Marek wyobrazili sobie, że powietrze przeszywają wojenne 
zawołania i parskanie koni.
- A teraz żołnierze padają - mruknął Wepaks. - W starciu z najlepiej wyćwiczonym wrogiem, 
z jakim kiedykolwiek niebiescy się
Rozdział 3
43
zmierzyli, szeregi naszej piechoty zaczynają się łamać. - Puścił dłonie w ruch i poprzesta wiał 
figurki na nowe pozycje, ponaglając chłopców, by zrobili to samo.
Na posadzce przed nimi rzymskie legiony napierały na środek szyku bojowego Hannibala, 
łamiąc jeden szereg żołnierzy za drugim. Pogrom był bliski.
- Nie mogą nas powstrzymać - wyszeptał Gajusz, widząc coraz bardziej wyginający się łuk 
niebieskich figurek, ustępujących przed rzymskimi legionami. Zatrzymał dłoń i objął 
spojrzeniem całe pole bitwy. Jazda stała nieruchomo, w krwawym zwarciu z wrogiem. Marek 
i Wepaks dalej przesuwali figurkę po figurce. Gajusz otworzył szeroko oczy; nagle zrozumiał 
cały plan Hannibala. - Nie pójdę dalej - powiedział.
Na twarzy Wepaksa pojawił się zagadkowy uśmiech.
- Tak prędko, Gajuszu? Zauważyłeś niebezpieczeństwo, którego ani Paulus, ani Warron nie 
widzieli do czasu, aż było za późno? Posuń swoich ludzi do przodu, bitwa musi zostać 
rozegrana.
Wepaks najwyraźniej dobrze się bawił, ale nie Gajusz. Chłopca irytowało, że musi wykonać 
ruch, który kiedyś doprowadził do zniszczenia rzymskiej armii.
Rzymskie legiony przetoczyły się gładko przez siły Kartagińczy-ków, ponieważ wróg im na 
to pozwolił. Szeregi niebieskich szybko odstąpiły do tyłu i straciły nie więcej ludzi, niż to 
było konieczne dla pierwszej linii. Następnie wycofane szeregi przesunięto na skrzydła, 
gotując czerwonym pułapkę jeszcze większą, i po tym, co Wepaks nazwał kwestią kilku 
godzin, cała armia rzymska, otoczona z trzech stron, dała się schwytać w sidła zastawione 
przez Hannibala. Tymczasem rzymska jazda wciąż była związana przez równie sprawne siły i 
ostateczna scena wymagała odrobiny wyjaśnienia, by ukazać jej grozę.
-Większość Rzymian nie mogła walczyć, zamknięta w gruncie rzeczy w środku własnych 
formacji. Ludzie Hannibala zabijali wroga przez cały dzień, zaciskając morderczą pętlę, aż na 
placu boju nie pozostał ani jeden żywy żołnierz. To było unicestwienie na rzadko spotykaną 
skalę. Z wielu bitew uchodzili z życiem przynajmniej ci, którzy uciekli, ale tamci Rzymianie, 
otoczeni ze wszystkich stron, nie mieli dokąd uciekać.

44
Imperator
Zapadło długie milczenie; Marek i Gajusz odtwarzali sobie w wyobraźni wszystkie 
zapamiętane szczegóły.

-Na dzisiaj koniec, chłopcy. W następnym tygodniu pokażę wam, jaką naukę wynieśli 
Rzymianie z tamtej porażki i z innych, zadanych ręką Hannibała. To prawda, tu nie wykazali 
się wyobraźnią, ale potem walczyli pod nowym wodzem, znanym z pomysłowości i odwagi. 
Wódz ten starł się z Hannibalem w bitwie pod Zamą, czternaście lat później, i wynik tego 
spotkania był całkiem inny.
—Jak się nazywał? - spytał podniecony Marek.
- Przy narodzinach nadano mu imię Publiusz Scypion, ale z racji wygranych bitew z 
Kartaginą zyskał przydomek Scypiona Afrykańskiego.
Do dziesiątych urodzin Gajusz wyrósł na silnego i sprawnego fizycznie chłopca. Radził sobie 
ze wszystkimi końmi, nawet z takimi, które wymagały twardej ręki. Wszystkie zdawały się 
uspokajać pod jego dotykiem i reagować na każde słowo. Tylko jeden nie pozwolił się 
ujeździć i zrzucił Gajusza z grzbietu jedenaście razy, aż w końcu, nim zwierzę zdołało zabić 
któregoś z chłopców, Tubruk je sprzedał.
Tubruk, pod nieobecność ojca, zarządzał w pewnej mierze finansami majątku. Mógł 
decydować, według własnego rozeznania, na co obrócić dochód ze sprzedaży zboża i żywego 
inwentarza. Tubrukowi ufano wielce i jak rzadko komu. Nie od niego jednak zależało, kto 
będzie uczył chłopców sztuki wojennej. Ta, jak i każda inna decyzja dotycząca ich 
wychowania, należała do ojca. Według rzymskiego prawa ojciec Gajusza mógł chłopców 
choćby udusić czy sprzedać w niewolę, gdyby był z nich niezadowolony. Jego władza we 
własnym gospodarstwie była absolutna, a jego życzliwości i dobrej woli lepiej było nie 
nadużywać.
Juliusz wrócił do domu na uroczystość urodzin syna. Po trudach podróży, przy kąpieli w 
źródlanej wodzie usługiwał mu Tubruk. Ojciec Gajusza, choć dziesięć lat starszy niż 
gladiator, starzał się ładnie i Tubruk, poprzez opary gorącej wody, z przyjemnością 
obserwował jego pociemniałą od słońca sylwetkę. Oczekiwał bez słowa, aż jego pan będzie 
miał dość powolnego zanurzania się
44
Imperator
Zapadło długie milczenie; Marek i Gajusz odtwarzali sobie w wyobraźni wszystkie 
zapamiętane szczegóły.
- Na dzisiaj koniec, chłopcy. W następnym tygodniu pokażę wam, jaką naukę wynieśli 
Rzymianie z tamtej porażki i z innych, zadanych ręką Hannibala. To prawda, tu nie wykazali 
się wyobraźnią, ale potem walczyli pod nowym wodzem, znanym z pomysłowości i odwagi. 
Wódz ten starł się z Hannibalem w bitwie pod Zamą, czternaście lat później, i wynik tego 
spotkania był całkiem inny.
-Jak się nazywał? - spytał podniecony Marek.
- Przy narodzinach nadano mu imię Publiusz Scypion, ale z racji wygranych bitew z 
Kartaginą zyskał przydomek Scypiona Afrykańskiego.
Do dziesiątych urodzin Gajusz wyrósł na silnego i sprawnego fizycznie chłopca. Radził sobie 
ze wszystkimi końmi, nawet z takimi, które wymagały twardej ręki. Wszystkie zdawały się 
uspokajać pod jego dotykiem i reagować na każde słowo. Tylko jeden nie pozwolił się 
ujeździć i zrzucił Gajusza z grzbietu jedenaście razy, aż w końcu, nim zwierzę zdołało zabić 
któregoś z chłopców, Tubruk je sprzedał.
Tubruk, pod nieobecność ojca, zarządzał w pewnej mierze finansami majątku. Mógł 
decydować, według własnego rozeznania, na co obrócić dochód ze sprzedaży zboża i żywego 
inwentarza. Tubrukowi ufano wielce i jak rzadko komu. Nie od niego jednak zależało, kto 
będzie uczył chłopców sztuki wojennej. Ta, jak i każda inna decyzja dotycząca ich 
wychowania, należała do ojca. Według rzymskiego prawa ojciec Gajusza mógł chłopców 
choćby udusić czy sprzedać w niewolę, gdyby był z nich niezadowolony. Jego władza we 

własnym gospodarstwie była absolutna, a jego życzliwości i dobrej woli lepiej było nie 
nadużywać.
Juliusz wrócił do domu na uroczystość urodzin syna. Po trudach podróży, przy kąpieli w 
źródlanej wodzie usługiwał mu Tubruk. Ojciec Gajusza, choć dziesięć lat starszy niż 
gladiator, starzał się ładnie i Tubruk, poprzez opary gorącej wody, z przyjemnością 
obserwował jego pociemniałą od słońca sylwetkę. Oczekiwał bez słowa, aż jego pan będzie 
miał dość powolnego zanurzania się
Rozdział 3
45
w basenie i odpoczynku na płyciźnie marmurowych schodów, tuż przy dopływie, gdzie woda 
była najcieplejsza.
Juliusz położył się na plecach na zimnym obramowaniu basenu i spojrzał na Tubruka.
- Sprawozdanie - powiedział i zamknął oczy.
Tubruk stanął sztywno i wyliczył zyski i straty z poprzedniego miesiąca. Ze wzrokiem 
wbitym w ścianę mówił płynnie o drobnych kłopotach i sukcesach, nie korzystając z 
jakichkolwiek zapisków. Wreszcie skończył i czekał w milczeniu. Po chwili niebieskie oczy 
jedynego człowieka, jaki kiedykolwiek zatrudnił go, nie upominając się o prawo własności, 
otworzyły się raz jeszcze i zatrzymały na nim, czyste i nie zmącone przez gorące powietrze 
basenu.
-Jak moja żona?
Twarz Tubruka pozostawała jednakowo beznamiętna. Czy był sens mówić temu mężczyźnie, 
że stan Aurelii znów się pogorszył? Niegdyś piękna, po porodzie przez kilka miesięcy była 
bliska śmierci. Potem już zawsze zdawała się niepewnie trzymać na nogach i dom już nigdy 
nie rozbrzmiewał śmiechem i nie wypełniał się kwiatami, które znosiła z dalekich łąk i pól.
-Lucjusz robi, co może, lecz Aurelia nie czuje się lepiej... Przez parę dni, kiedy miała atak, 
musiałem trzymać chłopców z daleka.
Twarz Juliusza stężała, a żyły na szyi, nabrzmiałe od gorąca, zaczęły gniewnie pulsować.
- Czy lekarze naprawdę są bezradni? Biorą ode mnie złoto bez najmniejszych skrupułów, a za 
każdym razem, kiedy wracam do domu, jej stan się tylko pogarsza.
Tubruk zacisnął usta. Pewne rzeczy należy po prostu znosić, wiedział to. Bicz spada i rani, a 
jedyne, co możesz zrobić, to przeczekać to spokojnie.
Aurelia czasami rwała na sobie ubranie na strzępy i siedziała skulona w jakimś kącie aż do 
czasu, gdy głód ją stamtąd wypędzał. W inne dni była prawie tą samą kobietą, którą kochał od 
chwili, kiedy zjawił się w majątku, ale potem znów następowały długie okresy szaleństwa. 
Rozmawiała o zbiorach i ni stąd, ni zowąd nagle przechylała głowę, aby nasłuchiwać swojego 
głosu, jakby to nie ona mówiła, ale ktoś inny, dla niej tylko widoczny, i już nie zwracała na 
nikogo uwagi.

46
Imperator
Kolejny strumień gorącej wody zakłócił wolno płynącą ciszę i Juliusz westchnął, jakby 
zasyczała para.
- Słyszałem, że Grecy są dobrymi medykami. Zatrudnij jednego z nich i zwolnij tych 
głupców. Jeśli któryś będzie twierdził, że tylko dzięki jego umiejętnościom nie następuje 
pogorszenie, każ go wy-chłostać i wyrzucić za bramę. Sprowadź jakąś kobietę. Uzdra-
wiaczkę. Dolegliwości kobiet są inne niż nasze i nie zdziwiłbym się, gdyby to kobieta 
pomogła Aurelii.
Niebieskie oczy znów się zamknęły i zanurzona w wodzie postać mogła uchodzić za 
pierwszego lepszego Rzymianina. Juliusz jednak nie był człowiekiem bezbarwnym. Nosił się 
jak żołnierz, a widniejące tu i tam na ciele białe kreski blizn świadczyły o dawnych czynach. 

Tubruk wiedział, że jego pan cieszy się w senacie opinią człowieka gwałtownego. Nie 
prowadził interesów na wielką skalę, ale tego, z czego żył, bronił zaciekle. W rezultacie z 
jednej strony ludzie kupczący władzą nie byli przez niego niepokojeni, z drugiej byli zbyt 
leniwi, by rzucać mu wyzwanie w dziedzinach, w których sobie dobrze radził. To 
wystarczało, by majątek dobrze prosperował i by mogli zatrudnić najdroższych lekarzy, 
jakich Tubruk mógłby znaleźć. Stracone pieniądze, Tubruk był pewien, ale czyż nie po to są, 
by posługiwać się nimi w potrzebie?
- Chcę założyć winnicę na południowych krańcach. Jest tam doskonała ziemia pod krzewy 
czerwonych.
Znów przeszli do rozmowy o gospodarstwie i Tubruk, jak zwykle, nie musiał sięgać do 
zapisków, po latach składania sprawozdań i dyskusji z Juliuszem. Dwie godziny później pan 
w końcu się uśmiechnął.
- Dobrze się spisujesz. Wiedzie nam się i jesteśmy coraz silniejsi. Tubruk kiwnął głową i 
odwzajemnił uśmiech. Podczas rozmowy
Juliusz ani razu nie spytał go o zdrowie czy osobiste szczęście. Obaj wiedzieli, że należy 
mówić o sprawach poważnych, a z małymi kłopotami radzić sobie samemu. Ich związek 
opierał się na zaufaniu - nie między równymi, ale między pracodawcą a tym, którego 
kompetencje pracodawca docenia. Tubruk przestał być niewolnikiem, lecz nie przestał być 
wyzwoleńcem i ludzie wolno urodzeni nigdy nie mogli mu całkowicie ufać.
-Jest jeszcze jedna sprawa, bardziej osobista - ciągnął Juliusz. -
J§:
Rozdział 3
47
Przyszła pora, by mój syn zaczął się uczyć rzemiosła wojennego. W pewnej mierze 
zaniedbuję ojcowskie obowiązki, a przecież mężczyzna najbardziej może się spełnić przy 
wychowaniu własnego syna. Chcę być z niego dumny i martwię się, że moje wciąż 
przedłużające się nieobecności zaszkodzą chłopcu.
Tubruk pokiwał zgodnie głową, ucieszony takimi słowami.
- W mieście jest wielu znawców przedmiotu, nauczycieli chłopców i młodzieńców z bogatych 
rodzin.
-Wiem o nich, niektórych mi polecano. Nawet sprawdziłem, czego potrafią dokonać, 
odwiedzając miejskie wille. Ale nie byłem pod wrażeniem, Tubruk. Zobaczyłem młodych 
ludzi zarażonych nowymi poglądami filozoficznymi, zobaczyłem, że za duży nacisk kładzie 
się na doskonalenie umysłu, a za mały na sprawność ciała i wrażliwość serca. Co dobrego 
wynika z umiejętności zabawiania się logiką, jeśli twoja bojaźliwa dusza wzdraga się przed 
trudem? Nie, tak jak ja to widzę, prócz kilku wyjątków, moda rzymska wyprodukuje 
słabeuszy. Chcę, by Gajusza uczyli ludzie, na których mogę polegać, i myślę o tobie. Nie 
zawierzyłbym nikomu innemu, gdy chodzi o tak poważny obowiązek.
Tubruk potarł brodę zmartwiony.
- Nie mogę uczyć czegoś, czego uczyłem się jako żołnierz i gladiator, panie. Nie wiem, jak 
swoją wiedzę przekazać innym.
Juliusz zmarszczył niecierpliwie czoło, ale nie naciskał. Tubruk zawsze dobrze ważył słowa.
- Zatem poświęć swój czas i uczyń go sprawnym i twardym jak skała. Każ mu biegać i 
jeździć konno każdego dnia, wciąż i wciąż, aż będzie zdolny mnie zastąpić. Inni, których 
znajdziemy, nauczą go sztuki zabijania i rozkazywania ludziom w bitwie.
- A co z drugim chłopcem, panie?
- Z Markiem? A co ma być?
- Też będziemy go uczyć?
Juliusz znów zmarszczył czoło i przez kilka sekund wpatrywał się w przeszłość.

- Tak. Obiecałem to jego ojcu, kiedy umierał. Matka Marka nie nadawała się do 
wychowywania dziecka i to jej ucieczka praktycznie zabiła starego człowieka. Od początku 
była dla niego za młoda. Kiedy ostatni raz o niej słyszałem, niewiele się różniła od prosty-
48
Imperator
tutki ze śródmiejskich kwartałów Rzymu, więc chłopiec dalej będzie mieszkał w moim domu. 
Rozumiem, że on i Gajusz nadal są przyjaciółmi?
-Jak bliźniacze kłosy zboża. I zawsze w tarapatach.
- Koniec z tarapatami. Od dziś będą się uczyć dyscypliny.
- Moja w tym głowa, panie.
Gajusz i Marek podsłuchiwali za drzwiami. Oczy Gajusza rozbłysły podnieceniem. 
Wyszczerzył zęby w uśmiechu, obracając się do Marka, ale jego uśmiech zgasł, kiedy 
spojrzał na pobladłą twarz przyjaciela i zaciśnięte usta.
- Co z tobą, Marku?
- Powiedział, że moja matka jest prostytutką - wysyczał Marek. W jego oczach pojawiły 
niebezpieczne iskry i Gajusz powstrzymał się z żartobliwą odpowiedzią.
- Powiedział, że słyszał. To plotki. Jestem pewien, że tak nie jest.
- Powiedzieli mi, że umarła, tak samo jak ojciec. A ona uciekła. Zostawiła mnie. - Oczy 
Marka wypełniły się łzami. - Mam nadzieję, że naprawdę jest prostytutką. Mam nadzieję, że 
jest niewolnicą i że zgniją jej płuca, i że umrze. - Zakręcił się i uciekł, młócąc zawzięcie 
ramionami i nogami.
Gajusz westchnął i zrezygnował z pogoni. Marek prawdopodobnie schowa się w stajniach i 
przesiedzi w jakimś kącie na słomie kilka godzin. Jeśli za wcześnie go znajdzie, padną 
niepotrzebne słowa, a może i ciosy. Jeśli zostawi go w spokoju, po jakimś czasie jego szybkie 
myśli poszybują ku innym sprawom i nastrój mu się odmieni.
Taką ma naturę i inaczej nie będzie, pomyślał Gajusz, ponownie przyciskając ucho do 
szczeliny między drzwiami a framugą, co pozwalało mu słyszeć dwóch mężczyzn 
rozprawiających o jego przyszłości.
- ...wypuszczone po raz pierwszy, tak mówią. To będzie potężne widowisko. Cały Rzym 
powinien się tam znaleźć. Wśród gladiatorów, poza niewolnikami, mają być także 
wyzwoleńcy, których zwabiły z powrotem na arenę złote monety. Plotkują nawet o Reniuszu.
- Reniusz to już starzec! Walczył jeszcze za mojej młodości -mruknął Juliusz 
niedowierzająco.
Rozdział 3
49
- Może potrzebuje pieniędzy. Niektórzy ludzie żyją ponad stan, jeśli mnie rozumiesz. Sława 
pozwoliła mu na zaciąganie wielkich długów, ale w końcu za wszystko trzeba płacić.
-Może by tak zatrudnić jego, niechby uczył Gajusza... pamiętam, że kiedyś brał uczniów. 
Choć to było dawno temu. Tak czy owak nie mogę uwierzyć, że znów stanie do walki. 
Postaraj się więc o cztery bilety, bo moje zainteresowanie rośnie z chwili na chwilę. Nie 
mówiąc o chłopcach, ci dopiero będą się cieszyć z wycieczki do samego miasta.
- Dobrze, choć lepiej poczekajmy, aż będzie po walce, zanim zaoferujemy mu pracę. 
Powinien być tani, jak się trochę wykrwawi - zauważył drwiąco Tubruk.
-Martwy będzie jeszcze tańszy. Ale to straszne, co mówię, za nic nie chciałbym zobaczyć, jak 
umiera. Kiedy był młody, szedł jak burza. Widziałem, jak go wystawiano przeciwko czterem 
czy pięciu innym. Pewnego razu, do walki z dwoma, nawet zawiązano mu oczy. Położył ich 
na miejscu.
-A ja widziałem, jak się przygotowywał do tych pojedynków. Szata, której używał, pozwalała 
w dostatecznym świetle zobaczyć zarysy jego ciała. Już sam taki widok dawał mu przewagę. 
Jego przeciwnicy myśleli, że jest niewidomy.

-Jadąc do Rzymu, zabierz ze sobą sporą sakiewkę na zatrudnienie nauczycieli. Na stadionie z 
łatwością ich znajdziemy, lecz do oceny tężyzny ciała i odpowiedzialności potrzebne mi 
twoje oko.
-Jak zawsze jestem do usług, a po bilety poślę jeszcze dzisiaj. Coś więcej, panie?
-Tylko moje podziękowania. Wiem, jak sprawnie zarządzasz majątkiem i że to dzięki tobie 
utrzymujemy się na powierzchni. Podczas gdy moi koledzy senatorowie zamartwiają się, jak 
bardzo ich bogactwa są uszczuplane, ja mogę spać spokojnie i śmiać się z ich kłopotów.
Gajusz słysząc, że ojciec zostaje, czmychnął sprzed drzwi i pobiegł do stajni, do Marka. W 
połowie drogi jednak przystanął i oparł się o chłodną białą ścianę. A jeśli Marek wciąż jest 
zły? Nie, z pewnością coś takiego jak perspektywa biletu na igrzyska - i to ze spuszczonymi z 
uwięzi lwami! - rozwieje jego smutki. Z nowym entuzjazmem i ze słońcem za plecami 
popędził w dół stoku do
50
Imperator
drewnianych, pobielanych wapnem budynków gospodarczych, w których trzymano konie 
robocze i woły. Skądś dobiegał głos matki, wołający go po imieniu, ale zignorował go tak 
samo, jak zignorowałby piskliwy krzyk ptaka. To był dźwięk, który go dotykał, lecz 
pozostawiał nieczułym.
Chłopcy znaleźli ciało kruka blisko miejsca, gdzie go zobaczyli pierwszy raz, na skraju lasu 
należącego do majątku. Ptak leżał w wilgotnych liściach, sztywny i ciemny, i to Marek 
spostrzegł go pierwszy, a na widok takiego odkrycia przygnębienie i złość wyparowały z 
niego natychmiast.
- Zeus - wyszeptał. - Tubruk mówił, że jest chory. - Przykucnął przy ścieżce i wyciągnął rękę, 
by pogłaskać wciąż jeszcze lśniące pióra.
Gajusz przykucnął tuż obok.
- Kruki to zła wróżba, pamiętaj.
- Nie Zeus. On tylko szukał miejsca do umierania. Powodowany impulsem Marek wziął w 
dłonie ptaka, tak samo
jak przedtem. Ptak już nie był waleczny, jego głowa leżała bezwładnie, jakby podtrzymywana 
jedynie przez skórę, otwarty dziób zwisał, a oczy były dwiema wyschniętymi, pustymi 
jamami. Marek dalej głaskał pióra.
-Powinniśmy go spalić. Wyprawić mu honorowy pogrzeb -powiedział Gajusz. - Wiesz, 
pobiegnę do kuchni po lampę, a potem wzniesiemy stos pogrzebowy i polejemy go oliwą. To 
byłby dobry sposób, aby go pożegnać.
Marek zgodził się i położył Zeusa ostrożnie na ziemi.
- Był wojownikiem. Zasługuje na coś więcej niż zgnicie. Jest tu pełno suchego drewna. Ty leć 
po lampę, a ja zostanę i ułożę stos.
-Wrócę jak najszybciej - odrzekł Gajusz, podrywając się do biegu.,- Pomyśl o modlitwie czy 
czymś podobnym.
Ruszył pędem do majątku, a Marek został sam z ptakiem. Poczuł się dziwnie poważny, jak 
gdyby przygotowywał jakiś religijny rytuał. Nazbierał leśnego suszu i ułożył go w kwadrat, 
zaczynając od dobrze wysuszonych konarów i kończąc na cienkich gałązkach i suchych 
liściach. Robił wszystko powoli i z namaszczeniem. Pośpiech wydawał mu się niewskazany.
Rozdział 3
51
Kiedy Gajusz wracał, las był cichy i spokojny. Szedł powoli, niósł starą kuchenną lampę i 
osłaniał nikły, tańczący na naoliwionym knocie płomień. Zastał Marka siedzącego na suchej 
ścieżce, obok Zeusa, który spoczywał na zgrabnym stosie.
- Muszę pilnować, by płomień nie zgasł, kiedy będę lał oliwę. Stos musi szybko zapłonąć. 
Lepiej odmówmy modlitwę teraz.

Ciemniało i migoczące, żółte światło lampy zdawało się potężnieć i rozjaśniać twarze 
chłopców stojących nad małymi zwłokami.
-Jowiszu, władco wszystkich bogów, pozwól ptakowi odlecieć z powrotem do świata 
podziemi. Był wojownikiem i umarł wolny - powiedział Marek spokojnym, cichym głosem.
Gajusz przechylił lampę i pilnując płomienia, polał oliwą ptaka i leśny susz. Następnie 
podpalił stos.
Przez pewien czas nic się nie działo, poza cichym skwierczeniem, aż nagle buchnęły 
płomienie i ogień szybko się rozprzestrzenił. Chłopcy stali w milczeniu i obserwowali, jak 
pióra zajmują się od ognia i jak palą się z potwornym smrodem.
-Jak będzie po wszystkim, zbierzemy prochy i zakopiemy je w ziemi albo rozsypiemy po 
całym lesie czy strumieniu - szepnął Gajusz.
Marek skinął tylko głową.
Gajusz wylał na stos resztę oliwy. Lampa zgasła, ale płomienie ogarnęły stos z nową siłą i 
pióra się spaliły, z wyjątkiem kilku na głowie.
W końcu wypaliły się resztki oliwy i po ogniu pozostał jedynie czerwony żar.
- Chyba go upiekliśmy - szepnął Gajusz. - Ogień nie był dość gorący.
Kruk, choć przysypany popiołem, nie przestawał być krukiem. Marek szturchnął go długim 
patykiem, i niechcący wytoczył z żaru. Próby wtoczenia z powrotem spełzły na niczym.
-To beznadziejne. Gdzie w tym jakaś godność? - zapytał ze złością.
- Przykryjmy go liśćmi. To wszystko, co jeszcze możemy zrobić. Chłopcy zabrali się do 
zbierania liści i po chwili przypalony
kruk znikł im z oczu. Milczeli, wracając do domu, ale podniosły nastrój przepadł na dobre.
ROZDZIAŁ IV
Amfiteatr został urządzony przez Korneliusza Sullę. Król Mauretanii, Bokchus, gościł 
młodego senatora, kiedy ten dowodził Legionem Skowronka w Afryce. Teraz, aby sprawić 
przyjemność byłemu gościowi, przysłał do Rzymu sto lwów i dwudziestu spośród swoich 
najlepszych oszczepników. Z lwami jako głównym punktem igrzysk Sulla ułożył 
pięciodniowy program ekscytujących rozrywek.
Gajusz i Marek biegli za dwoma starszymi mężczyznami. Chłopcy rzadko jeździli do miasta, 
matka Gajusza bowiem denerwowała się i wpadała w popłoch na samą myśl, co mogłoby się 
przydarzyć synowi na występnych ulicach, i teraz zgiełk tłumu huczał im w uszach niczym 
grzmot, ale oczy jaśniały ciekawością.
Większość senatorów przybywała na igrzyska w powozach, zaprzężonych w konie czy 
niesionych przez niewolników. Ojciec Gajusza pogardzał czymś takim i wybrał spacer pośród 
tłumów. To znaczy z imponującą postacią Tubruka u boku, w pełni uzbrojonego i 
powstrzymującego plebejuszy od zbyt niegrzecznego popychania.
Tymczasem na wąskich ulicach mieszane setkami stóp błoto spieniło się w cuchnącą zupę i 
sandały chłopców szybko się nim oblepiły, a nogi schlapały prawie do kolan. Przy każdym 
mijanym straganie kłębiła się zbita ciżba kupujących, przed nimi płynęło morze głów, za nimi 
szturmowały nieprzebrane zastępy tłumów. Od czasu do czasu, kiedy drogę kompletnie 
tarasowały wózki stra-ganiarzy obwożących swoje towary po całym mieście, ojciec Ga-
Rozdział 4
53
jusza skręcał w ciasny i mroczny labirynt bocznych uliczek, przystani ślepych i okaleczonych 
żebraków, siedzących pod ścianami i wyciągających ręce po jałmużnę. Nad głowami 
przechodzących pięły się w górę ceglane budynki, wysokie na pięć, sześć pięter, i w pewnym 
momencie Tubruk wyciągnął rękę, aby powstrzymać Marka, kiedy z jednego z otwartych 
okien chlusnęło na ulicę wiadro pomyj.
Ojciec Gajusza spochmurniał, lecz nie zwolnił marszu, a jego zmysł orientacyjny 
wyprowadził ich z powrotem na główne ulice. Im bardziej zbliżali się do amfiteatru, tym 

miasto stawało się głośniejsze, a z ogólnego hałasu wybijały się nawoływania sprzedawców 
gorących posiłków idące w zawody z nawoływaniem i stukaniem młotków kotlarzy i z 
wrzaskiem dzieci, które zwisały, z gilami u nosa, z matczynych bioder.
Na każdym rogu popisywali się żonglerzy i magicy, błaźni i za-klinacze węży. Tego dnia 
jednak, mimo mrowia ludzi, w ich kierunku leciało niewiele monet. Po co tracić pieniądze na 
coś, co możesz zobaczyć na co dzień, kiedy dziś jest otwarty amfiteatr?
- Trzymajcie się blisko nas - powiedział Tubruk do chłopców, odwracając ich uwagę od 
kolorów, zapachów i hałasu. Widząc szeroko otwarte buzie, zaśmiał się. — Pamiętam, jak 
stanąłem na arenie i jaki byłem powolny i ślamazarny.
- Mimo to wygrałeś - odparł Juliusz, uśmiechając się.
- Zbuntował mi się żołądek, więc byłem w potwornym nastroju.
Obaj zaśmiali się głośno.
-Za nic-nie zmierzyłbym się z lwem - ciągnął Tubruk. - Widziałem kilka na wolności, w 
Afryce. Pędzą jak szarżujące konie, a ich kły i pazury są jak odlane z żelaza.
- Mają setkę takich bestii i dają dwa pokazy dziennie, więc zobaczymy co najmniej dziesięć. 
Wystawiają je przeciw doborowym wojownikom. Nie mogę się doczekać widoku czarnych 
oszczep-ników w akcji. Ciekawe, czy są tak samo skuteczni jak nasi.
Przeszli pod łukiem bramy i zatrzymali się przy ciągu drewnianych koryt wypełnionych 
wodą. Za drobną opłatą zmyli zaskorupiałe błoto z nóg i sandałów. Dobrze było znów poczuć 
się czystym. Z pomocą specjalnego posługacza znaleźli swoje miejsca,
54
Imperator
trzymane przez jednego z ich niewolników od poprzedniego wieczoru. Kiedy usiedli, 
niewolnik ruszył pieszo w drogę powrotną do majątku. Tubruk wsunął mu w rękę drobną 
monetę, aby kupił sobie jedzenie, i mężczyzna uśmiechnął się, ucieszony, że choć raz udało 
mu się oderwać od żmudnej pracy w polu.
Dookoła nich siedziały rodziny patrycjuszy ze swoimi niewolnikami i komplet senatorów. 
Rzymscy prawodawcy wzięli sobie wolne na pierwsze walki pięciodniowych igrzysk. 
Tymczasem na ogromnej arenie piasek był już gładko zagrabiony, a drewniane sektory 
wypełnione trzydziestoma tysiącami Rzymian. Poranny upał gęstniał, ale była to uciążliwość 
niegodna uwagi.
- Gdzie są wojownicy, ojcze? - spytał Gajusz, rozglądając się za lwami czy klatkami.
- Tam, w tamtej szopie koło bram. Widzisz bramy?
Juliusz rozwinął program, kupiony przy wejściu od niewolnika.
- Organizator igrzysk wita nas i najwyraźniej dziękuje Korneliuszowi Sulli. Wszyscy 
podziwiamy Sullę, że udało mu się zrobić takie widowisko. Odbędą się cztery walki 
gladiatorów, jednak tylko do pierwszej krwi. W kolejnej będą walczyć do śmierci. Reniusz da 
pokaz, a potem lwy przedstawią „krajobrazy Afryki". Cokolwiek to znaczy, zapowiada się 
imponująco.
- Widziałeś kiedyś lwa?
- Raz, w ogrodzie zoologicznym. Choć nie walczyłem z żadnym. Amfiteatr ucichł, bo oto 
otworzyła się brama i wyszedł z niej
mężczyzna ubrany w togę tak białą, że niemal dawała poświatę.
- Wygląda jak jakiś bóg - wyszeptał Marek. Tubruk nachylił się nad chłopcem.
-Nie zapominaj, że jego ubranie jest wybielone ludzkim moczem. Jest w tym jakaś nauka.
Marek patrzył na Tubruka dobrą chwilę, zastanawiając się, czy to żart, czy prawda, ale zaraz 
zapomniał o wszystkim, starając się dosłyszeć głos mężczyzny wkraczającego na środek 
areny. Głos był wyćwiczony, a nisza amfiteatru doskonale go odbijała. Niemniej część 
zapowiedzi przepadła, bo ludzie szurali nogami i jedni szeptali do swoich przyjaciół, a drudzy 
ich uciszali.

- ...przywitajmy zatem... afrykańskie bestie... Korneliusz Sulla! Ostatnie słowa wzbiły się aż 
pod niebiosa, a publiczność odpo-
Rozdział 4
55
wiedziała posłusznie i jak na gust Juliusza czy Tubruka, zbyt entuzjastycznie. Gajusz usłyszał 
słowa starego gladiatora, kiedy ten pochylił się do ojca.
- Trzeba by mieć go na oku, tego tam.
-Albo się przed nim pilnować - odrzekł ojciec i spojrzał znacząco na Tubruka.
Gajusz wyciągnął szyję. Chciał zobaczyć mężczyznę, który podniósł się z miejsca i ukłonił. 
Mężczyzna nosił prostą togę obrzeżoną złotą lamówką i siedział wystarczająco blisko, by 
Gajusz mógł uznać, że wygląda jak bóg. Miał tęgą, przystojną twarz i złocistą skórę. 
Zamachał dłonią i z uśmiechem zadowolenia usiadł z powrotem.
Teraz każdy mościł się jak mógł najwygodniej, w oczekiwaniu na ekscytujące chwile. 
Rozmowy dobiegały ze wszystkich stron. Dyskutowano o polityce i pieniądzach. Patrycjusze 
rozwodzili się nad sprawami kwestionowanymi przez prawo. Wciąż byli najwyższą władzą w 
Rzymie, a zatem także w świecie. Wprawdzie trybuni, mając prawo założenia weta, odebrali 
im skrawek władzy, lecz to patrycjusze wciąż decydowali o życiu i śmierci większości 
rzymskich obywateli.
Na arenę wkroczyła pierwsza para zawodników. Jeden ubrany w tunikę niebieską, drugi w 
czarną. Nie mieli na sobie pancerzy, ponieważ był to bardziej pokaz zręczności niż 
okrucieństwa. Tego rodzaju zawody rzadko kończyły się śmiercią. Po pozdrowieniu 
organizatora i fundatora igrzysk zaczęli się poruszać w hipnotycznym rytmie, trzymając 
sztywno krótkie miecze i tarcze.
- Kto zwycięży, Tubruku? — rzucił niecierpliwie ojciec Gajusza.
- Niższy, w niebieskiej tunice. Jest szybki.
Wokół kręcili się ludzie prowadzący zakłady i Juliusz przywołał jednego z ich pomocników. 
Dał mu aureusa, a w zamian dostał maleńką niebieską płytkę. Niespełna minutę później 
robiący uniki niższy zawodnik wypadł gwałtownie do przodu i z dziecinną łatwością zanurzył 
miecz w brzuchu drugiego. Krew popłynęła jak z pełnego naczynia, a publiczność wybuchła 
owacją i przekleństwami. Juliusz zarobił dwa aureusy za jednego postawionego i radośnie 
schował zarobek. Przy każdym następnym pojedynku, kiedy przeciwnicy zaczynali tańczyć 
wokół siebie, pytał Tubruka, kto
56
Imperator
wygra. To jasne, sam początek niczego nie przesądzał, niemniej wzrok starego gladiatora był 
tego dnia nieomylny. Za czwartym razem wszyscy widzowie z sąsiedztwa nadstawiali uszy, 
by podsłuchać, co powie Tubruk, i obstawiali zakłady tak jak ojciec Gajusza.

Sam Tubruk dobrze się bawił.
- Dwaj następni pójdą na całość. Wszystko wskazuje na to, że zwycięży zawodnik z Koryntu, 
Aleksandros. Zawsze idzie jak burza, ale jego przeciwnik, z południowej Italii, także wzbudza 
grozę i w pojedynku do pierwszej krwi nigdy nie został pokonany. Teraz jeszcze nie potrafię 
wybrać między nimi.
- Daj znać, jak będziesz pewien. Mam jeszcze dziesięć aure-usów - całą naszą wygraną i moje 
własne zasoby. Twoje oko jest dzisiaj niezawodne.
Juliusz kiwnął na niewolnika zbierającego zakłady i kazał mu stanąć obok. Nikt inny spośród 
siedzących w pobliżu nie chciał się zakładać, wyczuwając szczęśliwą chwilę i z zapartym 
tchem oczekując na znak od Tubruka.
Gajusz i Marek popatrzyli na tłum.
-Są bardzo chciwi, ci Rzymianie - szepnął Gajusz i obaj wyszczerzyli do siebie zęby.

Otwarto bramy i na arenie stanęli Aleksandros i Enzo. Rzymianin Enzo miał na sobie 
klasyczną zbroję - kolczugę, zakrywającą prawy bark od ręki po szyję, i mosiężny hełm z 
zasłaniającym czoło ciemniejszym pasem z żelaznych łusek. W lewej dłoni trzymał czerwoną 
tarczę. Resztę stanowiły jedynie przepaska na biodrach i lniane owijacze wokół stóp i kostek. 
Był potężnie zbudowany i miał niewiele blizn, choć jedna zakrzywiona linia znaczyła jego 
przedramię od nadgarstka aż po łokieć. Skłonił się Korneliuszowi Sulli i najpierw pozdrowił 
publiczność, potem obcego zawodnika.
Aleksandros, opanowany i pewny siebie, ruszył na środek areny. Był ubrany identycznie, 
tylko tarczę miał niebieską.
- Z daleka trudno ich odróżnić - powiedział Gajusz. - Sądząc po zbroi, mogliby być braćmi.
- Gdyby nie krew, która w nich płynie - prychnął lekceważąco ojciec. - Grek to nie to samo co 
mieszkaniec Italii. On ma innych i fałszywych bogów. Wierzy w rzeczy, których nie zniósłby 
żaden
Rozdział 4
57
przyzwoity Rzymianin - powiedział to, nie odwracając głowy, ze wzrokiem skupionym na 
mężczyznach na arenie.
- Postawisz na takiego człowieka? - ciągnął Gajusz.
- Postawię, jeżeli Tubruk uważa, że wygra — padła odpowiedź okraszona uśmiechem.
Pojedynek miał rozpocząć głos baraniego rogu, osadzonego w miedzianych zaciskach w 
pierwszym rzędzie siedzeń, a mężczyzna z krótko przystrzyżoną brodą czekał na sygnał, by 
przyłożyć do niego usta. Dwaj gladiatorzy zbliżyli się do siebie i zawodzenie rogu poniosło 
się przez piach areny.
Nim Gajusz zdążyłby powiedzieć, czy dźwięk ustał, tłum ryknął i dwaj mężczyźni już 
wymieniali ciosy. W pierwszych kilku sekundach padał cios za ciosem, niektóre sięgały celu, 
inne ześlizgiwały się ze stali, nagle śliskiej od jasnej krwi.
- Tubruk? - Gajusz usłyszał głos ojca.
Cała widownia była podzielona na obserwujących fantastyczny pokaz okrucieństwa i 
stawiających zakłady.
Tubruk, z brodą wspartą na zaciśniętej pięści, zmarszczył czoło.
-Jeszcze trochę. Nie mogę nic powiedzieć. Idą zbyt równo.
Zawodnicy rozdzielili się na chwilę, niezdolni wytrzymać tempa pierwszej minuty. Obaj 
krwawili i obaj byli pokryci kurzem, który przywarł do potu.
Aleksandros wetknął swoją niebieską tarczę pod osłonę drugiego, wytrącając go z rytmu i 
równowagi. Ręka trzymająca miecz uniosła się, czekając na odpowiedni do uderzenia 
moment. Mieszkaniec Italii, ubliżając własnej godności, odskoczył do tyłu, byleby tylko 
uniknąć ciosu, i wypuściwszy z rąk tarczę, upadł w kurz areny za nią. Tłum zawiedziony 
niepowodzeniem swojego ziomka zawył ironicznie. Enzo, najpewniej dotknięty do żywego 
szyderstwem Rzymian, zerwał się na nogi i zaatakował.
- Tubruk? - Juliusz położył dłoń na ramieniu starego gladiatora. Walka mogła się skończyć w 
kilka sekund i jeśli przewaga jednego z walczących byłaby oczywista, zakłady mogłyby 
zostać przerwane.
-Jeszcze nie. Jeszcze... jeszcze - wysyczał Tubruk z oczami wlepionymi w arenę.
Piach wokół walczących był ciemno pocętkowany kroplami
58
Imperator
krwi. Obaj przesunęli się w prawo, potem w lewo, po czym nabrali tempa, ich miecze cięły i 
ześlizgiwały się po tarczach, a oni sami to nurkowali, to się blokowali, to znów dźgali i 
usiłowali podstawić jeden drugiemu nogę. W pewnej chwili Aleksandros przyjął na tarczę 
uderzenie italskiego miecza, ale tarcza nie wytrzymała siły ciosu, rozpadła się na dwie części 

i poleciała w piach jak poprzednio czerwona. Obaj mężczyźni musieli się zmierzyć twarzą w 
twarz i poruszając się jak kraby, zaczęli się zachodzić z boków, tak by chroniły ich 
przynajmniej zbroje. Miecze były poszczerbione i tępe, a zmęczenie i koszmarny rzymski 
upał zaczęły dawać się we znaki. Zawodnicy słabli.
- Postaw wszystko na Greka, szybko - powiedział Tubruk. Niewolnik od zakładów obejrzał 
się na właściciela, oczekując
jego aprobaty. Tymczasem poniósł się szept wskazujący zwycięzcę i zakłady ruszyły, przy 
masowym udziale tłumu.
- Pięć do jednego przeciw Ałeksandrosowi byłoby o wiele lepsze, gdybyśmy się wcześniej 
zdecydowali - mruknął Juliusz, obserwując obu walczących.
Tubruk milczał.
Jeden z gladiatorów pierwszy zebrał się w sobie. Przypuścił atak. Miecz błysnął i przeciął bok 
przeciwnika. Odpowiedź była wściekle szybka i poszła przez główny mięsień nogi. Noga 
wygięła się i kiedy mężczyzna upadł na arenę, przeciwnik rąbnął go w kark, raz i drugi, i 
rąbał tak długo, aż ciało zamieniło się w zwłoki. Zwycięzca zwalił się obok, we wspólną 
krew, wsysaną przez suchy piach, a jego pierś zafalowała bólem.
- Kto zwyciężył? - spytał gorączkowo Gajusz.
Bez tarcz to nie było jasne i wśród publiczności rozszedł się pomruk, kiedy usta za ustami 
powtarzały to samo pytanie.
- Myślę, że nie żyje Grek - powiedział niewolnik od zakładów. Jego pan myślał, że 
Rzymianin, ale dopóki zwycięzca się nie
podniesie i nie zdejmie hełmu, nikt nie mógł być pewien.
- Co będzie, jak obaj umrą? - spytał Marek.
- Będzie po zakładach - rzucił nerwowo prowadzący zakłady, tak samo spięty jak każdy z 
graczy. Prawdopodobnie i jego pieniądze zależały od wyniku.
Gladiator, który przeżył, leżał, tryskając krwią. Pomruk tłumu
Rozdział 4
59
stawał się coraz głośniejszy i zewsząd nawoływano, by się podniósł i zdjął hełm. Gladiator 
sięgnął po miecz, wsparł się na nim z widocznym bólem, wstał, zachwiał się lekko i sięgnął w 
dół, po pełną garść piasku. Potarł nim ranę, przyglądając się, jak zakrwawiony piasek spada 
na arenę miękkimi czerwonymi grudkami. Kiedy podniósł dłoń, by zdjąć hełm, jego palce 
były zakrwawione.
Grek Aleksandros uśmiechnął się, blady z upływu krwi, a tłum, w odpowiedzi, zaczął lżyć 
chwiejącą się postać. Zabłysły w słońcu monety, rzucane nie po to, by nagrodzić, lecz by 
zranić. Klnąc i złorzecząc, wymieniano pieniądze we wszystkich sektorach, a gladiator, na 
którego już nikt nie patrzył, opadł na kolana i zdał się na pomoc niewolników.
Tubruk obserwował go z nieprzeniknioną twarzą.
- Czy to on będzie uczył Gajusza i Marka? - spytał Juliusz, tryskając entuzjazmem, ponieważ 
jego wygrana już podzwaniała w sakiewce.
- Nie. On nie przeżyje tygodnia, jak sądzę. Tak czy owak, nie był dobry technicznie, miał 
jedynie dobre przyspieszenie i refleks.
-Jak na Greka - powiedział Marek, próbując włączyć się do rozmowy.
-Tak, dobry refleks jak na Greka - odparł Tubruk, błądząc myślami gdzie indziej.
Podczas gdy piach grabiono do czysta, tłum dalej zajmował się swoimi interesami, choć 
Gajusz i Marek zauważyli jednego czy dwóch widzów, jak odtwarzali ciosy gladiatorów, 
przedrzeźniając ich okrzyki i jęki bólu. W pewnym momencie chłopcy spostrzegli, że Juliusz 
szturchnął Tubruka, aby zwrócić jego uwagę na parę mężczyzn torujących sobie drogę pośród 
rzędów widzów. Obaj, w togach ze zgrzebnej wełny i bez żadnych metalowych ozdób, 
wydawali się tu, w amfiteatrze, trochę nie na miejscu.

Juliusz i Tubruk wstali. Chłopcy też. Kiedy mężczyźni się zbliżyli, ojciec Gajusza wyciągnął 
dłoń i pozdrowił pierwszego, a ten w odpowiedzi lekko pochylił głowę.
- Witajcie, przyjaciele. Usiądźcie, proszę. To mój syn, a ten drugi to chłopiec, którym się 
opiekuję. Jestem pewien, że mogą spędzić kilka minut przy straganach.
60
Imperator

Tubruk dał każdemu po monecie i przesłanie było jasne. Obaj niechętnie ruszyli między rzędy 
siedzących i dołączyli do kolejki przy straganie z jedzeniem. Tymczasem czterej mężczyźni 
pochylili głowy, jedna blisko drugiej, i zajęli się rozmową, wiedząc, że ich głosy utoną w 
ogólnym zgiełku.
Po kilku minutach, kiedy Marek był zajęty kupowaniem pomarańczy, Gajusz zobaczył, że 
dwaj przybysze dziękują ojcu i ściskają mu dłoń. Tubruk wsunął im do rąk monety i odeszli.
Marek kupił po pomarańczy dla każdego i kiedy wrócili na swoje siedzenia, obdzielił nimi 
wszystkich.
- Kim są ci ludzie, ojcze? - spytał zaintrygowany Gajusz.
- To moi klienci. Mam w mieście pewne zobowiązania - odpowiedział Juliusz, obierając 
delikatnie skórkę owocu.
- Ale co oni robią? Nigdy przedtem ich nie widziałem. Juliusz się uśmiechnął.
- To bardzo pożyteczni ludzie. Oddają głosy na kandydatów, których ja popieram. Pilnują 
mnie w niebezpiecznych miejscach. Przynoszą wiadomości albo... albo robią tysiąc innych 
drobnych rzeczy. W zamian za to każdy dostaje sześć denarów dziennie.
Marek gwizdnął.
- Przecież to cała fortuna!
Juliusz spojrzał na Marka, lecz chłopiec szybko spuścił oczy i zaczął się bawić skórką 
pomarańczy.
- Może,  ale to  pieniądze słusznie wydane.  W tym mieście dobrze jest mieć ludzi na 
zawołanie, gotowych się podjąć wszystkiego, co im się zleci. Bogaci senatorowie mają setki 
klientów. To część naszego systemu.
- Czy możesz ufać swoim? - wtrącił Gajusz. Juliusz chrząknął.
- Nie przy sprawie wartej więcej niż sześć denarów dziennie.
Reniusz pojawił się bez zapowiedzi. W jednej minucie tłum ucinał pogawędki między sobą, 
przy pustej arenie, a już w następnej otworzyły się małe drzwiczki i wyszedł z nich 
mężczyzna. Najpierw go nie zauważono, potem ktoś wskazał na niego i ludzie zaczęli 
wstawać.
-Dlaczego oni wiwatują tak głośno? - spytał Marek, mrużąc
Rozdział 4
61
oczy i wpatrując się w samotną postać stojącą w piekącym słońcu.
- Bo wrócił na arenę. Kiedyś będziesz mógł powiedzieć swoim dzieciom, że widziałeś walkę 
Reniusza - odrzekł Tubruk.
Wszyscy wokół wydawali się wprost rozświetleni blaskiem zapowiadającego się widowiska. 
Ktoś zawołał „Re-ni-usz... Re-ni-usz", drugi to podchwycił i po chwili skandowanie poniosło 
się po wszystkich sektorach, zagłuszając szuranie stóp i szelest ubrań. Jedynym dźwiękiem na 
świecie stało się jego imię.
Reniusz uniósł miecz w geście pozdrowienia. Nawet z daleka było widać, że wiek go jeszcze 
nie nadkruszył.
-Wygląda dobrze, jak na sześćdziesiątkę. Choć brzuch już nie taki płaski. - pomrukiwał 
Tubruk pod nosem. - Rozluźnij się trochę, stary głupcze.

Kiedy stary człowiek zbierał aplauzy tłumu, na piaszczystą arenę weszli gęsiego walczący 
niewolnicy. Każdy miał na biodrach nie krępującą ruchów przepaskę i krótki gladius. 
Żadnych tarcz ani zbroi. Rzymianie uspokoili się, a niewolnicy uformowali romb, z Re-
niuszem w środku. Zapadła cisza i otwarto drzwi do pomieszczenia dla zwierząt.
Uszu tłumu dobiegły krótkie, urywane ryki. Po trybunach najpierw przeszedł niespokojny 
pomruk, a potem ludzie zastygli w milczącym oczekiwaniu. W klatce, którą wyciągnęli na 
piasek spoceni niewolnicy, krążyły trzy lwy. Ich kształty, widoczne poprzez pręty, były 
obsceniczne; olbrzymie wygięte w łuk łopatki, potężne łby pośród falujących szerokich grzyw 
i nieproporcjonalnie wąskie zady. Były stworzone, aby miażdżyć życie masywnymi 
szczękami. Zamiatały łapami w bezsilnej złości, dopóki trzęsąca się klatka nie stanęła na 
miejscu.
Niewolnicy wznieśli w powietrze młoty, aby wybić drewniane kołki przytrzymujące przód 
klatki. Młoty opadły, żelazna kratownica runęła na piasek i wielkie koty, jeden za drugim, 
wyszły ze swego więzienia przerażająco prędkim i pewnym krokiem.
Największy ryknął zaczepnie na grupę stojących naprzeciw niego mężczyzn. Kiedy ci ani 
drgnęli, lew zaczął chodzić tam i z powrotem na zewnątrz klatki, obserwując ich przez cały 
czas. Dwa inne ryknęły i też zaczęły krążyć, a on siadł na zadzie.

62
Imperator
Podbiegł do mężczyzn bez ostrzeżenia. Mężczyźni skurczyli się w sobie, co było wyraźnie 
widać na trybunach. Szła po nich śmierć.
Reniusz rzucił parę krótkich, brzmiących jak warknięcia rozkazów. Trzej dzielni mężczyźni, 
stojący u szczytu rombu, wyciągnęli miecze, gotowi na atak. Lew skoczył i uderzeniem łapy 
powalił dwóch na ziemię. Żaden się nawet nie poruszył; ich klatki piersiowe wyglądały jak 
potłuczone skorupy, ze sterczącymi sztyletami kości. Trzeci mężczyzna zamachnął się i ciął 
mieczem przez gęstą grzywę, ale na niewiele mu się to zdało. Szczęki lwa zamknęły się na 
jego ramieniu z trzaskiem niby uderzenie węża. Mężczyzna krzyknął i nie przestawał 
krzyczeć, słaniając się na nogach i ściskając jedną ręką broczące krwią resztki drugiej. Jakiś 
miecz zadrasnął lwie żebra, a inny przeciął udo. Zad zwierzęcia nagle zwiotczał. 
Rozwścieczone zwierzę w krwawym zamieszaniu kłapnęło zębami samo na siebie. Reniusz 
znów warknął jakąś komendę i pozostali niewolnicy rozstąpili się, pozwalając mu je zabić.
Podczas gdy Reniusz zadawał śmiertelny cios, atak przypuściły dwa inne lwy. Jeden chwycił 
w biegu głowę wlokącego się do wyjścia, rannego niewolnika. Krótki, suchy trzask szczęk i 
było po wszystkim. Lew, ignorując ludzi, rozsiadł się nad martwym ciałem i wgryzł w miękki 
brzuch, lecz zanim na dobre przystąpił do uczty, zabito go trzema ciosami.
Ostatni natarł na Reniusza od lewej. Ochraniający go niewolnik został powalony jednym 
uderzeniem i rozjuszony samiec poniósł swój gniew dalej, przeskakując ciało. Wielkie łapy 
młóciły powietrze, a wysunięte ciemne pazury były niby szpice włóczni, gotowe do kłucia i 
szarpania. Reniusz zarył się nogami w piach i uderzył napastnika w mostek. Rana otworzyła 
się potokiem lepkiej ciemnej krwi, ale ostrze miecza ześliznęło się z kości i lwi bark zahaczył 
o gladiatora. To, że szczęki zagarnęły pustkę, Reniusz mógł zawdzięczać jedynie łutowi 
szczęścia. Przetoczył się po ziemi i natychmiast się poderwał, wciąż z mieczem w ręku. Kiedy 
lew zawrócił w miejscu i runął na niego, Reniusz był gotów i wraził ostrze przez pachę w 
samo głośno dudniące serce. Zwierzę natych miast straciło siły, jak gdyby stal nacięła jakiś 
ropień. Lew leżał i wykrwawiał się w piach, wciąż świadomy i dyszący, lecz coraz
Rozdział 4
63

bardziej żałosny. Kiedy Reniusz, wyciągając sztylet zza pasa, stanął nad nim, zakrwawione 
piersi uniosły się w głuchym jęku. Rozerwane płuca usiłowały wypełnić się powietrzem i na 
piach pociekła czerwonawa ślina.
Reniusz powiedział coś kojącego do lwa, lecz jego słowa nie mogły dotrzeć do trybun. 
Położył dłoń na grzywie i pogłaskał ją delikatnie i odruchowo, tak jak się głaszcze ulubionego 
psa. Następnie wbił ostrze w gardło i widowisko się skończyło.
Tłum wstrzymał oddech, pierwszy raz od kilku godzin, a potem ten i ów się zaśmiał, 
odreagowując napięcie. Na piasku areny leżało czterech zabitych mężczyzn, jednak Reniusz, 
stary pogromca, wciąż stał na własnych nogach. Zaczęto skandować jego imię, ale on ukłonił 
się pospiesznie, ruszył do ocienionych drzwi i po chwili zniknął w mroku.
- Odszukaj go prędko, Tubruku. Znasz najwyższą cenę, jaką gotów jestem zapłacić. Rok, 
zauważ, cały rok służby.
Gladiator zniknął w tłumie i chłopcy wdali się w grzeczną rozmowę z Juliuszem. Jednak bez 
Tubruka, który działał jak katalizator, wszyscy trzej szybko zamilkli. Juliusz kochał syna, ale 
nie lubił rozmawiać z małymi chłopcami. Paplali, byli niepowściągliwi w słowach i nie mieli 
pojęcia o formach towarzyskich.
-Jeśli to, co o nim mówią, odpowiada prawdzie, będzie surowym nauczycielem. Kiedyś nie 
miał sobie równego w całym imperium, ale Tubruk opowiada historie lepiej niż ja.
Chłopcy zgodzili się ochoczo i postanowili przycisnąć Tubruka co do szczegółów tak szybko, 
jak tylko nadarzy się sposobność.
W posiadłości Juliusza lato przeszło w jesień, nim chłopcy znów zobaczyli Reniusza. Zsiadał 
z wałacha na kamiennym podwórzu przed stajniami - była to oznaka jego pozycji, że mógł 
jeździć na koniu jak adiutant dowódcy czy członek senatu. Obaj byli w przyległej do stajni 
stodole i jak zwykle skakali na klepisko z wysokich bel siana. Cali w kłujących źdźbłach i w 
pyle uznali zgodnie, że nie mogą pokazać się gościowi i że lepiej będzie, jak z ukrycia oni się 
przyjrzą jemu. Reniusz się rozejrzał, a tymczasem zjawił się Tubruk, aby go powitać i wziąć 
lejce.
- Zostaniesz przyjęty, jak tylko odświeżysz się po podróży.

64
Imperator
- Przejechałem mniej niż pięć mil. Nie jestem ani brudny, ani spocony jak zwierzę. 
Wprowadź mnie do środka od razu albo sam znajdę sobie drogę - warknął stary żołnierz, 
ściągając brwi.
- Widzę, że od czasu, kiedy pracowałeś ze mną, nie straciłeś nic ze swego wdzięku i 
gładkości.
Reniusz nie uśmiechnął się i przez sekundę chłopcy oczekiwali jakiejś gwałtownej reakcji.
- Widzę, że wciąż nie nabrałeś szacunku dla starszych. Spodziewałem się po tobie czegoś 
lepszego.
-Od ciebie każdy jest gorszy. No cóż, nie zmieniłeś się, staruszku.
Reniusz jakby zamarł z wrażenia. Potem zamrugał kilka razy i spytał:
- Chcesz, żebym sięgnął po miecz?
Tubruk stał spokojnie i Marek i Gajusz dopiero teraz zauważyli, że on  także nosi w pochwie 
swój wysłużony miecz.
- Chcę tylko, byś pamiętał, że zarządzam tym majątkiem i że jestem wolnym człowiekiem, 
tak samo jak ty. Zgoda przyniesie korzyść nam obu; tu nikt nikomu nie robi łaski.
Reniusz się uśmiechnął.
- Masz rację. Prowadź zatem do pana domu. Chciałbym poznać człowieka, dla którego 
pracują tacy jak ty.
Kiedy odeszli, chłopcy popatrzyli po sobie. Oczy obu płonęły podnieceniem.

- Będzie niezłym tyranem, choć to, że takie talenty dostały się w jego ręce, szybko zrobi na 
nim wrażenie... - wyszeptał Marek.
- Uzmysłowi sobie, nim padnie trupem, że my dwaj to dzieło jego życia, ostatnie oczywiście - 
ciągnął Gajusz, wpadając przyjacielowi w słowo.
—Ja będę władał mieczem najlepiej w całym kraju, choćby dlatego, że rozciągałem ręce, od 
kiedy się urodziłem...
- ...I nazwą mnie walczącą małpą - dokończył z szacunkiem Gajusz.
Marek rzucił garść siana w twarz przyjaciela, po czym chłopcy schwycili się wpół, z 
udawanym okrucieństwem. Turlali się przez chwilę, w końcu Gajusz wylądował na wierzchu 
i usiadł ciężko na piersi Marka.
Rozdział 4
65
-Ja będę odrobinę lepszy od ciebie, ale przez skromność nie będę cię zawstydzał wobec 
kobiet.
Przybrał dumną pozę, a wtedy Marek wepchnął go znów w siano. Siedzieli obaj, zdyszani i 
zagubieni w marzeniach.
W końcu odezwał się Marek:
-W rzeczywistości ty będziesz kierował posiadłością, jak twój ojciec. Ja nie mam niczego i 
wiesz, że moja matka jest prostytutką... nie, nic nie mów. Obaj słyszeliśmy, jak twój ojciec to 
powiedział. Mojego imienia nie broni żadne dziedzictwo, i w tym jest problem. Jedyną jasną 
przyszłość może mi zapewnić armia. Jak na żołnierza moje urodzenie będzie wystarczająco 
szlachetne i pozwoli mi osiągnąć wysoką pozycję. Ktoś taki jak Reniusz pomoże nam obu, 
lecz mnie bardziej.
- Zawsze będziesz moim przyjacielem, wiesz o tym dobrze. Nic nie zdoła nas rozdzielić - 
powiedział Gajusz wyraźnie, patrząc mu w oczy.
-1 razem znajdziemy nasze ścieżki przez życie.
Zgodnie kiwnęli głowami i uścisnęli sobie dłonie. Pakt został przyklepany i w tym momencie 
w drzwiach stodoły pojawiło się znajome cielsko Tubruka.
-Jazda się umyć i doprowadzić do porządku. Jak tylko Reniusz skończy z ojcem, zechce się 
wam trochę przyjrzeć.
Chłopcy wstali z ociąganiem, nie kryjąc niepokoju.
- Czy on jest okrutny? — spytał Gajusz. Tubruk się nie uśmiechnął.
-Tak, jest okrutny. Jest najtwardszym człowiekiem, jakiego w życiu znałem. Wygrywał walki, 
ponieważ inni mężczyźni czują ból, boją się śmierci i rozczłonkowania ciała. On jest bardziej 
mieczem niż człowiekiem i w jego rękach staniecie się tak samo twardzi jak on. 
Prawdopodobnie nigdy nie będziecie mu dziękować; będziecie go nienawidzić, ale to, co on 
wam da, ocali wam życie więcej niż raz.
Gajusz spojrzał pytająco.
- Czy znałeś go przedtem?
Były gladiator zaśmiał się krótko i gorzko.
- Tak bym to nazwał. Przygotowywał mnie do walk na arenie, kiedy byłem niewolnikiem.
66
Imperator
Oczy Tubruka błysnęły w słońcu, kiedy się odwracał, i już go : było.
nie
Reniusz stał na szeroko rozstawionych nogach i trzymał zaciśnięte dłonie za plecami. 
Marszczył czoło, patrząc na siedzącego Juliusza.
- Nie. Jeśli ktokolwiek będzie się mieszał, odejdę w tej samej godzinie. Chcesz ze swojego 
syna i ze szczeniaka prostytutki zrobić żołnierzy. Wiem, jak tego dokonać. Robię to przez 

całe życie. Czasami uczą się tylko w obliczu nacierającego wroga, czasami nigdy się nie uczą, 
i kilku z tych ostatnich zostawiłem w płytkich grobach na obcej ziemi.
- Tubruk będzie omawiać z tobą ich postępy. Zwykle jego osąd jest trafny. Ostatecznie to ty 
byłeś jego nauczycielem - powiedział Juliusz, wciąż jeszcze usiłując przechwycić 
wymykającą mu się z rąk inicjatywę.
Ten człowiek był obezwładniającą siłą. Od chwili, kiedy wszedł do pokoju, dominował w 
rozmowie. Zamiast wyłożyć swoje poglądy na naukę syna, jak wcześniej zamierzał, Juliusz 
znalazł się w defensywie, zmuszony odpowiadać na pytania o własną posiadłość i urządzenia 
do zaprawy. W końcu lepiej wiedział, czego nie ma, niż co ma.
- Są bardzo młodzi i...
-Z każdym starszym byłoby za późno. Och, nawet z dwudziestoletniego mężczyzny możesz 
zrobić żołnierza sprawnego i twardego. Dziecko jednak może być ukształtowane w stal, w 
nie-łamliwy kruszec. Ktoś by powiedział, że i tak się spóźniłeś, że właściwa nauka powinna 
się rozpocząć w wieku pięciu lat. Ja jestem zdania, że dziesięć jest optymalne do zapewnienia 
właściwego rozwoju mięśni i klatki piersiowej. Wcześniej można zabić w nich dusze; później 
ich dusze są za mocno skierowane na zły kurs.
-Zgadzam się, do pewnego sto...
- Czy jesteś naturalnym ojcem syna prostytutki? - spytał Reniusz szorstko, choć beznamiętnie. 
Tak jak się pyta o pogodę.
-Co takiego? Bogowie, nie! Ja...
- Dobrze. To by komplikowało sprawę. Zatem przyjmuję roczny kontrakt. Masz moje słowo. 
Za pięć minut chłopcy mają się stawić
Rozdział 4
67
na podwórzu przy stajniach, na sprawdzian. Widzieli, jak przyjechałem, więc powinni być 
gotowi. Będę składał ci sprawozdanie co kwartał, w tym pokoju. Jeśli w tym dniu wypadnie 
ci coś ważniejszego, bądź tak dobry i uprzedź mnie wcześniej. Do zobaczenia.
Zawrócił na pięcie i wyszedł. Kiedy zamknęły się za nim drzwi, Juliusz odetchnął, zarazem 
zdumiony i zadowolony.
- Chyba tego właśnie chciałem - powiedział i pierwszy raz tego dnia się uśmiechnął.
ROZDZIAŁY
rierwsze, co im powiedziano, to że mają się dobrze wysypiać. Przez osiem godzin, od 
późnego wieczoru do świtu, przebywali sami. Przez resztę doby byli uczeni albo hartowani, 
albo w pośpiechu wpychali jedzenie do ust podczas ukradkowych, ledwo minutowych przerw.
Pierwszego dnia, kiedy Reniusz ujął go za podbródek stwardniałą dłonią i przyjrzał mu się, z 
Marka wyparowało całe podniecenie.
- Słaby duchem, jak matka.
Reniusz nie powiedział nic więcej, lecz chłopca przeszyła upokarzająca myśl, że stary 
żołnierz, którego tak bardzo chciał polubić, mógł spotkać w mieście jego matkę i początkowe 
pragnienie zadowolenia Reniusza stało się dla niego źródłem wstydu. Chciał celować w 
nauce, lecz nie w taki sposób, jaki stary potwór mógłby pochwalać.
Reniusza łatwo było znienawidzić. Od samego początku zwracał się do Gajusza po imieniu, 
podczas gdy Marka nazywał chłopcem lub chłopcem prostytutki. Gajusz wiedział, że 
nauczyciel robi to rozmyślnie, że posługuje się ich nienawiścią jak jeszcze jednym 
narzędziem służącym ich hartowaniu, a przecież za każdym razem, kiedy jego przyjaciel był 
poniżany, ogarniała go irytacja.
Przez posiadłość płynęła zimna rzeka. Pewnego przedpołudnia, miesiąc po nastaniu Reniusza, 
stanęli nad jej zakolem i nauczyciel powiedział krótko:
- Wchodźcie.
Rozdział 5

69
Chłopcy popatrzyli jeden na drugiego i wzruszyli ramionami.
- Macie tam stać tak długo, aż po was wrócę - padło polecenie rzucone przez ramię, kiedy 
Reniusz już zmierzał w stronę domu, gdzie zjadł lekki posiłek, wykąpał się i przespał gorące 
popołudnie.
Marek odczuwał zimno bardziej niż jego przyjaciel. Po paru godzinach twarz mu zsiniała i 
trząsł się tak, że prawie nie mógł wydobyć z siebie głosu. Kiedy popołudnie miało się ku 
końcowi, nie czuł nóg, a od nieustannego drżenia rozbolały go mięśnie twarzy i karku. Słowa 
padały rzadko i poza zimnem nic nie mogło zająć ich myśli. Tymczasem cienie zaczęły się 
pogłębiać i jakakolwiek rozmowa zamarła. Gajuszowi było daleko do nieszczęsnego stanu 
przyjaciela. Nogi i ręce zdrętwiały mu już dawno, ale w przeciwieństwie do Marka, nie miał 
kłopotu z oddychaniem.
Popołudnie ochłodziło się niezauważenie, niezależnie od wiecznego chłodu cienistego 
odcinka wartko płynącej wody. Marek trwał nieruchomo, przechylając głowę z jednego 
ramienia na drugie i mrugając powoli zamglonymi oczami. Jego myśli dryfowały i chłopiec 
wracał do stanu świadomości, prostował się i prychał dopiero wtedy, kiedy woda zalewała mu 
nos. Potem ból i odrętwienie ogarniały go z nową siłą i zanurzał się raz jeszcze. Nie mówili 
do siebie od dłuższego czasu. Prowadzili prywatną wojnę, ale nie przeciw sobie. Mieli stać w 
wodzie, aż zostaną zawołani, aż Reniusz wróci i każe im się wdrapać na brzeg.
W miarę jak dnia ubywało, obaj wiedzieli, że sami się nie wdrapią. Nawet gdyby w tym 
momencie pojawił się Reniusz i pogratulował im, on sam musiałby wyciągnąć ich z wody, 
zamoczyć się i ubrudzić błotem, jeśli bogowie wdzieli, co się dzieje.
Marek to zapadał w sen, to się budził, przytomniejąc nagle i uświadamiając sobie krótkie 
odpływy z zimna i ciemności. Zastanawiał się wtedy, czy może w rzece umrzeć.
W czasie jednej z tych drzemek poczuł ciepło i usłyszał przyjemny trzask palącej się solidnej 
kłody. Stary człowiek szturchał drewno czubkiem buta i uśmiechał się do iskier. Odwrócił się 
i chyba zauważył obserwującego go chłopca, bladego i ledwo przytomnego.
- Choć bliżej do ciepła, chłopcze, ja nie gryzę.
70
Imperator
Twarz starego człowieka była pomarszczona i naznaczona brudnymi cieniami dziesiątek lat 
pracy i zmartwień, poorana bliznami i szwami jak pozszywany worek. Ręce były pokryte 
sznurami żył, które przesuwały się pod skórą przy każdym ruchu opuchniętych kostek. W 
połatanym ubraniu i z szyją owiniętą kawałkiem ciemnoczerwonego gałganka wyglądał jak 
zdrożony podróżny.
-1 co my tutaj mamy? Błotna ryba! Rzadkość w tych okolicach, ale da się zjeść, tak 
przynajmniej mówią. Mógłbyś odciąć nogę i nakarmić nas obu. Zatamowałbym krew, 
chłopcze, nie myśl, że nie znam paru sztuczek.
Krzaczaste brwi drgnęły i uniosły się z zainteresowaniem. Oczy błysnęły, usta się otworzyły, 
odsłaniając miękkie dziąsła, wilgotne i pomarszczone. Mężczyzna poklepał się po bokach, a 
cienie naśladowały jego ruchy, skacząc po ciemnożółtych ścianach, oświetlonych jedynie 
płomieniami.
-Bądź cicho, chłopcze, mam tu nóż o krawędzi jak piła... -Dłoń jak szorstki kamień zacisnęła 
się na twarzy Marka, nagle większa niż jakakolwiek ręka. Oddech starego człowieka bił 
ciepłem i zionął zgnilizną.
Chłopiec obudził się, dusząc się i czując mdłości. Jego żołądek był pusty. Księżyc na niebie 
świecił wysoko. Gajusz wciąż był obok, w ciemnościach, z twarzą tuż nad czarnym lustrem 
wody, z opadającą na boki głową.
Dość, pomyślał. Jeśli mieli wybierać między sprawieniem zawodu a śmiercią, on może 
zawieść i nie dbać o konsekwencje. Taktycznie był to lepszy wybór. Czasami lepiej się 

wycofać i zebrać siły na nowo. To było to, czego stary człowiek chciał ich nauczyć. On 
chciał, to pewne, by się poddali, i prawdopodobnie czekał gdzieś w pobliżu, czekał, by dać im 
tę najważniejszą z lekcji.
Marek nie pamiętał snu. Pamiętał jedynie strach, że mógłby zostać uduszony. Jego ciało 
wydawało się wyzbyte znajomych kształtów i po prostu tkwiło, ciężkie i nasiąknięte wodą, 
pod powierzchnią. Stał się czymś w rodzaju miękkoskórej dennej ryby. Skoncentrowany, 
obciągając wargi, zaczął posuwać się w wodzie zimnej jak on sam. W pewnej chwili 
zakołysał się i wyrzucił ramię, by chwycić jakiś korzeń. Po raz pierwszy od jedenastu godzin 
jedna z jego kończyn wynurzyła się z wody. Czuł na sobie zimne
Rozdział 5
71
tchnienie śmierci, ale nie czuł żalu. To prawda, Gajusz stał dalej, ale ich siły nie były równe. 
Marek nie umarłby, aby zadowolić jakiegoś ospowatego starego gladiatora.
Grzęznąc w mulistym dnie, ciągnął nogę za nogą ku brzegowi. Wydęty brzuch zdawał się 
unosić na wodzie, jakby wypełniony nią od środka. Kiedy wreszcie wydźwignął na twardy 
grunt wszystkie członki, ogarnęło go uczucie bliskie ekstazy. Położył się i natychmiast zaczął 
dygotać w spazmatycznych napadach torsji. Z ust sączyła mu się żółć i mieszała z czarnym 
błotem. Noc była spokojna, a jemu się zdawało, że wyczołgał się z grobu.
Świt zastał go w tym samym miejscu, a cieniem, który przesłaniał blade słońce, był Reniusz. 
Stał tam i marszczył czoło, nie na Marka, ale na drobną bladą postać chłopca, wciąż 
tkwiącego w wodzie, z zamkniętymi oczami i sinymi ustami. Marek, obserwując go spod oka, 
zobaczył, jak żelazną maskę twarzy nauczyciela przecina nagła smuga zmartwienia.
-Chłopcze! - warknął głos, którego już nauczyli się nie cierpieć. - Gajuszu!
Postać w wodzie zwisała w pędzącym nurcie, bez żadnej odpowiedzi. Stary żołnierz zacisnął 
szczęki, wszedł po biodra do rzeki, wyciągnął rękę i schwycił dziesięciolatka za kark jak 
szczenię. Oczy chłopca nagle się otworzyły, ale spojrzenie było nieprzytomne. Marek 
podniósł się, kiedy stary człowiek odszedł ze swoim ciężarem do domu. Ruszył za nim, 
wbrew sprzeciwowi mięśni.
Tubruk stał na przeciwnym brzegu, w cieniu, ukryty w listowiu, tak samo jak przez całą noc. 
Oczy miał zwężone i zimne jak woda w rzece.
Reniusz wydawał się napędzany ciągłym gniewem. Mijały kolejne miesiące ćwiczeń, a 
chłopcy nie widzieli, by się uśmiechał, chyba że szyderczo. W złe dni pocierał kark, warcząc 
na nich, i sprawiał wrażenie, że wybuchnie gniewem lada moment. Najgorszy był w 
słoneczne południa, kiedy przy najlżejszym błędzie jednego czy drugiego chłopca skóra 
pokrywała mu się ze złości plamami.
— Trzymaj kamień prosto przed sobą! - szczekał na Marka i Ga-jusza, gdy tymczasem ci 
pocili się w upale.
72
Imperator
Zadaniem tego popołudnia było stać z wyciągniętymi do przodu ramionami, z kamieniem 
wielkości pięści w dłoniach. Na początku to było łatwe.
W końcu Gajusza rozbolały ramiona, a ręce zrobiły się bezwładne. Próbował napinać mięśnie, 
ale go nie słuchały. Pocąc się, patrzył, jak kamień toczy mu się po dłoni, i jednocześnie, na 
trzask krótkiego bicza Reniusza, poczuł, jak żołądek zaciska mu się z bólu i jak drżą mu 
ramiona i wszystkie mięśnie. Skoncentrował się na kamieniu i zagryzł wargi.
- Nie pozwolisz, by upadł. Wytrzymasz ból. Nie pozwolisz, by upadł - skandował Reniusz 
surowo,  krążąc wokół chłopców. Czwarty raz podnosili kamienie i za każdym razem było 
trudniej. Przed następnym rozkazem dał ich obolałym ramionom zaledwie minutę 
odpoczynku. - Przerwijcie - powiedział, obserwując z biczem w pogotowiu, czy kontrolują 
upadek. Marek oddychał ciężko i Reniusz skrzywił usta. - Przyjdzie taka chwila, kiedy 

pomyślicie, że ból na dłuższą metę jest nie do zniesienia, a od tego będzie zależało życie 
ludzi. Jeden może będzie trzymał linę, po której inni będą się wspinali, a drugi może będzie 
maszerował czterdzieści mil, z pełnym ekwipunkiem, aby uratować kolegów. Słuchacie 
mnie?
Chłopcy kiwnęli głowami, starając się nie dyszeć z wyczerpania, ucieszeni już tym tylko, że 
Reniusz mówi, a nie każe podnosić kamieni.
— Widziałem mężczyzn, których pokonał marsz, którzy padali w drodze, lecz dopóki drgał 
im choć jeden mięsień w nogach, usiłowali je podnieść. Pogrzebano ich z honorem. - 
Przerwał, by mogli rozważyć jego słowa, i potarł kark, jakby go coś użądliło. - Przyjdzie taki 
czas, kiedy jedyne, czego wam się zechce, to położyć się i więcej nie wstać. Kiedy wasze 
ciało powie, że ma dość, a duch w was osłabnie. To nieprawda. To barbarzyńcy i zwierzęta 
padają, my idziemy dalej. Czy myślicie, że koniec z wami? Że ramiona was bolą? Mówię 
wam, że podniesiecie swoje kamienie kolejne dziesięć razy, przez najbliższą godzinę, i że je 
utrzymacie. I kolejne dziesięć, jeśli choćby jednemu dacie stoczyć się na szerokość dłoni.
Młoda niewolnica zmywała kurz ze ściany w rogu podwórza.
Rozdział 5
73
Nigdy nie patrzyła na chłopców, za to od czasu do czasu lekko podskakiwała, kiedy stary 
gladiator wyszczekiwał swoje rozkazy. Gajusz zauważył, że i ona jest zmęczona, ale też że 
jest pociągająca, z długimi ciemnymi włosami i w luźnym stroju niewolnicy. Jej twarz, o 
ciemnych oczach i pełnych ustach, zaciśniętych w skupieniu przy pracy, była delikatna. 
Pomyślał, że nazywa się Aleksandria.
Kiedy Reniusz mówił, dziewczyna pochyliła się nisko, żeby zamoczyć ścierkę w wiadrze. 
Kiedy ją wyżymała, suknia się rozchyliła i Gajusz zobaczył gładką skórę szyi, a dalej miękkie 
linie piersi. Pomyślał, że chętnie by zerknął niżej, i wyobraził sobie brodawki, łagodnie 
muskające szorstką tkaninę.
W tym momencie, mimo bólu w ramionach, zapomniał o Re-niuszu.
Stary mężczyzna przestał mówić i obrócił się na pięcie, aby zobaczyć, co rozprasza uwagę 
chłopców. Warknął na widok niewolnicy, podszedł do niej trzema szybkimi krokami i 
chwycił jej ramię w żelazny uścisk. Dziewczyna krzyknęła, lecz głos Reniusza był jak ryk.
-Udzielam tym dzieciakom lekcji, która ocali ich życie, a ty wystawiasz swoje cycki jak tania 
dziwka!
Dziewczyna, kuląc się ze strachu, odsuwała się jak mogła najdalej od trzymającego ją 
nadgarstka.
-Ja... - zająknęła się oszołomiona, ale Reniusz zaklął i chwycił ją za włosy. Wykrzywiła się z 
bólu, a on obrócił ją ku twarzom chłopców.
-Nie obchodzi mnie, czy za moimi plecami są tysiące takich. Uczę was koncentracji!
Zamachnął się i kopnięciem podciął dziewczynie nogi. Dziewczyna upadła. Jedną ręką 
trzymając ją wciąż za włosy, drugą podniósł bicz i świsnął nim w dół, mówiąc:
- Nie będziesz rozpraszała uwagi tych chłopców, kiedy ja ich uczę.
Puścił ją wolno. Dziewczyna przeczołgała się parę kroków, kucnęła i szlochając, poderwała 
się do ucieczki.
Marek i Gajusz patrzyli oniemiali na Reniusza, kiedy ten zwrócił się do nich. Miał wygląd 
mordercy.
74
Imperator
- Zamknijcie usta, chłopcy. To nie była zabawa. Sprawię, że będziecie wystarczająco dobrzy i 
twardzi, by służyć republice, kiedy mnie już zabraknie. Nie pozwolę na żadną słabość. Teraz 
podnieście kamienie i trzymajcie je, aż każę puścić.
Raz jeszcze chłopcy wyciągnęli ramiona, nie śmiejąc choćby wymienić spojrzeń.

Tamtego wieczoru, kiedy krzątanina w majątku ucichła, a Re-niusz pojechał do miasta, 
Gajusz nie rzucił się na łóżko i nie zapadł wyczerpany w sen jak każdego innego dnia. 
Tamtego wieczora chciał odwiedzić kwatery niewolników. Czuł się winny, idąc tam, i sam 
nie bardzo wiedział, dlaczego wystrzega się nawet cienia Tubruka.
Niewolnicy spali pod tym samym dachem co rodzina, w skrzydle z prosto urządzonymi 
pokojami. Nie znał tego świata i denerwował się, mijając ciemne korytarze i zastanawiając 
się, czy powinien zapukać do drzwi, czy zawołać ją po imieniu, jeżeli to rzeczywiście była 
Aleksandria.
Siedziała na niskim parapecie, za otwartymi drzwiami. Wydawała się zagubiona w myślach i 
Gajusz łagodnie chrząknął, kiedy ją rozpoznał. Poderwała się przestraszona, ale zaraz 
zastygła i spuściła oczy. Zmyła już z siebie dzienny kurz i jej skóra w wieczornym świetle 
była gładka i jasna. Włosy miała związane na plecach skrawkiem jakiejś szmatki.
- Czy masz na imię Aleksandria? - spytał cicho. Skinęła głową.
-Przyszedłem cię przeprosić. Przyglądałem ci się, kiedy pracowałaś, i Reniusz pomyślał, że 
nas rozpraszasz.
Dziewczyna nawet nie drgnęła. Stała przed nim i wciąż patrzyła w podłogę u jego stóp. Cisza 
przeciągała się i Gajusz poczerwieniał, niepewny co dalej.
- Zrozum, naprawdę mi przykro. On był okrutny.
Dziewczyna milczała. Przepełniały ją bolesne myśli, ale ten chłopiec był synem rodziny. 
Jestem niewolnicą, pragnęła powiedzieć. Każdy dzień to ból i poniżenie. Nic mi nie musisz 
mówić.
Gajusz postał przed nią jeszcze trochę, a potem ruszył ku wyjściu, żałując, że tu w ogóle 
przyszedł.

Rozdział 5
75
Aleksandria patrzyła za nim, obserwując pewny krok i rodzącą się w chłopcu siłę, dzieło 
Reniusza. Kiedy zrobi się trochę starszy, będzie tak samo niebezpieczny jak tamten stary 
gladiator. Jest wolny i jest Rzymianinem. Jego współczucie wynika z młodości i szybko się 
wypali na dziedzińcu do ćwiczeń. Kiedy tu przyszedł, twarz zapłonęła jej gniewem, którego 
nie śmiała okazać. Nie odezwać się do niego, tak, to było małe zwycięstwo, lecz wystarczyło, 
by ją ucieszyć.
Reniusz zdawał relację o ich postępach pod koniec każdego kwartału. Wieczorem przed 
umówionym dniem ojciec Gajusza wrócił z wynajmowanego mieszkania w stolicy i przyjął 
krótkie sprawozdanie Tubruka ze stanu majątku. Zobaczył się z chłopcami i spędził kilka 
dodatkowych minut z synem. Następnego dnia spotkał się z Reniuszem o świcie i chłopcy 
spali dłużej, wdzięczni za krótką przerwę w rozkładzie zajęć.
Pierwszy meldunek był rozczarowująco krótki.
- Zrobili początek. W obu drzemie odrobina ducha - stwierdził zdecydowanie Reniusz.
Po długiej przerwie Juliusz pojął, że nie usłyszy nic więcej.
- Czy są posłuszni? - spytał, dziwiąc się lakoniczności informacji. Za co on płaci tyle złota?
- Oczywiście - odparł Reniusz ze zdumieniem na twarzy. -Czy oni, hm... czy dobrze się 
zapowiadają? -Juliusz walczył
dalej, nie chcąc pozwolić, by rozmowa przebiegała na podobieństwo ostatniej, ale znów czuł 
się tak, jakby zwracał się do jednego ze swoich dawnych nauczycieli, a nie do człowieka, 
którego zatrudnia.
-Początek został zrobiony. Ta praca nie daje szybkich rezultatów.
- Podobnie jak wszystko, co ma jakąś wartość - odrzekł Juliusz szybko.

Popatrzyli jeden na drugiego spokojnie i po chwili obaj kiwnęli głowami. Rozmowa była 
skończona. Stary wojownik pożegnał się krótkim, mocnym uściskiem dłoni i wyszedł. Juliusz 
stał i patrzył na drzwi, które się za nim zamknęły.
Tubruk uważał, że metody uczenia są niebezpieczne i w roz-
76
Imperator
mowie z Juliuszem wspomniał o incydencie, kiedy to pozbawieni nadzoru chłopcy mogli się 
utopić. Juliusz się skrzywił. Wiedział, że zwierzenie się z jakiejkolwiek troski Reniuszowi 
spowoduje zerwanie umowy. To sprawą Tubruka było uniemożliwienie staremu mordercy 
posunięcia się za daleko.
Westchnął, usiadł i zaczął rozmyślać o problemach, którym musiał stawiać czoło w Rzymie. 
Korneliusz Sulla kontynuował swój bieg po władzę, zapędzając kilka miast na południu kraju 
do rzymskiej owczarni i wyrywając je spod władzy tamtejszych kwestorów. Jak się nazywało 
to ostatnie? Pompeje, coś w rodzaju górskiego miasta. Sulla wbijał swoje nazwisko w pamięć 
próżnego społeczeństwa za pomocą tak małych zwycięstw. Omotał grupę senatorów 
pajęczyną kłamstwa, przekupstwa i pochlebstwa. Wszyscy byli młodzi i Juliusz, stary 
żołnierz, na samą myśl o niektórych z nich dostawał dreszczy. Że też do czegoś takiego 
doszło w Rzymie, za jego życia!
Zamiast zająć się poważnie sprawami imperium, zdawali się żyć jedynie dla ohydnych, 
cieszących się co najmniej dwuznaczną sławą przyjemności, odwiedzali świątynię Afrodyty i 
nazywali siebie nowymi Rzymianami. Kilka spraw wciąż wywoływało oburzenie w 
świątyniach Kapitolu, ale ta nowa grupa wydawała się całkowicie pochłonięta odkrywaniem 
kolejnych ograniczeń i łamaniem ich, jednego po drugim. Trybuna ludu, tego, który 
sprzeciwiał się Sulli, kiedy tylko mógł, znaleziono martwego. Nie byłoby to niczym 
niezwykłym; znaleziono go w basenie, czerwonym od szybko otwartej żyły w nodze - żaden 
nieznany rodzaj śmierci. Szkopuł tkwił w tym, że jego dzieci też zabito, co wyglądało jak 
ostrzeżenie dla innych. Nie było żadnych poszlak ani świadków. Mało kto wierzył, by 
kiedykolwiek znaleziono mordercę, ale zanim można było wybrać nowego trybuna, Sulla 
przeforsował rezolucję, która dawała wodzowi większą autonomię w czasie wojny. Potrzebę 
taką przedstawił osobiście, z niezwykłą elokwencją i jeszcze większą pasją. Senat 
przegłosował sprawę i władza Sulli urosła odrobinę, podczas gdy władza republiki została 
okrojona.
Juliuszowi jak dotąd udawało się zajmować neutralną pozycję, ale że poprzez żonę był 
spokrewniony z innym politycznym graczem, z Mariuszem, wiedział, że w końcu trzeba 
będzie wziąć
Rozdział 5
77
czyjąś stronę. Wierzył w swoją mądrość i mógł przewidzieć nadchodzące zmiany, lecz 
smuciło go to, że coraz więcej gorących głów w senacie traktowało jakąkolwiek równość w 
republice jak okowy. Mariusz też uważał, że silny człowiek może korzystać z prawa, zamiast 
być mu posłuszny. Już nawet tego dowiódł poprzez wystawienie na pośmiewisko ordynacji 
wyborczej na urząd konsulów. Według prawa rzymskiego konsul mógł być wybrany przez 
senat raz i następnie musiał ustąpić ze stanowiska. Mariusz ostatnio zapewnił sobie trzecią 
elekcję za sprawą wojennych zwycięstw nad Cymbrami i Teutonami, których rozgromił, 
dowodząc Primige-nia legio, swoimi Pierworodnymi. Wciąż był jedną z czołowych postaci 
nowego Rzymu i Juliusz musiałby szukać u niego protekcji, gdyby Korneliusz Sulla dalej rósł 
w potęgę.
Przysługa zwykle kosztuje, toteż za zmianę barw i przejście do obozu Mariusza zapłaciłby 
częścią swojej niezależności, ale tylko to wyglądało na rozsądny wybór. Żałował, że nie może 
poradzić się żony i zdać się na jej opinię, jak za dawnych czasów. Aurelia miała bystry i 

praktyczny umysł i nietypowy punkt widzenia. Brakowało mu jej lekko drwiącego uśmiechu i 
tego, jak lekko przyciskała dłonie do jego oczu, kiedy był zmęczony, dając mu chwile 
cudownego odprężenia i spokoju...
Przemierzył szybkim krokiem korytarze prowadzące do pokoi Aurelii i przystanął pod 
drzwiami, aby wyłowić z ciszy jej długi, powolny oddech.
Ostrożnie wszedł do środka, zbliżył się do śpiącej żony i pocałował ją delikatnie w czoło. 
Aurelia nie poruszyła się. Pogrążona we śnie sprawiała wrażenie tamtej kobiety sprzed lat. 
Jeszcze chwila i obudzi się, jej oczy zapłoną inteligencją i dowcipem, a ona się zaśmieje na 
widok męża, siedzącego w cieniu nocy, i odrzuci przykrycie, zapraszając go w swoje ciepło.
- Na czyją stronę mam przejść, najdroższa? - wyszeptał, siadając przy łóżku. - Kogo 
powinienem wesprzeć i komu zaufać, by ochronić miasto i republikę? Myślę, że twój brat 
Mariusz dba o ideę równie mało jak sam Sulla. - Potarł szczękę i poczuł zarost. - Kto będzie 
gwarancją bezpieczeństwa dla ciebie i naszego syna? Czy otworzę swój dom przed wilkiem 
czy przed wężem?
Odpowiedziała mu cisza. Potrząsnął powoli głową, podniósł się
78
Imperator
i pocałował Aurelię, raz jeszcze wyobrażając sobie, że jeśli żona otworzy oczy, będzie patrzył 
przez nie ktoś, kogo znał dawno temu. Potem wyszedł, delikatnie zamykając za sobą drzwi.
Kiedy Tubruk robił cowieczorny obchód gospodarstwa, ostatnia ze świec się stopiła i pokoje 
tonęły w ciemnościach. Juliusz wciąż siedział w swoim fotelu, ale oczy miał zamknięte, a 
pierś podnosiła się i opadała wolno, w rytm wydmuchiwanego nosem powietrza. Tubruk 
pokiwał głową zadowolony, że jego pracodawca zrobił sobie krótki odpoczynek od 
zmartwień.
Następnego ranka Juliusz jadł lekkie śniadanie z chłopcami, chleb, owoce i ciepły napar z 
ziół, by odegnać poranny chłód. Niewesołe myśli, które go gnębiły poprzedniego wieczoru, 
odsunął na bok, siedział z wyprostowanymi plecami, a jego spojrzenie było jasne.
-Wyglądacie zdrowo i krzepko - powiedział do pary dziesię-ciolatków. - Reniusz robi z was 
młodych mężczyzn.
Chłopcy szczerzyli się do siebie przez krótką chwilę.
-Reniusz mówi, że jeszcze trochę i będziemy się nadawać do ćwiczeń żołnierskich. 
Pokazaliśmy, że potrafimy znosić upał i zimno, i zaczęliśmy zauważać swoje mocne i słabe 
strony. Wszystko to jest kwestią ducha, który, jak mówi Reniusz, jest fundamentem dla 
umiejętności ciała. - Gajusz mówił z ożywieniem, podkreślając słowa ruchem dłoni.
Obaj chłopcy wyraźnie nabrali pewności siebie i Juliusz poczuł ukłucie żalu, że nie może 
przyglądać się na co dzień ich rozwojowi. Patrząc na Gajusza, zastanawiał się, czy za którymś 
powrotem do domu zamiast syna nie zastanie w nim kogoś obcego.
-Jesteś moim synem. Reniusz uczył wielu, ale pierwszy raz uczy mojego syna. Zadziwisz go, 
jak myślę.
Chłopiec, nienawykły do słów pochwały czy podziwu, zrobił niedowierzającą minę.
- Spróbuję - powiedział. - I spodziewam się, że Marek też.
Juliusz nie spojrzał na drugiego chłopca, choć czuł na sobie jego wzrok. Jednak chcąc sprawę 
postawić jasno, a także poirytowany wysiłkami Gajusza, by wciągnąć przyjaciela do 
rozmowy, odpowiedział tak, jakby go nie było.
Rozdział 5
79
- Marek nie jest moim synem. To ty nosisz moje imię i to za tobą idzie moja dobra czy zła 
sława. Tylko ty i tylko za tobą.
Gajusz, zmieszany, pochylił głowę. Nie mógł znieść dziwnie wyzywającego spojrzenia ojca.

- Tak, ojcze - szepnął i zabrał się znów do jedzenia. Czasami żałował, że jest jedynakiem, że 
nie ma braci czy sióstr,
do wspólnej zabawy i do wspólnego dźwigania ciężaru ojcowskich nadziei. Nie oddałby im 
majątku, to jasne; majątek był tylko jego, od zawsze, ale chwilami odczuwał niewygodę 
swojej pozycji. Matka, zwłaszcza kiedy była cicha i spokojna, wyśpiewywała mu na jedną 
nutę, że jest jedynym dzieckiem, na jakie pozwolili jej bogowie, jedynym doskonałym 
przykładem życia. I że kiedyś chciała mieć córki, by je stroić i przekazywać swą mądrość, ale 
gorączka, na którą zapadła przy jego narodzinach, odebrała jej wszelkie szansę. Do ciepłej 
kuchni wszedł Reniusz. Nosił żołnierskie buty, czerwoną żołnierską tunikę i sięgające połowy 
łydek wełniane nago-lennice, ciasno opięte na niemal nieprzyzwoicie muskularnych udach, 
których się dorobił, służąc w legionowej piechocie. Mimo swoich lat wyglądał na okaz 
zdrowia i witalności. Zatrzymał się przed stołem, plecy proste, oczy bystre i zaciekawione.
- Za pozwoleniem, panie, słońce już wzeszło, a nim rozjaśni wzgórza, chłopcy powinni 
przebiec pięć mil.
Juliusz skinął głową, a Gajusz i Marek poderwali się szybko i czekali, by pozwolił im odejść.
- Idźcie ćwiczyć, i to twardo - powiedział, uśmiechając się. Syn wyglądał na  podnieconego,  
lecz  ten drugi? W oczach
drugiego i w zmarszczonym czole coś się kryło. Gniew? Nie, nie gniew. Chłopcy popędzili do 
drzwi na wyścigi i dwaj mężczyźni raz jeszcze zostali sami. Juliusz wskazał miejsce przy 
stole.
- Podobno niedługo zaczniesz ich uczyć sztuki wojennej. -Jeszcze nie są dość silni i może nie 
będą w tym roku, a poza
tym nie jestem dla nich dość sprawnym nauczycielem.
- Myślałeś o kontynuowaniu nauki, kiedy wygaśnie nasza umowa? - spytał Juliusz, mając 
nadzieję, że lekki ton rozmowy zamaskuje jego ciekawość.
-Wycofuję się na wieś w przyszłym roku. To ostateczna decyzja i nic jej nie zmieni.
80
Imperator
-Zatem ci dwaj będą twoimi ostatnimi uczniami... spadkiem, jaki zostawisz Rzymowi...
Reniusz zastygł na kilka sekund, a Juliusz starał się nie okazać po sobie choćby śladu emocji.
-Trzeba by o tym pomyśleć - odezwał się Reniusz w końcu, zawrócił na pięcie i wyszedł w 
szare światło brzasku.
Juliusz wyszczerzył za nim zęby jak wilk.
ROZDZIAŁ VI
Jako dowódcy będziecie walczyć na koniach, lecz siła naszej armii nie tkwi w walce z 
grzbietu końskiego. Chociaż używamy jazdy do szybkich popisowych ataków, wroga bije 
piechota dwudziestu ośmiu legionów. Każdy żołnierz spośród stu dwudziestu tysięcy 
legionistów, których trzymamy w pogotowiu, w każdym momencie każdego dnia potrafi 
przejść trzydzieści mil w pełnym uzbrojeniu, niosąc ekwipunek jednej trzeciej swojej wagi. 
Następnie potrafi walczyć z wrogiem, nie okazując słabości i bez narzekania.
Reniusz przewiercał wzrokiem chłopców, którzy stali w skwarze południowego słońca i po 
długim biegu próbowali zapanować nad oddechem. Poświęcił im więcej niż trzy lata, 
ostatnim, jakich kiedykolwiek miał uczyć. A o ilu rzeczach wciąż nie mają zielonego pojęcia! 
Wprost nie do uwierzenia! Krążył wokół nich i strzelał słowami.    ¦
-To nie kaprys bogów oddaje w ręce Rzymu ziemię całego świata. To nie słabość obcych 
plemion każe im się rzucać podczas walki na nasze miecze. To nasza siła, większa i 
straszniejsza niż cokolwiek, co mogą przynieść ze sobą na pole bitewne. Nasza siła to 
pierwsza zasada naszej taktyki. Nim nasi ludzie zmierzą się w walce, są nie do złamania 
ciałem i duchem. Co więcej, sama ich karność może wykrwawić armie całego świata. Nasz 
żołnierz wie, że bracia u jego boku musieliby być zabici, by go opuścić. To go czyni 

silniejszym niż najbardziej heroiczny atak czy daremne wrzaski dzikich plemion. Idziemy, 
aby walczyć. My trwamy, a oni umierają.
82
Imperator
Oddech Gajusza uspokoił się, a jego płuca przestały wołać o tlen. Przez trzy lata, które minęły 
od pojawienia się Reniusza w willi jego ojca, urósł i stał się silny. Kończył czternaście lat i 
przejawiał cechy mężczyzny, którym pewnego dnia miał się stać.
Opalony przez rzymskie słońce na kolor jasnego dębu, stał swobodnie, miał szczupłą, 
muskularną sylwetkę, szerokie ramiona i silne nogi. Mógł godzinami biegać po wzgórzach, a 
potem znajdował siły, by popędzić jak wicher na spotkanie z powracającym do domu ojcem.
Marek też przeszedł zmiany, tak fizyczne, jak i duchowe. Po niewinnym szczęśliwym 
chłopcu, jakim był kiedyś, teraz nie zostało śladu. Reniusz nauczył go powstrzymywać 
emocje i język. Uczył go biczem i nie miał dla niego dobrego słowa przez długie trzy lata. On 
również miał muskularne ramiona, przechodzące w szybkie jak błyskawica pięści, z którymi 
Gajusz już nie mógł się mierzyć. Pragnienie stanięcia na własnych nogach, bez pomocy 
własnego rodu czy patronatu innych wypalało mu duszę, tak jak żrący kwas wypala w 
człowieku wnętrzności.
Obserwowani przez Reniusza obaj chłopcy doszli do siebie i stanęli na baczność, 
przyglądając mu się ostrożnie. Nie mogli się nie spodziewać nagłego uderzenia w odsłonięty 
żołądek; nie było końca tropieniu, nieustannemu tropieniu jakiejkolwiek słabości.
- Gladii, panowie, bierzcie się do mieczy.
Bez słowa zawrócili, zdjęli z kołków krótkie miecze i wsunęli je w rzemienne pętle u ciężkich 
skórzanych pasów, zapinanych w talii na sprzączki. Pętle były ciasno sznurowane i 
unieruchamiały pochwę przy nagłym wyciąganiu miecza.
Odpowiednio wyposażeni wrócili do pozycji na baczność, czekając na kolejny rozkaz.
-Gajuszu, ty obserwujesz. Posłużę się chłopcem dla prostego przykładu. - Reniusz rozluźnił 
ramiona, aż zatrzeszczały kości, i wyszczerzył zęby.
Marek tymczasem powoli wyciągał miecz.
- Pierwsza pozycja, chłopcze. Stań jak żołnierz, jeśli pamiętasz, jak żołnierz staje.
Marek stanął na spocznij i przeszedł do pierwszej pozycji, rozstawiając nogi na szerokość 
ramion, z ciałem lekko skręconym
Rozdział 6
83
w bok, z mieczem na wysokości pasa, gotowym do uderzenia w pachwinę, żołądek czy 
gardło. Głębokie cięcie w jedno z tych miejsc dawało pewność, że przeciwnik wykrwawi się 
na śmierć w kilka sekund.
Reniusz przeniósł ciężar ciała z nogi na nogę i ostrze Marka mignęło w ślad za ruchem 
przeciwnika.
- Znów tniesz powietrze? Jeśli to zrobisz, zauważę cięcie i pójdę za twoim ciosem. Potrzebuję 
tylko jednej sposobnej chwili, by rozpłatać ci gardło, jednego uderzenia. Pozwól mi zgadnąć, 
w którą stronę przenosisz swój ciężar, a przepołowię cię. - Zaczął okrążać Marka, który stał 
rozluźniony, z uniesionymi brwiami i z twarzą pozbawioną ekspresji. Mówił dalej: - Chcesz 
mnie zabić, chłopcze, tak czy nie? Wprost czuję twoją nienawiść. Czuję ją tak, jakbym czuł 
dobre wino w żołądku. Ona dodaje mi zachęty, chłopcze, czy możesz w to uwierzyć?
Marek zaatakował nagle, bez ostrzeżenia, bez sygnału. Potrzebował setki godzin ćwiczeń, by 
pozbyć się swojego „przemawiania" ciałem, swoich krótkich napięć mięśni, które zdradzały 
jego intencje. Nieważne, jak był szybki, dobry przeciwnik wyprułby z niego wnętrzności, 
jeśliby Marek sygnalizował myśli przed każdym ruchem.
Tam, gdzie wylądował cios, Reniusza nie było. Reniusz naciskał swoim mieczem gardło 
Marka.

- Znów. Jesteś powolny i niezdarny jak zwykle. Jeśli nie będziesz szybszy od Gajusza, 
będziesz najgorszy ze wszystkich, których dane mi było oglądać.
Marek otworzył usta i w ułamku sekundy ciepły od słońca miecz został przyciśnięty do 
wewnętrznej strony jego uda, do nabrzmiałej pulsującej żyły, która podtrzymywała w nim 
życie.
Reniusz potrząsnął głową z odrazą.
- Nigdy nie daj się przeciwnikowi zagadać. To Gajusz obserwuje, ty walczysz. Ty się 
skupiasz na moich ruchach, nie na słowach, które wypowiadam, które służą jedynie 
rozproszeniu twojej uwagi. Od nowa.
Krążyli obaj w cieniu podwórza.
- Twoja matka była niezdarna w łóżku. Zaczniemy od tego.
W tej samej chwili miecz Reniusza wyleciał w powietrze i upadł
84
Imperator
z boku z głośnym brzękiem. Marek zrobił krok i przycisnął ostrze do twardej jak rzemień 
skóry na gardle Reniusza. Miał twarz zimną i bezlitosną.
- Zaczęliśmy - mruknął, patrząc z wściekłością w niebieskie lodowate oczy.
W tej samej chwili poczuł ukłucie w brzuch, spojrzał w dół i zobaczył miecz w lewej ręce 
Reniusza. Ten zaśmiał się szeroko.
- Wielu mężczyzn będzie cię nienawidziło wystarczająco, by chcieć cię zabrać ze sobą. Ci są 
najniebezpieczniejsi. Ci mogą rzucić się na twój miecz i oślepić cię kciukami. Widziałem, jak 
zrobiła to kobieta jednemu z moich ludzi.
- Dlaczego nienawidziła go aż tak bardzo? - spytał Marek, odstępując w tył o krok, z mieczem 
gotowym do obrony.
- Zwycięzców zawsze się nienawidzi. To cena, jaką płacimy. Jeśli cię kochają, zrobią, co 
zechcesz, ale wtedy, kiedy im się zechce. Jeśli się boją, będą spełniać twoją wolę, ale wtedy, 
kiedy ty zechcesz. A więc lepiej być kochanym czy tym, który wzbudza lęk?
- Jednym i drugim — stwierdził poważnie Gajusz. Reniusz się uśmiechnął.
-Masz na myśli bycie uwielbianym i respektowanym, co jest sztuką niemożliwą, jeśli 
okupujesz ziemie, które są twoje jedynie z racji siły i przelanej krwi. Życie to złożony 
problem i nigdy nie ma na nie jednej odpowiedzi.
Chłopcy mieli nie najmądrzejsze miny i Reniusz prychnął w rozdrażnieniu.
-Pokażę wam, co znaczy dyscyplina. Pokażę wam, czego już się nauczyliście. Odłóżcie 
miecze i stańcie znów na baczność.
Stary gladiator obrzucił swoich uczniów krytycznym spojrzeniem, gdy wtem, nieoczekiwanie, 
odezwał się dzwon na południe. Zmarszczył czoło i jego zachowanie zmieniło się w jednej 
chwili. Głos stracił typową dla nauczyciela szorstkość i choć raz był cichy i spokojny.
- Czy wiecie, że w mieście doszło do rozruchów? Ludzie nie mają co jeść. Wielkie bandy 
niszczą każdą własność i uciekają jak szczury, kiedy ktoś jest na tyle dzielny, by wyciągnąć 
miecz. Powinienem być tam, zamiast bawić się z dziećmi. Uczyłem was

Rozdział 6
85
dwa lata dłużej, niż to było w umowie. Jeszcze nie jesteście gotowi, lecz nie stracę na was ani 
godziny więcej ze zmierzchu mojego życia. Dzisiaj macie ostatnią lekcję.
Reniusz podszedł do Gajusza, który wbijał wzrok w przestrzeń.
-Twój ojciec miał się tu ze mną spotkać i wysłuchać mojego sprawozdania. Pytam, co mi 
mówi jego spóźnienie, pierwsze w ciągu trzech lat?
Gajusz przełknął ślinę.
- Rozruchy w Rzymie są poważniejsze, niż sądzisz.

- Tak. Twój ojciec nie będzie obecny przy ostatniej lekcji. Szkoda. Jeśli on nie żyje, a ja 
zabiję ciebie, kto odziedziczy majątek?
Gajusz zamrugał. Był zakłopotany. Słowa tego mężczyzny zdawały się kłócić z jego 
rozsądnym tonem. To było tak, jakby zamawiał nową tunikę.
- Mój wuj Mariusz, choć on jest ze swoim legionem. Nie będzie się spodziewał...
- Nie szkodzi. Jego legioniści nieźle się spisali w Egipcie. Wyślę mu rachunek. Teraz zajmę 
się tobą, jako chwilowym właścicielem majątku pod nieobecność ojca. Kiedy będziesz gotów, 
zmierzysz się ze mną naprawdę, nie dla nauki, nie do pierwszej krwi, ale w takiej walce, jaka 
mogłaby cię czekać, gdybyś znalazł się dzisiaj na ulicach Rzymu, pośród wzburzonego tłumu.
- Będę walczył naprawdę. Jeśli mnie zabijesz, będziesz mógł się uważać za zwolnionego z 
odpowiedzialności za mnie.
- Dlaczego chcesz nas zabić teraz, po tym całym czasie, przecież... - wybuchnął Marek, 
łamiąc dyscyplinę przez odezwanie się bez pozwolenia.
- Kiedyś musicie się zmierzyć ze śmiercią. Nie mogę was dalej uczyć i to będzie ostatnia 
okazja, by poznać, co to strach i gniew.
Przez chwilę Reniusz wyglądał jak ktoś, kto traci pewność siebie, ale jego głowa szybko się 
podniosła, spojrzenie stwardniało, i „szczekający żółw", jak go nazywali niewolnicy, znów 
był sobą i tryskał obezwładniającą energią.
-Jesteście moimi uczniami. Moja reputacja, teraz kiedy odchodzę z zawodu, zależy od 
waszych pożałowania godnych karków. Nie zostawię was niewłaściwie wyćwiczonych, nie 
pozwolę, by wasze przyszłe czyny rzucały cień na moje imię. Moje imię to coś,
86
Imperator
co chroniłem przez całe życie. Za późno, by ryzykować jego utratę teraz.
-Nie przyniesiemy ci wstydu - mruknął Marek, prawie do siebie.
Reniusz obrócił się do niego.
- Przynosi mi wstyd twój każdy cios. Rąbiesz jak rzeźnik atakujący w gniewie bycze ścierwo. 
Nie umiesz panować nad sobą. Wpadasz w pierwszą lepszą pułapkę, bo tracisz głowę! A ty! 
Ty! -Obrócił się do Gajusza, który zaczynał szczerzyć zęby w uśmiechu. - Nie możesz 
oderwać myśli od swoich lędźwi na wystarczająco długo, bym mógł zrobić z ciebie 
Rzymianina'. Nobilowie? Krew we mnie zastyga na myśl o chłopcach takich jak ty, o 
chłopcach, którzy przejmą moje dziedzictwo, moje miasto, moich ludzi.
Gajusz spoważniał na przytyk do młodej niewolnicy, którą Reniusz wysmagał na ich oczach, 
za to że rozpraszała ich uwagę. Wciąż się tego wstydził i podczas gdy tyrada się ciągnęła, w 
nim narastał gniew.
- Gajuszu, wolno ci wybrać, który z was zaczyna. Twoja pierwsza taktyczna decyzja! - 
Reniusz odwrócił się, poszedł na wykładany terakotą plac ćwiczebny i zaczął rozciągać 
mięśnie nóg, z pozoru nieświadomy ich oniemiałych spojrzeń.
- On oszalał - szepnął Marek. - Zabije nas obu.
- On tylko toczy z nami swoją grę - skomentował ponuro Gajusz. - Tak jak z tamtą rzeką. 
Zmierzę się z nim. Myślę, że stać mnie na to. Nie cofnę się przed wyzwaniem, to pewne. Jeśli 
w ten sposób mam mu udowodnić, że był dobrym nauczycielem, niech tak będzie. Zapłacę 
mu jego własną krwią.
Marek popatrzył na przyjaciela, zaskoczony jego zdecydowaną postawą. Wiedział, tak samo 
jak nie chciał, by którykolwiek z nich walczył z Reniuszem, że to on ma więcej szans. Żaden 
nie mógł marzyć o całkowitym zwycięstwie, ale tylko on był na tyle szybki, by starego 
człowieka zabrać razem ze sobą w niebyt.
- Gajuszu - szepnął - pozwól, bym poszedł pierwszy. Gajusz  popatrzył mu w oczy,  jakby 
chciał przeniknąć jego
myśli.

-Nie tym razem. Jesteś moim przyjacielem. Nie chcę patrzeć, jak cię zabija.
Rozdział 6
87
-Ja też nie. Posłuchaj, jestem szybszy od ciebie, mam więcej szans.
Gajusz rozluźnił ramiona i uśmiechnął się lekko.
- To tylko stary człowiek, Marku. Za chwilę będę z powrotem — powiedział i poszedł na 
swoje stanowisko.
Reniusz obserwował go przez zmrużone pod słońce oczy.
- Dlaczego tak wybrałeś? Gajusz wzruszył ramionami.
- Każde życie kiedyś się kończy. Wybrałem. To tyle.
-Tak, to tyle. Zaczynaj, chłopcze. Zobaczmy, czy czegoś się nauczyłeś.
Zaczęli tańczyć wokół siebie, krok po kroku, z wyciągniętymi, obróconymi na płask 
mieczami, w których odbijało się słońce.
Reniusz upozorował ruch nagłym skrętem ramienia. Gajusz odczytał intencje przeciwnika i 
wypadem zmusił go do zrobienia kroku wstecz. Ostrza się skrzyżowały i rozpoczęła się 
walka. Cios i odparowanie nastąpiły jednocześnie i stary wojownik jednym skrętem ciała 
rzucił chłopca na plecy, prosto na zakurzoną mozaikę.
Reniusz po raz pierwszy nie szydził; jego twarz była beznamiętna. Gajusz podniósł się 
powoli, zbierając myśli. Wiedział, że nie zwycięży siłą.
Zrobił dwa szybkie wypady do przodu, uniósł miecz zgrabnym ślizgiem, przebił się przez 
osłonę i głęboko rozciął mahoniową skórę na piersi Reniusza.
Stary człowiek chrząknął zdziwiony. Chłopiec nacierał dalej, cios za ciosem, lecz każdy był 
odparowywany ledwo zauważalnym przesunięciem ciała i podobnym ruchem miecza. 
Chłopiec najwyraźniej męczył się w słońcu, pracując sam na swoją zgubę.
Zdesperowany, z zalanymi potem oczami, nie potrafił myśleć o kolejnych ruchach, takich, 
które by dosięgły ten twardooki kawał drewna, czytający w jego myślach i odparowujący go z 
taką łatwością. Zamachnął się, chybił i kiedy tracił równowagę, Reniusz wyprostował prawe 
ramię i zanurzył ostrze miecza w odkrytym dole brzucha.
Gajusz poczuł, że opuszczają go siły. Nogi złożyły się pod nim jak dwa bezwładne, nieczułe 
na ból patyki. Czerwona krew opry-
88
Imperator

skała kurz, ale kolory na podwórzu zgasły, zastąpione głuchymi uderzeniami serca i 
świetlistymi błyskami w oczach.
- Nie spisałeś się... ale dosyć tego - wypluł z siebie stary gladiator.
Blask słońca przesłaniała ciemna smuga cienia, kiedy Marek wsuwał swój miecz pod obwisły 
starczy podbródek. Stojąc krok za Reniuszem, dobrze widział, jak stary człowiek zastyga w 
zdziwieniu.
- Zapomniałeś o mnie? - Wystarczyłaby jedna pojedyncza myśl, by wbić ostrze głębiej i 
skończyć z nienawistnym staruchem raz na zawsze, lecz Marek spojrzał na przyjaciela, z 
którego wyciekało życie.
Sekunda gniewu i szansa zadania szybkiej śmierci przepadła; Reniusz ustąpił na bok o pół 
kroku i podniósł swój zakrwawiony miecz raz jeszcze. Miał kamienną twarz i błyszczące 
oczy.
Marek przypuścił atak, omijając osłonę przeciwnika, nim ten miał szansę się poruszyć. 
Niechby tylko spróbował śmiertelnego ciosu, przecież nie mógł nie trafić - Reniusz wciąż 
trwał nieruchomo, z twarzą sztywną z napięcia. Ale cios był za słaby i krew w starym 
gladiatorze zawrzała od nowa.

- Czy nie potrafisz mnie zabić nawet wtedy, kiedy stoję i czekam na twoje uderzenie? - 
szczeknął Reniusz i zaczął znów krążyć, prawym bokiem zwrócony do Marka. - Zawsze byłeś 
głupcem; masz w sobie dumę głupca.
Marek niemal warknął, zmuszony uważać na tego człowieka, gdy tymczasem jego przyjaciel 
umierał w upale, samotnie.
Zaatakował znowu, myśl przeszła w czyny, żadnego namysłu, żadnych wyborów, po prostu 
ciosy i uniki, nieprzerwanie. Stare ciało zaczynało czerwienieć otwartymi kraterami i Marek 
słyszał, jak krew zrasza kurz podwórza niby wiosenny deszcz.
Reniusz nie miał czasu na zwykłe docinki. Bronił się rozpaczliwie, na jego twarzy, nim 
zastygła w maskę gladiatora, pojawiła się na ułamek sekundy panika. Jego przećiwnik 
poruszał się z niezrównanym wdziękiem i równowagą, zbyt szybki, by mu się przeciwstawić. 
Urodzony wojownik.
To, że udało mu się zablokować kolejny cios, starzec poznawał jedynie po brzęku metalu. 
Jego ciało poruszało się i reagowało nieświadomie. Jego umysł wydawał się oderwany od 
walki. Jego
Rozdział 6
89
duszę drążyła jedna ironiczna myśl, jestem starym głupcem, ten jeden, być może, to najlepszy 
ze wszystkich, których uczyłem, ale zabiłem drugiego - to był śmiertelny cios.
Lewe ramię, z przeciętym mięśniem w barku, zwisało bezwładnie i wykonywało obsceniczne 
ruchy. Ból był jak uderzenie kowalskiego młota i stary człowiek poczuł, że ogarnia go nagłe 
wyczerpanie, jakby w końcu jego wiek doszedł do głosu. Chłopiec nigdy przedtem nie był tak 
szybki; wyglądało to tak, jakby widok umierającego przyjaciela otworzył w nim jakieś drzwi.
Reniusz westchnął i poczuł, że wraz z tym jednym, rozpaczliwym westchnieniem opuszczają 
go siły. Widział tak wielu w podobnej chwili, gdy duch odmawia dalszego dźwigania ciała. 
Zdobył się na mizerny wysiłek i odparł poszczerbiony miecz przeciwnika. Wiedział, że 
odpiera ostatni raz.
- Przerwij walkę albo powalę cię tam, gdzie stoisz - odezwał się jakiś nowy głos, spokojny, 
lecz niosący się przez podwórze i zabudowania.
Marek nie posłuchał. Nauczono go nie reagować na drwiny i tej zdobyczy nikt nie mógł mu 
odebrać. Naprężył ramiona, aby wbić żelazne ostrze.
- Ten łuk cię zabije, chłopcze. Odłóż miecz.
Reniusz popatrzył w oczy Marka i zobaczył w nich szaleństwo. Zrozumiał, że to koniec.
Choć ciepło własnej krwi rozgrzewało mu członki, plac do ćwiczeń wydał się staremu 
człowiekowi lodowato zimny, kiedy patrzył, jak Marek odsuwa się do tyłu, poza zasięg 
rażenia przeciwnika, a potem się obraca, aby spojrzeć na przybysza. Reniusz rzadko kiedy był 
tak pewny nadejścia własnej śmierci.
Za plecami Marka jakiś stary mężczyzna, starszy niż Reniusz, trzymał pewną ręką ciężki, 
napięty łuk. Miał na sobie prostą brązową tunikę, jego usta rozciągały się w uśmiechu nad 
zaledwie kilkoma zębami.
- Dzisiaj nikt tu nie umrze. Ja to wiem. Odłóżcie broń i pozwólcie mi wezwać lekarzy i posłać 
po coś zimnego do picia.
Marek oprzytomniał w jednej chwili.
- Gajusz, mój przyjaciel, jest ranny. Może umrzeć. Potrzebuje pomocy.
90
Imperator
Reniuszowi miecz wypadł z omdlałych palców. Stary gladiator osunął się na kolana, 
niezdolny stać, i opuścił głowę. Nie zatamowana krew spływała na ziemię i czerwona plama 
zataczała wokół niego coraz szerszy krąg. Marek nawet nie spojrzał na wykrwawiającego się 
mężczyznę. Podszedł do Gajusza.

- Ma pęknięty wyrostek, widzę to - powiedział przybysz przez ramię.
- Zatem nie żyje. Kiedy wyrostek spuchnie, człowiek zawsze umiera. Nasi lekarze nie potrafią 
usuwać spuchniętego wyrostka.
- Robiłem to kiedyś, dawno temu. Wezwijcie niewolników, trzeba go wnieść do środka. 
Potrzebuję bandaży i gorącej wody.
- Czy jesteś uzdrawiaczem? - spytał Marek, szukając wzroku mężczyzny, by potwierdzić 
swoje nadzieje.
- Nauczyłem się tego i owego, podróżując. Twój przyjaciel jeszcze żyje. Jeszcze nie jest po 
wszystkim. - Ich oczy się spotkały.
Marek odwrócił głowę, nabrawszy pewności. Ufał obcemu, choć nie umiałby powiedzieć 
dlaczego.
Reniusz osunął się na bok, jego piersi falowały oddechem coraz wolniej. Był słabą, 
zbrązowiałą od upływu lat skorupą człowieka, zahartowaną przez rzymskie słońce, a mimo to 
kruchą. Kiedy spoczęło na nim spojrzenie Marka, spróbował się podnieść, na próżno.

Na ramieniu Marka zacisnęła się czyjaś dłoń, kładąc tamę wściekłości, która podniosła się w 
nim na nowo. Obok stał Tubruk, z twarzą poszarzałą od gniewu. Marek czuł, że ręka byłego 
gladiatora drży lekko.
- Spokojnie, chłopcze. Nie będzie więcej żadnych walk. Posłałem po Lucjusza i nowego 
lekarza Aurelii.
- Widziałeś wszystko? - wyjąkał Marek. Tubruk zacieśnił uścisk.
- Sam koniec. Miałem nadzieję, że go zabijesz - powiedział ponuro, spoglądając tam, gdzie 
wykrwawiał się Reniusz. Odwrócił się do przybysza z surowym wyrazem twarzy. - Kim 
jesteś, starcze? Kłusownikiem? To prywatna posiadłość.
Stary człowiek podniósł się i spojrzał Tubrukowi prosto w oczy. -Jestem zwykłym 
podróżnikiem, wędrowcem - powiedział.
- Czy on umrze? - przerwał im Marek.
- Nie dzisiaj - odpowiedział stary człowiek. - To nie byłoby
Rozdział 6
91
w porządku, po tym jak tu przybyłem... czy nie jestem gościem tego domu?
To brzmiało rozsądnie.
- Nawet nie znam twojego imienia - powiedział chłopiec.
-Jestem Kabera. Uspokój się, proszę. Pomogę ci.
ROZDZIAŁ VII
Cjajusz odzyskał przytomność obudzony gniewnymi głosami w pokoju. W głowie mu 
huczało i czuł słabość w każdym skrawku ciała. Ból w dole brzucha wzbierał wielkimi falami, 
w rytm niespokojnego pulsowania serca. Usta miał wyschnięte i nie mógł mówić ani 
otworzyć oczu. Ciemność była miękka i czerwona i próbował zanurzyć się w nią, nie mając 
ochoty powrócić do rzeczywistości.
- Usunąłem pęknięty wyrostek i zszyłem naczynia krwionośne. Stracił mnóstwo krwi i trochę 
to potrwa, nim uzupełni niedobory, ale jest młody i silny.
Głos kogoś obcego. Jednego z lekarzy matki? Gajusz nie wiedział, lecz było mu wszystko 
jedno. Dopóki nie zamierzał umrzeć, powinni go zostawić samego, żeby wydobrzał.
- Lekarz mojej żony mówi, że jesteś oszustem. - Głos jego ojca, nieustępliwy.
- On nie operowałby takiej rany, więc nic nie straciłeś, prawda? Ja już kiedyś usuwałem 
wyrostek, to nic takiego. Jedynym problemem jest gorączka, którą chłopiec musi sam 
zwalczyć.
- Zawsze mówiono mi, że to śmiertelna choroba. Spuchnięcie wyrostka i pęknięcie. Nie 
można go usunąć tak, jakbyś odcinał palec.

Ojciec chyba jest zmęczony, pomyślał Gajusz.
-Ale zrobiłem to. I zabandażowałem tamtego starego. On też wyzdrowieje, choć z tak 
uszkodzonym ramieniem już nigdy nie stanie do walki. Będą żyć obaj. A ty idź spać.

Rozdział 7
93
Gajusz usłyszał szuranie stóp przez pokój i poczuł na wilgotnym czole ciepłą i suchą dłoń 
ojca.
- To moje jedyne dziecko, jak mógłbym spać, Kabero? Spałbyś, gdyby chłopiec był twój?
-Spałbym jak niemowlę. Zrobiliśmy wszystko co się dało. Ja będę nad nim czuwał, ale ty 
musisz odpocząć. - Ten drugi głos wydawał się uprzejmy, ale nie aksamitny i potoczysty jak u 
lekarzy, którzy opiekowali się matką. Był w nim ślad obcego akcentu, obcej słodkiej melodii.
Gajusz ponownie odpłynął w sen. Głosy w pokoju unosiły się gdzieś na krawędzi słyszenia i 
to wskakiwały, to wyskakiwały z jego niespokojnych snów.
- Dlaczego nie zamknąłeś rany? Dlaczego jej nie zaszyłeś? Widziałem wiele ran zadanych w 
boju, ale my je zamykamy i przewiązujemy...
- To dlatego Grecy nie lubią moich metod. Z rany musi wypłynąć ropa, która wypełnia ją w 
miarę nasilania się gorączki. Gdybym ranę zacisnął, ropa nie miałaby ujścia i zatrułaby ciało. 
Wtedy na pewno by umarł, jak większość. To może go uratować.
- Jeśli umrze, wytnę twój wyrostek własnymi rękami. Rechot. A potem kilka słów w dziwnym 
języku, który dzwonił
echem w snach Gajusza.
- Miałbyś trochę roboty, żeby go znaleźć. Tu jest blizna. Mam ją od czasu, kiedy ojciec mi go 
usunął wiele lat temu. I odsączył ropę.
Ojciec Gajusza poddał się.
- Zatem zaufam twojemu sądowi. Podziękuję ci i nie tylko, jeśli chłopiec przeżyje.
Gajusz obudził się, kiedy jego czoła dotknęła czyjaś dłoń. Popatrzył w niebieskie oczy, 
jaśniejące w skórze orzechowego koloru.
- Nazywam się Kabera, Gajuszu. Miło cię wreszcie poznać, i to w takim momencie twojego 
życia. Podróżowałem przez tysiące waszych mil. To, że znalazłem się w tym miejscu akurat 
w chwili, kiedy byłem potrzebny, wystarcza, bym uwierzył w bogów. Nieprawda?
Gajusz  nie  mógł odpowiedzieć. Jego  język był opuchnięty
94
Imperator
i sztywny. Jakby czytając w jego myślach, stary człowiek sięgnął po miseczkę wody i 
podsunął mu ją do ust.
- Wypij trochę. Gorączka cię wysusza.
Do ust Gajusza spłynęło kilka kropli i rozwodniło gumowatą ślinę. Chłopiec zakaszlał i znów 
zamknął oczy. Kabera popatrzył na niego, westchnął parę razy. Następnie sprawdził, czy w 
pobliżu nikt się nie kręci, i położył kościste ręce na ranę, wokół cienkiej drewnianej tubki, 
którą wciąż sączył się żółtawy strumyczek ropy.
Ciepło, które biło od jego rąk, Gajusz czuł nawet przez sen. Czuł, jak przenika w głąb jego 
ciała i jak osadza się w płucach, oczyszczając je z niepotrzebnych płynów. To ciepło rosło i 
rosło, aż stało się prawie bolesne i wtedy Kabera zdjął dłonie z rany i usiadł obok łóżka. Jego 
spokojny dotąd oddech nagle stał się chrapliwy i urywany.
Gajusz ponownie otworzył oczy. Wciąż był zbyt słaby, by się poruszyć, ale uczucie ciężaru w 
piersiach minęło. Znów mógł oddychać.
- Co ty mi zrobiłeś? - wyszeptał cicho.
-Pomogło trochę, tak? Potrzebowałeś odrobinę pomocy, nawet przy wszystkich moich 
chirurgicznych umiejętnościach. - Starą twarz głęboko żłobiły bruzdy zmęczenia, lecz oczy, 

uwięzione w sieci ciemnych zmarszczek, błyszczały. Ręka znów powędrowała na czoło 
chłopca.
- Kim jesteś?
Stary człowiek wzruszył ramionami.
- Sam szukam odpowiedzi na to pytanie. Byłem żebrakiem i zarządcą wioski. Jestem 
poszukiwaczem prawdy, także nowej prawdy dla każdego miejsca, w którym się znajdę.
- Czy możesz pomóc mojej matce? - Gajusz oczy miał zamknięte, ale usłyszał ciche 
westchnienie.
- Nie, Gajuszu. Jej problem tkwi w jej umyśle, może w duszy. Mogę złagodzić cierpienie 
fizyczne, lecz nic poza tym. To o wiele prostsze. Przykro mi. A teraz śpij, chłopcze. To sen 
jest prawdziwym uzdrowicielem, nie ja.
Zapadła ciemność, tak jak rozkazał.
Rozdział 7
95
Gajusz znów się obudził. Tym razem przy łóżku siedział Re-niusz, z twarzą jak zawsze 
nieprzeniknioną. Jednak w wyglądzie starego nauczyciela coś się zmieniło. Jego lewe ramię 
było unieruchomione i przywiązane do boku, a spod pociemniałej od słońca skóry przebijała 
niezdrowa bladość.
-Jak się masz, chłopcze? Nawet nie umiem powiedzieć, jak się cieszę, że wracasz do zdrowia. 
Ten stary dziwak jest chyba cudotwórcą. - Głos przynajmniej był ten sam, poszczekujący i 
szorstki.
-Tak, to możliwe. Ale jak to się dzieje, że widzę cię tutaj po tym, jak omal mnie nie zabiłeś? - 
wyszeptał Gajusz, czując, jak serce zaczyna przyspieszać na samo wspomnienie niedawnych 
wydarzeń, a czoło pokrywają świeże krople potu.
- Nie zamierzałem ciąć aż tak mocno. To był błąd. Przykro mi. - Stary człowiek popatrzył w 
oczy chłopca i znalazł w nich to, czego szukał, przebaczenie.
- Niech ci nie będzie przykro. Ja żyję i ty żyjesz. Nawet ty możesz popełniać błędy.
-Kiedy pomyślę, że mógłbym cię zabić... - Twarz starego nauczyciela ściągnęła się bólem.
Gajusz zmusił się, żeby usiąść, i stwierdził, ku własnemu zdziwieniu, że zaczyna odzyskiwać 
siły.
- Nie zabiłeś. Przez całe życie będę z dumą powtarzał, że to ty byłeś moim nauczycielem. 
Przestańmy o tym mówić. Było, minęło.
Gajusza uderzyła śmieszność sytuacji — trzynastoletni chłopiec pocieszający starego 
gladiatora - lecz słowa przyszły mu łatwo; zdał sobie sprawę, że darzy swojego nauczyciela 
szczerym uczuciem, zwłaszcza teraz, kiedy zobaczył w nim człowieka, a nie nieskazitelnego 
wojownika, wykrojonego z twardej kamiennej bryły.
- Czy mój ojciec jest jeszcze tutaj? - spytał z nadzieją w głosie. Reniusz potrząsnął głową.
-Musiał pojechać do miasta, choć przy twoim łóżku przesiedział kilka pierwszych dni, aż się 
upewniliśmy, że wracasz do zdrowia. Rozruchy przybierają na sile i dla zaprowadzenia 
porządku wezwano legion Sulli.
Gajusz kiwnął głową i wyciągnął przed siebie zaciśnięte pięści.
- Och, być tam, w Rzymie, zobaczyć, jak legion przechodzi przez bramy!
96
Imperator
Reniusz uśmiechnął się, widząc ten wybuch młodzieńczego entuzjazmu.
-Nie tym razem, ale jak wydobrzejesz, obejrzysz sobie całe miasto, nie tylko bramy. A 
tymczasem Tubruk jest na zewnątrz. Masz dość siły, aby się z nim zobaczyć?
- Czuję się znacznie lepiej, prawie normalnie. Jak długo to trwało?
-Tydzień. Kabera podawał ci napar z ziół, żebyś przespał najgorsze. Jak na twój przypadek, 
wyzdrowiałeś nieprawdopodobnie szybko, a zapewniam cię, w swoim życiu widziałem sporo 

ran. Ten staruszek nazywa siebie jasnowidzem, ale ja myślę, że bardziej ma do czynienia z 
magią. Zawołam Tubruka.
Kiedy się podnosił, Gajusz wyciągnął do niego rękę.
- Zostaniesz u nas?
Reniusz uśmiechnął się, lecz potrząsnął przecząco głową.
- Nauka skończona. Udam się do mojej małej willi, żeby zestarzeć się w spokoju.
-Czy... czy masz jakąś rodzinę?
-Kiedyś miałem, ale wszyscy odeszli dawno temu. Będę spędzał wieczory z innymi starymi 
ludźmi, opowiadając zmyślone historie i pijąc dobre czerwone wino. Ale będę się przyglądał 
twojemu życiu. Kabera mówi, że jesteś kimś szczególnym, a ten stary dziwak nie wygląda na 
takiego, co się często myli.
- Dziękuję - powiedział Gajusz, niezdolny nazwać słowami tego, co otrzymał od gladiatora.
Reniusz kiwnął głową i mocno uścisnął wyciągniętą dłoń chłopca. Po jego wyjściu w pokoju 
zrobiło się dziwnie pusto.
W drzwiach, uśmiechając się jakby od niechcenia, stanął Tubruk.
- Wyglądasz lepiej. Nawet policzki ci się zaróżowiły. Gajusz wyszczerzył zęby, jakby na 
powrót poczuł się sobą. -Jestem silniejszy. Udało mi się.
-Nic podobnego. Udało się Kaberze. To zdumiewający człowiek. Pewnie ma na karku 
osiemdziesiątkę, ale kiedy najnowszy lekarz twojej matki nie przestawał zrzędzić, że cię źle 
leczy, Kabera wyprowadził go przed dom i sprawił mu cięgi. Od dawna tak się nie uśmiałem. 
W tych swoich kościstych ramionach ma sporo krzepy, no, a ten jego prawy sierpowy... 
Powinieneś to widzieć. -

Rozdział 7
97
Tubruk zabulgotał śmiechem, po czym jego twarz spoważniała. -Twoja matka chciała cię 
zobaczyć, ale pomyśleliśmy, że... że twój widok mógłby ją za bardzo przygnębić. 
Przyprowadzę ją jutro.
- W porządku. Nie jestem za bardzo zmęczony.
-Jesteś wciąż słaby i Kabera mówi, że nie należy cię przemęczać odwiedzinami.
Gajusz zrobił niedowierzającą minę - od kiedy to Tubruk słucha cudzych rad?
Były gladiator uśmiechnął się znowu.
- Och, w porządku. Przecież powiedziałem, że to zdumiewający człowiek. Po tym, jak sobie z 
tobą poradził, jego słowa są święte. Przynajmniej w kwestiach twojego zdrowia. A Reniusza 
wpuściłem, bo dzisiaj wyjeżdża.
- Dobrze zrobiłeś. Nie lubię zostawiać niedokończonych spraw.
- Tak też pomyślałem.
- Choć to dziwne, że nie skróciłeś go o głowę. - Gajusz znów wyszczerzył zęby.
-Myślałem o tym, lecz wypadki chodzą po ludziach. On po prostu posunął się za daleko. 
Liczy się to, że jest dumny z was obu. Ten stary potwór chyba cię w końcu polubił, pewnie za 
twój upór. Jak mi się zdaje, obaj jesteście siebie warci.
- Jak Marek?
- Aż go swędzi, żeby tu przyjść, jakżeby inaczej. Mógłbyś spróbować go przekonać, że to nie 
była jego wina. Powtarza w kółko, że powinien cię zmusić, byś pozwolił mu walczyć 
pierwszemu, ale...
- To była moja decyzja i wcale jej nie żałuję. Przeżyłem, tak czy nie?
Tubruk prychnął.
-Nie bądź taki pewny siebie. To, że przeżyłeś po odniesieniu takiej rany, każe człowiekowi 
uwierzyć w siłę modlitwy. Gdyby nie Kabera, nie przeżyłbyś. W istocie to jemu zawdzięczasz 
życie. Twój ojciec próbował go przekonać, by przyjął jakąś nagrodę, ale on nie chce niczego 

poza utrzymaniem. Wciąż tak naprawdę nie wiem, co on tu robi. Zdaje się wierzyć... że... że 
to nie my kierujemy własnymi czynami, że to bogowie grają o nas w kości i chcą, by zobaczył 
chwałę Rzymu, nim się całkiem zestarzeje.
98
Imperator
Prostoduszny wyzwoleniec wyglądał na zakłopotanego i Gajusz pomyślał, że lepiej nie 
wspominać o dziwnym cieple, które biło od rąk Kabery. Lepiej to przemilczeć, to jasne.
- Przyślę ci trochę zupy. Chcesz do niej świeżego chleba? Żołądek Gajusza aż podskoczył z 
radości i Tubruk wyszedł,
uśmiechając się raz jeszcze.
Reniusz sadowił się w siodle swojego wałacha z wyraźnym trudem. Jego lewe ramię było 
bezużyteczne i przejmowało go bólem nieporównywalnym ze zwykłym bólem gojących się 
ran, jakiego doświadczał tyle razy przedtem.
Cieszył się, że wokół nie kręcą się słudzy czy niewolnicy i że nikt nie widzi jego 
niezdarności. Wielki dom wydawał się opustoszały.
W końcu usadowił się na dobre i ścisnął boki konia. Zbliżał się wieczór, ale Reniusz miał 
nadzieję, że dojedzie do miasta przed zapadnięciem kompletnych ciemności. Na myśl o 
mieście westchnął. I co mu teraz po nim? Sprzedał miejski dom, chociaż podczas zamieszek 
ceny na pewno spadły. Może byłoby lepiej poczekać, aż na ulicach znów zapanuje spokój. 
Kiedy Sulla wprowadzi swój legion, nastąpią egzekucje i publiczne chłosty, ale tak czy 
inaczej porządek powinno się przywrócić. Takie rzeczy już się zdarzały. Rzymianie nie lubią 
wojny we własnych progach. Ekscytują się na wieść o rozbiciu armii barbarzyńców, lecz 
nikogo nie cieszy brutalność stanu wojennego, z zakazem opuszczania domów po zmierzchu i 
z niedostatkiem pożywienia, co nieuchronnie...
Usłyszał za plecami jakiś dźwięk i myśl mu się urwała.
Obserwował go Marek. Twarz chłopca była spokojna.
- Przyszedłem, by się z tobą pożegnać.
Chcąc nie chcąc, Reniusz musiał zauważyć rozrośnięte barki i swobodę, z jaką chłopiec się 
poruszał. Zdobędzie sławę, kiedyś, w przyszłości, tylko on, stary wojownik, już tego nie 
zobaczy.
Przeszył go dreszcz na tę myśl. Nikt nie żyje wiecznie, ani Aleksander, ani Scypion czy 
Hannibal, ani nawet Reniusz.
- Cieszę się, że Gajusz zdrowieje - odpowiedział dobitnie. -Wiem. Nie przyszedłem, by się na 
ciebie gniewać, lecz by
przeprosić - odrzekł Marek, patrząc na piasek pod stopami.
Rozdział 7
99
Reniusz uniósł brwi.
Marek, zaczerpnąwszy powietrza, ciągnął:
- Żałuję, że cię nie zabiłem, ty pokrętny, stary potworze. Jeśli nasze drogi skrzyżują się w 
przyszłości, poderżnę ci gardło.
Reniusz zachwiał się w siodle, jakby słowa były ciosami. Wprost czuł bijącą od chłopca 
nienawiść i to go niezmiernie ucieszyło. Omal nie wybuchnął śmiechem, patrząc, jak mały 
kogucik podskakuje z pogróżkami, ale uzmysłowił sobie, że mógłby podarować swojemu 
uczniowi ostatni prezent, gdyby starannie dobrał słowa.
- Taka nienawiść zabije cię, chłopcze. A wtedy nie będzie cię, aby chronić Gajusza.
- Będę.
- Nie, powtarzam, nie będzie. Przynajmniej dopóki nie zaczniesz nad sobą panować. Zginiesz 
w jakiejś burdzie w cuchnącej gospodzie, chyba że potrafisz odnaleźć w sobie spokój. 
Zabiłbyś mnie, to prawda; w moim wieku siły topnieją szybciej, niżbym chciał. Ale 

gdybyśmy się spotkali, kiedy byłem młody, zabiłbym cię szybciej, niż pada zżęty kłos. 
Pamiętaj, że następnym razem możesz spotkać młodego człowieka dla rozgłosu gotowego na 
wszystko.
Reniusz zaśmiał się szeroko, unosząc wargi w okrutnym wyrazie, i Marek miał wrażenie, że 
widzi zęby rekina.
- Może mieć okazję wcześniej, niż myślisz - wtrącił się Kabera, wychodząc z cienia.
- A więc podsłuchujemy, stary koźle? - Twarz Reniusza złagodniała na widok uzdrawiacza, 
którego nauczył się respektować.
-Popatrz w stronę miasta. Zdaje mi się, że tego wieczoru nigdzie się nie wybierzesz - ciągnął 
z poważną miną Kabera.
Obaj, Marek i Reniusz, obrócili się i nad wzgórzami zasłaniającymi Rzym zobaczyli 
pomarańczową łunę. Rosła w oczach.
-Na jądra Jowisza... oni podpalili miasto! - wypluł z siebie Reniusz. Jego ukochane miasto.
Czy nie powinien spiąć konia? Czy jego miejsce nie jest na ulicach Rzymu? Ludzie znali jego 
twarz, mógłby pomóc zaprowadzić porządek. Stopy Reniusza dotknęła chłodna ręka; spojrzał 
na dół, w twarz starego Kabery.
- Od czasu do czasu widzę przyszłość. Jeżeli pojedziesz tam teraz, będziesz martwy, nim 
wstanie świt. Taka jest prawda.
100
Imperator

Reniusz przeniósł ciężar ciała i wałach zastukał kopytami o kamienie, wyczuwając jego 
zdenerwowanie.
- A jeżeli zostanę? - warknął. Kabera wzruszył ramionami.
- Tu też możesz umrzeć. Niewolnicy jak nic splądrują majątek. Nie każą nam długo czekać.
Marek, słysząc te słowa, rozdziawił usta. W majątku pracowało blisko pięciuset niewolników. 
Jeśli szaleństwo ogarnie wszystkich, będą jatki. Bez chwili namysłu pobiegł z powrotem do 
budynków, wołając, by Tubruk wszczął alarm.
- Czy podać ci rękę, byś mógł zsiąść z tak wspaniałego wałacha? - spytał niewinnie Kabera.
Reniusz skrzywił się i z powrotem popadł w swoją zwykłą złość, na przekór niespożytej 
pogodzie ducha starego człowieka.
- Bogowie nie zdradzają ludziom, co ma się zdarzyć - warknął. Kabera uśmiechnął się 
tęsknie.
-Kiedyś w to wierzyłem. Kiedy byłem młody i zarozumiały, myślałem, że jakoś mogę czytać 
w ludziach, widzieć ich prawdziwe dusze i zgadywać, co zrobią. W końcu jednak nabrałem 
dość pokory, by wiedzieć, że tak nie jest. To nie jest jak patrzenie przez czyste okno. Ja po 
prostu spoglądam na ciebie i ku miastu i czuję śmierć. Dlaczego nie? Wielu ludzi ma talenty, 
które dla innych mogą wyglądać na czary. Też możesz tak to traktować, jeśli to ci poprawi 
samopoczucie. No dalej, zsiadaj! Będziesz tu dzisiaj potrzebny.
Reniusz parsknął.
- Przypuszczam, że ty na swoim talencie nieźle zarabiasz, prawda?
- Raz czy dwa zarobiłem, ale pieniądze się mnie nie trzymają. Wyślizgują się i przechodzą do 
rąk właścicieli winiarni i rozwiązłych kobiet, i przeróżnych oszustów. Wszystko, co mam, to 
moje doświadczenia, ale te są warte więcej niż złoto.
Po krótkim namyśle Reniusz przyjął pomocną dłoń i wcale nie był zaskoczony jej siłą; na 
podwórzu do ćwiczeń widział przecież, jak kościste ramiona przybysza napinają ciężki łuk.
- Będziesz mi musiał potrzymać pochwę miecza, dobry człowieku. Z   mieczem na wierzchu 
nic mi się nie stanie. - Ruszył z ko-
Rozdział 7
101

niem z powrotem do stajni, głaszcząc zwierzę po pysku i zapewniając, że pojadą później, 
kiedy opadnie całe podniecenie. Przystanął na moment.
- Czy teraz możesz zobaczyć przyszłość?
Kabera roześmiał się i przestąpił z nogi na nogę, rozbawiony. -Chcesz wiedzieć, czy będziesz 
żył, czy czeka cię tu śmierć, tak? - zaskrzeczał. - To jest to, o co pyta każdy. Reniusz 
odpowiedział cierpko.
- Nie. Nie sądzę, bym chciał to wiedzieć. Zatrzymaj tę wiedzę dla siebie, czarowniku. - Bez 
jednego spojrzenia poprowadził konia dalej i tylko ramiona zdradzały jego irytację.
Kiedy zniknął za rogiem, na twarz Kabery wypełzł cień zmartwienia. Lubił tego człowieka i 
ucieszył się, odkrywając, że jakiś rodzaj przyzwoitości wciąż jeszcze tkwi w jego sercu, 
mimo sławy i pieniędzy.
Może powinienem pozwolić ci odejść i uschnąć razem z innymi starcami, mój przyjacielu. 
Może nawet znalazłbyś gdzieś szczęście. A przecież gdybyś odszedł, chłopcy na pewno 
zostaliby zabici, więc to jest grzech, z którym chyba potrafię żyć, zamruczał sam do siebie, po 
czym, posępniejąc, zawrócił do wielkiej bramy w zewnętrznych murach majątku, aby ją 
szczelnie zamknąć. Był ciekaw, czy i on umrze na tej obcej ziemi, zapomniany w swojej 
własnej. Był ciekaw, czy duch jego ojca jest blisko i czy go strzeże. Raczej nie. Jego ojciec 
miał przynajmniej tyle rozumu, by nie siedzieć w jaskini i nie czekać na przyjście 
niedźwiedzia.
Gdzieś z oddali dobiegł stukot kopyt galopującego konia. Kabera, ledwo zdążył zamknąć 
bramę, a już ją na powrót otworzył i obserwował zbliżającą się postać. Był to pierwszy z 
napastników czy wysłaniec z Rzymu? Przeklął swój dar przewidywania, że pozwala mu 
jedynie zerknąć w przyszłość i nigdy w coś, co dotyczy jego samego, co prawdopodobnie 
było lekcją, udzielaną mu przez bogów. Zmarnowaną zresztą, ogólnie biorąc. Już dawno 
uznał, że nie mógłby przeżyć życia jako postronny obserwator.
Z szarości gęstniejącego zmierzchu wyłoniła się jakaś postać i padł szorstki rozkaz:
- Przytrzymaj bramę!
102
Imperator
Kabera uniósł brew. A co on innego robi? Ojciec Gajusza wpadł na podwórze jak piorun. 
Jego twarz była czerwona, a bogaty płaszcz czarny od sadzy.
- Rzym stoi w ogniu! - krzyknął, zeskakując na ziemię. - Ale mojego domu nie dostaną. - W 
tym momencie rozpoznał Kaberę i na powitanie poklepał go po ramieniu.
-Jak mój syn?
— Dobrzeje. Ja... - Kabera zamilkł, ponieważ energiczna starsza wersja Gajusza ruszyła 
gwałtownie, aby organizować obronę. Imię Tubruka natychmiast poniosło się echem przez 
wewnętrzne kolumnady majątku.
Kabera stracił głowę. Jego wizje nabrały trochę innego kształtu - mężczyzna był jak żywioł i 
sam jeden mógłby przechylić szalę zwycięstwa na ich korzyść.
Kabera stracił głowę powtórnie, kiedy usłyszał narastające na polu krzyki. Mamrocząc coś ze 
złości, wszedł po schodach na mury majątku, aby posłużyć się oczami tam, gdzie zawiódł 
wzrok wewnętrzny.
Ciemność rozciągała się aż po kres horyzontu, lecz mimo to Kabera wypatrzył maleńkie 
języczki światła posuwające się przez pola, łączące się i mnożące jak świetliki. Każdy 
języczek mógł być lampą albo pochodnią niesioną przez rozgniewanych niewolników, którym 
krew rozpalił żar nieba nad Rzymem i którzy maszerowali do kolejnej posiadłości.

ROZDZIAŁ VIII

V_<ała służba i wszyscy zamieszkali w majątku niewolnicy pozostali lojalni. Lucjusz, 
domowy lekarz, rozpakował bandaże, leki i przerażające metalowe narzędzia i rozłożył 
wszystko na jednym z szerokich kuchennych stołów. Dopadł dwóch chłopców, pomocników 
kucharzy, którzy chwytali za tasaki, gotowi pomóc w walce.
- Wy dwaj zostaniecie ze mną. Będziecie mieli dość cięcia i krwi tutaj.
Chłopcy nie byli zachwyceni, lecz Lucjusz uchodził za starego przyjaciela rodziny i 
dotychczas jego słowo było dla nich prawem. Bezprawie, które pieniło się w Rzymie, jeszcze 
nie dotarło do tej posiadłości.
Na zewnątrz rządził Reniusz. Zebrał wszystkich na podwórzu i, ponury jak zawsze, policzył. 
Dwudziestu dziewięciu mężczyzn i siedemnaście kobiet.
- Ilu z was było w armii? - zadudnił głos starego gladiatora. Sześciu, może siedmiu podniosło 
ręce.
-Wy bierzcie miecze. Reszta niech poszuka czegokolwiek, co będzie ciąć albo miażdżyć. 
Biegiem!
Na dźwięk ostatniego słowa przerażeni mężczyźni i kobiety otrząsnęli się z bezwładu. 
Niektórzy się rozbiegli, inni, ci, którzy już wcześniej zaopatrzyli się w broń, zostali. Ich 
twarze były pociemniałe od strachu.
Reniusz podszedł do niskiego, grubego kucharza trzymającego na ramieniu ogromny tasak.
104
Imperator
-Jak się nazywasz?
- Cecyliusz - padła odpowiedź. - Będę opowiadał dzieciom, że walczyłem pod twoimi 
rozkazami.
-Opowiadaj, co chcesz. Nie zamierzamy przełamywać całego ataku. Napastnicy nie wedrą się 
tu, by gwałcić czy rabować. Uczynię z tego majątku twierdzę nie do zdobycia. Jak twoje 
nerwy?
- W porządku, panie. Na co dzień zabijam świnie i krowy, nie zemdleję na widok paru kropli 
krwi.
- To drobna różnica. Świnie za murem mają miecze i pałki. Nie wahaj się. Gardła i pachwiny. 
Znajdź coś, co blokuje uderzenie... coś, co zastąpi tarczę.
- Tak jest, panie.
Mężczyzna niezdarnie usiłował oddać honory i Reniusz wykrzesał z siebie kwaśny uśmiech. 
Popatrzył za tłuściochem, biegnącym do budynków i ocierającym z czoła pierwsze krople 
potu. Dziwne, że tacy ludzie jak ten rozumieją, co to lojalność, podczas gdy aż tylu innych 
zapomina o niej na pierwszą wzmiankę o wolności. Wzruszył ramionami. Jedni to zwierzęta, 
drudzy to ludzie.
Na podwórzu pojawił się Marek z obnażonym mieczem. Chłopiec się uśmiechał.
-Chciałbyś, bym stanął obok ciebie, Reniuszu? Mam cię osłaniać od lewej?
-Jak zechcę pomocy, szczeniaku, to cię o nią poproszę. Tymczasem zbieraj się do bramy i 
trzymaj straż. Zawołaj mnie, jak pokażą się atakujące tłumy.
Marek oddał honory, o wiele powściągliwiej niż kucharz, ale i tak zbyt przesadnie. Reniusz 
wyczuł jego bezczelność i zastanawiał się, czy nie połamać mu szczęki. Nie, nie teraz, teraz 
chłopak potrzebował głupiej, nieopierzonej pewności siebie. Nauczy się wystarczająco 
szybko, czym jest zabijanie.
Mężczyźni wrócili, z czym kto mógł, i Reniusz wysłał ich na pozycje na murach. Nie był to 
liczny oddział, lecz on wierzył w to, co powiedział Cecyliuszowi. Budynki zewnętrze będą 
spalone, bez wątpienia; pójdą prawdopodobnie spichrze, a zwierzęta zostaną wyrżnięte, ale 
atak na główny kompleks kosztowałby zdobywców zbyt wiele krwi. Armia mogłaby go wziąć 
w kilka minut, Reniusz to wiedział - jednak ci byli niewolnikami, pijanymi skradzionym
104

Imperator
—Jak się nazywasz?
- Cecyliusz - padła odpowiedź. - Będę opowiadał dzieciom, że walczyłem pod twoimi 
rozkazami.
- Opowiadaj, co chcesz. Nie zamierzamy przełamywać całego ataku. Napastnicy nie wedrą się 
tu, by gwałcić czy rabować. Uczynię z tego majątku twierdzę nie do zdobycia. Jak twoje 
nerwy?
-W porządku, panie. Na co dzień zabijam świnie i krowy, nie zemdleję na widok paru kropli 
krwi.
- To drobna różnica. Świnie za murem mają miecze i pałki. Nie wahaj się. Gardła i pachwiny. 
Znajdź coś, co blokuje uderzenie... coś, co zastąpi tarczę.
- Tak jest, panie.
Mężczyzna niezdarnie usiłował oddać honory i Reniusz wykrzesał z siebie kwaśny uśmiech. 
Popatrzył za tłuściochem, biegnącym do budynków i ocierającym z czoła pierwsze krople 
potu. Dziwne, że tacy ludzie jak ten rozumieją, co to lojalność, podczas gdy aż tylu innych 
zapomina o niej na pierwszą wzmiankę o wolności. Wzruszył ramionami. Jedni to zwierzęta, 
drudzy to ludzie.
Na podwórzu pojawił się Marek z obnażonym mieczem. Chłopiec się uśmiechał.
-Chciałbyś, bym stanął obok ciebie, Reniuszu? Mam cię osłaniać od lewej?
-Jak zechcę pomocy, szczeniaku, to cię o nią poproszę. Tymczasem zbieraj się do bramy i 
trzymaj straż. Zawołaj mnie, jak pokażą się atakujące tłumy.
Marek oddał honory, o wiele powściągliwiej niż kucharz, ale i tak zbyt przesadnie. Reniusz 
wyczuł jego bezczelność i zastanawiał się, czy nie połamać mu szczęki. Nie, nie teraz, teraz 
chłopak potrzebował głupiej, nieopierzonej pewności siebie. Nauczy się wystarczająco 
szybko, czym jest zabijanie.
Mężczyźni wrócili, z czym kto mógł, i Reniusz wysłał ich na pozycje na murach. Nie był to 
liczny oddział, lecz on wierzył w to, co powiedział Cecyliuszowi. Budynki zewnętrze będą 
spalone, bez wątpienia; pójdą prawdopodobnie spichrze, a zwierzęta zostaną wyrżnięte, ale 
atak na główny kompleks kosztowałby zdobywców zbyt wiele krwi. Armia mogłaby go wziąć 
w kilka minut, Reniusz to wiedział - jednak ci byli niewolnikami, pijanymi skradzionym

Rozdział 8
105
winem i wolnością, którą mogą stracić na powrót o pierwszym wschodzie słońca. Taki 
motłoch byłby zdolny powstrzymać jeden silny mężczyzna wprawnie władający mieczem i z 
porywczym temperamentem.
Po Juliuszu i Kaberze jak na razie ślad zaginął. Bez wątpienia ten pierwszy wkładał na siebie 
napierśnik i nagolenniki, pełną zbroję. Ale gdzie się podziewał stary uzdrawiacz? Jego łuk 
byłby bardzo użyteczny w pierwszych krwawych minutach.
Tymczasem mężczyźni wysłani na mury przypominali stado gęsi, gęgających w nerwowym 
podnieceniu.
- Cisza tam! - warknął Reniusz. - Pierwszy, który się odezwie, wróci tutaj i będzie miał do 
czynienia ze mną.
Bezładna paplanina ucichła, a z pól na nowo doleciały nawoływania i wrzaski niewolników.
-Musimy słyszeć, co się dzieje na zewnątrz. Milczcie i rozluźnijcie mięśnie. I zachowajcie 
odstępy, by jeden drugiemu nie obciął głowy.
Powłócząc nogami, mężczyźni opuścili małe zgromadzenie, zwołane samorzutnie z potrzeby 
wzajemnego kontaktu. Ze wszystkich oczu wyglądał strach. Reniusz zaklął pod nosem. Dać 
mu dziesiątkę ludzi z jego starego legionu, a utrzymałby to miejsce aż do świtu. Ci tutaj to 
dzieciaki z kijami i nożami. Wziął głęboki oddech i spróbował dobrać właściwe dla dodania 

odwagi słowa. Nawet żelazne legiony, pewne siebie i swoich umiejętności, oczekują, by wódz 
przemówił i rozpalił w nich krew.
- Stąd nie ma dokąd uciekać. Jeśli motłoch się przedrze przez wasze straże, w tym domu umrą 
wszyscy. Odpowiedzialność spoczywa na waszych barkach. Nie możecie opuścić swoich 
pozycji, i tak jesteśmy rozciągnięci wystarczająco cienką linią. Mur jest szeroki na jeden długi 
krok. Niech każdy zapamięta: krok do tyłu i leci w dół.
Mężczyźni zaszurali nogami po murze, sprawdzając jego szerokość. Rysy Reniusza nabrały 
twardości.
-Mam na podwórzu wojowników, którzy rozprawią się z każdym, komu uda się przedrzeć 
przez mury. Nie patrzcie w dół, nawet jeśli zobaczycie, że wasi przyjaciele padli przed wami.
Z budynku wyszedł Kabera z napiętym łukiem.
106
Imperator
- To tak dodajesz im ducha? Twoje imperium jest zbudowane na takich przemowach? - 
mruknął pod nosem.
Reniusz popatrzył na niego ze złością.
- Nigdy nie przegrałem bitwy. Ani z moim legionem, ani na arenie. Nigdy mi nie uciekł żaden 
żołnierz ani nie wyłamał się spod moich rozkazów. Jeśli uciekniesz, musisz przejść koło 
mnie, a ja będę trwał do końca.
-Ja nie ucieknę. - W ogólnej ciszy głos Marka zabrzmiał dobitnie i stanowczo.
Reniusz spojrzał mu w oczy i zobaczył w nich ślad szaleństwa, którego sam wcześniej 
doświadczył.
- Ani ja, Reniuszu - dorzucił następny głos.
Inni potaknęli, mrucząc, że wcześniej umrą, niż splamią się ucieczką, lecz kilka twarzy wciąż 
wykrzywiał strach.
-Wasze dzieci, wasi bracia, wasi ojcowie będą was pytać, czy uciekliście. Zapewniam was, 
będziecie mogli spojrzeć im wszystkim w oczy.
Głowy kiwnęły i ramiona nieco się wyprostowały.
- Tak lepiej - mruknął raz jeszcze Kabera.
W otwartych drzwiach domu pojawił się Juliusz i ruszył żwawo przez podwórze. Jego 
napierśnik i nagolenniki były naoliwione i gładkie. Krótki miecz kołysał się przy każdym 
kroku. Twarz zastygła mu w okrutną maskę, ukrywającą płonący wewnątrz gniew. Ludzie na 
murach odwrócili się plecami i wpatrzyli w pola.
- Pozbawię głowy każdego z moich ludzi, kogo nie będzie wewnątrz tych murów - warknął 
Juliusz.
Kabera szybko potrząsnął głową, nie chcąc być w niezgodzie z tym człowiekiem, kiedy 
przysłuchiwali się im jego niewolnicy.
- Panie - powiedział półgłosem - oni wszyscy mają na zewnątrz przyjaciół. To dobrzy ludzie, 
mężczyźni i kobiety, którzy wpadli w pułapkę szaleństwa albo nie mogą się przedrzeć do 
ciebie. Taka groźba rani morale tych na murach.
-1 to mnie cieszy. Każdy człowiek na zewnątrz murów będzie zabity, a z głów ułożę stos 
wewnątrz bram! To mój dom, a Rzym to moje miasto. Wytniemy w pień szumowiny, które 
podpalają domy, i ich kości rzucimy psom! Słyszysz mnie, mizerny człecze? -To nie był 
gniew, to była istna furia.
Rozdział 8
107
Reniusz i Kabera wytrzeszczyli na niego oczy, a on wspiął się na schody w narożniku i ruszył 
przez mury, wykrzykując rozkazy i upominając opieszałych.
-Jak na polityka, ma niecodzienne podejście do problemu -zauważył spokojnie Kabera.

- Takich jak on jest w Rzymie mnóstwo. To dlatego, mój przyjacielu, mamy imperium, a nie 
puste przemowy. - Reniusz wykrzywił twarz w swoim rekinim uśmiechu i podszedł do grupki 
oczekujących i poszeptujących kobiet.
- Co mamy robić? - spytała młoda niewolnica.
Rozpoznał w niej tę samą, którą wychłostał przed wieloma miesiącami za rozpraszanie uwagi 
chłopców. Chyba miała na imię Aleksandria. Podczas gdy inne kurczyły się pod jego 
spojrzeniem, jak przystało ich stanowi, ona nie spuściła oczu i czekała na odpowiedź.
-Weźcie jakieś noże. Jeżeli ktoś przedrze się przez obronę, napadniecie na niego i zadźgacie 
na śmierć.
Kilka starszych kobiet zachłysnęło się własnym oddechem, a jedna mocno pobladła.
-To co, mają was zgwałcić i zabić? Na bogów, jedna z drugą, nie proszę, byście wyszły na 
mury, chcę tylko bronić waszych karków. Za mało mamy mężczyzn, żeby któregoś ściągnąć 
na dół i postawić przy was na straży! - Nie miał do nich cierpliwości. Ta ich miękkość i ta 
delikatność. Chętne do łóżka, ale kiedy musisz się zdać na taką... Bogowie!
- Noże, ach tak - odezwała się Aleksandria. - W stajni jest zapasowy drewniany topór, chyba 
że ktoś go zabrał. Susanna, idź i go poszukaj. Byle szybko.
Wywołana kobieta miała wygląd dostojnej matrony i bladość na twarzy, lecz rzuciła się 
pędem przez podwórze.
- Czy możemy nosić wodę, strzały? Strzelać? Możemy jeszcze coś zrobić?
- Nic - warknął Reniusz, tracąc cierpliwość. - Jedynie zapewnić, że zabijecie każdego, kto 
wyląduje na podwórzu. Wbijajcie im noże w gardła, nim się pozbierają. To upadek z kilku 
metrów, więc nastąpi moment słabości, w sam raz, by uderzyć.
- Nie zawiedziemy cię, panie - odrzekła Aleksandria.
108
Imperator
Wytrzymał jej spojrzenie sekundę dłużej, zauważając błysk nienawiści skrywanej pod 
spokojną gładkością obycia. Wyglądało na to, że więcej miał wrogów wewnątrz niż na 
zewnątrz murów!
- To się zobaczy - uciął krótko i odwrócił się na pięcie.
Tymczasem wrócił kucharz, z przywiązaną do piersi wielką metalową pokrywą. Jego 
entuzjazm był kłopotliwy, niemniej Reniusz klepnął go po ramieniu, kiedy ruszał, by 
dołączyć do innych.
Tubruk stał z Kaberą, trzymając w olbrzymich dłoniach naciągnięty łuk.
- Stary Lucjusz doskonale strzela z łuku, ale jest na dole w kuchniach, gdzie przygotował 
stanowisko dla rannych - powiedział ponuro.
- Niech mi go przyprowadzą. Może zejść na dół później, kiedy będzie miał robotę - odparł 
Reniusz, nie patrząc na niego. Przebiegał oczami po murach, notując w myśli pozycje, 
rozglądając się za tymi, których zawodziły nerwy. Ci nie potrafią się oprzeć atakowi, 
pomyślał i pomodlił się do swojego bóstwa, by niewolnikom na zewnątrz nie udało się go 
przeprowadzić.
- Czy niewolnicy mają łuki? - spytał Tubruka.
-Może jeden czy dwa małe, na zające. W majątku nie ma przyzwoitego łuku poza tym jednym 
i łukiem Kabery.
- Dobrze. Inaczej mogliby nas wszystkich wystrzelać. Niedługo musimy zapalić pochodnie na 
podwórzu, aby dać światło naszym na murach. Ich sylwetki staną się widoczne, ale w 
ciemnościach nie potrafią walczyć, nie oni.
- Mogą cię zaskoczyć, Reniuszu. Twoje imię wciąż jeszcze wiele znaczy. Pamiętasz tłumy na 
igrzyskach? Każdy z tych mężczyzn będzie miał co opowiadać kolejnym pokoleniom w 
rodzinie, jeśli przeżyje, oczywiście.
- Lepiej idź na mury. Spójrz tylko, na tamtym boku jest luka. Tubruk potrząsnął głową.

- Uznano cię tu za dowódcę, wiem. Nawet Juliusz będzie cię słuchał, niech tylko się uspokoi. 
Ale ja zostanę z Markiem, by go chronić. Za twoim pozwoleniem.
Reniusz spojrzał zdziwiony. Czy wszystko musi być na odwrót? Brzuchaci kucharze, 
dziewczyny z drewnianymi toporami, aroganckie dzieciaki? A teraz lekceważy się jego 
rozkazy, tuż przed
Rozdział 8
109
walką? Ręką zgiętą w łokciu zadał cios prosto w bok Tubruka. Mężczyzna poleciał do tyłu i 
upadł nieruchomo w kurz, a Reniusz obrócił się do Kabery.
- Kiedy oprzytomnieje, powiedz mu, że chłopiec potrafi sam o siebie zadbać. Ja to wiem. 
Powiedz mu, by zajął swoje miejsce, albo go zabiję.
Kabera uśmiechnął się, w oczach miał naiwność dziecka, ale w twarzy chłód zimowego 
poranka. W oddali podniosła się wrzawa, metal uderzył o metal. Wrzawa rosła, wzbierała 
coraz to nową falą i ciemną noc wypełnił przeciągły, żałosny śpiew. Pochodnie zapalono w 
chwili, kiedy kilku pierwszych niewolników stanęło pod murami. Za nimi szły setki z Rzymu, 
paląc wszystko na swojej drodze.
ROZDZIAŁ IX
Cały ten zamęt prawie się skończył, nim się zaczął. Zgodnie z przewidywaniami Reniusza, 
rozszalali niewolnicy, którzy napłynęli pod mury majątku, mieli niewielkie wyobrażenie o 
tym, jak pokonać uzbrojonych obrońców, i dreptali w miejscu, wznosząc groźby i bojowe 
okrzyki. Choć była to wspaniała okazja dla łuczników, Reniusz pokręcił przecząco głową w 
stronę Kabery i Lu-cjusza, którzy stali na swoich pozycjach z gotowymi do wypuszczenia 
strzałami i z lodowatym wzrokiem. Wciąż była szansa, by niewolnicy poszukali sobie 
łatwiejszych obiektów do zaatakowania, i nawet kilka strzał mogło podsycić ich gniew i 
zamienić go w rozżarzoną do białości rozpacz.
- Otwierać bramy! - krzyknął ktoś z niosących pochodnie.
Płomyki migotały i można je było wziąć za światła ludowego święta, gdyby nie zajadłe 
twarze atakujących. Reniusz przyglądał się im, rozważając możliwości. Z tyłu dobijali 
następni i następni. Było ich zdecydowanie więcej, niż mały majątek mógł wytrzymać. 
Miejskie bandy nicponiów rozdymały szeregi niepomiernie, nie mając nic do stracenia, niosąc 
nienawiść i przemoc tam, gdzie powinien zwyciężyć rozum. Tych z frontu popychano do 
przodu i Reniusz podniósł ramię, gotów rozkazać swoim dwóm samotnym łucznikom posłać 
w tłum pierwsze strzały. Z takiej odległości nie mogli nie trafić do celu.
Z tłumu wystąpił mężczyzna. Muskularny, z gęstą czarną brodą, wyglądał jak barbarzyńca. 
Prawdopodobnie jeszcze parę dni temu potulnie nosił głazy w kamieniołomie lub zajmował 
się końmi u ja-
Rozdział 9
111
kiegoś pobłażliwego pana. Teraz miał pierś schlapaną czyjąś krwią, twarz ściągniętą 
grymasem nienawiści i świecące w płomieniach pochodni oczy.
-Wy tam, na murach! Jesteście tak samo niewolnikami jak my. Zabijcie tych, którzy nazywają 
się waszymi panami. Zabijcie ich wszystkich, a powitamy was jak braci!
Reniusz opuścił ramię i Kabera przeszył gardło mężczyzny upierzoną strzałą.
Wykorzystując moment nagłej ciszy, stary gladiator zawołał do atakującego tłumu:
- Oto co czeka każdego. Jestem Reniusz i zapewniam was, że nie przejdziecie przez te mury. 
Wracajcie do domów i oczekujcie sprawiedliwości!
- Takiej jak ta?! - padł gniewny okrzyk.
Inny mężczyzna podbiegł do murów i wskoczył na wysoką półkę, a tłum zawył, jakby w 
odpowiedzi na hasło do ataku, i zwartą masą ruszył do przodu.

Kilku miało miecze. Większość była uzbrojona, podobnie jak obrońcy, w to, co się nawinęło 
pod rękę. Niektórzy nie mieli żadnej broni poza własnym gniewem i jednego z nich Reniusz 
uśmiercił szybkim ciosem w szyję. Krzyki narastały na całej linii i niosły się wysoko, 
zmieszane z dzwonieniem metalu o metal. Tymczasem Kabera rzucił łuk, wyciągnął z 
zanadrza krótki sztylet i depcąc po wczepionych w krawędź muru palcach, dźgnął nim 
najbliższego napastnika, potem drugiego i trzeciego. Na dół padały kolejne ciała, a kolejni 
atakujący wspinali się po nich na mury coraz łatwiej. Reniusz poczuł nagłe ciepło pod 
bandażami i lekkie szarpnięcie bólu. Wiedział, że rana na ramieniu pękła ponownie, mimo to 
zacisnął zęby i wbił miecz w brzuch pierwszego z brzegu mężczyzny. Mężczyzna poleciał do 
tyłu i Reniusz ledwo zdążył wyciągnąć broń z oślizłych kiszek. Jego miejsce zajął następny i 
atakującym zdawało się nie być końca, kiedy Reniusza zamroczył cios wymierzony długą 
belką. Zataczając się, stary wojownik zrobił krok do tyłu i zaczął zbierać siły, by podnieść 
miecz i uderzyć. Bolały go wszystkie mięśnie, ogarniało skrajne wyczerpanie, takie samo jak 
w walce z Markiem.
Jestem za stary na taką zabawę, mruknął do siebie, opluwając
Rozdział 9
111
kiegoś pobłażliwego pana. Teraz miał pierś schlapaną czyjąś krwią, twarz ściągniętą 
grymasem nienawiści i świecące w płomieniach pochodni oczy.
- Wy tam, na murach! Jesteście tak samo niewolnikami jak my. Zabijcie tych, którzy 
nazywają się waszymi panami. Zabijcie ich wszystkich, a powitamy was jak braci!
Reniusz opuścił ramię i Kabera przeszył gardło mężczyzny upierzoną strzałą.
Wykorzystując moment nagłej ciszy, stary gladiator zawołał do atakującego tłumu:
- Oto co czeka każdego. Jestem Reniusz i zapewniam was, że nie przejdziecie przez te mury. 
Wracajcie do domów i oczekujcie sprawiedliwości!
- Takiej jak ta?! - padł gniewny okrzyk.
Inny mężczyzna podbiegł do murów i wskoczył na wysoką półkę, a tłum zawył, jakby w 
odpowiedzi na hasło do ataku, i zwartą masą ruszył do przodu.
Kilku miało miecze. Większość była uzbrojona, podobnie jak obrońcy, w to, co się nawinęło 
pod rękę. Niektórzy nie mieli żadnej broni poza własnym gniewem i jednego z nich Reniusz 
uśmiercił szybkim ciosem w szyję. Krzyki narastały na całej linii i niosły się wysoko, 
zmieszane z dzwonieniem metalu o metal. Tymczasem Kabera rzucił łuk, wyciągnął z 
zanadrza krótki sztylet i depcąc po wczepionych w krawędź muru palcach, dźgnął nim 
najbliższego napastnika, potem drugiego i trzeciego. Na dół padały kolejne ciała, a kolejni 
atakujący wspinali się po nich na mury coraz łatwiej.
Reniusz poczuł nagłe ciepło pod bandażami i lekkie szarpnięcie bólu. Wiedział, że rana na 
ramieniu pękła ponownie, mimo to zacisnął zęby i wbił miecz w brzuch pierwszego z brzegu 
mężczyzny. Mężczyzna poleciał do tyłu i Reniusz ledwo zdążył wyciągnąć broń z oślizłych 
kiszek. Jego miejsce zajął następny i atakującym zdawało się nie być końca, kiedy Reniusza 
zamroczył cios wymierzony długą belką. Zataczając się, stary wojownik zrobił krok do tyłu i 
zaczął zbierać siły, by podnieść miecz i uderzyć. Bolały go wszystkie mięśnie, ogarniało 
skrajne wyczerpanie, takie samo jak w walce z Markiem.
Jestem za stary na taką zabawę, mruknął do siebie, opluwając

112
Imperator
się krwią. Z jego lewej strony coś się poruszyło. Reniusz drgnął i wolno obrócił głowę, by 
spojrzeć w oczy nowemu zagrożeniu. To był Marek. Cały we krwi, wyglądał jak zły duch ze 
starych mitów i szczerzył do niego zęby.

-Mówiłem ci, żebyś nie opuszczał pozycji - rzucił szorstko Reniusz, starając się nie okazywać 
słabości.
-Chciałeś dać się zabić. Ten zaszczyt należy się mnie i nie oddam go lekko pierwszemu 
lepszemu zbirowi, jak tamci, to jasne! - Marek wskazał głową na drugą stronę bramy, gdzie 
Cecyliusz, przez większość nazywany po prostu Kucharzem, z wielkim zapałem rąbał wokół 
siebie bez opamiętania.
- Chodźcie, świnie, chodźcie tu, bydlęta. Porąbię was na kawałki. - Sadło tłuściocha 
niewątpliwie obrastało muskuły, ponieważ wywijał ogromnym tasakiem jak drewnianym 
wałkiem.
- Kucharz powstrzyma ich beze mnie. Jak widać, czekał na taką sposobność całe życie — 
ciągnął pogodnie Marek.
Trzej mężczyźni, odbiwszy się od stosu ciał, który sięgał już połowy wysokości muru, stanęli 
ramię w ramię na jego krawędzi. Pierwszy zamachnął się mieczem na Marka, lecz chłopak 
był szybszy i jednym uderzeniem wyrzucił go na brukowane podwórze. Drugiego wysłał do 
świata podziemi odwrotnym cięciem zamieniając twarz w żywe mięso i kości. Ten umarł 
natychmiast.
Trzeci, zobaczywszy Reniusza, zawył z radości. Znał starego gladiatora i już w myślach snuł 
historię dla przyjaciół, kiedy miecz Reniusza przebił się przez jego osłonę i rozpłatał mu 
pierś.
Reniusz patrzył, jak mężczyzna pada i miecz sam wysuwa się z jego ciała. Lewym ramieniem 
znów szarpnął potworny ból i pierś starego gladiatora zafalowała.
-Jesteś ranny? - spytał Marek, odwracając oczy od muru.
- Nie. Wracaj na pozycję - warknął Reniusz, z nagle poszarzałą twarzą.
Marek przyjrzał mu się uważnie.
- Chyba zostanę tu chwilę dłużej - powiedział miękko. Na murze pojawili się następni 
mężczyźni i jego miecz znów zatańczył, nieprzerwanie liżąc gardła jedno po drugim.
Ojciec Gajusza ledwo zauważał tych, którzy padali pod jego mieczem   i ciała piętrzyły się w 
stosy, a najgrubszy urósł u stóp

Rozdział 9
113
bramy. Na zdrowy rozum, pomyślał, pora, by już odstąpili. Byli tylko niewolnikami. Nie 
mieli przejść przez te mury. Dlaczego nie odstępują? Kiedy wszystko się skończy, każe 
podnieść mury na wysokość trzech mężczyzn.
Wyglądało to tak, jakby sami rzucali się na jego miecz, a ten nasiąkał ich krwią, opryskiwał 
mury i bramy ich żywotnymi sokami, opryskiwał jego. Bolały go ramiona, ręce ciążyły. 
Przecież muszą się wkrótce załamać i rozejrzeć za łatwiejszymi celami. Cięcie, osłona, cięcie. 
Był zamknięty w żołnierskim rytmie śmierci, lecz na stosy martwych ciał wspinali się nowi i 
nowi, nie odstępując od zamiaru wdarcia się do majątku. Krawędzie jego miecza stępiły się 
na kościach i mieczach napastników i pierwsze cięcie jedynie zadrasnęło skaczącego na niego 
mężczyznę, a obcy sztylet przebił twarde mięśnie jego brzucha. Ojciec Gajusza tylko 
chrząknął i rozcinając mieczem szczękę mężczyzny, powalił go na ziemię.
Aleksandria stała na podwórzu, w głębokiej kałuży ciemności. Parę kobiet nawoływało się po 
cichu, kilka popłakiwało. Jedna się modliła. Aleksandria widziała, że Reniusz jest 
wyczerpany, i żałowała, że Marek pospieszył mu na ratunek. Zastanawiała się, co nim 
powoduje, i szeroko otwartymi oczami wpatrywała się to w jednego, to w drugiego. Co za 
kontrast. Z jednej strony stary posiwiały wojownik, weteran tysiąca walk, o spowolniałych 
ruchach i twarzy ściągniętej bólem. Z drugiej Marek, zwinnie poruszający się młody 
morderca, z uśmiechem zadający śmierć niewolnikom, którzy zrządzeniem losu natknęli się 
na jego miecz. To, czy sami mieli miecze czy pałki, nie miało znaczenia. Pod jego 

spojrzeniem robili się niezdarni i ginęli od pierwszego ciosu. Jeden z mężczyzn najwyraźniej 
nie zauważył, że umiera. Krew płynęła mu z piersi, lecz on, z twarzą ogarniętą obłędem, nie 
przestawał młócić powietrza złamanym drzewcem włóczni.
Zaciekawiona Aleksandria wytężała wzrok, żeby zobaczyć, kto to taki, i mimo woli 
uchwyciła moment, w którym mężczyzna poczuł ból i zobaczył nadchodzącą ciemność.
W swoim życiu nasłuchała się niemało opowieści o sile i glorii mężczyzn, a teraz ci 
mężczyźni zdawali się unosić nad tą kaźnią jak złociste duchy, nie całkiem pasujące do 
rzeczywistości. Spodziewała się, że w obliczu śmierci ich twarze zajaśnieją poczuciem
114
Imperator
braterstwa czy męstwem, lecz wokół panowały cienie i nie mogła tego zobaczyć.
Kucharzowi walka sprawiała przyjemność, to dla Aleksandrii było oczywiste. Zaczął śpiewać 
wulgarną piosenkę o dniu targowym i ładnych służących i wybijając refren mocniejszym 
głosem, rozłupywał czaszki i karki. Pod ciosami tasaka padali kolejni mężczyźni, a im gęściej 
słał się trup, tym piosenka robiła się hałaśliwsza.
W pewnej chwili z lewej strony Aleksandrii spadł z muru jeden z obrońców. Nie zdążył 
chwycić się niczego i z głośnym plaśnięciem uderzył głową o twarde kamienie. Dziewczyna 
zadrżała i ścisnęła ramiona stojącej obok kobiety. Tamta cicho płakała, lecz na płacz nie było 
czasu.
- Szybko,  oni  przedrą się przez lukę w obronie! - syknęła Aleksandria i pociągnęła płaczącą 
za sobą, nie bardzo pewna, czy sama podoła zadaniu.
Kiedy ruszyły, z innego odcinka murów dał się słyszeć chrzęst, a po nim głuche dudnienie. 
Zabrzmiały okrzyki triumfu. Jakiś mężczyzna podczołgał się do krawędzi muru, zawisł na 
niej na chwilę, po czym puścił się i skoczył na nogi, z trudem łapiąc równowagę.
Zakręcił się w kółko jak jakaś dzika, krwawa zjawa, błysnął oczami w prawo i w lewo, lecz 
nim zdążył zauważyć brak obrońców, Aleksandria wbiła mu nóż w serce. Mężczyzna cicho 
westchnął i skonał, lecz tuż obok uderzył stopami o kamienie kolejny. Matronowata Susanna, 
zwykle tak trzęsąca się nad starannym nakryciem pańskiego stołu, podcięła mu wąskim 
nożem gardło i odwróciła oczy.
Aleksandria, zdjęta grozą, popatrzyła na jasny krąg pochodni w górze. Przynajmniej oni mają 
światło! To straszne, umierać w ciemnościach.
- Więcej pochodni! - krzyknęła z nadzieją na czyjąś odpowiedź.
- Nie upadaj na duchu, skarbie. Przed nami jeszcze długa noc.
Uśmiech kobiety podziałał kojąco i Aleksandria ruszyła z innymi kobietami na obchód 
podwórza. Ledwo się skrzywiła, kiedy z murów spadł inny obrońca. Przez nową wyrwę w 
obronie przeszli trzej mężczyźni, a za nimi, pokonywali mur dwaj następni.
Wszystkie kobiety sięgnęły po noże i choć na podwórzu panowała noc, światła pochodni 
odbiły się w stalowych ostrzach.
Rozdział 9
115
Zanim mężczyźni zdążyli oswoić oczy dopadły i zadźgały na śmierć.
ciemnością, kobiety ich
Gajusz obudził się i aż podskoczył. Jego matka, Aurelia, siedziała przy łóżku i zwilżała mu 
czoło, podśpiewując sobie cicho, lecz z oddali dolatywały krzyki i wyraźne odgłosy walki. 
Jak mógłby spać dalej? O pierwszym zmierzchu Kabera dał mu do wypicia jakiś ciepły napój. 
Na pewno nieprzypadkowo.
- Co się dzieje, matko? Słyszę walczących! Aurelia uśmiechnęła się do niego smutno.
-Ciiicho, kochanie. Nie możesz się denerwować. Twoje życie się kończy, więc przyszłam, by 
ostatnie godziny upłynęły ci w spokoju.
Gajusz zacisnął zęby. To nieprawda, był słaby, lecz zdrowy.

-Ja nie umieram. Ja zdrowieję. Lepiej powiedz, co się dzieje na podwórzu. Powinienem tam 
pójść!
- Ciiicho, ciiicho. Wiem, oni mówią, że zdrowiejesz, ale oni i mnie okłamują. Bądź cicho, 
proszę, i pozwól, bym schładzała ci czoło.
Gajusz popatrzył na nią z niedowierzaniem. Przez całe jego życie liczyło się przede 
wszystkim słowo tego powłóczącego nogami głupca, Lucjusza, który odciągał od niego 
matkę, inteligentną, pełną życia kobietę. Skrzywił się na myśl o kolejnym ataku, który 
mógłby nastąpić, gdyby teraz rzucił jej jakieś złe słowo.
- Chcę poczuć na skórze nocne powietrze, matko. Ostatni raz. Wyjdź, proszę, bym mógł się 
ubrać.
- Oczywiście, kochanie. Skoro już się z tobą pożegnałam, mój wspaniały, synu, wrócę do 
moich pokoi. - Zachichotała krótko i westchnęła, jakby na jej barkach spoczywał jakiś wielki 
ciężar. -Twój ojciec szuka własnej śmierci, zamiast się mną opiekować. Nigdy nie robił tego 
tak jak trzeba. Nie kochaliśmy się już od lat.
Gajusz nie miał pojęcia, co powiedzieć. Usiadł i zamknął oczy, by zwalczyć słabość. Musiał 
wiedzieć, co się dzieje. Bogowie, dlaczego nikogo nie ma w pobliżu? Gdzie wszyscy się 
podziali? Gdzie Tubruk?
-Wyjdź, proszę, matko. Muszę się ubrać. Chcę spędzić moje ostatnie chwile na zewnątrz.
116
Imperator
- Rozumiem, skarbie. Żegnaj. - Z oczami pełnymi łez pocałowała czoło syna i wyszła.
Przez moment miał ochotę opaść na poduszki. Głowa mu ciążyła i zgadywał, że podany przez 
Kaberę lek będzie działał aż do rana. Przekręcił nogi i przycisnął stopy do zimnej posadzki. 
Wstać. Ubrać się. Powoli, nie wszystko naraz.
Tubruk wiedział, że nie wytrzymają dłużej. Dwoił się i troił, usiłując zatkać wyrwę w 
obronie, gdzie poprzednio stali obok niego dwaj inni ludzie. Ledwo nadążał się odwracać na 
czas, by przyjąć atak kolejnych napastników, którzy podczołgiwali się do niego, podczas gdy 
zabijał tych z frontu. Miał świszczący oddech, ciemniało mu w oczach, wiedział, że śmierć 
jest blisko.
Dlaczego nie odstępują? Na moce piekielne, oni muszą odstąpić! Sklął się w duchu za 
zaniedbanie czegoś w rodzaju drugiej linii, lecz skąd miał ją wytrzasnąć? Mury były jedyną 
obroną, jaką dysponował majątek, a te się trzęsły, bliskie runięcia.
Pośliznął się na mokrym od krwi kamieniu i upadł, tracąc oddech. Ktoś pchnął go sztyletem 
pod żebra, a jakaś brudna bosa stopa usiłowała mu zmiażdżyć twarz. Ugryzł ją za późno i 
dwaj napastnicy spuszczali się na podwórze. Miał nadzieję, że kobiety poradzą sobie z nimi. 
Ostrożnie dotknął palcami boku i skrzywił się na strużkę krwi. Na szczęście nie bulgotały w 
niej pęcherzyki powietrza i wciąż mógł oddychać, choć oddech smakował jak roztopiona cyna 
i krew.
Przez kilka minut nikt się przy nim nie pojawił, mógł więc rozejrzeć się po murach. Z 
dwudziestu dziewięciu obrońców zostało mniej niż piętnastu. Radzili sobie wspaniale, lecz to 
nie mogło wystarczyć.
Juliusz walczył dalej, rozpaczliwie czując, jak razem z płynącą z ran krwią traci resztki sił. Z 
jękiem wyciągnął wbity w ciało sztylet i natychmiast go zanurzył w piersi następnego 
mężczyzny. W gardle czuł pożar oddechu. Spojrzał na podwórze, ku domowi, z którego 
wychodził jego syn. Uśmiechnął się i poczuł, że rozpiera go duma. Przeszył go inny sztylet, 
pchnięty w odkryty skrawek ciała między napierśnikiem a szyją. Splunął krwią i wbił miecz 
w atakującego, nawet nie widząc jego twarzy. Ramiona mu opadły, a bez-
Rozdział 9
117
władna dłoń wypuściła miecz, który stoczył się z brzękiem na kamienne podwórze.

Tubruk zobaczył Juliusza padającego pod stosem ciał, które rozsypywały się nad wąskim 
przejściem w murze i osuwały w ciemność. Krzyknął z żalu i gniewu, wiedząc, że nie 
przedrze się do niego na czas. Reniusz był wciąż na nogach, lecz jedynie miecz Marka chronił 
starego wojownika przed śmiercią, i wraz ze spowolnieniem oślepiającego wiru ostrzy, gdy 
Marek krwawił coraz bardziej, w wyniku zadanych ran wyciekało z niego życie.
Gajusz wspiął się do Tubruka, z twarzą białą z wysiłku, jakiego wymagało pokonanie 
prowadzących na mur schodów. Miecz miał obnażony i ledwo stanął na szczycie, wbił go w 
mężczyznę, który dźwigał się znad ciemnej masy ciał. Tubruk wsunął swój miecz pod żebra 
człowieka, kiedy Gajusz się zachwiał, ale niewolnik żył jeszcze, zamierzył się sztyletem i ciął 
Gajusza przez twarz. Chłopiec wymierzył cios w jego szyję i kolejne życie dobiegło końca. 
Nad krawędzią muru pojawiło się więcej napastników, krzyczących i przeklinających, i 
usiłujących wedrzeć się na górę po śliskich kamieniach.
- Twój ojciec, Gajuszu.
- Wiem.
Ramię Gajusza, uzbrojone w miecz, uniosło się ku tępemu pniakowi włóczni, reliktowi jakiejś 
dawnej bitwy. Chłopiec -wkroczył w zasięg rażenia i wbił ostrze w gardło mężczyzny, 
rozpryskując fontannę krwawej cieczy. Tubruk zaatakował dwóch innych i pierwszego strącił 
za krawędź, ale sam upadł na kolana w lepką maź. Gajusz jednym cięciem położył 
następnego, który już mierzył sztyletem w Tubruka. Potem zatoczył się do tyłu, z twarzą 
spływającą krwią, z trzęsącymi się kolanami. Tubruk się podniósł i razem czekali, by 
następny wychylił się znad krawędzi.
Nagle stodoły ze zbożem stanęły w ogniu i noc pojaśniała, ale napastnicy przestali szukać 
śmierci.
- Na wszystkie złe moce, jeszcze jeden - zaklął Tubruk przez zakrwawione usta. — Zabiorę 
ze sobą jeszcze jednego. A ty schodź na dół, nie nadajesz się do walki.
Gajusz zignorował go, zacisnął usta w wąską, ponurą kreskę. Czekali, lecz nikt nie przyszedł. 
Tubruk zbliżył się do zewnętrznych
118
Imperator
krawędzi muru i popatrzył w dół, na przemieszane członki i martwe ciała, które piętrzyły się 
poniżej półki, w potokach cudzej i własnej krwi i ze szklistymi niewidzącymi oczami. Nie 
było tam nikogo, kto by czekał na niego ze sztyletem, w ogóle nie było nikogo.
Światło z płonących stodół wydobyło z cieni podskakujące i tańczące sylwetki. Tubruk 
zaśmiał się sam do siebie.
- Znaleźli zapasy wina - powiedział.
- Odchodzą - wyszeptał zdumiony Marek. Odchrząknął i splunął krwią na ziemię, 
zastanawiając się niejasno, czy to jego krew. Obrócił się i wyszczerzył zęby do Reniusza, 
widząc, jak siedzi śmiesznie oparty o dwa martwe ciała. Stary wojownik popatrzył na niego i 
to wystarczyło, by w Marku odżyła gorzka niechęć.
-Ja... - przerwał. Szybko podszedł do starego człowieka. On umierał, to było oczywiste. 
Przyłożył czarną od krwi i brudu dłoń do piersi Reniusza. - Kabera! Tutaj, prędko!
Aleksandria dyszała, jak przy ciężkiej pracy. Była wyczerpana i pokryta krwią. Nie 
wyobrażała sobie dotąd, że krew jest taka lepka i cuchnąca. Nie wspomniano o tym w 
wieczornych opowieściach. Najpierw to coś jest śliskie, a potem skleja ci ręce i wszystko, 
czego dotkniesz, robi się lepkie. Krążąc tu i tam, jak pijana, z nożem przyciśniętym sztywnym 
ramieniem do boku, czekała na następnego, by upadł na podwórze.
Potknęła się o jakieś ciało. Już nigdy nie będzie zabijać gęsi czy łagodzić kłótni w kuchniach, 
czy karmić skrawkami bezpańskie psy, podczas wypraw do Rzymu na zakupy. Na myśl o tym 
po policzkach Aleksandrii potoczyły się grube krople łez. Dziewczyna kontynuowała swój 
obchód, lecz na murach nie pojawili się nowi wrogowie i nie spadli na podwórze jak wrony. 

Nie było nikogo, ale zataczając się, szła dalej, niezdolna się zatrzymać. Do świtu było dwie 
godziny, a z pól wciąż dolatywały krzyki.
- Zostać na murach! Żaden człowiek nie opuszcza swojego stanowiska! - Głos Tubruka niósł 
się po podwórzu. - Oni mogą jeszcze wrócić.
L/
Rozdział 9
119
Nie sądził jednak, by tak się stało. Piwnica z winami mieściła blisko tysiąc zalakowanych 
woskiem amfor. Nawet jeśli niewolnicy kilka rozbili, wciąż będzie dość, by stan 
szczęśliwości nie opuścił ich aż do świtu.
Po wydaniu ostatniego rozkazu chciał zejść na dół, do Juliusza, który leżał pośród zabitych, 
lecz ktoś musiał czuwać do końca.
- Idź do ojca, chłopcze.
Gajusz skinął głową i ruszył powoli w dół, przytrzymując się muru. Cierpiał niewymownie. 
Rana po wyrostku znów się otworzyła i palce, kiedy dotknął ciała, zrobiły się czerwone i 
błyszczące. Ostatkiem sił dźwignął się na drugie kamienne schody.
- Ojcze, żyjesz? - szepnął, patrząc na ciało. Ojciec nie odpowiedział.
- Chłopcy, zostańcie na pozycjach. Już po wszystkim, jak na razie. - Poniósł się przez mury i 
podwórze głos Tubruka.
Aleksandria usłyszała wiadomość i rzuciła nóż na kamienie. Czyjeś palce zacisnęły się na jej 
nadgarstku; niewolnica z kuchni coś do niej mówiła, lecz jej słowa nałożyły się na krzyk 
rannego, który rozdarł coś, co Aleksandrii wydawało się ciszą.
Będę zamknięta w ciszy i mroku do końca moich dni, pomyślała. Widziałam świat podziemi.
Kim była teraz? Obraz jej świata zamazał się gdzieś pośród nocy, kiedy zabijała niewolników 
pragnących wolności tak samo jak ona. Ciężar tego, co się stało, przygiął ją do ziemi i zaczęła 
płakać.
Tubruk nie mógł już ustać w miejscu. Utykając, zwlókł się ze swego stanowiska na murach i 
wspiął tam, gdzie leżał Juliusz. On i Gajusz patrzyli na ciało bez słowa.
Gajusz próbował zmierzyć się z realnością śmierci ojca, lecz nie potrafił. To, co leżało w 
szerokich kałużach jakiejś cieczy, w świetle pochodni bardziej przypominającej oliwę niż 
krew, było uszkodzoną rzeczą, poszarpaną i pociętą. Ojca tu nie było.
Nagle zakręcił się w miejscu i zamachał ręką, jakby chciał coś odpędzić.
-Ktoś był koło mnie. Czułem, jak ktoś tu stoi, jak na mnie patrzy - zaczął bełkotać.
120
Imperator
- To mógł być on. To noc dla duchów.
Dziwne uczucie minęło i Gajusz otrząsnął się, przeszyty dreszczem. Zacisnął mocno usta, by 
nie poddać się żalowi.
- Zostaw mnie, Tubruku. I dziękuję ci.
Tubruk skinął głową. Miał w oczach gęste cienie, kiedy stopień po stopniu schodził na 
podwórze. Ze znużeniem wspiął się na poprzednie miejsce na murach i przyjrzał każdemu 
martwemu mężczyźnie, który padł od jego miecza, próbując sobie przypomnieć szczegóły 
śmierci każdego. Potrafił rozpoznać tylko kilku, więc szybko się poddał i przysiadł na słupku, 
z mieczem między kolanami, obserwując słabnące migotanie ognia na polach i czekając na 
świt.
Kabera przyłożył dłonie do piersi Reniusza.
- Nadchodzi chyba jego czas. Mury w nim są cienkie i stare. Niektóre przeciekają krwią, tam, 
gdzie nie powinny.
- Wyleczyłeś Gajusza. Możesz wyleczyć jego.

-On ma swoje lata, chłopcze. Już wcześniej był słaby i ja... -Kabera zamilkł. Jego karku 
dotknęło ostrze miecza. Ostrożnie obrócił głowę, aby popatrzeć na Marka. W twarzy chłopca 
nie było nic, co by mogło dodać otuchy.
- On żyje. Weź się do roboty albo zabiję dziś jednego więcej. Słysząc te słowa, Kabera 
poczuł, że nadchodzi inna przyszłość
i że gracz, który o nią gra, rzuca kości pewną ręką. Oczy mu się rozszerzyły, lecz nie 
powiedział nic; zaczynał gromadzić w sobie energię potrzebną do uzdrawiania. Co za dziwny 
młody człowiek, który ma dość siły, aby nagiąć przyszłość do swojej woli. Niewątpliwie 
znalazł się na właściwym miejscu w historii. To faktycznie czas przypływu i czas zmian, czas, 
który ma za nic zwykły porządek rzeczy i bezpieczną ewolucję.
Wyciągnął żelazną igłę z obrębka szaty i nawlókł ją zręcznie i szybko. Pracował z 
namaszczeniem, zszywając zakrwawione brzegi rozciętego ciała i myśląc, co to znaczy być 
młodym, kiedy wszystko wydaje się możliwe. Potem, pod czujnym spojrzeniem Marka, 
przycisnął brązowe dłonie do piersi Reniusza i zaczął masować serce. Poczuł, że przyspiesza i 
że życie napływa na powrót do starego ciała. Stłumił okrzyk zdumienia i dalej robił

Rozdział 9
121
swoje, tak długo, aż z twarzy Reniusza znikł wyraz udręki i stary gladiator wyglądał jak 
pogrążony w zwykłym śnie. Kabera podniósł się na chwiejne nogi i pokiwał głową sam do 
siebie, jakby przytakując własnym myślom.
-Bogowie to trudni gracze, Marku. Nigdy nie zdradzają nam wszystkich swoich planów. 
Miałeś rację. Reniusz zobaczy jeszcze sporo wschodów i zachodów słońca, nim umrze.
ROZDZIAŁ X
JNim słońce wychyliło się zza horyzontu, pola opustoszały. Ci, którzy się włamali do piwnic 
z winami, niewątpliwie leżeli w zbożu, wciąż jeszcze pogrążeni w głębokim śnie pijaństwa. 
Gajusz wyjrzał za mury, aby popatrzeć na smugi dymu snujące się nad poczerniałą ziemią. 
Drzewa były osmalone i nagie, a w wypalonych szkieletach stodół wciąż się tliło złożone na 
zimę ziarno.
Była to dziwnie spokojna sceneria, a dopełniało ją niecodzienne milczenie rannych ptaków. 
Przemoc, gwałt i emocje minionych godzin stały się odległe, kiedy patrzyło się na pola. 
Gajusz potarł twarz i odwrócił się, aby zejść na podwórze.
Brązowe plamy pokrywały każdy biały mur i każdą powierzchnię. Po kątach krzepły kałuże 
krwi, a ohydne smugi pojawiły się w miejscach, skąd zabrano ciała, które teraz leżały za 
bramami i czekały na przewiezienie do wspólnych dołów. Obrońcy zostali złożeni na 
czystych płótnach w chłodnych pomieszczeniach, ich członki również pieczołowicie ułożono. 
Napastników zwyczajnie rzucano na wciąż rosnącą stertę, z której sterczały rozrzucone ręce i 
nogi. Gajusz przyglądał się pracy, ale nie był głuchy na jęki i krzyki rannych, których 
zszywano albo przygotowywano do amputacji.
Płonął gniewem i nie było miejsca, w którym mógłby się od niego uwolnić. Trzymano go pod 
kluczem ze zwykłej troski, podczas gdy każdy, kogo kochał, ryzykował życie, podczas gdy 
ojciec oddał swoje w obronie rodziny i majątku. To prawda, wciąż był słaby po operacji i 
rany ledwo się zasklepiały, ale zostać pozbawionym możliwości pomocy własnemu ojcu! 
Brakowało słów na

J
Rozdział 10
123
nazwanie czegoś takiego i kiedy zjawił się Kabera, z wyrazami współczucia, Gajusz nawet na 
niego nie spojrzał. Siedział wyczerpany i przesypywał przez palce grudki ziemi, 

przypominając sobie słowa Tubruka sprzed wielu lat i w końcu pojmując ich sens. Jego 
ziemia.
Zbliżył się niewolnik. Gajusz nie znał jego imienia, ale rany na ciele świadczyły, że brał 
udział w obronie.
-Wszyscy zabici są już za bramami, panie. Czy mamy znaleźć dla nich wozy?
Pierwszy raz ktoś zwrócił się do niego inaczej niż po imieniu. Gajusz zrobił surową minę, aby 
nie ujawnić zaskoczenia. Jego myśli były pełne bólu, a głos brzmiał głucho.
- Przynieś lampę oliwną. Spalę ich tam, gdzie leżą.
Niewolnik posłusznie spuścił głowę i pobiegł po lampę. Gajusz wyszedł za bramy. Popatrzył 
na niezdarną masę martwych ciał. Widok był potworny, mimo to nie mógł wykrzesać z siebie 
współczucia. Każdy z zabitych sam wybrał taki koniec w chwili przypuszczenia ataku na 
posiadłość.
Polał stos oliwą, zbryzgał nią ciała i twarze, otwarte usta i nieruchome oczy, po czym 
podpalił, lecz uznał, że mimo wszystko nie potrafi przyglądać się płonącym zwłokom. Dym 
przypomniał mu kruka, którego on i Marek kiedyś złapali, i przywołał do siebie niewolnika.
-Przynieś sobie baryłkę wina ze schowka i pilnuj ognia tak długo, aż wszyscy zamienią się w 
popiół - powiedział ponuro. Odwrócił się i ruszył do domu, podczas gdy powietrze 
rozgrzewało się coraz bardziej, a odór szedł za nim jak oskarżyciełsko wymierzony palec.
Znalazł Tubruka w wielkiej kuchni. Były gladiator leżał na boku i zagryzał zęby na kawałku 
skóry, gdy tymczasem Kabera, pochylony nad jego brzuchem, badał ranę od sztyletu. Gajusz 
przystanął na chwilę, lecz nie zamienili ze sobą słowa. Poszedł dalej i natknął się na kucharza. 
Tłuścioch siedział na schodku, wciąż z zakrwawionym tasakiem w ręku. Gajusz wiedział, że 
jego ojciec znalazłby słowa pociechy dla kogoś, kto wyglądał na strapionego i zagubionego. 
W nim nie było nic poza zimnym gniewem i przeszedł obok mężczyzny, który wpatrywał się 
w pustą przestrzeń, jakby

Rozdział 10
123
nazwanie czegoś takiego i kiedy zjawił się Kabera, z wyrazami współczucia, Gajusz nawet na 
niego nie spojrzał. Siedział wyczerpany i przesypywał przez palce grudki ziemi, 
przypominając sobie słowa Tubruka sprzed wielu lat i w końcu pojmując ich sens. Jego 
ziemia.
Zbliżył się niewolnik. Gajusz nie znał jego imienia, ale rany na ciele świadczyły, że brał 
udział w obronie.
- Wszyscy zabici są już za bramami, panie. Czy mamy znaleźć dla nich wozy?
Pierwszy raz ktoś zwrócił się do niego inaczej niż po imieniu. Gajusz zrobił surową minę, aby 
nie ujawnić zaskoczenia. Jego myśli były pełne bólu, a głos brzmiał głucho.
- Przynieś lampę oliwną. Spalę ich tam, gdzie leżą. Niewolnik posłusznie spuścił głowę i 
pobiegł po lampę. Gajusz
wyszedł za bramy. Popatrzył na niezdarną masę martwych ciał. Widok był potworny, mimo 
to nie mógł wykrzesać z siebie współczucia. Każdy z zabitych sam wybrał taki koniec w 
chwili przypuszczenia ataku na posiadłość.
Polał stos oliwą, zbryzgał nią ciała i twarze, otwarte usta i nieruchome oczy, po czym 
podpalił, lecz uznał, że mimo wszystko nie potrafi przyglądać się płonącym zwłokom. Dym 
przypomniał mu kruka, którego on i Marek kiedyś złapali, i przywołał do siebie niewolnika.
- Przynieś sobie baryłkę wina ze schowka i pilnuj ognia tak długo, aż wszyscy zamienią się w 
popiół - powiedział ponuro. Odwrócił się i ruszył do domu, podczas gdy powietrze 
rozgrzewało się coraz bardziej, a odór szedł za nim jak oskarżycielsko wymierzony palec.
Znalazł Tubruka w wielkiej kuchni. Były gladiator leżał na boku i zagryzał zęby na kawałku 
skóry, gdy tymczasem Kabera, pochylony nad jego brzuchem, badał ranę od sztyletu. Gajusz 

przystanął na chwilę, lecz nie zamienili ze sobą słowa. Poszedł dalej i natknął się na kucharza. 
Tłuścioch siedział na schodku, wciąż z zakrwawionym tasakiem w ręku. Gajusz wiedział, że 
jego ojciec znalazłby słowa pociechy dla kogoś, kto wyglądał na strapionego i zagubionego. 
W nim nie było nic poza zimnym gniewem i przeszedł obok mężczyzny, który wpatrywał się 
w pustą przestrzeń, jakby

124
Imperator
Gajusza tam w ogóle nie było. Po chwili namysłu chłopiec się zatrzymał. Jeżeli ojciec by to 
zrobił, on też może.
-Widziałem, jak walczyłeś na murach - powiedział silnym, pewnym głosem.
Kucharz kiwnął głową i zbierał się w sobie, usiłując wstać.
- Tak, panie. Zabiłem wielu, ale straciłem rachubę. -Właśnie  spaliłem  sto  czterdzieści  
dziewięć  ciał,  więc  twój
wkład na pewno był wielki. - Gajusz próbował się uśmiechnąć. -To prawda, panie. Nikt się 
nie przedarł przez moje pozycje. Szczęściło mi się jak nigdy. Pewnie jestem dotknięty przez 
bogów. Pewnie wszyscy jesteśmy.
- Widziałeś, jak umierał mój ojciec?
Kucharz wstał i podniósł rękę, jakby chciał ją położyć na ramieniu chłopca. Powstrzymał się 
w ostatniej chwili.
- Widziałem. Ale to nie była śmierć na próżno. Zabrał wielu ze sobą. Na koniec piętrzyły się 
wokół niego stosy. Był dzielnym człowiekiem i tak samo dobrym.
Ciepłe słowa zburzyły pozorny spokój Gajusza i chłopiec zacisnął szczęki. Kiedy 
przezwyciężył wzbierający w nim smutek, powiedział łaskawie:
- Byłby z ciebie dumny, wiem to. Sam słyszałem, jak śpiewałeś na murach.
Ku jego zaskoczeniu mężczyzna zaczerwienił się raptownie.
-Tak, panie, cieszyła mnie walka. Wiem, że wkoło była krew i śmierć, ale wszystko było 
proste, rozumiesz. Każdy, kto wpadł mi w oczy, musiał zginąć. Jak ja już coś robię, to robię.
- Rozumiem. - Gajusz zmusił się do bladego uśmiechu. - Odpoczywaj teraz. Kuchnie są 
otwarte i niedługo podadzą zupę.
- Kuchnie! A ja tutaj! Muszę iść, panie, inaczej zupa będzie do niczego.
Gajusz skinął głową i mężczyzna popędził, zapominając o tasaku. Gajusz westchnął. Żałował, 
że jego życie nie jest tak proste, by mógł wchodzić w kolejne role i rzucać je bez żalu.
Zagubiony w myślach nie zauważył, że mężczyzna wrócił.
-Myślę, że twój ojciec także z ciebie byłby dumny. Tubruk mówi, że ocaliłeś go, kiedy na 
samym końcu stracił siły, choć sam byłeś ranny. Ja byłbym dumny, gdyby mój syn był tak 
silny.

Rozdział 10
125
Gajuszowi napłynęły do oczu łzy. Odwrócił się, by je ukryć. To nie był czas, by płakać, nie 
teraz, kiedy majątek znajdował się w stanie kompletnego chaosu, a zapasy ziarna spalono. 
Usiłował się zająć drobiazgami, lecz ogarnęły go bezradność i osamotnienie i łez w oczach 
pojawiło się więcej, podczas gdy myślami wciąż był przy swojej stracie, niby ptak dziobiący 
swoje rany.
- Hej tam! - Dobiegł zza głównej bramy czyjś pogodny głos. Gajusz wziął się w garść. Był 
głową posiadłości, synem Rzymu
i własnego ojca i powinien zachowywać się godnie. Poszedł schodami na szczyt murów, 
ledwo świadomy widmowych cieni, które wyłaniały się z każdego kąta. One brały się z 
ciemności. W słońcu cienie przestają być realne.

Stanął na zwieńczeniu muru i popatrzył w dół, na mosiężny hełm szczupłego dowódcy na 
grzbiecie pięknego wałacha, który niecierpliwie uderzał kopytem. Mężczyźnie towarzyszyła 
grupa dziesięciu legionistów. Każdy żołnierz wydawał się czujny i rozgarnięty. Dowódca 
podniósł wzrok i skinął głową Gajuszowi. Miał na oko czterdzieści lat, był opalony i w dobrej 
kondycji fizycznej.
- Zobaczyliśmy dymy. Zaglądamy na wypadek, gdyby kręciło się tu więcej niewolników. 
Widzę, że mieliście kłopot. Nazywam się Tytus Pryskus. Jestem centurionem w legionie 
Sulli, którego obecność w Rzymie jest dla miasta prawdziwym błogosławieństwem. Moi 
ludzie przeczesują okolicę, robią porządki i przygotowują egzekucje. Czy mogę mówić z 
właścicielem majątku?
-To ja nim jestem - oznajmił Gajusz i zawołał w stronę podwórza:  - Otwierać bramy.
Dwoma słowami Gajusz osiągnął to, czego nie dokonały nocą setki rabusiów; solidne 
skrzydła bram zostały odciągnięte na boki i mężczyźni wkroczyli do środka.
- Zdaje się, że przeżyliście tu ciężkie chwile - powiedział Tytus, a z jego głosu znikła wszelka 
wesołość. - Powinienem się domyślić ze stosu ciał... swoich straciliście wielu?
- Kilku. Broniliśmy murów. Co słychać w mieście? - Gajusz nie wiedział, jak się zachować. 
Wdać się w uprzejmą rozmowę?
Tytus zsiadł z konia i rzucił lejce jednemu ze swoich ludzi. -W mieście spokój, panie, choć 
poszły z dymem setki drew-
126
Imperator
nianych domów, a na ulicach wciąż leżą tysiące trupów. Chwilowo przywrócono porządek, 
ale nie powiem, by było bezpiecznie przechadzać się ulicami po zmierzchu. Wyłapaliśmy 
wszystkich niewolników, których udało nam się znaleźć, i co dziesiątego krzyżujemy, dla 
przykładu, po wszystkich majątkach w pobliżu Rzymu. To rozkaz Sulli.
- Na mojej ziemi krzyżuj co trzeciego. Zastąpię ich nowymi, jak wszystko się uspokoi. Nie 
podobałoby mi się, by którykolwiek z tych, co walczyli ostatniej nocy przeciwko mnie, uszedł 
karze.
Centurion przyglądał mu się przez chwilę z niepewną miną.
- Wybacz, panie, lecz czy wolno ci wydać taki rozkaz? Wybacz, że wypytuję, lecz 
zważywszy na sytuację, czy ktoś mógłby potwierdzić twoje słowa?
Na sekundę w Gajuszu zawrzał gniew, lecz wtedy uzmysłowił sobie, jak może wyglądać w 
oczach tego człowieka. Nie miał sposobności, by doprowadzić się do porządku, po tym jak 
Lucjusz i Kabera zszyli i zabandażowali od nowa jego rany. Był brudny, poplamiony krwią i 
nienaturalnie blady. Nie wiedział, że niebieskie oczy mają czerwone obwódki od dymu i 
płaczu i że jedynie coś w jego sposobie bycia powstrzymywało Tytusa, wytrawnego 
żołnierza, przed złajaniem go za bezczelność.
- Na twoim miejscu postąpiłbym tak samo. Przyślę tu mojego zarządcę, jeśli lekarz już go 
opatrzył.
Grzeczność wymagała, by zaproponować tym ludziom poczęstunek, lecz Gajusza 
wyprowadziło z równowagi, że musi wzywać Tubruka, by ten go uwiarygodnił. Odwrócił się 
i odszedł bez słowa. Niech czekają.
Tubruk był czysty i ubrany w porządne ciemne szaty. Jego rany i bandaże dobrze kryła 
wełniana tunika i bracae - szerokie skórzane spodnie do pół łydki. Uśmiechnął się na widok 
legionistów. Świat znów wracał do starego porządku.
-Jesteście tu tylko wy? - spytał bez wstępu czy wyjaśnień.
-Ehm, nie, ale...
- Dobrze. - Tubruk zwrócił się do Gajusza. - Panie, proponuję, byś kazał tym ludziom 
przesłać wiadomość, że się spóźnią. Potrzebujemy łudzi do przywrócenia porządku.
- Świetna myśl, Tubruku. Ostatecznie Sulla przysłał ich do po-

,.***"
Rozdział 10
127
mocy takim jak nasz, leżącym na uboczu majątkom. Jest sporo rzeczy do zrobienia.
Tytus spróbował raz jeszcze.
- Otóż, prawdę mówiąc... Tubruk ponownie mu przerwał.
- Proponuję, byś przekazał wiadomość osobiście. Reszta wygląda na wystarczająco 
sprawnych. Sulla nie zechce, byś zostawił nas sam na sam z naszą biedą, jestem pewien.
Dwaj mężczyźni zmierzyli się oczami i Tytus westchnął i sięgnął po swój hełm.
- Nikt mi nigdy nie zarzuci, że wymiguję się od obowiązków -mruknął. Zwracając się do 
legionistów, wskazał głową w stronę pól. - Wracajcie tam i dołączcie do innych oddziałów. 
Zawiadomcie wszystkich, że będę tu za kilka godzin. A złapanych niewolników - co 
trzeciego, zrozumiano?
Żołnierze kiwnęli głowami spokojnie i odeszli. Tytus zaczął rozpinać napierśnik.
- No więc, gdzie moi ludzie mają zaczynać?
- Ty tym kierujesz, Tubruku. Ja pójdę rzucić okiem na innych.
Gajusz krótkim uściskiem ramienia podziękował Tubrukowi, odwrócił się i odszedł. Marzył 
mu się długi spacer po lesie albo chwila spokoju nad zakolem rzeki i uporządkowanie myśli. 
Ale to miało przyjść później. Teraz musiał porozmawiać z każdym mężczyzną i z każdą 
kobietą, którzy bili się tej nocy za jego rodzinę. Jego ojciec zrobiłby to samo.
Kiedy mijał stajnie, jego uszu doleciał cichy szloch. Zatrzymał się niepewny, czy powinien 
się mieszać do cudzych smutków. Wokół niego było ich równie wiele co w nim samym. Ci, 
którzy zginęli, mieli przyjaciół i krewnych nie spodziewających się, że przyjdzie im 
rozpocząć ten dzień samotnie. Postał jeszcze chwilę, mimo woli wciągając w nozdrza oleisty 
odór ciał, które podpalił. Następnie wszedł w chłodny cień przegród. Ktokolwiek to był, 
odpowiedzialność za żałobę ludzi teraz spadała na jego barki i miał wspólnie z nimi dźwigać 
brzemię każdego. Tak rozumiał swoje obowiązki jego ojciec i to dlatego majątek 
funkcjonował dobrze i przynosił zyski.
Powoli przyzwyczajając oczy do panującego w stajni mroku,
128
Imperator
wpatrywał się w każdą przegrodę po kolei, aby znaleźć źródło odgłosów. Tylko w dwóch 
stały konie i parsknęły łagodnie, kiedy zbliżył się i pogłaskał ich miękkie pyski. Jego stopy 
zaszurały głośniej o kamienie i łkanie się urwało, jakby ktoś wstrzymał oddech. Gajusz 
przyczaił się; stał tak cicho, jak nauczył go Reniusz, i czekał cierpliwie, aż doleciał go cichy 
świst wypuszczanego z płuc powietrza.
Na wiązce brudnej słomy, oparta o kamienną ścianę, w podciągnięte kolana wtulała policzki 
Aleksandria. Dziewczyna podniosła oczy na przybysza. Po jej twarzy płynęły łzy zmieszane z 
brudem. Była jego rówieśnicą, może o rok starsza. Gajusz przypomniał sobie także Reniusza i 
tamtą chłostę. Znów poczuł się winny.
Westchnął. Brakowało mu odpowiednich słów, by się do niej odezwać. Podszedł bliżej i oparł 
się o ścianę obok. Wokół panowała cisza, a specyficzna woń stajni zawsze działała na 
Gajusza kojąco. Kiedy był dzieckiem, też uciekał tutaj, by wypłakać swoje zmartwienia albo 
schować się przed karą. Siedział zagubiony we wspomnieniach i choć nie padło między nimi 
żadne słowo, nie czuli się niezręcznie. Jedynymi dźwiękami były poparskiwania koni i 
przycichający szloch Aleksandrii.
- Twój ojciec był dobrym człowiekiem - wyszeptała dziewczyna. Ciekawe, pomyślał Gajusz, 
ile razy to usłyszy, nim skończy się

dzień. Kiwnął głową.
- Tak mi przykro - powiedział po chwili, bardziej wyczuwając, niż widząc, że podniosła 
głowę, by na niego spojrzeć. Wiedział, że zabijała, widział ją na podwórzu, całą we krwi, 
kiedy wybiegł nocą z domu. Pomyślał, że rozumie, dlaczego dziewczyna płacze, i zamierzał 
ją pocieszyć, ale słowa znów odblokowały w nim smutek i do oczu na nowo napłynęły łzy. 
Gajusz zwiesił głowę na piersi.
Aleksandria popatrzyła na niego w zdumieniu. Nim zdążyła pomyśleć, wyciągnęła ramiona i 
oboje zlali się w ciemną plamę smutku, gdy tymczasem na zewnątrz, pod jasnym niebem, 
życie toczyło się dalej. Głaskała go po włosach i szeptała słowa pocieszenia, podczas gdy on 
przepraszał i przepraszał, ją, ojca, zabitych, tych, których spalił.
Kiedy umilkł, powodowana nagłym impulsem, przycisnęła usta

Rozdział 10
129
do jego ust, po czym się odsunęła, podciągnęła kolana i znów wtuliła w nie policzki. Twarz 
jej płonęła. Czuła na sobie jego oczy, lecz nie chciała w nie spojrzeć.
- Dlaczego to zrobiłaś? - spytał zachrypniętym od płaczu głosem.
- Nie wiem. Chyba byłam ciekawa, jak to będzie.
- Co jak będzie?
- Jesteś okropny. Ktoś musi cię nauczyć całować.
Popatrzył na nią oszołomiony. Parę chwil wcześniej tonął w nie-ukojonym smutku. Teraz 
zauważał, że spod brudu i źdźbeł słomy, i spod zapachu krwi - spod jej własnych smutków - 
wyłania się niezwykła dziewczyna.
- Mam czas na naukę do końca dnia - powiedział cicho. Potrząsnęła głową.
- A ja mam robotę. Muszę wrócić do kuchni.
Podniosła się zwinnie i wyszła z przegrody, jakby zamierzała odejść bez słowa. Ale się 
zatrzymała. Popatrzyła na niego.
-Dziękuję, żeś tu przyszedł - powiedziała i wyszła prosto w słońce.
Gajusz patrzył za nią. Czy ona wie, że nigdy przedtem nie pocałował dziewczyny? Wciąż 
czuł na ustach lekki ucisk, jakby go naznaczyła. Chyba nie myślała naprawdę, że jest 
okropny? Przypomniał sobie, jaka sztywna i obolała wychodziła ze stajni. Była jak ptak ze 
złamanym skrzydłem, ale mogła ozdrowieć za sprawą czasu, przestrzeni i przyjaciół. Zdał 
sobie sprawę, że on też.
Kiedy Gajusz wszedł do pokoju, Marek i Tubruk śmiali się z czegoś, co powiedział Kabera. 
Na jego widok zamilkli.
-Przychodzę... podziękować wam. Za to, co zrobiliście na murach — zaczął.
Marek przerwał mu, podszedł bliżej i chwycił za rękę.
- Nie potrzebujesz mi nigdy i za nic dziękować. Jestem dłużnikiem twojego ojca i jestem mu 
winien więcej, niż kiedykolwiek i czymkolwiek mógłbym się odwdzięczyć. Przykro mi 
słyszeć, że zginął.
-To już za nami. Moja matka żyje, ja żyję. Zrobiłby to raz jeszcze, gdyby tylko mógł, wiem 
dobrze. Odniosłeś jakieś rany?
- Pod sam koniec. Choć nic poważnego. Byłem nietykalny. Ka-
130
Imperator
bera mówi, że zostanę wielkim wojownikiem - dodał ze śmiechem.
- Chyba że wcześniej da się zabić. To by go trochę pohamowało - mruknął Kabera zajęty 
woskowaniem łuku.
- Jak Reniusz?

Marek i Kabera zwlekali z odpowiedzią. Marek unikał jego wzroku. Coś w tym jest 
dziwnego, pomyślał Gajusz.
- Będzie żył, ale minie sporo czasu, nim kiedykolwiek stanie do walki - powiedział w końcu 
Marek. - W jego wieku infekcja to koniec, lecz Kabera mówi, że on ją przezwycięży.
- Bo przezwycięży - Kabera uciął krótko. Gajusz westchnął i usiadł.
-1 co dalej? Jestem za młody, by zająć miejsce ojca, by reprezentować jego interesy w 
Rzymie. Co prawda nie byłbym szczęśliwy, kierując jedynie majątkiem, lecz nigdy nie 
miałem czasu, żeby zapoznać się z całą resztą spraw. Nie wiem, komu powierzył pieniądze 
ani gdzie są akta posiadłości. - Zwrócił się do Tubruka. -Większość tych rzeczy nie jest ci 
obca i wiem, że mogę ci powierzyć pieczę nad kapitałem, nim dorosnę, ale co mam robić 
teraz? Dalej zatrudniać nauczycieli dla Marka i dla siebie? Czuję się jak na rozstaju dróg, na 
którym nie ma żadnego drogowskazu.
Kabera odłożył łuk.
- Na każdego w życiu przychodzą takie chwile. Czy sądzisz, że zamierzałem znaleźć się tutaj, 
kiedy byłem w twoim wieku? Życie miewa tyle zakrętów, że nawet nie potrafisz ich zliczyć. 
Jednak mimo bólu nie chciałbym go przeżyć inaczej. Przyszłość, a przynajmniej większa jej 
część, jest nam z góry przypisana, i dobrze, że jej nie znamy, inaczej życie stałoby się szarym, 
mrocznym przedsionkiem śmierci.
- Będziesz musiał się szybko uczyć, to wszystko - dodał Marek, a twarz na poczekaniu 
rozbłysła mu entuzjazmem.
- Teraz, kiedy w Rzymie tyle się dzieje? I kto miałby mnie uczyć? To nie jest czas pokoju i 
dostatku, czas, w którym dałoby się ukryć mój brak zdolności do polityki. Ojciec zawsze miał 
wyrobione zdanie na ten temat. Mówił, że Rzym jest pełen wilków.
Tubruk pokiwał posępnie głową.
- Zrobię, co będę mógł, ale wiedz, że znajdą się tacy, co zaczną

Rozdział 10
131
przewąchiwać, które majątki podupadły i dadzą się tanio kupić. To nie jest czas na bycie 
bezbronnym.
- Ale ja za mało wiem, by nas obronić! - obstawał przy swoim Gajusz. - Senat może zabrać 
mi wszystko, jeśli na przykład nie zapłacę podatków, lecz jak mam zapłacić? Gdzie są 
pieniądze, skąd mam je wziąć i ile oddać? Gdzie są imiona klientów mojego ojca? Widzisz? 
Widzisz?
- Uspokój się - powiedział Kabera, powolnymi ruchami gładząc drewniany kabłąk. - Zamiast 
wpadać w panikę, spróbuj myśleć. Zacznijmy od tego, co masz, a nie od tego, czego nie 
wiesz.
Gajusz wziął głęboki oddech. Dlaczego nie ma tu ojca, aby dalej był opoką jego życia? 
Zwrócił się do Tubruka.
- Mam ciebie, Tubruku. Ty znasz się na majątku. - I do Kabery i Marka. - Mam was obu i 
Reniusza, ale żaden z nas nigdy nie przestąpił progu senatu i żaden nie zna sprzymierzeńców 
mojego ojca.
-Skup się na tym, co naprawdę mamy, w przeciwnym razie wpadniesz w rozpacz. Jak dotąd 
wymieniłeś kilku bardzo zdolnych ludzi. Armie zazwyczaj zaczynały od jednego. Co masz 
jeszcze?
-Moją matkę i jej brata Mariusza, ale ojciec zawsze powtarzał, że to największy wilk w całej 
watasze.
-Takiego nam teraz trzeba. Kogoś, kto zna się na polityce. To twoja krew, musisz się z nim 
zobaczyć - zapalił się Marek.
- Nie wiem, czy można mu ufać.

-Nie opuści twojej matki. Musi ci pomagać w zarządzaniu majątkiem, choćby tylko ze 
względu na nią - stwierdził Tubruk.
Gajusz kiwnął głową powoli.
-To prawda. Mógłbym go odwiedzić w Rzymie. Nie mamy nikogo innego do pomocy, więc 
nie mamy wyboru. Choć właściwie prawie go nie znam. Od kiedy moja matka zaczęła 
chorować, rzadko tu przyjeżdża.
-To nieważne. Nie odwróci się od ciebie - powiedział spokojnie Kabera, podziwiając połysk, 
jaki nadał łukowi.
Marek obrzucił go złym spojrzeniem.
- Wydajesz się bardzo pewny.
-Nie ma nic pewnego na tym świecie. - Kabera wzruszył ramionami.
Rozdział 10
131
przewąchiwać, które majątki podupadły i dadzą się tanio kupić. To nie jest czas na bycie 
bezbronnym.
- Ale ja za mało wiem, by nas obronić! - obstawał przy swoim Gajusz. - Senat może zabrać 
mi wszystko, jeśli na przykład nie zapłacę podatków, lecz jak mam zapłacić? Gdzie są 
pieniądze, skąd mam je wziąć i ile oddać? Gdzie są imiona klientów mojego ojca? Widzisz? 
Widzisz?
- Uspokój się - powiedział Kabera, powolnymi ruchami gładząc drewniany kabłąk. - Zamiast 
wpadać w panikę, spróbuj myśleć. Zacznijmy od tego, co masz, a nie od tego, czego nie 
wiesz.
Gajusz wziął głęboki oddech. Dlaczego nie ma tu ojca, aby dalej był opoką jego życia? 
Zwrócił się do Tubruka.
- Mam ciebie, Tubruku. Ty znasz się na majątku. - I do Kabery i Marka. - Mam was obu i 
Reniusza, ale żaden z nas nigdy nie przestąpił progu senatu i żaden nie zna sprzymierzeńców 
mojego ojca.
- Skup się na tym, co naprawdę mamy, w przeciwnym razie wpadniesz w rozpacz. Jak dotąd 
wymieniłeś kilku bardzo zdolnych ludzi. Armie zazwyczaj zaczynały od jednego. Co masz 
jeszcze?
- Moją matkę i jej brata Mariusza, ale ojciec zawsze powtarzał, że to największy wilk w całej 
watasze.
- Takiego nam teraz trzeba. Kogoś, kto zna się na polityce. To twoja krew, musisz się z nim 
zobaczyć - zapalił się Marek.
- Nie wiem, czy można mu ufać.
-Nie opuści twojej matki. Musi ci pomagać w zarządzaniu majątkiem, choćby tylko ze 
względu na nią - stwierdził Tubruk.
Gajusz kiwnął głową powoli.
-To prawda. Mógłbym go odwiedzić w Rzymie. Nie mamy nikogo innego do pomocy, więc 
nie mamy wyboru. Choć właściwie prawie go nie znam. Od kiedy moja matka zaczęła 
chorować, rzadko tu przyjeżdża.
- To nieważne. Nie odwróci się od ciebie - powiedział spokojnie Kabera, podziwiając połysk, 
jaki nadał łukowi.
Marek obrzucił go złym spojrzeniem.
- Wydajesz się bardzo pewny.
- Nie ma nic pewnego na tym świecie. - Kabera wzruszył ramionami.
132
Imperator
- Zatem ustalone. Wyślę posłańca do wuja, żeby zapowiedział moją wizytę - przyklepał 
sprawę Gajusz, nieco pogodniejszy.

- Pojadę z tobą - zaofiarował się pospiesznie Marek. - Wciąż jeszcze nie doszedłeś do siebie, 
a Rzym nie jest bezpiecznym miejscem, przynajmniej w tej chwili. Sam wiesz.
Gajusz uśmiechnął się pierwszy raz tego dnia.
Kabera zaczął snuć cichy monolog.
-Przybyłem na tę ziemię po to, żeby zobaczyć Rzym. Żyłem w wioskach wysoko w górach i 
spotykałem w swoich podróżach pradawne plemiona. Byłem przekonany, że widziałem 
wszystko, lecz w każdym miejscu ludzie mi mówili, że nim umrę, muszę zobaczyć Rzym. 
Mówię takim jednym, że nie ma nic piękniejszego nad ich jezioro, a oni mi na to, że muszę 
zobaczyć Rzym. Że jest zdumiewający, że to pępek świata. Może to prawda, ale co innego 
uwierzyć, co innego zobaczyć.
Obaj chłopcy zaśmiali się, słysząc niedwuznaczną przymówkę.
- Pojedziesz z nami, bądź pewien. Uważam cię za przyjaciela domu. Na mój honor, 
gdziekolwiek będę, będziesz zawsze mile widziany - zapewnił Gajusz tonem uroczystym, 
jakby składał przysięgę.
Kabera odłożył łuk, wstał i wyciągnął dłoń. Gajusz ujął ją w mocny uścisk.
- Będą mi potrzebni dobrzy przyjaciele, jeśli mam zdrowo i cało przetrwać pierwszy rok w 
polityce. Ojciec mówił, że zadać się z polityką, to to samo co wdepnąć bosą nogą w gniazdo 
żmij.
- Zdaje się, że miał dar do barwnych porównań i nie najlepszą opinię o kolegach - zauważył 
Kabera. - Będziemy wdeptywać ostrożnie, a potem rozgniatać. W razie konieczności.
Wszyscy czterej się uśmiechnęli i poczuli siłę, która bierze się z przyjaźni, za nic mającej 
różnice wieku czy pochodzenia.
- Chciałbym wziąć Aleksandrię - dodał nagle Gajusz.
- Ach, tak? Tę ślicznotkę? - powiedział Marek i oczy mu rozbłysły. Gajusz poczuł, że się 
czerwieni, i miał nadzieję, że jego przyjaciele tego nie zauważą. Sądząc po minach, 
zauważyli.
- Musisz mnie przedstawić tej dziewczynie - powiedział Kabera.
- Reniusz ją wychłostał za to, że rozpraszała naszą uwagę, gdyśmy ćwiczyli - ciągnął Marek.
Rozdział 10
133
Kabera skrzywił się z niesmakiem.
- Może on nie ma gustu. Piękne kobiety to radość życia...
- Posłuchaj, ja... - zaczął Gajusz.
- Oczywiście, oczywiście, jestem pewny, że potrzebna ci do potrzymania konia czy czegoś 
takiego. Wy, Rzymianie, tak się obchodzicie z kobietami, że wasza rasa chyba tylko cudem 
przeżyła.
Gajusz wyszedł, zostawiając za plecami śmiech.
W pokoju, w którym leżał Reniusz, było mroczno i Gajusz pomyślał, że stary człowiek śpi. 
Odwrócił się, by wyjść i nie zakłócać tak potrzebnego mu odpoczynku, lecz zatrzymał go 
cichy szept.
- Gajusz? Tak mi się zdawało, że to ty.
- Reniuszu, chciałem ci podziękować.
Gajusz przysunął krzesło, usiadł przy łóżku i aż zamrugał ze zdziwienia. Przymglone światło 
niewątpliwie łagodziło rysy, lecz tak czy owak Reniusz wyglądał młodziej. Nie dało się 
zaprzeczyć, że niektóre z głębokich zmarszczek nieco się wygładziły i że z białej szczeciny na 
skroniach sterczy kilka czarnych włosów.
- Ależ ty... ty wyglądasz wspaniale - wydukał Gajusz. Reniusz zabulgotał krótkim śmiechem.
- Kabera mnie uzdrowił. Dokonał cudu. Był bardziej zdziwiony niż ktokolwiek; powiedział, 
że to sprawa przeznaczenia czy czegoś takiego, że jego ręce aż tak na mnie podziałały. I 
rzeczywiście czuję się silny, choć moje lewe ramię nadal nie jest nic warte. Lucjusz przed 

chwilą sprawdzał moje rany i chce je odjąć, żeby się niepotrzebnie nie majtało. Ja... ja może 
się zgodzę, niech tylko wyzdrowieje we mnie wszystko inne.
Gajusz przyjął to w milczeniu, broniąc się przed bolesnymi wspomnieniami.
- Nie mogłem ocalić twojego ojca. Stałem za daleko i niewiele brakowało, a byłoby i po mnie. 
Kabera powiada, że umarł natychmiast, z mieczem w sercu. Najprawdopodobniej nie 
wiedział, że umiera.
- W porządku. Nie musisz mi tego mówić. Wiem, że chciał być na murach, razem z innymi. 
Ja też chciałem, lecz mnie zostawiono w pokoju i...
-Wyszedłeś jednak, no nie? Ku mojemu zadowoleniu, jak się

134
Imperator
okazało. Tubruk mówi, że go uratowałeś w ostatniej chwili, jak... jakieś odwody. - Reniusz 
uśmiechnął się, a potem rozkaszlał.
Gajusz czekał spokojnie, aż napad kaszlu minie.
- To był mój rozkaz: zostawić cię z boku wszystkiego. Byłeś za słaby na długą walkę i twój 
ojciec zgodził się ze mną. Chciał cię ocalić. Ale teraz cieszę się, że wyszedłeś i walczyłeś.
-Ja też. Walczyłem razem z Reniuszem! - powiedział Gajusz, z oczami pełnymi łez, mimo 
uśmiechu.
-Ja zawsze walczę z Reniuszem - mruknął stary człowiek. - Nie ma powodu, by śpiewać o 
tym pieśni.
ROZDZIAŁ XI
Ś
wiatło brzasku było zimne i szare, niebo nad ziemiami majątku czyste. Rogi pobrzmiewały 
nisko i żałobnie, głusząc radosne ptasie śpiewy, które wydawały się całkiem niewłaściwe, jak 
na dzień wyznaczający kres życia. Z domu usunięto wszystkie ozdoby poza gałęzią cyprysu, 
zatkniętą za główną bramę jako znak ostrzegawczy dla kapłanów Jowisza, by nie wchodzili, 
dopóki ciało jest wewnątrz.
Rogi zajęczały trzy razy i ludzie w końcu odśpiewali Concla-matum est- oto obwieszcza się 
smutek. Wewnątrz murów majątku było tłoczno od żałobników z miasta, dla okazania żalu 
ubranych w proste wełniane togi, nie umytych i nieogolonych.
Gajusz stał przy bramach z Tubrukiem i Markiem i patrzył, jak wynoszą ciało jego ojca, 
stopami do przodu, i ostrożnie kładą w odkrytym powozie, który miał je zawieźć na stos 
pogrzebowy. Ludzie, z głowami pochylonymi w modlitwie czy pogrążeni we własnych 
myślach, trwali w zbożnym oczekiwaniu, gdy tymczasem Gajusz sztywno podszedł do ciała.
Popatrzył w twarz,.którą znał i kochał od urodzenia, i próbował przypomnieć ją sobie za 
życia, kiedy oczy były otwarte, a silna ręka wyciągała się, aby go uścisnąć czy zwichrzyć mu 
włosy. Teraz obie ręce leżały spokojnie wzdłuż boków, umyte i namaszczone olejkami. Ran, 
odniesionych podczas obrony murów, nie było widać, zakrywały je fałdy togi, ale w niczym 
nie było życia i piersi nie podnosiły się oddechem. Zastanawiał się, czy bladoszara skóra 
byłaby zimna w dotyku, ale nie odważył się jej dotknąć.
136
Imperator
— Żegnaj, ojcze - wyszeptał i choć wzbierał w nim żal, wiedział, że publicznie nie należy 
okazywać emocji. Niektórzy z tłumu są zapewne przyjaciółmi, ale niektórzy, pomyślał, to 
zwykłe sępy, gotowe rzucić się na niego, jak tylko wyczują słabość. Gniew złagodził jego 
smutek. Szybko pochylił głowę i sięgnął po dłoń ojca. Skóra była zimna i szorstka.
- Conclamatum est - powiedział głośno, a tłum zawtórował. Odstąpił krok do tyłu i patrzył w 
milczeniu, jak jego matka

zbliża się do mężczyzny, który był jej mężem. Aurelia drżała. Była w brudnym wełnianym 
płaszczu, miała nieuczesane, sterczące na wszystkie strony włosy i przekrwione oczy. 
Dotknęła ciała męża po raz ostatni i ręka jej się zatrzęsła. Gajusz zesztywniał; błagał ją w 
duchu, by dopełniła szybko niezbędnego rytuału i nie okryła ich hańbą. Był blisko niej i tylko 
on mógł słyszeć jej słowa.
— Dlaczego zostawiłeś mnie samą, najdroższy? Kto mnie teraz rozśmieszy, kiedy będę 
smutna, i kto, w moich wiecznych ciemnościach, weźmie w ramiona? To nie o tym 
marzyliśmy oboje. Obiecałeś, że będziesz przy mnie zawsze, kiedy się zmęczę i kiedy świat 
mi dokuczy.
Aurelia zaczęła łkać przeciągle i Tubruk skinął na opiekunkę, którą ostatnio zatrudnił. 
Podobnie jak lekarze, ona też nie znała sposobu na uleczenie chorej, lecz Aurelia zdawała się 
czerpać pociechę z obecności rzymskiej matrony czy z kobiecego towarzystwa. To 
wystarczyło, by Tubruk chętnie jej płacił, i teraz skinął głową przyzwalająco, kiedy delikatnie 
objęła ramiona Aurelii i poprowadziła ją do domu.
Gajusz odetchnął i na nowo uświadomił sobie obecność obcych ludzi. Ale nie przejmował się 
łzami, które mu zawisły na rzęsach.
Tubruk stanął tuż przy nim.
-Nie martw się o nią, nic jej nie będzie - szepnął, choć obaj wiedzieli, że to nieprawda.
Żałobnicy jeden po drugim oddali ostatni hołd zmarłemu i kilku zbliżyło się do Gajusza, 
wychwalając jego ojca i nalegając, by chłopiec odwiedził ich w mieście.
- Zawsze był ze mną szczery, nawet kiedy na tym tracił -powiedział siwy mężczyzna ubrany 
w prostą togę. - Był właścicielem piątej części moich sklepów w Rzymie i pożyczył mi pie-
Rozdział 11
137
niądze, bym je kupił. Był jednym z tych rzadko spotykanych ludzi, którym mogłeś zaufać we 
wszystkim i którzy zawsze postępowali uczciwie.
Gajusz uścisnął mu mocno dłoń.
- Dziękuję ci. Tubruk poczyni ustalenia co do naszych wspólnych interesów. Przyjdziemy je 
przedyskutować.
Mężczyzna wskazał głową na zmarłego.
—Jeśli mnie obserwuje, chcę, by zobaczył, że jestem szczery z jego synem. Jestem mu winien 
szczerość, i nie tylko szczerość.
Przyszli inni i w Gajuszu wezbrała fala dumy, że ojciec zostawił po sobie prawdziwy smutek i 
że miasto zrobiło się trochę uboższe, od kiedy ojciec już nie chodzi jego ulicami.
Jeden z mężczyzn, ubrany w czystą togę z drogiej białej wełny, trzymał się z boku. Nie 
przystanął przy zmarłym, lecz podszedł prosto do Gajusza.
-Jestem w zastępstwie konsula Mariusza. Konsul przebywa z dala od miasta, lecz chce ci 
przeze mnie powiedzieć, że nie zapomni twojego ojca.
Gajusz podziękował grzecznie, gdy tymczasem jego umysł pracował gorączkowo.
- Przekaż wiadomość, że przyjdę do konsula Mariusza, kiedy wróci do miasta.
Mężczyzna kiwnął głową.
- Twój wuj przyjmie cię ciepło, jestem pewien. Będzie w swoim rzymskim domu za trzy 
tygodnie, licząc od dziś.
Posłaniec utorował sobie drogę przez tłum i Gajusz odprowadził go wzrokiem aż do bramy.
Marek dotknął jego ramienia i powiedział po cichu:
- Już nie jesteś taki samotny. Gajusz pomyślał o słowach matki.
-To prawda. Będę taki jak ojciec, kiedy będę leżał tak jak on, a mój syn będzie pozdrawiał 
tych, którzy mnie znali. Przysięgam.

Przez ciszę brzasku poniosły się niskie głosy praeficae, płaczek, śpiewających jedną i tę samą 
frazę o stracie. Świat wypełnił się żałobnymi tonami, podczas gdy konie ruszyły wolno i 
powóz wiozący zwłoki minął bramy. Za powozem, z pochylonymi głowami, szli żałobnicy.

138
Imperator
Po chwili podwórze zrobiło się puste. Gajusz czekał na Tubru-ka, który poszedł zobaczyć, co 
z Aurelią.
- Idziemy? - spytał po jego powrocie. Tubruk potrząsnął głową.
- Zostanę, aby służyć twojej matce. Nie powinna być dzisiaj sama.
Do oczu Gajusza kolejny raz napłynęły łzy. Chłopiec dotknął łagodnie ramienia starego 
przyjaciela.
- Zamknij za mną bramy, Tubruku. Nie sądzę, bym sam dał radę.
- Musisz. Twój ojciec idzie do grobu, a ty musisz być przy nim, lecz najpierw muszą zostać 
zamknięte bramy. Przez nowego pana, Gajuszu, nie przeze mnie. Twoje miejsce nie jest 
moim miejscem. Zamknij posiadłość na znak żałoby i idź zapalić stos pogrzebowy. To twoje 
ostatnie zadanie, nim nazwę cię panem. Idź już.
Gajuszowi słowa u więzły w gardle. Odwrócił się i zamknął za sobą oba ciężkie skrzydła. 
Żałobny orszak, idąc miarowym krokiem, nie odszedł daleko i Gajusz poszedł za ludźmi, z 
wyprostowanymi plecami i ściśniętym z bólu sercem.
Plac do spalania zwłok znajdował się na zewnątrz miasta, blisko rodzinnego grobowca. W 
samym mieście od dziesięcioleci obowiązywał zakaz grzebania zmarłych; Rzym łakomie 
pożerał każdy dostępny skrawek ziemi i przeznaczał go na rozbudowę. Gajusz przyglądał się 
w milczeniu ceremonii układania ciała na wysokim stosie. Drewno i słomę nasączono 
pachnącymi olejkami i w powietrzu wisiał ciężki zapach kwiatów, a tymczasem płaczki 
zmieniły pieśń żałobną na pieśń o nadziei i odrodzeniu. Mężczyzna, który przygotowywał 
zwłoki do pogrzebu, przyniósł Gajuszowi skwierczącą pochodnię. Miał ciemne oczy i 
spokojną twarz człowieka przyzwyczajonego do śmierci i smutku. Gajusz podziękował mu z 
chłodną grzecznością.
Podszedł do stosu i poczuł na sobie wzrok wszystkich żałobników. Nie okaże publicznie 
słabości, przyrzekł to sobie. Wyciągnął dłoń ze srebrną monetą, otworzył nieme usta i wcisnął 
maleńki kawałek metalu w chłód języka. To była zapłata dla przewoźnika Charona, który 
miał dowieźć ojca do spokojnych krain, na drugą stronę rzeki. Dopełniwszy synowskiego 
obowiązku, zamknął

Rozdział 11
139
usta ojca, odstąpił krok do tyłu i przycisnął pochodnię do słomy powtykanej między gałęzie, u 
podstawy stosu. Spomiędzy zapachu olejków jego pamięć nagle wyłowiła inny, lecz nim go 
rozpoznał, zapach płonących piór stał się na powrót przeszłością.
Ogień wznosił się w górę szybko i skwiercząc i trzeszcząc, zagłuszał ciche pieśni płaczek. 
Gajusz, czując żar na policzkach, cofnął się parę kroków. W dłoni wciąż trzymał pochodnię. 
Tak się kończyło dzieciństwo, gdy tymczasem wciąż jeszcze był dzieckiem. Miasto go 
wzywało, a on nie czuł się gotowy. Senat go wzywał, a on był przerażony. Lecz nigdy nie 
będzie niewierny pamięci ojca i nigdy nie uchyli się od wyzwań, kiedy przyjdą. Za trzy 
tygodnie opuści majątek i wkroczy do Rzymu jako obywatel, członek no-bilów.
W końcu zapłakał.
1

ROZDZIAŁ XII
J\zym... największe miasto świata - powiedział Marek, potrząsając głową w zdumieniu.
Właśnie przejeżdżali przez rozległe brukowane forum, pod spojrzeniami wielkich spiżastych 
posągów i między zaaferowanymi pieszymi.
- Nigdy nie zdajesz sobie sprawy, jak coś jest wielkie, nim obejrzysz to z bliska - odrzekł 
Kabera z tą swoją pewnością siebie. W jego pamięci piramidy Egiptu wydawały się większe, 
lecz Egipcjanie wznieśli je dla zmarłych. Tutaj wielkie budowle były dla żywych i on, 
Kabera, czuł w tym optymizm.
Aleksandria była oszołomiona, podobnie jak Marek, chociaż po części z powodu rozmyślań, 
jak bardzo wszystko się zmieniło przez pięć lat, od kiedy ojciec Gajusza kupił ją do pracy w 
kuchniach. Zastanawiała się, czy właściciel jej matki wciąż jest gdzieś w mieście i aż przeszył 
ją dreszcz na wspomnienie jego twarzy i sposobu, w jaki je traktował. Jej matka nigdy nie 
była wolna i umarła jako niewolnica, zaatakowana wraz z kilkoma innymi przez śmiertelną 
gorączkę w podziemiach jednego z domów, gdzie wystawiano niewolników na sprzedaż. 
Takie plagi były dość powszechne i każdego miesiąca szło na spalenie kilka ciał, a wielkie 
domy aukcyjne zarabiały na popiele kilka monet. Aleksandria pamiętała to wszystko i w 
snach wciąż ją prześladował woskowy spokój matki. Zadrżała raz jeszcze i potrząsnęła głową, 
jakby to miało ją uwolnić od złych wspomnień.
Nie chcę umierać jako niewolnica, pomyślała, a Kabera spojrzał
Rozdział 12
141
na nią tak, jakby słyszał jej myśli. Kiwnął głową i mrugnął porozumiewawczo. Lubiła Kaberę 
od samego początku. Tak jak i ona, nie pasował do żadnego miejsca.
Wyuczę się paru pożytecznych umiejętności i będę robiła rzeczy na sprzedaż, i kupię sobie 
wolność, pomyślała, nie przejmując się wspaniałością forum. Kto by nie marzył w miejscu, 
które wygląda, jakby je wznieśli bogowie? Patrząc na to, można by się nauczyć, jak postawić 
szopę, ale żeby wznieść takie kolumny? Wszystko było jasne i nietknięte przez brud tamtych 
wąskich cuchnących uliczek, gdzie jakiś okropny człowiek najmował matkę do pracy na 
godziny, ale zarobione pieniądze szły dla właściciela domu.
Na forum nie było żebraków ani prostytutek, tylko dobrze ubrani, czyści mężczyźni i kobiety, 
kupujący, sprzedający, jedzący, pijący, spierający się o politykę i pieniądze. Oczy syciły się 
widokiem olbrzymich świątyń ze szlachetnego kamienia; niebotycznych kolumn o złoconych 
głowach i stopach; wielkich łuków wzniesionych przez wielkich zwycięzców. Doprawdy, to 
było bijące serce imperium, to była pewność siebie i arogancja. Każdy z ich szóstki czuł to 
samo. Podczas gdy cały świat pełzał w brudzie, Rzymianie szczycili się władzą i 
zdumiewającym bogactwem.
Jedynym znakiem ostatnich kłopotów była posępna obecność legionistów, stojących na 
baczność na każdym rogu i obserwujących ludzi zimnymi oczami.
-Ci, co to zbudowali, chcieli, by człowiek poczuł się mały — warknął Reniusz.
— Ale im nie wyszło! - podchwycił Kabera, gapiąc się na wszystko po kolei. - Jestem dumny, 
że człowiek tyle potrafi. Jakąż rasą jesteśmy!
Aleksandria pokiwała głową. Oto przykład, że wszystko da się osiągnąć; nawet, być może, 
wolność.
Na obrzeżach placu mali chłopcy z setek drobnych sklepików zachwalali towary swoich 
panów; cieśle, rzeźnicy, kamieniarze, złotnicy, garncarze, grawerzy, tkacze dywanów, 
golibrody - lista nie miała końca, kolory i hałasy zlewały się w jedno.
- Tam, na Wzgórzu Kapitolińskim, stoi świątynia Jowisza. Ofiarę złożymy w drodze 
powrotnej, po wizycie u wuja Mariusza - powiedział Tubruk, rozluźniony i uśmiechnięty w 
porannym słońcu.

142
Imperator
To on prowadził całą grupę i teraz podniósł rękę. - Stójcie. Droga tego człowieka przecina się 
z naszą. To najwyższy urzędnik i nie należy go zatrzymywać. Cała reszta ściągnęła lejce.
- Skąd wiesz, kto to taki? - spytał Marek.
- Widzisz tego człowieka za nim? To liktor, pomocnik o szczególnej randze. Widzisz ten pęk 
na jego ramieniu? To fasces, rózgi do wymierzania chłosty, a tym małym toporem ścina się 
głowy. Gdyby urzędnika potrącił, powiedzmy, któryś z naszych koni, mógłby kazać nas zabić 
na miejscu. Nie potrzebuje żadnych świadków, a my nie mamy prawa do apelacji. Takich 
lepiej omijać z daleka.
Tubruk zamilkł i wszyscy patrzyli, jak mężczyzna i jego pomocnik przemierzają plac, 
pozornie nieświadomi niczyjej uwagi.
- Niebezpieczne miejsce dla głupców - szepnął Kabera.
—Jak każde inne, wiem to z własnego doświadczenia - chrząknął Reniusz z tyłu.
Minęli forum i wjechali w boczne ulice, w których nie było śladu po prostych liniach ulic 
głównych. Tu, na skrzyżowaniach, rzadziej schodziło się z drogi, za to częściej spotykało 
domy cztero-czy nawet pięciopiętrowe i Kabera w szczególności gapił się na nie szeroko 
otwartymi oczami.
- Ależ one mają widoki! Czy są bardzo drogie? Mam na myśli te najwyższe domy.
- Czynszówki, bo tak się je tu nazywa, nie, nie są drogie, są najtańsze. Nie mają bieżącej 
wody i w razie pożaru są bardzo niebezpieczne. Wystarczy, by palił się parter, a często idzie z 
dymem cała reszta. Widzisz te wąskie okna? Nie przepuszczają słońca i deszczu, to prawda, 
lecz nie da się przez coś takiego wyskoczyć.
Ich droga wiła się teraz między szerokimi kamiennymi stopniami przecinającymi ulice w 
pewnych odstępach. Bez tych stopni grymaśni piesi musieliby stąpać po śliskim końskim czy 
oślim gnoju. Za to wozy, aby mogły przejechać między jednym a drugim kamieniem, musiały 
być zaopatrzone w mechanizm do regulacji rozstawu kół. Kabera pokiwał głową z podziwem.
-To dobrze zaplanowane miasto. Takiego jeszcze nigdzie nie widziałem.

Rozdział 12
143
Tubruk się zaśmiał.
- Bo nigdzie go nie ma. Mówią, że Kartagina była podobnej urody, lecz zniszczyliśmy ją 
ponad pięćdziesiąt lat temu, obsiewając jej ziemie solą, tak by nigdy więcej nie mogła się 
podnieść przeciwko nam.
-Mówisz prawie tak, jakby miasto było czymś żywym - replikował Kabera.
-A czy nie jest? Nie czujesz tu życia? Wystarczyło, bym przeszedł przez bramy, a już je 
poczułem. To mój dom i nie będzie nim żaden inny.
Gajusz też czuł życie wokół siebie. Chociaż nigdy nie mieszkał w obrębie tych murów, to był 
jego dom tak samo jak Tubruka -może nawet bardziej; był nobilem, urodzonym wolno i 
spośród największego narodu na świecie. To mój lud wzniósł to miasto, pomyślał. Moi 
przodkowie kładli dłonie na tych kamieniach i chodzili tymi ulicami. Mój ojciec stał być 
może na tym rogu, a moja matka może dorastała w jednym z ogrodów, które mijaliśmy na 
głównej ulicy.
Puścił lejce wolno i Kabera uśmiechnął się, wyczuwając zmianę jego nastroju.
- Prawie dojeżdżamy - oznajmił Tubruk. - Dom Mariusza leży na uboczu, ale przynajmniej 
nie czuć tam gnoju. Nie przegapię go, możecie być pewni.
Skręcili z zatłoczonej drogi i skierowali konie na spokojniejszą, czystszą drogę, prowadzącą 
na wzgórze.

- To są domy bogaczy i ludzi wpływowych. Jedni i drudzy mają posiadłości na wsi, gdzie się 
zabawiają i spiskują, jak zdobyć jeszcze większą władzę i jeszcze więcej bogactw - ciągnął 
Tubruk beznamiętnie. Jak widzicie, chronią je żelazne bramy, wyższe od człowieka. Każdy 
ma swój numer i boczną furtkę dla pieszych. -Dalej wyjaśnił, że to jedynie niepozorna 
frontowa część, że budynki ciągną się i ciągną w głąb, od prywatnych łaźni do stajni na 
wielkich dziedzińcach, i że wszystko jest ukryte przed wulgarnymi ple-bejuszami.
-Do prywatności w Rzymie przywiązuje się wielką wagę -mówił. - Możliwe, że to część 
miejskiego życia. Jeżeli wpadniesz do majątku na wsi, ot tak, po drodze, niepodobna, byś 
kogoś tym
144
Imperator
uraził, ale tutaj musisz się umówić i zapowiedzieć, i czekać, aż zechcą cię przyjąć. Oto i nasz 
dom. Powiem stróżowi, że przybyliśmy.
- Zostawię was tutaj - odezwał się Reniusz. - Muszę pojechać do własnego domu i zobaczyć, 
czy w czasie rozruchów nie został zniszczony.
-Tylko nie wychodź z domu po zachodzie słońca. Pamiętaj o zakazie i o tym, że nocą na 
ulicach wciąż giną ludzie.
- Będę uważał - obiecał Reniusz i zawrócił konia.
Gajusz wyciągnął rękę i położył ją na zdrowym ramieniu starego gladiatora.
- Nie odchodzisz od nas, prawda? Myślałem...
- Muszę doglądnąć domu i przez chwilę pomyśleć w samotności. Nie czuję się gotów, by 
osiąść na stałe pośród podobnych mi starców. Jutro o świcie będę z powrotem i... tak, jutro o 
świcie. -Uśmiechnął się i odjechał.
Gajuszowi jeszcze raz rzuciły się w oczy ciemne włosy i energia emanująca z całej postaci. 
Odwrócił się i spojrzał na Kaberę, który wzruszył ramionami.
- Stróżu! - zawołał Tubruk. - Wyjdź do nas.
Po upale rzymskich ulic chłodne kamienne przejścia, które prowadziły do wnętrza rzymskiej 
posiadłości, były miłym wytchnieniem. Od ręki zabrano konie i bagaże, a niewolnik w 
podeszłym wieku zaprowadził piątkę gości do pierwszego budynku.
Zatrzymali się przy drzwiach z pozłacanego drewna. Niewolnik otworzył je i wskazał gestem 
wnętrze.
-Jest tu wszystko, czego potrzebujesz, panie Gajuszu. Konsul Mariusz zostawia ci czas na 
umycie i przebranie się po podróży. Nie oczekuje cię wcześniej jak po zachodzie słońca, za 
trzy godziny. Czy mam pokazać twoim towarzyszom drogę do pomieszczeń dla służby?
- Nie. Zostaną ze mną.
-Jak sobie życzysz, panie. Czy mam zabrać dziewczynę do kwater dla niewolników?
Gajusz zastanowił się i przytaknął.
-Traktuj ją uprzejmie. To przyjaciółka mojego domu.

Rozdział 12
145
- Oczywiście, panie - odrzekł mężczyzna, kiwnąwszy na Aleksandrię.
Aleksandria rzuciła spojrzenie na Gajusza, lecz wyraz jej ciemnych oczu był nieprzenikniony.
Stary, drobny niewolnik oddalił się cicho. Czwórka gości spojrzała po sobie. Każdego 
pocieszała obecność przyjaciół.
- Myślę, że ta mała mnie lubi - mruknął do siebie rozmarzony Marek.
Gajusz popatrzył na niego i zrobił okrągłe oczy, a Marek wzruszył ramionami.
-Nogi też ma ładne, no nie? - zaśmiał się i przeszedł przez pozłacane drzwi, zostawiając 
Gajusza z głupią miną.

Za Markiem ruszył Kabera i kiedy znalazł się za drzwiami wskazanego przez niewolnika 
pokoju, cicho gwizdnął. Wysoki na czterdzieści stóp sufit stanowił jeden długi ciąg potężnych 
belek, przecinających przestrzeń wzdłuż i wszerz. Ciemnoczerwone i pomarańczowe ściany 
nie były rzadkością w mieście, co Kabera wraz z całą resztą zdążył już zauważyć, za to 
mozaikowa posadzka przyciągała uwagę nawet po obejrzeniu sklepienia sufitu. Składała się z 
kręgów, a każdy krąg obejmował biegnące postaci, ścigające się, by schwytać tę jedną na 
przedzie, i zastygłe w wysiłku. Zewnętrzne kręgi przedstawiały kupców niosących towary, 
następnie, kiedy oko podążało za kręgami wewnętrznymi, pojawiali się niewolnicy, 
urzędnicy, członkowie senatu, legioniści, lekarze. Jeden krąg przedstawiał wyłącznie królów, 
nagich, tylko w koronach. Krąg ostatni, formujący pas wokół prawdziwej fontanny, tworzyli 
bogowie, i tylko oni jedni trwali w bezruchu. Stali i przyglądali się całej reszcie, która biegała 
w kółko, lecz nie mogła przeskoczyć z jednego kręgu do drugiego.
Gajusz przeciął kręgi, podszedł do fontanny i napił się wody ze stojącego na marmurowym 
obramowaniu kubka. Prawdę mówiąc, był zmęczony i choć piękno całego pokoju zrobiło na 
nim wrażenie, do pełni szczęścia brakowało jedzenia albo łoży. Przeszedł pod łukiem 
kolejnych drzwi, prowadząc za sobą resztę.
-To mi się bardziej podoba - powiedział Marek i jak zwykle wyszczerzył zęby.
Polerowany stół uginał się od jedzenia: mięso, chleb, jajka, wa-
Rozdział 12
145
- Oczywiście, panie - odrzekł mężczyzna, kiwnąwszy na Aleksandrię.
Aleksandria rzuciła spojrzenie na Gajusza, lecz wyraz jej ciemnych oczu byl nieprzenikniony.
Stary, drobny niewolnik oddalił się cicho. Czwórka gości spojrzała po sobie. Każdego 
pocieszała obecność przyjaciół.
- Myślę, że ta mała mnie lubi - mruknął do siebie rozmarzony Marek.
Gajusz popatrzył na niego i zrobił okrągłe oczy, a Marek wzruszył ramionami.
-Nogi też ma ładne, no nie? - zaśmiał się i przeszedł przez pozłacane drzwi, zostawiając 
Gajusza z głupią miną.
Za Markiem ruszył Kabera i kiedy znalazł się za drzwiami wskazanego przez niewolnika 
pokoju, cicho gwizdnął. Wysoki na czterdzieści stóp sufit stanowił jeden długi ciąg potężnych 
belek, przecinających przestrzeń wzdłuż i wszerz. Ciemnoczerwone i pomarańczowe ściany 
nie były rzadkością w mieście, co Kabera wraz z całą resztą zdążył już zauważyć, za to 
mozaikowa posadzka przyciągała uwagę nawet po obejrzeniu sklepienia sufitu. Składała się z 
kręgów, a każdy krąg obejmował biegnące postaci, ścigające się, by schwytać tę jedną na 
przedzie, i zastygłe w wysiłku. Zewnętrzne kręgi przedstawiały kupców niosących towary, 
następnie, kiedy oko podążało za kręgami wewnętrznymi, pojawiali się niewolnicy, 
urzędnicy, członkowie senatu, legioniści, lekarze. Jeden krąg przedstawiał wyłącznie królów, 
nagich, tylko w koronach. Krąg ostatni, formujący pas wokół prawdziwej fontanny, tworzyli 
bogowie, i tylko oni jedni trwali w bezruchu. Stali i przyglądali się całej reszcie, która biegała 
w kółko, lecz nie mogła przeskoczyć z jednego kręgu do drugiego.
Gajusz przeciął kręgi, podszedł do fontanny i napił się wody ze stojącego na marmurowym 
obramowaniu kubka. Prawdę mówiąc, był zmęczony i choć piękno całego pokoju zrobiło na 
nim wrażenie, do pełni szczęścia brakowało jedzenia albo łoży. Przeszedł pod łukiem 
kolejnych drzwi, prowadząc za sobą resztę.
-To mi się bardziej podoba - powiedział Marek i jak zwykle wyszczerzył zęby.
Polerowany stół uginał się od jedzenia: mięso, chleb, jajka, wa-

146
Imperator

rzywa i ryby. Sterty owoców w złotych misach. Rozstawione wokół stołu, zapraszały miękkie 
łoża, lecz kolejne drzwi prowadziły dalej i Gajusz nie potrafił się im oprzeć.
Trzecie pomieszczenie miało pośrodku głęboki basen. Woda parowała kusząco, a na 
drewnianych ławach, ustawionych wzdłuż ścian, piętrzyły się stosy miękkich białych szat. Na 
stojących tuż przy wodzie wieszakach wisiały płaszcze kąpielowe, a za niskimi stołami stali 
czterej niewolnicy gotowi służyć masażem.
-Wspaniale - powiedział Tubruk. - Twój wuj to doskonały gospodarz, Gajuszu. Najpierw 
kąpiel, potem jedzenie.
Tubruk zaczął się rozbierać do naga. Jeden z niewolników podszedł po ubranie i znikł z nim 
za drzwiami. Kilka chwil później wszedł inny i zajął jego miejsce.
Tubruk zanurzył się w gorącej wodzie, wstrzymał oddech i rozluźnił mięśnie. Nim powtórnie 
pokazał się na powierzchni, Gajusz i Marek wygrzebali się ze swoich ubrań, cisnęli je innemu 
niewolnikowi i wskoczyli do basenu po przeciwnej stronie, nadzy i roześmiani.
Niewolnik wyciągnął ramię po ubranie Kabery. Stary człowiek popatrzył na niego spode łba, 
a potem westchnął z rezygnacją i zaczął obnażać swoje kościste członki.
-Nic, tylko nowe doświadczenia - powiedział, schodząc do wody i robiąc małpie grymasy.
-Ramiona, chłopcze! - zawołał Tubruk do jednego z niewolników.
Mężczyzna skinął głową, uklęknął na brzegu basenu i zaczął uciskać kciukami mięśnie 
Tubruka, uwalniając je od napięcia, którego przyczyną był atak niewolników na majątek.
- To jest dobre - westchnął Tubruk i ukołysany ciepłem zapadł w drzemkę.
Marek był pierwszy na stole do masażu. Leżał na miękkich prześcieradłach i parował w 
chłodniejszym od wody powietrzu. Najbliżej stojący niewolnik sięgnął po przybory, wiszące 
mu u pasa niby komplet długich mosiężnych kluczy. Obficie polał wilgotną skórę ciepłym 
olejkiem i zeskrobał z niej brud podróży, jakby oczyszczał rybę z łusek. Potem wytarł skórę 
do sucha, pokropił trochę olejkiem i kolistymi pociągnięciami zaczął masować chłopcu plecy.

Rozdział 12
147
- Gajuszu, chyba mi się tu spodoba - zwierzył się przyjacielowi Marek, pojękując z 
zadowolenia.
Gajusz leżał w wodzie i pozwalał dryfować myślom. Mariusz mógł nie chcieć zajmować się 
dwoma chłopcami. Nie miał własnych dzieci, a bogowie świadkami, że republika przeżywała 
ciężkie chwile. Wszystkim kruchym swobodom obywatelskim, które jego ojciec kochał, 
zagrażali stojący na każdym rogu żołnierze. Jako konsul, Mariusz był jednym z dwóch 
najpotężniejszych ludzi w mieście, lecz od kiedy ulicą rządziły legiony Sulli, jego władza 
stała się iluzoryczna, jego życie zdane na kaprysy ich wodza. Ale jak miałby ochraniać 
interesy ojca bez pomocy wuja? Ktoś go musiał wprowadzić do senatu, ktoś inny za niego 
poręczyć. Nie mógł zwyczajnie zająć miejsca ojca; wyrzucono by go na ulicę i koniec 
zabawy. Związki krwi zawsze są warte odrobiny pomocy, lecz czy tak będzie tym razem, 
Gajusz nie dałby głowy. Mariusz był sławnym wodzem, który okazjonalnie zaglądał do 
swojej siostry, kiedy Gajusz był mały. Lecz wizyty stawały się coraz rzadsze, kiedy choroba 
matki zaczęła robić postępy, i od ostatniej upłynęło wiele lat.
-Gajuszu? - Głos Marka przywrócił go do rzeczywistości. -Chodźże tu i każ się wymasować. 
Znów za dużo myślisz.
Gajusz uśmiechnął się do przyjaciela i wyszedł z wody. Nie przyszło mu do głowy wstydzić 
się swojej nagości. Nikomu nie przyszło.
- Kabera? Czy próbowałeś kiedyś masażu? - spytał, mijając starego człowieka, któremu 
opadały sennie powieki.
- Nie, ale kiedyś spróbuję wszystkiego - odrzekł Kabera.
- No to jesteś we właściwym mieście - zachichotał Tubruk, nawet nie otwierając oczu.

O zachodzie słońca cała czwórka, czysta i w chłodnych świeżych szatach, i na granicy śmierci 
głodowej została zaprowadzona do Mariusza. Aleksandria, jako niewolnica, nie mogła im 
towarzyszyć, i przez krótką chwilę Gajusz czuł się zawiedziony. Kiedy była z nimi, plątał mu 
się język i ledwo wiedział, co mówi, lecz kiedy jej nie było, przychodziły mu do głowy 
dowcipy, których później nie umiał powtórzyć. Nie wspomniał ani razu o pocałunku w stajni i 
był ciekaw, czy dziewczyna myśli o tym tak samo często
148
Imperator
jak on. Odsunął na bok wspomnienia; musiał mieć umysł czysty i przygotowany na spotkanie 
z konsulem Rzymu.
Przed drzwiami komnaty majestatyczny niewolnik narobił zamieszania wokół ich wyglądu. 
Wyciągnął nie wiadomo skąd rzeźbiony kościany grzebień i przyczesał Markowi loki, a na 
Tubruku wyrównał jedną fałdę. Kiedy tłuste palce zbliżyły się do Kabery, stary zamachał 
dłońmi i odepchnął je z niesmakiem.
- Nie dotykaj mnie! — warknął ze złością.
Twarz niewolnika pozostała bez wyrazu, a on sam zajął się pozostałymi. W końcu był 
zadowolony, choć pozwolił sobie zmarszczyć czoło na widok Kabery.
- Pan i pani czekają. Kiedy będziecie się przedstawiać, najpierw ukłońcie się panu, patrząc w 
podłogę. Następnie skłońcie się przed panią Metellą, nieco głębiej, powiedzmy na grubość 
palca. Jeżeli wasz barbarzyński niewolnik chce, wolno mu kilka razy uderzyć głową o 
podłogę.
Kabera otworzył usta do riposty, lecz niewolnik odwrócił się od niego i pchnął drzwi.
Gajusz minął je pierwszy i wyszedł wprost na piękny perystyl. Wokół prostokąta zieleni 
biegły podcienie, na które wychodziły inne pomieszczenia. Daszek nad nim podtrzymywały 
kolumny z białego marmuru, a na ścianach portyku widniały sceny z historii Rzymu; 
zwycięstwa Scypiona, podbój Grecji. Mariusz i jego żona Metella powstali, by przywitać 
gości, i Gajusz, uśmiechając się nieśmiało, poczuł się bardzo młody i jeszcze bardziej 
niezręczny.
Czuł na sobie badawczy wzrok i zastanawiał się, co myśli o nim oceniający go mężczyzna. 
Mariusz przedstawiał się imponująco. Wódz setek kampanii miał na sobie luźną togę, 
odsłaniającą potężną muskulaturę lewego ramienia i ciemne pierścionki włosów na piersi i 
przedramionach. Nie nosił klejnotów ani jakichkolwiek ozdób, jak gdyby takie rzeczy nie 
były potrzebne mężczyźnie o jego pozycji. Stał prosto i promieniował siłą i wolą. Twarz miał 
surową, a ciemnobrązowe oczy spoglądały groźnie spod brwi. Ręce założył do tyłu i kiedy 
Gajusz stanął blisko i się ukłonił, nie powiedział nic.
Metella była kiedyś pięknością, ale czas i zmartwienia wpiły się w jej twarz nieodwracalnie, a 
mnóstwo nienazwanych niepokojów

Rozdział 12
149
poorało skórę szponami kobiecej starości. Teraz jej szyja falowała niespokojnie gruzłami żył, 
a kiedy spojrzała na Gajusza, jej ręce lekko zadrżały. Nosiła prostą czerwoną suknię, strój 
uzupełniały kolczyki i bransolety z jasnego złota.
- Syn mojej siostry jest zawsze mile widziany w moim domu — powiedział Mariusz.
Gajusz omal nie zemdlał z ulgi, ale tymczasem Marek stanął koło niego i gładko się skłonił. 
Oczy Metelli przywarły zachłannie do postaci chłopca, a ręce zadrżały silniej. Metella dała 
krok do przodu.
- Jacy piękni chłopcy - powiedziała, wyciągając dłonie. Obaj jednakowo zdezorientowani 
ujęli po jednej.

- Ileż wycierpieliście przez te okropne zamieszki! Ile się napatrzyliście! - Położyła dłoń na 
policzku Marka. - Nasz dom zapewni wam bezpieczeństwo. Nasz dom jest waszym domem, 
jak długo zechcecie.
Marek nakrył jej dłoń swoją i wyszeptał:
- Dziękuję. - Wydawał się bardziej swobodny wobec tej dziwnej kobiety niż Gajusz.
Gajuszowi intensywność jej głosu i spojrzenia zbyt boleśnie przypominała matkę.
-Może sprawdzisz przygotowania do kolacji, moja droga, a ja tymczasem przedyskutuję 
sprawy z chłopcami - rzucił pogodnie Mariusz.
Metella wyszła, lecz jeszcze spojrzała przez ramię na Marka.
Mariusz odchrząknął.
- Chyba spodobaliście się mojej żonie - powiedział. - Bogowie nie pobłogosławili nam 
własnymi dziećmi i myślę, że to wy przyniesiecie jej pocieszenie.
Jego spojrzenie przeniosło się dalej.
-Tubruk. Widzę, że wciąż jesteś zatroskanym strażnikiem. Słyszałem, że dzielnie walczyłeś w 
obronie domu mojej siostry.
- To był mój obowiązek, panie. Ale i tak nie dość zrobiłem.
- Syn żyje i jego matka. Juliusz powiedziałby, że dość - odparł Mariusz i jego wzrok padł na 
Gajusza. - W twojej twarzy widzę twarz twojego ojca. Przykro mi, że odszedł. Skłamałbym, 
mówiąc, żeśmy byli prawdziwymi przyjaciółmi, ale jeden drugiego szano-
150
Imperator
wał, co jest uczciwsze od wielu przyjaźni. Nie mogłem uczestniczyć w pogrzebie, lecz twój 
ojciec był obecny w moich myślach i modlitwach.
Gajusz poczuł, że zaczyna lubić tego mężczyznę. Może to tylko jego dar, może jedynie 
gładkość, ostrzegł go wewnętrzny głos. Może dlatego był wybierany na konsula tyle razy. To 
człowiek, który przyciąga do siebie innych.
- Dziękuję. Ojciec zawsze dobrze mówił o tobie - odrzekł głośno.
Mariusz zaśmiał się krótko, hałaśliwie.
-Wątpię. Jak twoja matka, czy taka... jak zwykle?
- Prawie, panie. Lekarze tracą nadzieję. Twarz Mariusza nie zdradzała żadnych uczuć.
- Myślę, że powinieneś nazywać mnie wujem. Tak. Wuj całkiem mi odpowiada. A ty? Kim 
ten jest? - Raz jeszcze jego wzrok i uwaga przeskoczyły gdzie indziej, tym razem ku Kaberze, 
który odpłacił mu beznamiętnym spojrzeniem.
-To kapłan i uzdrawiacz. Mój doradca. Ma na imię Kabera -wyrecytował jednym tchem 
Gajusz.
- Skąd jesteś, Kabero? W twojej twarzy nie widzę rzymskich rysów.
- Z dalekiego wschodu, panie. Mojej ojczyzny nie znają w Rzymie.
- Pozwól mi zgadnąć. W ciągu całego życia odbyłem ze swoim legionem niejedną podróż.
Wzrok Mariusza był nieustępliwy. Patrzył na Kaberę bez jednego mrugnięcia, ale Kabera nie 
wydawał się tym speszony.
- Górska wioska tysiące mil na wschód od Egiptu. Opuściłem ją jako chłopiec i jej nazwa 
zatarła mi się w pamięci. Od tamtego czasu i ja dużo podróżowałem.
Zgadujący stracił zainteresowanie odpowiedzią i płomień spojrzenia skoczył w bok. Mariusz 
znów patrzył na chłopców.
-Od dziś mój dom jest waszym domem. Przypuszczam, że Tubruk wróci do majątku?
Gajusz przytaknął.
- Dobrze. Załatwię ci wejście do senatu, jak tylko rozwiążę parę własnych problemów. Czy 
znasz Sullę?

Rozdział 12

151
Gajusz był świadomy, że staje do egzaminu.
- Obecnie sprawuje kontrolę nad Rzymem. Mariusz zmarszczył czoło, lecz Gajusz ciągnął:
-Jego legion patroluje ulice i to czyni go szalenie wpływowym człowiekiem.
- Masz rację. Widzę, że wiejski żywot nie odizolował cię kompletnie od miejskich spraw. 
Podejdź tu i usiądź. Pijesz wino? Nie? Zatem przyszła pora, żeby się nauczyć.
Kiedy usiedli na łożach wokół zastawionego jedzeniem stołu, Mariusz pochylił głowę i 
głośno się pomodlił:
-Wielki Marsie. Spraw, bym podejmował słuszne decyzje w nadchodzących trudnych dniach. 
- Wyprostował się, uśmiechnął szeroko, dał znak niewolnikom, by nalewali wino, i zwrócił 
się do Gajusza: - Twój ojciec mógł być wielkim wodzem, gdyby chciał. Miał 
najinteligentniejszy umysł, z jakim przyszło mi się kiedykolwiek spotkać, mimo to nie 
rozumiał istoty władzy, tego, że silny człowiek może stać ponad zasadami i prawem swoich 
sąsiadów.
- Prawa Rzymu leżały mu na sercu i nie żałował na to pieniędzy - odparł po chwili namysłu 
Gajusz.
- Tak. I to był błąd. Czy wiesz, ile razy byłem wybierany na konsula?
- Trzy - wstrzelił się Marek.
- Podczas gdy prawo pozwala na jedną kolejkę. Wybiorą mnie znowu i znowu, i będą 
wybierać tak długo, aż cała gra mnie zmęczy. Niebezpiecznemu człowiekowi się nie 
odmawia, a ja, widzisz, jestem niebezpieczny. Oto do czego dochodzi, mimo praw i 
przepisów, które są tak drogie tym starcom w senacie. Mój legion jest wierny mnie i tylko 
mnie. Zniosłem zakaz zaciągania do armii mężczyzn bez majątku, dlatego dla wielu z nich 
jestem jedynym źródłem utrzymania. To prawda, niektórzy z nich to degeneraci i rzymskie 
szumowiny, lecz wbrew swemu pochodzeniu i urodzeniu są wierni i silni.
Gdyby mnie zamordowano, pięć tysięcy żołnierzy mogłoby zburzyć to miasto po fundamenty, 
a więc chodzę ulicami bezpieczny. Ci w senacie wiedzą, co by się zdarzyło, gdybym umarł, 
rozumiecie, chłopcy? Jeżeli nie mogą mnie zabić, muszą mi jeść z ręki, tylko że teraz wszedł 
do gry Sulla z własnym wiernopoddąńczym le-
152
Imperator
gionem. Ja nie mogę zabić jego i on nie może zabić mnie, więc warczymy na siebie z 
przeciwnych ław w senacie i jeden wyczekuje chwili słabości drugiego. Obecnie on jest górą. 
To jego ludzie opanowali ulice, jak powiadasz, podczas gdy moi obozują na zewnątrz murów. 
Sytuacja bez wyjścia. Czy znasz grę w żołnierzy? Mam tu planszę.
To ostatnie pytanie było skierowane do Gajusza. Chłopak zamrugał i przecząco potrząsnął 
głową.
-Nauczę cię. Sulla jest jednym władcą, a ja drugim. To dobra gra dla wodzów. Chodzi o to, by 
zabić króla wrogów albo pozbawić go władzy, tak by stał się bezradny i by musiał się poddać.
Do sali jadalnej wszedł żołnierz, cały w błyszczącej zbroi. Pozdrowił Mariusza wyciągniętym 
prawym ramieniem.
- Wodzu. Ludzie, których chciałeś zobaczyć, przybyli. Weszli do miasta z różnych stron i 
zebrali się tutaj.
- Wspaniale! Widzisz, Gajuszu, zrobiliśmy kolejny ruch w grze. Mam u siebie w domu 
pięćdziesięciu moich ludzi. Jeżeli Sulla nie szpiegował każdej bramy, nie będzie wiedział, że 
są w mieście. Jeżeli odgadnie moje zamiary, o brzasku będzie pod moimi bramami czekała 
centuria jego legionu, lecz żyć to ryzykować, prawda?
Zwrócił się do żołnierza.
-Wyjdziemy o świcie. Upewnij się, że moi niewolnicy zadbają
0 ludzi. Będę tam za chwilę.

Żołnierz znów pozdrowił Mariusza i odszedł.
- Co zamierzasz zrobić? - spytał Marek, kompletnie zdezorientowany.
Mariusz wstał, przeciągnął się, następnie wezwał niewolnika
1 powiedział, by o świcie czekała na niego pełna zbroja.
-Widzieliście kiedyś triumf?
- Nie. Nie sądzę, by w ostatnich kilku latach jakiś się odbył -odpowiedział Gajusz.
- Każdy wódz, który podbił nowe ziemie, ma prawo do triumfu. Ma prawo przemaszerować 
ze swoim legionem przez ulice ukochanego miasta i odebrać hołd tłumów i podziękowania 
senatu. Podbiłem, jak kiedyś Scypion, rozległy pas urodzajnej ziemi w północnej Afryce. A 
mimo to Sulla, przed którym jak na razie drży cały senat, zabronił mi triumfu. Mówi, że 
miasto przeży-
V

Rozdział 12
153
ło za dużo wstrząsów, ale to żaden powód. Jaki jest jego powód, no?
- Nie chce mieć twoich ludzi w mieście, pod żadnym pretekstem - powiedział Gajusz szybko.
- Dobrze. Więc co mam zrobić?
- Sprowadzić ich jednak? Mariusz zastygł.
- Nie. Bo to miasto jest moim ukochanym miastem. Przez jego bramy nigdy nie przeszła 
wroga siła. Nie będę tym pierwszym. Armia to ślepe narzędzie, a przez to zawsze ryzykowne. 
Nie, zamierzam prosić! Świt nastanie za sześć godzin. Radzę, byście się trochę przespali, 
panowie. Dobranoc zatem. - Zakrztusił się krótkim śmiechem i wyszedł, zostawiając czwórkę 
gości samym sobie.
-On... - zaczął Kabera, lecz Tubruk podniósł ostrzegawczo palec, wskazując oczami 
niewolników, którzy stali prawie niezauważeni.
- Życie tutaj nie zanosi się na nudne - zauważył od niechcenia. Obaj, Marek i Gajusz, 
przytaknęli i błysnęli do siebie zębami.
- Chciałbym widzieć, jak on „prosi" - powiedział Marek. Tubruk potrząsnął szybko głową.
-To zbyt niebezpieczne. Z pewnością poleje się krew, a ja nie przyprowadziłem was do 
Rzymu po to, by oglądać wasze trupy, i to w pierwszym dniu! Gdybym wiedział, że Mariusz 
planuje coś takiego, odłożyłbym wyprawę.
Gajusz położył dłoń na jego ramieniu.
-Jesteś dobrym opiekunem, Tubruku, ale ja bardzo chcę to zobaczyć. Nie odmówisz nam, 
prawda?
Głos brzmiał spokojnie, lecz Tubruk wpatrywał się w chłopca, jakby ten krzyczał. Potem się 
odprężył i powiedział:
-Twój ojciec nigdy nie był tak nieroztropny, lecz jeśli ty się upierasz, a Mariusz się zgodzi, 
pójdę z wami pilnować waszych tyłków, tak jak zawsze. Kabera?
- Niby co? Mam pójść gdzie indziej? Przecież i tak włóczę się za wami.
Tubruk westchnął.
-Zatem o świcie. Proponuję wstać co najmniej godzinę czy dwie przed brzaskiem, na lekkie 
rozciągnięcie stawów i takie
154
Imperator
samo śniadanie. - Podniósł się i skłonił przed Gajuszem. - Panie?
- Możesz odejść, Tubruku - powiedział Gajusz z całkiem poważną miną.
Tubruk wyszedł.

Marek podniósł brew, lecz Gajusz go zignorował. Nie byli u siebie i nie mogli cieszyć się 
swobodą, jaka panowała w majątku. Dom Mariusza nie był miejscem odpoczynku. Tubruk 
przypomniał im o tym na swój oficjalny sposób.
Marek i Kabera odeszli wkrótce po Tubruku, zostawiając Ga-jusza jego myślom. Wsparty na 
ramieniu, leżał i wpatrywał się w gwiazdy nad otwartym ogrodem. Wszystko było nowe i 
przytłaczające. Każde słowo należało najpierw rozważyć, dopiero potem wypowiedzieć, 
każdą decyzję ocenić. To było wyczerpujące i nie pierwszy raz zapragnął znów być 
nieodpowiedzialnym dzieckiem. Zawsze mógł zwrócić się do innych, kiedy popełniał błędy, 
ale do kogo mógłby zwrócić się teraz? Czy ojciec albo Tubruk kiedykolwiek czuli się tak 
bezradni jak on? .
Kiedy znów się uspokoił, wstał i w kompletnych ciemnościach wyszedł z pokoju, ledwo sobie 
uświadamiając cel nocnej wędrówki. Korytarze spowijała cisza i wydawały się puste, lecz 
ledwo zrobił parę kroków, kiedy z cienia wyszedł strażnik.
- Czy mogę ci pomóc, panie?
Gajusz wzdrygnął się. Oczywiście Mariusz mógł rozstawić straże po całym domu i ogrodzie.
- Przyprowadziłem tu dziś niewolnicę. Chcę zajrzeć do niej, nim pójdę spać.
- Rozumiem,  panie - odrzekł strażnik, uśmiechając się półgębkiem. - Pokażę ci drogę do 
kwater niewolników.
Gajusz zacisnął zęby. Wiedział, co mężczyzna ma na myśli, lecz dalsze tłumaczenia jedynie 
pogorszyłyby sytuację. Ruszył za nim i dał się zaprowadzić pod solidne drzwi na drugim 
końcu podcieni. Strażnik zapukał cicho. Po chwili drzwi się otworzyły i stanęła w nich 
kobieta o siwiejących włosach i twarzy zastygłej w grymasie wiecznego niezadowolenia. 
Obrzuciła strażnika piorunującym wzrokiem.
- Czego chcesz, Tomaszu? Łucja śpi. Mówiłam ci już tyle razy...
Rozdział 12
155
-Nie chodzi o mnie. Ten młody człowiek jest siostrzeńcem Mariusza. Czy przyprowadził dziś 
ze sobą jakąś dziewczynę?
Kobieta dopiero teraz zauważyła Gajusza i jej zachowanie się zmieniło. Chłopak potrząsał 
głową niezbyt rad całemu zamieszaniu.
-Aleksandria, tak? Piękna dziewczyna. Ja nazywam się Karla. Pokażę ci jej pokój. Niewolnice 
pewnie już śpią, więc zachowuj się cicho, jeśli łaska.
Skinęła na Gajusza, a on ruszył za nią sztywny ze zmieszania, czując na plecach spojrzenie 
Tomasza, dopóki nie zamknęły się za nim drzwi.
Ta część domu Mariusza była urządzona prosto, lecz pachniała czystością. Wzdłuż długiego 
korytarza ciągnął się rząd drzwi, a na ścianach, w równych odstępach, wisiały uchwyty. Teraz 
paliło się w nich tylko kilka pochodni.
Głos Karli, kiedy zwróciła się do Gajusza, przeszedł w gardłowy szept.
-Większość niewolnic śpi we wspólnych pokojach, lecz twoja dziewczyna ma oddzielny, dla 
specjalnych gości. Powiedziałeś, żeby traktować ją uprzejmie, prawda?
Gajusz poczerwieniał. Nie przyszło mu wcześniej na myśl, że niewolnicy Mariusza będą się 
interesować Aleksandrią i nim samym. Do rana rozniesie się po całym domu, że odwiedził ją 
w nocy.
Skręcili za ostatni róg i Gajusz zastygł ze zdziwienia. Ostatnie drzwi były otwarte, a w 
środku, wydobyta z cienia nikłym płomieniem świec, stała Aleksandria. Była piękna i to by 
wystarczyło, by wziął szybki oddech, lecz w mroku, oparty o ścianę, stał ktoś drugi.
Karla rzuciła się do przodu i oboje jednocześnie rozpoznali Marka. On wydawał się tak samo 
zdziwiony ich widokiem.
-Jak się tu dostałeś?! - krzyknęła Karla.
- Przeczołgałem się. Nie chciałem nikogo budzić.

Gajusz popatrzył na Aleksandrię i serce liznął mu pierwszy płomień zazdrości. Wyglądała na 
zirytowaną, lecz gniewny błysk oczu jedynie dodawał uroku potarganej, najwyraźniej 
wyrwanej ze snu dziewczynie. Powiedziała szorstko:
-Jak widzicie obaj, mam się dobrze i jestem bezpieczna. Niewolnicy muszą być na nogach 
przed świtem, więc chętnie wró-

156
Imperator
ciłabym do łóżka, chyba że zamierzacie przyprowadzić tu także Kaberę albo Tubruka.
Marka i Gajusza aż zatkało. Ona rzeczywiście była zirytowana.
- Nie? Zatem dobranoc. - Skinęła głową i ze stanowczą miną zamknęła za nimi drzwi.
Karla stała z rozdziawionymi ustami. Nie była pewna, jak zacząć przepraszać.
- Co ty tu robisz, Marku? - spytał cicho Gajusz.
-To samo co ty. Pomyślałem, że czuje się samotna. Nie wiedziałem, że zamierzasz urządzić 
spotkanie towarzyskie.
Na korytarzu otworzyły się jakieś drzwi i cichy kobiecy głos zawołał:
- Wszystko w porządku, Karla?
-Tak, skarbie. Dziękuję - syknęła w odpowiedzi Karla. - Posłuchajcie. Dziewczyna poszła do 
łóżka. Radzę, byście poszli za jej przykładem, nim cały dom się zleci, żeby zobaczyć, co się 
stało.
Przytaknęli i z kwaśnymi minami ruszyli korytarzem, zostawiając Karle z dłonią na ustach, 
usiłującą stłumić śmiech, by do nich nie doleciał. Prawie jej się udało.
Jak powiedziała Aleksandria, dom Mariusza ożył dobre dwie godziny przed świtem. Piece 
kuchenne były rozpalone, okna otwarte, pochodnie umieszczone na ścianach aż do wschodu 
słońca. Niewolnicy dwoili się i troili, nosząc tace z jedzeniem i sterty ręczników dla 
żołnierzy. Ciszę ciemnego domu płoszyły pokrzykiwania i rubaszny śmiech. Gajusz i Marek 
obudzili się na pierwsze odgłosy, a Tubruk chwilę po nich. Kabera odmówił wstania.
- Dlaczego miałoby mi się chcieć? Jak przyjdzie pora, narzucę na grzbiet koszulę i pójdę do 
bram! Co miałbym robić przez dwie godziny?
- Możesz się umyć i zjeść śniadanie — powiedział Marek, któremu oczy już błyszczały 
gorączką nowego dnia.
- Myłem się wczoraj, a przed południem zwykle nie jadam wiele. A teraz idź stąd.
Marek się wycofał i dołączył do innych, gdy ci już zajadali chleb z miodem i popijali grzane 
wino z korzeniami, rozchodzące się przyjemnym ciepłem w brzuchach. Ani on, ani Gajusz 
nie wracali
Rozdział 12
157
do wydarzeń ostatniej nocy i obaj czuli między sobą lekkie napięcie, a w powietrzu ciszę, 
którą zwykle wypełniali mówieniem o wszystkim i o niczym.
W końcu Gajusz nie wytrzymał.
-Jeżeli ona woli ciebie, ja będę się trzymał z boku - powiedział, wymawiając wyraźnie każde 
słowo.
-Bardzo jesteś łaskawy - odrzekł Marek, uśmiechając się. Opróżnił kubek gorącego wina i 
wyszedł z pokoju, przygładzając włosy ręką.
Tubruk popatrzył na minę Gajusza, parsknął śmiechem i wyszedł za Markiem.
Mariusz, odświeżony i wypoczęty, szedł podcieniami, stukając podkutymi żołnierskimi 
butami o kamienną posadzkę. W pełnej bojowej zbroi wydawał się jeszcze wyższy i jeszcze 
bardziej władczy. Marek przyłapał się na tym, że obserwuje go, by wypatrzyć jakąś słabość, 
tak jak uczył Reniusz obserwować przeciwnika. Czy opuszcza zranione dawno temu ramię 
niżej, a może oszczędza nieco słabsze kolano? Nic z tych rzeczy. To był człowiek, który 

nigdy nie otarł się o śmierć, który nie znał rozpaczy. Choć nie ma dzieci, a to też jest słabość. 
Ciekawe, pomyślał, które z nich dwojga jest bezpłodne. Bogowie są znani ze swoich 
kaprysów, lecz cóż to za żart obdarzyć mężczyznę tak wieloma talentami i pozostawić go 
niezdolnym do przekazania ich dalej.
Mariusz miał na sobie mosiężny napierśnik i zarzucony na ramiona długi czerwony płaszcz. 
U pasa - zwykły żołnierski miecz, choć Marek zauważył srebrną rękojeść, rzecz niecodzienną 
u zwykłego żołnierza. Brązowe nogi były nagie aż po krótką skórzaną spódniczkę. Ruchy 
szybkie i sprężyste, wyjątkowe u człowieka w jego wieku. Oczy błyszczące podnieceniem, a 
może niecierpliwością.
- Miło widzieć was wszystkich na nogach. Wychodzicie z moimi ludźmi? - Głos Mariusza był 
głęboki i pewny, bez śladu zdenerwowania.
Gajusz uśmiechnął się zadowolony, że uprzedzono jego pytanie.
-Wszyscy co do jednego, za twoim przyzwoleniem... wuju.

158
Imperator
Mariusz skinął głową siostrzeńcowi.
- Oczywiście, ale trzymajcie się z tyłu. To niebezpieczne poranne widowisko, bez względu na 
rezultat. Jedna rzecz... nie znacie miasta i, jeżeli nas rozdzielą, ten dom może przestać być 
schronieniem. Odszukajcie w publicznych łaźniach Walcyniusza. Będą zamknięte aż do 
południa, ale wystarczy powołać się na mnie, a was wpuści. Wszystko ustalone?
Wszyscy trzej, Marek, Gajusz i Tubruk, popatrzyli po sobie, oszołomieni tempem wydarzeń. 
Co najmniej dwaj byli podekscytowani. Ruszyli za Mariuszem, a on na podwórze, gdzie 
cierpliwie czekali jego ludzie.
Kabera dołączył do reszty w ostatniej chwili. Oczy miał świdrujące jak zawsze, lecz policzki i 
broda bielały świeżą szczeciną; kiedy Marek wyszczerzył się do niego, spojrzał spode łba. 
Stali tuż za grupą mężczyzn i Gajusz rozejrzał się po żołnierzach. Brązo-woskórzy i 
ciemnowłosi co do jednego, nosili prostokątne mosiężne tarcze, przywiązane rzemieniem do 
lewego ramienia. Na licu każdej tarczy widniał znak bojowy Mariusza - trzy skrzyżowane 
strzały. W tym momencie Gajusz zrozumiał słowa wuja. To byli rzymscy żołnierze i walczyli 
w obronie Rzymu, lecz dochowywali wierności człowiekowi, którego znak zdobił ich tarcze.
Wszyscy milczeli w oczekiwaniu na otwarcie bram. Metella wyszła z cieni ogrodu i 
pocałowała Mariusza, a ten chwycił ją radośnie za pośladek. Jego ludzie przyglądali się 
wszystkiemu obojętnie, nie podzielając wesołego nastroju wodza. Metella odwróciła się i 
pocałowała Gajusza i Marka. Ku swemu zaskoczeniu, zobaczyli w jej oczach łzy.
-Wracajcie do mnie zdrowi i cali. Będę czekać na wszystkich.
Gajusz rozejrzał się za Aleksandrią. Kołatała mu się w głowie niejasna myśl, by powiedzieć 
jej o szlachetnej decyzji ustąpienia Markowi. Miał nadzieję, że dziewczynę wzruszy jego 
poświęcenie i wzgardzi uczuciami tamtego. Ale Aleksandria się nie pokazała, a kiedy otwarto 
bramy, zabrakło czasu na cokolwiek.
Gajusz i Marek utworzyli szereg z Tubrukiem i Kaberą, gdy tymczasem żołnierze Mariusza 
zastukali butami po szarych o przedświcie ulicach Rzymu.

158
Imperator
Mariusz skinął głową siostrzeńcowi.
-Oczywiście, ale trzymajcie się z tyłu. To niebezpieczne poranne widowisko, bez względu na 
rezultat. Jedna rzecz... nie znacie miasta i, jeżeli nas rozdzielą, ten dom może przestać być 
schronieniem. Odszukajcie w publicznych łaźniach Walcyniusza. Będą zamknięte aż do 
południa, ale wystarczy powołać się na mnie, a was wpuści. Wszystko ustalone?

Wszyscy trzej, Marek, Gajusz i Tubruk, popatrzyli po sobie, oszołomieni tempem wydarzeń. 
Co najmniej dwaj byli podekscytowani. Ruszyli za Mariuszem, a on na podwórze, gdzie 
cierpliwie czekali jego ludzie.
Kabera dołączył do reszty w ostatniej chwili. Oczy miał świdrujące jak zawsze, lecz policzki i 
broda bielały świeżą szczeciną; kiedy Marek wyszczerzył się do niego, spojrzał spode łba. 
Stali tuż za grupą mężczyzn i Gajusz rozejrzał się po żołnierzach. Brązo-woskórzy i 
ciemnowłosi co do jednego, nosili prostokątne mosiężne tarcze, przywiązane rzemieniem do 
lewego ramienia. Na licu każdej tarczy widniał znak bojowy Mariusza - trzy skrzyżowane 
strzały. W tym momencie Gajusz zrozumiał słowa wuja. To byli rzymscy żołnierze i walczyli 
w obronie Rzymu, lecz dochowywali wierności człowiekowi, którego znak zdobił ich tarcze.
Wszyscy milczeli w oczekiwaniu na otwarcie bram. Metella wyszła z cieni ogrodu i 
pocałowała Mariusza, a ten chwycił ją radośnie za pośladek. Jego ludzie przyglądali się 
wszystkiemu obojętnie, nie podzielając wesołego nastroju wodza. Metella odwróciła się i 
pocałowała Gajusza i Marka. Ku swemu zaskoczeniu, zobaczyli w jej oczach łzy.
— Wracajcie do mnie zdrowi i cali. Będę czekać na wszystkich.
Gajusz rozejrzał się za Aleksandrią. Kołatała mu się w głowie niejasna myśl, by powiedzieć 
jej o szlachetnej decyzji ustąpienia Markowi. Miał nadzieję, że dziewczynę wzruszy jego 
poświęcenie i wzgardzi uczuciami tamtego. Ale Aleksandria się nie pokazała, a kiedy otwarto 
bramy, zabrakło czasu na cokolwiek.
Gajusz i Marek utworzyli szereg z Tubrukiem i Kaberą, gdy tymczasem żołnierze Mariusza 
zastukali butami po szarych o przedświcie ulicach Rzymu.
158
Imperator
Mariusz skinął głową siostrzeńcowi.
- Oczywiście, ale trzymajcie się z tyłu. To niebezpieczne poranne widowisko, bez względu na 
rezultat. Jedna rzecz... nie znacie miasta i, jeżeli nas rozdzielą, ten dom może przestać być 
schronieniem. Odszukajcie w publicznych łaźniach Walcyniusza. Będą zamknięte aż do 
południa, ale wystarczy powołać się na mnie, a was wpuści. Wszystko ustalone?
Wszyscy trzej, Marek, Gajusz i Tubruk, popatrzyli po sobie, oszołomieni tempem wydarzeń. 
Co najmniej dwaj byli podekscytowani. Ruszyli za Mariuszem, a on na podwórze, gdzie 
cierpliwie czekali jego ludzie.
Kabera dołączył do reszty w ostatniej chwili. Oczy miał świdrujące jak zawsze, lecz policzki i 
broda bielały świeżą szczeciną; kiedy Marek wyszczerzył się do niego, spojrzał spode łba. 
Stali tuż za grupą mężczyzn i Gajusz rozejrzał się po żołnierzach. Brązo-woskórzy i 
ciemnowłosi co do jednego, nosili prostokątne mosiężne tarcze, przywiązane rzemieniem do 
lewego ramienia. Na licu każdej tarczy widniał znak bojowy Mariusza - trzy skrzyżowane 
strzały. W tym momencie Gajusz zrozumiał słowa wuja. To byli rzymscy żołnierze i walczyli 
w obronie Rzymu, lecz dochowywali wierności człowiekowi, którego znak zdobił ich tarcze.
Wszyscy milczeli w oczekiwaniu na otwarcie bram. Metella wyszła z cieni ogrodu i 
pocałowała Mariusza, a ten chwycił ją radośnie za pośladek. Jego ludzie przyglądali się 
wszystkiemu obojętnie, nie podzielając wesołego nastroju wodza. Metella odwróciła się i 
pocałowała Gajusza i Marka. Ku swemu zaskoczeniu, zobaczyli w jej oczach łzy.
-Wracajcie do mnie zdrowi i cali. Będę czekać na wszystkich.
Gajusz rozejrzał się za Aleksandrią. Kołatała mu się w głowie niejasna myśl, by powiedzieć 
jej o szlachetnej decyzji ustąpienia Markowi. Miał nadzieję, że dziewczynę wzruszy jego 
poświęcenie i wzgardzi uczuciami tamtego. Ale Aleksandria się nie pokazała, a kiedy otwarto 
bramy, zabrakło czasu na cokolwiek.
Gajusz i Marek utworzyli szereg z Tubrukiem i Kaberą, gdy tymczasem żołnierze Mariusza 
zastukali butami po szarych o przedświcie ulicach Rzymu.
ROZDZIAŁ XIII

W normalnych okolicznościach ulice Rzymu byłyby puste o tej porze, bo większość 
mieszkańców wstawała późnym rankiem i uwijała się przy swoich sprawach do północy. 
Jednak przy wciąż obowiązującym zakazie poruszania się po mieście od zmierzchu rytm dnia 
się odmienił i gdy Mariusz i jego ludzie ruszyli do marszu, sklepy były już otwarte.
Wódz prowadził żołnierzy krokiem swobodnym i pewnym. Przechodnie rzucali sobie 
ostrzeżenia i Gajusz widział, jak ludzie nurkują w najbliższe drzwi na widok uzbrojonych 
mężczyzn. Po ostatnich zamieszkach nikt nie był w nastroju do wystawania i podziwiania 
przemarszu, który torował sobie drogę w dół stoku i prosto na forum, gdzie miał swe budynki 
senat.
Najpierw główne drogi opustoszały, kiedy ci, których pierwszy brzask wyganiał do pracy, 
opowiedzieli się przeciw żołnierzom. Gajusz czuł ich ciężkie spojrzenia rzucane na ludzi 
Mariusza i słyszał gniewne pomruki. Zacięte twarze powtarzały jedno słowo: Scelusl - hańba 
dla armii, która wychodzi na własne ulice. Świt był wilgotny i zimny i Gajusz lekko zadrżał. 
Marek także wyglądał ponuro w szarym świetle i kiedy ich oczy się spotkały, kiwnął głową, a 
jego ręka dotknęła rękojeści miecza. Napięcie potęgowało pobrzękiwanie i poskrzypywanie 
towarzyszące każdemu ruchowi idących mężczyzn. Gajusz nie zdawał sobie sprawy, jak 
hałaśliwa może być pięćdziesiątka żołnierzy, lecz w wąskich uliczkach szczęk podkutych 
butów odbijał się echem i wracał ze zdwojoną

160
Imperator
siłą. Na wyższych piętrach otwierało się okno po oknie i padały gniewne okrzyki, ale 
maszerowali dalej.
-Sulla każe wam wykłuć oczy! - zawył jakiś mężczyzna, nim zatrzasnęły się za nim drzwi.
Ludzie Mariusza lekceważyli urągania i tłum za nimi, przyciągany podnieceniem i 
niebezpieczeństwem i narastający w dziki motłoch.
Z przodu jakiś legionista ze znakiem bojowym Sulli na tarczy obrócił się na ten hałas i 
zamarł. Ludzie Mariusza maszerowali w jego kierunku i Gajusz poczuł nagłe 
podekscytowanie, kiedy pięćdziesiąt par oczu skupiło się na samotnej postaci. Legionista, 
przedkładając życie nad męstwo, zniknął za rogiem. Jeden z pięćdziesiątki, idący w pierwszej 
linii, wychylił się do przodu, jakby chciał za nim pobiec, lecz wódz położył mu dłoń w 
poprzek piersi.
- Zostaw go. On im powie, że nadchodzę. - Jego głos poniósł się do tyłu przez szeregi i 
Gajusza zdumiał płynący zeń spokój.
Nikt poza tym się nie odezwał i szli dalej, wybijając zgodny rytm.
Kabera obejrzał się i zbladł, zobaczywszy ulice wypełnione gapiami. Nie było się gdzie 
wycofać; tłum deptał im po piętach, oczy ludzi błyszczały podnieceniem, nawoływali się i 
pohukiwali jeden na drugiego. Kabera sięgnął za pazuchę i wyciągnął mały, obwiązany 
rzemykiem niebieski kamyk, pocałował go i wymruczał krótką modlitwę. Tubruk popatrzył 
na starego człowieka, położył mu dłoń na ramieniu i ścisnął je delikatnie.
Nim doszli do rozległych przestrzeni forum, tłum rozlał się na równoległe ulice i otoczył ich 
ze wszystkich stron. Gajusz czuł nerwowość idących przed nim mężczyzn i widział, jak tężeją 
im muskuły, kiedy poluzowywali miecze w pochwach. Chciał przełknąć, ale zaschło mu w 
gardle. Serce zabiło w nim szybciej i zakręciło mu się w głowie.
Słońce, na przekór nastrojom, przebiło się przez ranne mgły, ozłacając posągi i świątynie w 
tej samej chwili, w której ludzie Mariusza wmaszerowali na forum. Gajusz dostrzegł z przodu 
schody senatu. Oblizał suche wargi na widok stojących tam biało ubranych postaci. Doliczył 
się wśród nich czterech legionistów Sulli, z dłońmi na mieczach. Inni mogli być w drodze.

Rozdział 13

161
Na forum z każdej strony napływały kolejne setki ludzi, a szyderstwa i nawoływania odbijały 
się echem na sąsiednich ulicach. Wszyscy przyglądali się Mariuszowi i jego żołnierzom i 
wszyscy wiedzieli, dokąd zmierza. Gajusz zacisnął zęby. Tyle ludzi! Nie okazywali lęku ani 
respektu i pokazywali palcami, krzyczeli, potrącali się i pchali jeden na drugiego, aby lepiej 
widzieć. Zaczynał żałować, że wprosił się do pięćdziesiątki.
U stóp schodów Mariusz zatrzymał swoje szeregi i wystąpił krok do przodu. Tłum tłoczył się 
wokół nich, wypełniając każdą wolną przestrzeń. Powietrze pachniało potem i ostro 
przyprawionym jedzeniem. Do drzwi sali, w której zbierał się senat, wiodło trzydzieści 
szerokich stopni. Stało na nich dziewięciu senatorów.
Najwyżej stał Sulla. Patrzył prosto na Mariusza beznamiętnymi oczami, z twarzą jak maska. 
Ręce miał założone do tyłu, jakby się zabierał do przemawiania. Jego czterej legioniści zajęli 
stanowiska na najniższym stopniu i Gajusz widział, że przynajmniej oni są niespokojni i 
nerwowi.
W odpowiedzi na jakiś niewidzialny znak pęczniejący tłum zapadł w ciszę, przerywaną 
jedynie, tu i tam, pojedynczymi pomrukami i przekleństwami ludzi usiłujących zająć lepsze 
pozycje.
- Znacie mnie wszyscy - zadudnił Mariusz. Jego głos niósł się daleko. - Jestem Mariusz, 
wódz, konsul, obywatel. Tu, przed senatem, upominam się o prawo odbycia triumfu w 
uznaniu za podbicie nowych terytoriów w Afryce.
Tłum naparł mocniej i jeden czy drugi wymienił ciosy, ostrymi okrzykami przerywając 
napięcie chwili. Napierano na plecy żołnierzy i dwóch musiało podnieść ramiona i wepchnąć 
napierających z powrotem w zbitą masę, przy akompaniamencie jeszcze gniewniejszych 
okrzyków. Gajusz czuł paskudny nastrój tłumu. Ludzie zebrali się, jak na igrzyska, aby 
zobaczyć śmierć i przemoc i aby się rozerwać.
Gajusz zauważył, że inni senatorowie patrzą na Sullę i czekają, by odpowiedział. To on był 
drugim konsulem i to jego słowo liczyło się w mieście.
Sulla zszedł dwa stopnie w dół, bliżej żołnierzy. Twarz mu poczerwieniała z gniewu, lecz 
słowa tchnęły spokojem.
-To jest jawne bezprawie. Powiedz swoim ludziom, by się
162
Imperator
rozeszli. Wejdź do środka. Porozmawiamy, jak się zbierze cały senat. Znasz prawo, Mariuszu.
Ci z tłumu, do których dotarł jego głos, przytaknęli radośnie, gdy tymczasem inni, bezpieczni 
za kłębiącymi się masami, wykrzykiwali przeróżne wulgarności.
- Znam je, i to dobrze! Wiem, że wódz ma prawo domagać się triumfu. Więc się domagam. 
Czy możesz mi zaprzeczyć? - Mariusz także zrobił krok do przodu, a wtedy tłum zafalował 
razem z nim i przepychając się i popychając, rozlał po schodach senatu, pomiędzy dwoma 
mężczyznami.
-  Vappct. Cunnuś. - posypały się obelgi na żołnierzy, którzy odpierali napór.
Mariusz zwrócił się do pierwszego rzędu swojej pięćdziesiątki. Jego oczy były lodowato 
zimne.
- Dość. Zróbcie miejsce dla swojego wodza - powiedział ponurym głosem.
Dziesięciu żołnierzy z pierwszych szeregów dobyło mieczy na najbliższych z tłumu i w 
ułamku sekundy dziesięć przekłutych ciał bluznęło krwią na marmurowe schody. Żołnierze 
nie przystanęli, zabijali dalej z zimną zaciętością, padali przed nimi mężczyźni i kobiety. 
Podniósł się lament, kiedy tłum usiłował się cofnąć, lecz ci na tyłach nie widzieli, co się 
dzieje, i nie przestawali przeć do przodu. Teraz dobył miecza każdy z całej pięćdziesiątki i 
ciął wokół siebie, nie patrząc, kto pada pod jego ciosem.

Zapewne wszystko trwało sekundy, lecz Gajuszowi i Markowi zdawało się, że godziny. 
Przerażeni, mogli jedynie obserwować, jak szeregi tłumu padają na bruk niby pokosy zboża. 
Trupy zasłały forum i na tak oczywiste przesłanie tłum nagle zawrócił w drugą stronę. 
Kolejnych kilka sekund i wokół Mariusza i jego ludzi zrobił się pusty krąg, poszerzający się 
bardziej i bardziej, w miarę jak obywatele pospołu z niewolnikami uciekali spod zbroczonych 
krwią mieczy.
Nie padło ani jedno słowo. Miecze zostały wytarte o ciała zabitych i schowane do pochew. 
Żołnierze wrócili na swoje pozycje, a Mariusz popatrzył na senatorów raz jeszcze.
Bruk na forum był śliski od krwi. Mężczyźni na stopniach pobledli i mimo woli odstąpili 
przed masakrą o krok. Sulla stał

162
Imperator
rozeszli. Wejdź do środka. Porozmawiamy, jak się zbierze cały senat. Znasz prawo, Mariuszu.
Ci z tłumu, do których dotarł jego głos, przytaknęli radośnie, gdy tymczasem inni, bezpieczni 
za kłębiącymi się masami, wykrzykiwali przeróżne wulgarności.
- Znam je, i to dobrze! Wiem, że wódz ma prawo domagać się triumfu. Więc się domagam. 
Czy możesz mi zaprzeczyć? - Mariusz także zrobił krok do przodu, a wtedy tłum zafalował 
razem z nim i przepychając się i popychając, rozlał po schodach senatu, pomiędzy dwoma 
mężczyznami.
-  VappcA Cunnuś. - posypały się obelgi na żołnierzy, którzy odpierali napór.
Mariusz zwrócił się do pierwszego rzędu swojej pięćdziesiątki. Jego oczy były lodowato 
zimne.
-Dość. Zróbcie miejsce dla swojego wodza - powiedział ponurym głosem.
Dziesięciu żołnierzy z pierwszych szeregów dobyło mieczy na najbliższych z tłumu i w 
ułamku sekundy dziesięć przekłutych ciał bluznęło krwią na marmurowe schody. Żołnierze 
nie przystanęli, zabijali dalej z zimną zaciętością, padali przed nimi mężczyźni i kobiety. 
Podniósł się lament, kiedy tłum usiłował się cofnąć, lecz ci na tyłach nie widzieli, co się 
dzieje, i nie przestawali przeć do przodu. Teraz dobył miecza każdy z całej pięćdziesiątki i 
ciął wokół siebie, nie patrząc, kto pada pod jego ciosem.
Zapewne wszystko trwało sekundy, lecz Gajuszowi i Markowi zdawało się, że godziny. 
Przerażeni, mogli jedynie obserwować, jak szeregi tłumu padają na bruk niby pokosy zboża. 
Trupy zasłały forum i na tak oczywiste przesłanie tłum nagle zawrócił w drugą stronę. 
Kolejnych kilka sekund i wokół Mariusza i jego ludzi zrobił się pusty krąg, poszerzający się 
bardziej i bardziej, w miarę jak obywatele pospołu z niewolnikami uciekali spod zbroczonych 
krwią mieczy.
Nie padło ani jedno słowo. Miecze zostały wytarte o ciała zabitych i schowane do pochew. 
Żołnierze wrócili na swoje pozycje, a Mariusz popatrzył na senatorów raz jeszcze.
Bruk na forum był śliski od krwi. Mężczyźni na stopniach pobledli i mimo woli odstąpili 
przed masakrą o krok. Sulla stał

/
Rozdział 13
163
nieruchomo, tylko usta wygięły mu się w gorzkim grymasie, kiedy dotarł do niego odór 
świeżej krwi i rozprutych wnętrzności.
Obaj mężczyźni stali i patrzyli na siebie tak, jakby na całym forum nie było nikogo poza nimi. 
Chwila się przeciągała i Mariusz podniósł dłoń, co mogło oznaczać kolejny rozkaz.
- Za miesiąc od dzisiaj - warknął Sulla. - Miej swój triumf, wodzu, i delektuj się chwilami 
radości, którą sam sobie zawdzięczasz. Lecz pamiętaj, że dziś zrobiłeś sobie wroga.

Mariusz pochylił głowę.
- Dziękuję ci, Sullo, za twoją mądrość.
Odwrócił się plecami do senatorów i zarządził odwrót, po czym przeszedł wzdłuż szeregów, 
aby znów stanąć na ich czele. Tłum trzymał się z boku, ale każdą twarz wykrzywiał gorzki 
grymas gniewu.
-Naprzód! - rozległ się ryk i raz jeszcze żelazo zadzwoniło o kamienie, kiedy pół centurii 
opuszczało plac za swoim wodzem.
Gajusz popatrzył zdumiony na Tubruka i Marka, lecz nim zdążył cokolwiek powiedzieć, 
zobaczył kątem oka centurię Sulli, wychodzącą na plac z bocznej ulicy, z obnażonymi 
mieczami w dłoni. Chciał rzucić ostrzeżenie, lecz Tubruk potrząsnął głową.
Z tyłu, za nimi, Sulla podniósł ramię, aby zatrzymać swoich ludzi, i ci stanęli w pół kroku, 
przyglądając się wymarszowi Mariusza z gniewnymi twarzami. Kiedy Gajusz dotarł do skraju 
forum, Sulla znów podniósł ramię i zakreślił w powietrzu koło.
-Trochę za wcześnie, jak na mój gust - zauważył Tubruk scenicznym szeptem.
Mariusz parsknął. Kroczył naprzód, a jego głos niósł się do tyłu.
- Zewrzeć szeregi, żołnierze. To jeszcze nie koniec. Żołnierze zbili się w zwartą gromadę. 
Mariusz spojrzał przez
ramię.
- Obserwować boczne ulice. Sulla nie odpuści nam tak łatwo. Miejcie się na baczności. 
Dobyć mieczy.
Gajusz oszołomiony dał się nieść wydarzeniom, które działy się poza jego wolą. Czy takiego 
bezpieczeństwa szukał w cieniu wuja? Szedł dalej, razem z innymi, otoczony przez 
legionistów.
Z tyłu ktoś krzyknął, ale krzyk opadł, ledwo się podniósł. Gajusz zakręcił się, prawie zbity z 
nóg przez żołnierza za sobą. Jeden

164
Imperator
z łudzi leżał na bruku, w nieczystościach ulicy. Krew rozlewała się wokół niego w kałużę, a 
trzej mężczyźni kłuli go wściekle mieczami.
- Nie patrz - ostrzegł Tubruk i obrócił go do przodu.
- Ale ten człowiek! Nie powinniśmy się zatrzymać?
—Jak się zatrzymamy, zginiemy wszyscy. Sulla spuścił ze smyczy swoje psy.
Gajusz spojrzał w boczną uliczkę, którą mijali, i zobaczył grupę mężczyzn z obnażonymi 
sztyletami; biegli prosto na nich. Sądząc po wyglądzie, byli legionistami, choć bez zbroi. 
Gajusz sięgnął po miecz prawie w tej samej chwili co wszyscy inni. Serce znów zaczęło mu 
walić jak oszalałe, a na czole poczuł pierwsze krople potu.
- Nerwy  na wodzy!  Nie  zatrzymywać  się - rzucił do tyłu Mariusz, prostując kark i prężąc 
mięśnie.
Mężczyźni ze sztyletami zaatakowali ostatni szereg, jeden z nich upadł na plecy z mieczem w 
żebrach, nim inni posłali na bruk żołnierza Mariusza. Ten krzyknął z przerażenia, kiedy 
wyrwano mu z dłoni jego własny miecz, a potem krzyk się urwał i rozległo się triumfalne 
wycie. Gajusz rzucił za siebie ukradkowe spojrzenie, choć byłoby lepiej, gdyby tego nie 
zrobił - atakujący trzymali w górze czyjąś zakrwawioną głowę i wyli jak zwierzęta. Wokół 
Gajusza posypały się przekleństwa i jeden z żołnierzy nagle stanął i podniósł swój miecz.
- Ruszże się, Wegusie, jesteśmy prawie na miejscu - ponaglił go inny, ale mężczyzna 
nazwany Wegusem strząsnął z ramion jego dłoń i splunął na ziemię.
- Był moim przyjacielem - warknął i łamiąc szereg, rzucił się w stronę krwiożerczej grupy, 
kolejne uliczki wypluły z siebie kolejnych mężczyzn i Wegus został rozerwany na strzępy.

- Spokój! - wrzasnął Mariusz, a Gajusz po raz pierwszy wyczuł w jego głosie gniew. - 
Spokój! - wrzasnął raz jeszcze.
Marek wyszarpnął sztylet z rąk mężczyzny po swojej prawej stronie i zanurkował na tyły 
szeregów. Był w ostatniej trójce maszerujących, kiedy mijali ciemny wylot jakiegoś zaułka i 
wyskoczyło z niego czterech innych z nożami gotowymi do zabijania. Marek pochylił się, 
przyjął na siebie ciężar atakującego i obaj się

Rozdział 13
165
zwarli w gwałtownym uścisku. Przeciągnął sztyletem po gardle i tylko zamrugał, kiedy 
trysnęła na niego krew. Zasłonił się bezwładnym ciałem przed innym uderzeniem i chwilę 
później rzucił je na pozostałych atakujących. Kiedy trup upadł, trzej pozostali zginęli od 
szybkich dźgnięć trzech legionistów. Legioniści bez słowa dołączyli do szeregów. Jeden z 
nich klepnął Marka po ramieniu, a chłopak w odpowiedzi wyszczerzył się do niego, 
przemknął przez szeregi niby duch i dysząc, stanął u boku Gajusza. Przyjaciel klepnął go tak 
samo jak legionista.
Wtedy bramy się przed nimi rozwarły i byli bezpieczni, lecz nie złamali szyków, dopóki 
ostatni człowiek nie wszedł na podwórze.
Kiedy bramy się zamknęły, Gajusz zawrócił i popatrzył w dół wzgórza, na drogę przemarszu. 
Było pusto, ani jednej postaci. Rzym wydawał się spokojny i uporządkowany jak zawsze.
ROZDZIAŁ XIV
JYlariusz promieniał zadowoleniem i tryskał energią, kiedy szedł między swoimi ludźmi, 
śmiejąc się i poklepując ich po ramionach. Oni uśmiechali się wstydliwie, jak uczniowie 
chwaleni przez nauczyciela.
- Dokonaliśmy tego, chłopcy! - zawołał. - Za miesiąc od dziś pokażemy temu miastu dzień, 
którego nie da się zapomnieć. -Ludzie zakrzyknęli na wiwat, a on zawołał o wino i jedzenie, 
przykazując  swoim  niewolnikom,  by traktowano  żołnierzy jak królów. - Wszystko, czego 
tylko zechcą!
W szorstkie dłonie każdego mężczyzny, który tego dnia drugi raz przeszedł przez bramy, nie 
wyłączając Gajusza i Marka, wciśnięto złote i srebrne kubki. Ciemne purpurowe wino, 
nalewane z glinianych dzbanów, rozchlapywało się i bulgotało. Pośród niewolników była 
Aleksandria i uśmiechnęła się do obu, Marka i Gajusza. Gajusz kiwnął jej głową, a Marek 
mrugnął, kiedy ich mijała.
Tubruk pociągnął nosem i zachichotał.
- Znakomite.
Mariusz podniósł swój kubek wysoko; twarz mu sposępniała. Po kilku sekundach zapadła 
kompletna cisza.
- Za tych, którzy nie piją razem z nami, którzy za nas umarli. Za Tagoe, Lukę i Wegusa. Za 
moich dobrych żołnierzy.
- Za dobrych żołnierzy! - powtórzyli wszyscy gardłowym chórem, kubki się opróżniły i 
wyciągnęły do oczekujących niewolników do ponownego napełnienia.
- Znał ich imiona - szepnął Gajusz do Tubruka.

Rozdział 14
167
- Zna imiona wszystkich - mruknął Tubruk, przysuwając się bliżej. - Dlatego jest dobrym 
wodzem. Za to go kochają. Mógłby ci opowiedzieć historię każdego z obecnych tutaj i równie 
dobrze sporej części legionu stacjonującego pod Rzymem. Och, możesz nazwać to zwykłą 
sztuczką, jeśli chcesz, tanim chwytem, by zrobić wrażenie na swoich ludziach. Spytany, tak 
by ci odpowiedział, ja wiem. - Przerwał, aby popatrzeć na wodza, który trzymając w 

żelaznym uścisku głowę wielkiego, muskularnego żołnierza, prowadził go przez tłum. 
Mężczyzna wrzeszczał, ale się nie wyrywał. Znosił to, jakby tak musiało być.
-To jego dzieci, jak myślę - ciągnął Tubruk. - Popatrz, jak je kocha. Ten wielkolud mógłby się 
wyrwać z ramion Mariusza, gdyby chciał. Kiedy indziej wbiłby sztylet w człowieka tylko za 
to, że patrzy na niego zmrużonymi oczami w słoneczne południe. Lecz Mariusz może 
oprowadzać go, trzymając za głowę tak długo, jak zechce, a on i tak będzie się śmiał. Nie 
jestem pewien, czy umiejętności obchodzenia się z ludźmi można się nauczyć... Myślę, że 
albo się z tym rodzisz, albo nie. Dobrym wodzem możesz być i bez tego. Ci ludzie, gdyby 
byli w legionie Sulli, poszliby za nim. Biliby się za niego i umierali dla niego. Ale oni 
kochają Mariusza, nie można ich przekupić i nigdy nie uciekną z pola bitwy, aż do ostatniego 
człowieka. Nie wtedy, kiedy wódz na nich patrzy. Żeby dostać się do legionu, trzeba było 
posiadać majątek, lecz Mariusz zmienił zasady rekrutacji. Teraz każdy może zrobić karierę, 
bijąc się za Rzym, a przynajmniej za niego. Połowa z tych ludzi - Tubruk wskazał głową na 
żołnierzy - nie zrobiłaby jej wcale, gdyby Mariusz nie przeforsował swojego prawa w senacie. 
Wiele mu zawdzięczają.
Mężczyźni zaczęli opuszczać plac przy wejściu i kierować się w stronę łaźni, aby dać się 
wykąpać i wymasować najładniejszym niewolnicom Mariusza. Kilka ślicznotek odebrało od 
nich broń, wzdychając i popiskując, i ciesząc się z góry na opowieści o bojowym męstwie. 
Mariusz puścił głowę legionisty i kiwnął na szczupłą brunetkę o czarnych jak węgiel oczach. 
Na jej widok wielkolud wyszczerzył zęby jak wilk, zgarnął zdobycz w ramiona i razem 
ruszyli w stronę głównych budynków, a śmiech dziewczyny odbił się echem od ceglanych 
murów.
168
Imperator

Któryś z młodych żołnierzy objął potężnym, muskularnym ramieniem Aleksandrię i coś do 
niej powiedział.
-Zostaw ją. Ona nie należy do tego domu - warknął Marek, przyskakując do niego.
Żołnierz spojrzał w zdeterminowaną twarz chłopaka, wzruszył ramionami i kiwnął na inną 
niewolnicę. Stojący obok Gajusz biernie obserwował tę scenę. Aleksandria obrzuciła go 
wściekłym wzrokiem, odwróciła się plecami do Marka i oddaliła wyprostowana w stronę 
ogrodu.
Marek spostrzegł wyraz jej oczu, pomyślał chwilę i podszedł do przyjaciela.
- Dlaczego tak się wściekła? - zdziwił się Gajusz z nieszczęśliwą miną. - Nie przyszło mi do 
głowy, że mogłaby pójść z tym wielkim wołem. Uratowałeś ją.
Marek pokiwał głową.
- W tym cały kłopot. Może nie na mnie liczyła. Może chciała, żebyś ty to zrobił.
- Och. - Twarz Gajusza zapłonęła. - Doprawdy?
Do chłopców podszedł chwiejnym krokiem Mariusz. Nie przestawał się śmiać, włosy lepiły 
mu się do czoła, oczy błyszczały zadowoleniem, kubek po winie był pusty. Chwycił Gajusza 
za ramiona.
- No więc, chłopcze? Jak ci smakował pierwszy łyk Rzymu? Gajusz uśmiechnął się szeroko. 
Nie miał wyjścia. Nastrój tego
człowieka był zaraźliwy. Kiedy marszczył czoło, ciemne chmury strachu i gniewu szły w ślad 
za nim i dotykały każdego na jego drodze. Kiedy się uśmiechał, każdy miał ochotę się śmiać. 
Chciało się być jednym z jego ludzi. Gajusz uświadomił sobie wielkość Mariusza i po raz 
pierwszy zadał sobie pytanie, czy on sam kiedykolwiek zyska taką lojalność.
-To było jednocześnie przerażające i podniecające - odpowiedział, niezdolny powstrzymać 
uśmiechu wypełzającego na usta.

-Wspaniale! Niektórzy tego nie czują, rozumiesz. Oni jedynie operują suchymi liczbami i 
zastanawiają się, ilu trzeba ludzi, by utrzymać ten czy tamten wąwóz. Po prostu nie czują 
podniecenia. — Przeniósł wzrok na Marka, Tubruka i Kaberę. - Upijcie się albo weźcie 
kobietę, jeśli jeszcze jest jakaś wolna. Co który lubi.

Rozdział 14
169
Dzisiaj się nie pracuje i nikt nie wyjdzie stąd aż do zmierzchu. Na dzisiaj dosyć kłopotów. 
Jutro zaczniemy się zastanawiać, jak przeprowadzić pięć tysięcy żołnierzy przez pięćdziesiąt 
mil, i dalej, przez Rzym. Czy znacie się na dostawach?
Marek i Gajusz potrząsnęli przecząco głowami.
- Będziecie się uczyć. Bez żywności i wody, moi chłopcy, nie przeżyje najlepsza armia 
świata. O tym trzeba wiedzieć. Wszystko inne przychodzi samo. Mój dom jest waszym 
domem, pamiętajcie. Idę posiedzieć przy fontannie i się upić. - Wziął od niewolników trzy 
zalakowane dzbany wina i odszedł.
Tubruk patrzył za nim z wymuszonym uśmiechem.
-Mówią, że kiedyś, na północy Afryki, w przeddzień bitwy z pewnym dzikim plemieniem, 
Mariusz poszedł do obozu wroga, z dzbanem wina w każdej ręce. Trzeba wiedzieć, że był to 
obóz siedmiu tysięcy najokrutniejszych wojowników, z jakimi legion kiedykolwiek się 
zmierzył. Pił całą noc z wodzem plemienia, choć żaden nie znał ani słowa w drugim języku. 
Pili za życie, za przyszłość i za odwagę. Następnego ranka, zataczając się, wrócił na własne 
linie.
- Co było potem? - spytał Marek.
- Zmietli plemię z powierzchni ziemi, do ostatniego człowieka. A czego się spodziewałeś? - 
zaśmiał się Tubruk.
- Dlaczego tamten wódz go nie zabił? - dociekał Marek.
- Myślę, że polubił Mariusza. Większość ludzi go lubi.
Na dziedziniec wyszła Metella, cała w uśmiechach, i wyciągnęła dłonie do obu chłopców.
- Cieszę się, że wróciliście bezpiecznie. Chcę, byście obaj uważali ten dom za miejsce 
spokoju i schronienia.
Spojrzała w oczy Marka, a on wytrzymał jej spojrzenie.
- Czy to prawda, że wychowałeś się bez matki?
Marek z lekka poczerwieniał, niepewny, jak wiele dowiedziała się od Mariusza. Przytaknął, 
na co Metella leciutko westchnęła.
-Och, biedny chłopcze. Gdybym wiedziała, sprowadziłabym cię tu wcześniej.
Ciekawe, pomyślał Marek, czy ona wie, co legioniści zamierzają robić z jej niewolnicami. 
Metella nie za bardzo pasowała do szorstkiego świata Mariusza i jego legionu. Jaka jest jego 
matka? Po
170
Imperator
raz pierwszy przyszła mu do głowy myśl, by spróbować ją odnaleźć. Mariusz 
prawdopodobnie wiedział, gdzie przebywa, lecz to nie było pytanie, które chciałby zadać 
temu mężczyźnie. Może powie mu Tubruk, nim wrócą do majątku. Metella pogłaskała Marka 
po policzku.
- Masz za sobą ciężkie chwile, ale teraz na pewno szybko o nich zapomnisz.
Marek nieśmiało dotknął jej dłoni i wyglądało to tak, jakby oboje zrozumieli się bez słów. 
Nagle jej oczy rozbłysły łzami, odwróciła się i odeszła.
Marek popatrzył na Gajusza i wzruszył ramionami.
- Masz tu przyjaciela - powiedział Tubruk, patrząc za oddalającą się postacią. - Polubiła cię, 
to pewne.

-Jestem trochę za stary, by potrzebować matki - mruknął Marek.
- Możliwe, lecz ona nie jest za stara, by potrzebować syna.
W południe przy bramach zrobiło się zamieszanie. Kilku legionistów sięgnęło po miecze, na 
wypadek gdyby nadchodził odwet za poranne wydarzenia. Gajusz i Marek wybiegli na 
dziedziniec z całą resztą i stanęli jak wryci.
Na żelaznych sztachetach ogrodzenia wisiał Reniusz i zawodził jakąś żałobną pieśń. 
Przytrzymywał się poprzeczki, a jego tunika była przesiąknięta winem i drobinami wymiocin. 
Jeden ze strażników coś do niego mówił. Gajusz i Marek, z Tubrukiem w odwodzie, już 
biegli na ratunek, kiedy nagle Reniusz schwycił strażnika za włosy i przyciągnął głowę do 
metalu z głośnym szczęknięciem. Strażnik padł na ziemię nieprzytomny, a jego koledzy 
zaczęli gniewnie krzyczeć.
- Wpuśćcie go i zabijcie! - wrzasnął jeden z mężczyzn, ale drugi powiedział, że to pułapka 
Sulli, zastawiona po to, by otworzyli bramę.
Strażnicy zaczęli się naradzać, a do żelaznych sztachet zbliżyli się Gajusz z Markiem.
- Możemy ci pomóc? - spytał Marek, unosząc brwi w grzeczny znak zapytania, na co Reniusz 
wymamrotał ze złością:
- Nadzieję cię na własny miecz, ty synu dziwki. Marek wybuchnął śmiechem.

Rozdział 14
171
- Otwórzcie bramę - zawołał Gajusz do strażników. - To Reniusz, on jest ze mną.
Strażnicy ani drgnęli, dając jasno do zrozumienia, że w tym domu nie Gajusz wydaje rozkazy. 
Kiedy chłopiec zbliżył się do bramy, jeden z nich zagrodził mu drogę i potrząsnął głową.
Marek przesunął się chyłkiem do przodu i szepnął strażnikowi kilka słów.
Mężczyzna był w połowie odpowiedzi, kiedy Marek wyrżnął go głową w brzuch i powalił 
prosto w kurz. Ignorując usiłującego się podnieść strażnika, chłopak podbiegł do wielkich 
rygli i odciągnął je.
Reniusz, straciwszy oparcie w sztachetach, wpadł na dziedziniec i leżał plackiem, a jego 
zdrowa ręka zaciskała się w nerwowych skurczach. Marek zachichotał i już zamykał bramy, 
kiedy dobiegł go gładki metaliczny dźwięk obnażanego sztyletu. Zakręcił się na pięcie w 
samą porę, by zablokować przedramieniem cios rozjuszonego strażnika, wyrżnął go na odlew 
drugą ręką i raz jeszcze rozciągnął na ziemi. Zamknął bramę.
Powalonego strażnika natychmiast zastąpili dwaj inni, gotowi się z nim rozprawić, lecz w tej 
samej chwili rozległo się głośne „Stać!" i wszyscy na sekundę zamarli. Na dziedziniec 
wyszedł Mariusz, trzeźwy, jakby co najmniej od dwóch godzin nie wziął do ust kropli wina. 
Kiedy się zbliżył, dwaj mężczyźni i Marek mierzyli się wzrokiem.
- Bogowie! Co też się dzieje w moim domu? - Mariusz podszedł do jednego z mężczyzn i 
położył mu dłoń na ramieniu.
- Chodzi o Reniusza - powiedział Gajusz. - Przyjechał z nami z majątku.
Mariusz spojrzał na rozciągniętą na gołym bruku, spokojnie śpiącą postać.
-Nigdy nie pił, kiedy był gladiatorem. Sądząc po dzisiejszych efektach, nietrudno zrozumieć 
dlaczego. A tobie co się stało?
Pytanie padło pod adresem strażnika, który wracał na swój posterunek zakrwawiony. Jego 
oczy ciskały iskry, wiedział jednak, że Mariuszowi lepiej się nie skarżyć.
- Zaczepiłem twarzą o bramę, kiedy ją otwierałem — powiedział powoli.
172
Imperator
- Fajtłapa z ciebie, Fulwio. Trzeba było pozwolić, by ci pomógł mój siostrzeniec.
Przesłanie było wyraźne. Mężczyzna kiwnął głową i otarł resztkę krwi z twarzy.

-No to wszystko sobie wyjaśniliśmy. Teraz ty i ty - Mariusz wskazał palcem na Gajusza i 
Marka - pójdziecie ze mną do mojego gabinetu. Musimy przedyskutować parę rzeczy.
Odczekał, aż chłopcy wyjdą przed niego, i ruszył za nimi. Zawołał przez ramię:
- Zabierzcie stąd tego starca, niech się gdzieś prześpi spokojnie. I zamknąć mi tę przeklętą 
bramę na wszystkie rygle.
Marek zerknął na stojących w pobliżu legionistów i zauważył, że wszyscy się śmieją, czy 
złośliwie, czy szczerze ubawieni - nie mógłby powiedzieć.
Mariusz otworzył drzwi gabinetu i wpuścił chłopców do środka. Ściany pokoju obwieszone 
były mapami Afryki, imperium i samego Rzymu. Zamknął drzwi cicho i stanął z nimi twarzą 
w twarz. Jego oczy były zimne i Gajusz poczuł ukłucie strachu, kiedy ciemne spojrzenie 
skupiło się na nim.
- Myślałeś, że co tam robisz? - Mariusz syknął przez zaciśnięte zęby.
Gajusz otworzył usta, by powiedzieć, że wpuszczał Reniusza, ale się rozmyślił.
- Przepraszam. Powinienem poczekać na ciebie. Mariusz walnął ciężką pięścią o biurko.
- Czy zdajesz sobie sprawę, że gdyby Sulla miał na ulicy dwudziestu wyborowych żołnierzy, 
czekających na taką okazję, najprawdopodobniej już byś nie żył?
Gajusz rozpaczliwie poczerwieniał. Mariusz obrócił się do Marka.
- A ty? Dlaczego zaatakowałeś Fulwia?
- Gajusz polecił otworzyć bramę. Ten człowiek go zignorował. Sprawiłem, że brama się 
otworzyła.
W Marku nie było cienia uległości. Patrzył na mężczyznę i wytrzymywał jego wzrok bez 
jednego mrugnięcia. Wódz podniósł brwi z niedowierzaniem.
172
Imperator
- Fajtłapa z ciebie, Fulwio. Trzeba było pozwolić, by ci pomógł mój siostrzeniec.
Przesłanie było wyraźne. Mężczyzna kiwnął głową i otarł resztkę krwi z twarzy.
-No to wszystko sobie wyjaśniliśmy. Teraz ty i ty - Mariusz wskazał palcem na Gajusza i 
Marka - pójdziecie ze mną do mojego gabinetu. Musimy przedyskutować parę rzeczy.
Odczekał, aż chłopcy wyjdą przed niego, i ruszył za nimi. Zawołał przez ramię:
- Zabierzcie stąd tego starca, niech się gdzieś prześpi spokojnie. I zamknąć mi tę przeklętą 
bramę na wszystkie rygle.
Marek zerknął na stojących w pobliżu legionistów i zauważył, że wszyscy się śmieją, czy 
złośliwie, czy szczerze ubawieni - nie mógłby powiedzieć.
Mariusz otworzył drzwi gabinetu i wpuścił chłopców do środka. Ściany pokoju obwieszone 
były mapami Afryki, imperium i samego Rzymu. Zamknął drzwi cicho i stanął z nimi twarzą 
w twarz. Jego oczy były zimne i Gajusz poczuł ukłucie strachu, kiedy ciemne spojrzenie 
skupiło się na nim.
- Myślałeś, że co tam robisz? - Mariusz syknął przez zaciśnięte zęby.
Gajusz otworzył usta, by powiedzieć, że wpuszczał Reniusza, ale się rozmyślił.
- Przepraszam. Powinienem poczekać na ciebie. Mariusz walnął ciężką pięścią o biurko.
- Czy zdajesz sobie sprawę, że gdyby Sulla miał na ulicy dwudziestu wyborowych żołnierzy, 
czekających na taką okazję, najprawdopodobniej już byś nie żył?
Gajusz rozpaczliwie poczerwieniał. Mariusz obrócił się do Marka.
- A ty? Dlaczego zaatakowałeś Fulwia?
-Gajusz polecił otworzyć bramę. Ten człowiek go zignorował. Sprawiłem, że brama się 
otworzyła.
W Marku nie było cienia uległości. Patrzył na mężczyznę i wytrzymywał jego wzrok bez 
jednego mrugnięcia.
Wódz podniósł brwi z niedowierzaniem.
Rozdział 14

173
- Spodziewałeś się po nim, weteranie trzydziestu potyczek, że usłucha rozkazu 
czternastoletniego gołowąsa?!
-Ja... nie pomyślałem o tym. - Markowi po raz pierwszy zabrakło pewności siebie.
Wódz znów zwrócił się do Gajusza.
-Jeśli poprę cię w tej sprawie, stracę szacunek moich ludzi. Oni wiedzą, że popełniłeś błąd, i 
są ciekawi, co ja z tym zrobię.
Serce w Gajuszu zamarło.
-Jest pewien sposób na wybrnięcie z kłopotów, ale będzie was to drogo kosztowało. Fulwio 
jest mistrzem w walce na pięści w swojej centurii. Dzisiaj, przez twoje poszturchiwania, 
Marku, stracił twarz. Sądzę, że zechce stanąć do przyjacielskiej walki, po prostu dla 
oczyszczenia atmosfery. W przeciwnym razie może dźgnąć cię nożem, kiedy nie będzie mnie 
w pobliżu, by go powstrzymać.
- Zabije mnie - powiedział cicho Marek.
- Nie w przyjacielskim spotkaniu. Ze względu na twój wiek, rękawice dla ochrony rąk będą 
nie z żelaza, tylko z koźlej skóry. Czy ktoś was kiedykolwiek przygotowywał do walki?
Chłopcy mruknęli pod nosem, że tak, myśląc o Reniuszu. Mariusz znów zwrócił się do 
Gajusza.
- Widzisz, wygra, czy przegra, to nieważne. Ludzie będą kochać twojego przyjaciela za samą 
odwagę, a ja nie mogę pozwolić, by mój siostrzeniec pozostawał w jego cieniu, prawda?
Gajusz kiwnął głową, domyślając się, co go czeka.
- Będziesz walczył z innym. Wszyscy są najlepsi w tej czy innej dyscyplinie i dlatego 
wybrałem ich jako eskortę w drodze do senatu. Obaj oberwiecie, ale jeśli mimo to spiszecie 
się dobrze, dzisiejszy incydent pójdzie w zapomnienie, a nawet, dzięki moim ludziom, może 
spłynie na was odrobina zaszczytu. To są miejskie szumowiny, przynajmniej większość z 
nich; nie boją się niczego i mają respekt jedynie przed siłą. Och, mogę zwyczajnie kazać 
wrócić im do obowiązków i zostawić sprawy własnemu biegowi, pozwalając wam kryć się w 
cieniu mojego autorytetu, ale tak nie będzie, prawda? - Na widok zasępionych twarzy obydwu 
prychnął nagle: -Uśmiechnąć się, chłopcy. No, dalej. Nie macie innego wyjścia, więc 
dlaczego, za jednym zamachem, nie mielibyście plunąć w twarz staremu Jowiszowi?
174
Imperator
Popatrzyli na siebie i obaj jednocześnie się uśmiechnęli. Mariusz zaśmiał się znowu.
- Pluniecie. Za dwie godziny. Powiem moim ludziom i ogłoszę przeciwników. To da 
Reniuszowi czas na wytrzeźwienie. Myślę, że zechce coś takiego zobaczyć. Na wszystkich 
bogów, ja już chcę! Odmaszerować!
Nim Gajusz i Marek, wlokąc się noga za nogą, wrócili do swoich kwater, ich początkowa 
beztroska przepadła bez śladu, za to żołądki popadły w chorobliwe zamieszanie.
-Hej! Zdajesz sobie sprawę, że położę na łopatki mistrza centurii? Na wszystkich bogów 
podziemi, zamierzam wygrać ten pojedynek. Udało mi się uderzyć go raz, uda się i drugi. 
Jedno dobre uderzenie i po wszystkim.
-Ale tym razem on będzie się tego spodziewał - zauważył posępnie Gajusz. - Mnie 
prawdopodobnie dostanie się ta wielka małpa, którą Mariusz oprowadzał za głowę po 
dziedzińcu; to byłby żart w jego guście.
-Wielcy mężczyźni są powolni. Ty jesteś szybki w zwarciu, ale musisz się trzymać poza 
zasięgiem ich ramion. Żołnierze są ciężcy, a to znaczy, że mogą uderzać mocniej niż my. 
Bądź w ciągłym ruchu, to ich zmęczy.
- Idziemy na pewną śmierć - jęknął Gajusz.
- Tak, chyba tak.
Tubruk spokojnie wysłuchał relacji chłopców.

- Spodziewałem się czegoś takiego. Mariusz uwielbia zawody i zawsze je urządza między 
swoimi ludźmi a żołnierzami z innych legionów. To po prostu jego styl... trochę zachęty, 
sporo krwi i wszystko jest zapomniane i przebaczone. Na szczęście nie wypiliście więcej niż 
kubek wina. No, dalej, dwie godziny na rozgrzewkę i przygotowanie to niedużo. Weźcie się 
do roboty. Niech któryś z niewolników wskaże wam salę do ćwiczeń, ja tymczasem 
poszukam rękawic. Jeszcze jedno... nie zawiedźcie Mariusza. Zwłaszcza ty, Gajuszu. Jesteś 
jego krewnym, musisz dać dobre widowisko.
- Rozumiem - odpowiedział ponuro Gajusz.
- Zatem  ruszamy.   Każę   kilku   niewolnikom  polać  Reniusza zimną wodą... z daleka, żeby 
nie wpadł w szał.

Rozdział 14
175
-A co mu się stało? Dlaczego był pijany o tak wczesnej godzinie? - zainteresował się nagle 
Gajusz.
-Nie wiem. I nie rozpraszać mi się teraz. Wieczorem spytasz
0 to samego Reniusza. A teraz jazda!
Podczas gdy cała reszta Rzymu przesypiała słodko popołudniowy upał, ludzie z legionu 
Mariusza zebrali się w największej sali do ćwiczeń, podpierając ściany, śmiejąc się, wdając w 
pogawędki
1  sącząc chłodne piwo i soki owocowe. Mariusz obiecał, że po walkach zasiądą do 
dziesięciodaniowej uczty z dobrym jedzeniem i winem, nastroje więc były swobodne i 
pogodne. Tubruk stał z Markiem i Gajuszem, masując barki to jednemu, to drugiemu. Kabera 
siedział na stołku z nieprzeniknioną twarzą.
- Obaj są praworęczni - mówił cicho Tubruk. - Fulwia znacie; ten drugi, Decidus, jest 
mistrzem w rzucaniu oszczepem. Ma bardzo silne ramiona, choć na szybkiego nie 'wygląda. 
Trzymaj się z daleka, niech on podchodzi do ciebie.
Marek i Gajusz przytaknęli. Spod opalonej skóry jednego i drugiego przezierała bladość.
-Pamiętajcie, zasada jest taka: stać na nogach wystarczająco długo, by pokazać silne nerwy. 
Jeśli któryś upadnie, ma się podnieść. Jak znajdziecie się w prawdziwych kłopotach, przerwę 
walkę, lecz Mariuszowi to się nie spodoba, będę więc musiał działać ostrożnie. - Położył ręce 
na ich ramionach. - Obaj macie talent i odwagę, i refleks. Reniusz obserwuje. Nie zawiedźcie 
nas.
Obaj chłopcy popatrzyli tam, gdzie siedział Reniusz, z przywiązanym do pasa bezużytecznym 
ramieniem. Włosy jeszcze miał wilgotne, a twarz płonęła żądzą mordu.
Legioniści za wiwatowali na wejście Mariusza. Wódz podniósł ręce i wszyscy ucichli.
- Spodziewam się, że moi ludzie dadzą z siebie wszystko, lecz wiedzcie, że pieniądze stawiam 
na siostrzeńca i jego przyjaciela. Dwa zakłady, po dwadzieścia pięć auerusów na każdego. 
Czy ktoś poza mną stawia?
Zapadła cisza. Pięćdziesiąt sztuk złota było olbrzymią stawką jak na prywatną walkę, lecz kto 
mógł się oprzeć? Zebrani mężczyźni opróżnili sakiewki, a kilku poszło do swoich kwater, po 
więcej
176
Imperator

monet. Po chwili zebrano właściwą sumę i razem ze swoimi Mariusz trzymał w wielkiej dłoni 
sto aureusów — dość, by kupić małe gospodarstwo lub rumaka, całą zbroję i broń.
- Potrzymasz naszą sakiewkę, Reniuszu? - spytał Marek.

- Potrzymam - odpowiedział poważnie gladiator. Wyglądało na to, że otrząsnął się z pijackiej 
niemocy, mimo to nie próbował się podnieść i czekał, aż Marek przyniesie mu pieniądze.
Fulwiowi i Decidusowi żołnierze Mariusza zgotowali prawdziwą owację. Nie było 
wątpliwości, kogo będą zagrzewać do walki.
Obaj mężczyźni mieli na sobie jedynie ciasne przepaski, podtrzymywane na biodrach 
szerokim pasem. Decidus miał ramiona i budowę ciała widywane zwykle na posągach na 
forum. Gajusz nie dopatrzył się w nim żadnej słabości. Fulwio nie zamachał do zebranych. 
Nos miał przewiązany kawałkiem płótna, wargi spuchnięte i złe spojrzenie.
Gajusz szturchnął Marka.
-Chyba złamałeś mu nos. Będzie się spodziewał, że dołożysz w to samo miejsce. Wiedz o tym 
i wyczekuj na dobrą sposobność.
Marek przytaknął szybko, pochłonięty, jak Gajusz chwilę wcześniej, obserwowaniem 
swojego przeciwnika.
Mariusz wzniósł ręce, aby zwrócić na siebie uwagę i uciszyć zgiełk żołnierzy.
- Pierwszą walkę stoczą Marek i Fulwio. Pojedynek się kończy, gdy któryś upadnie na kolana, 
a tym bardziej na plecy. Gdy nie będzie mógł się podnieść, walkę uznam za skończoną i 
zacznie się następna. Podejdźcie na swoje pozycje.
Fulwio i Marek stanęli po obu stronach wodza.
- Zaczynacie na głos rogu. Powodzenia.
Mariusz statecznym krokiem odszedł na linię boczną, obstawioną jego ludźmi, i dał znak 
jednemu, by zadął w róg, zwykle używany w bitwach. Zapadła cisza i róg zabrzmiał czystą 
nutą.
Marek rozluźnił ramiona, zakołysał głową z boku na bok i zrobił krok do przodu. Ręce 
trzymał wysoko, tak jak uczył Reniusz; Fulwio miał pięści nie zaciśnięte i lekko pochylone 
ramiona. Zakołysał się, kiedy Marek zaatakował lewą ręką, i ciosy trafiły w próżnię. Jedna z 
pięści zwinęła się błyskawicznie, wystrzeliła i uderzyła Marka prosto w pierś. Chłopakowi 
dech zaparło z bólu, przegiął się

Rozdział 14
177
do tyłu, ale zacisnął zęby i ruszył znowu. Wyprowadził szybkie uderzenie, poprawił prawym 
prostym, lecz Fulwio znów usunął się z drogi jednym krokiem i grzmotnął w to samo miejsce 
prawą pięścią. Marek poczuł, jak jego ciało eksploduje bólem.
Mężczyźni zaczęli wiwatować i tylko Gajusz, Tubruk i Kabera trzymali stronę młodszego 
zawodnika. Fulwio uśmiechnął się, a Marek zaczął myśleć. Legionista był szybki i trudno go 
było trafić. Na razie to Marek wykonywał całą robotę, nie osiągając nic za włożony wysiłek. 
Warknął ze złości i skoczył do przodu, z odwiedzioną prawą ręką. Dostrzegł, że Fulwio 
zwiera się w sobie i nagle odsuwa i że cios, który powinien zwalić go z nóg, mija się z jego 
szczęką. Marek uderzył błyskawicznie w nos Fulwia i poczuł chrzęst kości. W tej samej 
sekundzie otrzymał cios w bok głowy i ogłuszony upadł na drewnianą podłogę.
Ciężko dysząc, podniósł się na jedno kolano i spojrzał na Fulwia, który stał parę kroków 
dalej. Z nosa legionisty znów płynęła krew, a on sam miał wygląd mordercy.
Na Marka spadł grad ciosów. Usiłował najgorsze odpierać i trzymać dystans, lecz 
wszechobecny Fulwio obijał mu pięściami żołądek i nerki ze wszystkich stron, siekł i rąbał na 
kawałki i w końcu, kiedy ból przygarbił chłopca, posłał mu na głowę kilka sierpowych. 
Marek zachwiał się i upadł ponownie. Pierś falowała mu ciężko, w ustach czuł smak krwi, a 
lewe oko zamknęło się opuchlizną pod atakiem prawego prostego Fulwia.
Podniósł się po raz drugi i cofnął trzy kroki, aby zyskać na czasie. Fulwio szedł na niego 
nieustępliwie, poruszając głową i ciałem z boku na bok, jakby wypatrywał najlepszego do 

uderzenia miejsca. Ten człowiek przypominał węża na chwilę przed ukąszeniem i Marek 
wiedział, że gdy upadnie następnym razem, już się nie podniesie. Ogarnął go gniew. Pochylił 
się odruchowo, aby uniknąć pierwszego ciosu, drugi odbił barkiem i z całej siły wbił prawą 
pięść w twardy żołądek mężczyzny. Usłyszał syk bólu.
Usiłował powtórzyć cios, lecz Fulwio był szybszy i wyprowadził lewy prosty na jego szczękę. 
Markowi w oczach pociemniało i kolejny raz runął na podłogę, ledwo czując pod sobą twarde 
drewno desek. Na czworakach, dysząc jak zwierzę, czekał na dalszy ciąg.
178
Imperator
Fulwio, któremu wciąż było mało, zamachał niecierpliwie rękawicą. Marek opuścił oczy na 
podłogę, jakby tam szukał odpowiedzi, czy powinien się podnieść. Z ust kapała mu krew i 
zbierała się w małą kałużę.
Niech mu będzie, pomyślał. Spróbuję jeszcze raz.
Ale tym razem Fulwio nie ruszył do przodu. Szczerzył zęby i kiwał na Marka. Chłopak 
zacisnął szczęki. Był gotów położyć tego człowieka na plecy raz jeszcze, choćby sam miał 
przez to zginąć. Wyobraził sobie obie dłonie Fulwia, zaciskające się na rękojeściach, kiedy 
każde zwarcie mogłoby się równać śmierci. Poczuł, jak duch w nim rośnie. Umiał walczyć na 
miecze i sztylety, dlaczego więc ta walka była inna? Zakołysał się lekko, chcąc skusić Fulwia 
do ataku. Większość jego ćwiczeń ze sztyletami obracała się wokół kontruderzeń i czekał, by 
jego przeciwnik wymierzył kolejny cios. Fulwio szybko stracił cierpliwość i zaczął młócić 
pięściami.
. Marek obserwował je i kiedy prawa wystrzeliła prosto na niego, wybił ją lewym 
przedramieniem, a swoją prawą wbił Fułwiowi w brzuch. Fulwio chrząknął i wypuścił lewą, 
lecz tym razem Marek schylił głowę i uderzenie prześliznęło się nad nim, na ułamek sekundy 
pozostawiając Fulwia bez osłony. Marek posłał cios lewą pięścią, głowa Fulwia odskoczyła 
do tyłu i ledwo zdążyła wrócić na miejsce, kiedy Marek wyprowadził swoją prawą i umieścił 
ją raz jeszcze na złamanym nosie.
Zanim Marek poczuł jakiekolwiek zadowolenie, przeciwnik skoczył na równe nogi i 
wyprowadził cały ciąg uderzeń, poruszając się przy tym chyba dwa razy szybciej niż 
dotychczas. Marek runął na podłogę po dwóch pierwszych ciosach i zarobił dwa więcej, kiedy 
leżał. Tym razem nie wstał i nie słyszał okrzyków radości ani rogu, kiedy Mariusz dał znak, 
aby skończyć pojedynek.
Fulwio podniósł triumfalnie ramiona, a Mariusz smutno opuścił głowę. Sakiewka z 
pięćdziesiątką złotych monet poszła w ręce legionistów. Ci zbili się w ciasną gromadkę i 
potem, kiedy zapadła cisza, jeden z nich zwrócił mieszek Mariuszowi.
- Postawimy wygraną na następnego, panie, jeśli pozwolisz -powiedział.
Mariusz skrzywił się, udając przerażonego, lecz zgodził się i po-
JL
Rozdział 14
179
wiedział, że przebije zakład. Mężczyźni po raz kolejny zgotowali mu owację.
Marek obudził się, kiedy Tubruk polał mu twarz kubkiem wina.
- Zwyciężyłem? - spytał niewyraźnie przez spuchnięte wargi. Tubruk się roześmiał i otarł mu 
twarz z krwi i wina.
-Ani w połowie, choć mimo to byłeś wspaniały. Na dobrą sprawę mógłbyś go nawet nie 
tknąć.
- Ale mi się udało, i to nieźle - wymamrotał chłopak, uśmiechając się i krzywiąc przy każdym 
rozciągnięciu warg. - Dokopałem mu w sam tyłek.
Marek rozejrzał się, gdzie by tu splunąć, i nie znajdując niczego poręcznego, przełknął kleistą 
papkę z flegmy i krwi. Bolała go każda cząstka ciała, bardziej niż wtedy, gdy dał się związać 

Sweto-niuszowi. Zaczął się zastanawiać, czy kiedy wyzdrowieje, znów będzie przystojny, 
lecz przechodzący obok Fulwio przerwał tok jego myśli.
- Dobra walka. Postawiłem na siebie trzy sztuki złota. Jesteś bardzo szybki. Za kilka lat 
możesz być naprawdę niebezpieczny.
Marek przytaknął i wyciągnął dłoń. Fulwio popatrzył na nią, a potem krótko nią potrząsnął i 
wrócił do mężczyzn, a ci wiwatowali na jego cześć.
-Weź ten gałganek i przyłóż go sobie do twarzy, bo się wykrwawisz - ciągnął pogodnie 
Tubruk. - Trzeba ci zszyć łuk brwiowy, ale najpierw musimy go naciąć, żeby zeszła 
opuchlizna.
- Najpierw chcę zobaczyć, jak walczy Gajusz.
-Jasne. - Tubruk odszedł, śmiejąc się sam do siebie, a Marek, zezując zdrowym okiem, 
popatrzył w ślad za nim.
Gajusz zacisnął pięści i czekał na Tubruka. Jego przeciwnik już zajął miejsce i 
przygotowywał się do walki, rozciągając muskularne ramiona i nogi.
-Jest w nim coś ze zwierzęcia - szepnął, kiedy Tubruk stanął u jego boku.
-Prawda, ale to nie pięściarz. Dopóki nie wejdziesz w drogę tym jego wielkim cepom, masz 
pewne szansę. Ale jak cię dopadnie, zdmuchnie jak świecę. Trzymaj się z daleka i cały czas 
krąż dookoła niego.
-1 to wszystko? - zdziwił się Gajusz.
180
Imperator
-Jak ci się uda, wyrżnij go w jądra.
- Tubruku, twoje serce nie jest sercem uczciwego człowieka. -Nie, moje serce jest sercem 
niewolnika i gladiatora. Stawiam
na ciebie dwa aureusy i chcę wygrać.
- Czy stawiałeś na Marka?
- Oczywiście, nie. W przeciwieństwie do Mariusza, nie wyrzucam pieniędzy.
Mariusz wyszedł na środek i jeszcze raz zawołał o ciszę.
-Po tej rozczarowującej przegranej pieniądze przechodzą na następną walkę. Decidusie i 
Gajuszu, zajmijcie swoje pozycje. Te same reguły. Zaczynacie na głos rogu. - Odczekał, aż 
obaj staną naprzeciw siebie, odszedł pod ścianę i założył ręce na piersiach.
Kiedy zabrzmiał róg, Gajusz wkroczył do walki i wyrżnął pięścią w gardło Decidusa. 
Wielkolud wydał z siebie zdławiony jęk i przycisnął obie dłonie do szyi, w śmiertelnej męce. 
Gajusz doprawił go w podbródek, ukośnym sierpowym. Decidus opadł na kolana, a następnie 
zwalił się do przodu. Jego oczy były szkliste, a spojrzenie puste. Gajusz wrócił powoli do 
swojego stołka i usiadł. Uśmiechał się spokojnie, a siedzący niedaleko Reniusz przypomniał 
sobie taki sam spokojny uśmiech na twarzy dziecka, które podnosił z lodowatej wody w 
zakolu rzeki. Oczy pojaśniały mu z radości. Potrząsnął energicznie głową na znak aprobaty, 
ale Gajusz tego nie widział.
Po sekundzie grobowej ciszy mężczyźni wypuścili wstrzymywane w płucach powietrze i w 
jednej chwili podniósł się zgiełk głosów i posypały przekleństwa, kiedy gracze zdali sobie 
sprawę z przegranych zakładów.
Mariusz podszedł do leżącego plackiem mężczyzny i przyłożył mu dłoń do szyi. Znowu 
zrobiło się cicho. W końcu kiwnął głową.
- Serce bije. Będzie żył. Na drugi raz niech przyciska podbródek do szyi.
Mężczyźni zgotowali dla zwycięzcy owację, chociaż bez przekonania.
Mariusz, z uśmiechem od ucha do ucha, zwrócił się do zebranych:
-Jeśli macie apetyt, to w jadalni czeka suta kolacja. Ucztujemy w nocy, jutro wracamy do 
planowania i pracy.

Rozdział 14
181
Ocucony Decidus dał się wynieść, potrząsając głową w absolutnym oszołomieniu. Reszta 
oddaliła się tuż za nim, zostawiając Marka i Gajusza samych z wodzem. Reniusz nie podniósł 
się z miejsca i Kabera też trwał na swoim, a jego twarz płonęła ciekawością.
-Wspaniale, chłopcy, zarobiliście dla mnie kupę pieniędzy! — zagrzmiał Mariusz i roześmiał 
się na całe gardło. - Ich twarze! Widzieliście ich twarze? Dwóch gołowąsów i jeden z nich 
doko-puje Fulwiowi w tyłek... — Śmiech nie pozwolił mu dokończyć. Zawładnął nim całym. 
Trzęsąc się ze śmiechu jak z gorączki, oparł się
0 ścianę i wielką dłonią wycierał toczące się po czerwonej twarzy łzy.
Reniusz wstał, chwiejąc się z lekka. Podszedł do Marka i Gajusza
1 klepnął każdego po ramieniu.
- Zaczęliście pracować na swoje imiona - powiedział spokojnie.
ROZDZIAŁ XV
W noc przed triumfem w obozie legionu Pierworodnych panował absolutny spokój. Gajusz 
siedział przy jednym z ognisk i ostrzył sztylet, który kiedyś należał do jego ojca. Otaczające 
go zewsząd ognie i odgłosy siedmiu tysięcy żołnierzy i obozowej świty sprawiały, że 
ciemność pulsowała życiem i radością. Obozowali na otwartym terenie, mniej niż pięć mil od 
bram miasta. Przez ostatni tydzień polerowano zbroje, woskowano skóry, zaszywano i łatano 
ubrania. Konie oporządzano tak długo, aż błyszczały jak świeże kasztany. Przygotowania do 
wymarszu miały swoją wagę i znaczenie; nie tolerowano żadnych niedociągnięć i żaden 
żołnierz nie chciał, by go zostawiono, kiedy reszta wmaszeruje na ulice Rzymu.
Ludzie byli dumni z Mariusza i z samych siebie. W obozie nie było fałszywej skromności; 
wszyscy wiedzieli, że i oni, i on zasługują na uhonorowanie.
W jasnym kręgu światła pojawił się Marek i usiadł na ławce. Gajusz przerwał swoje zajęcie. 
Popatrzył w płomienie, lecz się nie uśmiechnął.
-Jakie wieści? - spytał gniewnie, nie odwracając głowy.
- Odjeżdżam jutro o świcie - odpowiedział Marek. On także patrzył w ogień. - Dobrze wiesz, 
że nie mogło mnie spotkać nic lepszego. Mariusz dał mi na drogę list polecający. Chcesz go 
przeczytać?
Gajusz przytaknął i Marek podał mu zapisany zwój.
Rozdział 15
183
Polecam ci, Karaku, tego młodego człowieka. Za parę lat będzie z niego wyborowy żołnierz. 
Jest inteligentny i ma doskonały refleks. Uczył go Reniusz, który będzie mu towarzyszył do 
twojego obozu. Powierz mu odpowiedzialne zadanie, kiedy dowiedzie, że potrafi mu sprostać. 
Jest przyjacielem mojej rodziny.
Mariusz. Legion Pierworodnych
-Wspaniałe słowa. Życzę ci powodzenia - powiedział gorzko Gajusz, kiedy skończył czytać i 
zwrócił zwój Markowi.
Marek się żachnął.
-Wspaniałe? Fantastyczne! Twój wuj daje mi przepustkę do innego legionu. Nie rozumiesz, 
co to dla mnie znaczy. Oczywiście chciałbym zostać z tobą, lecz ty będziesz przerabiał lekcje 
polityki w senacie, a potem zajmiesz wysoką pozycję w armii i w kolegiach kapłańskich. Ja 
nie mam nic prócz zdolności i rozumu, i tego, w co mnie wyposażył Mariusz. Bez jego opieki 
skończyłbym jako strażnik świątyni, a tak mam szansę do czegoś dojść. Zazdrościsz mi?
-Wiem, że musisz tak postąpić; po prostu nigdy nie przypuszczałem, że przyjdzie mi stanąć 
oko w oko z Rzymem samemu. Zawsze liczyłem na ciebie i tak właśnie wyobrażałem sobie 
przyjaźń.

Marek objął go mocno ramieniem.
- Zawsze byłem i będę twoim najlepszym przyjacielem. Jeżeli kiedykolwiek znajdziesz się w 
potrzebie, tylko zawołaj, a przyjdę. Pamiętasz pakt, który zawarliśmy przed przybyciem do 
miasta? Nigdy się nie opuścimy i zawsze będziemy sobie ufać. Tak przysiągłem i nigdy tej 
przysięgi nie złamię.
Gajusz nie spojrzał na niego. Marek cofnął ramię. -Możesz sobie zatrzymać Aleksandrię - 
powiedział z łaskawą miną.
Gajuszowi zaparło dech.
- Pożegnalny podarunek? Ależ hojny z ciebie przyjaciel! Jesteś dla niej za brzydki, jak mi 
wczoraj powiedziała. Lubi twoje towarzystwo jedynie dla kontrastu. Przy twoim małpim 
pysku robi się piękniejsza.
Marek zgodził się wesoło.
-Masz rację, zdaje się, że ona chce mnie tylko do łóżka. Ty
184
Imperator
mógłbyś jej czytać wiersze, podczas gdy ja pokazałbym jej parę pozycji.
Gajusz najpierw zachłysnął się z oburzenia, a potem wyszczerzył do przyjaciela wszystkie 
zęby.
- Kiedy ciebie zabraknie, będę jedynym, który pokaże jej jakiekolwiek pozycje. - 
Jakiekolwiek? Ale jakie? Potrafił wymyślić jedynie dwie.
- Będziesz niczym tępy wół, po mnie, z moimi doświadczeniami. Mariusz jest hojny we 
wszystkim.
Gajusz popatrzył na niego, próbując wysondować, jak wiele z tego, co mówi, to zwykłe 
przechwałki. Wiedział, że Marek jest ulubieńcem młodych niewolnic Mariusza, i rzadko 
można go zastać w jego pokoju. Własnych uczuć Gajusz nie umiał sprecyzować. Czasami 
pragnął Aleksandrii aż do bólu, czasami miał ochotę uganiać się po korytarzach za 
niewolnicami tak jak Marek. Wiedział, że jeśli kiedykolwiek potraktuje ją jak niewolnicę, 
może stracić coś bardzot cennego. Niewolnicę kupuje się za sztukę srebra. Na myśl, że Marek 
mógł dostać to, czego on sam pragnął, krew się w nim burzyła.
W jego myśli wdarł się cichy głos Marka.
- Za parę lat będziesz potrzebował przyjaciół, mężczyzn, którym będziesz mógł zaufać. Obaj 
się przekonaliśmy, jaką władzę posiada twój wuj, i myślę, że marzy nam się obu, by jej 
posmakować.
Gajusz milczał i Marek mówił dalej:
- Więc powiedz mi, czym będzie dla ciebie jakiś pozbawiony środków do życia syn miejskiej 
prostytutki? W nowym legionie mogę zdobyć sławę i fortunę, a jak już je zdobędę, wspólnie 
zaplanujemy przyszłość.
- Rozumiem. I nigdy nie zapomnę o naszej przysiędze. - Gajusz milczał przez chwilę, a potem 
potrząsnął głową, jakby chciał pozbyć się myśli o Aleksandrii. - Gdzie będziesz stacjonował?
-Jestem przydzielony do Czwartego Macedońskiego. Udajemy się obaj z Reniuszem do 
Grecji... ojczyzny cywilizacji, jak mówią. Nie mogę się doczekać, kiedy zobaczę pierwszy 
obcy ląd. Słyszałem, że tamtejsze kobiety zrzucają szaty i ścigają się nago. Od czegoś takiego 
może ci paść na umysł. Zresztą nie tylko na umysł. -

/
Rozdział 15
185
Zaśmiał się i Gajusz mu zawtórował, choć raczej mdło, wciąż myśląc o Aleksandrii. Czyżby 
mu się oddała?
- Cieszę się, że Reniusz cię odprowadza. Wyjazd pozwoli mu zapomnieć o kłopotach.

Marek skrzywił się.
- To prawda, ale nie sądzę, by był dobrym kompanem. Od kiedy zjawił się pijany u Mariusza, 
wciąż nie może się pozbierać, choć to zrozumiałe.
-Tak, to zrozumiałe. Gdyby niewolnicy spalili mój dom, ja też bym nie mógł. Poza tym 
zabrali mu oszczędności całego życia. Na nic zdało się chowanie ich pod podłogą. No cóż, 
niewolnicy kradnący oszczędności starego człowieka to wcale nie najchwalebniej-szy 
rozdział w naszej historii. Ale, ale, czy zauważyłeś, Reniusz to już nie jest ten sam stary 
człowiek, prawda?
Marek spojrzał na niego z ukosa. Nigdy nie opowiedział mu tamtej historii, lecz Gajusz nie 
potrzebował słów.
- Kabera? - spytał teraz. Marek kiwnął głową potakująco.
-Tak myślałem; coś podobnego zrobił i ze mną, kiedy byłem ranny. To człowiek, którego 
warto mieć w pobliżu.
- Cieszę się, że zostaje z tobą. On wierzy w twoją przyszłość. Powinien utrzymać cię przy 
życiu, aż wrócę okryty chwałą i obwieszony wianuszkiem pięknych kobiet, zwyciężczyń 
kolejnych wyścigów.
- Mogę cię nie poznać pod tą chwałą i tymi kobietami.
-Nic się nie bój. Nie zmienię się. Żal mi tylko, że stracę jutrzejszy triumf. Zanosi się na coś 
niezwykłego, prawda? I czy wiesz, że wybił monety ze swoją podobizną? Będzie je rozrzucał 
po całym mieście, prosto w tłum.
Gajusz zaśmiał się.
- To typowe dla mojego wuja. Lubi być rozpoznawany. Myślę, że bardziej go cieszy sława 
niż wygrana bitwa. Już teraz płaci żołnierzom tymi monetami, więc szybko obiegną Rzym. 
To powinno co najmniej zirytować Sullę i chyba o to wujowi chodzi.
Kabera i Reniusz wyszli z ciemności i przysiedli się do Marka.
- Proszę, proszę, jesteś tutaj! - powiedział stary gladiator. - A już myślałem, że się nie 
pożegnamy.
186
Imperator
Gajusz nie po raz pierwszy dostrzegł w mężczyźnie świeże siły. Reniusz wyglądał na nie 
więcej niż czterdzieści lat, góra czterdzieści pięć. Kiedy Gajusz przyjął wyciągniętą dłoń, 
uścisk Reniusza był jak pułapka.
- Jeszcze się wszyscy spotkamy - powiedział Kabera. Cała trójka popatrzyła na niego.
Kabera wyciągnął dłonie i uśmiechnął się.
- To nie przepowiednia, to moje przeczucie. Nasze ścieżki jeszcze nie dobiegły kresu.
-Cieszę się, że przynajmniej ty zostajesz. Kiedy Tubruk na powrót osiądzie w majątku, a ci 
dwaj będą w drodze do Grecji, byłbym zdany wyłącznie na siebie - rzekł Gajusz, uśmiechając 
się nieśmiało.
- Pilnuj go, stary draniu - powiedział Reniusz. - Nie po to znosiłem trudy nauczenia 
szczeniaka wymachiwać mieczem, bym usłyszał, że zginął pod kopytami jakiegoś konia. 
Trzymaj go z daleka od złych kobiet i miarkuj w piciu wina. - Zwrócił się do Gajusza i 
podniósł palec. - Ćwicz każdego dnia. Twój ojciec nigdy nie pozwalał sobie na żadną słabość, 
więc idź w jego ślady, jeśli masz przynieść miastu jakiś pożytek.
-Tak jest. A ty? Co zamierzasz robić po odstawieniu Marka do legionu?
Twarz Reniusza na mgnienie oka pociemniała.
-Nie wiem. Nie mam już pieniędzy, by przejść w stan spoczynku, więc zobaczymy... 
Wszystko w rękach bogów, jak zawsze.
Wszyscy  czterej  posmutnieli. Już  nigdy  nie  będzie  tak  jak
dawniej.

- Ruszmy się - dodał Reniusz szorstko. - Pora na spoczynek. Do świtu nie dalej jak parę 
godzin, a dzień dla każdego zapowiada się
długi.
W milczeniu podali sobie ręce, ostatni raz, i każdy poszedł do
swojego namiotu.
Następnego ranka, kiedy Gajusz się obudził, Marka i Reniusza już nie było.
Obok niego, starannie złożona, leżała szata dorosłego mężczyzny, toga virilis. Przyglądał jej 
się długo, próbując przypomnieć
186
Imperator
Gajusz nie po raz pierwszy dostrzegł w mężczyźnie świeże siły. Reniusz wyglądał na nie 
więcej niż czterdzieści lat, góra czterdzieści pięć. Kiedy Gajusz przyjął wyciągniętą dłoń, 
uścisk Reniusza był
jak pułapka.
- Jeszcze się wszyscy spotkamy - powiedział Kabera. Cała trójka popatrzyła na niego.
Kabera wyciągnął dłonie i uśmiechnął się.
- To nie przepowiednia, to moje przeczucie. Nasze ścieżki jeszcze nie dobiegły kresu.
- Cieszę się, że przynajmniej ty zostajesz. Kiedy Tubruk na powrót osiądzie w majątku, a ci 
dwaj będą w drodze do Grecji, byłbym zdany wyłącznie na siebie - rzekł Gajusz, uśmiechając 
się
nieśmiało.
-Pilnuj go, stary draniu - powiedział Reniusz. - Nie po to znosiłem trudy nauczenia szczeniaka 
wymachiwać mieczem, bym usłyszał, że zginął pod kopytami jakiegoś konia. Trzymaj go z 
daleka od złych kobiet i miarkuj w piciu wina. - Zwrócił się do Gajusza i podniósł palec. - 
Ćwicz każdego dnia. Twój ojciec nigdy nie pozwalał sobie na żadną słabość, więc idź w jego 
ślady, jeśli masz przynieść miastu jakiś pożytek.
- Tak jest. A ty? Co zamierzasz robić po odstawieniu Marka do
legionu?
Twarz Reniusza na mgnienie oka pociemniała.
- Nie wiem. Nie mam już pieniędzy, by przejść w stan spoczynku, więc zobaczymy... 
Wszystko w rękach bogów, jak zawsze.
Wszyscy czterej  posmutnieli. Już  nigdy nie  będzie  tak jak
dawniej.
- Ruszmy się - dodał Reniusz szorstko. - Pora na spoczynek. Do świtu nie dalej jak parę 
godzin, a dzień dla każdego zapowiada się
długi.
W milczeniu podali sobie ręce, ostatni raz, i każdy poszedł do
swojego namiotu.
Następnego ranka, kiedy Gajusz się obudził, Marka i Reniusza
już nie było.
Obok niego, starannie złożona, leżała szata dorosłego mężczyzny, toga tńńlis. Przyglądał jej 
się długo, próbując przypomnieć
Rozdział 15
187
sobie nauki Tubruka, jak należy ją nosić. Tunika chłopca była
0 wiele prostsza, a poza tym brzeg długiej togi szybko się brudził. Przesłanie było jasne: 
mężczyzna nie wspina się pod drzewach
1  nie brodzi w błotnistych rzekach. Chłopięce gonitwy należą już do przeszłości.
W świetle dziennym duże, dziesięcioosobowe namioty ciągnęły się w równych szeregach, 
świadcząc o dyscyplinie ludzi i ich wodza. Mariusz spędził prawie cały miesiąc na 

wykreślaniu sześ-ciomilowej trasy przez ulice miasta, kończącej się, jak i poprzednio, przy 
stopniach senatu. Zeskrobano brud z kamieni na ulicach, lecz same ulice były kręte i wąskie i 
mieściło się na nich w jednym rzędzie zaledwie sześciu ludzi lub trzy konie. Rzędów łącznie 
— żołnierzy, koni i wyposażenia - miało być blisko jedenaście setek. Po wielu scysjach ze 
swoimi dowódcami Mariusz zgodził się zostawić machiny oblężnicze w obozie - nijak nie 
zmieściłyby się w ciasnych zakrętach. Oceniano przemarsz na trzy godziny, pod warunkiem 
że po drodze nie nastąpią nieprzewidziane komplikacje.
Gdy Gajusz się umył, ubrał i zjadł śniadanie, nad horyzontem pokazało się słońce i wielkie 
gromady wybłyszczonych żołnierzy w lśniących zbrojach zajęły wyznaczone pozycje, gotowe 
do wymarszu. Gajuszowi powiedziano, że ma mieć na sobie nową togę i sandały, a broń 
zostawić w obozie. Już się zdążył przyzwyczaić do noszenia ekwipunku legionisty i bez niego 
czuł się bezbronny, lecz rozkazu posłuchał.
Sam Mariusz miał jechać na tronie, ustawionym na płaskodennym wozie zaprzężonym w 
sześć koni. Miał mieć na sobie togę w kolorze purpury. Purpurowa farba, preparowana z 
rzadko spotykanych morskich muszli, była niewiarygodnie droga, i purpurę, kolor dawnych 
królów Rzymu, mógł nosić jedynie wódz odbywający triumf.
Po wjechaniu w bramy miasta niewolnik miał wznieść nad jego głowę złocony wieniec 
laurowy i trzymać go tak aż do końca przejazdu. Przez czas trwania triumfu należało szeptać 
cztery słowa: „Pamiętaj, że jesteś śmiertelny". Ale tę sentencję Mariusz wyraźnie lekceważył.
Wóz był zrobiony przez legionowych cieśli i bednarzy i przy-
188
Imperator
stosowany do pokonywania kamiennych stopni. Ciężkie drewniane koła miały żelazne 
obręcze, a osie były świeżo naoliwione. Pozłacany trzon wozu błyszczał w porannym słońcu 
jak czyste złoto.
W ostatniej chwili przed wymarszem wódz dokonał przeglądu swoich oddziałów. Zagadywał 
wielu żołnierzy, a oni odpowiadali mu tak, jak odpowiada żołnierz, z nieruchomym, wbitym 
przed siebie wzrokiem.
W końcu wódz, z zadowoloną miną, wspiął się na wóz.
— Mieszkańcy naszego miasta nigdy nie zapomną tego dnia. Wasz widok natchnie nawet 
dzieci, by połączyć siły, które nam wszystkim zapewnią bezpieczeństwo. Będą nas 
obserwować zagraniczni posłowie i zapamiętawszy obraz naszych szeregów, będą ostrożni w 
postępowaniu z Rzymem. Będą się nam przyglądać kupcy i przyjdzie im na myśl, że życie to 
coś więcej niż zwykłe pomnażanie pieniędzy. Kobiety będą na nas patrzeć i porównywać 
swoich chuderlawych mężów do najlepszych spośród Rzymian! Zobaczycie wasze odbicia w 
oczach, które będziecie mijać. Dacie ludziom coś więcej niż chleb i parę miedziaków; dacie 
im chwałę.
W końcu mężczyźni zawiwatowali i Gajusz, sam nie wiedząc kiedy, dołączył do chóru ich 
głosów. Następnie podszedł do wozu.
- Gdzie wyznaczyłeś dla mnie miejsce, wuju? - spytał. -Tutaj, chłopcze. Stań przy moim 
prawym ramieniu, tak by
każdy wiedział, że należysz do mojej rodziny.
Gajusz uśmiechnął się od ucha do ucha i wspiął na złocony wóz. Z tak wysokiego miejsca 
mógł widzieć daleko; oczy mu zapłonęły i poczuł niespokojne dreszcze oczekiwania.
Mariusz opuścił ramię. Odezwały się rogi, a ich głos poniósł się echem przez szeregi, aż po 
daleki ostatni. Legioniści zrobili pierwszy krok na twardo ubitej ziemi.
Pozłacany pojazd otaczały twarze znane Gajuszowi z pierwszej krwawej wyprawy do senatu; 
Mariusz, nawet w dniu radości, nie rozstawał się ze swoimi wyborowymi żołnierzami. 
Pchnięcie nożem, kiedy przez ulice szedł jego legion, ryzykowałby tylko głupiec; jego ludzie 

mogli zniszczyć miasto - lecz Mariusz ich ostrzegł, że głupcy są wszędzie, i w szeregach nie 
było uśmiechów.
-Być żywym w taki dzień to cenny dar od bogów - powie-
Rozdział 15
189
dział wódz wystarczająco głośno, by głos poniósł się do najdalszych szeregów.
Gajusz przytaknął i położył dłoń na oparciu tronu.
- W mieście jest sześćset tysięcy ludzi i dzisiaj ani jeden z nich nie będzie zajmował się 
interesami. Na pewno już zaczęli wylęgać na ulice i kupować miejsca siedzące w oknach, aby 
zgotować nam owację. Drogi są zasłane świeżym sitowiem i przejdziemy po nim jak po 
dywanie przez całe sześć mil. Tylko forum jest wolne, by mogło się tam naraz zatrzymać 
nasze całe pięć tysięcy. Po złożeniu Jowiszowi ofiary z byka, a Minerwie z dzika, obaj, 
Gajuszu, udamy się do senatu, aby uczestniczyć w naszym pierwszym głosowaniu.
- W jakiej sprawie? - spytał Gajusz.
-W sprawie przyjęcia cię w szeregi nobilów i dorosłych mężczyzn - zaśmiał się wuj. - Prawdę 
mówiąc to zwykła formalność. Masz do tego prawo przez ojca i przez moją porękę. Pamiętaj, 
to miasto zostało zbudowane i trwa dzięki talentowi człowieka. Są tu stare rody, o czystej 
krwi; Sulla, na przykład, ma takie korzenie. Lecz inni wydźwignęli się sami ku szczytom 
władzy, na przykład ja. Mamy szacunek dla siły i talentu i wysoko cenimy tych, którzy 
przysparzają sławy naszemu miastu, bez względu na pochodzenie.
- Czy masz wsparcie ze strony ludzi, których nazywacie nowymi? - spytał Gajusz.
Mariusz potrząsnął głową.
-Raczej nie. Oni często są zbyt ostrożni w pokazywaniu się u boku jednego ze swoich. Wielu 
z nich wspiera Sullę, choć ci, którzy wspierają mnie, często mają takie samo prawo do klasy 
nobilów jak wilki do owczarni. Trybunowie ludu za wszelką cenę starają się pokazać, że 
polityka nie ma na nich wpływu, i pozornie głosują zgodnie z własnym sumieniem, choć w 
rzeczywistości zawsze za tańszym zbożem czy większymi prawami dla niewolników. Mają to 
swoje prawo weta i, chcesz czy nie chcesz, musisz się z nimi liczyć.
- Zatem mogę przez nich przepaść, czy tak? Mariusz zaśmiał się cicho.
-Nic się nie martw. Nie głosują w wewnętrznych sprawach, takich jak wprowadzanie nowych 
członków. Głosują wtedy, kiedy chodzi o politykę miasta. Ponadto trzeba być odważnym 
czło-
190
Imperator
wiekiem, by głosować przeciwko mnie, kiedy na zewnątrz będą stały tysiące moich żołnierzy. 
Sulla i ja jesteśmy konsulami, zwierzchnią władzą militarnej potęgi Rzymu. To my wodzimy 
senat za nos, nie senat nas. - Zadowolony z siebie uśmiechnął się i zawołał

0 wino.
- A co się dzieje, kiedy nie zgadzasz się z senatem lub z Sullą?
-Widzisz, to jest tak: lud wybiera senat, by ktoś mógł ustanawiać i egzekwować prawo... i 
budować imperium. Lud decyduje także o wyborze na inne, ważniejsze stanowiska: edylów, 
pretorów
1 konsulów. Sulla i ja jesteśmy tu jedynie z woli ludu i senat o tym nie zapomina. Jeśli 
brakuje obopólnej zgody, konsul ma prawo uchylić projekt każdej ustawy i proces 
legislacyjny natychmiast jest zatrzymany. Wystarczy, kiedy Sulla czy ja powiemy veto, „nie 
pozwalam", na początku czyjegoś wystąpienia, i sprawa jest zamknięta na cały rok. W ten 
sposób możemy także blokować jeden drugiego, choć to nie zdarza się często.
- Lecz w jaki sposób senat może nadzorować konsulów? - drążył dalej Gajusz.
Mariusz pociągnął potężny łyk wina^ i poklepał się po brzuchu.

-Teoretycznie senatorowie mogą głosować przeciwko mnie, mogą mnie nawet usunąć z 
urzędu. W praktyce jednak moi poplecznicy i klienci nie pozwalają, by doszło do takiego 
głosowania, i tak przez cały rok konsul jest niemal nietykalny, a jego władza nieograniczona.
- Powiedziałeś, że konsul jest wybierany tylko na rok, a potem
musi ustąpić.
-Silny człowiek potrafi nagiąć każde prawo, Gajuszu. Otóż każdego roku senat głośno się 
domaga, bym w drodze wyjątku został wybrany ponownie. Dobrze służę Rzymowi i oni o 
tym
wiedzą.
Gajusz był rad, że rozmowa toczyła się ciszej, niż to było w zwyczaju wodza. Rozumiał, 
dlaczego jego ojciec nie ufał temu człowiekowi. Mariusz był jak letnia błyskawica - było nie 
do przewidzenia, gdzie uderzy - lecz w chwili obecnej miał miasto w garści i Gajusz uznał, że 
jest to miejsce, w którym i on chce być: w samym sercu wydarzeń.
Rozdział 15
191
Ryki i wrzaski Rzymu docierały do ich uszu na długo przedtem, nim zbliżyli się do jego 
bram. Dźwięk niósł się jak szum morza, bezkształtną, łamiącą się falą, która ogarnęła ich 
także, ledwo zatrzymali się przy wieży granicznej. Do pozłacanego pojazdu Mariusza 
podeszły miejskie straże. One też błyszczały i prezentowały się doskonale. I zachowywały 
oficjalnie.
-Podaj nam swoje imię i przedstaw sprawę, która cię tu sprowadza - powiedział jeden ze 
strażników.
Mariusz wstał.
-Jestem Mariusz, wódz Pierworodnych. Przybywam, aby odbyć triumf na ulicach Rzymu.
Mężczyzna z lekka poczerwieniał, a Mariusz uśmiechnął się szeroko.
- Możesz wejść do miasta - powiedział strażnik, odstępując do tyłu i dając znak, by otwarto 
bramy.
Mariusz usiadł ponownie i szepnął Gajuszowi do ucha:
- Protokół mówi, że powinienem poprosić o pozwolenie, ale dziś jest zbyt piękny dzień, by 
być uprzejmym wobec strażników, którzy nie mogliby zagrodzić drogi legionowi. Jedziemy 
dalej. -Dał znak i rogi odezwały się ponownie.
Bramy otwarto, a tłum, wypatrując ludzi Mariusza, zaryczał w wielkim podnieceniu. Hałas 
ogłuszył legion i woźnica Mariusza musiał mocno szarpnąć lejcami, by konie ruszyły z 
miejsca.
Żołnierze wkroczyli do Rzymu.
- Musisz natychmiast wstać z łóżka, jeśli chcesz zobaczyć triumf! Wszyscy mówią, że będzie 
wspaniały. Twój ojciec i matka są już ubrani i przygotowują się do wyjścia, a ty nic tylko 
leżysz i drzemiesz!
Kornelia otworzyła oczy i przeciągnąwszy się leniwie, zrzuciła z siebie okrycia i odsłoniła 
złotą skórę. Jej opiekunka, Klodia, rozsunęła zasłony, aby wpuścić do sypialni powietrze i 
słońce.
-Popatrz, słońce stoi wysoko, a ty nawet się nie ubrałaś. Nie wstyd ci, świecić golizną? A 
gdyby tak wszedł twój ojciec?
- Ojciec? Nie śmiałby. Wie, że kiedy jest gorąco, nie dbam o nocne koszule.
Wciąż ziewając, Kornelia wstała naga z łóżka i przeciągnęła się
192
Imperator

jak kot, wyginając grzbiet i prężąc ramiona. Klodia podeszła do drzwi i na wszelki wypadek 
zasunęła rygiel.

—Jak cię znam, przede wszystkim marzy ci się kąpiel - powiedziała, szorstkim tonem 
maskując chęć dogodzenia dziewczynie.
Kornelia przytaknęła i pobiegła do pokoju kąpielowego. Woda parowała, przyganiając 
dziewczynie, że poza nią cała reszta domu wstaje i pracuje od świtu. Kornelia posłała w 
powietrze przepraszający uśmiech, przerzuciła nogę przez brzeg wanny i z westchnieniem 
zsunęła się w kojące ciepło. Z całego domu tylko jej było wolno zażywać takiego luksusu 
rano, bez oglądania się na zwykłą porę codziennych kąpieli.
Chwilę później zjawiła się Klodia, niosąc naręcze ciepłych płócien. Ta kobieta, obdarzona 
niepospolitą energią, nigdy nie próżnowała, a w jej wyglądzie nie było nic z niewolnicy. 
Nosiła prawdziwe klejnoty i miała ogromny wybór wspaniałych strojów.
- Tylko szybko! Tym się wytrzyj i włóż na siebie tę mamillare. Kornelia jęknęła.
- Za bardzo mnie ściska, bym nosiła ją w upał.
- Ale dzięki tej przepasce twoje piersi nie będą za parę lat wisiały jak puste worki - prychnęła 
lekceważąco Klodia. -Jeszcze mi kiedyś podziękujesz, że cię katowałam. No, prędzej! 
Wychodź. Masz tu szklankę wody do przepłukania ust.
Kiedy Kornelia wycierała się do sucha, Klodia rozłożyła przed nią suknie i otworzyła cały 
zestaw małych srebrnych pudełeczek z mazidłami i olejkami.
- Włóż to - powiedziała, podając Kornelii długą białą tunikę. Dziewczyna weszła w nią, 
usiadła przy stole i przechyliła owalne brązowe lustro, aby się w nim przejrzeć.
- Chciałabym mieć kręcone włosy - powiedziała tęsknie, biorąc w palce jedno pasmo. Włosy 
Kornelii miały ciemnozłoty kolor, były gęste i proste.
- Nie pasowałyby do twojej urody, Lio. I nie zajmujmy się dzisiaj głupstwami. Myślę, że 
twoja matka skończyła ze swoją orna-trix i będzie na nas czekać. Dzisiaj masz być piękna, ale 
w sposób jak najmniej wyszukany.
- No to wystarczy odrobina ochry na usta i policzki, chyba że chcesz pomalować mnie tym 
cuchnącym białym ołowiem?
Rozdział 15
193
Klodia odęła usta z irytacji.
-Trzeba było ukrywać twoją karnację, jak byłaś smarkata, nie teraz. Ile ty masz lat, 
siedemnaście?
- Pytasz, jakbyś nie wiedziała. A kto się upił na moich ostatnich urodzinach? - odpowiedziała 
Kornelia, siedząc nieruchomo, podczas gdy Klodia barwiła jej policzki.
- No wiesz, byłam po prostu wesoła, tak jak wszyscy inni. Nie ma nic lepszego jak wino pite z 
umiarem, zawsze to powtarzam -stwierdziła Klodia. - Jeszcze tylko odrobinę sproszkowanego 
antymonu dookoła oczu, by mężczyźni myśleli, że są ciemne i tajemnicze, i zabieramy się do 
włosów. Nie dotykaj twarzy! Ręce przy sobie, pamiętaj, inaczej się rozmażesz.
Klodia zręcznie rozdzieliła złociste włosy i zebrała je w kok na karku, odsłaniając długą, 
smukłą szyję Kornelii. Dziewczyna popatrzyła na siebie w lustrze i uśmiechnęła się, widząc 
efekt.
- Nie mogę zrozumieć, dlaczego do tej pory ojciec nie znalazł ci męża. Czego jak czego, ale 
urody na pewno ci nie brakuje.
- Ojciec pozostawił mi wolny wybór, a jak do tej pory nikt mi się nie podoba - odpowiedziała 
Kornelia, dotykając szpilek we włosach.
Klodia fuknęła.
-Twój ojciec to dobry człowiek, lecz co tradycja, to tradycja. Ojciec powinien ci znaleźć 
jakiegoś dobrze zapowiadającego się młodego człowieka, a ty powinnaś zająć się własnym 
gospodarstwem. Myślę, że to by ci odpowiadało.
- Zabiorę cię ze sobą, jak do tego dojdzie. Gdybym nie zabrała, brakowałoby mi ciebie jak... 
jak sukienki, która już trochę wyszła z mody, ale wciąż jest wygodna, prawda?

- Och, wzruszasz mnie tak pięknymi porównaniami, moja droga - odrzekła Klodia, 
poszturchując Kornelię i odwracając się, by sięgnąć po suknię.
Suknia, wielki prostokąt złotej tkaniny, sięgała Kornelii aż za kolana. Dla jak najlepszego 
efektu musiała być zmyślnie udrapo-wana, lecz Klodia, która pracowała nad sukniami 
Kornelii od lat i doskonale znała jej gust, poradziła sobie i z takim zadaniem.
- Piękna, ale ciężka - mruknęła dziewczyna.
-Podobnie jak mężczyzna, kochanie, sama się przekonasz -
194
Imperator
stwierdziła Klodia z błyskiem w oku. - A teraz biegiem do rodziców. Żeby zdobyć miejsce z 
dobrym widokiem, musimy wyjść wcześnie. Jesteśmy zaproszeni do domu jednego z 
przyjaciół twojego ojca.
- Och, ojcze, powinieneś żyć i to zobaczyć - wyszeptał Gajusz, kiedy znaleźli się na ulicach.
Droga przed nimi była ciemnozielona, każdy kamień w bruku przystrojony sitowiem. Ludzie 
- przelewające się fale kolorów i zgiełku - także włożyli najlepsze i najjaśniejsze ubrania. 
Wyciągnięte dłonie były gorące, oczy, które przyglądały się przejeżdżającym - zazdrosne. 
Sklepy pozamykano na głucho, tak jak Mariusz powiedział. Wyglądało na to, że całe miasto 
świętuje, aby zobaczyć wielkiego wodza. Gajusz był zdziwiony tłumami gapiów i ich 
entuzjazmem. Czyż lud Rzymu nie pamięta tych samych żołnierzy, mieczami 
wywalczających sobie miejsce na forum zaledwie miesiąc wcześniej? Mariusz powiedział 
wówczas, że plebs respektuje jedynie siłę, i teraz jego słowa potwierdzały owacje, huczące i 
dudniące echem po wąskich uliczkach. Gajusz zerknął na prawo, w czyjeś okno, i zobaczył 
urodziwą kobietę. Rzuciła mu kwiaty. Schwycił jeden i tłum zawył na nowo z wyraźnym 
uznaniem.
Na drogę nikt się nie pchał, mimo braku żołnierzy czy straży po bokach szeregów. 
Najwyraźniej zapamiętano lekcję sprzed miesiąca i ludzi powstrzymywała niewidzialna 
bariera. Nawet mężczyźni o kamiennych twarzach - osobista straż wodza - szczerzyli zęby w 
marszu.
Mariusz siedział jak bóg. Złożył wielkie dłonie na poręczach złotego tronu i uśmiechał się do 
tłumu. Stojący za nim niewolnik wciąż trzymał w górze złocony wieniec, a cień lauru padał 
na rysy wodza. Wszystkie oczy śledziły jego przejazd. Konie, które ciągnęły wóz, zaprawione 
na polach bitew, za nic miały wrzaski ludzi, jak również wieńce z kwiatów, zarzucane im 
przez co odważniejszych na szyje.
Gajusz stał przy ramieniu wielkiego człowieka, pochód posuwał się do przodu, a on sam 
pękał z dumy. Czy jego ojciec by to docenił? Odpowiedź prawdopodobnie brzmiałaby „nie" i 
duszę Gajusza wypełnił smutek. Mariusz miał rację; być żywym w taki

Rozdział 15
195
dzień, znaczy to samo, co poczuć dotknięcie bogów. Wiedział, że nigdy tego nie zapomni, i 
czytał w oczach ludzi, że oni także będą przechowywać te chwile w pamięci i ogrzewać się 
ich wspomnieniem w mroczne zimy kolejnych lat.
W połowie drogi Gajusz zobaczył stojącego na rogu Tubruka. W spojrzeniu, które wyszło 
naprzeciw jego oczom, wyc2ytał całą łączącą ich historię. Tubruk uniósł ramię w geście 
pozdrowienia, a Gajusz odpowiedział mu tym samym. Ludzie wokół starego nauczyciela ze 
zdziwieniem obrócili ku niemu twarze. Tubruk kiwnął głową, kiedy znaleźli się na wprost 
siebie, i Gajusz również skłonił głowę, przełykając ślinę przez ściśnięte wzruszeniem gardło. 
Rozemocjonowany, pijany radością, chwycił się mocniej oparcia tronu.
Na znak wodza na złocony wóz wspięli się dwaj żołnierze ze skórzanymi workami, zanurzyli 
ręce w ich ciemnych czeluściach i wyciągnęli pełne garście srebrnych monet. Nad tłumem 

zaczęły fruwać podobizny Mariusza, a ciżba zaczęła wykrzykiwać jego imię i podnosić z 
ziemi błyszczący świeżością metal. Triumfator również sięgnął do worka, po czym 
spływające srebrem dłonie wodza wzniosły się wysoko i szerokim gestem rozsypały monety 
w powietrze. Mariusz się zaśmiał, widząc, jak rozradowany tłum chwyta jego dary, a lud go 
pobłogosławił.
Kornelia wyglądała na falującą masę ludzi z okna tuż nad ulicą, zadowolona, że nie musi się 
mieszać z tłumami. Przeszył ją dreszcz, kiedy siedzący na tronie Mariusz nadjechał bliżej, i 
zaczęła wiwatować razem z innymi. Mariusz był przystojnym wodzem, a miasto kochało 
herosów.
Obok niego stał młody mężczyzna, zbyt młody na legionistę. Kornelia wychyliła się do 
przodu, by mu się lepiej przyjrzeć. Młodzieniec miał niebieskie oczy i śmiał się głośno w 
odpowiedzi na słowa Mariusza.
Procesja znalazła się na wprost Kornelii i jej rodziny. Dziewczyna otworzyła szeroko oczy na 
widok sypiących się monet i ludzi, którzy je łapczywie zgarniali. Jej ojciec, Cynna, prychnął 
pogardliwie i rzucił z przekąsem:
- Niepotrzebnie je traci. Rzym kocha oszczędnych wodzów.
t
196
Imperator
Kornelia nie słuchała ojca; jej wzrok spoczywał na towarzyszu Mariusza. Młodzieniec był 
przystojny i tryskał zdrowiem... pewnością siebie, a jak Klodia miała zwyczaj powtarzać, nic 
na świecie tak nie pociąga, jak właśnie pewność siebie.
- Popatrz tylko, o tego młodego kogucika będzie zabiegała każda matka w Rzymie - Klodia 
wyszeptała jej w łokieć.
Kornelia poczerwieniała i brwi opiekunki strzeliły w górę ze zdziwienia i radości.
Pochód trwał jeszcze dwie godziny, lecz dla Kornelii był to czas stracony.
Kiedy zaczęli wchodzić na forum, kolory i twarze zlały się w jedno, mężczyźni zostali 
obwieszeni kwiatami, a słońce sięgnęło zenitu. Mariusz dał znak woźnicy, by podjechał przed 
front senatu, pod same schody. Via Sacra rozbrzmiewała echem końskich kopyt uderzających 
o kamienne płyty, a hałas ulic powoli zostawał za nimi. Po raz pierwszy Gajusz miał okazję 
przyjrzeć się z bliska żołnierzom Sulli, strzegącym wejścia na plac i kipiących tłumów poza 
placem.
Po przyprawiającym o zawrót głowy szaleństwie kolorów na ulicach miejsce, w którym się 
znaleźli, było wręcz spokojne.
- Zatrzymaj się tutaj - powiedział Mariusz i wstał z tronu, by obserwować wejście swoich 
ludzi. Byli dobrze wyćwiczeni i formowali równe szeregi, linia za linią, od najdalszego rogu 
do stopni senatu, aż forum wypełniło się po brzegi błyszczącymi rzędami jego żołnierzy. Róg 
dał rozkaz, aby stanęli na baczność, i każdy legionista trzasnął butem o but, aż zagrzmiało na 
całym placu. Mariusz uśmiechnął się dumnie. Uścisnął ramię Gajusza.
- Zapamiętaj to sobie. W imię czegoś takiego mozolimy się na polach bitewnych tysiące mil 
od domu.
- Nigdy nie zapomnę dzisiejszego dnia - odpowiedział Gajusz żarliwie, a dłoń na jego 
ramieniu zacisnęła się mocniej.
Mariusz podszedł do miejsca, gdzie stał spokojnie biały byk, trzymany na uwięzi przez 
czterech legionistów. Z kolei potężny dzik o czarnej szczecinie gniewnie pochrząkiwał i 
czochrał się o sznury.
Mariusz wziął długą wąską świecę i zapalił od niej kadzidło
196
Imperator

Kornelia nie słuchała ojca; jej wzrok spoczywał na towarzyszu Mariusza. Młodzieniec był 
przystojny i tryskał zdrowiem... pewnością siebie, a jak Klodia miała zwyczaj powtarzać, nic 
na świecie tak nie pociąga, jak właśnie pewność siebie.
- Popatrz tylko, o tego młodego kogucika będzie zabiegała każda matka w Rzymie - Klodia 
wyszeptała jej w łokieć.
Kornelia poczerwieniała i brwi opiekunki strzeliły w górę ze zdziwienia i radości.
Pochód trwał jeszcze dwie godziny, lecz dla Kornelii był to czas stracony.
Kiedy zaczęli wchodzić na forum, kolory i twarze zlały się w jedno, mężczyźni zostali 
obwieszeni kwiatami, a słońce sięgnęło zenitu. Mariusz dał znak woźnicy, by podjechał przed 
front senatu, pod same schody. Via Sacra rozbrzmiewała echem końskich kopyt uderzających 
o kamienne płyty, a hałas ulic powoli zostawał za nimi. Po raz pierwszy Gajusz miał okazję 
przyjrzeć się z bliska żołnierzom Sulli, strzegącym wejścia na plac i kipiących tłumów poza 
placem.
Po przyprawiającym o zawrót głowy szaleństwie kolorów na ulicach miejsce, w którym się 
znaleźli, było wręcz spokojne.
-Zatrzymaj się tutaj - powiedział Mariusz i wstał z tronu, by obserwować wejście swoich 
ludzi. Byli dobrze wyćwiczeni i formowali równe szeregi, linia za linią, od najdalszego rogu 
do stopni senatu, aż forum wypełniło się po brzegi błyszczącymi rzędami jego żołnierzy. Róg 
dał rozkaz, aby stanęli na baczność, i każdy legionista trzasnął butem o but, aż zagrzmiało na 
całym placu. Mariusz uśmiechnął się dumnie. Uścisnął ramię Gajusza.
- Zapamiętaj to sobie. W imię czegoś takiego mozolimy się na polach bitewnych tysiące mil 
od domu.
-Nigdy nie zapomnę dzisiejszego dnia - odpowiedział Gajusz żarliwie, a dłoń na jego 
ramieniu zacisnęła się mocniej.
Mariusz podszedł do miejsca, gdzie stał spokojnie biały byk, trzymany na uwięzi przez 
czterech legionistów. Z kolei potężny dzik o czarnej szczecinie gniewnie pochrząkiwał i 
czochrał się o sznury.
Mariusz wziął długą wąską świecę i zapalił od niej kadzidło
Rozdział 15
197
w złotym naczyniu. Jego ludzie pochylili głowy, a on wyszedł do przodu ze sztyletem i 
poddawszy gardła zwierząt, zaniósł do Jowisza i Minerwy krótką modlitwę.
- Przeprowadźcie nas przez każdą wojnę i zarazę, abyśmy zapewnili naszemu miastu pokój i 
bezpieczeństwo.
Wytarł sztylet o skórę osuwającego się na kolana, ryczącego z bólu i śmiertelnego strachu 
byka, schował go do pochwy, objął ramieniem Gajusza i razem ruszyli szerokimi schodami 
do gmachu senatu.
Nie ma drugiej takiej siedziby władzy w żadnym miejscu na ziemi, pomyślał Gajusz. 
Kolumny, których nie objęliby trzej potężnie zbudowani mężczyźni, podtrzymywały 
spadzisty dach, na którym strzelały wysoko w górę posągi. Szczyt schodów wieńczyły drzwi 
z brązu tak duże, że przy nich nawet Mariusz wydawał się mały. Zrobione z zazębiających się 
płycin, wyglądały tak, jakby miały stawić opór całej armii, lecz kiedy wuj i siostrzeniec 
wspięli się ku nim, pociągnięte od wewnątrz otworzyły się delikatnie i cicho. Mariusz skinął 
głową i Gajusz przezwyciężył lęk.
-No, chłopcze, wejdźmy i przywitajmy naszych władców. Nie wypada kazać czekać senatowi.
ROZDZIAŁ XVI
Podróżowali prowadzącym do morza kamiennym traktem i od wczesnego świtu do późnego 
popołudnia żaden się nie odezwał. Marka zastanawiała ponura i spięta twarz Reniusza. 
Chłopak był głodny, a jeszcze bardziej spragniony, lecz nie śmiał się przyznać. W południe 

postanowił, że jeżeli Reniusz chce przejechać całą drogę do portu, nie zatrzymując się choćby 
na chwilę, nie on podda się pierwszy.
W końcu, kiedy w czyste wiejskie powietrze wdarła się nieprzyjemnym akcentem woń 
martwych ryb i morskich wodorostów, Reniusz ściągnął lejce. Był blady.
- Chcę zrobić przerwę. To znaczy, chcę odwiedzić przyjaciela. Ty możesz udać się do portu i 
wziąć pokój. Jest tam taka gospoda...
-Jadę z tobą - uciął krótko Marek.
Reniusz zacisnął szczęki, burknął: Jak sobie życzysz", i zjechał z głównego traktu, ani razu 
nie spojrzawszy za siebie.
Boczna droga, wąska i kręta, niebawem doprowadziła ich do lasu, który ciągnął się całymi 
milami. Marek nie pytał, dokąd zmierzają, tylko trzymał miecz w pogotowiu, na wypadek 
gdyby w przydrożnych zaroślach kryli się bandyci. Choć co znaczy miecz przeciwko 
zdradzieckiej strzale z łuku?
Słońce, prześwitujące między drzewami, powoli zachodziło za horyzont, kiedy dotarli do 
jakiejś liczącej nie więcej niż dwadzieścia skromnych domów wioski, która sprawiała 
wrażenie zadbanej i bezpiecznej. Kury już zapędzono do kurników, a kozy uwiązano
Rozdział 16
199
na podwórkach i Marek nie widział sensu w ostentacyjnym obnoszeniu się z mieczem. 
Reniusz zsiadł z konia.
- Wchodzisz? - spytał Marka, kierując się ku drzwiom pierwszego z domów.
Chłopak przytaknął, lecz nim zdążył przywiązać konie do słupka, Reniusz już zniknął w 
środku. Marek poszedł za nim, marszcząc czoło i kładąc dłoń na rękojeści miecza. Wnętrze 
domu, oświetlone nikłym płomieniem świecy i niewielkim ogniem na palenisku, było 
mroczne, niemniej Marek zdołał zobaczyć, jak Reniusz zdrowym ramieniem obejmuje 
jakiegoś starego człowieka.
- Marku, to mój brat, Primus. Primusie, to chłopiec, o którym ci wspominałem. Podróżuje ze 
mną do Grecji.
Mężczyzna miał co najmniej osiemdziesiąt lat i mocny uścisk dłoni.
-Brat pisał mi o twoich postępach, a także o tym drugim, Gajuszu. Reniusz nie lubi nikogo, 
lecz myślę, że do was dwóch odnosi się to mniej niż do większości ludzi.
Marek chrząknął.
- Usiądź, chłopcze. Czeka nas długa noc. - Podszedł do małego paleniska i wetknął w żar 
długi metalowy pogrzebacz.
- O co tu chodzi? - zaniepokoił się Marek. Reniusz westchnął.
- Mój brat był kiedyś chirurgiem. Odetnie mi ramię.
Marka przeszył dreszcz zgrozy, kiedy zrozumiał, co za chwilę zobaczy. Przypomniała mu się 
także stara wina. Miał nadzieję, że Reniusz nie wspomni, jak został zraniony. Aby pokryć 
zakłopotanie, powiedział szybko:
-Jestem pewien, że to samo mógł zrobić Lucjusz czy Kabera.
Reniusz uciszył go gestem dłoni.
-Wielu ludzi mogło to zrobić, lecz Primus był... jest najlepszy.
Primus zarechotał, odsłaniając usta z resztkami uzębienia.
- Zadaniem mojego braciszka było rąbanie łudzi;  zszywanie należało do mnie - powiedział 
pogodnie. - Zróbmy trochę więcej światła. - Sięgnął po lampę oliwną, zapalił ją od świecy i 
spojrzał zezem na Reniusza.
- Wiem, że moje oczy już nie są takie same jak przedtem, lecz czyżbyś był próżny i farbował 
włosy?
200
Imperator

Reniusz poczerwieniał.
-Tylko mi nie mów, że zawodzą cię oczy, nim zaczniesz mnie krajać, Primusie. Ładnie się 
starzeję, to wszystko.
- Strasznie ładnie - zgodził się Primus.
Wyłożył ze skórzanego worka narzędzia chirurgiczne i wskazał bratu krzesło. Patrząc na piły 
i igły, Marek pożałował, że nie skorzystał z rady Reniusza i nie udał się do portu, lecz było za 
późno. Reniusz, z czołem ociekającym potem, wziął z rąk Primusa butelkę z brązowym 
płynem, podniósł ją do ust i opróżnił prawie do dna.
-Ty, chłopcze, weź tamten sznur i przywiąż mi braciszka do krzesła. Nie chcę, by wpadł w 
szał i porozbijał meble.
Marka ogarnęły mdłości, jednak posłusznie sięgnął po sznur i zauważył z przerażeniem, że 
włókna są sztywne od dawno zakrzepłej krwi. Usiłując o niczym nie myśleć, podszedł do 
Reniusza i zaczął go krępować.
Po kilku minutach stary gladiator był unieruchomiony, a Primus wlał mu do gardła ostatnie 
krople brązowego płynu.
-Niestety, to były resztki moich zapasów. Alkohol złagodzi trochę ból.
- Rób swoje - warknął Reniusz przez zaciśnięte zęby. Primus wsunął mu do ust kawałek 
rzemienia.
- Z^.grfź to. Uratujesz zęby. - Odwrócił się do Marka. - Trzymaj ramię nieruchomo, dzięki 
temu szybciej uwinę się z piłowaniem. -Położył  dłonie  chłopaka  na więzadłach  bicepsów  i  
sprawdził sznury przytrzymujące mocno nadgarstek i łokieć. Sięgnął jeszcze raz do 
skórzanego worka, wyciągnął jakiś koszmarny nóż i podniósł go do światła, aby przyjrzeć się 
ostrzu. - Zakreślę nim łuk wokół kości,  od góry i od dołu,  aby piła miała tam dostęp. 
Wytniemy plaster ciała, przepiłujemy kość i przyżegniemy wycieki i otwory. Wszystko musi 
pójść prędko, inaczej pacjent nam się wykrwawi. Przez pierwszy tydzień nie wolno ci tego 
dotykać, potem, dwa razy dziennie, masz wcierać w ranę maść mojej roboty. Nie mam 
skórzanej osłony na kikut, musicie ją sobie zrobić albo kupić.
Marek zaczął przełykać nerwowo ślinę.
Primus zanurzył palce w mięśnie i nerwy nieprzydatnego ramienia, obmacał je i twarz mu 
posmutniała.
________________________¦
Rozdział 16
201
- Żadnego czucia. Mięśnie są przecięte i zaczynają usychać. Oberwałeś na arenie?
Chcąc nie chcąc, Marek spojrzał na Reniusza. Oczy nad obnażonymi zębami wyglądały jak u 
szaleńca i patrzyły gdzieś w dal.
- Wypadek przy pracy - powiedział stłumionym przez rzemień głosem.
Primus pokiwał głową i przyłożył ostrze noża do ciała. Reniusz stężał, a Marek ścisnął mu 
ramię.
Primus miał ruchy szybkie i zdecydowane. Ciął coraz głębiej i co chwila dotykał ciała 
gałgankiem, by otrzeć kolejne ciemne krople krwi. Marek poczuł, jak żołądek podjeżdża mu 
w górę, jednak były chirurg, pogwizdując przez zęby, wydawał się odprężony. Kiedy pokazał 
się kawałek białej kości, osłoniętej różową błoną, tylko chrząknął z zadowoleniem i po 
kolejnych kilku sekundach zaczął nacinać drugi łuk.
Reniusz popatrzył na zakrwawione ręce brata i usta wykrzywił mu gorzki grymas. Z 
zaciśniętymi szczękami patrzył już tylko na ścianę. Bał się, to pewne, i to było widać po 
delikatnym drżeniu oddechu.
Krew tryskała po rękach Marka, po krześle, po podłodze, wszędzie. W żyłach starego 
gladiatora były jeziora krwi i ta krew, raz znalazłszy ujście, wylewała się na zewnątrz, 

błyszcząca i wilgotna. Primus skończył drugie nacięcie, odwinął płaty skóry i wyciął spod 
niej ciemną bryłę mięsa. Przez chwilę ważył ją w ręku, a potem rzucił niedbale na podłogę.
-Nie przejmujcie się nieporządkiem. Mam dwa psy, będą uszczęśliwione, jak je tu wpuszczę.
Marek odwrócił głowę i zwymiotował. Primus cmoknął i zmienił położenie trzymających 
ramię dłoni. Powyżej łokcia, mniej więcej o jedną szerokość dłoni, sterczał biały szpikulec 
kości.
Reniusz zaczął gwizdać przez nos i Primus przycisnął dłoń do tętnicy szyjnej brata. Sprawdził 
puls i mruknął pod nosem:
- Uwinę się najszybciej jak umiem. Reniusz wytrzeszczył oczy i kiwnął głową.
Primus wyprostował się, wytarł ręce w kawałek płótna, po czym zajrzał bratu w oczy i 
skrzywił się.
202
Imperator
- Wiem,  braciszku, wiem,  że się boisz.  Czekają cię ciężkie chwile. Kiedy będę odcinał kość, 
będzie bolało, a wibrowanie piły to druga bardzo nieprzyjemna sprawa. Ale robię co mogę. 
Trzymaj go mocno - zwrócił się do Marka. - Przez chwilę obaj macie być nieruchomi jak 
skała. I żadnych wymiotów więcej, zrozumiano?
Marek westchnął żałośnie, a Primus wyciągnął piłę o cienkim ostrzu, osadzoną w drewnianej 
rączce jak nóż kuchenny.
- Gotowi?
Przytaknęli obaj i Primus wziął się do piłowania, migając łokciem tam i z powrotem z taką 
prędkością, że Marek ledwo nadążał za nim wzrokiem.
Reniusz się naprężył i zesztywniał i całym ciałem naparł na sznury. Marek trzymał go z 
całych sił, jakby od tego zależało jego własne życie, i tylko krzywił się, kiedy nadjeżdżała 
piła, a jego palce, śliskie od krwi, obsuwały się niebezpiecznie.
Nagle ramię zawisło na sznurach. Reniusz powiódł za nim oczyma i chrząknął gniewnie. 
Primus wytarł dłonie, zatkał ranę zwitkiem płótna i kiwnął na Marka, aby przytrzymał ten 
prowizoryczny tampon, a sam sięgnął po żelazny pogrzebacz. Jego koniec był rozżarzony i 
Marek wołał odwrócić wzrok.
Primus pracował szybko, dźgając pogrzebaczem w każde tryskające krwią miejsce. 
Przypalane ciało skwierczało i syczało, i swąd był potworny. Marek zwymiotował po raz 
drugi. Tym razem lepką żółcią.
- Włóż to do ognia. Szybko! Ja przytrzymam tampon, nim żelazo znów się rozpali.
Marek zebrał się w sobie, wziął pogrzebacz i wetknął go w płomienie. Głowa Reniusza 
zakołysała się, a z obwisłych ust wypadł zagryzany rzemień.
Primus zajrzał pod tampon, aby zobaczyć, czy krew nadal płynie, i wściekle zaklął.
- Nie zamknąłem co najmniej połowy tętnic. Zwykle zamykały się jedna po drugiej, ale przez 
ostatnie parę lat próżnowania musiałem wyjść z wprawy. To ma być zrobione jak należy, 
inaczej dojdzie do zakażenia. Czy żelazo już się rozgrzało?
Marek wyciągnął pogrzebacz, lecz jego koniec wciąż był czarny.
- Nie. Czy Reniusz wyjdzie z tego?
Rozdział 16
203
-Nie, jeżeli nie zamknę rany na dobre. Skocz na podwórze i przynieś trochę drewna. Trzeba 
podsycić ogień.
Marek jakby tylko na to czekał. Wybiegł na dwór i zaczął łapczywie wdychać świeże 
wieczorne powietrze. Było już prawie ciemno - bogowie, ileż czasu im tu zeszło? Wzdrygnął 
się i szybko podszedł do sterty drewna. Kiedy miał go już pełne naręcze, zobaczył parę 
śpiących, wielkich psów myśliwskich uwiązanych o dwa kroki dalej. Psy obudziły się i cicho 

zawarczały, ale się nie podniosły. Nie patrząc na nie, wrócił do środka i dorzucił do ognia 
dwa polana.
-Przynieś mi pogrzebacz, jak tylko czubek się zaczerwieni -ponaglił go Primus, mocniej 
przyciskając tampon do kikuta.
Marek unikał patrzenia na odpiłowane ramię. Odsunięte od ciała, wydawało się czymś 
nieprzyzwoitym, i zanim zdążył spojrzeć w płomienie, żołądek podjechał mu do góry serią 
krótkich skurczy.
Pogrzebacz musiał być rozgrzewany raz jeszcze i dopiero wtedy Primus uznał sprawę za 
zakończoną. Marek wiedział, że nigdy nie zapomni syczenia przypalanego ciała. 
Rozdygotany pomógł Primusowi zawinąć kikut w czyste płócienne bandaże. Przenieśli 
Reniusza do drugiego pokoju, położyli na łóżku i Marek przysiadł na brzegu, ocierając czoło i 
oczy z potu i dziękując bogom, że już po wszystkim.
- A co będzie z... tamtym? - Ruchem głowy wskazał ramię, które wciąż jeszcze było 
przywiązane do krzesła.
Primus wzruszył ramionami.
- Nie bój się, psy tego nie dostaną. To byłoby nieprzyzwoite. Pójdę z tym do lasu i zakopię 
pod jakimś drzewem. Gdybym tak nie zrobił, ramię by zgniło i cuchnęło. Ale, wyobraź sobie, 
są tacy, którzy proszą o własne odcięte członki. Ludzka ręka budzi tyle wspomnień. Chcę 
powiedzieć, że te uwiązane do krzesła palce kiedyś dotykały kobiety i głaskały dziecko. 
Tracąc rękę, tracisz nie tylko kawałek ciała; ale mój brat jest silny i duchem, i ciałem. Mam 
nadzieję, że wystarczająco silny, aby i to przeżyć.
-Nasz statek odpływa za cztery dni - powiedział nieśmiało Marek.
Primus podrapał się po brodzie.
204
Imperator
- No cóż. Reniusz, choć będzie jeszcze słaby, na koniu usiedzi. Gorzej z równowagą. Mój brat 
będzie się uczył chodzić od nowa. Na jak długo zanosi się ta podróż?
- Na miesiąc, przy pomyślnych wiatrach.
-Wykorzystaj ten czas. Ćwicz z nim każdego dnia. Ze wszystkich ludzi na świecie najbardziej 
niedołęstwa nie znosi mój brat.
204
Imperator
- No cóż. Reniusz, choć będzie jeszcze słaby, na koniu usiedzi. Gorzej z równowagą. Mój brat 
będzie się uczył chodzić od nowa. Na jak długo zanosi się ta podróż?
- Na miesiąc, przy pomyślnych wiatrach.
-Wykorzystaj ten czas. Ćwicz z nim każdego dnia. Ze wszystkich ludzi na świecie najbardziej 
niedołęstwa nie znosi mój brat.
ROZDZIAŁ XVII
Mariusz zatrzymał się przy wewnętrznych drzwiach sali senatu.
- Nie wolno ci tam wejść, dopóki nie zostaniesz oficjalnie uznany za obywatela, dzisiaj jesteś 
tylko moim gościem. Przedstawię cię i wygłoszę w twoim imieniu krótką mowę. To czysta 
formalność. Zaczekaj, aż wrócę i wskażę ci, gdzie możesz usiąść.
Mariusz zastukał do drzwi i kiedy się otworzyły, wszedł do środka. Gajusz przemierzał 
zewnętrzną salę tam i z powrotem.
Przedłużające się oczekiwanie zaczęło go niepokoić. Wyszedł na zewnątrz gmachu i 
popatrzył w dół, na nieprzebrane szeregi żołnierzy. Widok tych ludzi, stojących na baczność 
mimo lejącego się z nieba żaru, robił imponujące wrażenie. Za nimi, jak było widać z 
najwyższego stopnia schodów, kipiało i wrzało miasto. Jeszcze nie zdążył nasycić oczu, kiedy 
usłyszał skrzypienie zawiasów wewnętrznych drzwi i pokazał się w nich Mariusz.

-Witaj wśród nobilów, Gajuszu, i wiedz, że twój ojciec byłby dumny: jesteś obywatelem 
Rzymu. Usiądziesz przy mnie i będziesz się przysłuchiwał dzisiejszym obradom. 
Podejrzewam, że uznasz je za interesujące.
Gajusz ruszył za nim, pod obstrzałem spojrzeń obserwujących go senatorów. Jeden czy 
dwóch skinęło mu głową. Ciekawe, czy znali mojego ojca, pomyślał i zanotował sobie w 
pamięci ich twarze, na wypadek gdyby nadarzyła się okazja porozmawiania z nimi później. 
Rozejrzał się po sali, starając się nie wytrzeszczać zbytnio oczu. Cały świat słuchał tego, co 
tych kilku tutaj miało do powiedzenia.
206
Imperator
Sala senacka przypominała zminiaturyzowany amfiteatr. Pięć półkoliście wznoszących się ku 
górze rzędów siedzeń z ciemnego drewna otaczało centralną przestrzeń z rostrą, z której 
przemawiali członkowie senatu. Gajusz przypomniał sobie z lekcji historii, że mównica była 
ozdobiona rzeźbami dziobów okrętów wojennych po bitwie z Latynami w 338 r. p.n.e., i 
teraz, zafascynowany, wyobrażał sobie ich dzieje.
Nie wszystkie siedzenia były zajęte, lecz wszyscy obecni nosili białe togi i sandały, co 
nadawało pomieszczeniu charakter pobudzającego energię miejsca do pracy. Większość 
mężczyzn miała siwe włosy, ale paru młodych dominowało. Kilku senatorów stało. Gajusz się 
domyślał, że w ten sposób sygnalizują, iż chcą przedstawić jakiś problem lub dorzucić do 
debaty swoje argumenty. Sam Sulla stał pośrodku i mówił o podatkach i zbożu. Zauważywszy 
na sobie wzrok Gajusza, uśmiechnął się do niego i Gajusz poczuł siłę tego uśmiechu. Oto 
drugi Mariusz, osądził natychmiast, lecz czy w Rzymie jest miejsce dla dwóch mocarzy? 
Sulla wyglądał tak samo jak na igrzyskach. Był ubrany w białą prostą togę, przewiązaną 
czerwonym pasem. Ciemnozłote kręcone włosy lśniły od olejków. Promieniował żywotnością 
i tężyzną i wydawał się całkowicie odprężony. Kiedy Gajusz siadał obok wuja, Sulla 
odchrząknął delikatnie.
- Biorąc pod uwagę, że mamy dzisiaj poważniejszą sprawę, proponowałbym  odłożenie  
debaty  nad  podatkami  do  przyszłego tygodnia. Czy są jakieś sprzeciwy?
Ci, którzy stali, usiedli, ale nie wyglądali na wzburzonych. Sulla uśmiechnął się znowu, 
odsłaniając równe białe zęby.
— Witam nowego obywatela i w imieniu senatu wyrażam nadzieję, że będzie służył miastu 
tak samo dobrze.jak jego ojciec.
Rozległ się pomruk aprobaty, a Gajusz lekko skinął głową.
-Niestety nasze formalne powitanie chwilowo musi być także odłożone. Nie dalej jak dziś 
rano otrzymałem poważne wieści o zagrożeniu miasta. - Przerwał i czekał cierpliwie, aż 
senatorowie się wyciszą i przestaną rozmawiać. - Otóż Mitrydates, król Pontu, opanował 
jeden z naszych garnizonów w Azji Mniejszej. Liczba jego żołnierzy może sięgać ośmiu 
tysięcy. Prawdopodobnie rozumie, że front walk naszych wojsk jest zbyt szeroki, i stawia na 
to,

Jt
Rozdział 17
207
że jesteśmy za słabi, by odzyskać zagrabione terytorium. Jednak jeżeli nic nie zrobimy, by go 
odeprzeć, jego armia może urosnąć w siłę i zagrozić bezpieczeństwu naszych greckich 
zdobyczy.
Kilku senatorów poderwało się na nogi i senatorskie ławy zawrzały okrzykami. Sulla podniósł 
dłoń, nakazując ciszę.
- Decyzję musimy podjąć tutaj. Legiony, które nadzorują niestabilne greckie granice, mają za 
mało ludzi, by zmierzyć się z nowym zagrożeniem. Rzym z kolei nie może pozostać 

bezbronny, zwłaszcza po niedawnych rozruchach, lecz jednakowo ważne jest to, byśmy 
wysłali legion naprzeciw Mitrydatesowi. Grecja czeka na naszą odpowiedź, a ta musi być 
szybka i gwałtowna.
Wszystkie głowy pokiwały zgodnie. Rzym nie był zbudowany na ostrożności i 
kompromisach. Gajusz, oświecony nagłą myślą, spojrzał na Mariusza. Wódz siedział z 
zaciśniętymi dłońmi, a jego twarz była spięta i chłodna.
- Mariusz i ja jednakowo dowodzimy swoimi legionami - ciągnął Sulla. - Obaj jesteśmy o 
wiele bliżej niż jakikolwiek inny legion z północy. Decyzja, którą poddaję pod głosowanie, 
dotyczy tego, który z nas dwóch powinien wsiąść na okręt i popłynąć na spotkanie armii 
nieprzyjaciela.
Błysnął spojrzeniem w kierunku Mariusza i po raz pierwszy Gajusz dostrzegł w jego oczach 
nie ukrywaną złośliwość. Mariusz się podniósł. Sala umilkła, a ci, którzy stali, usiedli, aby 
jeden konsul mógł odpowiedzieć drugiemu. Mariusz założył ręce do tyłu i Gajusz dostrzegł, 
jak mu bieleją knykcie.
- Nie widzę żadnego błędu w propozycji Sulli. Sytuacja jest jasna: nasze siły, aby 
jednocześnie mogły bronić Rzymu i naszych zagranicznych dominiów, muszą być 
rozdzielone. Natomiast muszę spytać konsula, czy to on pragnie być tym, który przepędzi 
najeźdźcę.
Oczy wszystkich zwróciły się na Sullę.
- W tej sprawie zdam się na wyrok senatu. Jestem sługą Rzymu i moje osobiste pragnienia nie 
mają nic do tego.
Mariusz uśmiechnął się blado, a Gajusz niemal czuł, jak między jednym a drugim powietrze 
gęstnieje od napięcia.
- Zgadzam się - powiedział Mariusz wyraźnie i usiadł.
Sulla, który najwyraźniej odczuł ulgę, obiegł spojrzeniem całą salę.
Rozdział 17
207
że jesteśmy za słabi, by odzyskać zagrabione terytorium. Jednak jeżeli nic nie zrobimy, by go 
odeprzeć, jego armia może urosnąć w siłę i zagrozić bezpieczeństwu naszych greckich 
zdobyczy.
Kilku senatorów poderwało się na nogi i senatorskie ławy zawrzały okrzykami. Sulla podniósł 
dłoń, nakazując ciszę.
- Decyzję musimy podjąć tutaj. Legiony, które nadzorują niestabilne greckie granice, mają za 
mało ludzi, by zmierzyć się z nowym zagrożeniem. Rzym z kolei nie może pozostać 
bezbronny, zwłaszcza po niedawnych rozruchach, lecz jednakowo ważne jest to, byśmy 
wysłali legion naprzeciw Mitrydatesowi. Grecja czeka na naszą odpowiedź, a ta musi być 
szybka i gwałtowna.
Wszystkie głowy pokiwały zgodnie. Rzym nie był zbudowany na ostrożności i 
kompromisach. Gajusz, oświecony nagłą myślą, spojrzał na Mariusza. Wódz siedział z 
zaciśniętymi dłońmi, a jego twarz była spięta i chłodna.
- Mariusz i ja jednakowo dowodzimy swoimi legionami - ciągnął Sulla. - Obaj jesteśmy o 
wiele bliżej niż jakikolwiek inny legion z północy. Decyzja, którą poddaję pod głosowanie, 
dotyczy tego, który z nas dwóch powinien wsiąść na okręt i popłynąć na spotkanie armii 
nieprzyjaciela.
Błysnął spojrzeniem w kierunku Mariusza i po raz pierwszy Gajusz dostrzegł w jego oczach 
nie ukrywaną złośliwość. Mariusz się podniósł. Sala umilkła, a ci, którzy stali, usiedli, aby 
jeden konsul mógł odpowiedzieć drugiemu. Mariusz założył ręce do tyłu i Gajusz dostrzegł, 
jak mu bieleją knykcie.
- Nie widzę żadnego błędu w propozycji Sulli. Sytuacja jest jasna: nasze siły, aby 
jednocześnie mogły bronić Rzymu i naszych zagranicznych dominiów, muszą być 

rozdzielone. Natomiast muszę spytać konsula, czy to on pragnie być tym, który przepędzi 
najeźdźcę.
Oczy wszystkich zwróciły się na Sullę.
- W tej sprawie zdam się na wyrok senatu. Jestem sługą Rzymu i moje osobiste pragnienia nie 
mają nic do tego.
Mariusz uśmiechnął się blado, a Gajusz niemal czuł, jak między jednym a drugim powietrze 
gęstnieje od napięcia.
- Zgadzam się - powiedział Mariusz wyraźnie i usiadł.
Sulla, który najwyraźniej odczuł ulgę, obiegł spojrzeniem całą salę.
208
Imperator
-A zatem wybór jest prosty. Wypowiem nazwę legionu i ci, którzy są przekonani, że to ten, a 
nie inny ma walczyć z Mitry-datesem, wstaną i zostaną policzeni. Reszta wstanie, kiedy 
usłyszy drugą nazwę. Nikt nie może się wstrzymać od głosowania w sprawie bezpieczeństwa 
Rzymu. Czy wszyscy się zgadzają?
Trzystu senatorów wymruczało uroczyście zgodę i Sulla się uśmiechnął. Gajusz poczuł macki 
strachu. Sulla przeciągał decydujący moment, wyraźnie delektując się napięciem. W końcu 
rzucił w ciszę jedno słowo.
- Pierworodni.
Mariusz położył dłoń na ramieniu Gajusza.
- Dzisiaj nie wolno ci głosować, chłopcze.
Gajusz pozostał na swoim miejscu i wyciągnął szyję, by zobaczyć, jak wielu wstanie. 
Mariusz, jakby to wszystko nie miało dla niego znaczenia, zatrzymał oczy na Sulli. Zdawało 
się, że wstali wszyscy wokół nich, i Gajusz uznał, że jego wuj przepadł. Potem hałasy ucichły 
i nie wstał nikt więcej. Gajusz popatrzył na przystojnego konsula, stojącego pośrodku, i 
zobaczył, jak na spokojnej i zadowolonej twarzy Sulli pojawia się wyraz niedowierzania, a 
następnie wściekłości. Sulla policzył głosy i nakazał je sprawdzić dwóm innym.
- Sto dwadzieścia jeden za.
Zagryzł wargi; w jego twarzy pojawiło się coś zwierzęcego, a spojrzenie przywarło do 
Mariusza, który wzruszył ramionami i odwrócił wzrok. Stojący mężczyźni usiedli.
- Legion Skowronka - szepnął Sulla, lecz dzięki znakomitej akustyce jego głos dotarł do 
wszystkich.
Mężczyźni znów się podnieśli i było oczywiste dla każdego, że tym razem stanowią 
większość. Cokolwiek Sulla zamierzał, jego wysiłki spełzły na niczym i Gajusz zobaczył, jak 
macha ręką na senatorów, by usiedli. Zebrał się w sobie i kiedy przemówił, znów był 
czarującym młodym człowiekiem, jakiego Gajusz zobaczył, wchodząc do senatu.
- Senat się wypowiedział, a ja jestem jego sługą - powiedział oficjalnym tonem. — Ufam,  że 
pod moją nieobecność Mariusz wprowadzi do miejskich koszar własnych ludzi, czy tak?
- Tak - powiedział Mariusz z twarzą spokojną i nieruchomą.

Rozdział 17
209
Sulla ciągnął:
-Przy wsparciu legionu naszymi siłami, stacjonującymi w Azji Mniejszej, nie przewiduję 
długiej kampanii. Wrócę do Rzymu, gdy tylko pokonam Mitrydatesa. Wówczas zdecydujemy 
o przyszłości miasta. - Powiedział to, patrząc prosto na Mariusza. Przesłanie było jasne.
-Każę moim ludziom jeszcze tego wieczoru opuścić koszary. Żadnych pytań? Zatem dobrego 
dnia dla wszystkich. - Sulla opuścił salę wraz z podążającą za nim grupą jego stronników.
Napięcie znikło i nagle mówili wszyscy. Jedni się śmiali, drudzy spoglądali po sobie w 
zamyśleniu.

Mariusz wstał i natychmiast zrobiło się cicho.
-Dziękuję wszystkim za zaufanie. Będę strzegł miasta przed każdym.
Gajusz zauważył w duchu, że Sulla, kiedy wróci, może być jednym z nich.
Senatorowie tłoczyli się wokół jego wuja. Kilku ściskało mu dłoń, otwarcie gratulując. 
Mariusz jedną ręką przyciągnął do siebie Gajusza, a drugą położył na ramieniu kościstego 
mężczyzny, który uśmiechnął się do nich obu.
- Krassusie, to mój siostrzeniec, Gajusz. Sądząc po jego wyglądzie, nie uwierzyłbyś, 
chłopcze, że Krassus jest prawdopodobnie najbogatszym człowiekiem w Rzymie.
Długą, cienką szyję mężczyzny wieńczyła głowa z ciepłymi brązowymi oczami, mrugającymi 
w siatce drobnych zmarszczek.
-To prawda, cieszę się błogosławieństwem bogów. Poza tym mam dwie piękne córki.
Mariusz zachichotał.
-No, jedna jest znośnie pociągająca, lecz druga to wykapany ojciec.
Gajusz skurczył się w środku na takie słowa, lecz Krassus chyba się nie przejął. Zaśmiał się 
ponuro.
-To prawda, jest trochę koścista. Będę jej musiał dać olbrzymi posag, żeby skusić któregoś z 
rzymskich młodzieńców. - Stanął przed Gajuszem i wyciągnął dłoń. - Miło mi cię poznać, 
młody człowieku. Czy będziesz wodzem tak jak twój wuj?
210
Imperator
— Będę - poważnie powiedział Gajusz. Krassus się uśmiechnął.
— Zatem nie obejdziesz się bez pieniędzy. Przyjdziesz do mnie, jak będziesz szukał 
wsparcia?
Gajusz przyjął wyciągniętą dłoń i uścisnął ją szybko, nim Krassus ruszył w tłum.
Mariusz pochylił się do niego i szepnął mu do ucha:
-Załatwione. To mój lojalny przyjaciel, a przy tym nieprawdopodobnie bogaty. Postaram się, 
byś odwiedził jego posiadłość, jest niezwykła w swoim przepychu i luksusie. A teraz 
przedstawię ci jeszcze kogoś. Chodźmy.
Gajusz podążył za nim przez ciżbę senatorów, rozmawiających o wydarzeniach dnia i 
poniżeniu Sulli. Zauważył, że Mariusz wita się z każdym, kto napotka jego wzrok, że jednym 
gratuluje, innych pyta o rodzinę i nieobecnych przyjaciół, i wszystkich żegna z uśmiechem.
Po drugiej stronie sali rozmawiała przyciszonymi głosami grupka trzech mężczyzn. Kiedy 
konsul z siostrzeńcem podeszli, mężczyźni zamilkli.
— Oto ten człowiek, Gajuszu - powiedział Mariusz swobodnie. -Gnejusz Pompejusz, 
uważany przez swoich stronników za najlepszego wodza dzisiejszego Rzymu.  Oczywiście,  
kiedy ja jestem chory lub na obcym lądzie.
Pompejusz przywitał się z obydwoma, uśmiechając się przyjaźnie. W odróżnieniu od chudego 
Krassusa miał nieco nadwagi, lecz był tak wysoki jak Mariusz i zbędne kilogramy nadawały 
mu solidny wygląd. Gajusz ocenił go na nie więcej niż trzydzieści lat, wiek wprost 
imponujący jak na pozycję w hierarchii wojskowej.
— Przeceniasz siebie, Mariuszu - replikował Pompejusz. - A ja faktycznie jestem 
zdumiewający na polu bitwy. Niejeden zahartowany w bojach mężczyzna łkał z zachwytu, 
przyglądając się moim manewrom.
Mariusz zaśmiał się i poklepał go po ramieniu. Pompejusz zmierzył wzrokiem Gajusza od 
stóp do głów.
— Twoja młodsza wersja, stary lisie? - powiedział do Mariusza. -Jasne, ma moją krew w 
żyłach.
Pompejusz założył ręce do tyłu.
Rozdział 17
211

-Twój wuj, pozbywając się Sulli z Rzymu, zaryzykował dzisiaj wiele. Co o tym myślisz?
Mariusz już chciał odpowiedzieć, lecz Pompejusz podniósł dłoń.
- Pozwól mu mówić samemu, stary lisie. Niech zobaczę, jak on go ocenia.
Gajusz odpowiedział bez wahania:
-Obrazić Sullę to niebezpieczne posunięcie, lecz mój wuj lubi ryzyko. Sulla jest sługą Rzymu 
i dobrze się spisze w walce z obcym królem. Po powrocie będzie musiał pójść na ugodę z 
moim wujem. Możliwe, że poszerzymy koszary, tak by oba legiony ochraniały miasto.
Pompejusz zamrugał i zwrócił się do Mariusza.
- Czy on zwariował?
- Nie. On tylko nie wie, czy ja ci ufam. Podejrzewam, że już odgadł moje plany.
- Co zrobi twój wuj, kiedy Sulla wróci? - szepnął Pompejusz prosto do ucha Gajusza.
Chłopak rozejrzał się, ale w pobliżu nie było nikogo, kto mógłby podsłuchiwać, poza dwoma 
rozmówcami Pompejusza, którym Mariusz wyraźnie ufał.
- Zamknie bramy. Jeżeli Sulla spróbuje je sforsować, senat będzie musiał uznać go za wroga 
Rzymu. On z kolei będzie musiał rozpocząć oblężenie albo się wycofać. Przypuszczam, że 
odda się pod rozkazy Mariusza, tak jak postąpiłby każdy wódz wobec konsula Rzymu.
- Tak, tak - zgodził się szybko Pompejusz. - Choć powiedziałbym, Mariuszu że wkroczyłeś na 
niebezpieczną ścieżkę. Nie mogę popierać cię otwarcie, ale po cichu zrobię dla ciebie 
wszystko. Gratulacje za twój triumfalny marsz. Wyglądałeś wspaniale. - Kiwnął na dwójkę 
swoich towarzyszy i wszyscy trzej odeszli.
Gajusz chciał coś powiedzieć, lecz Mariusz potrząsnął głową.
-Wyjdźmy na zewnątrz, tu powietrze jest gęste od intryg. — Ruszyli ku drzwiom, ale i na 
zewnątrz przyłożył palec do ust, uprzedzając pytanie siostrzeńca. - Nie tutaj. Zbyt wielu 
wokół słuchaczy.
Gajusz rozejrzał się i zobaczył, że kilku z senatorów popierających Sullę kręci się w pobliżu, 
popatrując na nich z nie ukrywaną
212
Imperator
wrogością. Poszedł za Mariuszem na forum i tam przysiedli na kamiennych schodach, z dala 
od miejsca, w którym ktoś mógłby ich podsłuchać. W pobliżu legioniści Mariusza, wciąż 
stojący na baczność, w błyszczących zbrojach, wyglądali na niezwyciężonych. To było 
szczególne uczucie, znaleźć się w obecności tysięcy, a mimo to siedzieć swobodnie z wujem 
na schodach samego senatu. Gajusz nie mógł wytrzymać ani chwili dłużej.
- No więc, jak to zrobiłeś, że senat zagłosował przeciwko Sulli? Mariusz zaczął się śmiać i 
wytarł nagle spocone czoło. -Myślę i planuję, mój chłopcze. Wiedziałem o inwazji Mitry-
datesa prawie natychmiast po jej nastąpieniu, o dobrych parę dni wcześniej niż Sulla. 
Posłużyłem się starym jak świat środkiem nacisku, aby przekonać niezdecydowanych do 
głosowania na mnie, a i tak poszło nie całkiem po mojemu. Wydałem fortunę, lecz od jutra 
rana przejmuję władzę nad Rzymem.
- Ale on wróci - przypomniał Gajusz. Mariusz prychnął pogardliwie.
- Za sześć miesięcy, może później. Poza tym nie można wykluczyć, że padnie na polu bitwy, 
ani tego, że przegra z Mitrydatesem; słyszałem, że to sprytny wódz. Ale jeżeli nawet Sulla 
pobije go błyskawicznie i jeżeli nawet trafi na pomyślne wiatry w obie strony, i tak będę miał 
kilka miesięcy na odpowiednie przygotowania. Nasz drugi konsul opuści Rzym bez kłopotu, 
lecz powiadam ci, z powrotem nie wkroczy do miasta bez walki.
Gajusz potrząsnął z niedowierzaniem głową na takie potwierdzenie własnych myśli.
-A teraz? - spytał. - Co robimy? Wracamy do twojego domu? Mariusz uśmiechnął się trochę 
smutno.
- Niestety nie. Musiałem go sprzedać, aby mieć pieniądze na przekupienie senatorów... Sulla 
przekupił ich pierwszy i w większości przypadków musiałem podwoić jego cenę. Poszło 

wszystko, co miałem, poza koniem, mieczem i zbroją. Mogę być pierwszym wodzem 
nędzarzem w całej historii Rzymu. - Mariusz zaśmiał się cicho.
- Gdybyś przegrał głosowanie, straciłbyś wszystko! - szepnął Gajusz, wstrząśnięty ogromem 
stawki.
- Ale nie przegrałem! Mam Rzym, a tu, popatrz, stoi mój legion.
Rozdział 17
213
- A gdybyś jednak przegrał? Co byś zrobił? Mariusz wydął lekceważąco usta.
- Wyruszyłbym, by walczyć z Mitrydatesem, to oczywiste. Czyż nie jestem sługą Rzymu? 
Zauważ jednak, że trzeba odwagi, by dać się przekupić, a mimo to głosować przeciwko mnie, 
kiedy za drzwiami senatu czeka mój legion. Musimy być wdzięczni bogom, że senat aż tak 
bardzo ceni sobie złoto. Ci ludzie myślą o nowych koniach i niewolnikach, lecz oni nigdy nie 
byli biedni, a ja byłem. Ja cenię złoto jedynie za to, co mi daje; to ono doprowadziło mnie aż 
tutaj, do tych stopni, i to ono sprawiło, że mam za sobą największe miasto na świecie. Do 
góry głowa, chłopcze, dziś jest dzień świętowania, nie smutków.
- Nie, to nie to. Pomyślałem właśnie, że Marek i Reniusz kierują się na wschód, by dołączyć 
do Czwartego Macedońskiego, a Mi-trydates ciągnie na zachód. Mogą wpaść na siebie.
- Mam nadzieję, że nie. Ci dwaj zjedliby Mitrydatesa na przekąskę, a ja chcę, by Sulla miał 
coś do roboty, kiedy się tam znajdzie.
Gajusz zaśmiał się i obaj wstali. Mariusz popatrzył na swój legion z nie ukrywaną dumą i 
radością.
- To był dobry dzień. Ty poznałeś ludzi, którzy rządzą Rzymem, a ja zyskałem miłość 
Rzymian i poparcie senatu. A przy okazji, ta twoja niewolnica, ta ładna? Na twoim miejscu 
bym ją sprzedał. Zabawić się z dziewczyną parę razy to jedno, ale ty chyba się w niej 
kochasz, a miłość na ogół prowadzi do kłopotów.
Gajusz odwrócił wzrok i zagryzł usta. Czy niczego nigdy nie można ukryć?
Mariusz nieświadomy zakłopotania siostrzeńca ciągnął beztrosko:
- Czy chociaż jej spróbowałeś? Nie? Znam tu kilka porządnych domów,   na   wypadek   
gdybyś   najpierw   chciał   zdobyć   trochę doświadczenia. Tylko powiedz, kiedy będziesz 
gotowy.
Gajuszowi zapłonęły policzki. Nic nie odpowiedział.
Mariusz tymczasem stał i patrzył, wyraźnie dumny, na zwarte szeregi swojego legionu.
-Odprawimy ludzi do koszar, chłopcze? Myślę, że należy im się dobry posiłek i mocny sen po 
tym całym marszu i staniu w słońcu.
ROZDZIAŁ XVIII
JYlarek patrzył na morze i oddychał ciepłym, ciężkim od soli powietrzem. Po tygodniu 
podróży zaczynał się nudzić. Zdążył poznać każdy zakamarek małego kupieckiego statku i 
nawet pomagał w ładowni przy liczeniu amfor tłustego oleju i hebanowych desek wiezionych 
z Afryki. Przez jakiś czas jego zainteresowanie wzbudziły setki gnieżdżących się pod 
pokładem szczurów i spędził aż dwa dni na czołganiu się w ciemnościach do ich gniazd, 
uzbrojony w sztylet i marmurowy przycisk ukradziony z kajuty kapitana. Kiedy za burtę 
poszły dziesiątki małych zwłok, szczury nauczyły się rozpoznawać jego zapach lub ostrożne 
stąpanie i znikały w najgłębszych szczelinach, ledwo zdążył postawić stopę na pierwszym 
stopniu drabiny.
Westchnął i dalej obserwował zachód słońca, jak zwykle urzeczony kolorami nieba i morza. 
Będąc pasażerem, mógł przez całą podróż nie wychylić nosa ze swojej kajuty, co 
najwyraźniej postanowił zrobić Reniusz, lecz ograniczona do minimum ciasna przestrzeń nie 
dostarczała żadnych rozrywek i Marek korzystał z niej tylko w nocy.

Z rozkazu kapitana wolno mu było stać na warcie i nawet wypróbował rękę przy dwóch 
wielkich sterach na tyłach statku, czy -jak się nauczył powtarzać za żeglarzami - na rufie, ale 
szybko przestało go to bawić.
-Jeszcze dwa tygodnie czegoś takiego, a jak nic będzie po mnie - mruknął do siebie, 
wycinając sztyletem inicjały w drewnianym relingu. Za jego plecami coś zaszurało, lecz się 
nie odwró-
1L
Rozdział 18
215
cił; uśmiechał się i przyglądał tonącemu w morzu słońcu. Chwila ciszy, a potem jakiś inny 
dźwięk, jakby czyjeś drobne ciało przesunęło się, szukając wygodniejszego miejsca.
Marek zakręcił się na pięcie i wyrzucił sztylet od dołu, tak jak swego czasu nauczył go 
Reniusz. Coś gwałtownie załomotało, zatrzepotał maszt. Cichy pisk strachu, błysk brudnych 
białych stóp w ciemnościach, coś schowało się głębiej w cień - i wszystko ucichło.
Marek wyciągnął sztylet z deski jednym szarpnięciem i wsunął go z powrotem do pochwy u 
pasa. Zmrużył oczy i wpatrzył się w mrok.
-Wyjdź, Peppisie, wiem, że tam jesteś - zawołał, usłyszawszy pociągnięcie nosem. - Nie 
trafiłbym cię sztyletem, to był tylko żart. Mówię uczciwie.
Zza zwałów płócien na worki wyszedł ostrożnie chudy jak szkielet mały chłopiec. Był 
niewyobrażalnie brudny i strach rozszerzał mu oczy.
-Ja tylko ci się przyglądałem, nic więcej - zaczął się nerwowo tłumaczyć.
Marek przysunął twarz do jego twarzy i zauważył plamkę zakrzepłej krwi pod nosem i siniak 
nad okiem.
- Znów oberwałeś? - spytał, usiłując nadać głosowi przyjazny ton. -Trochę, ale to moja wina. 
Potknąłem się o linę i zaciągnąłem
poluzowany węzeł. To było niechcący, ale pierwszy powiedział, że nauczy mnie być 
niezdarą. I tak jestem niezdarą, więc odpowiedziałem, że nie potrzebuję żadnego uczenia, a 
on mnie wtedy zbił. - Znów pociągnął nosem i otarł go wierzchem dłoni, zostawiając na niej 
srebrny ślad.
-Właściwie dlaczego nie uciekniesz w pierwszym lepszym porcie?
Peppis wypiął pierś, odsłaniając sterczące pod skórą żebra.
- Nie ja. Ja chcę być żeglarzem, kiedy dorosnę. Uczę się cały czas, obserwując innych. Już 
teraz potrafię wiązać różne węzły. Dzisiaj mógłbym rozwiązać tamtą linę, gdyby pierwszy mi 
pozwolił, ale on tego nie wiedział.
-Chcesz, bym zamienił z nim parę słów? Mam go skłonić, by zaprzestał bicia?
216
Imperator
Peppis zadrżał i potrząsnął głową.
- Zabiłby mnie, może w tej podróży, może w drodze powrotnej. Ciągle powtarza, że jak nie 
nauczę się żeglarstwa, to którejś nocy, jak będę spał, wyrzuci mnie za burtę. Dlatego uciekam 
z koi i nocuję na pokładzie. I zawsze gdzie indziej, żeby mnie nie znalazł.
Marek westchnął. Żal mu było chłopca, ale nawet gdyby pierwszy oficer zaprzestał swoich 
praktyk, nad Peppisem znęcaliby się inni. Wszyscy w tym uczestniczyli i kiedy Marek 
wspomniał o tym Reniuszowi, stary gladiator tylko się zaśmiał i powiedział, że na każdym 
statku jest ktoś taki jak ten chłopiec. Jednak Marek nie mógł się z tym pogodzić. Wciąż 
pamiętał, co to znaczy być zdanym na łaskę silniejszych od siebie, takich jak Swetoniusz, i 
gdyby to on wykopał dół na wilki, nie Gajusz, rzuciłby na tamtego osiłka wielki głaz i by go 
zmiażdżył. Westchnął raz jeszcze i podniósł się, rozciągając zastałe mięśnie.
Gdzie skończyłby on sam, gdyby nie zajęli się nim rodzice Gajusza i gdyby go nie 
wychowali? Bardzo łatwo mógłby się znaleźć na statku kupieckim, w tak samo potwornym 

położeniu jak Peppis. Wiecznie byłby głodny, słaby i chory i nie miałby od kogo nauczyć się 
walki i obrony.
- Posłuchaj - powiedział. - Skoro nie chcesz, bym się mieszał do twoich porachunków z 
żeglarzami, to przynajmniej przyjmuj ode mnie jedzenie. Ja nie jem wiele, a przy sztormowej 
pogodzie nie tykam niczego. Poczekaj tu chwilę, coś ci przyniosę. Zgoda?
Peppis kiwnął głową i Marek, trochę pogodniejszy, zszedł pod pokład do ciasnej kajuty po nie 
dojedzony kawałek chleba i sera. Co prawda sam był głodny, ale jemu nie groziła śmierć 
głodowa.
Zostawiwszy Peppisa zajętego jedzeniem, poszedł na rufę, do sterów, wiedząc, że o północy 
wachtę obejmie pierwszy zastępca kapitana. Podobnie jak Peppis, on też nigdy nie słyszał 
prawdziwego imienia tego człowieka. Każdy zwracał się do niego oficjalnie, a on dobrze 
wypełniał swoje obowiązki i trzymał załogę twardą ręką. Mały statek, Lucidae, cieszył się 
dobrą opinią i zwykle dowoził do celu podróży prawie cały ładunek. Inne statki, aby 
zadowolić swoje załogi, musiały się liczyć z pewnymi stratami, ale nie właściciele Lucidae.
Marek pojaśniał, widząc,  że mężczyzna już stoi za jednym
Rozdział 18
217
z dwóch wielkich sterów i rozmawia przyciszonym głosem ze swoim towarzyszem przy 
drugim sterze.
- Przyjemny mamy wieczór - powiedział, podchodząc bliżej.
Pierwszy chrząknął i potaknął. Musiał być uprzejmy wobec pasażerów, którzy płacili za 
podróż, ale wszystko się zaczynało i kończyło na podstawowej grzeczności. Był potężnie 
zbudowany i trzymał ster tylko jedną ręką, gdy tymczasem jego towarzysz zmagał się z nim 
za pomocą nie tylko rąk, ale i całego ciała. Ten nie powiedział nic i Marek rozpoznał w nim 
jednego z członków załogi, wysokiego i długorękiego żeglarza z ogoloną czaszką. 
Mężczyzna, pochłonięty swoim zadaniem, wlepiał wzrok przed siebie.
- Chciałbym kupić kogoś z załogi na swojego niewolnika. Z kim mam mówić? - spytał Marek 
przyjaznym tonem.
Sternik zamrugał ze zdziwienia i na młodym Rzymianinie zawisło spojrzenie dwóch par oczu 
jednocześnie.
-Jesteśmy wolnymi ludźmi - powiedział drugi z obrzydzeniem w głosie.
Marek wyglądał na zakłopotanego.
-Och, nie mam na myśli żadnego z was, to jasne. Chodzi mi
0  małego Peppisa. On nie jest na liście załogi. Sprawdziłem to
1 dlatego pomyślałem, że może da się go kupić. Potrzebuję chłopca, który nosiłby mój miecz 
i...
- Widziałem cię na pokładzie - zadudnił pierwszy. - Krzywiłeś się, kiedy dawaliśmy mu 
nauczkę. Rozumiem, że jesteś jednym z tych mięczaków z miasta, któremu się zdaje, że nasze 
pięści są za twarde dla chłopców okrętowych. Chcesz go do łóżka, tak?
Marek odsłonił w uśmiechu rząd białych zębów.
- Ojej, to brzmi jak obelga, przyjaciele. Lepiej wyjdźcie zza sterów, żebym mógł wam dać 
nauczkę.
Pierwszy otworzył usta, by odpowiedzieć, i Marek go uderzył. Po chwili Lucidae zeszła z 
wyznaczonego kursu i popłynęła w ciemną noc własnym.
Reniusz potrząsnął nim silnie.
- Obudź się! Kapitan chce cię widzieć.
Marek jęknął. Jego twarz i górna połowa ciała była cała w siniakach. Reniusz gwizdnął cicho, 
kiedy chłopiec stanął na nogi
218
Imperator

i krzywiąc się, zaczął się ubierać. Językiem obmacał obluzowany ząb i poczuł w ustach 
słodkawy smak krwi.
Na pół przytomny ucieszył się, widząc, że Reniusz ma na sobie żelazny napierśnik i 
zawieszony u pasa miecz. Kikut ramienia był obwiązany czystym bandażem, a po 
przygnębieniu, które zatrzymywało go w kajucie przez pierwsze tygodnie, nie było śladu. 
Kiedy Marek włożył tunikę i owinął się w płaszcz dla ochrony przed zimną poranną bryzą, 
Reniusz otworzył drzwi i powiedział pogodnie:
- Ostatniej nocy ktoś straszliwie pobił pierwszego, a także jego towarzysza z nocnej wachty.
Marek przyłożył dłoń do twarzy i poczuł, że ma rozcięty policzek.
- Czy powiedział kto? - mruknął pod nosem.
- Powiedział, że było ciemno i ktoś rzucił się na niego od tyłu. Ma złamane ramię. - Reniusz 
najwyraźniej wyzbył się przygnębienia, lecz Marek uznał, że ten nowy, chichoczący Reniusz 
wcale mu się nie podoba.
Kapitan, Grek o imieniu Epides, był niskim, energicznym mężczyzną z brodą, która przy 
reszcie nieowłosionej twarzy wyglądała jak przyklejona. Wstał, kiedy Marek z Reniuszem 
weszli, i położył dłonie na stole, przymocowanym do podłogi grubymi żelaznymi łańcuchami. 
Na każdym palcu obu dłoni tkwił drogocenny kamień oprawiony w złoto i wszystkie razem 
mieniły się i rzucały blask przy najmniejszym ruchu. Reszta kajuty była urządzona skromnie, 
jak przystało na pracowitego kupca. Nie było tam żadnego zbytku i nie było na czym 
zatrzymać wzroku poza samym mężczyzną, którego oczy ciskały błyskawice na obu 
Rzymian.
- Nie próbuj udawać niewiniątka - powiedział. - Mój pierwszy ma złamane ramię i obojczyk, i 
ty to zrobiłeś.
Marek chciał się odezwać, lecz kapitan nie dał mu dojść do słowa.
- On nie chce wskazać na ciebie, Zeus wie dlaczego. Gdyby wskazał, kazałbym cię 
wychłostać na pokładzie do żywego mięsa. Ale jest jak jest i wobec tego przejmiesz jego 
obowiązki na resztę podróży, a ja wyślę odpowiedni list do dowódcy twojego legionu. Niech 
wie, z jakim niezdyscyplinowanym prostakiem będzie miał do czynienia. Niniejszym, mocą 
mojego prawa jako kapitana Lu-
Rozdział 18
219
cidae, wcielam cię do załogi na czas tej podróży. Jeżeli zauważę, że wymigujesz się od 
swoich obowiązków, wychłoszczę cię. Zrozumiałeś?
Marek jeszcze raz chciał się odezwać, lecz tym razem przeszkodził mu Reniusz. Przemówił 
spokojnie i rozsądnie.
- Kapitanie. Kiedy chłopiec przyjął wyznaczone mu stanowisko w Czwartym Macedońskim, 
stał się członkiem tego legionu. Ponieważ znalazłeś się w trudnej sytuacji, będzie 
dobrowolnie zastępował twojego pierwszego aż do zejścia na brzeg w Grecji. Jednakże to ja 
będę pilnował, czy nie wymiguje się od swoich obowiązków. Jeżeli zostanie wychłostany z 
twojego rozkazu, przyjdę tutaj i wyrwę ci serce z piersi. Rozumiemy się? - Głos Reniusza nie 
podniósł się ani o ton wyżej aż do ostatniego słowa.
Epides nieco zbladł i podniósłszy dłoń, nerwowym gestem pogładził się po brodzie.
- Chodzi mi tylko o pewność, że zrobi, co do niego należy. A teraz niech się stąd zabiera i 
zamelduje u drugiego.
Reniusz przyjrzał mu się dobrze, skinął powoli głową, zawrócił do drzwi i przepuścił Marka.
Zostawiony sam sobie Epides opadł na krzesło, zanurzył dłoń w naczyniu z wodą różaną i 
potarł szyję. Opanował się i zaczął grzebać w przyborach do pisania. Przez chwilę rozmyślał 
nad zgrabną, ciętą odpowiedzią, którą powinien dać Reniuszowi. Na wszystkich bogów, 
pozwolić sobie grozić?! Kiedy wróci do domu, do swoich opowieści włączy parę 

błyskotliwych ripost, ale teraz jakiś gwałtowny błysk w oczach tamtego człowieka nakazał 
mu zamknąć usta.
Drugi zastępca kapitana, oschły mężczyzna z północnej Italii o imieniu Parus, niewiele miał 
do powiedzenia Markowi i Reniuszowi, kiedy się u niego zameldowali. Rzucił jedynie parę 
słów o codziennych obowiązkach pierwszego na statku kupieckim, które kończyły się wachtą 
przy sterze, mniej więcej od północy.
- Nie wydaje mi się słuszne nazywać cię pierwszym, kiedy tamten wciąż leży pod pokładem.
- Będę wykonywał za niego pracę i w tym czasie będziesz nazywać mnie pierwszym - odrzekł 
Marek.
220
Imperator
Mężczyzna zesztywniał.
- Ile ty masz lat? Szesnaście? Ludziom to się też nie spodoba.
- Siedemnaście - skłamał gładko Marek. - Ludzie przyzwyczają się do tego. Może byłoby 
dobrze zobaczyć się z nimi teraz.
- Żeglowałeś już kiedyś? - spytał Parus.
-To moja pierwsza podróż, ale wystarczy, byś powiedział, co mam robić, a będzie zrobione. 
W porządku?
Wydymając policzki z wyraźną odrazą, Parus kiwnął głową.
- Sprowadzę ludzi na pokład.
- Sprowadzę ludzi na pokład, pierwszy - wycedził przez spuchnięte usta Marek.
Niebezpieczny błysk w jego oczach kazał Parusowi zastanowić się nad wydarzeniami 
ostatniej nocy i zapytać się w duchu, dlaczego pierwszy nie wyjawił kapitanowi imienia 
sprawcy pobicia, choć każdy głupi wiedział, kto to zrobił.
- Pierwszy - zgodził się ponuro i odszedł.
Marek odwrócił się do Reniusza, który patrzył na niego z ukosa.
- Co o tym myślisz? - spytał.
-Myślę, że powinieneś pilnować swojego tyłka, inaczej nigdy nie zobaczysz Grecji - 
odpowiedział Reniusz całkiem serio.
Ta część załogi, której nie zajmowały niezbędne prace, zebrała się na małym pokładzie. 
Marek naliczył piętnastu żeglarzy, z kolejnymi pięcioma przy sterach i  olinowaniu żagla.
Parus odchrząknął, by przyciągnąć uwagę.
- Ponieważ pierwszy ma złamaną rękę, kapitan mówi, że do końca podróży robota będzie 
należała do tego tutaj. Wracajcie do pracy.
Ludzie odwrócili się, aby odejść, a wtedy Marek wystąpił do przodu. Był wściekły.
- Stać! - ryknął, sam zdziwiony siłą swego głosu.
Raczyli go wreszcie zauważyć, a on nie omieszkał tego wykorzystać.
-Wszyscy dobrze wiecie, że to ja złamałem rękę pierwszemu, więc nie mam co zaprzeczać. 
Mieliśmy odmienne zdania w pewnej kwestii i z tej racji się pobiliśmy. Koniec historii. Nie 
wiem, dlaczego nie powiedział kapitanowi, kim był jego przeciwnik, ale
Rozdział 18
221
szanuję go za to trochę bardziej. Będę wypełniał jego obowiązki tak dobrze, jak potrafię, lecz 
nie jestem żeglarzem, a wy o tym wiecie. Pchamy ten statek wspólnie i nie będę miał nic 
przeciwko temu, jeżeli ktoś mi powie, że coś robię nie tak. Ale jeżeli mi powie, że coś robię 
nie tak, byłoby lepiej dla niego, żeby miał słuszność. Wystarczająco jasne?
Wśród zebranych mężczyznach przeszedł niewyraźny pomruk.
-Jak nie jesteś żeglarzem, nie możesz wiedzieć, co robisz. Co za pożytek z wieśniaka na 
statku kupieckim? - zakrzyknął żeglarz cały w tatuażach.
Uśmiechał się szyderczo i Marek, czerwieniejąc z gniewu, odpowiedział szybko:

-Pierwsze, co zrobię, to przejdę się po statku i porozmawiam z każdym z was. Powiecie mi 
dokładnie, co to za praca, i ja ją wykonam. Jeżeli nie potrafię, pójdę do kapitana i powiem, że 
się nie nadaję. Ktoś jeszcze? Słucham.
Zapadła cisza. Kilku z mężczyzn wyglądało na zaciekawionych, lecz większość twarzy trwała 
we wrogim uporze. Marek zacisnął szczęki i poczuł zgrzytnięcie obluzowanego zęba. 
Wyciągnął sztylet zza pasa i uniósł go. Był prosty, a jednocześnie kunsztowny i drogi, z 
filigranową brązową rękojeścią; podarunek na drogę od Mariusza.
-Jeżeli którykolwiek z was potrafi zrobić coś, czego ja nie potrafię, podaruję mu to, co mi 
podarował Mariusz, wódz legionu Pierworodnych. Możecie odejść.
Tym razem zaciekawienie pojawiło się na większości twarzy i niejeden obejrzał się na broń, 
którą Marek wciąż trzymał w górze, gdy tymczasem oni wracali do swoich obowiązków.
Marek zwrócił się do Reniusza, a ten potrząsnął głową z niedowierzaniem.
- Bogowie, jesteś młody i głupi. To zbyt dobry sztylet, żeby go stracić - jęknął.
- Nie stracę go. Jeśli mam się sprawdzić w oczach załogi, to się sprawdzę. Jestem 
wystarczająco dobry. Bo jak ciężka może być ta praca?
ROZDZIAŁ XIX
i.VLarek kurczowo zaciskał dłonie na rei. Tu, na najwyższym punkcie Lucidae, miał 
wrażenie, że maszt huśta się razem z nim od horyzontu po horyzont. Szare morze poniżej, 
upstrzone białymi grzbietami fal, nie groziło małemu, mocnemu statkowi 
niebezpieczeństwem. Żołądek podjeżdżał mu w górę i buntowały się wszystkie mięśnie. 
Poobtłukiwane aż nadto ciało zdążyło do południa zesztywnieć i teraz, gdy tylko ruszył 
głową, ból przesłaniał mu oczy czarnymi i białymi plamami.
Na rei boso, bez żadnego podparcia stał żeglarz, pierwszy, który próbował zdobyć sztylet. 
Mężczyzna szczerzył zęby bez odrobiny złośliwości, niemniej wyzwanie było jasne - Marek 
musiał do niego dołączyć i ryzykować upadek do morza lub co gorsze, na pokład.
- Maszty z dołu nie wyglądają na aż tak wysokie - burknął Marek przez zaciśnięte zęby.
Żeglarz przeszedł nad nim, doskonale balansując ciałem w rytm kołysania się i zanurzania 
statku.
-Wystarczająco wysokie, byś się mógł zabić. Pierwszy jednak chodził po rei, więc tak czy 
owak musisz się na coś zdecydować.
Mężczyzna czekał cierpliwie, sprawdzając odruchowo węzły i liny. Marek zgrzytnął zębami, 
podciągnął się na belkę i zawisł na niej; żołądek wciąż mu dygotał. Na dole stali inni 
mężczyźni i niektórzy zadarli głowy, aby śledzić jego postępy, czy może po to, by w porę 
zdążyć się usunąć z drogi, kiedy będzie spadał - tego nie wiedział.
Rozdział 19
223
Wierzchołek masztu, umocowany linami, był tuż-tuż. Schwycił się go, podciągnął w górę i 
postawił na rei nogę. Drugą, wiszącą poniżej, przez chwilę równoważył ciężar ciała. Następne 
chrząknięcie z wysiłku, koniecznego, by pokonać opór zmaltretowanych mięśni, i kucnął na 
rei, z kolanami prawie pod podbródkiem i z zaciśniętymi na czubku masztu dłońmi. Obrzucił 
spojrzeniem kołyszący się horyzont i nagle przyszło mu na myśl, że jedyną nieruchomą 
rzeczą we wszechświecie jest ich statek i że wszystko obraca się wokół niego. Zakręciło mu 
się w głowie. Szybko zacisnął powieki, ale niewiele pomogło.
No, dalej, powiedział sobie w duchu. Masz dobry zmysł równowagi.
Oderwał trzęsące się dłonie od masztu i aby stawić opór potężnemu kołysaniu, napiął mięśnie 
nóg. Następnie zaczął wychodzić z przysiadu jak zniedołężniały ze starości człowiek, w 
każdej chwili gotów ponownie chwycić za zbawczy drąg. Z wbitymi weń oczami dźwignął 
się i przyjął pozycję człowieka o pochyłych ramionach. Następnie lekko ugiął nogi w 
kolanach i powoli zaczął płynąć przez powietrze.

- Oczywiście dziś nie ma wiatru - nie ustępował żeglarz. - Bywało się tutaj podczas sztormu, 
żeby przymocować poszarpane żagle. Dziś to pestka.
Marek się nie odszczeknął. Wolał nie złościć mężczyzny, który potrafi założyć ręce i stać 
swobodnie sześćdziesiąt stóp nad pokładem.
Żeglarz wskazał brodą na reję.
-Musisz przejść całą długość. Od twojego końca do mojego. Potem możesz wrócić na dół. 
Jeżeli brakuje ci odwagi, daj mi sztylet, nim zaczniesz schodzić. Nie będzie łatwy do 
zdobycia, jak wyrżniesz o deski.
Mężczyzna usiłował wyprowadzić go z równowagi. Marek wiedział, że może zaufać własnym 
odruchom, że lecąc w dół, zdąży się czegoś schwycić. Zignorował zatem wysokość i ruch i 
zaryzykował. Wyprężył się jak struna i ostrożnie suwając bosymi stopami, cofnął się do 
swojego końca rei i pochylił do przodu, podczas gdy maszt wydawał się zdecydowany 
porwać go daleko, aż do morza - chwilę wcześniej nim się wyprostował i znów pochylił. I 
wte-
224
Imperator

dy jego oczom ukazała się wielka stromizna, którą przesłaniała jedynie postać 
nonszalanckiego żeglarza.
- W porządku - powiedział, wyciągając ramiona, żeby utrzymać równowagę. - W porządku.
Zaczął iść, nie odrywając bosych stóp od drewna. Posuwał się powoli, z coraz większą 
pewnością siebie i prawie zadowolony z kołysania, z pochylania się do przodu i do tyłu, i 
kiedy doszedł do żeglarza, zaśmiał się.
Żeglarz nie wyglądał na zaniepokojonego.
- O to chodziło? - spytał Marek. Mężczyzna pokręcił głową.
- Powiedziałem, do końca. Masz do przejścia jeszcze dobre trzy stopy.
Marek spojrzał na niego ze złością.
- Stoisz mi na drodze! - Czyżby ten człowiek się spodziewał, że obejdzie go dookoła na 
kawałku drewna nie szerszym niż udo?
-No to do zobaczenia na dole - powiedział mężczyzna i dał krok w powietrze.
Marek ledwo ze zdziwienia zdążył otworzyć usta, kiedy zobaczył rękę chwytającą za 
poprzeczkę i szczerzącą się do niego twarz. W tej samej chwili stracił równowagę i zachwiał 
się przerażony; wiedział, jak niewiele brakowało, by się roztrzaskać o pokład. Podpłynęło mu 
pod oczy więcej twarzy - niewyraźnych plam i pokazujących w górę palców.
Marek zamachał gwałtownie ramionami i wygiął się do tyłu i do przodu jak tnący powietrze 
bicz. Po chwili jednak się opanował i skupił wzrok na rei, nie zważając na próżnię poniżej i 
usiłując odnaleźć rytm mięśni, który zaledwie parę chwil wcześniej tak go cieszył.
- Prawie spadłeś - powiedział żeglarz, wciąż wisząc swobodnie na jednej ręce, pozornie 
nieświadomy odległości dzielącej go od pokładu. To była zręczna sztuczka i prawie mu 
wyszła. Śmiejąc się i potrząsając głową, mężczyzna wyciągnął drugą rękę ku linie, lecz w tym 
samym momencie Marek przygniótł stopą zaciśnięte na rei palce.
- Hej! - krzyknął mężczyzna, lecz Marek puścił krzyk mimo uszu. Przeniósł cały ciężar ciała 
na pięty i podjechał do przodu ra-
W
Rozdział 19
225
zem z Lucidae. Udało się. Z radości łyknął głęboki haust powietrza i wyszczerzył zęby sam 
do siebie.

Tymczasem żeglarza zaczęła ogarniać panika; uwięziona ręka nie pozwalała mu się wychylić 
na tyle, by druga sięgnęła najbliższej liny, tak że mógł jedynie machać w powietrzu nogami i 
rzucać ordynarne przekleństwa.
Marek podniósł stopę, aby zrobić ostatni krok do końca rei, i w tej samej chwili przydeptana 
dłoń ześliznęła się, a zaskoczony żeglarz rozpaczliwym rzutem ciała chwycił się liny. Marek 
popatrzył w dół i zobaczył, że mężczyzna wspina się z powrotem na reję. W wyrazie jego 
twarzy było coś morderczego i Marek szybko przesunął się na środek rei, usiadł i dla 
większego bezpieczeństwa oplótł nogami maszt. Wyciągnął sztylet Mariusza i zaczął 
spokojnie wycinać swoje inicjały.
Żeglarz wskoczył na reję, stanął na jednym z jej końców i rzucił Markowi piorunujące 
spojrzenie. Marek miał wrażenie, że słyszy jego myśli. Nie mam broni. Co prawda ten 
szczeniak nie dorównuje mi w balansowaniu ciałem, ale za to trzyma się masztu. Podejść na 
tyle blisko, by go zepchnąć, to znaczy dostać sztyletem w gardło. Sekundy płynęły.
- W porządku. Sztylet jest twój. Pora schodzić na dół.
- Schodzisz   pierwszy   -   powiedział   Marek,   nie   podnosząc wzroku.
Usłyszał odgłosy schodzenia i skończył wycinanie inicjałów w twardym drewnie. Ogólnie 
biorąc, był zawiedziony. Jeżeli nadal w takim tempie będzie robił sobie wrogów, to którejś 
ciemnej nocy skończy z nożem w plecach.
Umiejętność postępowania z innymi okazała się rzeczą trochę trudniejszą, niż myślał.
Reniusz nie przyszedł pogratulować bezpiecznego powrotu z wysokiego olinowania i Marek 
kontynuował obchód statku w pojedynkę. Po początkowym podnieceniu załogi walką o 
sztylet spojrzenia, które otrzymywał, szybko zobojętniały albo stały się otwarcie wrogie. Aby 
opanować mimowolne drżenie rąk, które się zaczęło od chwili, kiedy postawił stopy na 
bezpiecznych deskach pokładu, założył je do tyłu. Kiwał głową na każde spojrzenie, tak
226
Imperator
jak się odpowiada na słowa pozdrowienia i, ku jego zdziwieniu, jeden czy dwóch 
odpowiedziało mu tym samym, może tylko z nawyku, ale tak czy owak dodało mu to trochę 
otuchy.
Jeden z żeglarzy, z włosami przewiązanymi na karku niebieskim gałgankiem, wyraźnie szukał 
oczu Marka. Wydawał się dość przyjazny, więc Marek przystanął.
- Co robisz na statku? - spytał z lekką rezerwą.
-Chodź na rufę... pierwszy - powiedział mężczyzna i poszedł przodem, a Marek za nim. 
Stanęli przy dwóch sterach.
- Nazywam się Kryksus. Robię wszystko, co podleci, ale moja specjalność to odtykanie 
sterów, kiedy się zatkają. Czasem to wina wodorostów, ale na ogół sieci rybackich.
- A jak je odtykasz?
Marek mógł odgadnąć odpowiedź, lecz mimo to zapytał, zdobywając się na lekki ton i 
uprzejme zainteresowanie. Nigdy nie był dobrym pływakiem, za to pierś tego mężczyzny, 
kiedy nabrał powietrza, wydęła się do śmiesznych proporcji.
- Po wyprawie na maszt uznałbyś to za dziecinnie łatwe. Po prostu skaczę z burty do wody, 
podpływam pod stery i odcinam nożem wszystko, co je zatyka.
-To wydaje się niebezpieczne - odrzekł Marek, co wywołało beztroski uśmiech żeglarza.
-Tak, jeśli są tam rekiny. One ciągną za Lucidae, licząc na jakieś resztki.
Marek potarł brodę, usiłując przypomnieć sobie, co to takiego rekin.
- Duże są te rekiny? Kryksus przytaknął energicznie.
-Bogowie, jeszcze jak. Niektóre potrafią połknąć całego człowieka! Kiedyś taki jeden, co go 
morze wyrzuciło na brzeg koło mojej wioski, miał w brzuchu połowę mężczyzny. Drań, 
przegryzł go na pół.
Marek popatrzył na niego i pomyślał, że następny próbuje go nastraszyć.

- Co robisz, kiedy te rekiny podpłyną do ciebie? Kryksus się zaśmiał.
- Grzmocę je pięścią w nos. To je skutecznie zniechęca.

Rozdział 19
227
- Rzeczywiście - powiedział Marek powątpiewająco, patrząc w zimną otchłań wody. 
Zastanawiał się, czy powinien zniechęcić tego tutaj, przynajmniej dzisiaj. Przy schodzeniu z 
masztu większość mięśni mu się rozciągnęła, mimo to wciąż się krzywił przy każdym ruchu, 
a pogoda niezbyt zachęcała do pływania.
Popatrzył na Kryksusa raz jeszcze. Mężczyzna oczekiwał, że mu odmówi, to było widać. 
Westchnął w duchu. Nic nie szło tak, jak zamierzał.
- Ale dzisiaj nic nie zatyka sterów, prawda?
Kryksus uśmiechnął się szeroko, pewien, że Marek usiłuje wykręcić się od próby.
- Nie na czystym morzu, to jasne. Poza odrobiną pąkli na spodzie jednego, to znaczy małych 
zwierzątek, które przywierają do statków. Przyniesiesz takiego jednego, to przepijemy razem. 
Wrócisz z pustymi rękami i ten ładny sztylecik będzie mój. Zgoda?
Marek niechętnie się zgodził, zdjął tunikę i sandały i został tylko w przepasce biodrowej. Na 
oczach rozbawionego Kryksusa chwycił się drewnianego relingu i zaczął rozciągać mięśnie 
nóg. Nie spieszył się; uradowany mężczyzna sądził zapewne, że Markowi nigdy się nie uda.
W końcu, rozluźniony, wziął do ręki sztylet i podszedł do burty. Choć Lucidae była statkiem 
o płytkim zanurzeniu, i tak miał do wody dobrych dwadzieścia stóp. Wyprężył się, cały czas 
próbując przypomnieć sobie te kilka skoków, na które się zdobył podczas wycieczki nad 
jezioro z rodzicami Gajusza, kiedy miał może osiem lat. Ręce razem.
- Lepiej się tym zabezpiecz. - Kryksus trzymał w ręku nasmo-łowany koniec cienkiej linki. - 
To zawiązuje się w pasie, na wypadek gdyby człowiek nie nadążył za Lucidae. Nasza łajba 
nie wygląda na szybką, ale nie dogonisz jej, płynąc.
- Dzięki - powiedział Marek podejrzliwie, zastanawiając się, czy Kryksus miał zamiar 
pozwolić mu zanurkować do wody bez żadnej asekuracji i w ostatniej chwili się rozmyślił. 
Obwiązał się linką i popatrzył na zimną wodę, zgarnianą przez stery w zaorany zagon. 
Poraziła go nagła myśl.
- A drugi koniec?
Kryksus wyglądał na zakłopotanego, co potwierdziło podejrzę-
228
Imperator
nia Marka. Milcząco wskazał miejsce, gdzie była przywiązana. Marek kiwnął głową i wrócił 
do wpatrywania się w fale.
Wreszcie skoczył. Zrobił w powietrzu lekki obrót i z głośnym plaśnięciem uderzył o szarą 
wodę.
Opadał, zdawałoby się, bez końca, lecz w pewnym momencie linka szarpnęła i poczuł, że 
statek zaczyna go holować. Wtedy przebił się na powierzchnię i odetchnął z ulgą. Był tuż 
przy sterach.
Ciemne skrzydła cięły falę za falą, ale ich śliska powierzchnia nie miała żadnego zaczepu, 
którego mógłby się chwycić. Pozostało mu jedynie płynąć równo z nimi. Wystarczyło, by 
zwolnił pracę rąk i nóg, a woda znosiła go na bok, na całą długość linki.
Z zimna kurczyły mu się mięśnie. Zrozumiał, że długo w wodzie nie wytrzyma i że powinien 
się spieszyć. Ściskając w prawej garści sztylet, nabrał w płuca powietrza i zanurkował pod 
śliski zielony spód bliższego steru.
Dla płuc to była tortura. Wiedział, że po kilku sekundach odmówią mu posłuszeństwa. Zaczął 
gorączkowo skrobać palcami po oblepionym śluzem metalu, lecz nie wyczuł tam nic takiego, 
o czym mówił Kryksus. Klnąc w duchu, przebił się nogami na powierzchnię. Tracił siły.

Wciągnął w płuca kolejny oddech i zniknął w ciemnej głębi.
Kryksus wyczuł obecność starego gladiatora wcześniej, niż ten stanął u jego boku i spojrzał 
na huśtającą się na wodzie, między sterami, linkę. Stare oczy były stalowe od gniewu, aż 
marynarz odruchowo cofnął się o krok.
- Co robisz? - spytał Reniusz spokojnie.
- Ja? Nic. To chłopak sprawdza stery i obcina pąkle.
Wargi Reniusza wygięły się z niesmakiem. Stał nieruchomo, bez-ręki, lecz kipiał gniewem. 
Kryksus zauważył przypięty do pasa miecz i wytarł ręce o boki. Razem przyglądali się, jak 
Marek wynurza się na powierzchnię i nurkuje w głąb jeszcze trzy razy. Ramiona zwisały mu 
bezradnie i obaj mężczyźni dobrze słyszeli, jak się krztusi z wyczerpania.
- Sprowadź go tu natychmiast. Zanim się utopi - powiedział Reniusz.
Kryksus skwapliwie zaczął ciągnąć linkę, ręka za ręką. Reniusz

Rozdział 19
229
nie ofiarował się z pomocą, lecz stał z dłonią na rękojeści miecza, co wyglądało na 
wystarczającą zachętę.
Kryksus zdążył się spocić, nim Marek znalazł się na poziomie pokładu. Wisiał na lince 
niemal bezwładnie, zbyt słaby, by zapanować nad własnym ciałem.
Marynarz wciągnął go na burtę jak belę płótna i przetoczył twarzą do pokładu, dyszącego i z 
zamkniętymi oczami. Uśmiechnął się na widok sztyletu w zaciśniętej dłoni i sięgnął po niego. 
Za jego plecami coś szczęknęło. Zamarł, widząc kątem oka wyciągnięty miecz Reniusza.
- A teraz co robisz?
- Biorę sztylet! On... on miał przynieść muszlę... - wyjąkał mężczyzna.
- Sprawdź drugą dłoń - powiedział Reniusz.
Marek ledwo go słyszał przez wodę w uszach, piekący ból w piersiach i wszystkich 
członkach, ale otworzył lewą dłoń; na niej, pokryta zadrapaniami i nacięciami, leżała okrągła 
muszelka ze swym żywym, połyskującym wilgocią mieszkańcem.
Kryksusa zamurowało i Reniusz machnięciem miecza odsunął go na bok.
-Niech drugi... Parus, o ile pamiętam, zbierze ludzi. Sprawy posunęły się za daleko.
Kryksus popatrzył na miecz, potem na minę Reniusza i nie zaprotestował.
Gladiator schował miecz, kucnął przy Marku i uderzył go kilka razy po pobladłej twarzy. 
Policzki nabrały koloru, a Marek za-krztusił się własnym kaszlem.
- Myślałem, że będziesz miał dość, po tym jak mało nie spadłeś z rei. Doprawdy nie wiem, co 
zamierzasz udowodnić. Zostań tu, a ja tymczasem rozprawię się z ludźmi.
Marek usiłował coś powiedzieć, lecz Reniusz potrząsnął głową.
-Bez dyskusji. Z takimi jak ci tutaj rozprawiam się przez całe życie.
Podniósł się, poszedł tam, gdzie zebrała się załoga, i stanął na widocznym dla wszystkich 
miejscu. Mówił przez zaciśnięte zęby, lecz jego głos docierał do każdego.
-Jego błąd polega na tym, że chciał być traktowany honorowo
230
Imperator
przez szumowiny takie jak wy. Ani mi się śni zabiegać o wasze zaufanie czy szacunek. Daję 
wam prosty wybór. Wypełniacie dobrze swoje obowiązki. Pracujecie ciężko i odbywacie 
wachty, i wszystko idzie jak należy aż do chwili, kiedy dopłyniemy do portu. Zabiłem więcej 
ludzi, niż potrafię zliczyć, i tu, na tym statku, wypruję kiszki z każdego, kto nie będzie mi 
posłuszny. A teraz niech zobaczę w was mężczyzn! Jeżeli ktoś chce ze mną dyskutować, 
niech chwyci za miecz, zbierze swoich przyjaciół i stanie przeciwko mnie razem z nimi. - 
Jego głos podniósł się do ryku. -Nie odchodźcie stąd tylko po to, by spiskować po kątach jak 

stare baby! Mówcie teraz, walczcie teraz. Bo jeżeli teraz żaden tego nie zrobi, a usłyszę jakieś 
szepty później, rozłupię każdy łeb na dwoje, przysięgam!
Potoczył po twarzach wściekłym wzrokiem, a mężczyźni popatrzyli na swoje stopy. Żaden się 
nie odezwał i żaden się nie ruszył; stali na pokładzie jak posągi. Cisza się przedłużała i powoli 
stawała nie do zniesienia. W końcu Reniusz zaczerpnął powietrza i warknął:
- Ani jeden z was nie ma dość odwagi, by się zmierzyć ze starym, jednorękim człowiekiem? 
Zatem wracajcie do swojej roboty i niech mi każdy pracuje jak należy, bo będę obserwował 
każdego i nie będę dawał ostrzeżeń.
Przeszedł między nimi, a oni w milczeniu rozstąpili się na boki. Kryksus popatrzył na Parusa, 
lecz ten wzruszył ramionami, odstępując do tyłu razem z resztą. Lucidae spokojnie popłynęła 
dalej przez zimne morze.
Reniusz zamknął za sobą drzwi kajuty, oparł się o nie plecami i zaklął półgłosem. Nie zwykł 
strachem wymuszać na ludziach posłuszeństwa, lecz do tej pory nie radził sobie z równowagą 
i wiedział, że wciąż jest słaby. Chciało mu się spać, lecz musiał skończyć ćwiczenia. 
Wzdychając, wyciągnął miecz i zaczął wymierzać nim ciosy, tak jak go nauczono pół wieku 
temu, coraz szybciej i szybciej, aż w końcu ostrze uderzyło w sklepienie ciasnego 
pomieszczenia i zaklinowało się w drewnie. Reniusz zaklął w gniewie, a kręcący się na 
korytarzu ludzie popatrzyli jeden na drugiego oczami rozszerzonymi strachem.

Rozdział 19
231
Tamtej nocy Marek stał na dziobie sam, patrzył na płynący przez fale księżyc i czuł się podle. 
Wysiłki całego dnia na nic się nie zdały, a to, że Reniusz musiał naprawiać jego błąd, 
przytłaczało mu piersi okrutnym ciężarem.
Usłyszał za sobą ciche głosy. Obrócił się i zobaczył kilka ciemnych, krążących wokół 
górnych kajut postaci. Rozpoznał Kryksusa, Parusa, a także mężczyznę z rei, którego imienia 
nie znał. Przygotował się na ciosy, wiedząc, że nie poradzi wszystkim naraz, lecz Kryksus 
wyciągnął w jego stronę skórzany kubek z jakimś ciemnym napojem. Uśmiechał się 
nieśmiało, niepewny, czy Marek nie wytrąci mu kubka z ręki.
- Proszę. Obiecałem ci, że przepijemy, jak wyłowisz pąkle, a ja dotrzymuję swoich obietnic.
Marek wziął kubek i trzej mężczyźni wyraźnie odetchnęli, przystanęli obok, oparli się o burtę 
i wpatrzyli w czarną, przepływającą poniżej wodę. Wszyscy trzej mieli podobne kubki i 
Kryksus napełnił je płynem z trzymanego pod pachą, zachęcająco bulgoczącego skórzanego 
worka.
Marek podniósł swój kubek do ust. Poczuł gorzki zapach. Jeszcze nigdy nie próbował niczego 
mocniejszego od wina i pociągnął spory łyk, zanim uzmysłowił sobie, że to coś, cokolwiek to 
jest, sparzyło mu wargi i dziąsła. Odruchowo, by pozbyć się żaru z ust, przełknął i 
natychmiast się zakrztusił, czując wybuchający w żołądku ogień. Usiłował złapać oddech. 
Parus wyciągnął ramię i stuknął go w plecy z obojętną miną.
-To paskudztwo dobrze ci zrobi - powiedział Kryksus i zaśmiał się cicho.
- Dobrze ci zrobi, pierwszy - poprawił go Marek, otrząsając się i prychając.
- Podobasz mi się, chłopcze. Naprawdę. - Kryksus powtórnie napełnił swój kubek. - Tylko ten 
Reniusz, ten twój przyjaciel, to prawdziwy drań.
Wszyscy przytaknęli i spokojnie wrócili do wpatrywania się w morze i niebo.
ROZDZIAŁ XX
lYlarek przyglądał się rosnącemu w oczach ruchliwemu portowi z mieszanymi uczuciami. 
Lucidae przewinęła się zwinnie przez odwieczne kamienne falochrony, oddzielające otwarte 
morze od spokojnej zatoki. Towarzyszyło im niezliczone mnóstwo okrętów i musieli odstać 
na redzie większość ranka, aż znękany przewodnik podpłynął na swojej łodzi, żeby 
podprowadzić ich do nabrzeża.

Na początku Marek nie przywiązywał wagi do miesiąca spędzonego na morzu, traktując ten 
czas jak zwykłą podróż z jednego miasta do drugiego. Dla niego liczyło się tylko miejsce 
docelowe. Teraz jednak znał imiona każdego z małej załogi i od tamtej nocy, spędzonej przy 
burcie w towarzystwie trzech mężczyzn, czuł się akceptowany. Sprawy układały się dobrze i 
nawet powrót pierwszego do lekkich obowiązków niczego nie zepsuł między nim a ludźmi. 
Pierwszy, jak się zdawało, nie żywił do Marka urazy, a na nawet był z niego dumny, tak jakby 
to, że załoga akceptuje chłopca, było w pewnym sensie jego zasługą.
Peppis nie przestał nocować po kątach i zakamarkach pokładu, lecz przybrał trochę na wadze 
dzięki jedzeniu, które Marek dla niego oszczędzał, a ludzie na jakiś niewidzialny sygnał 
zaprzestali bicia. Mały chłopiec zrobił się bardziej pogodny i pewnego dnia mógł zostać 
żeglarzem, na co miał nadzieję.
Marek mu trochę zazdrościł; żeglarstwo to swego rodzaju wolność. Ci ludzie odwiedzali 
wszystkie porty znanego świata, gdy tymczasem on miał maszerować przez obce ziemie w 
piekącym słońcu, wszędzie niosąc ze sobą Rzym.

Rozdział 20
233
Odetchnął głęboko i zamknął oczy, próbując z mieszanki dziwnych zapachów, niesionych od 
lądu przez morską bryzę, wyodrębnić poszczególne. Jaśmin i oliwa pachniały intensywnie, 
ale poza tym czuło się woń mas ludzkich — potu i ekskrementów. Westchnął i podskoczył, 
kiedy jakaś ręka klepnęła go po ramieniu.
-Dobrze będzie znów poczuć ląd pod stopami - powiedział Reniusz, wpatrując się z nim w 
portowe miasto. - Wynajmiemy konie, pojedziemy na wschód, do legionu, i znajdziemy twoją 
centurię, aby cię w niej zaprzysiąc.
Marek kiwnął głową. Reniusz odgadł jego nastrój.
-Jedynie wspomnienia zostają te same, chłopcze. Wszystko inne się zmienia. Kiedy znów 
zobaczysz Rzym, z trudem go poznasz, a wszyscy, których kochałeś, będą inni. Tego nie da 
się zatrzymać, ciągła zmiana to najnaturałniejsza rzecz pod słońcem. -Widząc, że Marek się 
nie rozpogadza, mówił dalej: - Ta cywilizacja była stara, kiedy Rzym był młody. Ta ziemia 
jest obca dla Rzymianina i musisz uważać, by tutejsze wyobrażenia o urokach życia cię nie 
zepsuły. Choć są tu także dzikie plemiona, które atakują z północy, z Ilirii, i pewnie będziesz 
miał swój udział w niejednej akcji. To cię interesuje, prawda? - zaśmiał się jak kiedyś, krótko 
i szczekliwie. - A może spodziewałeś się wyłącznie ćwiczeń i stania w słońcu? Mariusz zna 
się na ludziach, chłopcze. Wysłał cię na jedną z najtrudniejszych placówek w całym 
imperium. Nawet Grecy nie poddają się bezmyślnie i w Macedonii urodził się Aleksander. To 
właściwe miejsce, by twój miecz trochę okrzepł.
Obserwowali, jak Lucidae zwalnia przy nabrzeżu i rzucają cumy. Markowi prawie zrobiło się 
żal nagle utraconej wolności. Tymczasem na pokładzie pojawił się Epides. Był ubrany w 
chiton, tradycyjną grecką tunikę sięgającą kolan. Skrzył się od klejnotów, a jego włosy 
błyszczały w słońcu od olejków. Zobaczył dwóch pasażerów oczekujących przy burcie na 
zejście na ląd i podszedł do nich.
- Mam smutne wieści, panowie. Na północy ruszyła armia grecka i nie mogliśmy wpłynąć do 
portu w Dyrrachium, tak jak było zaplanowane. To jest Orikum, jakieś sto mil na południe.
Reniusz spiął się.
-Co takiego? Zostałeś opłacony za to, by wysadzić nas na północy, byśmy mogli dołączyć do 
legionu tego młodzieńca, ja...
234
Imperator
- Nie było możliwości, mówię przecież. - Kapitan uśmiechał się pogodnie. - Kody flagowe 
pod Dyrrachium były całkiem czytelne. Dlatego zmieniliśmy kurs i popłynęliśmy wzdłuż 

wybrzeża, na południe. Nie mogłem ryzykować utraty statku, gdy armia powstańcza opija 
zwycięstwo w rozbitych rzymskich garnizonach.
Reniusz schwycił Epidesa za chiton i uniósł go w górę.
-A niech cię ziemia pochłonie, człowieku. Przecież dobrze wiesz, że teraz od Macedonii 
dzielą nas te przeklęte wielkie góry. To dla nas kolejny miesiąc ciężkiej podróży i wielkich 
wydatków, i to ty ponosisz za to odpowiedzialność!
Epides zaczął się wyrywać, a jego twarz spurpurowiała z wściekłości.
- Ręce przy sobie! Jak śmiesz mnie zaczepiać na moim własnym statku? Wezwę straże 
portowe i każę cię powiesić, ty arogancki...
Reniusz puścił chiton i chwycił za rubin w ciężkim złotym łańcuchu zawieszonym na szyi 
Epidesa. Gwałtownym szarpnięciem rozerwał łańcuch i wcisnął go sobie do zawieszonego u 
pasa woreczka. Epides zaczął się jąkać z gniewu. Reniusz odepchnął go i kapitan rozciągnął 
się na pokładzie jak długi.
-W porządku. Wysiadamy. Sprzedam łańcuch i przynajmniej będzie za co kupić zapasy na 
drogę - rzucił Reniusz do Marka.
Oczy młodzieńca błysnęły ostrzegawczo. Reniusz zakręcił się w miejscu i dobył miecza 
jednym ruchem. Epides rzucił się naprzód ze sztyletem wysadzanym drogimi kamieniami i z 
wykrzywioną twarzą.
Reniusz uchylił się przed niezdarnym ciosem, rozpłatał mieczem gładko wygoloną pierś 
mężczyzny i z rozpędu poprawił po chitonie raz i drugi, kiedy Epides już leżał na pokładzie w 
śmiertelnych drgawkach.
- Opija zwycięstwo w rozbitych garnizonach, tak? - warknął, usiłując wepchnąć miecz do 
pochwy. - Przeklęta pochwa... zawsze się gdzieś przekręca...
Marek był oszołomiony nagłą śmiercią, a stojący w pobliżu członkowie załogi gapili się na 
niespodziewaną, gwałtowną scenę jak na widowisko. Reniusz kiwnął do nich, kiedy miecz 
wreszcie trafił na miejsce.
- Spuszczajcie trapy. Mamy przed sobą długą podróż.
Rozdział 20
235
Wreszcie można było wyładować ładunki. Marek potrząsnął głową z niedowierzaniem. 
Sprawdził swoje rzeczy po raz ostatni i poklepał się po bokach, ponownie czując żal po 
stracie sztyletu, minionego wieczoru podarowanego pierwszemu. Czuł, że powinien to zrobić, 
i uśmiechy załogi, kiedy mężczyzna pokazywał sztylet wokół, powiedziały mu, że dokonał 
słusznego wyboru. Teraz jednak żałował, że nie ma go przy sobie.
Zarzucił worek na ramiona i pomógł Reniuszowi zrobić to samo.
- Zobaczmy, czym nas przyjmie Grecja - powiedział. Reniusz uśmiechnął się na tak nagłą 
zmianę nastroju chłopca
i przestąpił przez powykręcane ciało Epidesa, nawet nań nie spojrzawszy. Opuścili Lucidae, 
nie oglądając się za siebie.
Ziemia pod stopami Marka poruszyła się niepokojąco i chłopiec kołysał się niepewnie przez 
parę chwil.
- Zaczekajcie! - krzyknął ktoś za nimi. Odwrócili się i zobaczyli pędzącego po trapie Peppisa. 
Chłopiec zarył w ziemię tuż przy nich, ciężko dysząc.
- Weź mnie ze sobą, panie - poprosił mały, patrząc błagalnie na zaskoczonego Marka.
-Myślałem, że chcesz dorosnąć i zostać żeglarzem - powiedział.
-Już nie chcę. Chcę walczyć. Chcę zostać legionistą jak ty i Reniusz. - Mały połykał słowa z 
pośpiechu. - Chcę bronić imperium przed dzikimi hordami.
Marek popatrzył na Reniusza.
- Rozmawiałeś z chłopcem?

- Owszem, opowiedziałem mu parę historyjek. Wielu chłopców marzy o tym, by być w 
legionach. Dla mężczyzny to niezły sposób na życie - odrzekł niewinnie Reniusz.
Peppis, widząc, że Marek się waha, nalegał dalej.
- Potrzebujesz sługi, panie, kogoś, kto będzie nosił twój miecz i doglądał konia. Proszę, nie 
odsyłaj mnie z powrotem.
Marek zrzucił z  ramion worek  z  podróżnym ekwipunkiem i wręczył go chłopcu, który 
natychmiast się rozpromienił. -W porządku. Nieś to. Wiesz, jak się dogląda konia? Peppis, 
wciąż rozpromieniony, potrząsnął głową.
- Więc masz się nauczyć.
236
Imperator
- Nauczę się. Będę najlepszym sługą, jakiego miałeś - odpowiedział chłopiec, ściskając w 
ramionach worek.
- Dobrze, że kapitan nie może się sprzeciwić - zauważył Marek.
- No i dobrze. Nie lubiłem tego człowieka - burknął szorstko Reniusz. - Zapytaj kogoś, gdzie 
są najbliższe stajnie. Przed zmierzchem ruszymy w drogę.
Stajnie, gospoda dla podróżnych, sami ludzie, wszystko razem było dla Marka osobliwą 
mieszanką. Widział Rzym w tysiącach drobnych rzeczy, nie tylko w legionistach, którzy z 
marsem na czołach przemierzali ulice parami, wypatrując jakichś zamieszek. Ale widział 
także rzeczy nowe i obce. Ładna dziewczyna, idąc ulicą ze strażnikami, paplała 
niezrozumiale, a oni zdawali się ją rozumieć. Świątynia, stojąca w pobliżu stajni, była 
zbudowana z prawdziwego białego marmuru, jak w Rzymie, lecz posągi, choć przypominały 
te, które znał, były dziwne, wykute w kamieniu twarze -inne. Brody były na porządku 
dziennym, kręcone i pachnące słodkimi olejkami, lecz najdziwniejsze rzeczy, jakie zobaczył, 
zdobiły świątynię poświęconą uzdrawianiu chorych.
Na zewnętrznych murach budynku wisiały doskonale odtworzone gipsowe i kamienne, 
zmniejszone i naturalnej wielkości ludzkie kończyny. Noga jakiegoś dziecka, zgięta w 
kolanie, sąsiadowała z jednej strony z odlewem kobiecej dłoni, z drugiej z miniaturą 
żołnierza, wyrzeźbioną w czerwonawym marmurze, piękną w każdym detalu.
- Co to jest? - spytał Reniusza.
-Miejscowy zwyczaj - odpowiedział gladiator, wzruszając ramionami. Jeśli bogini cię 
uzdrowi, musisz zrobić odlew chorej części ciała i złożyć jej w darze. Podejrzewam, że to 
pomaga ściągnąć do świątyni więcej ludzi. Tu się nie uzdrawia nikogo, kto najpierw nie 
błyśnie choćby sztuką złota, więc te odlewy są jak pokwitowanie. To nie jest Rzym, chłopcze. 
Trzeba zacząć od tego, że oni nie są podobni do nas.
- Nie lubisz Greków, prawda?
-Szanuję ich osiągnięcia, lecz Grecy za bardzo żyją chwałą dawnych dni. To dumni ludzie, 
chłopcze, jednak nie na tyle, by zrzucić rzymską stopę ze swego karku. Pospólstwo wyobraża 
nas
Rozdział 20
237
sobie jako barbarzyńców, a tutejsi nobile traktują jak powietrze, lecz co komu po liczącej 
choćby tysiące lat sztuce, jeżeli nie potrafi obronić siebie i swoich bliskich? Pierwsza rzecz 
dla mężczyzny to nauczyć się być silnym. Jak jesteś słaby, wszystko, co masz czy co robisz, 
może być ci odebrane. Zapamiętaj to, chłopcze.
Przynajmniej stajnie były takie samie jak wszędzie. Czując ich zapach, Marek zatęsknił za 
domem. Jak Tubrukowi wiedzie się w majątku i jak Gajusz radzi sobie z 
niebezpieczeństwami stolicy?

Reniusz poklepał boki potężnego rumaka. Przebiegł palcami po jego nogach i starannie 
obejrzał zęby. Peppis obserwował każdy jego ruch i marszcząc czoło, naśladował każde 
klepnięcie.
-Ile chcesz za tego? - spytał Reniusz właściciela, który stał obok, z dwoma swoimi 
strażnikami.
Mężczyzna nie pachniał końmi. Z połyskliwymi ciemnymi włosami i błyszczącą brodą 
wyglądał czysto i gładko.
- Mocny, prawda? - odrzekł po łacinie, z akcentem, lecz zrozumiale. -Jego ojciec wygrał 
gonitwę w Poncie, ale on sam jest przy-ciężki jak na wyścigi. Nadaje się bardziej do konnicy.
Reniusz wzruszył ramionami.
- Wystarczy, by zawiózł mnie na północ, przez góry. Ile chcesz?
- Nazywa się Apollo. Kupiłem go od pewnego bogacza, który stracił majątek i był zmuszony 
go sprzedać. Kosztował mnie małą fortunę, lecz znam się na koniach i wiem, co jest wart.
- Podoba mi się - pisnął Peppis. Mężczyźni zignorowali chłopca.
- Zapłacę pięć aureusów i odsprzedam go po podróży - powiedział stanowczo Reniusz.
-Jest wart dwadzieścia. Karmiłem go przez całą zimę - odparł kupiec.
- Dwadzieścia! Za tyle to ja mogę kupić mały dom. Kupiec wzruszył ramionami.
- Nie teraz. Ceny poszły w górę. Na północy trwa wojna. Najlepsze konie zostały zabrane dla 
Mitrydatesa, tego pyszałka, który śmie nazywać się królem. Apollo to końcówka dobrej rasy.
- Dziesięć to moje ostatnie słowo. Potrzebujemy także drugiego, więc podaj cenę za obydwa.
- Nie spierajmy się. Pozwól, że pokażę ci innego. Jest mniej
wart, ale na północ cię dowiezie. Albo jeszcze dwa inne, dość szybkie, bracia po klaczy. 
Mógłbym je sprzedać razem.
Poszedł z Reniuszem dalej, wzdłuż rzędów koni, i głosy obu mężczyzn przycichły. Marek 
przypatrywał się Apollowi, który obserwował go z zainteresowaniem, żując siano. Poklepał 
konia po ciepłych chrapach. Apollo nie zwracał nań uwagi i sięgnął pyskiem do zawieszonej 
na ścianie torby po kolejną porcję siana.
Po chwili Reniusz wrócił. Był trochę bledszy.
-Jutro rano przychodzimy po Apolla i Lancera. Jestem pewien, że ten człowiek wymyśla 
imiona na poczekaniu. Peppis pojedzie z tobą, on przecież nic nie waży. Bogowie, ceny, 
jakich ci ludzie żądają! Gdyby twój wuj nie wyposażył cię hojnie, poszlibyśmy dalej pieszo.
- Mariusz nie jest moim wujem - przypomniał mu Marek. - No więc, ile nas kosztowały?
- Lepiej nie pytaj i nie oczekuj, że w drodze najesz się do syta. No, dosyć gadania. Koni 
dosiądziemy jutro, dzisiaj trzeba się przespać. Miejmy nadzieję, że ceny noclegów nie 
podskoczyły tak bardzo, bo inaczej o zmierzchu trzeba będzie wrócić tu ukradkiem.
Nie przestając zrzędzić, Reniusz wyszedł ze stajni, a za nim Marek i Peppis. Obaj usiłowali 
się nie uśmiechać.
ROZDZIAŁ XXI
iYlarek siedział beztrosko na końskim grzbiecie, od czasu do czasu pochylając się do przodu, 
by podrapać Lancera za uszami. Jechali górską ścieżką i Peppis podrzemywał z tyłu, 
ukołysany łagodnym rytmem końskiego kroku. Marka kusiło, by szturchnąć go łokciem, 
niechby podziwiał widoki, lecz w końcu postanowił zostawić go w spokoju.
Zdawało się, że z wysokości, na którą się wspięli, widać całą Grecję, rozciągniętą poniżej 
falistym, zielonym i żółtym krajobrazem z gajami oliwnymi i samotnymi gospodarstwami 
porozrzucanymi po wzgórzach i dolinach. Czyste powietrze pachniało inaczej, niosąc zapach 
nieznanych kwiatów.
Marek przypomniał sobie dawnego nauczyciela, Wepaksa. Ciekawe, czy chodził po tych 
górach. Albo czy sam Aleksander przeprowadzał swoje armie przez tutejsze równiny w 
drodze do dalekiej Persji. Wyobraził sobie macedońskie falangi i groźnych kre-teńskich 
łuczników, idących w ślad za chłopięcym królem, i jego plecy, wyprostowane w siodle.

Reniusz jechał przodem, śledząc okoliczne krzaki w nieustannej, monotonnej gotowości. 
Przez cały tydzień podróży padły między nimi zaledwie pojedyncze słowa. Długie okresy 
milczenia przerywał jedynie Peppis głośnymi okrzykami podziwu nad jakimś ptakiem czy 
jaszczurką na przydrożnych kamieniach. Marek nie nalegał na rozmowę, wyczuwając, że 
stary gladiator jest szczęśliwszy, kiedy wokół panuje cisza. Uśmiechnął się trochę krzywo do 
jego pleców, rozmyślając nad tym, co ich łączy.
240
Imperator
Kiedyś go nienawidził. W tamtej chwili na podwórzu majątku, kiedy Gajusz leżał zraniony, 
we krwi i w pyle. A przecież pewnym - nie pozbawionym niechęci - respektem darzył go 
zawsze, jeszcze nim podniósł przeciwko niemu miecz. Reniusz miał w sobie moc, która 
sprawiała, że inni mężczyźni w porównaniu z nim wydawali się mdli i pozbawieni 
cielesności. Bywał brutalny i gwałtowny, nie znał litości, lecz także - bólu czy strachu. Inni 
poddawali mu się bez słowa, jakby czując, że ten człowiek widzi ich na wylot. Marek był tego 
świadkiem w majątku i na statku i przy takich okazjach jego samego zdejmował lęk. Reniusz 
poradził sobie nawet z wiekiem. Marek pamiętał tamten moment, kiedy Kabera zamknął rany 
starego człowieka, i własne zaskoczenie, że ktoś bliski śmierci nagle zdrowieje. Obaj 
obserwowali w zdumieniu, jak w pokiereszowanym ciele życie wzbiera na nowo i jak skóra 
jaśnieje od nagłego przypływu krwi.
- On idzie dłuższą ścieżką niż większość - powiedział później Kabera, kiedy Reniusza 
przeniesiono do domu, na chłodne łóżko, by tam mógł wy dobrzeć. - Jego stopy mocno 
trzymają się ziemi.
Nigdy nie widziałem, by śmierć wypuściła kogoś z uścisku, jak to się stało z Reniuszem. 
Najwyraźniej bogowie byli ze mną, kiedy go dotykałem.
Ścieżka wiła się i zakręcała, a oni, nie chcąc ryzykować skręcenia nogi czy upadku na 
pochyłym zboczu, puścili lejce luźno i pozwolili koniom wybierać drogę przez nierówne 
kamieniste podłoże.
Ciekawe, co przyniesie mi przyszłość, pomyślał Marek, wtopiony w kojącą ciszę. Gdyby miał 
ojca...
Od jakiegoś czasu towarzyszyła mu pewna myśl. Nigdy nie znał człowieka, którego by mógł 
nazywać ojcem, i kiedy zagłębił się w swoje uczucia, słowo ojciec otworzyło w jego sercu 
jakieś drzwi. W jego żyłach nie płynęła krew Reniusza, lecz na pół świadomie pragnął, by 
ten, z którym podróżuje, był jego ojcem i by jeden drugiego chronił od niebezpieczeństw. To 
było jak sen na jawie i, rozmarzony, już sobie wyobrażał twarze ludzi, kiedy usłyszą, że jest 
synem Reniusza. Możliwe, że patrzyliby na niego z odrobiną grozy i respektu, a on by się po 
prostu uśmiechał.
Reniusz hałaśliwie przesunął ciężar ciała w siodle. Marek za-
Rozdział 21
241
śmiał się głośno z tego, w jaki sposób przerwano mu myśli, gladiator zaś skupił się na 
stromym zjeździe i na tym, co ma zrobić ze sobą po odstawieniu Marka do legionu.
Droga się zwęziła i po obu stronach wyrosły głazy. Reniusz położył rękę na rękojeści miecza.
-Jesteśmy obserwowani. Bądź w pogotowiu - zawołał cicho do tyłu.
Ledwo jego głos przebrzmiał, z pobliskich chaszczy wychynęła ciemna sylwetka.
- Stać.
Zabrzmiało to dobitnie i w poprawnej łacinie, lecz Reniusz nie zareagował. Marek wysunął z 
pochwy miecz i mocniej ścisnął kolanami boki konia. Oplatające go ramiona nagle 
zesztywniały, co znaczyło, że Peppis się obudził zaniepokojony, lecz choć raz był cicho.
Mężczyzna, z imponującą kręconą brodą, wyglądał jak Grek, lecz w odróżnieniu od kupców, 
których widzieli w porcie, otaczała go aura wojownika. Uśmiechnął się i zawołał raz jeszcze:

- Stać albo zostaniecie zabici! Ostatnie ostrzeżenie.
- Reniuszu? - szepnął nerwowo Marek.
Stary człowiek nachmurzył się, lecz jechał dalej, ponaglając Apolla piętami.
Strzała przeszyła powietrze i z głuchym odgłosem ugodziła konia w bark. Apollo zarżał i 
upadł, zrzucając Reniusza na ziemię, pośród chrzęstu metalu i przekleństw. Peppis krzyknął 
ze strachu, Marek, ściągnąwszy lejce, wypatrywał w zaroślach łucznika. Był tylko jeden czy 
było ich wielu? Ci ludzie są bandytami, to pewne, więc lepiej się potulnie poddać, może 
wtedy ujdą z życiem.
Reniusz podniósł się chwiejnie na nogi i szarpnął za miecz. Oczy mu błyszczały. Kiwnął na 
Marka, który już się zsunął z konia i zasłaniał nim przed ukrytym łucznikiem. Chłopak dobył 
miecza i zaraz poczuł się lepiej. Peppis już też był na ziemi i krył się za nogą konia, mrucząc 
coś nerwowo.
Mężczyzna przemówił raz jeszcze. Jego głos był przyjazny.
- Tylko bez żadnych głupstw. Moi towarzysze są bardzo dobrymi łucznikami. Ciągłe 
ćwiczenie ręki to w górach jedyny sposób na zabicie czasu, to i uwalnianie przypadkowych 
podróżnych od kłopotliwych ciężarów.

242
Imperator
-Myślę, że tam jest tylko jeden łucznik - warknął Reniusz, unosząc się na czubkach palców i 
przepatrując zarośla. Wiedział, że ukryty mężczyzna nie stoi w tym samym miejscu i kiedy 
oni dyskutują, on się podkrada, by mieć czyste pole do strzału.
-1 dlatego ryzykujesz życie, tak?
Dwaj mężczyźni mierzyli się wzrokiem i Peppis ścisnął nogę Lancera, a ten zarżał gniewnie.
Napastnik był ubrany czysto i zwyczajnie. Przypominał jednego z myśliwych, których Marek 
znał z majątku, ogorzałych od przebywania na słońcu i wietrze. Nie wyglądał na człowieka 
bawiącego się w czcze pogróżki. Najlepsze, co ich czeka, jęknął w duchu chłopak, to 
zjawienie się w legionie nago i bez żadnego wyposażenia. Takiego początku kariery nikt by 
mu nie zapomniał. Najgorsze - śmierć za kilka chwil.
-Wyglądasz na inteligentnego człowieka - ciągnął bandyta. -Jeżeli opuszczę rękę, będziesz 
trupem. Odłóż miecz na ziemię, a będziesz żył parę chwil dłużej, może aż do starości.
-Jestem wystarczająco stary. Starość to gra niewarta świeczki.
Reniusz rzucił mieczem w mężczyznę, broń zawirowała w powietrzu, a on sam skoczył w 
cień najbliższej skały. Strzała świsnęła obok miejsca, gdzie stał, ale inne się nie posypały. 
Tylko jeden łucznik.
Marek wykorzystał ten moment, by zanurkować pod brzuch konia, obok Peppisa, i co sił w 
nogach popędził w górę stoku. Dopadł ścieżki już na grzbiecie konia i jeszcze przyspieszył, 
domyślając się, gdzie jest kryjówka łucznika. Kiedy już był blisko, mężczyzna wyskoczył zza 
zasłony lasku figowego, z prawej strony Marka, i młodzieńca aż zarzuciło, kiedy skręcił, by 
ruszyć w pogoń.
Jakieś dwadzieścia kroków dalej skoczył łucznikowi na plecy i obaj zwalili się na nieosłoniętą 
płaszczyznę skały. Siła uderzenia wytrąciła mu miecz z ręki i teraz miał się zmagać z 
mężczyzną, który był od niego wyższy i silniejszy. Łucznik wywinął się pod nim i obaj 
chwycili się za gardła. Marka zaczął ogarniać strach. Twarz mężczyzny poczerwieniała, lecz 
szyja była jak wyciosana z drewna.
Reniusz, nawet zawołany na pomoc, nie wspiąłby się na górę z pomocą jednej ręki, choć i o 
samym wołaniu nie mogło być
¦
Rozdział 21
243

mowy w sytuacji, kiedy chłopakowi dławiły oddech olbrzymie łapy łucznika. Marek wbił 
kciuki w tchawicę i naparł na nie całym ciężarem. Mężczyzna jęknął z bólu, lecz owłosione 
ręce zacisnęły się jeszcze mocniej na gardle Marka i chłopak zobaczył przed oczami błyski 
białego światła. Zaczynał naprawdę się dusić. Jego ręce słabły i przez moment był bliski 
rozpaczy. Prawa dłoń zsunęła się z gardła przeciwnika i prawie bez udziału jego świadomości 
zwinęła się w pięść i zaczęła tłuc wykrzywioną twarz. Tymczasem na białe światło przed 
oczami nałożyły się Markowi czarne błyskawice i pole widzenia zawęziło mu się do 
ciemnego tunelu, ale pięść tłukła dalej. Twarz mężczyzny zamieniła się w czerwoną miazgę, 
lecz jego ręce na gardle chłopca były bezlitosne.
Nagle się rozdzielili i każdy padł bezwładnie na ziemię. Marek załkał w powietrze. Przetoczył 
się na bok. Serce waliło mu nieprawdopodobnie prędko, kręciło mu się w głowie, prawie tak, 
jakby unosił się w powietrzu. Podciągnął się na kolana, a palce zaczęły macać dokoła za 
rękojeścią miecza.
W końcu zamknęły się na znajomym kształcie i Marek wydyszał cichą dziękczynną 
modlitwę. Wołali go z dołu, Reniusz i Peppis, ale nie miał siły odkrzyknąć. Słaniając się i 
potykając, zawrócił ku leżącemu mężczyźnie i zamarł, zobaczywszy, że jego oczy są otwarte i 
patrzą na niego, a potężna pierś podnosi się i opada tak samo nierówno jak jego.
Zmiażdżone usta łucznika wyszeptały parę zgrzytliwych słów. Marek nie rozumiał greki. 
Wciąż dysząc, przycisnął ostry czubek miecza do jego piersi i pchnął mocno. Dłoń osunęła 
mu się z rękojeści, a on padł jak długi na ziemię i zwymiotował.
Nim zwlókł się na dół, Peppis zdążył odnaleźć i oczyścić miecz Reniusza. Stary tymczasem 
przykładał zwitek jakiejś tkaniny do rany w barku Apolla. Po błyszczącej skórze zwierzęcia, 
wyraźnie wystraszonego, wciąż przebiegały dreszcze, ale koń stał na nogach i był świadomy. 
Lancer tańczył po ścieżce płochliwie, a rozszerzone chrapy i oczy świadczyły o strachu, jakim 
przejmował go zapach krwi, i Peppis musiał ściągać mu lejce.
- Dobrze się czujesz, chłopcze? - spytał Reniusz.
Marek kiwnął głową bez słowa. Miał obolałe, ściśnięte gardło i świszczący oddech. Pokazał 
to na migi i Reniusz skinął dłonią, by
Rozdział 21
243
mowy w sytuacji, kiedy chłopakowi dławiły oddech olbrzymie łapy łucznika. Marek wbił 
kciuki w tchawicę i naparł na nie całym ciężarem. Mężczyzna jęknął z bólu, lecz owłosione 
ręce zacisnęły się jeszcze mocniej na gardle Marka i chłopak zobaczył przed oczami błyski 
białego światła. Zaczynał naprawdę się dusić. Jego ręce słabły i przez moment był bliski 
rozpaczy. Prawa dłoń zsunęła się z gardła przeciwnika i prawie bez udziału jego świadomości 
zwinęła się w pięść i zaczęła tłuc wykrzywioną twarz. Tymczasem na białe światło przed 
oczami nałożyły się Markowi czarne błyskawice i pole widzenia zawęziło mu się do 
ciemnego tunelu, ale pięść tłukła dalej. Twarz mężczyzny zamieniła się w czerwoną miazgę, 
lecz jego ręce na gardle chłopca były bezlitosne.
Nagle się rozdzielili i każdy padł bezwładnie na ziemię. Marek załkał w powietrze. Przetoczył 
się na bok. Serce waliło mu nieprawdopodobnie prędko, kręciło mu się w głowie, prawie tak, 
jakby unosił się w powietrzu. Podciągnął się na kolana, a palce zaczęły macać dokoła za 
rękojeścią miecza.
W końcu zamknęły się na znajomym kształcie i Marek wydyszał cichą dziękczynną 
modlitwę. Wołali go z dołu, Reniusz i Peppis, ale nie miał siły odkrzyknąć. Słaniając się i 
potykając, zawrócił ku leżącemu mężczyźnie i zamarł, zobaczywszy, że jego oczy są otwarte i 
patrzą na niego, a potężna pierś podnosi się i opada tak samo nierówno jak jego.
Zmiażdżone usta łucznika wyszeptały parę zgrzytliwych słów. Marek nie rozumiał greki. 
Wciąż dysząc, przycisnął ostry czubek miecza do jego piersi i pchnął mocno. Dłoń osunęła 
mu się z rękojeści, a on padł jak długi na ziemię i zwymiotował.

Nim zwlókł się na dół, Peppis zdążył odnaleźć i oczyścić miecz Reniusza. Stary tymczasem 
przykładał zwitek jakiejś tkaniny do rany w barku Apolla. Po błyszczącej skórze zwierzęcia, 
wyraźnie wystraszonego, wciąż przebiegały dreszcze, ale koń stał na nogach i był świadomy. 
Lancer tańczył po ścieżce płochliwie, a rozszerzone chrapy i oczy świadczyły o strachu, jakim 
przejmował go zapach krwi, i Peppis musiał ściągać mu lejce.
- Dobrze się czujesz, chłopcze? - spytał Reniusz.
Marek kiwnął głową bez słowa. Miał obolałe, ściśnięte gardło i świszczący oddech. Pokazał 
to na migi i Reniusz skinął dłonią, by
244
Imperator
podszedł i dał się obejrzeć. Nie robił gwałtownych ruchów, by nie denerwować koni.
- Nic trwałego - zawyrokował. - Wielkie dłonie, sądząc po śladach.
Marek tylko sapnął. Miał nadzieję, że Reniusz nie wyczuje odoru wymiocin, który otaczał go 
niby gęsta chmura.
- Zrobili błąd, atakując nas - zauważył z poważną buzią Peppis. -Rzeczywiście, chłopcze, 
chociaż i tak mieliśmy szczęście -
odparł Reniusz. - A ty - popatrzył na Marka - na razie się nie odzywaj, tylko pomóż chłopcu 
przywiązać sprzęt do twojego konia. Apollo będzie kulał przez tydzień czy dwa. Będziemy 
jechali na zmianę, chyba że ci bandyci mają gdzieś w pobliżu wierzchowce. Lancer cicho 
zarżał i odpowiedziało mu stłumione odległością parsknięcie. Reniusz zaśmiał się od ucha do 
ucha.
- Znów mamy szczęście, jak rozumiem - powiedział pogodnie. - Przeszukałeś ciało?
Marek potrząsnął głową, na co Reniusz wzruszył ramionami.
- Nie warto wspinać się tam z powrotem. Nie mogli mieć żadnych skarbów, a mężczyźnie z 
jednym ramieniem nic po łuku. Ruszajmy. Idąc szybkim krokiem, do zachodu słońca 
zostawimy te skały za sobą.
Marek zdjął z Apolla worki i ujął lejce. Reniusz, podrywając się do marszu, poklepał go po 
ramieniu. Gest więcej znaczył niż słowa.
Po miesiącu długich dni i zimnych nocy dobrze było spojrzeć w dal, na równinę, zobaczyć 
castrum, obóz legionu, i usłyszeć dalekie, stłumione odgłosy. Rozciągał się na horyzoncie jak 
miasto, z ośmioma tysiącami mężczyzn, kobiet i dzieci zajętych prostymi codziennymi 
obowiązkami, niezbędnymi do utrzymania w polu takiej wielkiej gromady ludzi. Marek 
próbował wyobrazić sobie zbrojownie i kuźnie zbudowane na użytek każdego obozu. 
Zapewne były tam kuchnie, składy żywności i broni, byli kamieniarze, cieśle, garbarze, 
niewolnicy, prostytutki i tysiące innych cywilów, których żywiono i opłacano, aby wspierali 
potęgę Rzymu w bitwie. W przeciwieństwie do obozu legionu Mariusza, tamtych rzędów 
namiotów przenoszonych z miejsca na miejsce, ten był obozem
Rozdział 21
245
stałym, zabezpieczonym solidnymi murami i fortyfikacjami. W pewnym sensie to było miasto 
- nieustannie przygotowywane do wojny.
Reniusz zatrzymał się i Marek podciągnął do niego na Lancerze. Na grzbiecie trzeciego 
konia, którego po ostatnim właścicielu nazwali Bandytą, na zwiniętej derce niezdarnie 
siedział Peppis i wpatrywał się z niedowierzaniem w obozujący legion. Widząc minę chłopca, 
Reniusz uśmiechnął się.
- To jest to, Marku. To twój nowy dom. Nie zgubiłeś listów polecających, które dał ci 
Mariusz?
Marek w odpowiedzi poklepał się po piersi, gdzie pod tuniką tkwił zwój pergaminu.
- Wejdziesz do środka? - spytał z nadzieją w głosie.

Reniusz był częścią jego życia od tak dawna, że myśl o tym, iż zobaczy, jak stary opiekun 
odjeżdża, podczas gdy on będzie wjeżdżał w bramy, była zbyt bolesna, by ją wyrazić.
- Odprowadzę ciebie i Peppisa do prefekta. On ci wskaże twoją centurię. Szybko naucz się jej 
historii; każda ma własną i każda jest dumna ze swojej.
-Jakieś inne rady?
- Słuchaj rozkazów bez narzekania. W tej chwili walczysz jak samotnik, jak wojownik z 
dzikich plemion. Oni nauczą cię ufać twoim towarzyszom i walczyć ramię w ramię, lecz 
niektórym nauka niełatwo trafia do przekonania. - Zwrócił się do Peppisa. — Czeka cię 
ciężkie życie. Rób, co ci każą, a kiedy dorośniesz, pozwolą ci dołączyć do legionu. Nie rób 
niczego, czego byś się wstydził. Rozumiesz, co mówię?
Peppis przytaknął. Ze strachu przed nieznanym zaschło mu w gardle.
- Będę się uczył. On też - powiedział Marek. Reniusz kiwnął głową i cmoknął na konia, by 
ruszył.
- Oby tak było.
Marek poczuł zadowolenie na widok uporządkowanego rozkładu ulic, czystych i 
wypełnionych rzędami długich, niskich budynków dla żołnierzy. Przyjęto ich u bram ciepło, 
gdy tylko pokazał listy od Mariusza, i skierowano pieszo do kwater prefekta, gdzie miał 
zaprzysiąc Rzymowi lata polowej służby. Reniusz, twar-
246
Imperator
do kroczący wąskimi dróżkami, kiwający głową z uznaniem na widok perfekcji żołnierzy, 
którzy mijali ich dziesiątkami, dodawał mu pewności siebie. Peppis truchtał za nimi, niosąc 
na plecach ciężki worek z ekwipunkiem.
Listy polecające trzeba było okazać jeszcze dwa razy, nim dotarli do małego, białego 
budynku, z którego prefekt obozu zarządzał interesami rzymskiego miasta na obcej ziemi. W 
końcu pozwolono im wejść. Na powitanie wyszedł im szczupły mężczyzna w białej todze i w 
sandałach.
- Reniusz!  Właśnie mi doniesiono,  że jesteś w obozie. Już wszyscy gadają o twoim ramieniu. 
Bogowie, jak to dobrze znów cię zobaczyć! - zagrzmiał do nich ten obraz rzymskiej 
sprawności, o surowej, zbrązowiałej od słońca twarzy, silnie ściskając im dłonie, kiedy witał 
się z każdym po kolei.
Reniusz odpowiedział ciepłym uśmiechem.
- Mariusz przemilczał, że jesteś tutaj, Karaku. Miło zobaczyć cię całego i zdrowego.
- Nie postarzałeś się ani trochę, przysięgam! Bogowie, wyglądasz na czterdziestkę. Jak ty to 
robisz?
- Żyję w cnocie - chrząknął Reniusz, wciąż czując się nieswojo po zmianie, jakiej dokonał w 
nim Kabera.
Prefekt uniósł brew niedowierzająco, lecz nie drążył dalej.
- A ramię?
-Wypadek podczas ćwiczeń. Ten oto młodzieniec, Marek, ciął mnie mieczem i musiałem je 
sobie odjąć.
Prefekt gwizdnął i jeszcze raz uścisnął dłoń Marka.
-Nigdy bym nie przypuszczał, że spotkam człowieka, który poradzi sobie z Reniuszem. Czy 
mogę zobaczyć listy, które przynosisz?
Marek, nagle zdenerwowany, podał prefektowi zwój pergaminu. Mężczyzna, wskazawszy im 
długie ławy, przestudiował listy.
- Przychodzisz z bardzo dobrą rekomendacją, Marku. A kim jest chłopiec?
- To Peppis. Był na naszym statku. Zabraliśmy go, wysiadając na ląd. Chce być moim sługą, a 
gdy dorośnie, chce dołączyć do legionu.
Prefekt skinął głową.

Rozdział 21
247
-Mamy takich w obozie pod dostatkiem, zwykle są to dzieci żołnierzy i prostytutek. Jak 
będzie się dobrze spisywał, może znajdzie się miejsce i dla niego, lecz rywalizacja będzie 
ostra. Bardziej interesujesz mnie ty, młody człowieku. - Zwrócił się do Reniu-sza. - Opowiedz 
mi o nim. Zawierzę twojemu sądowi.
Reniusz odezwał się mocnym, pewnym głosem, jakby składał meldunek.
- Marek jest niezwykle szybki, a jeszcze szybszy, kiedy coś mu burzy krew. Spodziewam się, 
że kiedy dorośnie, zdobędzie sławę. Jest porywczy i zuchwały i lubi walczyć, co po części 
wynika z jego charakteru, po części z młodości. Będzie dobrze służył Czwartemu 
Macedońskiemu. Nauczyłem go podstaw, ale on wyszedł poza nie i wyjdzie jeszcze dalej.
- Przypomina mi twojego syna. Zauważyłeś podobieństwo? -To... to nie przyszło mi do głowy 
- mruknął niewyraźnie
Reniusz.
-Wątpię. No cóż, zawsze potrzebujemy ludzi z charakterem, a tu osiągnie dojrzałość. Dam go 
do piątej centurii, do Pięści z Brązu.
Reniusz zachłysnął się oddechem.
- Czynisz mi zaszczyt - powiedział.
- Swego czasu ocaliłeś mi życie. Przykro mi, że nie mogłem ocalić twojego syna. To mała 
część mojego długu u ciebie.
Jeszcze raz uścisnęli sobie dłonie. Marek przyglądał się im z pewnym zmieszaniem.
-I co teraz, stary przyjacielu? Wrócisz do Rzymu roztrwonić swoje złoto?
- Miałem nadzieję, że i dla mnie znajdzie się tu jakieś miejsce -powiedział spokojnie Reniusz.
Prefekt się uśmiechnął.
- Doprawdy? A już zaczynałem myśleć, że nie zapytasz. Pięści brakuje nauczyciela, który by 
ich ćwiczył. Stary Beliusz umarł z gorączki, pół roku temu, a drugiego takiego nie ma w 
całym obozie. Przejąłbyś po nim służbę?
Reniusz uśmiechnął się starym rekinim uśmiechem.
- Przejąłbym, Karaku. Dziękuję.
Prefekt klepnął go po ramieniu, nie tając radości.
248
Imperator
-Witajcie w Czwartym Macedońskim, panowie. - Dał znak legioniście stojącemu w pobliżu 
na baczność. - Zabierz tego młodego człowieka do jego nowych kwater w centurii Pięść z 
Brązu. Chłopca na razie wyślij do stajni. Wyznaczę mu obowiązki wspólne dla wszystkich 
dzieci w obozie. Mamy z Reniuszem do odrobienia wiele zaległości... i wiele wina do 
wypicia.
ROZDZIAŁ XXII
Aleksandria siedziała w małej zbrojowni Mariusza, czyszcząc z brudu i kurzu stary miecz. 
Cieszyła się, że Mariusz zdołał odzyskać swój miejski dom. Jak mówiono, właściciel 
pospiesznie uczynił z niego prezent dla nowego władcy Rzymu. Cieszyła się, nie pałała 
bowiem entuzjazmem do życia w miejskich koszarach, razem z nieokrzesanymi żołnierzami. 
W najlepszym razie takie życie byłoby trudne. Bogowie wiedzą, że nie obawia się mężczyzn; 
niektóre z jej najwcześniejszych wspomnień obracały się wokół nich i jej matki w sąsiedniej 
izbie. Przychodzili, cuchnący piwem i tanim winem, i wychodzili nadęci pychą i 
przechwałkami. Chyba nigdy nie zostawali na dłużej. Jeden próbował dotknąć jej kiedyś i do 
dziś pamięta, jak matka, pierwszy raz za jej pamięci, wpadła w słuszną złość. Rozłupała mu 
czaszkę pogrzebaczem i razem wyciągnęły go i zostawiły w jakimś zaułku. Potem przez wiele 
dni matka oczekiwała, że drzwi otworzą się z trzaskiem i jacyś ludzie zabiorą ją i powieszą, 
ale nikt się nie zjawił.

Westchnęła, ścierając pokłady zaskorupiałej oliwy na brązowym ostrzu, pamiątce po jakiejś 
dawnej kampanii. Najpierw Rzym wydawał jej się miastem o nieograniczonych 
możliwościach, lecz przed trzema miesiącami Mariusz zaprowadził porządek i oto wciąż 
pracowała za nic, każdego dnia starsza. Inni zmieniali świat, lecz jej życie pozostawało takie 
samo. Tylko w nocy, kiedy siedziała ze starym Bantem w jego małej grawerni, naprawdę 
czuła, że dokonuje jakiegoś postępu w życiu. Bant uczył ją posługiwać się narzędziami i 
prowadził jej dłonie przez pierwsze niewprawne próby.
Mówił niewiele, lecz chyba cieszyło go jej towarzystwo, a ona lubiła jego milczenie i 
życzliwe niebieskie oczy. Pierwszy raz zobaczyła go w warsztacie, kiedy nadawał kształt 
broszy, i od pierwszego razu wiedziała, że to jest coś, co sama mogłaby robić. To była 
umiejętność warta nauki, nawet dla niewolnicy.
Potarła miecz energiczniej. Być wartą dla mężczyzny nie więcej od konia czy choćby od 
dobrego miecza, jak ten, który ma w ręku! Nie, to nie jest sprawiedliwe.
- Aleksandria! - To był głos Karli. Kusiło ją, by siedzieć cicho, lecz kobieta miała język jak 
bicz i jej niezadowolenia obawiała się większość niewolnic.
-Jestem tutaj! - zawołała, odkładając miecz i wycierając dłonie w gałgan. Czeka ją kolejne 
zajęcie, kolejne godziny pracy przed snem.
- Och, kochanie, potrzebuję kogoś, kto by pobiegł na targ, zrobiłabyś to dla mnie?
- Tak! - Aleksandria podniosła się szybko. Przez kilka ostatnich miesięcy z tęsknotą 
wyczekiwała na takie rzadkie polecenia. Były okazjami do opuszczenia domu Mariusza i 
ostatnio parę razy zaufano jej całkowicie. W końcu dokąd miałaby uciec?
- Oto spis rzeczy, które masz kupić dla domu. Ty jakoś zawsze wytargujesz dobrą cenę - 
powiedziała Karla, podając dziewczynie zapisaną tabliczkę.
Aleksandria lubiła się targować z kupcami. Czuła się wtedy jak kobieta wolna. Za pierwszym 
razem nie była sama, lecz świadek wcale jej nie przeszkodził i Karle aż zatkało, kiedy 
zobaczyła, ile dziewczyna zaoszczędziła pieniędzy. Kupcy żerowali na Mariuszu od lat, 
wiedząc, czym podzwaniają jego sakiewki. Starsza kobieta zorientowała się, że dziewczyna 
ma talent, i posyłała ją jak najczęściej na targ, rozumiejąc również, że mała potrzebuje 
powiewu wolności. Niektórzy nigdy nie przyzwyczajali się do stanu niewolniczego i tych 
powoli pokonywało przygnębienie, a czasami rozpacz. Teraz z przyjemnością obserwowała, 
jak Aleksandria się rozpromienia na myśl o wyprawie.
Zgadywała, że dziewczyna zatrzymuje sobie jakąś drobną monetę, lecz jakie to miało 
znaczenie? Oszczędzała dla nich na srebrze, więc jeżeli zatrzymała parę miedziaków, Karla 
nie mogła jej tego żałować.
Rozdział 22
251
- Zbieraj się. Chcę cię tu widzieć za dwie godziny i ani minuty później. Zrozumiałaś?
- Zrozumiałam. Za dwie godziny. Dziękuję.
Starsza kobieta uśmiechnęła się do niej szeroko, przypominając sobie czasy, kiedy sama była 
młoda, a świat tak bardzo podniecający. Wiedziała wszystko o 'wizytach Aleksandrii u Banta, 
starego grawera. Wyglądało na to, że ten staruch ją polubił. Niewiele działo się w domu, 
czego by Karla nie wykryła wcześniej czy później, wiedziała więc także, że w pokoiku 
Aleksandrii jest mały dysk z brązu, na którym dziewczyna sama wygrawerowała głowę lwa, 
korzystając z narzędzi Banta. To była ładna rzecz.
Patrząc za szczupłą postacią znikającą za rogiem, Karla zastanawiała się, czy dysk ma być 
podarunkiem dla Gajusza. Bant powiedział, że aby zrobić coś takiego, trzeba mieć talent albo 
przynajmniej smykałkę. Ona by dodała, że trzeba być zakochanym.
Targ był szaleństwem zapachów i przewijających się tam i z powrotem tłumów, lecz 
Aleksandria tym razem nie ociągała się przy sprawunkach z listy. Załatwiła wszystko szybko, 
ceny dostała dobre, nie wdając się w dyskusje, dopóki nie spuszczono ich do minimum. 

Kramarzy cieszyły przekomarzania z ładną dziewczyną, wyrzucali ramiona w powietrze i 
jeden drugiego wzywał na świadka jej bezczelności. Wtedy ona się do nich uśmiechała i za 
parę uśmiechów spuszczali cenę w sposób niepojęty dla siebie samych. A jeszcze bardziej dla 
żon.
Z paczkami upchanymi bezpiecznie w dwóch płóciennych torbach Aleksandria pospieszyła 
do prawdziwego celu swojej wyprawy - maleńkiego sklepiku brązownika, wciśniętego w 
najodleglejszy kąt targowiska. Odwiedzała go wiele razy, by popatrzyć na wyroby tego 
człowieka. Większość ozdób była z brązu lub cyny. Srebra używano rzadko, a złoto za dużo 
kosztowało, chyba że robiono jakąś sztukę na zamówienie. Brązownik był niskim mężczyzną, 
ubranym w prostą tunikę i gruby skórzany fartuch. Kiedy weszła, przestał pracować nad 
małym złotym pierścieniem, aby mieć oko na dziewczynę. Tabbik nie był ufnym człowiekiem 
i Aleksandria, przeglądając towar, czuła na sobie jego baczny wzrok.
252
Imperator
W końcu zebrała się na odwagę i odezwała.
- Kupujesz jakieś przedmioty?
- Czasami - powiedział z ociąganiem. - Przyniosłaś coś? Aleksandria wyciągnęła z zanadrza 
brązowy krążek. Mężczyzna
wziął przedmiot do ręki i przysunął do światła, by zobaczyć wzór. Długo trzymał go w 
pełnym słońcu, a ona nie śmiała się odezwać, by się nie rozzłościł. Mężczyzna wciąż nic nie 
mówił, tylko obracał krążek na wszystkie strony, badając każdy znak na metalu.

- Skąd go masz? - spytał w końcu.
- Zrobiłam to sama. Znasz Banta? Mężczyzna przytaknął, nie spiesząc się.
- Pokazał mi, jak to się robi.
- Nie wykończony, ale spróbuję go sprzedać. Wykonanie jest niezdarne, choć przyznaję, wzór 
bardzo dobry. Głowa lwa ma dobre proporcje; chodzi o to, że nie najlepiej radzisz sobie z 
młotkiem i dłutem. - Obrócił krążek jeszcze raz. - A teraz powiedz mi prawdę. Skąd wzięłaś 
brąz, by to zrobić?
Aleksandria popatrzyła na niego niespokojnie. Odwzajemnił spojrzenie, lecz jego oczy 
zdawały się przyjazne. Powiedziała mu szybko o swoich targach z kupcami i o tym, jak 
oszczędziła kilka miedziaków z domowych pieniędzy, dość, by na straganie z błyskotkami 
kupić czysty kawałek metalu.
Tabbik potrząsnął głową.
-W takim razie nie mogę go przyjąć. Nie jest twój. Pieniądze należały do Mariusza, a więc i 
brąz jest jego. Powinnaś dać to jemu.
Aleksandrii łzy napłynęły do oczu. Tyle czasu spędziła nad tym małym dyskiem i wszystko 
na nic. Przyglądała się, prawie zahipnotyzowana, jak mężczyzna obrócił go w dłoniach 
jeszcze raz. Potem wcisnął go w jej ręce.
Nieszczęśliwa, schowała dysk w zanadrze.
- Przepraszam - szepnęła. Mężczyzna obrócił się do niej.
- Nazywam się Tabbik. Nie znasz mnie, ale dobrą sławę zawdzięczam uczciwości i czasami 
dumie. - Podniósł w górę inny metalowy krążek, szarosrebrny. - To stop cyny z ołowiem. Jest 
bardziej miękki od brązu i łatwiej będzie ci w nim rzeźbić. Ładnie się go poleruje i nie traci 
tak barwy, po prostu matowieje. Weź ten
Rozdział 22
253
krążek i zwróć mi, jak coś z niego zrobisz. Przymocuję zapięcie i sprzedam to jako zapinkę 
do płaszcza dla legionisty. Jeżeli rzecz będzie równie dobra jak ta z brązu, powinienem za nią 

dostać srebrną monetę. Po odjęciu ceny stopu i zapięcia zostanie ci sześć, może siedem 
kwadransów. To kupiecka transakcja, rozumiesz?
- A twój zysk? - spytała Aleksandria, robiąc wielkie oczy z powodu takiej odmiany losu.
- Na początek żaden. Zainwestuję odrobinę w talent, który, jak myślę,  posiadasz.  Przekaż 
Bantowi moje  pozdrowienia,  jak go zobaczysz.
Aleksandria schowała cynowy krążek obok brązowego i raz jeszcze poczuła wilgoć w oczach. 
Nie była przyzwyczajona do życzliwości.
- Dziękuję. Oddam brąz Mariuszowi. -Tylko na pewno, Aleksandrio. -Skąd... skąd znasz moje 
imię?
Tabbik wrócił do pierścienia, nad którym pracował, kiedy przyszła.
- Bant mówi to i owo, kiedy go widuję.
Aleksandria musiała biec, by być z powrotem, nim miną dwie godziny, ale stopy miała 
dziwnie lekkie i wszystko w niej śpiewało. Zrobi z cynowego krążka piękną rzecz i Tabbik 
sprzeda ją za więcej niż srebrną monetę, i upomni się o następną i jeszcze następną, aż jej 
praca zamieni się w złoto i pewnego dnia zbierze razem cały zysk i kupi sobie wolność. 
Wolność! To było marzenie przyprawiające o zawrót głowy.
Kiedy wpuszczono ją do domu Mariusza, zapach ogrodu wypełnił jej płuca i przystanęła na 
moment, tylko by odetchnąć wieczornym powietrzem. Zjawiła się Karla i zabrała torby i 
monety, jak zwykle zadowolona z poczynionych oszczędności. Jeżeli kobieta zauważyła coś 
odmiennego w wyglądzie Aleksandrii, nie zareagowała słowem, ale uśmiechnęła się, niosąc 
sprawunki do chłodnych piwnic, gdzie nie psuły się tak prędko.
Sama ze swoimi myślami, Aleksandria nie od razu dostrzegła Gajusza. Nie spodziewała się 
go zobaczyć. Młodzieniec spędzał większość dni na równie wyczerpujących zajęciach jak 
jego wuj
254
Imperator
i wracał do domu o dziwnych godzinach, tylko żeby coś zjeść i się przespać. Straże przy 
bramie wpuszczały go do środka bez żadnych uwag, przyzwyczajone do tego, że jest w 
ciągłym ruchu. Wytrzeszczył oczy, widząc Aleksandrię w ogrodzie, i przystanął, najwyraźniej 
ucieszony jej widokiem. Nadchodził wieczór, z tą typową dla późnego lata powolnością, 
kiedy powietrze łagodnieje, a światło nabiera szarych tonów na godziny wcześniej, nim 
zaniknie.
Odwróciła się, kiedy się zbliżył, i uśmiechnęła do niego.
- Wyglądasz na szczęśliwą - powiedział, odwzajemniając uśmiech.
- Och, bo jestem - potwierdziła spokojnie.
Nie całował jej od tamtych krótkich chwil w stajniach, w majątku, i uznał, że może to teraz 
powtórzyć. Marek wyjechał, a dom wydawał się wyludniony.
Przechylił głowę. Serce zabiło mu boleśnie czymś, co przypominało lęk.
Poczuł jej ciepły oddech, jeszcze nim ich usta się dotknęły, a potem po prostu objął ją 
ramionami, tak jak gdyby jedno pasowało do drugiego od zawsze.
- Nawet nie potrafię ci powiedzieć, jak często o tym myślałem - wyszeptał.
Popatrzyła mu w oczy. Było coś, co mogłaby mu podarować, i tego właśnie chciała.
- Chodź do mnie - odszepnęła, biorąc go za rękę.
Jak we śnie poszedł za nią przez ogrody, do jej kwater. Karla obserwowała ich z dala.
- Historia stara jak świat - mruknęła.
Na początku Gajusz był pełen obaw. Bał się okazać niezgrabny lub, co gorsza, szybki, lecz 
Aleksandria kierowała jego ciałem i czuła jego niepokój i chłód skóry. Sięgnęła na półkę, po 
buteleczkę olejku, a on przyglądał się, jak ją przechyla i parę ciężkich kropli spada na wnętrze 
jej dłoni. Olejek pachniał intensywnie i ciężka woń wypełniła mu płuca, gdy tymczasem 
dziewczyna, siedząc na nim okrakiem, delikatnie wcierała tłustą esencję w jego pierś i płaski 

brzuch. Tracąc oddech, Gajusz wziął trochę olejku z własnej skóry i sięgnął do jej piersi, 
przypominając sobie tamtą
Rozdział 22
255
chwilę, kiedy pierwszy raz zobaczył ich delikatne wzgórki, na podwórzu majątku, tak dawno 
temu. Przycisnął delikatnie usta do jednej, potem do drugiej, smakując skórę dziewczyny i 
przesuwając wargami po naoliwionych brodawkach. Pod jego dotykiem Aleksandria 
zamknęła oczy, a jej wargi lekko się rozchyliły. Pochyliła się, by go pocałować, i jej 
rozpuszczone włosy zakryły ich oboje.
Wieczór gęstniał. Połączyli się pospiesznie, a potem raz jeszcze, z radosną beztroską. W 
małym pokoiku, przy nie zapalonych świecach, niewiele było światła, lecz oczy dziewczyny 
błyszczały, a ciało miało barwę ciemnego złota.
Obudził się przed świtem, czując na sobie jej wzrok.
-To był mój pierwszy raz - powiedział cicho. Coś mu mówiło, by nie zadawać pytań, ale 
musiał wiedzieć. - Czy dla ciebie też?
Uśmiechnęła się, lecz jej uśmiech był smutny.
- Chciałabym, żeby tak było - powiedziała. - Naprawdę bym chciała.
-Zrobiłaś to... z Markiem?
Oczy dziewczyny się rozszerzyły. Czy był aż tak niewinny, że nie czuł, że ją tymi słowami 
obraża?
- Och, zrobiłabym, oczywiście - odpowiedziała cierpko - lecz on nie poprosił.
-Przepraszam - powiedział, czerwieniejąc. - Nie chciałem...
- Czy tak ci powiedział?
Gajusz nie roześmiał się, odpowiadając.
- Tak, chyba się tym przechwalał.
-Bogowie, wbiję mu sztylet prosto w oko, jak tylko go zobaczę! - Aleksandria wpadła we 
wściekłość i zerwała się z łóżka.
Gajusz kiwnął poważnie głową, usiłując powstrzymać uśmiech na myśl o niefortunnym 
powrocie niewinnego przyjaciela.
Dziewczyna ubrała się pospiesznie, ze złości, ale też dlatego, żeby uniknąć plotek, by nikt, 
kto wstawał o wschodzie słońca, nie zobaczył, jak Gajusz wychodzi z jej pokoju. Opuściła 
razem z nim kwatery niewolników i usiedli w ogrodzie, owiewani ciepłym nocnym wiatrem.
- Kiedy cię zobaczę? - spytał cicho.
Aleksandria odwróciła oczy i pomyślał, że odpowiedzi nie będzie. Zdjął go strach.
:m
256
Imperator

-Gajuszu... będę pamiętać każdą chwilę tej nocy; twój dotyk, twoją czułość, smak twojej 
skóry. Lecz ty kiedyś poślubisz Rzy-miankę. Czy nikt ci nie powiedział, że ja nie jestem 
Rzymianką? Moja matka pochodziła z Kartaginy. Zabrano ją stamtąd, kiedy była dzieckiem, 
oddano w niewolę i zrobiono z niej prostytutkę. Urodziłam się późno. Za późno dla niej, jak 
na jej siły. Po tym, jak mnie urodziła, już nigdy nie była silna.
-Kocham cię. - To, że ją kochał, było prawdą, przynajmniej w tej chwili, i sądził, że to 
wystarczy. Chciał jej dać coś, co by znaczyło, że nie jest dla niego jedynie nocą przyjemności.
Potrząsnęła lekko głową.
-Jeżeli mnie kochasz, pozwól, bym została tutaj, w domu Mariusza. Potrafię robić ozdoby i 
pewnego dnia zarobię dosyć, by kupić sobie wolność. Będę tu tak szczęśliwa, jak nigdy 
dotąd, jeżeli nie ulegnę miłości do ciebie. Uległabym, ale ty zostaniesz żołnierzem i 
wyjedziesz na koniec świata, a ja, chodząc ulicami, będę się kłaniać twojej żonie i twoim 

dzieciom. Nie rób ze mnie kolejnej prostytutki, Gajuszu. Widziałam takie życie i nie chcę go 
dla siebie. Nie każ mi żałować minionej nocy. Nie chcę żałować czegoś tak dobrego.
- Mógłbym cię wyzwolić - wyszeptał z bólem. Wszystko zdawało się nie mieć sensu.
W jej oczach pojawił się gniew, szybko stłumiony.
- Nie, nie mógłbyś. Oczywiście mógłbyś dogodzić mojej dumie i uczynić mnie wolną swoim 
podpisem, w świetle rzymskiego prawa, lecz tę wolność zarobiłabym w twoim łóżku. Nie na 
tym mi zależy, Gajuszu. Teraz to sobie uświadamiam. Aby stać się prawdziwie wolnym 
obywatelem, muszę pracować uczciwie i wykupić się własną  pracą.   Dopiero  wtedy  będę   
należała   sama  do  siebie. Wczoraj poznałam człowieka, który powiedział, że jest uczciwy i 
dumny. Ja mam i jedno, i drugie, Gajuszu, i nie chcę tego stracić. Nie zapomnę cię. Przyjdź 
do mnie za dwadzieścia lat, a dam ci złoty wisiorek, zrobiony z miłością.
- Przyjdę - powiedział. Pochylił się, pocałował ją w policzek i opuścił pachnące ogrody.
Wyszedł na ulice miasta i chodził po nich, aż się zgubił i zmęczył na tyle, by nie czuć nic 
poza odrętwieniem.
ROZDZIAŁ XXIII
l^siężyc wzeszedł, kiedy Mariusz zwrócił się gniewnie do centu-
riona:
- Moje rozkazy były wyraźne. Dlaczego ich nie wykonałeś?
- Wodzu, uznałem, że tkwił w nich błąd. - Mężczyzna zająknął się i twarz mu pobladła. Znał 
konsekwencje. Wodzowie nie wysyłają posłańców, by kwestionowali rozkazy. One ich 
obowiązują, lecz to, co mu rozkazano, było szaleństwem.
- Miałeś powiedziane: znaleźć sposoby, które by uniemożliwiły Sulli większe ruchy na 
zewnątrz bram. Czego tu nie zrozumiałeś? -Głos Mariusza był groźny i mężczyzna pobladł 
jeszcze bardziej, już widząc, jak przepada jego żołd i stopień.
-Ja... Nikt się nie spodziewa ataku Sulli na Rzym. Nigdy nikt nie atakował miasta...
Mariusz mu przerwał.
-Wracasz do szeregów. Przyślij mi Oktawiusza, twojego zastępcę. Zajmie twoje miejsce.
W mężczyźnie coś się załamało. Ma czterdzieści lat. Już nigdy więcej nie doczeka się 
awansu.
-Panie, jeżeli przyjdą, wyjdę na ich spotkanie w pierwszym szeregu.
- Aby zmazać winy? Mężczyzna kiwnął głową słabo.
- Zgoda. Twoja twarz będzie pierwszą, którą zobaczą. A przyjdą nie jak owieczki, lecz jak 
wilki.
Mariusz patrzył za załamanym człowiekiem, odchodzącym sztyw-
258
Imperator
no, i potrząsał głową. Iluż to takich jak on nie mogło uwierzyć, że Sulla zwróci się przeciwko 
ich ukochanemu miastu. Dla Mariusza to było pewne. Wieści, które otrzymywał codziennie, 
mówiły, że Sulla ostatecznie pokonał tyły rebełianckich armii Mitrydatesa, puszczając przy 
tym z ogniem dobrą część Grecji. Ledwo minął rok, a już mógł wrócić jako zwycięski 
bohater. Lud gotów wynagrodzić go wszystkim. Mając tak silną pozycję, na pewno nie 
zostawi legionu w polu albo w sąsiednim mieście, a sam, razem z tymi swoimi 
zniewieściałymi stronnikami, uda się grzecznie do senatu i będzie siedział cicho. To było 
ryzyko, lecz Mariusz musiał ryzykować. Sulla był doskonałym wodzem i choć nie było 
niczego innego, co w tym człowieku mógłby uznać za godne podziwu, wiedział od początku, 
że zwycięży i wróci.
-Teraz miasto jest moje - mruknął ze złością, patrząc na żołnierzy wznoszących na solidnych 
bramach osłonę przeciw ognistym strzałom. Zaczął się zastanawiać, gdzie się podziewa jego 
siostrzeniec, i z roztargnieniem pomyślał, jak rzadko się widywali przez parę ostatnich 
tygodni. Zmęczony, potarł grzbiet nosa. Wiedział, że pracuje ponad siły.

Nie dosypiał przez rok, budując drugie linie obronne, dozbraja-jąc swoich żołnierzy i planując 
życie w oblężonym mieście. Rzym stał się teraz miastem-warownią i nie było w nim słabego 
punktu w żadnym z murów. Mógł przetrwać, wiedział to, a Sulla mógł połamać sobie zęby na 
jego bramach.
Jego centurionowie byli wyborowi, więc strata tego jednego była wystarczającym powodem 
do irytacji. Nadchodził moment, kiedy największe miasto świata miało się zmierzyć w bitwie 
z własnymi dziećmi - i je zniszczyć.
Gajusz był pijany. Stał przy poręczy balkonu z pucharem pełnym wina i usiłował skupić 
wzrok. Poniżej, w ogrodzie, pluskała fontanna, przyszło mu więc na myśl, że mógłby tam 
pójść i włożyć głowę do wody. Noc była wystarczająco ciepła.
Ruszył do środka, w sam zgiełk uczty, mieszaninę muzyki, śmiechu i pijanych okrzyków. 
Było po północy i do tej pory nikt nie był trzeźwy. Lampy oliwne, migocące na ścianach, 
rzucały na biesiadników kameralne światło. Posługujący niewolnicy napełnia-

no, i potrząsał głową. Iluż to takich jak on nie mogło uwierzyć, że Sulla zwróci się przeciwko 
ich ukochanemu miastu. Dla Mariusza to było pewne. Wieści, które otrzymywał codziennie, 
mówiły, że Sulla ostatecznie pokonał tyły rebełianckich armii Mitrydatesa, puszczając przy 
tym z ogniem dobrą część Grecji. Ledwo minął rok, a już mógł wrócić jako zwycięski 
bohater. Lud gotów wynagrodzić go wszystkim. Mając tak silną pozycję, na pewno nie 
zostawi legionu w polu albo w sąsiednim mieście, a sam, razem z tymi swoimi 
zniewieściałymi stronnikami, uda się grzecznie do senatu i będzie siedział cicho. To było 
ryzyko, lecz Mariusz musiał ryzykować. Sulla był doskonałym wodzem i choć nie było 
niczego innego, co w tym człowieku mógłby uznać za godne podziwu, wiedział od początku, 
że zwycięży i wróci.
-Teraz miasto jest moje - mruknął ze złością, patrząc na żołnierzy wznoszących na solidnych 
bramach osłonę przeciw ognistym strzałom. Zaczął się zastanawiać, gdzie się podziewa jego 
siostrzeniec, i z roztargnieniem pomyślał, jak rzadko się widywali przez parę ostatnich 
tygodni. Zmęczony, potarł grzbiet nosa. Wiedział, że pracuje ponad siły.
Nie dosypiał przez rok, budując drugie linie obronne, dozbraja-jąc swoich żołnierzy i planując 
życie w oblężonym mieście. Rzym stał się teraz miastem-warownią i nie było w nim słabego 
punktu w żadnym z murów. Mógł przetrwać, wiedział to, a Sulla mógł połamać sobie zęby na 
jego bramach.
Jego centurionowie byli wyborowi, więc strata tego jednego była wystarczającym powodem 
do irytacji. Nadchodził moment, kiedy największe miasto świata miało się zmierzyć w bitwie 
z własnymi dziećmi - i je zniszczyć.
Gajusz był pijany. Stał przy poręczy balkonu z pucharem pełnym wina i usiłował skupić 
wzrok. Poniżej, w ogrodzie, pluskała fontanna, przyszło mu więc na myśl, że mógłby tam 
pójść i włożyć głowę do wody. Noc była wystarczająco ciepła.
Ruszył do środka, w sam zgiełk uczty, mieszaninę muzyki, śmiechu i pijanych okrzyków. 
Było po północy i do tej pory nikt nie był trzeźwy. Lampy oliwne, migocące na ścianach, 
rzucały na biesiadników kameralne światło. Posługujący niewolnicy napełnia-
Rozdział 23
259
li od nowa każdy opróżniony puchar: robili to już od wielu godzin.
O Gajusza otarła się jakaś kobieta i chichocząc, uwiesiła mu się na ramieniu, co sprawiło, że 
kilka czerwonych kropli wina rozprys-nęło się o kremowy marmur posadzki. Kobieta 
przyciągnęła wolną dłoń Gajusza do swych odkrytych piersi i wpiła mu się w usta.

Oderwał się, by zaczerpnąć powietrza. Kobieta opróżniła jego puchar jednym haustem, 
rzuciła pusty przez ramię do tyłu i wsunąwszy dłoń pod togę chłopca, zaczęła go pieścić z 

wyraźną znajomością sztuki erotycznej. Gajusz, szukając jej ust i zataczając się pod jej 
ciężarem, oparł się o chłodną kolumnę tuż przy balkonie.
Jęknął, kiedy kobieta odchyliła na moment głowę od jego pod-brzusza, i zażądał od 
przechodzącego niewolnika kolejnego pucharu. Strząsnął parę kropli na własną obnażoną 
pierś, popatrzył zamglonym wzrokiem w ślad za nimi, jak spływają ku sprawnym ustom, i 
omdlałymi palcami wtarł wino w miękkie kobiece wargi.
Wokół niego narastała muzyka i śmiech. Powietrze było duszne i wilgotne. Sadzawka 
parowała, oliwne lampy kopciły. Dokończył wino i wyrzucił puchar przez balkon, w 
ciemność nocy. Nie słyszał, jak pada poniżej, prosto do ogrodu. Piąta uczta w ciągu dwóch 
tygodni, powinien zostać w domu, ale Dyracjusz słynął z urządzania szalonych przyjęć. 
Poprzednie cztery były tak samo wyczerpujące, jeszcze kilka, a będzie po nim. Jego umysł 
był niemym obserwatorem wirującej wokół gromady ciał i twarzy. To prawda, Dyracjusz 
miał rację, uczty pomagają zapomnieć, ale nawet po tylu miesiącach każdy moment z 
Aleksandrią stawał mu przed oczami jak żywy. To, co stracił, było jak cud i jak sama radość.
Zamknął oczy. Miał nadzieję, że nogi utrzymają go w pozycji stojącej do końca.
Mitrydates, klęcząc z pochyloną głową, spluwał krwią. Ten mocarz zabił w porannej bitwie 
wielu żołnierzy i nawet teraz, kiedy miał związane ramiona i kiedy odebrano mu broń, 
rzymscy legioniści trzymali się od niego z daleka. Podśmiewał się z nich, lecz jego śmiech 
brzmiał gorzko. Wszędzie wokół leżały setki ludzi, jego przyjaciół i zwolenników, a odór 
krwi i otwartych wnętrzności wisiał w powietrzu. Jego żonę i córki wywlekli z namiotu i po-
derżnęli im gardła żołnierze o beznamiętnych oczach. Jego dowódców wbito na pal i choć 
mięśnie zdążyły zwiotczeć, ciała sterczały prosto w górę w zadanej torturze. To był ponury 
dzień, a wciąż się nie kończył.
Powędrował myślą w przeszłość, przypominając sobie smak rebelii i dumy, tamtych chwil, 
kiedy ze wszystkich miast ściągali pod jego sztandary silni Grecy, zjednoczeni ponownie w 
obliczu wspólnego wroga. Wszystko przez chwilę wydawało się możliwe, ale teraz w ustach 
był tylko popiół. Pamiętał, jak padła pierwsza warownia, i tamto niedowierzanie i wstyd w 
oczach rzymskiego prefekta, kiedy musiał się przyglądać, jak się dopala.
- Patrz na płomienie - wyszeptał wtedy do niego. - To los Rzymu. Rzymianin usiłował 
odpowiedzieć, lecz Mitrydates uciszył go,
ku radości swoich ludzi, wbitym w gardło sztyletem.
Teraz został sam jeden spośród szeregu przyjaciół, którzy ośmielili się zrzucić jarzmo 
rzymskich rządów.
-Wciąż jestem wolny - wymamrotał przez zakrwawione usta, lecz same słowa nie przyniosły 
mu pociechy.
Trąbki zabrzmiały i konie przegalopowały przez uprzątniętą ścieżkę tam, gdzie czekał 
Mitrydates, przysiadłszy na piętach. Podniósł kudłatą głowę i długie włosy opadły mu na 
oczy. Najbliżej stojący legioniści przyjęli postawę na baczność i zamilkli, a on wiedział, kto 
przybywa. Jedno oko miał zalepione krwią, lecz drugim zobaczył złotą postać zsiadającą z 
konia i rzucającą lejce żołnierzowi. Nieskalanie biała toga wydawała się niestosowna na tym 
polu śmierci. Jak to możliwe, by niedola tak szarego popołudnia nie dotknęła wszystkiego na 
świecie?
Niewolnicy rozrzucili sitowie na błoto, by zrobić przejście do klęczącego króla. Mitrydates 
wyprostował się. Nie zobaczą go złamanego i żebrzącego, nie wobec jego córek, które leżą 
tak blisko, w pojednawczej ciszy.
Korneliusz Sulla podszedł do mężczyzny i przyjrzał mu się. Jak za zmową bogów słońce 
wyszło zza chmur w momencie, kiedy wyciągał srebrny miecz z prostej skórzanej pochwy, i 
dodało blasku jego złocistym włosom.
- Przysporzyłeś mi wielu kłopotów, wasza wysokość - Sulla powiedział spokojnie.
Rozdział 23

261
- Starałem się jak mogłem - równie spokojnie odparł Mitrydates.
- Ale teraz koniec. Twoja armia jest pobita. Koniec rebelii. Mitrydates wzruszył ramionami. I 
po co tu słowa? Jak jest, każdy
widzi.
- Nie brałem udziału w zabójstwie twojej żony i twoich córek. Żołnierze w to zamieszani 
będą straceni co do jednego. Z mojego rozkazu. Nie walczę z kobietami i dziećmi i jest mi 
przykro, że tak się stało.
Mitrydates zadrżał. W nagłym przebłysku pamięci jeszcze raz usłyszał krzyk ukochanej 
Liwii. Wzywała go, wołała jego imię, lecz wokół niego zamknął się krąg legionistów z 
pałkami, gotowych wziąć go żywcem. Zostawił swój sztylet w czyimś gardle, a miecz w 
żebrach innego. Jeszcze wtedy, z jej krzykiem w uszach, złamał kark mężczyźnie, który 
ruszył na niego, lecz kiedy schylił się po leżący na ziemi rzymski miecz, inni zupełnie 
bezsensownie skatowali go pałkami, a kiedy się obudził, miał na sobie pęta.
Spojrzał na Sullę, lecz zamiast spodziewanego szyderstwa znalazł w jego twarzy jedynie 
surowość i uwierzył mu. Odwrócił wzrok. Czy ten człowiek oczekuje, że król Mitrydates się 
zaśmieje i powie, że wszystko przebacza? Czy nie jest panem życia i śmierci swoich 
żołnierzy. Czy myśliwy nie odpowiada za swoje psy?
- Oto mój miecz - powiedział Sulla, wyciągając broń. - Przysięgnij na swoich bogów, że nie 
powstaniesz przeciw Rzymowi za mojego życia, a puszczę cię wolno.
Mitrydates popatrzył na srebrną broń, starając się ukryć zaskoczenie. Przyzwyczaił się do 
myśli, że umrze, i nagła wizja życia była jak oddzieranie strupów od zapomnianych ran. Czas 
pochować żonę.
- Dlaczego? - burknął przez zasychającą na wargach krew.
- Ponieważ wierzę, że okażesz się człowiekiem honoru. Na dziś dosyć śmierci.
Mitrydates pokiwał głową bez słowa i Sułla przeciął krępujące go więzy. Na widok 
uwolnionego wroga żołnierze stężeli od nowa, lecz król zlekceważył ich i ujął miecz w 
prawą, okaleczoną dłoń. Metal był zimny w dotyku.
- Przysięgam.
- Masz synów. Co z nimi?
Mitrydates popatrzył na rzymskiego wodza, próbując odgadnąć, ile wie. Jego synowie byli na 
Wschodzie, gdzie zabiegali o wspar-
262
Imperator
cie dla ojca. Wrócą z ludźmi i z zapasami, i z nowym powodem do zemsty.
- Nie ma ich tutaj. Nie odpowiadam za synów. Miecz Sulli wciąż pozostawał w dłoni jego 
wroga.
- Nie, lecz możesz ich przestrzec. Jeżeli wrócą i poderwą Grecję przeciw Rzymowi, a ja będę 
żył, pogrążę jej ludzi w żałobie, jakiej nie zaznali nigdy przedtem.
Mitrydates zgodził się. Oddał miecz. Sulla wsunął gó do pochwy, odwrócił się i ruszył ku 
koniowi, nie patrząc za siebie.
Razem z wodzem odeszli wszyscy Rzymianie, zostawiając Mitry-datesa samego ze swoimi 
zmarłymi. Dźwignął się z klęczek, krzywiąc się z dojmującego bólu. Patrzył, jak Rzymianie 
zwijają obóz i ruszają na zachód, w stronę morza, a jego oczy były zimne i zagadkowe.
Sulla długo jechał w milczeniu. Jego przyjaciele wymieniali spojrzenia, lecz żaden nie śmiał 
przerwać ponurej ciszy. W końcu Padakus, przystojny młody mężczyzna z północnej Italii, 
wyciągnął dłoń, by dotknąć jego ramienia. Wódz ściągnął lejce i spojrzał na niego pytająco.
- Dlaczego darowałeś mu życie? Czy nie powstanie przeciwko nam najbliższej wiosny?
Sulla wzruszył ramionami.

- Możliwe, lecz jeśli nawet, to wiem, że jest to człowiek, którego mogę pokonać. Jego 
następca mógłby nie popełnić tak oczywistych błędów. Spędziłbym kolejne pół roku, 
pozbywając się każdego z jego naśladowców, kryjących się w tych nędznych górskich 
obozach, lecz co moglibyśmy osiągnąć poza ich nienawiścią? Nie, prawdziwy wróg, 
prawdziwa bitwa... - Zawiesił głos. Wpatrzył się w zachodni horyzont, prawie tak, jakby już 
widniały przed nim bramy Rzymu. - Prawdziwa bitwa jeszcze nie została rozegrana; 
zmarnowaliśmy tutaj dosyć czasu. Ruszajmy. Trzeba zgromadzić legion na wybrzeżu i 
przygotować na podróż do domu.
/
ROZDZIAŁ XXIV
Cjajusz, oparty o kamienny parapet okna, obserwował wschód słońca nad miastem. Kornelia 
jeszcze spała; przy każdym niespokojnym ruchu długie złote włosy rozsypywały się po jej 
twarzy i ramionach. Spojrzał przez ramię i uśmiechnął się do siebie. W gorączce nocy 
niewiele potrzebowali okrycia i teraz jej długie nogi były odsłonięte prawie do bioder, a 
zaciśnięta na lekkim płótnie mała dłoń przyciągnęła materiał bliżej twarzy.
Jego myśli zwróciły się ku Aleksandrii, ale to już nie bolało. Pierwsze miesiące były ciężkie, 
nawet mimo pomocy przyjaciół takich jak Dyracjusz, usiłujących go rozerwać. Patrzył wstecz 
i krzywił się na swoją naiwność i niezdarność. A przecież pozostał w nim jakiś smutek. Już 
nigdy nie miał być tamtym niewinnym chłopcem.
Spotkał się z Metellą prywatnie i podpisał dokument, w którym przekazywał Aleksandrię 
domowi Mariusza, wierząc w dobroć ciotki i dobrą przyszłość dziewczyny. Zostawił także 
pewną - odjętą od funduszy majątku - sumę złota, która miała być wręczona dziewczynie z 
chwilą, kiedy się wykupi. Zważywszy, co dostał od niej, jego dar był niewielki.
Gajusz uśmiechnął się, raz jeszcze czując narastające podniecenie i wiedząc, że musi się 
wynieść, nim dom stanie na nogi. Ojciec Kornelii, Cynna, był kolejnym człowiekiem o 
wysokiej pozycji, któremu Mariusz schlebiał i z którym się liczył. Nie należało mu wchodzić 
w drogę; zostać odkrytym w sypialni jego ukochanej córki oznaczało śmierć nawet dla 
siostrzeńca Mariusza.
Popatrzył na nią ostatni raz i westchnął, wkładając ubranie. Była
264
Imperator

warta śmierci, warta, by ryzykować raz za razem. Starsza od niego
0 trzy lata, była dziewicą, co go zaskoczyło. Nie należała do nikogo innego i czerpał z tego 
cichą satysfakcję.
Poznali się na oficjalnym spotkaniu senatorów i ich rodzin, świętujących przyjście na świat 
bliźniaków jednego z nobilów. Był środek dnia, żadnych szaleństw urozmaicających uczty 
Dyracjusza,
1  od początku nudziły go ciągnące się w nieskończoność gratulacje i przemowy. Potem, w 
jakiejś cichej chwili, Kornelia podeszła do niego i odmieniło się wszystko. Była ubrana w 
suknię ciemnozłotą, niemal brązową, złote kolczyki i naszyjnik. Pragnął jej od pierwszego 
spojrzenia. Była inteligentna i pewna siebie, i chciała jego. To było ekscytujące uczucie. 
Przedostał się do okna jej sypialni przez dachy i przyglądał się, jak śpi, z rozpuszczonymi 
bezładnie włosami.
Pamiętał, jak podniosła się z pościeli i siedziała na łóżku, z podwiniętymi nogami i prostymi 
plecami. To było parę sekund wcześniej, nim zauważył, że się uśmiecha. Westchnął, kończąc 
się ubierać i wkładając sandały.
W związku ze srożącą się grecką rebelią nieobecność Sulli przedłużyła się do roku i 
Gajuszowi łatwo było zapomnieć, że nadejdzie czas porachunków. Jednakże Mariusz od 
pierwszego dnia pracował na tę chwilę, kiedy na horyzoncie pojawią się sztandary Sulli.