Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej
http://www.farmacja.e-lama.pl
1. CALCII CHLORIDUM HEXAHYDRICUM  CaCl2, 6 H2O
Calcii chloridum, Calcium chloratum
Działanie: Zastosowanie:
wapń jest podstawowym składnikiem mineralnym, wpływa na - uzupełnianie niedoborów wapnia;
utrzymanie równowagi elektrolitowej organizmu oraz - w tężyczce
prawidłowe funkcjonowanie wielu mechanizmów - dożylnie w zatruciu antagonistami
(przewodnictwo nerwowo-mięśniowe, czynność mięśni, wapnia z zaburzeniami krążenia (spadek
prawidłowy stan układu kostnego, krzepnięcie krwi, aktywność ciśnienia krwi, zaburzenia
enzymów, przepuszczalność błon komórkowych i ścian naczyń przewodnictwa);
[zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych], inne). - w zatruciu siarczanem magnezu,
fluorkami i szczawianami.
Oznaczanie:
O
COOH
O
- kompleksometrycznie wobec błękitu metylotymolowego wg FP VI (subst.,
S
O N COOH
inj.). Substancję rozpuścić w wodzie, zalkalizować amoniakiem, dodać
HOOC
mieszaniny błękitu metylotymolowego (wzór obok) z chlorkiem sodu i
N
miareczkować mianowanym roztworem wersenianu dwusodowego do zmiany
HOOC
OH
barwy z niebieskiej na szarÄ….
HO
- kompleksometrycznie wobec mureksydu wg FP IV.
Substancję rozpuścić w wodzie, zalkalizować
Ca
O O
15% wodorotlenkiem sodu, dodać mieszaniny
O O
mureksydu z chlorkiem sodu i miareczkować
+ H2Y2- CaY2- +
+ 2 H+
-N N N
N N N
mianowanym roztworem wersenianu
N N
dwusodowego do zmiany barwy różowej (barwa
N N O O O
O O O H H
H H
O
O
kompleksu mureksydu z wapniem) na fioletowo-
niebieskÄ… (barwa wolnego wskaz
nika w formie anionowej).
___________________
* - alkalizacja NaOH  ponieważ oznaczenie wapnia prowadzi się w pH powyżej 10  w tych warunkach łatwa do zaobserwowania jest zmiana barwy;
** - dodaje się mieszaniny mureksydu z chlorkiem sodowym, ponieważ wskaz
niki metalochromowe są nietrwałe w roztworach i przechowuje się je właśnie w postaci suchych
mieszanin z solami potasowców (np. z NaCl).
2. CALCII GLUCONAS  Wapnia glukonian
Działanie:
COO-
- patrz wyżej  chlorek wapnia;
HC OH
HO CH
Ca2+ , H2O
Zastosowanie:
HC OH
- stany niedoboru lub zwiększonego zapotrzebowania na
HC OH
wapń (ciąża, karmienie);
CH2OH
2 - stany alergiczne i obrzęki;
- zatrucie metalami ciężkimi;
D-Glukonian wapnia (2:1), jednowodny
- osteoporoza.
Oznaczanie:
- kompleksometrycznie wobec mureksydu wg FP VI  postępowanie, reakcja, zmiana barwy identycznie jak przy
chlorku wapnia (patrz wyżej). [* - granulat i tabletki należy najpierw doprowadzić do wrzenia z wodą zakwaszoną
HCl, a po ochłodzeniu zalkalizować NaOH i postępować tak jak z substancją].
3. CALCII LACTAS PENTAHYDRICUS  Wapnia mleczan pięciowodny
Oznaczanie:
COO-
- kompleksometrycznie wobec błękitu metylotymolowego wg FP VI (subst.,
HC OH Ca2+ , 5 H2O
granulat). Substancję rozpuścić na gorąco w wodzie zakwaszonej HCl, zalkalizować
CH3
amoniakiem, dodać mieszaniny błękitu metylotymolowego z chlorkiem sodu i
2
miareczkować mianowanym roztworem wersenianu dwusodowego do zmiany
barwy z niebieskiej na szarÄ….
- kompleksometrycznie wobec mureksydu wg FP IV. Substancję rozpuścić w wodzie
Mleczan wapnia (2:1),
zakwaszonej HCl, zalkalizować 15% wodorotlenkiem sodu, dodać mieszaniny
pięciowodny
mureksydu z chlorkiem sodu i miareczkować mianowanym roztworem wersenianu
dwusodowego do zmiany barwy różowej na fioletowo-niebieską:
1/5
Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej
http://www.farmacja.e-lama.pl
4. FERROSI GLUCONAS  Żelaza(II) glukonian
Ascofer Działanie:
- żelazo stanowi podstawę hemoglobiny i mioglobiny oraz wielu enzymów
COO-
żelazoporfirynowych, związanych z oddychaniem wewnątrzkomórkowym;
HC OH
- żelazo(II) wchłania się łatwiej z przewodu pokarmowego niż żelazo(III); z
HO CH
udziałem ceruloplazminy ulega utlenieniu do +3 stopnia utl. i albo jest
Fe2+ , 2 H2O
HC OH
odkładane w postaci kompleksu z białkiem (ferrytyna), bądz
też wiązane z
HC OH białkiem transportującym  transferyną. Wolne żelazo raczej nie występuje,
CH2OH ponieważ jest toksyczne. W celu uwolnienia żelaza z kompleksów białkowych i
2
jego wykorzystania w organizmie, musi ulec redukcji z powrotem do +2 stopnia
utl., za co odpowiada kwas askorbowy.
D-Glukonian żelaza(II),
- przy podaniu doustnym małe ryzyko przedawkowania, ponieważ żelazo wchłania
dwuwodny
się tylko w ilości potrzebnej organizmowi;
Zastosowanie:
- w niedokrwistości niedobarwliwej (spowodowanej niedoborem żelaza, w przeciwieństwie do niedokrwistości
megaloblastycznej, spowodowanej niedoborem wit. B-12 lub kwasu foliowego oraz niedokrwistości aplastycznej 
spowodowanej uszkodzeniem szpiku);
- w niedokrwistości pokrwotocznej;
- w zwiększonym zapotrzebowaniu na żelazo (ciąża, laktacja, dawcy krwi);
- w innych niedoborach.
Oznaczanie:
- jodometrycznie po reakcji z KMnO4. Substancję rozpuścić w kolbie z doszlifowanym korkiem w mieszaninie
kwasu siarkowego i wody. Kroplami dodawać niemianowany roztwór KMnO4 do słabo czerwonego zabarwienia
utrzymującego się w ciągu 15 sek. (*Nadmanganian nie musi być mianowany, bo oprócz ilości zużytej na reakcję
analityczną  utlenienie żelaza  część KMnO4 zużywa się na utlenienie anionu organicznego, które nie ma znaczenia
w analizie ilościowej);
5 Fe2+ + MnO4- + 8 H+ 5 Fe3+ + Mn 2+ + 4 H2O
Dodać stałego jodku potasu w nadmiarze, pozostawić w ciemnym miejscu na godzinę:
2 Fe3+ + 2 I- I2 + 2 Fe2+
Powstały wolny jod odmiareczkować roztworem tiosiarczanu sodowego  dodając pod koniec miareczkowania skrobi
(do odbarwienia).
I2 + 2S2O32- S4O62- + 2I-
- cerometrycznie wg FP VI. Substancję rozpuścić w mieszaninie kwasu siarkowego i wody, dodać roztworu o-
fenantroliny, która z żelazem tworzy barwny kompleks  ferroinę. Miareczkować mianowany siarczanem ceru(IV)
do zmiany zabarwienia (ferroina jest wskaz
nikiem redoksymetrycznym, zmienia barwÄ™ w wyniku utlenienia).
3+
2+
N
N
N
N
N
FeIII
3
+ Fe2+ FeII Ce3+
N
N +
Ce4+ N N +
N N N
N N
o-fenantrolina
ferroina (czerwona)
ferroina (blado-niebieska)
5. KALII CHLORIDUM  Potasu chlorek, KCl
Kalium (syrop), Kaldyum (kapsułki), Kalium Effervescens (granulat musujący), Kalipoz
Działanie: Oznaczanie:
potas jest jonem wewnątrzkomórkowym, wpływającym na argentometrycznie (subst., inj.); do wodnego
prawidłowe utrzymanie gospodarki wodnoelektrolitowej roztworu dodać chromianu potasu i miareczkować
organizmu. Jest niezbędny do syntezy białek, bierze także udział mianowanym azotanem srebra.
w metabolizmie węglowodanów. Wpływa na prawidłowe
AgNO3 + KCl AgCl + KNO3
funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego.
Zastosowanie: Po przereagowaniu całego chlorku potasu, jony
stany niedoboru (w przebiegu cukrzycy, długotrwałych srebra wytrącają dodany do roztworu chromian
biegunek, przy istnieniu przetok jelitowych oraz podczas leczenia (następuje zmiana barwy w kierunku cielisto 
lekami, które mogą doprowadzić do hipokaliemii, np. brunatnej):
diuretykami, hormonami steroidowymi, przy przyjmowaniu
2 AgNO3 + K2CrO4 Ag2CrO4 + 2 KNO3
glikozydów naparstnicy).
2/5
Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej
http://www.farmacja.e-lama.pl
- wagowo (granulat musujący, syrop).  wytrząsać z kwasem solnym, doprowadzić do pH 3,7 (bufor
octanowy), ogrzać do wrzenia, dodać roztworu tetrafenyloboranu sodu  Na[B(C6H5)4]  wytrąci się biały
drobnokrystaliczny osad tetrafenyloboranu potasowego, który po przesączeniu, suszymy i ważymy.
- metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej (tabletki o przedłużonym działaniu).
6. MAGNESII CHLORIDUM HEXAHYDRICUM  MgCl2, 6 H2O
Slow-mag
Działanie: Zastosowanie:
- magnez jest aktywatorem wielu enzymów, m.in. przenoszących leczniczo w stanach niedoboru
wysokoenergetyczne związki fosforanowe. Jest regulatorem cyklu magnezu lub w chorobach, które
komórkowego, np. warunkuje prawidłowe stężenie potasu w prowadza do jego utraty lub złego
komórce. Odgrywa ważną rolę w procesie skurczu mięśni (w tym wchłaniania, w zaburzeniach rytmu
mięśnia sercowego), wpływa na pobudliwość nerwowo-mięśniową serca, nadciśnieniu tętniczym,
(antagonista wapnia). Wpływa także korzystnie na proces świeżych stanach pozawałowych,
krzepnięcia krwi - jest stabilizatorem płytek krwi i fibrynogenu. dusznicy bolesnej, nadczynności
Stymuluje mechanizmy obronne organizmu, wpływa na tarczycy, depresji, astmie oskrzelowej.
prawidłowy rozwój układu kostnego, a także wywiera działanie Profilaktycznie w stanach zmęczenia,
uspokajające; rozdrażnienia, zaburzeniach snu,
- niedobór magnezu objawia się wzmożonym napięciem mięśniowym, bólach głowy, mięśni, przy
drżeniem mięśniowym, skurczami mięśni, w skrajnych przypadkach długotrwałym przyjmowaniu środków
osłabieniem, nudnościami i wymiotami, napadami tężyczki, moczopędnych, w kuracji
zaburzeniami rytmu serca, zmianami psychicznymi - objawami odchudzajÄ…cej, przy intensywnym
depresyjnymi, drażliwością, stanami lękowymi, omamami, uprawianiu sportu, ciężkiej pracy
zaburzeniami snu. Zapotrzebowanie dobowe na magnez wynosi około fizycznej, w ciąży i/lub w okresie
300 mg i wzrasta przy przyśpieszonym pasażu przez przewód karmienia piersią, u ludzi w
pokarmowy, nadmiernym spożyciu alkoholu, sytuacjach stresowych, podeszłym wieku.
nadmiernym wysiłku.
Oznaczanie:
- kompleksometrycznie - substancję rozpuścić w wodzie, dodać buforu amonowego (pH 10), mieszaniny czerni
eriochromowej T i NaCl, a następnie miareczkować roztworem wersenianu dwusodowego do niebieskiego
zabarwienia (równanie reakcji  strona 4).
7. NATRII FLUORIDUM  Sodu fluorek, NaF
Fluossen, Zymafluor, Natrium fluoratum
Działanie Zastosowanie
- fluor wiąże się z hydroksyapatytami szkliwa - zapobieganie próchnicy zębów;
zębów  tworząc fluoroapatyty, dzięki czemu - osteoporoza (starcza, posteroidowa, idiopatyczna,
zwiększa się odporność zębów na ścieranie, pomenopauzalna), otoskleroza;
działanie kwasów oraz powstawanie próchnicy; - zapobiegawczo w przebiegu masywnej steroidoterapi.
- wspomaga remineralizację zębów i hamuje
Oznaczanie:
wytwarzanie przez bakterie kwasów
- acydymetrycznie (HClO4) w środ. bezw. (ogrzać w
niszczÄ…cych szkliwo;
mieszaninie: kwas octowy, bezwodnik octowy,
- pobudza proces tworzenia kości dzięki
ochłodzić, dodać 1,4-dioksanu). Miareczkować
zwiększaniu ilości osteoblastów oraz stymulację
wobec fioletu krystalicznego do zmiany barwy.
osteoblastów do wytwarzania tkanki kostnej, co
prowadzi do zwiększenia masy kostnej;
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
- przeciwpróchnicze.
(CH3COOH2)+ClO4- + NaF CH3COOH + NaClO4 + HF
H3C
+
CH3
H3C
CH3
+ +
N N
N N
H3C
H CH3 Cl-
H3C
+ CH3COOH
Cl-
CH3 (CH3COOH2)+ClO4-
ClO4-
CH3
N CH3
H3C N
H3C
- potencjometrycznie (tabletki)  przygotować podstawowy roztwór fluorku sodu, z niego sporządzić roztwór
wzorcowy i roztwory porównawcze (o znanych stężeniach). Wykonać pomiary potencjometryczne roztworów
porównawczych (wykreślić krzywą wzorcową) oraz roztworu badanego (odczytać stężenie roztworu badanego z
krzywej wzorcowej). Stężenie przeliczyć na zawartość wg wzoru z FP VI. W oznaczeniu stosuje się elektrody:
fluoroselektywnÄ… (pomiarowa) i kalomelowÄ… (odniesienia).
3/5
Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej
http://www.farmacja.e-lama.pl
- kompleksometrycznie, po reakcji z CaCl2. Substancję rozpuścić w wodzie, dodać nadmiar
roztworu chlorku wapnia, czerni eriochromowej T i buforu amonowego zawierajÄ…cego siarczan lub chlorek
magnezu. Chlorek wapnia wytrÄ…ca z roztworu fluorek:
CaCl2 + 2 NaF CaF2 + 2 NaCl
Pozostałe jony wapnia oraz wprowadzone do roztworu wraz z buforem jony magnezowe tworzą połączenia
kompleksowe z czernią eriochromową T. Roztwór miareczkujemy mianowanym wersenianem dwusodowym. Wersenian
najpierw wypiera wapń z połączeń ze wskaz
nikiem, ponieważ kompleks Ca-EDTA jest ponad 100 razy trwalszy od kompleksu
Mg-EDTA. Następnie zachodzi reakcja wypierania magnezu z połączeń z czernią erio-T, a dopiero po jej zajściu roztwór
zmienia barwę z różowej na niebieską:
(Ca)
O
O
Mg O OH
(CaY2-)
SO3- N N SO3- N N
+ MgY2- + H+
+ H2Y2-
NO2 NO2
Wprowadzenie do roztworu soli magnezowej jest konieczne, ponieważ gdyby roztwór zawierał tylko jony wapniowe, koniec
reakcji byłby trudny do zauważenia z powodu mało wyraz
nej zmiany barwy. Ilość EDTA zużytą na zmiareczkowanie
kompleksów magnezowych uwzględnia się poprzez wykonanie próby ślepej.
8. ACIDUM ASCORBICUM  Kwas askorbowy
Witamina C
5-[1,2-Dihydroksyetylo]-3,4-dihydroksy-5H-furan-2-on
CH2OH
HO
O
Grupy OH w pozycji 3 i 4 nadajÄ… zwiÄ…zkowi kwasowy charakter. Protony wodorowe w tych
O
grupach są zdolne do dysocjacji. Silniejsze właściwości kwasowe wykazuje grupa enolowa
w położeniu 3, dlatego kwas askorbowy tworzy monosole.
HO OH
Działanie i funkcje: Zastosowanie:
- uczestniczy w procesach redoks - leczenie awitaminozy C;
(może się odwracalnie utleniać do - w chorobach alergicznych;
kwasu dehydroaskorbowego  - w niedokrwistości;
grupy karbonylowe w poz. 3 i 4), - w próchnicy zębów;
takich jak hydroksylacja proliny czy - w zatruciach;
lizyny, redukcja kwasu foliowego, - w przeziębieniach i stanach zmniejszonej odporności
hydroksylacja dopaminy do immunologicznej (wspomagajÄ…co);
noradrenaliny, przemiany żelaza, - w celu przyspieszenia gojenia i bliznowacenia ran;
przemiany aminokwasów - w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych;
aromatycznych, metabolizm leków; - i setki innych
- niezbędna w syntezie serotoniny i
Oznaczanie:
hormonów steroidowych oraz
- jodometrycznie (subst. i wszystkie postacie leku)  do wodnego
składników kolagenu;
roztworu substancji dodajemy kwasu siarkowego i miareczkujemy
- niedobór prowadzi do szkorbutu,
mianowanym roztworem jodu, dodajÄ…c pod koniec miareczkowania
objawiajÄ…cego siÄ™ stanem zapalnym
roztworu skrobi; miareczkowanie do trwałej barwy niebieskiej:
dziąseł i wypadaniem zębów,
CH2OH
CH2OH
kruchością kończyn, zaburzeniem HO
HO
O
O
O
procesu kostnienia, zwiÄ…zanym z O
+ I2 + 2 HI
osłabieniem syntezy kolagenu.
O
O
HO OH
9. RETINOLI ACETAS  Retynolu octan
Witamina A
CH3 CH3 CH3 O
Octan 3,7-dimetylo-9-(2,6,6-trimetylocykloheks-
H3C
1-enylo)nona-2,4,6,8-tetraen-1-olu
O CH3
CH3
Powstaje z beta-karotenu (jest jej prowitaminą); obecność podwójnych wiązań w łańcuchu bocznym sprawia, że jest nietrwała
i umożliwia występowanie izomerów typu cis/trans. Postać krystaliczna ma podstawniki przy podwójnych wiązaniach w poz.
trans; odmiana oleista  w pozycji cis.
4/5
Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej
http://www.farmacja.e-lama.pl
Działanie: Zastosowanie:
- warunkuje proces widzenia; - hipowitaminoza i awitaminoza A;
- niezbędna do rozwoju komórek rozrodczych; - niedowidzenie zmierzchowe;
- czynnik wzrostowy niezbędny dla - choroby skóry z nadmiernym rogowaceniem i
różnicowania i czynności tkanki nabłonkowej łuszczeniem naskórka;
skóry i błon śluzowych; - przewlekłe stany zapalne dróg oddechowych i
- działa antyoksydacyjnie wiążąc się z wolnymi przewodu pokarmowego;
rodnikami  ochrania komórki; - zaburzenia wchłaniania tłuszczy.
- bierze udział w metabolizmie białek,
węglowodanów i hormonów steroidowych;
Oznaczanie:
- pobudza aktywność enzymatyczną wątroby;
- spektrofotometrycznie w propan-2-olu, po
- niedobór prowadzi do kseroftalmii, ślepoty
uprzedniej hydrolizie alkalicznej.
zmierzchowej, suchości skóry i błon śluzowych.
10. RETINOLI PALMITAS  Retynolu palmitynian
Witamina A
Palmitynian 3,7-dimetylo-9-(2,6,6-trimetylocykloheks-
CH3 CH3 CH3 O
1-enylo)nona-2,4,6,8-tetraen-1-olu
H3C
O C15H31
Działanie, zastosowanie i oznaczanie - jak octan retynolu;
gotowe postaci leku oznacza siÄ™ metodÄ… HPLC
CH3
11. 12. THIAMINI HCl / NITRAS  Tiaminy chlorowodorek / azotan
Witamina B1
NH3+
[Chlorowodorek chlorku] lub [Azotan]
+
3-[(4-amino-2-metylopirymidyn-5-ylo)metylo]-
2 Cl- lub NO3-
S N N
5-(2-hydroksyetylo)-4-metylotiazoliowego
HO CH3 N CH3
Działanie:
- jej fizjologicznie czynnÄ… postaciÄ… jest ester  pirofosforan tiaminy  koenzym w procesie dekarboksylacji Ä…-
ketokwasów (pirogronowego i ketoglutarowego);
- bierze udział w metabolizmie węglowodanów, kwasów tłuszczowych i steroidów;
- wpływa korzystnie na układ nerwowy, mięśniowy, pracę serca i trawienie (zwłaszcza węglowodanów);
- niedobór prowadzi do zwiększenie stężenia kwasu pirogronowego i upośledzenia utleniania glukozy, a w następstwie
do zaburzeń czynności układu nerwowego, serca (niewydolność komorowa) i mięśni szkieletowych (drętwienia, bóle)
- choroba beri-beri.
Zastosowanie:
- zapobieganie niedoborom; - beri-beri
Oznaczanie:
- acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (Thiamini HCl - subst)  rozpuścić w kwasie mrówkowym, dodać
kwasu octowego i octanu rtęci(II), miareczkować kwasem nadchlorowym wobec fioletu krystalicznego.
NH3+ NH3+
+ +
2 Cl- 2 CH3COO-
S N N S N N
+ (CH3COO)2Hg
+ HgCl2
HO CH3 N CH3 HO CH3 N CH3
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
NH3+
NH3+
+
+
2 CH3COO-
S N N 2 ClO4-
S N N
+ 2 (CH3COOH2)+ClO4- + 4 CH3COOH
HO CH3 N CH3 HO CH3 N CH3
reakcja zmiany barwy fioletu krystalicznego  strona 3 (fluorek sodu)
- fluorymetrycznie (Thiamini HCl -inj., tabl.; Thiamini nitras  subst., tabl.)  metoda polega pomiarze niebieskiej
fluorescencji ekstraktu izobutanolowego tiochromu powstałego po reakcji utleniania tiaminy za pomocą
cyjanożelazianu potasowego w środowisku alkalicznym.
NH3+
N
4 KOH + 2 K3Fe(CN)6
+
2 Cl-
S N N
S N N
2 K4Fe(CN)6 + 2 KCl + 4 H2O
HO CH3 N CH3
HO CH3 N CH3
© 2006 Bartosz Chyży
5/5