Zastosowanie planów w nauce orientacji w terenie.
Opracowała Dorota Gadzina
III rok studia stacjonarne
Terapia Zajęciowa osób z głębszą i głęboką niepełnosprawnością intelektualną.
Podczas pisania tej pracy posługiwałam się artykułem pani Kamili Miler-Zdanowskiej ze Szkoły Specjalnej 4/2008.
Jednym z podstawowych ograniczeń wynikających z dysfunkcji wzroku jest problem ze swobodnym poruszaniem się. Osoba niewidoma nabywa umiejętność poruszania się i orientowania w terenie przez cały okres swojego życia. Zajęcia z orientacji w terenie są bardzo ważnym procesem w drodze do samodzielności, dziecko musi nauczyć się odczytywać pewne sygnały, informacje wysyłane z otoczenia za pomocą innych zmysłów. Podczas zajęć wykorzystywane są różne pomoce dydaktyczne, których celem jest najlepsze zrozumienie i przyswojenie otaczającej przestrzeni. W orientacji w terenie można posługiwać się makietami, planami oraz mapami, pozwalają one na zobrazowanie przestrzeni, ułatwiają poznanie rzeczywistości, często te plany są pomysłem autorskim nauczyciela gdyż ciągle brak metodyki do nauczania tego przedmiotu.
Wykorzystując plan trzeba pamiętać o tym, aby zaczynać od tras łatwiejszych stopniowo wprowadzając trudniejsze, nowe trasy. Stosując plan zmierza się do sytuacji, w której uczeń na jego podstawie będzie mógł samodzielnie dotrzeć do konkretnego miejsca. Są to plany dalekosiężne, które jednak przynoszą korzyści pośrednie, ale nie mniej ważne takie jak: rozwijanie wyobraźni przestrzennej, kształtowanie pojęć przestrzennych, kierunków świata. Do pracy z planem wykorzystać można klocki rzepowe, folie, rysownicę, oczywiście o sukcesie pracy z planem decydują też możliwości intelektualne ucznia, niekiedy trudności interpretacyjne i przełożenie go na rzeczywistość są tak duże, że trzeba zrezygnować z tego rodzaju ćwiczeń.
Jaki powinien być dobry plan?
Powinien posiadać oznaczenia ułatwiające orientacje w jego położeniu, sześciopunkt brajlowski w rogu, odcięty fragment rogu, trójkąt w rogu lub inne umowne oznaczenie.
Powinien posiadać zaznaczone kierunki świata.
Powinien posiadać odpowiednią wielkość, mały ograniczy czytelność, zbyt duży będzie nieporęczny, wielkość odpowiednia to taka umożliwiająca objęcie konturów dłońmi.
Powinien być czytelny, umieszcza się na nim tylko najważniejsze informacje.
Precyzyjność, odległości na planie powinny być zachowane zgodnie z rzeczywistością.
Powinien mieć legendę, aby można było korzystać z niego samodzielnie powinien posiadać legendę.
Powinien być wykonany z trwałych, odpornych materiałów.
Rodzaje planów:
Słowne:
ustnie sporządzony opis terenu, trasy, drogi. Wykorzystywany przed rozpoczęciem pokonywania trasy oraz w trakcie dla wyjaśnień, lepszego zobrazowania. Powinien zawierać najważniejsze elementy takie jak punkty informacyjne, opisy zmiany nawierzchni. Plan może być wypowiadany przez nauczyciela bądź ucznia w celu przypomnienia, utrwalenia. Plan słowny jest zawsze dostępny, gotowy do zastosowania w każdej chwili, może zwierać informacje, których nie da się umieścić na planie dotykowym.
Rysowane na dłoni, plecach, laską na ziemi:
To plan narysowany palcem na prostej dłoni, na plecach, plan rysowany laską powinien być wykonany wspólnie z uczniem jego dłonią trzymającą laskę, taki plan jest najczęściej stosowany do przedstawionego skomplikowanego miejsca np. skrzyżowanie, układ ulic, jego konkretną zaletą jest to, że jest dostępny w każdej chwili.
Rysowane na folii:
Ten plan powstaje na folii za pomocą rysownicy ( gumowej podkładki) i rysika ( może to być wypisany długopis, dłutko brajlowskie), plan najczęściej rysuje nauczyciel, to prosty plan, do którego nie trzeba matrycy, ze względu na trwałość materiału może być wykorzystywany wielokrotnie, plan jest łatwym w odbiorze materiałem ze względu na jego znajomość z innych zajęć, na takim planie możliwe jest nawet szczegółowe przedstawienie terenu, można dorysowywać oraz rozszerzać plan o inne istotne szczegóły, przenośny można go zabrać ze sobą w teren.
Brajlowskie-tłoczone w plastiku:
Plan powstaje z kartki plastiku, czyli tworzywa sztucznego w wygrzewarce, do jego wykonania potrzebna jest matryca, co sprawia, że jest bardzo czasochłonny, jest bardzo trwały i może być wielokrotnie wykorzystywany, łatwy w odbiorze dotykowym, tłoczenie w plastiku uniemożliwia rozszerzenie planu o kolejne elementy, raz wytłoczony plan jest planem ostatecznym.
Wykonane na papierze pęczniejącym:
Sporządzony ze specjalnego papieru puchnącego w specjalnej uwypuklarce, jest trwały do wielokrotnego stosowania, łatwy w odbiorze dotykowym ( tworzywo znane uczniom), jego wykonanie jest czasochłonne – wymaga wcześniejszego sporządzenia czarno-białego rysunku w matrycy, ale można go sporządzić dla konkretnego ucznia.
Z klocków rzepowych:
Ten plan składa się z maty z tworzywa pokrytej czarnym materiałem i żółtych gumowych klocków mających kształt figur geometrycznych, ludzików oraz cienkich paseczków rzepy, plan posiada podręcznik z ćwiczeniami na rozwijanie percepcji dotykowej, można dowolnie układać plan, schematy, jest trwały ze względu na materiał, z którego jest wykonany, jest łatwy i przyjemny w dotyku, jest kontrastowy i dlatego dostępny również dla osób ze słabowidzących, ten plan można sporządzać wspólnie razem z uczniem, plan jest tylko stacjonarny jest zbyt duży, aby był mobilny.
W pracy z uczniami słabowidzącymi stosowane się ponadto plany z:
-klocków rzepowych,
-powiększone na ksero
-sporządzone na kartonach, odpowiedni kolor / kontrast,
-plany narysowane a później oglądane przez powiększalnik.
Etapy nauczania, korzystania z planów. W pracy z planem ważne jest wyodrębnienie kilku etapów nauczania, powinny być one realizowane kolejno zarówno w pracy z uczniem słabowidzącym, jaki i niewidomym.
Poszczególne etapy to:
Zapoznanie ucznia z planem poznawanego terenu: może to być plan stworzony przez nauczyciela, ucznia z pomocą nauczyciela lub ucznia samodzielnie.
Uczeń z dysfunkcją wzroku powinno się przestrzegać konkretnych zasad w pracy z planem: teren – plan – teren. Co to oznacza w praktyce? Pracę z planem rozpoczynamy od zapoznania ucznia z terenem, który ma później przedstawiony na planie, najlepiej powinien uczeń przejść tę trasę, aby nabyć doświadczenia. Początkowo powinna to być przestrzeń bliska uczniowi a później trasy nowe. Natomiast z małymi dziećmi może to być prosty plan np.nakrycia stołu z nakryciami i stopniowo przechodzić do planów trudniejszych, planów pokoi, budynków oraz planów na otwartym terenie. Plan oglądany wspólnie z uczniem techniką ręka ręka oraz uzupełniony odpowiednim komentarzem słownym. Można tez pozwolić uczniom na samodzielne poznawanie planu oczywiście pod nadzorem nauczyciela, na wypadek pytań, które mogą pojawić się pod wpływem wątpliwości, na koniec warto zadać kilka sprawdzających pytań, aby upewnić się, że uczeń orientuje się w planie. Nauczyciel nie powinien wyręczać ucznia, ale powinien być jego pomocnikiem. Uczeń, który nie ma problemu z układaniem / rysowaniem planu może pracować samodzielnie, po skończonej pracy sprawdzamy i poprawiamy, jeśli jest taka potrzeba. Praca ta powinna być wykonywana powoli, nawet na kilku zajęciach jest to oczywiście zależne od możliwości ucznia.
Po zapoznaniu i omówieniu planu dobrze było by wrócić do miejsca umieszczonego na planie w celu utrwalenia i skonfrontowania go z rzeczywistością.
Przeniesienie poznanego terenu na plan. Gdy uczeń potrafi czytać grafikę dotykową i potrafi sam lub z pomocą nauczyciela sporządzić plan trzeba rozpocząć kolejny etap przedstawienie terenu na planie. Po zapoznaniu się z terenem po powrocie przenosimy go na plan, możemy zaobserwować jak uczeń wyobraża sobie określone miejsce i czy potrafi dokonać przełożenia tej wiedzy z rzeczywistości na plan.
Samodzielne poruszanie się na podstawie poznanego planu. Etap ostatni to poruszanie się z planem w nieznanym terenie. Niestety nie wszyscy uczniowie są w stanie osiągnąć ta umiejętność związaną z przełożeniem informacji na rzeczywistość.
Praca z planami powinna być istotnym i stałym elementem nauczania orientacji w terenie u osób z dysfunkcją wzroku. Metoda ta pomimo istotnych i widocznych efektów u uczniów często nie jest wykorzystywana w dorosłości z powodu braku dostosowania planów miast dla osób z dysfunkcją wzrokową. Praca z planem jest jednak niezwykle ważnym elementem w życiu osób uszkodzonym wzrokiem, jest kluczem do nauki przestrzenni jednak, aby przynosiło efekty powinna być prowadzona systematycznie, powinien istnieć jednolity sposób nauczania oraz rozwiązania metodyczne do sporządzania i nauczania planów.
Dziękuję