1

Kara pozbawienia

wolności i jej

konsekwencje.

Przestępczość powrotna.

2

Instytucja totalna

1.

Instytucja totalna

wg

Ervinga Goffmana

•

Organizacja, która dla pewnej zbiorowości
(grupy) jest miejscem długotrwałego
odizolowania od społeczeństwa i pełnego
podporządkowania rygorom regulującym
wszystkie czynności życiowe „podopiecznych”

•

Przykłady: więzienia, szpitale
psychiatryczne, sierocińce, klasztory,
garnizony wojskowe itp.

3

3

Instytucja totalna

1.

Pytanie zasadnicze: czy człowiek

izolowany może zostać

przygotowany/przywrócony do życia na

wolności?

2.

Badania dowodzą destruktywnego

wpływu izolacji na psychikę człowieka:

•

wiele jego potrzeb, jako jednostki, jest stale

niezaspokajanych,

•

przeszkadza w wytworzeniu nawyków

niezbędnych do życia w innych warunkach.

4

4

Instytucja totalna

3.

Cechy instytucji totalnych wg

Ervinga Goffmana

•

życie w grupie (wszystkie czynności

codzienne odbywają się w grupie złożonej

z tych samych osób)

•

„dwuczłonowa struktura” (wyraźny

podział na tych, którzy rządzą, i tych,

którzy im podlegają, bez możliwości

wpływania na warunki funkcjonowania; ta

dychotomia i stosowane mechanizmy

sprawiają, że strony postrzegają się

negatywnie)

•

Zob. eksperyment Ph. Zimbardo w Stanford Univ.

•

http://www.prisonexp.org

5

5

Funkcje kary pozbawienia wolności – instytucje
totalne

•

„perspektywa instytucjonalna”

(ogólny reżim postępowania, także

harmonogram dnia, są uważane za

konieczne z punktu widzenia celów,

do jakich instytucja ta została

stworzona)

•

sankcje negatywne, jako narzędzie

wykonywania władzy, mają

charakter uniwersalny i globalny (za

przewinienie w jednej sferze można

ponieść karę w innej)

6

Instytucja totalna

W instytucjach totalnych jednolite

postępowanie z podopiecznymi

ułatwiają następujące mechanizmy:

•

Obnażanie

(stripping, pozbawianie tożsamości)

chodzi o obnażanie szerzej rozumiane,

o pozbawienie wszystkiego, co stanowiło

o dotychczasowej tożsamości człowieka

-

ubiór

-

imię/nazwisko (numer)

-

prawo dopytywania o najintymniejsze sfery życia

-

konieczność zwracania się z prośbą o

pozwolenie wykonania elementarnej czynności

„Skazani na

Shawshank

”

Tim Robbins

i Morgan

Freeman

7

Instytucja totalna

•

Kontrola środków (generalnie
kontrola informacji dotyczących
więźnia, pacjenta, ale i instytucji)

•

Ograniczenie ruchliwości
(poruszanie się poza wyznaczoną
strefą jest zabronione; życie toczy się
na niewielkiej powierzchni)

•

UWAGA na konflikt pomiędzy
celami: sprawnego zarządzania i
resocjalizacji

8

Problematyka kary pozbawienia
wolności

Techniki radzenia sobie z dolegliwościami
więzienia

jako izolacji przymusowej (kryteria

akceptacji porządku i sposobów ich realizacji):

-

zadomowienie

(typowe dla recydywistów)

- konwersja

(konformizm)

- zimna kalkulacja

(niby-rytualizm)

-

wycofanie

(odcięcie od otoczenia, zwrot ku sobie)

-

hamowanie

(odcięcie się, dewaluacja przeszłości)

-

fiksacja

(utrwalenie pewnych sposobów

zachowania)

-

bunt

(tu: przynależność do podkultury więziennej)

9

Problematyka kary pozbawienia
wolności

Pojęcie prizonizacji (twórcą Donald Clemmer,
The prison community)

, czyli asymilacji kultury

więziennej, zwłaszcza nieformalnych norm
subkultury (zespołu symboli i wartości
określających odrębność danej grupy od innych)
więziennej

Prizonizacja jest konsekwencją

uczenia się

specyficznych dla środowiska więźniów:

-

postaw (w konsekwencji zachowań)

-

zwyczajów
Sprzyja jej: recydywa, czas osadzenia,
osobowość, związki ze światem zewn.,
akceptacja świata wewn.

10

Problematyka kary pozbawienia
wolności

Funkcje prizonizacji:

-

z jednej strony łagodzi dolegliwości
więzienia (bo oswaja z nim, daje poczucie
bezpieczeństwa)

-

z drugiej strony – jest przejawem integracji
ze strukturami nieformalnymi, działającymi
na obrzeżach powszechnie obowiązującego
systemu aksjonormatywnego, tym samym może
prowadzić do akceptacji przestępczości przez
utrwalanie norm i wzorów zachowań
nagannych...

11

Psychiczne następstwa izolacji
więziennej

Stygmatyzacja:

naznaczenie skazanego jako

przestępcy (wyrok, osadzenie w zakładzie karnym)

Standaryzacja:

unifikacja, ujednolicenie

skazanych - ubiór, posiadane przedmioty,
harmonogram dnia, zasady poruszania się,
widzenia (swoiste „odczłowieczenie” – zob.
depersonalizacja)

Degradacja

(poniżanie, manipulowanie,

naruszanie godności skazanych)

Depersonalizacja

(subiektywne odczucie, ale i

zamierzone oddziaływanie oraz zmiana
osobowości)

12

Problem resocjalizacji

Resocjalizacja to proces
zindywidualizowanego oddziaływania,
którego celem jest przynajmniej jurydyczna
poprawa przestępcy

-

to cel minimum, którego osiągnięcie pozwala
sprawcy po wyjściu z więzienia funkcjonować w
zgodzie z obowiązującymi normami prawnymi

-

cel maksimum – sprawca, po wyjściu z zakładu
karnego, respektuje nie tylko normy prawne, ale
też moralne

13

Podkultura więzienna

To rodzaj podkultury dewiacyjnej

(cechującej

się brakiem lub małym respektem dla wartości i
norm uważanych poza więzieniem za pożądane)

- utrudniającej proces resocjalizacji i stanowiącej
kontrpropozycję dla zasad instytucji
penitencjarnej
Obejmuje (jak każda kultura):

wartości, normy,

wzory zachowania, sposoby komunikowania

Ma charakter hierarchiczny i niejawny
Zwana jest także

„drugim życiem więziennym”

lub „grypserą” (od języka tej podkultury)

14

Podkultura więzienna - funkcje

Zaspokajanie potrzeb więźniów:

-

bezpieczeństwa

(chroni przed agresją

więźniów i daje poczucie ochrony przed
naciskami personelu więziennego)

-

stymulacji

(urozmaica życie, dostarcza

bodźców)

-

seksualnej

(akceptuje przemoc seksualną)

-

agresji

(zwłaszcza wobec więźniów spoza

subkultury)

15

Podkultura więzienna

-

przynależności grupowej

(w zastępstwie

opuszczonych grup ze świata wolnościowego)

-

odrębności

(podział na swoich i nie-swoich)

-

uznania i aprobaty

-

poczucia własnej wartości

-

posiadania

(akceptuje i ułatwia przemyt dóbr,

umożliwia integrującą praktykę dzielenia się)

-

wiedzy i zrozumienia

(oswojenia i komunikacji)

16

Przejawy subkultury więziennej

1.

Nieformalny kodeks postępowania więźniów

a.

jawna opozycja

do systemu więziennego

b.

promowanie siły fizycznej

(i jej stosowanie),

odwagi i przestępczego stylu życia, agresja

c.

zwalczanie osób

nienależących do subkultury

d.

wykorzystywanie więźniów

spoza podkultury

e.

solidarność

grupowa

2.

Podległość hierarchiczna

3.

Zasady komunikowania się

(grypsera)

4.

Zachowania

samoagresywne

5.

Tatuaż

17

Przeciwdziałanie podkulturze
więziennej

Subkultura więzienna

-

utrudnia resocjalizację

-

ma wpływ kryminogenny

Można jej przeciwdziałać:

-

zmniejszając przeludnienie

-

rozpoznając i klasyfikując skazanych

-

podnosząc kwalifikacje personelu

-

urozmaicając formy aktywności więźniów

18

Przestępczość powrotna

Przestępca powrotny

to osoba co

najmniej raz skazana za popełnienie
przestępstwa, która ponownie została
skazana za przestępstwo popełnione po
poprzednim skazaniu

19

Przestępczość powrotna

Recydywista to przestępca powrotny, który:

-

poprzednio został skazany

na karę pozbawienia

wolności za przestępstwo umyślne

-

odbył karę co najmniej 6 miesięcy

pozbawienia wolności (co najmniej roku, gdy
mowa o tzw. recydywie kwalifikowanej, a więc w
przypadku popełnienia tym razem przestępstwa
cięższego gatunku – art. 64 par. 2 kk)

-

został skazany za popełnione w ciągu 5 lat

po

odbyciu kary przestępstwo podobne do tego, za
które został skazany (przy recydywie
kwalifikowanej – za przestępstwo określone w art.
64 par. 2 kk)

20

Przestępczość powrotna

Recydywista penitencjarny

to osoba

przynajmniej po raz drugi odbywająca
karę pozbawienia wolności

Sprawca wielokrotnie karany

to

osoba skazana za przestępstwo co
najmniej po raz czwarty

21

Alkohol a recydywa

Wyróżniamy:

1.

Recydywistów o wczesnym
początku karalności (alkoholizm
pojawia się po rozpoczęciu „kariery
przestępczej” lub równocześnie z nią)

2.

Recydywistów o późnym początku
karalności (alkohol jest problemem
przed wstąpieniem na drogę
przestępczą – może stanowić
przyczynę zachowań przestępczych)

22

Przestępczość powrotna - przyczyny

teorie

pozytywistyczne

antynaturalistyczne

-

pochodzenie z niskich
warstw społecznych

-

niekorzystne warunki
wychowawcze w domu
rodzinnym (rozpad
rodziny, negatywne
wzorce postępowania)

-

niepowodzenia szkolne

-

nadużywanie alkoholu

-

naznaczenie
wynikające z
popełnienia
przestępstwa i/lub
skazania za nie

-

odrzucone, często nie
znajdują akceptacji w
zbiorowości innej niż
przestępcza

-

stąd aktywność
przestępcza

23

Przestępczość powrotna - przyczyny

teorie

pozytywistyczne

antynaturalistyczne

-

wobec sprawcy
zastosowano
niewłaściwe
(nieskuteczne)
środki karne i/lub

-

pozostawiono go w
kryminogennym
środowisku
społecznym

-

naznaczenie przyciąga
uwagę agend kontroli
społecznej i powoduje, że
osoby skazane znajdują się
pod szczególną kontrolą

-

łatwiej zatem wychwycić
ponowne popełnienie
przez nie przestępstwa, po
czym skazać

24

Przestępczość powrotna - przyczyny

teorie

pozytywistyczne

antynaturalistyczne

-

kara pozbawienia
wolności uważana jest
za bezskuteczną

-

postuluje się
ograniczenie jej
stosowania, zwłaszcza
w przypadku
młodocianych, i
położenie nacisku na
efektywną
resocjalizację

-

kara pozbawienia wolności
wręcz sprzyja ponownemu
popełnianiu przestępstw

-

po odbyciu kary powrót do
„zdrowego” układu
społecznego bywa
niemożliwy

-

to zwiększa
prawdopodobieństwo
powrotu do przestępczości