Zapotrzebowanie organizmu na
składniki odżywcze, mineralne,
witaminy i wodę.
Podział składników chemicznych
organizmów
Nasz pokarm jest mieszaniną różnych substancji
chemicznych, które możemy podzielić na
substancje organiczne i nieorganiczne. Do
substancji organicznych zaliczamy m.in. białka,
węglowodany, tłuszcze i witaminy. Do substancji
nieorganicznych należy woda oraz sole
mineralne.
Sole mineralne w płynach i pokarmach stałych
zawierają wiele ważnych dla naszego organizmu
pierwiastków, która można podzielić na:
" pierwiastki biogenne, czyli pierwiastki niezbędne
do życia: węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor i
siarka
" mikroelementy - to pierwiastki, których
zapotrzebowanie dzienne człowieka nie
przekracza 100 mg/osobę
" makroelementy - to pierwiastki, których
zapotrzebowanie dzienne przekracza 100
mg/osobę
" ultraelementy  pierwiastki występujące
śladowo, np. rad, złoto, srebro
Mikroelementy
Żelazo - składnik hemoglobiny i mioglobiny. Jest także ważnym
składnikiem enzymów oddechowych. Niedobór tego pierwiastka
powoduje anemię. W żelazo bogate są: mięso, wątroba, żółtka
jaj, orzechy, rośliny strączkowe.
Fluor jest składnikiem zębów i kości. Zarówno niedobór jak i
nadmiar jest szkodliwy. Niedobory tego pierwiastka w
pokarmach zwiększają podatność na próchnicę.
Jod - składnik hormonów tarczycy, regulujących tempo
metabolizmu. y
ródłem są ryby oraz sól kuchenna jodowana.
Niedostatek prowadzi do powiększenia tarczycy (wole).
Makroelementy
Wapń - składnik kości i zębów, niezbędny do prawidłowego
funkcjonowania mięśni i układu nerwowego. Bierze również udział w
procesach krzepnięcia krwi. y
ródłem wapnia jest nabiał oraz warzywa
liściaste.
Potas i sód  pierwiastki te mają istotny wpływ na pobudliwość komórek
nerwowych i mięśniowych. Sód jest także odpowiedzialne za
równowagę wodno  mineralną organizmu, a jego głównym z
ródłem
jest sól kuchenna.
Siarka  składnik wielu aminokwasów. Jej z
ródłem jest głównie mięso
oraz rośliny strączkowe.
Fosfor - ważny składnik kości, kwasów nukleinowych oraz ATP, z
ródło:
fasola, groch,sery twarogowe, jaja, mięso, ryby.
Magnez  obok wapnia i fosforu wchodzi w skład kości, jest aktywatorem
wielu enzymów, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu
nerwowego i mięśniowego. y
ródłem tego pierwiastka są orzechy
ziarna zbóż, warzywa o ciemnozielonych liściach, czekolada i kakao.
Woda
- jest głównym składnikiem organizmu
- stanowi jedyne środowisko dla większości
procesów biochemicznych zachodzących w
żywych komórkach
- jest rozpuszczalnikiem wielu związków
chemicznych
- jest niezbędna w każdej czynności
organizmu, m.in. reguluje temperaturę ciała,
nawilża wdychane powietrze i uczestniczy w
procesach oddychania, umożliwia transport i
przyswajanie substancji odżywczych oraz
przemianę pożywienia w energię, usuwa
zbędne produkty przemiany materii,
rozcieńcza trucizny, chroni ważne dla życia
narządy
Witaminy
Nazwa witamina (vita - życie,
substancja niezbędna do życia;
amina - grupa związków
zawierających w budowie grupę
aminową  NH2) została
wprowadzona przez Kazimierza
Funk'a (1884-1967) na określenie
odkrytej przez siebie substancji -
witaminy B1, której niedobór
powoduje chorobę beri-beri.
Witaminy
Witaminy są to organiczne związki, które są niezbędne dla
normalnego przebiegu szeregu procesów biochemicznych i
fizjologicznych w organizmie człowieka, a których to organizm
sam nie potrafi syntetyzować. Nie są one substancjami
budulcowymi, ani energetycznymi, tym niemniej pełną wiele
znaczących funkcji. Występują w organizmach żywych jako
naturalne składniki regulujące (biokatalizatory). Witaminy są
również koenzymami, czyli składnikami niebiałkowymi
enzymów.
Podział witamin:
- rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K
- rozpuszczalne w wodzie: (B1, B2, PP, B6, B11, B12, C, H)
Brak lub niedobór poszczególnych witamin powoduje zaburzenia
fizjologiczne (utrata homeostazy) nazwane awitaminozami. Należy jednak
pamiętać, że nasza wiedza o całościowym wpływie znacznych dawek tych
substancji jest stosunkowo niewielka. Warto wiedzieć, że zażywanie zbyt
dużych dawek witamin wywoła hiperwitaminozę.
Zapotrzebowanie na składniki regulujące zależne jest od wieku oraz stanu
zdrowia. Wzrasta ono w stanach chorobowych organizmu. Najlepszym
sposobem, zapewnienia dostatecznej ilości składników regulujących jest
urozmaicona dieta.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru y
ródło Uwagi
Przekształca się w Wątroba, Może być
Suchość,
retinien, niezbędny tran, jaja, wytwarzana z
rogowacenie i
składnik barwników warzywa i prowitamin 
łuszczenie się
siatkówki, warunkujący jarzyny karotenów, czyli
Witamina A naskórka, ślepota
normalne widzenie; zawierające żółtych lub
(retinol) zmierzchowa
istotna dla prawidłowego karotenoidy czerwonych
(kurza ślepota),
funkcjonowania tkanki (w tym barwników), w
zaburzenia
nabłonkowej; wpływa marchew i nadmiarze
wzrostu
także na wzrost pomidory) szkodliwa
Wzmaga wchłanianie Deformacje kości, Żółtka jaj, Pod wpływem
wapnia w jelitach, jest u dzieci krzywica, mleko, promieni
Witamina D
niezbędna do osteomalacja masło, ultrafioletowych
(kalcyferol)
normalnego wzrostu (rozmiękczanie) margaryna, powstaje w
kości kości tran skórze
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru y
ródło Uwagi
Jej podstawową funkcją Zaburzenie
Oleje
jest hamowanie funkcjonowania
Witamina E roślinne,
utleniania błon
(tokoferol) wątroba,
nienasyconych kwasów komórkowych; -
jaja, ryby,
tłuszczowych i witaminy zaburzenia
orzechy.
A; wpływa na płodność. płodności.
Wydłużanie
Podstawowa w czasu Wytwarzana
Witamina K Zielone
procesie krzepnięcia krzepnięcia krwi, przez bakterie
(filochinon) warzywa.
krwi. podatność na flory jelitowej.
krwotoki.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru y
ródło Uwagi
Choroba beri-beri
(bóle rąk i nóg, Wątroba,
Jest elementem enzymów Niedobór
Witamina B1 utleniających węglowodany drżenie i osłabienie mięso,
pospolity u
(tiamina) mięśni, drożdże,
oraz aminokwasy. akoholików.
niewydolność ziarna zbóż.
układu krążenia).
Stany zapalne
Sery, mleko,
Wchodzi w skład enzymów
skóry, pękanie
Witamina B2 jaja, zielone
-
czynnych w procesie
kącików jamy
(ryboflawina) warzywa
oddychania komórkowego.
ustnej, obniżenia
liściowe.
sprawności
umysłowej.
Pelagra (stany Sery, mleko, Syntetyzowana
Składnik enzymów
Witamina PP zapalne skóry, jaja, zielone przez mikroflorę
ważnych w procesie
(niacyna) biegunka, warzywa przewodu
oddychania.
zaburzenia liściowe. pokrmowego.
psychiczne).
Stany zapalne Wątroba,
Witamina B6 Reguluje przemiany skóry, zaburzenia mięso, ziarna
-
(pirydoksyna) aminokwasów. czynności przewodu zbóż, rośliny
pokarmowego. strączkowe.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru y
ródło Uwagi
Współtworzy składnik Jeden z rodzajów
enzymów niezbędnych w anemii, niedobór u Ziarna zbóż,
Witamina B11 Syntetyzowana
biosyntezie kwasów kobiet w ciąży drożdże,
(kwas przez bakterie
nukleinowych oraz zwiększa ryzyko jarzyny
foliowy) flory jelitowej.
dojrzewaniu krwinek wad cewy liściaste
czerwonych. nerwowej płodu
Ważna w przemianach Syntetyzowana
Wątroba,
Witamina B12 kwasów nukleinowych, przez bakterie
Anemia złośliwa mięso, jaja,
(kobalamina) reguluje procesy flory jelita
mleko.
krwiotwórcze. grubego.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru y
ródło Uwagi
Obniżenie
Witamina o rozległym
odporności,
działaniu: wzmacnia
szkorbut Świeże owoce Ulega szybko
Witamina C mechanizmu
(krwawienie z cytrusowe, rozłożeniu w
(kwas odpornościowe, niezbędna
dziąseł, wypadanie truskawki, wysokich
askorbinowy) w syntezie kolagenu,
zębów, pomidory. temperaturach.
tworzeniu istoty
nieprawidłowe
podstawowej kości i
zrastanie się kości).
zębów, a także w
wchłanianiu żelaza.
Ziemniaki, Jest
Wpływa na właściwy stan
Witamina H Zmiany skórne, marchew, syntetyzowana
skóry i włosów, chroni
(biotyna) wypadanie włosów. wątroba, przez bakterie
przed łojotokiem.
mięso. flory jelitowej.
Białka
" związki organiczne ogrywające kluczową rolę w świecie istot żywych
" zbudowane z mniejszych podjednostek - monomerów - zwanych
aminokwasami
" funkcje:
- są podstawowym materiałem budulcowym komórek i tkanek
organizmu
- jako tzw. enzymy biorą udział w większości reakcji zachodzących
w organizmach żywych
- biorą udział w transporcie różnych substancji np. hemoglobina
transportuje tlen i częściowo dwutlenek węgla
- jako przeciwciała dają odporność organizmowi
- są również materiałem energetycznym
Cukry (węglowodany)
Są to organiczne związki chemiczne, które pełnią następujące
funkcje:
- budulcowe  składniki ścian komórkowych roślin
- są materiałem zapasowym  skrobia, glikogen
- są najważniejszym materiałem energetycznym i
odżywczym
Lipidy
To niejednorodna grupa związków, tak pod względem składu
chemicznego, jak i roli, jaką odrywają w organizmach.
Tłuszcze pełnią w diecie człowieka szereg ważnych ról, między
innymi:
" dostarczają znaczną ilość energii (20 do 35%),
" są także głównym z
ródłem niezbędnych nienasyconych kwasów
tłuszczowych (NNKT) i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
(A, D, E, K),
" tłuszcze w organizmie zwierząt są magazynowane w tkance
tłuszczowej, która pełni funkcję magazynu energii, a także
cieplnej izolacji oraz mechanicznej osłony.