Wykład ze składni nr 6
Konotacja składniowa
Budowa zdania
lð
Składnia tradycyjna: zdanie to ciąg składników
połączonych relacjami składniowymi i pełniących
jedną z pięciu funkcji
Jan pisze skomplikowane wzory na czarnej tablicy białą kredą
Problemy:
1. Identyfikacja części zdania (D a Okl?)
2. Definicje części zdania
lð
Piotr uderzył Pawła kijem
lð
Maria podoba siÄ™ Janowi
lð
Wody przybyło; Marii zrobiło się słabo
Budowa zdania
lð
Nowsze teorie:
w centrum zdania znajduje siÄ™ predykat,
a budowa zdania zależy od jego
wymagań składniowo-semantycznych
KONOTACJA SKA
ADNIOWA
lð
Jan / pisze / skomplikowane wzory / na czarnej tablicy / białą kredą
lð
KTOÅš  PISZE  COÅš  CZYMÅš  NA CZYMÅš
lð
KTOÅš  UDERZYA
 KOGOÅš  CZYMÅš
lð
KOMUÅš  PODOBA SI
- KTOÅš
Schematy zdaniowe

minimalna (sensowna) struktura, do której da się sprowadzić
każde zdanie empiryczne  szkielet konstrukcyjny,

należy do systemu (langue)  abstrakcyjność i potencjalność,

pozwala generować wypowiedzi (reguły rozwijania i transformacji),
definicje schematu zdaniowego:

abstrakcyjny układ pozycji składniowych wyznaczany przez
właściwości konotacyjne (składniowo-semantyczne) czasownika,

uogólniona, abstrakcyjna reprezentacja zdania empirycznego.
Metody ustalania schematu zdaniowego
lð
ETAP I. REDUKCJA (do zdania minimalnego)  zdanie empiryczne należy
zredukować do tzw. struktury minimalnej, czyli do wypowiedzenia, w którym usunięcie
jakiegokolwiek składnika spowoduje utratę sensu lub błąd gramatyczny (elipsa).
Zredukowane zdanie musi być komunikacyjnie pełne (poza kontekstem).
ETAP II. ABSTRAKCJA (od składu leksykalnego)  zdanie minimalne należy
uogólnić, zastępując argumenty zaimkami nieokreślonymi, a następnie podstawić w
miejsce wszystkich pozycji odpowiednie symbole gramatyczne,
PRZYKA
AD
Zdanie empiryczne: Wczoraj niespodziewanie Jan odwiedził samotną
Marię na prośbę jej dobrej znajomej
Redukcja:
Wczoraj Jan odwiedził Marię na prośbę dobrej znajomej
Jan odwiedził Marię na prośbę znajomej
Jan odwiedził Marię
Abstrakcja: KTOÅš  ODWIEDZIA
 KOGOÅš N(1)  V  N(4)
Pojęcie konotacji
lð
Dwa rozumienia konotacji składniowej:
1)Konotacja   otwieranie w tekście miejsc przez jedne formy
wyrazowe dla innych form wyrazowych - KONOTACJA TEKSTOWA
(grupotwórcza)  K. Buhler
psów ===> (nie ma, stado, pięć)
2) Konotacja - wymagania składniowe wyrazu, który należy
uzupełnić leksemami podrzędnymi dookreślającymi jego treść,
uderzać
ktoÅ› kogoÅ› (czymÅ›) (w coÅ›)
Piotr uderza Pawła kijem w nogi
Problemy
lð
Największy problem to ustalenie liczby
argumentów, które implikuje dany predykat
-
jak odróżnić wymagania syntaktyczne od
semantycznych?
-
jak odróżnić wymagania obowiązkowe od
fakultatywnych?
Wczoraj odwiedziła mnie w pracy moja siostra
odwiedzić (ktoś, kogoś, kiedyś, gdzieś)?
odwiedzić (ktoś, kogoś)?
 Konotacja
KUPOWAĆ
lð
KTOÅš  KUPUJE  COÅš  OD KOGOÅš  ZA ILEÅš PIENI
DZY
SPRZEDAWAĆ
lð
KTOÅš  SPRZEDAJE  COÅš  KOMUÅš  ZA ILEÅš PIENI
DZY
CHYBIĆ?
MILCZEĆ?
lð
Najważniejsze jest kryterium nieeliptyczności (zdanie ma pozostać
komunikacyjną całością); z tego punktu widzenia wyróżnia się:
a) konotację o charakterze składniowo-semantycznym  czasownik
wymaga członów, których nie da się pominąć bez utraty sensu i
zachowania poprawnej struktury gramatycznej,
b) konotacjÄ™ o charakterze semantycznym (walencjÄ™)  czasownik
otwiera miejsca dla innych wyrazów w zdaniu (niektóre z nich to
argumenty obligatoryjne).
KONOTACJE ALTERNATYWNE: czytać o czymś  czytać coś  czytać, że
Konotacja rzeczowników
lð
Rzeczowniki sÄ… bardzo rzadko wyrazami
składniowo i semantycznie niesamodzielnymi:
a) rzeczowniki relacyjne: ojciec, syn, matka,
przyjaciel (kogo?, czego?), ambasador
(państwa x w państwie y)
b) rzeczowniki odczasownikowe  pisanie listu,
bieganie po moście itp
Konotacyjne typy polskich czasowników
1) zeromiejscowe  nie wymagają żadnych uzupełnień (pada, dnieje)
2) jednomiejscowe  wymagają uzupełnienia grupą nominalną w
mianowniku (czasem przypadku zależnym)  Jana mdli, Wody ubywa.
3) dwumiejscowe:
uð
mianownik i przypadek zależny: Jan czyta książkę,
uð
mianownik i bezokolicznik: Staś musi wyjechać,
uð
mianownik i gr. przysłówkowa  Janowi pracuje się z
le.
uð
mianownik i zdanie: Adam mówił, że Piotr jest romantyczny
uð
mianownik i mianownik: Jan jest miły
4) trójmiejscowe:
uð
mianownik i 2 gr. nom. w przypadkach zależnych: Jan daje tacie gazetę
uð
mianownik, gr. nom, i gr. adwerb.: Jan ocenia Piotra w czarnych kolorach
5) czteromiejscowe  czasowniki przemieszczania: przenosić się,
przestawiać
Schematy zdaniowe polszczyzny
Schematy zdaniowe
współczesnej
polszczyzny
według
R. Grzegorczykowej