Bogowie starożytnego Rzymu.
Podobnie jak wiele innych ludów starożytnego świata Rzymianie byli przekonani o istnieniu bogów. Początkowo jednak religia rzymska bardzo odbiegała od religii greckiej. Rzymianie nie wyobrażali sobie bowiem bogów w postaci osobowej. Nie stworzyli, jak Grecy, wielkiego eposu na miarę Iliady i Odysei, nie mieli także własnej mitologii. Wierzyli, że świat jest pełen różnych niewidzialnych sił, bóstw bez określonej genealogii. Rzymskich bogów nie łączyły, jak greckich, związki małżeńskie, ojcowskie i synowskie. Ich bóstwa często nie posiadały nawet imion, a jedynie przydomki, które określały zakres ich działania. Rzymianie, którzy nie stworzyli żadnych fantastycznych legend o bogach, uchodzili w starożytności za najbardziej pobożny naród. Nawet Grecy wyrażali swój podziw dla ich religii. Była w religii rzymskiej jakaś niezwykła prostota. W jej wyobrażeniu całe ludzkie życie znajdowało się pod władzą bogów. Przy każdej, nawet najdrobniejszej czynności, Rzymianie zwracali się do nich o pomoc i opiekę. Los każdego człowieka, i tych zapracowanych chłopów i skromnych pasterzy, był w rękach bogów.
|
W hierarchii rzymskich bogów najwyższą pozycję zajmował Jowisz, władca nieba, pioruna i grzmotu. Za nim plasował się Mars - bóg wojny, a także ojciec Romulusa, założyciela Rzymu. Zwierzchność nad wodami mórz i oceanów sprawował Neptun. Z bóstw kobiecych ogromne znaczenie miała Westa jako opiekunka ogniska domowego. Ona udzielała ludziom ciepła, światła, zdrowia i pomyślności. W centrum Rzymu, na zboczu wzgórza Westa miała swoją świątynię, w której nieustannie płonęło jej święte ognisko. Opiekujące się tym miejscem kapłanki nazywano westalkami. Odziane w długie i białe szaty strzegły świętego ogniska. Westalkami mogły zostać jedynie kobiety z najznakomitszych rzymskich domów. Dopiero po zakończeniu 30 lat trwającej służby mogły one wstąpić w związek małżeński. Otaczano je ogromnym szacunkiem. Rzymianie czcili poza tym różne bóstwa przyrody - ziemi, lasów, pól oraz źródeł. Największą czcią cieszyła się prastara bogini pól uprawnych - Matka Ziemia. Ona pozwalała kiełkować ziarnu rzucanemu przez siewcę. W czasie żniw Rzymianie zwracali się o wstawiennictwo do bogini Ceres, patronki urodzajów, która wkrótce wysunęła się w hierarchii bogów na przedni plan. Jej córką była Prozerpina. Bogini Ops zapewniała ludziom dostatek. Ogrodami warzywnymi opiekowała się Wenus, z kolei opiekę nad lasami sprawował Faunus (jego imię znaczy łaskawy). Dla bóstw wodnych Rzymianie sadzili święte gaje. Z reguły znajdowały się one przy źródłach; budowali także liczne ołtarze i kapliczki. Z biegiem czasu na czoło pierwotnych bóstw wodnych wysunął się Neptun. Rzymianie wierzyli także w małe bóstwa, które miały czuwać nad wykonywaniem drobnych czynności - na przykład Cunina sprawowała pieczę nad kołyską, Rumina dbała o pokarm dla niemowlęcia, Potina i Edusa przyuczały dziecko jak należy jeść i pić, Cuba pilnowała, kiedy przenoszono dziecko z kołyski do łóżeczka, Ossipago czuwała nad fizycznym rozwojem dziecka, Iterduca i Domiduca towarzyszyły dziecku, kiedy pierwszy raz udawało się ono poza dom. Również dom miał swe bóstwa opiekuńcze. Te domowe duszki nazywano Larami i Penatami. Wierzono, że ich siedzibą jest ciepłe ognisko, dlatego w tych miejscach zostawiano im naczynia z pokarmem, aby zaskarbić sobie ich przychylność. Należy dodać, że każdy Rzymianin miał swego własnego ducha, zwanego Geniuszem, z którym przychodził na świat i umierał. Towarzyszył mu on przez całe życie. Rzymianie składali Geniuszom w ofierze wino, owoce oraz kwiaty.
Powszechna była wśród Rzymian wiara, iż bogowie bezpośrednio wpływają na decyzje i czyny ludzi. Dlatego przez każdym ważnym krokiem zwracano się ku bogom i usiłowano zbadać, czy dają oni jakiś znak lub przestrogi. Uważano, że znaki te należy dobrze odczytać i wytłumaczyć. Znaki bogów dostrzegano w takich zjawiskach przyrody, jak burza, lot ptaków, kształt chmur na niebie, kształt dymu płonących ofiar. Wolę bogów próbowano też odczytać podczas wróżb z wnętrzności zabijanych zwierząt. Kapłani, którzy zajmowali się czynieniem wróżb nosili tytuł augurów. Kiedy przyszło Rzymowi podejmować ważne dla państwa decyzje, augur, odziany w togę ze szlakiem purpurowym, udawał się na Kapitol, składał bogom ofiarę i prosił o znak z niebios. Po modlitwie wychodził z zakrzywioną drewnianą laską i kreślił nią w powietrzu linie, które dzieliły niebo na części. Następnie czekał na znak. O brzasku obserwował lot ptaków nad wzgórzem. Zwracał uwagę na stronę, z której nadleciały, ich liczbę i gatunek czy wreszcie szyk. Od wyniku wróżby zależał często los wyprawy wojennej, a tym samym życie wielu żołnierzy.
Religia rzymska wytworzyła cały szereg uosobionych kategorii moralnych i uczuć ludzkich (nazywamy ten proces personifikacją):
Fides (Wierność) - przedstawiana z koszem owoców i kłosami
Concordia (Zgoda) - przedstawiana z rogiem obfitości;
Honos i Virtus (Honor i Dzielność) - obie postaci uzbrojone
Spes (Nadzieja) - wyobrażana z kwiatem w ręce
Pudicitia (Wstydliwość) - przedstawiana w zasłonie
Clementia (Łagodność) - wyobrażana z berłem w dłoni jako symbol łaskawości panującego cesarza
Z innych należy wymienić Pax (Pokój), Iuventus (Młodość), Hilaritas (Wesołość), Dies Bonus (Dzień Dobry), Merkurius (uosobienie sprawiedliwego handlu)
Ludy podbijane prze Rzymian w toku ich ekspansji różniły się od nich charakterem wierzeń. Jako poddani Rzymian nadal obchodzili oni swoje święta i oddawali cześć swoim bogom. Nawet na zachodzie Cesarstwa, gdzie silny był język łaciński i rzymski styl życia, religie te nie wymarły. W miastach Hiszpanii, Galii i Afryki obok świątyń Jowisza stały świątynie bogów czczonych przez Galów, Kartagińczyków i inne ludy. Rzymianie byli pod tym względem bardzo tolerancyjni. Sami zresztą chętnie czerpali z innych kultur i ich wierzeń. Szczególnie popularne były wśród Rzymian bóstwa ludów ze Wschodu i Azji Mniejszej - Egipcjan, Syryjczyków, Persów. W wielu miastach rzymskiego imperium powstawały ośrodki tych bogów. Bogowie Wschodu fascynowali Rzymian; oddawanie im czci nie ograniczało się bowiem jedynie do uczestniczenia w ceremonii i ofiarach. Bogowie ci wymagali znacznie większego zaangażowania duchowego człowieka. Ich czciciele wierzyli, że po śmierci znajdą miejsce wśród nich i dostąpią szczęścia w innym świecie.