Zaburzenia w stanie zdrowia i choroby wywołane niedoborem lub
nadmiarem składników odżywczych
Nieracjonalne, niezbilansowane żywienie oraz niewłaściwa jakośd zdrowotna spożywanej żywności
mogą w mniejszym lub większym stopniu stad się przyczyną wielu chorób i odchyleo w stanie
zdrowia. Aktualnie szacuje się, że istnieje ponad 80 jednostek chorobowych wynikających z
nieprzestrzegania prawidłowej diety lub spożywania żywności o niewłaściwych parametrach
zdrowotnych. Choroby te określa się jako choroby lub zaburzenia zdrowia na tle wadliwego żywienia
lub jako choroby dietozależne. Należą do nich m.in.:
- choroby układu krążenia, w tym głównie:
choroba niedokrwienna serca,
zawał mięśnia sercowego, choroba nadciśnieniowa, udary mózgu,
- niektóre choroby nowotworowe, jak np.: rak sutka u kobiet, rak gruczołu krokowego u mężczyzn,
rak żołądka, rak jelita grubego,
- otyłośd i nadwaga,
- niektóre choroby układu trawiennego, jak np.:stany zapalne woreczka żółciowego, kamica żółciowa,
niektóre choroby trzustki, przewlekłe zaparcia, uchyłkowatośd jelit, próchnica zębów, poalkoholowa
marskośd wątroby,
- cukrzyca insulinoniezależna,
- osteoporoza,
- niedokrwistośd z niedoboru żelaza,
- wole endemiczne na tle niedoboru jodu,
- zaburzenia w rozwoju układu nerwowego wywołane niedoborem kwasu foliowego,
- hiperlipidemie,
- dna moczanowa.
- niektóre choroby degeneracyjne układu ruchowego,
- niedobory wysokości i masy ciała (szczególnie u dzieci i młodzieży)
- opóz
nienie wzrastania i dojrzewania fizjologicznego dzieci i młodzieży,
- subkliniczne stany niedoboru wielu witamin, głównie antyoksydacyjnych,
- obniżenie odporności ogólnoustrojowej i zwiększenie podatności na zakażenia.
Z nieprawidłowym i nieprawidłowo rozłożonym w czasie żywieniem jest związane także obniżenie
zdolności do koncentracji uwagi, wydajności pracy, a także osłabienie możliwości przyswajania
wiedzy i uczenia siÄ™.
Nieprawidłowe żywienie się kobiet ciężarnych staje się często przyczyną niskiej urodzeniowej masy
ciała ich nowonarodzonych dzieci, co z kolei bywa często przyczyną nadmiernej umieralności
niemowlÄ…t.
Do zaburzeo związanych z nieprawidłowym żywieniem zalicza się również:
- zatrucia i zakażenia pokarmowe oraz choroby zakaz
ne przenoszone drogÄ… po
karmowÄ…,
- ostre, podostre lub przewlekłe reakcje organizmu na obecnośd niektórych substancji toksycznych i
obcych w żywności (pestycydy, pozostałości leków weterynaryjnych, azotany i azotyny, metale
szkodliwe dla zdrowia itp.),
- odczyny alergiczne na obecnośd substancji dodatkowych dozwolonych do stosowania do żywności.
Mówiąc o niekorzystnych skutkach nieprawidłowego żywienia, należy pamiętad również o
uzależnieniach od używek (alkohol, kawa, tytoo) i ich zgubnym wpływie na zdrowie, szczególnie ludzi
młodych.
Aktualne wyniki badao stanu zdrowia społeczeostwa oraz dane epidemiologiczne z terenu całego
kraju wskazują, iż wymienione choroby i odchylenia w stanie zdrowia dotyczą ok. 20-25% (10 min)
ludności w Polsce. Tak więc sytuację należy uznad za wysoce niepokojącą. Konieczne wydaje się
podejmowanie skutecznych działao mających na celu wyeliminowanie lub chociażby ograniczenie
tych niekorzystnych zjawisk. Jednym z tego typu działao powinno byd prowadzenie szeroko
zakrojonej żywieniowej promocji zdrowia oraz intensyfikacja działalności oświatowej i edukacyjnej.
Krótkie omówienie głównych chorób spowodowanych wadliwym żywieniem
Choroby układu krążenia (ChUK) zajmują pierwsze miejsce w strukturze zgonów w Polsce (ponad
50%). Wśród tych chorób najczęściej zdarza się choroba niedokrwienna serca. Cierpi na nią w kraju
ponad 1 min osób.
Główną przyczyną chorób układu krążenia jest miażdżyca naczyo krwionośnych polegająca m.in. na
odkładaniu się złogów tłuszczowych, głównie cholesterolowych, a także kolagenu i soli wapnia na
wewnętrznych ścianach tętnic. Są to procesy niezmiernie złożone, prowadzące do zwężenia światła
tętnic i w efekcie zmniejszenia przepływu krwi, niedotlenienia tkanek i narządów. Ważnym
czynnikiem miażdżycy są zmiany zakrzepowe. Kraocowym jej objawem jest całkowite zamknięcie
światła tętnicy, w wyniku czego dochodzi do martwicy (np. zawału mięśnia sercowego).
Liczba zawałów serca sięga w Polsce od 80 do 100 tys. rocznie. Liczbę udarów mózgu, będących
również najczęściej wynikiem uszkodzenia naczyo krwionośnych w mózgu, ocenia się rocznie na ok.
70 tys.
Nadciśnieniem tętniczym jest zagrożonych w Polsce ponad 3 min, a według niektórych szacunków
nawet ponad 4 min osób. Zalicza się je do chorób układu krążenia. Jest ono jednocześnie czynnikiem
ryzyka choroby niedokrwiennej serca oraz udarów mózgu, które z kolei mogą powodowad porażenia i
niedowłady ciała. Nadciśnienie tętnicze jest chorobą o tyle niebezpieczną, że w początkowym
stadium, przed rozwojem zaawansowanych powikłao narządowych przebiega najczęściej
bezobjawowo. W koocowym efekcie prowadzi jednak do zmniejszania się światła naczyo
krwionośnych i ograniczania przepływu krwi. Dlatego też w profilaktyce tej choroby konieczne jest
możliwie jak najczęstsze kontrolowanie ciśnienia tętniczego, a zwłaszcza podczas każdej wizyty u
lekarza. Wartośd ciśnienia krwi w głównych naczyniach krwionośnych ma pewną, wymierną wartośd,
którą można określid jako iloczyn objętości krwi tłoczonej z serca do naczyo w ciągu określonego
czasu (najczęściej 1 min) i oporów występujących w naczyniach, które zależną od ich stanu
anatomicznego i czynnościowego.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjęła za optymalne dla młodzieży i osób dorosłych wartości:
120 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i 80 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego. Za wartości graniczne
przyjmuje się odpowiednio wartości 140 i 90 mm Hg. Systematyczne stwierdzanie podczas badao
lekarskich wartości wyższych niż graniczne świadczy o ryzyku nadciśnienia tętniczego i wymaga
stosowania odpowiedniej terapii farmakologicznej oraz diety.
Nowotwory stanowią jedną z najstraszliwszych chorób naszego wieku. Zajmują one drugie miejsce w
strukturze zgonów w Polsce (ponad 20%), a ich liczba sięga ok. 73 tys. w ciągu roku. Około 'A tych
zgonów jest spowodowana przez nowotwory złośliwe zaliczane do tzw. nowotworów
żywieniowozależnych, zaś następne 32% to zgony na nowotwory złośliwe wynikające z palenia
tytoniu.
Rozwój nowotworu jest złożonym, najczęściej wieloletnim procesem, w którym można wyróżnid kilka
faz, m.in. fazÄ™ inicjacji, promocji i progresji. W procesie tym dochodzi poczÄ…tkowo do zmian
morfologicznych i biochemicznych w komórkach, po czym następuje ich niekontrolowany wzrost i
namnażanie. Wyniki badao wskazują, iż zawarte w warzywach i owocach witaminy antyoksydacyjne i
bioflawonoidy mogą skutecznie redukowad ryzyko zachorowania na nowotwory. Stąd też podkreśla
się, że ilości spożywanych w ciągu dnia warzyw i owoców powinny sięgad ok. 800 g.
Nadwaga i otyłośd są efektem spożywania zbyt dużych w stosunku do zapotrzebowania organizmu
ilości pokarmów, w wyniku czego pojawia się nadmiar energii pobieranej z pożywieniem nad ilością
energii wydatkowanej na procesy życiowe. Nadwaga oznacza zwiększoną masę ciała w stosunku do
przyjętych norm. Otyłośd jest chorobą ogólnoustrojową, której głównym objawem jest nadmiar
tkanki tłuszczowej. Rozwój otyłości może prowadzid do wielu chorób, szczególnie cukrzycy
insulinoniezależnej i chorób układu krążenia, pęcherzyka żółciowego itp., a w konsekwencji do
przedwczesnych zgonów. Szacuje się, iż w Polsce około połowa dorosłej ludności cierpi z powodu
nadmiernej masy ciała. Otyłych jest ponad 1,5 min mężczyzn oraz 2,1 min kobiet. Przy określaniu
nadwagi bÄ…dz
otyłości stosuje się najczęściej tzw. wskaz
nik masy ciała (BMI - Body Mass Index.
W zależności od miejsc gromadzenia się tkanki tłuszczowej rozróżnia się otyłośd brzuszną i
pośladkowo-udową. Szczególnie niekorzystny jest pierwszy typ otyłości, gdyż właśnie taka otyłośd
sprzyja powstawaniu chorób układu krążenia. W etiopatogenezie otyłości ważna jest nie tylko ilośd
spożywanej energii, lecz także z
ródło jej pochodzenia. Wyniki badao wskazują, iż spożywanie tłustych
pokarmów, zawierających nasycone kwasy tłuszczowe skłania do jedzenia obfitszych posiłków, co
sprzyja otyłości. Uzyskanie należnej masy ciała lub wyraz
ne zmniejszenie stopnia nadwagi lub otyłości
stymuluje poprawę parametrów lipidowych we krwi oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia wielu chorób
dietozależnych.
Aktualne wyniki badao wskazują również na dużą rolę funkcji mózgu, a także wpływu uwarunkowao
genetycznych na występowanie otyłości.
Leczenie nadwagi i otyłości polega na systematycznym stosowaniu odpowiedniej diety o obniżonej
wartości energetycznej oraz na zmianie dotychczasowych niewłaściwych nawyków żywieniowych.
Należy podkreślid, że jedynie racjonalne, dobrze zbilansowane żywienie i regularne spożywanie
niewielkich posiłków z odpowiednią częstotliwością daje gwarancję utrzymania odpowiedniej masy
ciała przez długi okres. Stosowanie tzw. diety cud, w różnych wydaniach i rodzajach, mimo
okresowych korzystnych efektów, nigdy nie daje gwarancji zachowania dobrego zdrowia i
samopoczucia, a wręcz przeciwnie - może spowodowad zaburzenia w stanie zdrowia.
Kamica żółciowa jest chorobą związaną z obecnością w pęcherzyku żółciowym lub w drogach
żółciowych złogów w postaci kamieni, utworzonych z cholesterolu, barwników żółciowych,
zmieszanych z domieszką wapnia. Kamienie żółciowe sprzyjają powstawaniu stanów zapalnych
wątroby. Zatkanie kamieniem żółciowym dróg żółciowych może wywoład żółtaczkę. Kamica ma
najczęściej charakter choroby przewlekłej, przebiegającej z zaostrzeniami. Wywołana jest głównie
długotrwałymi błędami żywieniowymi.
Szacuje się, że w Polsce z powodu kamicy żółciowej niedomaga ok. 400-600 tys. osób, głównie kobiet
po 40 r. życia, u których występuje otyłośd.
Próchnica zębów jest chorobą uznaną za społeczną, obejmującą ponad 95% ludności naszego kraju.
Stanowi ona główną przyczynę utraty i uszkodzenia zębów u dzieci i młodzieży. Próchnica rozwija się
przede wszystkim na powierzchniach zębów, na których zalegają resztki pokarmowe. Powodują one
zmiany odczynu pH w ustach oraz prowadzą do procesów demineralizacji szkliwa. Najlepszą ochroną
przed próchnicą jest odpowiednia higiena jamy ustnej oraz systematyczne wizyty u stomatologa.
Ważne jest również spożywanie odpowiednich pokarmów. Dziś nie ulega wątpliwości, że nadmierne
spożycie cukrów prostych oraz niedobory fluoru w diecie sprzyjają rozwojowi próchnicy zębów.
Cukrzyca insulinoniezależna jest przewlekłą chorobą, w której następuje zespół zaburzeo przemian
węglowodanowych (upośledzenie zdolności organizmu do wykorzystywania glukozy pochodzącej z
pożywienia oraz ustrojowych zapasów glikogenu) spowodowany względnym lub bezwzględnym
niedoborem hormonu trzustki - insuliny. Cukrzycy towarzyszy podwyższony poziom cukru we krwi
oraz zaburzenia przemian białkowo-tłuszczowych. Choroba występuje najczęściej u osób otyłych w
średnim lub starszym wieku. Jest silnie związana z ryzykiem choroby niedokrwiennej serca,
powikłaniami nerkowymi, zaburzeniami wzroku. W leczeniu, poza podawaniem środków
farmakologicznych, niezbędne jest stosowanie odpowiedniej łatwostrawnej diety niskotłuszczowej, z
ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów. Przyjmuje się, że w Polsce ok. 1-3 min osób jest
zagrożonych lub niedomaga z powodu tej odmiany cukrzycy.
Osteoporoza, czyli zrzeszotnienie kości, jest chorobą układu kostnego charakteryzującą się
obniżeniem masy kostnej, niskim stopniem mineralizacji kości, niską ich gęstością, częściową utratą
struktury beleczkowej i upośledzoną mikrostrukturą. W konsekwencji tych zmian zwiększa się
podatnośd kości na złamania. Szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej oraz
uszkodzenia kręgów, które najczęściej sprzyjają powstawaniu wielu powikłao, prowadzących
nierzadko do śmierci. Na masę i gęstośd kości wpływa wiele czynników. Za najważniejsze należy
uznad odpowiednią podaż wapnia, fosforu, magnezu, witaminy D, aktywnośd fizyczną oraz działanie
hormonów płciowych.
Do formowania zdrowego kośdca niezbędna jest także odpowiednia podaż białka, cynku, miedzi oraz
witaminy C. Nadużywanie alkoholu, palenie papierosów oraz narażenie na oddziaływanie metali
szkodliwych dla zdrowia (ołów, kadm) wywierają ujemny wpływ na stopieo mineralizacji kości.
Odpowiednia podaż wapnia w diecie wydaje się najbardziej istotnym czynnikiem w zapobieganiu
osteoporozie. Szczyt zapotrzebowania na ten pierwiastek przypada na pierwsze miesiące życia oraz
na okres dojrzewania, niemniej przez całe życie należy spożywad dostateczne ilości mleka i jego
przetworów, które są z
ródłem najlepiej przyswajalnego wapnia. Zbudowanie odpowiedniej masy
kostnej w okresie młodości ogranicza gwałtowne obniżenie gęstości kości w wieku starszym.
Najbardziej narażone na osteoporozę są kobiety w wieku po menopauzie. Jednakże niski stopieo
mineralizacji kości stwierdza się również u młodzieży (szczególnie tej, która nie pija mleka) oraz u
młodych mężczyzn. Obecnie szacuje się, iż osteoporozą zagrożonych jest w Polsce ponad 2-3 min
osób.
Niedokrwistośd z niedoboru żelaza jest problemem zdrowotnym zarówno w krajach rozwiniętych
gospodarczo, jak i rozwijających się. Mimo, że przyczyny jej są różne, to skutki są podobne. W krajach
bogatych niedokrwistośd pojawia się wskutek błędów żywieniowych i nieracjonalnego odchudzania.
W krajach ubogich - wiąże się z trudnymi warunkami bytowymi. Szacuje się, że w Polsce na
niedokrwistośd cierpi ok. 1 min osób, w tym głównie kobiet w wieku rozrodczym (2-10%). W
mniejszym stopniu dotyczy to części dzieci żyjących w trudnych warunkach socjalno-bytowych oraz
pewnego odsetka osób w podeszłym wieku.
Nawet łagodny niedobór żelaza, bez klinicznych objawów niedokrwistości, stanowi zagrożenie dla
zdrowia. Niedokrwistośd prowadzi do obniżenia wydajności pracy i zmniejsza zdolności do
koncentracji uwagi. U kobiet w ciąży może prowadzid do przedwczesnych porodów lub zwiększonej
chorobowości urodzonych przez nie dzieci.
Zaburzenia na tle niedoboru jodu. Jod jest ważnym substratem do produkcji hormonów tarczycy,
które z kolei mają decydujące znaczenie w prawidłowym rozwoju i funkcji mózgu oraz regulują wiele
procesów życiowych. Do zaburzeo na tle niedoboru jodu zalicza się wole endemiczne, niedoczynnośd
tarczycy, kretynizm, opóz
niony rozwój psychofizyczny, zwiększenie śmiertelności wśród dzieci oraz
obniżenie rozrodczości. Przyjmuje się, że wole endemiczne spotyka się w Polsce u ok. 500 tys. dzieci
w wieku 6-13 lat. Na terenie całego kraju stwierdza się niedobór jodu w glebie, wodzie, a co za tym
idzie i w żywności, z wyjątkiem wąskiego pasa terenów nadmorskich.
Najbardziej rozpowszechnionÄ… i efektywnÄ… metodÄ… zapobiegania niedoborom jodu jest jodowanie
soli kuchennej. W Polsce jodowanie soli jest obecnie obowiÄ…zkowe. Poziom jodowania soli wynosi
30Ä…10 mg jodku potasu na kg soli.
Zaburzenia w rozwoju układu nerwowego na tle niedoboru kwasu foliowego. W Polsce odnotowuje
się stosunkowo wysoką, w porównaniu z innymi krajami europejskimi, umieralnośd niemowląt z
powodu rozszczepu kręgosłupa oraz wodogłowia (współczynnik umieralności wynosi ok. 0,8 na 1000
żywych urodzeo). Zaburzenia te są zaliczane do tzw. wad cewy nerwowej. Przyjmuje się, że za
występowanie tej choroby odpowiedzialne są poważne niedobory witamin z grupy B, a w
szczególności kwasu foliowego w diecie kobiet ciężarnych.
W profilaktyce wad cewy nerwowej zaleca się, aby wszystkie kobiety w wieku rozrodczym zażywały
0,4 mg kwasu foliowego w postaci suplementów. W niektórych krajach, głównie w USA, rozważa się
możliwośd wzbogacania produktów spożywczych, przede wszystkim mąki, w kwas foliowy, aby
zapewnid pokrycie zapotrzebowania na tÄ™ witaminÄ™ u wszystkich kobiet.
Choroby alergiczne i stany nadwrażliwości na substancje występujące w żywności. W ostatnich latach
notuje się coraz więcej alergii pokarmowych oraz stanów nadwrażliwości na składniki żywności.
Dotyczy to szczególnie dzieci oraz osób w wieku podeszłym. Szacuje się, że odczyny alergiczne mogą
występowad w mniejszym lub większym stopniu u kilku procent populacji. Do najbardziej
niekorzystnych alergenów pokarmowych zalicza się białka mleka krowiego, jaja kurzego, ryb, mięsa,
mąki pszennej i soi. Reakcje alergiczne występują także często po spożyciu niektórych owoców, jak
np. truskawki, poziomki, owoce cytrusowe, kiwi oraz orzechy arachidowe. Niewielki odsetek osób,
szczególnie małych dzieci, może reagowad zaburzeniami stanu zdrowia na obecnośd w żywności
substancji dodatkowych dozwolonych, takich jak np. barwniki, aromaty, przeciwutleniacze,
emulgatory, stabilizatory i tzw. polepszacze smaku.
Alergeny pokarmowe mogą wywoływad reakcje ogólnoustrojowe lub też zaburzenia w czynnościach
tylko niektórych układów lub narządów. Wiedza z tego zakresu jest stosunkowo mało poznana.
Zagadnienia te wymagają pogłębionych badao.
Zatrucia i zakażenia pokarmowe wynikają ze spożywania żywności lub picia wody o niewłaściwej
jakości zdrowotnej. Określa sie je jako stosunkowo krótkotrwały nieżyt żołądkowo-jelitowy
występujący nagle i szybko po spożyciu pokarmów zawierających drobnoustroje chorobotwórcze lub
ich toksyny. Przyczyną zatrucia mogą byd też substancje chemiczne występujące w żywności jako
przypadkowe zanieczyszczenie. Objawy chorobowe o mniejszym lub większym stopniu nasilenia
pojawiają się najczęściej w ciągu 2-6 godzin, bywa jednak, że dopiero po kilkudziesięciu godzinach od
momentu zjedzenia skażonej potrawy. Należą do nich: ślinotok, wymioty, biegunka, bóle głowy i
brzucha, gorączka, przyspieszenie tętna, bóle mięsni oraz niekiedy spadek ciśnienia krwi. Znaczną
częśd zatrud pokarmowych, o bardziej łagodnych objawach, leczy się w warunkach domowych, bez
pomocy lekarza. Jedynie stosunkowo niewielki odsetek chorych udaje siÄ™ po pomoc do lekarza, a
jeszcze mniej wymaga leczenia szpitalnego. Należy jednak pamiętad, iż w wypadku niemowląt,
małych dzieci oraz osób schorowanych lub starszych nie można bagatelizowad wstępnych objawów
zatrucia pokarmowego, gdyż może to grozid szybkim odwodnieniem organizmu. W takich wypadkach
należy bezzwłocznie wezwad lekarza.
Ponieważ objawy chorobowe tego typu są stosunkowo rzadko zgłaszane, trudno określid faktyczną
ilośd zatrud i zakażeo pokarmowych występujących w Polsce. Można jedynie w przybliżeniu
oszacowad, iż choroby te utrzymują się od kilku lat na poziomie ok. 30 tys. w skali roku. Główną ich
częśd stanowią zatrucia i zakażenia mikrobiologiczne, wśród których dominującym czynnikiem są
bakterie z grupy Salmonella oraz w znacznie mniejszym stopniu bakterie z rodzaju Staphylococcus
(gronkowce) i beztlenowe bakterie przetrwalnikujÄ…ce Clostridium botulinum. W ostatnim okresie
uwagę zwracają bakterie typu listeria monocytogenes oraz Campylobacter, które w coraz większym
stopniu stajÄ… siÄ™ przyczynÄ… zatrud pokarmowych.
Należy podkreślid, iż w skażonych produktach zazwyczaj nie stwierdza się niekorzystnych zmian
organoleptycznie. Prowadzone analizy epidemiologiczne wskazują, że najczęstszym z
ródłem zatrud
pokarmowych są produkty pochodzenia zwierzęcego, np.: przetwory mięsne, rybne, mleko i produkty
mleczne, produkty garmażeryjne, a także ciastka i sałatki. Ponad 90% wszystkich rejestrowanych w
Polsce zatrud pokarmowych stanowią tzw. zatrucia rodzinne wywołane nieprawidłowym
przygotowywaniem lub przechowywaniem żywności w warunkach domowych. Duże. masowe
zatrucia pokarmowe, spowodowane zaniedbaniami higienicznymi w zakładach żywienia zbiorowego,
stanowiÄ… problem marginalny.
Rola wybranych składników odżywczych w zapobieganiu niektórym
chorobom
Aby uniknąd omówionych chorób i odchyleo w stanie zdrowia na tle wadliwego żywienia,
należy żywid się zdrowo i racjonalnie. Spożywane codziennie produkty nie mogą dostarczad
ani za mało, ani za dużo poszczególnych składników odżywczych.
Jeżeli przez pewien czas podaż jakiegoś składnika będzie się wahad w którąkolwiek stronę
poza określony zakres, pociągnie to za sobą bezpośrednio lub pośrednio rozwój pewnych
chorób, a w skrajnych przypadkach może zagrozid życiu.
Bezpieczny zakres spożycia poszczególnych składników odżywczych jest różny, zależy od
zdolności adaptowania się organizmu do zmian ich podaży, a także od wieku, płci. charakteru
pracy, stanu zdrowia itp.
Mało urozmaicone żywienie, cechujące się dużą przewagą w spożyciu jednych produktów
nad drugimi, może z jednej strony powodowad nadmierny dowóz do organizmu składników
potencjalnie szkodliwych, a z drugiej niedobór składników o działaniu ochronnym.
Istnieją dowody, iż nadmierne spożycie produktów wysokoenergetycznych i związana z tym
otyłośd zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, kamicy
pęcherzyka żółciowego, nowotworów sutka i trzonu macicy, a także wielu innych chorób.
Wysokie spożycie tłuszczów zwierzęcych, a szczególnie zawartych w nich nasyconych kwasów
tłuszczowych przyspiesza rozwój miażdżycy oraz działa pro-zakrzepowo, przez co należy do
najważniejszych przyczyn choroby niedokrwiennej serca. Sprzyja ono także powstawaniu
raka jelita grubego.
Wysokie spożycie soli kuchennej może przyczynid się do rozwoju nadciśnienia tętniczego i przez to do
udarów mózgu. Jednocześnie sól kuchenna przez działanie na błonę śluzową przełyku i żołądka może
sprzyjad powstawaniu stanów zapalnych oraz nowotworów tych narządów.
Nadmiernie wysokie spożycie fosforu w stosunku do spożywanego wapnia (prawidłowy stosunek
powinien wynosid 1:1) może zaburzad gospodarkę wapniową i zwiększad ryzyko osteoporozy.
Wysokie spożycie kofeiny może powodowad również ujemny bilans wapniowy i zwiększad łamliwośd
kości.
Istnieją również dowody na ochronne działanie żywienia zmniejszające niebezpieczeostwo
występowania chorób na tle wadliwego żywienia. I tak niektóre białka roślinne, a w szczególności
nasion roślin strączkowych, w tym soi, wykazują działanie przeciwmiażdżycowe. Podobny efekt
wykazują niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Stwierdzono ponadto, iż kwasy te mają
właściwości przeciwzakrzepowe i przeciwzapalne.
Wysokie spożycie wapnia i potasu może hamowad rozwój nadciśnienia tętniczego. Wysokie spożycie
wapnia przeciwdziała także powstawaniu osteoporozy.
Pełne pokrycie zapotrzebowania na witaminę A może mied działanie przeciw-nowotworowe.
Podobne właściwości przeciwnowotworowe przypisuje się innym antyoksydantom, do których zalicza
siÄ™ również witaminÄ™ C i E oraz ß-karoten i inne karotenoidy (np. likopen), a także flawonoidy oraz
takie składniki mineralne, jak selen, cynk i mangan.
Wysokie stężenie witaminy C w soku żołądkowym może ponadto hamowad reakcje nitrozowania
azotynów oraz ograniczad rozwój drobnoustrojów odpowiedzialnych za zapalenie błony śluzowej
żołądka (bakterie Helikobacter pylon).
Karotenoidy wzmacniają układ immunologiczny oraz chronią komórki przez szkodliwym działaniem
promieni UV.
Związki występujące w dużych ilościach w warzywach kapustnych, tzw. glukozynolany, działają
zapobiegawczo przeciw powstawaniu nowotworów oraz wykazują działanie bakterio- i grzybobójcze.
Wysokie spożycie błonnika zapobiega nowotworom jelita grubego i kamicy żółciowej oraz reguluje
pracÄ™ przewodu pokarmowego.
Przedstawione zależności potwierdzają, jak bardzo nasze zdrowie zależy od sposobu żywienia.
Wskazują one również, że przy przyjęciu prawidłowego modelu żywienia, można wyeliminowad lub
ograniczyd wiele zaburzeo zdrowotnych.
Należy również podkreślid, iż stosowanie odpowiedniej diety stanowi często bardziej skuteczny i
taoszy sposób terapii niż podawanie leków.
na górę