Copyright by Oficyna Wydawnicza  Tutor &ð dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki
ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE
DO MOMENTU ROZPOCZ
CIA EGZAMINU!
TUTOR
CH-RM 201404
3 kwietnia 2014 r.
II Ogólnopolska Próbna Matura
 CHEMIA Z TUTOREM
dla uczniów klas maturalnych
POZIOM ROZSZERZONY
Czas pracy: 150 minut
Instrukcja dla zdajÄ…cego
1. Sprawdz
, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 25).
Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin.
2. RozwiÄ…zania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy
każdym zadaniu.
3. W rozwiązaniach zadań rachunkowych przedstaw tok rozumowania
prowadzący do ostatecznego wyniku. Pamiętaj o jednostkach.
4. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem.
5. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraz
nie przekreśl.
6. Pamiętaj, że zapisy w polu oznaczonym jako brudnopis nie podlegają
ocenie.
7. Możesz korzystać z karty wybranych tablic chemicznych dopuszczonej przez
CKE jako pomoc egzaminacyjna, linijki oraz prostego kalkulatora.
8. Uwaga! Jeżeli w treści zadania nie podano inaczej, to wartości mas
Za rozwiÄ…zanie
atomowych z układu okresowego pierwiastków zaokrąglaj w obliczeniach
wszystkich zadań można
otrzymać łącznie
do liczb całkowitych, tylko w przypadku atomu chloru przyjmij wartość
60 punktów
35,5 u.
9. Na arkuszu wpisz swój numer PESEL.
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy
KOD ZDAJ
CEGO
PESEL ZDAJ
CEGO
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
Rysunek do zadań 1.  3.
Rysunek przedstawia zarys układu okresowego pierwiastków. Kolejne kolumny i ich numery odpowiadają
grupom pierwiastków. Na podstawie tego rysunku oraz informacji zawartych w Karcie wybranych tablic
chemicznych wykonaj zadania 1. -ð 3.
przyznane punkty
Zadanie 1. (2 pkt)
Uzupełnij tabelę, wpisując do ostatniej kolumny P, jeżeli stwierdzenie jest prawdziwe, F  jeżeli jest
fałszywe albo inną informację, o której podanie jesteś proszony w poleceniu.
Stwierdzenie P/F/inne
A. Pierwiastek znajdujÄ…cy siÄ™ w miejscu oznaczonym wykryto po raz pierwszy
w 1868 roku w zewnętrznej części atmosfery Słońca.
B. Sole pierwiastka znajdującego się w miejscu oznaczonym symbolem znalazły
zastosowanie jako lek w psychiatrii oraz w profilaktyce stanów maniakalno-
-depresyjnych.
C.
Tlenek pierwiastka znajdujÄ…cego siÄ™ w miejscu oznaczonym jest silnÄ… truciznÄ…
znaną pod nazwą arszenik. Wpisz do kolumny obok wzór sumaryczny tego tlenku
(jego masa molowa wynosi 198 g).
D. Metale znajdujÄ…ce siÄ™ w miejscach oznaczonych literami B i N z powodu pasywacji
nie reagujÄ… z kwasem azotowym(V).
E. Wpisz litery oznaczające pierwiastki, które zostały odkryte przez Marię Skłodowską-
-Curie.
www.szkolna.pl strona 2
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 2. (1 pkt)
Podkreśl, w podanym niżej tekście, właściwe określenia prawidłowo uzupełniające treść.
W szeregu pierwiastków znajdujących się na rysunku, w miejscu od litery B do litery C włącznie, liczba
elektronów walencyjnych tych pierwiastków maleje/rośnie/nie ulega zmianie, promienie atomowe
maleją/rosną/nie ulegają zmianie, energia jonizacji maleje/rośnie/nie ulega zmianie, elektroujemność
maleje/rośnie/nie ulega zmianie, właściwości kwasowe tlenków tych pierwiastków maleją/rosną/
nie ulegają zmianie, natomiast przynależność do okresu maleje/rośnie/nie ulega zmianie.
przyznane punkty
Zadanie 3. (2 pkt)
Uzupełnij tabelę, wpisując do kolumny odpowiedzi na zamieszczone wcześniej pytania i polecenia.
Pytanie/polecenie Odpowiedz

A. Zapisz pełną konfigurację elektronową dla elektronów walencyjnych
pierwiastka znajdujÄ…cego siÄ™ w miejscu oznaczonym literÄ… G.
B. Jakimi literami oznaczono w czwartym okresie układu pierwiastek/pier-
wiastki, u którego/których występuje promocja elektronowa?
C. Uszereguj pierwiastki oznaczone literami D, E, J i K zgodnie z ich
wzrastającą aktywnością chemiczną. Wpisz obok kolejno ich symbole
chemiczne.
D. Wpisz litery, w miejscu których w czwartym okresie znajdują się atomy
pierwiastków posiadających więcej niż jeden niesparowany elektron
walencyjny w stanie podstawowym.
E. Izotop pierwiastka oznaczonego literÄ… R o liczbie masowej 226 ulega
rozpadowi alfa. Podaj nazwę grupy pierwiastków, do której należy
cięższy produkt rozpadu tego izotopu.
BRUDNOPIS (Zapisy w brudnopisie nie podlegajÄ… ocenie!)
www.tutor.edu.pl strona 3
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
Informacja do zadań 4. i 5.
Kobalt-60  promieniotwórczy izotop kobaltu sztucznie otrzymywany przez
aktywację neutronową naturalnego kobaltu zawierającego niemal wyłącznie
izotop Co-59.
Kobalt-60 ulega rozpadowi beta minus, podczas tego rozpadu uwolnione
zostajÄ… dwa kwanty gamma o energii 1,17 i 1,33 MeV.
Jest wykorzystywany, jako z
ródło promieniowania gamma, między innymi do
napromieniowywania komórek nowotworowych. Jednemu rozpadowi towa-
rzyszy emisja dwóch kwantów gamma, a czas połowicznego rozpadu wynoszący 5,3 roku umożliwia
uzyskanie dużego natężenia promieniowania z małej próbki przy możliwości pracy urządzenia przez długi
okres. Urządzenie do napromieniowywania zmian nowotworowych z użyciem radioaktywnego kobaltu
nazywa siÄ™ bombÄ… kobaltowÄ….
przyznane punkty
Zadanie 4. (1 pkt)
Technik uruchamiający bombę kobaltową przeczytał w instrukcji, że urządzenie będzie funkcjonowało
prawidłowo, dopóki zawartość promieniotwórczego izotopu nie spadnie poniżej 25% zawartości
początkowej. Oblicz, ile lat może prawidłowo funkcjonować to urządzenie.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 5. (2 pkt)
a) Podaj nazwę pierwiastka, którego ilość będzie się zwiększała w bombie kobaltowej w trakcie jej pracy.
Odpowiedz
: ......................................................................................................................................................
b) Do urządzenia służącego do miejscowego napromieniowywania tkanek nowotworowych wstawiono
ampułkę o masie 3,2 g zawierającą 200 mg promieniotwórczego izotopu 60 o.
2
Jaka będzie masa tej ampułki po upływie 5,3 roku? Masę podaj w miligramach.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
www.szkolna.pl strona 4
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 6. (6 pkt)
Przeprowadzono doświadczenie zilustrowane poniższym schematem.
HCl
I. II. III. IV.
W każdej probówce zaobserwowano objawy reakcji chemicznych i wydzielanie się gazu.
a) Spośród podanych stałych substancji wybierz cztery, które mogły być substratami w opisanych
reakcjach i wpisz ich nazwy odpowiednio do tabeli.
Ca(OH)2, K2S, Na2CO3, KI, KMnO4, Zn, SiO2, NaCl
Obserwacje Substrat
I. wydziela się żółtozielony gaz o drażniącym
zapachu
II. wydzielajÄ…cy siÄ™ bezbarwny gaz ma bardzo
nieprzyjemny zapach, zabarwia na czerwono
zwilżony papierek wskaz
nikowy
III. wydzielający się gaz powoduje zmętnienie
wody wapiennej
IV. wydzielajÄ…cy siÄ™ gaz nie powoduje
zmętnienia wody wapiennej, jest lżejszy
od powietrza i zapala siÄ™ wybuchowo
b) Zapisz jonowo równanie reakcji chemicznej zachodzącej w probówce nr I oraz przedstaw równania
bilansu elektronowo-jonowego.
c) Zapisz cząsteczkowo równanie reakcji chemicznej zachodzącej w probówce nr III.
www.tutor.edu.pl strona 5
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 7. (4 pkt)
W tabeli podano wartości temperatur topnienia i temperatur wrzenia dla kilku substancji chemicznych
mierzone pod ciśnieniem 1013 hPa.
Lp. Gaz Ciecz Wzór substancji
Temp. topnienia [°ðC] Temp. wrzenia [°ðC]
1.
CH4
-ð182,5 -ð161,5
2.
CH3Br 3,6
-ð93,7
3.
CH3OH 64,6
-ð98,0
4.
H2O 0 100
5.
H2S
-ð85,7 -ð60,2
6.
glukoza (cukier) 150 410
a) Zaznacz krzyżykiem  X odpowiednio w tabeli substancje, które w temperaturze pokojowej (20°ðC)
i pod ciśnieniem 1013 hPa są gazami, oraz te, które są cieczami.
b) Metan wrze w temperaturze -ð161,5°ðC, natomiast bromometan w temperaturze 3,6°ðC. Napisz, co jest
powodem wysokiej temperatury wrzenia bromometanu.
.....................................................................................................................................................................
c) Bardzo dużą różnicę w temperaturach wrzenia można odnotować, porównując temperatury wrzenia
wody i siarkowodoru. Napisz, co odpowiada w tym przypadku za tak znaczną różnicę.
.....................................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 8. (2 pkt)
W jakim stosunku masowym należy zmieszać z sobą azotan(V) potasu i azotan(V) amonu w celu
otrzymania mieszanki nawozowej o 20% zawartości azotu? Przedstaw obliczenia i podaj odpowiedz

w formacie 1 : X, gdzie X jest liczbą obliczoną z dokładnością do części setnych.
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
www.szkolna.pl strona 6
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 9. (2 pkt)
W reaktorze ciśnieniowym o objętości 1 dm3 przeprowadzono reakcję syntezy amoniaku. Do reakcji użyto
7 moli wodoru i 4 mole azotu. Przebieg reakcji przedstawiono na wykresie.
a) Opisz odpowiednio na wykresie, które krzywe odpowiadają substratom w tej reakcji.
b) Oblicz stałą równowagi tej reakcji.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 10. (3 pkt)
Przeprowadzono reakcjÄ™ estryfikacji pewnego kwasu monokarboksylowego alkoholem metylowym. Po
pewnym czasie stwierdzono, że w stanie równowagi w mieszaninie są następujące liczby moli reagentów:
[kwasu] = 0,9 [alkoholu] = 0,4 [estru] = 0,6 [wody] = 0,6
O ile się zmieniła liczba moli estru w stanie równowagi, jeżeli przeprowadzając ponownie tę reakcję,
wprowadzono do układu o 0,5 mola więcej alkoholu?
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
www.tutor.edu.pl strona 7
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 11. (7 pkt)
W tabeli przedstawiono wzory ośmiu związków aromatycznych oznaczonych literami alfabetu od A do H.
Odpowiedz na pytania oraz wykonaj polecenia dotyczące tych związków chemicznych, znajdujące się pod
tym zestawieniem.
a) Podaj nazwy dwóch związków z tego zestawienia posiadających najsilniejsze właściwości kwasowe.
SÄ… to: ...........................................................................................................................................................
b) Podaj oznaczenia literowe dwóch związków z tego zestawienia posiadających najsilniejsze właściwości
zasadowe.
SÄ… to: ...........................................................................................................................................................
c) Który z tych związków wytworzy barwne związki kompleksowe w reakcji z Fe l3?
Podaj oznaczenie literowe i nazwÄ™ tego zwiÄ…zku. ....................................................................................
d) Przeprowadzono reakcję jednego z tych związków z roztworem bromu w l4. W wyniku tej reakcji
roztwór bromu uległ odbarwieniu.
Był to związek oznaczony literą .................................................................................................................
www.szkolna.pl strona 8
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
e) Oblicz pH roztworu wodnego związku oznaczonego literą G o stężeniu 0,01 mol/dm3, jeżeli stała
dysocjacji (Ka) tego zwiÄ…zku wynosi 10-ð10.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
f) W myÅ›l teorii Brönsteda-ðLowry ego każdy kwas posiada sprzężonÄ… z nim zasadÄ™ i odwrotnie każda
zasada posiada sprzężony z nią kwas. Uzupełnij, rysując odpowiednie wzory strukturalne, sprzężone
pary kwas-ðzasada.
SPRZ
ŻONA PARA SPRZ
ŻONA PARA
kwas zasada kwas zasada
BRUDNOPIS (Zapisy w brudnopisie nie podlegajÄ… ocenie!)
www.tutor.edu.pl strona 9
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
Informacja do zadań 12., 13. i 14.
Wykres zmian gęstości roztworów w zależności od ich stężenia procentowego.
Na zajęciach kółka chemicznego uczniowie wykonali niżej opisane czynności. Korzystając z  Wykresu
zmian gęstości roztworów , wykonaj obliczenia do zadań 12., 13. i 14. oraz odpowiedz na postawione
pytania.
Na obu szalkach wagi postawiono po jednej zlewce o pojemności 100 cm3. Do piewszej zlewki wlano
20 cm3 20% roztworu NaOH. Zrównoważenie wagi nastąpiło, kiedy do drugiej zlewki dodano 19,2 cm3
roztworu kwasu azotowego(V). Następnie przygotowano roztwór końcowy poprzez zmieszanie w kolbie
o pojemności 200 cm3 obu roztworów zdjętych z szalek wagi.
przyznane punkty
Zadanie 12. (1 pkt)
Wyznacz stężenie procentowe dodanego roztworu kwasu azotowego(V), który posłużył do zrówno-
ważenia wagi.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
www.szkolna.pl strona 10
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 13. (1 pkt)
Jaki był odczyn roztworu końcowego? Odpowiedz
uzasadnij obliczeniami.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 14. (2 pkt)
Oblicz, jakie było stężenie molowe jonów azotanowych(V) w końcowym roztworze.
Wynik podaj z dokładnością do 0,1 mol/dm3.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
BRUDNOPIS (Zapisy w brudnopisie nie podlegajÄ… ocenie!)
www.tutor.edu.pl strona 11
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
Informacje do zadań 15. i 16. zawiera tabela.
Półogniwo Reakcja elektrodowa E°ð [V]
1. SO42-ð, SO32-ð SO42-ð + H2O + 2e-ð ®ð SO32-ð + 2 OH-ð -ð 0,94
2. Cr2O72-ð, Cr3+ Cr2O72-ð + 14 H+ + 6e-ð ®ð 2 Cr3+ + 7 H2O + 1,36
3. MnO4-ð, Mn2+ MnO4-ð + 8 H+ + 5e-ð ®ð Mn2+ + 4 H2O + 1,51
przyznane punkty
Zadanie 15. (2 pkt)
Zaprojektuj ogniwo zbudowane z dwóch półogniw wybranych z tabeli, którego wartość siły elektro-
motorycznej (SEM) będzie najwyższa. Zapisz, zgodnie z konwencją sztokholmską, schemat tego ogniwa
i podaj wartość SEM.
Schemat ogniwa
Wartość SEM tego ogniwa wynosi: ..............................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 16. (1 pkt)
Zapisz sumaryczne równanie reakcji chemicznej zachodzącej podczas pracy tego ogniwa.
...........................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................
BRUDNOPIS (Zapisy w brudnopisie nie podlegajÄ… ocenie!)
www.szkolna.pl strona 12
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 17. (3 pkt)
W trakcie elektrolizy 300 cm3 wodnego roztworu Na2SO4 o gęstości 1,2 g/cm3 zawierającego 0,5 mola tej
soli, na elektrodach platynowych wydzieliło się 6 ,2 dm3 mieszaniny gazów (w przeliczeniu na warunki
normalne). Oblicz, jakie jest stężenie procentowe Na2SO4 w roztworze po zakończeniu elektrolizy. Wynik
podaj z dokładnością do dziesiątych części procentu.
Obliczenia:
Odpowiedz
: ...................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 18. (2 pkt)
Standardowe entalpie spalania siarki w tlenie i w ozonie wynoszÄ… odpowiednio:
-ð297 kJ/mol i -ð392 kJ/mol.
W obu przypadkach produktem spalania jest tlenek siarki(IV).
a) Podaj, ile wynoszÄ… entalpie tworzenia tlenu czÄ…steczkowego i ozonu.
b) Oblicz, ile energii cieplnej wydzieli siÄ™ w trakcie spalania 1 kg siarki w powietrzu w warunkach
standardowych. Wynik podaj z dokładnością do 1 kJ.
Obliczenia:
Odpowiedzi:
a) ...................................................................................................................................................................
b) ...................................................................................................................................................................
www.tutor.edu.pl strona 13
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 19. (6 pkt)
W czterech pojemnikach znajdujÄ… siÄ™: 2-metylopropan-2-ol, butanal, butano-2,3-diol i butanon.
Opisz tok postępowania (możesz go zilustrować schematem, rysunkiem) oraz zaproponuj charakterys-
tyczne reakcje chemiczne, które pozwolą i dokonać identyfikacji tych związków.
Zapisz pełne równanie jednej z wybranych reakcji chemicznych, które zamierzasz przeprowadzić.
Tok postępowania i charakterystyczne reakcje chemiczne
Równanie wybranej reakcji chemicznej:
.......................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 20. (2 pkt)
Narysuj wzór półstrukturalny i podaj wzór sumaryczny oraz rzędowość alkoholu o nazwie:
cis-5-etylo-4-metylohept-3-en-2-ol.
Przeprowadzono addycję bromowodoru do tego alkoholu. Podaj nazwę głównego produktu tej reakcji.
Wzór półstrukturalny:
Wzór sumaryczny i rzędowość: .....................................................................................................................
Nazwa produktu: ...........................................................................................................................................
www.szkolna.pl strona 14
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
przyznane punkty
Zadanie 21. (2 pkt)
Przeprowadzono reakcjÄ™ polikondensacji wykorzystujÄ…c jako substraty kwas 3-chloropentanodiowy oraz
propano-1,2-diol. Narysuj, za pomocą wzorów półstrukturalnych, fragment otrzymanego polimeru
zbudowany z jednej cząsteczki kwasu oraz dwóch cząsteczek alkoholu. Na rysunku zaznacz i nazwij
wiązania chemiczne łączące substraty w tym łańcuchu.
przyznane punkty
Zadanie 22. (2 pkt)
Wzór poniżej przedstawia przestrzenne rozmieszczenie grup i atomów przy asymetrycznym atomie węgla
w czÄ…steczce kwasu glutaminowego.
a) Podaj nazwÄ™ systematycznÄ… kwasu glutaminowego.
b) Uzupełnij wzór rzutowy Fischera cząsteczki tego kwasu i określ, do którego szeregu konfiguracyjnego
(D czy L) należy ten aminokwas.
szereg konfiguracyjny & & & ..
Nazwa systematyczna: ..................................................................................................................................
www.tutor.edu.pl strona 15
dr inż. ZdzisÅ‚aw GÅ‚owacki © Oficyna Wydawnicza  Tutor  2014 r.
Informacja do zadań 23., 24. i 25.
Lidokaina  jest związkiem organicznym o masie molowej 234,38 g. Jej uproszczony wzór strukturalny
oraz nazwa systematyczna są podane niżej. Lidokaina jest stosowana jako środek miejscowo znieczulający.
Przeważnie podawana jest przezskórnie w formie aerozolu lub żelu. W stomatologii najczęściej używana
w postaci dwuprocentowego roztworu chlorowodorku lidokainy w ampułkach. Efekt zastosowania
lidokainy w aerozolu jest odczuwalny po upływie minuty i trwa przez 5 6 min. Metabolizowana jest
w wątrobie i wydalana w 90% w formie nieaktywnych metabolitów.
2-(dietylamino)-N-(2,6-dimetylofenylo)acetamid
przyznane punkty
Zadanie 23. (1 pkt)
Podaj wzór sumaryczny lidokainy.
..........................................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 24. (1 pkt)
Jaki będzie odczyn wodnego roztworu lidokainy? Odpowiedz
uzasadnij.
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
przyznane punkty
Zadanie 25. (2 pkt)
Przeprowadzono enzymatyczną hydrolizę wiązania peptydowego w lidokainie. Zapisz wzór półstrukturalny
otrzymanego aromatycznego produktu tej hydrolizy oraz podaj jego systematycznÄ… nazwÄ™.
Nazwa systematyczna:
................................................................................
................................................................................
................................................................................
wzór półstrukturalny
................................................................................
To już koniec zmagań . Dziękujemy.
dr inż. Zdzisław Głowacki  Oficyna Wydawnicza  Tutor
e-mail: [e-mail]