ORIENTACJA W TERENIE

ORIENTACJA W TERENIE

Podstawą orientacji w terenie jest

umiejętność czytania mapy i

posługiwania się kompasem oraz

korzystania dodatkowych informacji np.

z położenia słońca, gwiazd, zegarka,

wysokościomierza lub GPS-u.

Kierunek

Sym

bol

pols

ki

Symbol

angiel

ski

Warto
ść
kątow
a

Północ

Pn

N

0 st

Południe

Pd

S

180 st

Wschód

Wsch

E

90 st

Zachód

Zach

W

270 st

Północny

wschód

Pn

Wsc

h

NE

45 st

Północny

zachód

Pn Zach

NW

315 st

Południowy

wschód

Pd

Wsc

h

SE

135 st

Południowy

zachód

Pd Zach

SW

215 st

RÓŻA WIATRÓW

KOMPAS

KOMPAS

Kompas jest prostym i użytecznym urządzeniem do wyznaczania
północy magnetycznej, czyli kierunku zgodnego z kierunkiem
pola magnetycznego w danym punkcie Ziemi. Zwykle różni się
ona od północy topograficznej czyli wskazywanej przez linie siatki
na mapie. Ta różnica nazywa się odchyleniem magnetycznym bądź
deklinacją magnetyczną i powinna być podana na mapie. W
niektórych częściach Ziemi ta różnica jest na tyle duża, że należy
ją uwzględniać przy pomiarach. W Polsce deklinacja jest
zaniedbywalnie mała (około 3 stopni na zachód) i dlatego
pomijamy ją. Podobnym urządzeniem jest busola. Działa
analogicznie, a różni się od niego rozmiarami i szczegołami
konstrukcji. Busola jest dodatkowo zaopatrzona w przyrządy
celownicze i skalę kierunków.

Kompasy prowizoryczne: możemy je zrobić samodzielnie o ile
mamy kilka narzędzi. Większość z nich znajduję się w moim
zestawie przetrwania.
Najprostszym kompasem będzie namagnesowana igła lub szpilka.
Najszybciej namagnesujemy igłe pocierając ja magnesem (w
jedną stronę) albo owijając izolowanym drutem i podłączając drut
do baterii. Nie wypróbowałem pocierania igły jedwabiem (nie
noszę jedwabnych koszul).

A

Podstawa kompasu.

B

Strzałka kierunkowa.

C

Igła magnetyczna.

D

Ruchomy pierścień z podziałką.

E

Strzałka orientacyjna

Wyznaczanie kierunków bez

Wyznaczanie kierunków bez

pomocy kompasu

pomocy kompasu

• Możemy się posłużyć zegarkiem. Ustawmy wskazówkę godzinową w

kierunku słońca. Kierunek południowy otrzymujemy na dwusiecznej kąta

pomiędzy tą wskazówką a kierunkiem na godzinę dwunastą.

• Wyznaczania kierunek północny można w nocy i gdy widoczne są

gwiazdozbiory Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy. Znajdujemy dwie ostatnie

gwiazdy Wielkiego Wozu i odliczając pięć odległości między nimi w prawo.

Tam znajduje się jaśniejsza gwiazda od innych zwana Gwiazdą Polarną,

która wyznacza północ (jest to też ostatnia gwiazda w dyszlu Małego Wozu).

• Mech porasta drzewa i kamienie od strony północnej (ale uwaga na

zacienione miejsca).

• W pniu ściętego drzewa słoje roczne zacieśniają się w kierunku północy.

• Mrowisko jest bardziej spadziste ku północy.

• Drzewo rosnące samotnie ma mniej rozwinięte gałęzie od strony północnej.

• Wg faz Księżyca (nie jest bardzo dokładna):

Fazy Księżyca i kierunki

Faza księżyca -

czas

18.00

0.00

6.00

pierwsza kwadra

(prawa połowa)

na

południu

na

zachodzie

-

pełnia

na

wschodzie

na

południu

na

zachodzie

ostatnia kwadra

(lewa połowa)

-

na

wschodzie

na

południu

BUSOLA

BUSOLA

Busola to kompas, który posiada dodatkowo

urządzenia celownicze umieszczone na ruchomym

pierścieniu. Dziś często używamy tzw. busoli

Bezarda - jej charakterystyczną cechą jest

lusterko, znajdujące się wewnątrz pudelka

stanowiącego obudowę. Kiedy busolę trzymamy na

wysokości wzroku, w lusterku można obserwować

ruchy igły magnetycznej. Po zamknięciu lusterka

igła magnetyczna zostaje automatycznie

unieruchomiona. Inny typ busoli to taka, której

tarcza zamocowana jest na płaskiej, przezroczystej

podstawie, zaopatrzonej w linijkę. Północny koniec

igły magnetycznej, przyrządy celownicze, a nawet

stopnie podziałki pomalowane są fosforyzującą

farbą. Pozwala to posługiwać się busolą w nocy.

Tarcza busoli podzielona jest na 360 stopni.

Stopnie to jednostki służące pomiarowi katów.

Podziałka na busoli umieszczona jest zwykle z

dokładnością co 2-3 stopnie i z taką dokładnością

mierzymy busolą kąty - tzw. azymuty. Na tarczy

oznaczone są też cztery główne kierunki N (North)

- północ, E (East) - wschód, S (South) -

południe ,W (West) - zachód. Kierunki pośrednie

oznacza się kombinacją liter, np. północny -

wschód - NE. W busolach Bezarda podziałka na

tarczy przedstawiona jest w innych jednostkach -

tysiącznych (360°=6000 tysiącznych).

POSŁUGIWANIE SIĘ

POSŁUGIWANIE SIĘ

BUSOLĄ

BUSOLĄ

Busola to urządzenie czułe na zmiany pola

magnetycznego, nie należy więc posługiwać się nią w

pobliżu przedmiotów i urządzeń, które mogą zakłócić jej

działanie. - Guziki metalowe mogą spowodować

odchylenia busoli już z odległości 10 cm - Szyny kolejowe

powodują odchylenia igły z odległości 25 m, żelazne

mosty z odległości 25-50 m. Wskazania busoli zakłócają

linie wysokiego napięcia, przekaźniki radiowo-

telewizyjne, stacje sieciowe telefonii komórkowej, anteny

nadawcze. Prawidłowe wskazania mogą zakłócić

wyładowania atmosferyczne podczas burzy. Busola jest

nieprzydatna w okolicach podbiegunowych. Najpierw

sprawdzamy czułość igły magnetycznej. W tym celu

należy położyć busolę poziomo i odczekać, aż igła pokaże

kierunek północny. Następnie kilkakrotnie

wyprowadzamy ją z położenia północ-południe, zbliżając

do niej metalowy przedmiot. Jeśli po każdym wychyleniu

igła pokaże ten sam kierunek, jej czułość jest

wystarczająca.

MAPA

Mapa jest obrazem przedstawiającym Ziemię lub część

powierzchni Ziemi na płaszczyźnie, określonym

pomniejszeniu, zwanym skalą, z zachowaniem zasad

odwzorowania. Ukształtowanie tereniu przedstawia się na

mapie za pomocą poziomnic lub kolorów, bądź poziomnic i

kolorów. Charakterystyczne obiekty w terenie na mapie są

oznaczane specjalnymi znakami topograficznymi.

Skala mapy mówi nam ile razy mapa jest pomniejszona w

stosunku do terenu, jaki przedstawia.

I na przykład, jeżeli mapa została wykonana w skali

1:25000 to oznacza to, że 1 cm na mapie jest równy 25000

cm w terenie, czyli 250 metrom.

W zależności od tego, do czego mapy będą używane,

wyróżnia się różne ich rodzaje. Są mapy fizyczne,

hipsometryczne, historyczne, geologiczne, topograficzne,

turystyczne, itp. Dwie ostatnie zawierają dane na temat

ukształtowania terenu, poszycia, zabudowy. Można na nich

odnaleźć zabytki, skróty, itp.

RODZAJE MAP

Mapy topograficzne

Cechy map topograficznych:

• legenda - standardowe symbole przedstawiające elementy terenu,

• skala - przedstawia o związek odległości na mapie i w terenie; zwykle

podawana w postaci 1:X; np. skala 1:100000 oznacza, że 1 cm na mapie

odpowiada 100000 cm (1000m) w terenie,

• poziomice - linie łączące punkty o tej samej wysokości n.p.m.; rysowane co np.

100m,

• punkty wysokościowe - szczyty, przełęcze z podanymi wysokościami,

• siatka współrzędnych - linie przebiegające w kierunkach północ-południe,

wschód-zachód.

• W terenie posługujemy się mapami topograficznymi o skalach zwykle od

1:50000 do 1:200000. Wśród umiejętności, które kursant będzie musiał

opanować jest odróżnianie elementów terenu takich jak:

• zbocze rownomiernie nachylone,

• zbocze wklęsłe,

• zbocze wypukłe,

• dolina,

• grań lub grzbiet,

• przełęcz,

• szczyt.

Na mapach topograficznych kolory znaków sa

odpowiednio przyporządkowane:

• NIEBIESKI = wody (rzeki, jeziora, ale również

bagna i studnie)

• ZIELONY = lasy

• BRĄZOWY = ukształtowanie powierzchni

(poziomice, skarpy, dołki)

• CZARNY = działalność ludzka (drogi, budowle,

przesieki w lesie) i opisy (rodzaj lasu, wysokość

góry

)

Orientacja topograficzna

Przez orientację topograficzną rozumiemy porównanie terenu z

mapą, tj. dokładne zidentyfikowanie przedmiotów terenowych

(osiedli, wód, punktów orientacyjnych) oraz form rzeźby terenu,

które są widoczne w terenie, z ich oznaczeniami na mapie.

    Przed właściwym porównaniem terenu z mapą należy najpierw

zorientować mapę, określić strony świata i własne miejsce stania.

    Identyfikację przedmiotów terenowych i form rzeźby terenu z ich

znakami na mapie realizuje się w ten sposób, że na zorientowanej

mapie - celując na dany przedmiot terenowy - wykreśla się kierunek

na ten przedmiot w terenie. Następnie określa się szacunkowo

odległość od tego przedmiotu o odcina na wykreślonym kierunku

odnajdując znak danego przedmiotu. W ten sposób postępuje się

kolejno z każdym przedmiotem czy formą rzeźby terenu.

    Tak więc, gdy punkt znajdujący się na mapie identyfikuje się w

terenie rysuje się na zorientowanej mapie kierunek na ten punkt,

łączący nasze miejsce stania z namierzanym punktem w terenie. Z

kolei określa się odległość danego punktu pomiarem lub

szacunkowo. Odległość tę odcina się na przedłużonym kierunku

odnajdując znak danego przedmiotu na mapie, a położenie punktu

określa się dodatkowo względem okolicznych przedmiotów

terenowych.

Sposoby odnajdywania

północy

Gwiazda Polarna znajduje się

prawie dokładnie na

przedłużeniu osi obrotu Ziemi.

Odchylenie kierunku Gwiazdy

Polarnej od rzeczywistego

kierunku północy geograficznej

nie przekracza 1 stopnia, więc

kierunek na Gwiazdę Polarną

jest zawsze kierunkiem

północnym.

Gwiazda Polarna znajduje się w

gwiazdozbiorze Małej

Niedźwiedzicy zwanym inaczej

Małym Wozem. Aby znaleźć

Gwiazdę Polarną, co nie jest

takie proste, należy odszukać na

niebie gwiazdozbiór składający

się z 7 jasnych gwiazd- Wielką

Niedźwiedzicę (Wielki Wóz), a

następnie przez dwie skrajne

gwiazdy Wielkiej Niedźwiedzicy

przeprowadzić prostą i odłożyć

na niej pięciokrotną odległość

między tymi gwiazdami. Na

końcu piątego odcinka

znajdziemy Gwiazdę Polarną.

-

Gwiazda Polarna (na półkuli północnej)

• Krzyż Południa (na półkuli południowej). Jeżeli znajdziemy się półkuli

południowej, to zapewne będziemy mieli okazję określić strony świata za pomoca

gwiazdy Crox znajdującej się w centralnym miejscu w gwiazdozbiorze Krzyż Południa.

Po jej odnalezieniu wskaże nam ona kierunek południowy.

• Zegarek i słońce. Posługując się zegarkiem można dosyć dokładnie określić

kierunek północny. Aby to zrobić, należy małą wskazówkę zegarka wycelować ku

słońcu. Dokładność skierowania małej wskazówki można sprawdzić przykładając do

jej osi zapałkę. Powstały cień powinien być jej przedłużeniem. Dwusieczna kąta

zawartego pomiędzy małą wskazówką, a kierunkiem na godz. 12 na tarczy, wskaże

kierunek północny. Przed południem należy wybrać kąt kry ma do pokonania mała

wskazówka do godz. 12.00, natomiast od godz. 1200 do wieczora należy wybrać kąt,

który wskazówka przeszła od godz. 12.00. Jako ciekawostkę, warto dodać, że

posiadając kompas lub busolę i widząc słońce, można odwracając wyżej opisany

sposób w przybliżeniu dowiedzieć się która jest godzina.

• Księżyc. Poniżej podany sposób jest prawidłowy jedynie na półkuli północnej.

Księżyc podczas pełni wschodzi około godz. 18-tej i o północy jest na południu, a o

szóstej ma zachodzie. Gdy jest w fazie nowiu pojawia się na wschodzie, o osiemnastej

jest na południu, a na zachodzie jest o północy. W ostatniej kwadrze księżyc wschodzi

o północy, a na południu jest o szóste.

Wyznaczanie kierunków za pomocą faz księżyca jest sposobem dosyć

skomplikowanym i wobec tego łatwo się pomylić.

Kształt mrowisk. Mrówki tak budują swoje kolonie i tak je
umieszczają, by najefektywniej były ogrzewane przez promienie
słoneczne. Dlatego też mrowiska niemal zawsze znajdują się z
południowej strony drzewa, pnia, głazu, krzaku. Południowa
strona mrowisk jest mniej spadzista, aby większa część
mrowiska była wystawiona na działanie promieni słonecznych.
Omszałe drzewa, płoty, kamienie, itp.. Wyżej wymienione rzeczy
porośnięte są mchem przeważnie od strony północnej, ponieważ
mech lubi cień i wilgoć. A pólnocne strony płotów, kamieni,
drzew, itp. rzeczy są najmniej wystawione na działanie promieni
słonecznych.
Korony drzew. Korony oddzielnie rosnących drzew są bardziej
rozwinięte od południowej strony, ponieważ jest ona bardziej
oświetlana przez słońce. Nie należy w ten sposób określać
kierunku na podstawie pojedynczych drzew rosnących na
wzgórzach, zboczach itp., ponieważ wygląd takiego drzewa
kształtuje wiatr.

Kilka porad

Kilka porad

nawigacyjnych

nawigacyjnych

- Przed wyjściem w teren zapoznajmy się z okolicą - spójrzmy na mapę,

zapamiętajmy, jak biegną drogi, tory kolejowe, rzeki, jak jest ukształtowany

teren (może ma spadek w jedną stronę?). Większą uwagę zwróćmy na obiekty

liniowe (może cała okolica jest ograniczona z jednej strony np. rzeką lub

torem kolejowym?) niż na punktowe: miejscowości, stacje.

- Wychodząc - zwłaszcza w góry - zostawmy informację, dokąd idziemy i kiedy

wrócimy. Zabierzmy ze sobą kilka drobiazgów niezbędnych w terenie, a

najlepiej cały pakiet przetrwania.

- W czasie marszu rozglądajmy się, zwracajmy uwagę na charakterystyczne

obiekty - głaz, ambonę, duże drzewo - i zapamiętujmy przebytą drogę. Dobrze

jest obejrzeć się czasem do tyłu, żeby wiedzieć, jak wygląda droga "z drugiej

strony".

- W razie zabłądzenia przypomnijmy sobie, co wiemy o okolicy. Jeśli nie mamy

mapy, to spróbujmy ją narysować, choćby w myślach. Postarajmy się określić

miejsce swojego pobytu względem miejscowości, dróg, torów, rzek. Może

słychać odgłosy szosy, osady, pociągu, szum morza? Zdecydujmy, dokąd

chcemy dojść: do stacji kolejowej, miejscowości? A może warto wrócić po

własnych śladach do miejsca, w którym jeszcze wiedzieliśmy, gdzie jesteśmy?

- Obierzmy kierunek marszu. Najlepsza jest metoda, aby najpierw dojść do linii

(torów, szosy, rzeki), a potem po tej linii kierować się do celu.

- - Pamiętajmy (dotyczy to zwłaszcza początkujących survivalowców), żeby w

trakcie marszu sprawdzać z mapą wszystkie mijane obiekty, skrzyżowania i

zakręty. Dopiero kiedy nabierzemy wprawy, będziemy mogli ograniczyć się do

najbardziej charakterystycznych punktów.

KONIEC