Obszary i ocena potencjału

zawodowego człowieka

Jacek Buczny

SWPS WZ w Sopocie

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

2

Plan prezentacji



Cele



Założenia opracowania i podstawowe pojęcia



Typy metod diagnozy potencjału osobowego



Podstawowe obszary funkcjonowania

człowieka istotne w rozwoju zawodowym



Wybrane metody diagnozy w wybranych

obszarach funkcjonowania człowieka



Nowe kierunki w rozwoju metod oceny

potencjału zawodowego

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

3

Cele



Ukazanie podstawowych mechanizmów

działania człowieka będących

przedmiotem diagnozy.



Przedstawienie podstawowych informacji

o metodach oceny potencjału osobowego.



Przedstawienie perspektywy rozwoju

metod oceny potencjału osobowego.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

4

Założenia



Przedstawione obszary i metody oceny potencjału

osobowego mają służyć diagnozie indywidualnej i

grupowej osób poszukujących pracy i pragnących tę

pracę zmienić.



Przedmiotem diagnozy mają być umiejętności,

zdolności i predyspozycje ogólne i szczegółowe oraz

zainteresowania zawodowe i pozazawodowe.



Wyniki takiej diagnozy mają stać się podstawą

krótko- i długoterminowego planu rozwoju

zawodowego osób w różnym wieku i rozmaitych

zawodowych specjalności.



Doradztwo jest złożonym procesem decyzyjnym.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

5

Podstawowe pojęcia



Kompetencje i kwalifikacje



Umiejętności i zdolności



Predyspozycje



Aspekt metodologiczny:



rzetelność



trafność



standaryzacja



obiektywność

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

6

Typy metod oceny potencjału

osobowego

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

7

Typy metod oceny potencjału (1

z 2)



Kwestionariusze:



cechy



zdolności



zainteresowania



i postawy



Ankiety:



poglądy i opinie



Wywiady standaryzowane



Testy:



papierowe



komputerowe

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

8

Typy metod oceny potencjału (2

z 2)



Próbki pracy



Rodzaje testów:



pomiary postaw i opinii



wykonania (zadania sprawnościowe i

umysłowe)



Praca z grupą:



scenariusze



gry interakcyjne i symulacyjne



dyskusje

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

9

Rozmowa



Charakter interakcji



Blokady komunikacyjne



Wyznaczniki skutecznej komunikacji



Metody wspomagania komunikacji:



aktywne słuchanie



pytania otwarte



parafrazowanie wypowiedzi



Opór psychiczny w relacjach

interpersonalnych

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

10

Wywiad



Techniki prowadzenia wywiadu



Rodzaje pytań



Struktura wywiadu



Standaryzacja wywiadu

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

11

Ankieta



Cel ankiety



Rodzaje pytań



Pytania a odpowiedzi: treść poddana

analizie



Metody oceny poprawności pytań

ankietowych

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

12

Kwestionariusze



Przeznaczenie



Trafność prognostyczna tych metod



Typy



Powszechność stosowania



Ogólna przydatność

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

13

Testy



Definicja testu



Krytyka testowania i testów jako metod

oceny potencjału człowieka



Znaczenie zdolności w życiu człowieka

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

14

Metody behawioralne



Rodzaje



próbki pracy



ośrodki oceny



Trafność prognostyczna



Sposób przeprowadzania i znacznie w

procesie oceny potencjału



Ujemna strona związana ze stosowaniem

tych metod

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

15

Podstawowe elementy potencjału

osobowego

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

16

1. Kompetencje zawodowe (1 z

2)



Związane z wykształceniem i wykonywaną

wcześniej pracą: wiedza, znajomość klimatu

pracy i organizacji środowiska pracy



Obsługa komputera i aplikacji oraz języki



Efektywnościowe i zawodowe: dokładność,

terminowość, punktualność, gromadzenie

dokumentacji, solidność, obowiązkowość,

pracowitość, inicjatywność (twórczość),

dyspozycyjność, zaangażowanie, ogólne

przystosowanie się.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

17

1. Kompetencje zawodowe (2 z

2)



Podstawowe kompetencje zawodowe:



komunikatywność



ukierunkowanie na wyniki i sukces



ukierunkowanie na klienta



umiejętność pracy w zespole



zdolności przywódcze



umiejętności planowania i organizacji pracy



uzdolnienia handlowe i biznesowe (przedsiębiorczość)



elastyczność i zdolności dostosowawcze



umiejętność nauczania i szkolenia innych



umiejętność rozwiązywania problemów



poziom zdolności do analitycznego myślenia



umiejętność tworzenia relacji interpersonalnych

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

18

2. Kwalifikacje zawodowe



Wykształcenie



Kursy i dyplomy



Doświadczenie zawodowe



Zajmowane stanowiska i awanse



Działalność dodatkowa

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

19

3. Umiejętności (1 z 3)



Efektywna kontrola emocjonalna: standardy,

podmiotowa kontrola emocji, reaktancja



Poznawcze: myślenie twórcze i krytyczne,

organizowanie własnej wiedzy



Planowanie własnej aktywności związanej z życiem

zawodowym i pozazawodowym: ustalanie i

realizacja celów, tworzenie hierarchii celów

(kongruencja i koherencja celów zawodowych i

ogólnie życiowych), świadomość własnych

możliwości i kompetencji, uzyskiwanie informacji

zwrotnej i korzystanie z niej, rozwój kontroli myśli,

odraczanie gratyfikacji i zarządzanie czasem

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

20

3. Umiejętności (2 z 3)



Społeczne: komunikacja interpersonalna

(nawiązywanie kontaktu, wyrażanie własnych emocji

i potrzeb, przeciwdziałanie barierom

komunikacyjnym), współpraca w grupie

(umiejętność angażowania innych do współpracy,

umiejętności dzielenia się i przydzielania zadań

innym, przyjmowanie i kierowanie rolami

grupowymi, dbanie o potrzeby innych ludzi),

autoprezentacja i znajomość reguł życia

społecznego.



Społeczno-prawne: wiedza o prawach człowieka,

świadomość przywilejów i obowiązków

obywatelskich.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

21

3. Umiejętności (3 z 3)



Pojęcie inteligencji emocjonalnej i jej

krytyka



Aleksytymia i jej konsekwencja dla życia

zawodowego



Pojęcie inteligencji społecznej i jej

podstawowe wyznaczniki

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

22

4. Zdolności



Inteligencja ogólna



Spostrzegawczość



Własności uwagi: pojemność, przerzutność i

rozpiętość



Pamięć: zasób wiedzy, zdolność kojarzenia,

zdobywanie nowych umiejętności



Myślenie logiczne i abstrakcyjne



Metapoznanie: stosowane strategie zdobywania i

przetwarzania informacji



Talent

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

23

5. Predyspozycje



Temperamentalne: funkcjonowanie w stresie, praca

w warunkach monotonnych i ryzykownych



Osobowościowe: otwartość na nowe doświadczenia

i innych ludzi, zrównoważenie emocjonalne,

sumienność, asertywność, poczucie skuteczności i

nadziei na sukces, stawianie czoła wyzwaniom,

zorientowanie na działanie i bierność, poziom lęku

w życiu codziennym i sytuacjach stresujących,

umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach



Własności wolicjonalne

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

24

6. Zainteresowania i czas wolny



Zainteresowania



zawodowe



pozazawodowe



Znaczenie sposobów spędzania wolnego

czasu

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

25

7. Motywacja



Definicja motywacji



Motywacja zadaniowa



Wyznaczniki skutecznego kierowania sobą



Struktura celów i jego diagnoza



Symulacje mentalne i ich wpływ na

działanie



Rola informacji zwrotnej i nagród w

kierowaniu działaniem

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

26

Wybrane metody oceny

potencjału osobowego

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

27

Umiejętności (1 z 2)



INTE: skala inteligencji emocjonalnej (zdolność do

rozpoznawania, rozumienia i kontrolowania

własnych oraz cudzych emocji, a także zdolność

do efektywnego wykorzystywania emocji w

kierowaniu własnym oraz cudzym działaniem)



DINEMO: zdolności do pozyskiwania przez

jednostkę dostępu do własnych i cudzych emocji,

respektowania ich i rozumienie ich funkcji)



KKS: badanie kompetencji społecznych

(umiejętności funkcjonowania w sytuacjach

społecznych)

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

28

Umiejętności (2 z 2)



SES: pomiar samooceny



Thomas-Kilmann Conflict Mode

Instrument: narzędzie służące

rozwiązywaniu konfliktów



FIRO-B: badanie relacji społecznych i

samoocena w pracy



CPI 260: badanie mocnych i słabych stron

jednostki w pracy

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

29

Zdolności (wybrane metody)



WAIS-R(PL): pomiar inteligencji (zdolności

werbalne, zasób słów, rozumowanie

abstrakcyjne, zdolności społeczne)



Testy Matryc Ravena: pomiar inteligencji

(rozumowanie abstrakcyjne)



APIS-Z: pomiar inteligencji (zdolności

logiczno-werbalne, myślenie społeczne).



Test Zdolności Językowych



Rysunkowy Test Twórczego Myślenia

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

30

Predyspozycje (wybrane

metody)



STAI i STAIC: pomiar lęku (jako stan w danej chwili i jako

cecha osobowości)



NEO-FFI: zrównoważenie emocjonalne, towarzyskość,

otwartość na nowe doświadczenia,



FCZ-KT: własności temperamentalne (zachowanie w

trudnych sytuacjach, zdolności do tolerowania napięcia i

pobudzenia emocjonalności)



KNS: świadomość własnej skuteczności i kompetencji w

radzeniu sobie z trudnościami



BIS/BAS: badanie predyspozycji motywacyjnych

(unikanie bądź dążenie do celów)



SLWS: poczucie szczęścia i satysfakcji życiowej

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

31

Zainteresowania (1 z 2)



WKP: test zainteresowań (najchętniej

wykonywane czynności i preferowane warunki

pracy)



IZ: test zainteresowań zawodowych



TOiZ: badanie osobowości (nastawienie

społeczne, towarzyskość, zrównoważenie

emocjonalne) i zainteresowań (naukowe,

rzemieślnicze, obcowanie z ludźmi)



Testy Kuder (Kuder Career Search – Self-Scored,

Kuder Occupational Interest Survey (KOIS,

KGIS)): badanie zainteresowań

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

32

Zainteresowania (2 z 2)



Strong Interest Inventory: badanie zainteresowań na

rozmaitych szczeblach edukacji



Campbell Interest and Skill Survey: badanie rozmaitych

zainteresowań i kompetencji



Unisex Edition of the ACT (American College Test)

Interest Inventory: bogaty test zainteresowań i

kompetencji



Self-Directed Search: popularny test predyspozycji

zawodowych Hollanda



Vocational Preference Inventory: bogata pierwotna

wersja metody Hollanda

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

33

Pozostałe metody



kwestionariusze osiągnięć



kwestionariusze osobowe



próbki pracy



ośrodki oceny (Assessment Center)



Jigsaw classroom

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

34

Podsumowanie



Własności psychometryczne



rzetelność



i trafność prognostyczna



Przydatność poszczególnych metod w

diagnozowaniu najważniejszych

kompetencji



Długo- i krótkoterminowość doradztwa a

dobór narzędzi oceny potencjału

osobowego

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

35

Nowe perspektywy

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

36

Nowe perspektywy



Adaptacja testów zagranicznych



Przygotowanie metod w lukach występujących w

diagnostyce i ocenie osobowej:



radzenie sobie



dyspozycje motywacyjne i nastawienia



strategie poszukiwania pracy



postawa przedsiębiorcza



przetwarzanie i tworzenie tekstu



analiza struktury celów



Zastosowanie komputerów: mocny krok w stronę

nowoczesności i rozwoju



Rozwój technik Assessment Center i Development Center

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

37

Konstrukcja narzędzi



Obszary potencjału osobowego powinny być

diagnozowane przy wykorzystaniu różnorodnych

metod:



kwestionariuszowych i wywiadów standaryzowanych



testów w formie papierowej bądź programu

komputerowego bądź przygotowania próbek pracy



wywiadu standaryzowanego



Przygotowanie metod standaryzowanych

(kwestionariuszy i wywiadów) wymaga określenia

ich trafności i rzetelności. Zbadanie i polepszanie

tych własności metod wpływie istotnie na ich

przydatność w doradztwie zawodowym.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

38

Podsumowanie

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

39

Podsumowanie (1 z 3)



Ocena potencjału osoby powinna być

kompleksowa.



Istotne jest również uwzględnieni faktu, czy

doradca zawodowy będzie współtworzył krótko-

czy długoterminowy rozwój zawodowy klienta.



Zakłada się, że testy psychologiczne i próbki

pracy oraz zachowania będą trafnym i

rzetelnym predyktorem efektów w pracy.



Stosowanie tych metod wymaga również

zaangażowania wyspecjalizowanej kadry, jak i

przygotowania brakujących metod.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

40

Podsumowanie (2 z 3)



Brak możliwości skorzystania z pracy

wyspecjalizowanej kadry (psychologów)

wymusi zatem korzystanie z metod nie

testowych takich, jak wywiady,

kwestionariusze, ankiety, czy próbki pracy

bądź analizy kwestionariuszy osobowych i

referencji.



Brak możliwości skorzystania z usług takiej

kadry nie będzie przeszkadzał w stworzeniu

bądź adaptacji przydatnych narzędzi.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

41

Podsumowanie (3 z 3)



Wiele obszarów funkcjonowania człowieka nie

doczekała się odpowiednich narzędzi

diagnostycznych.



Warto zatem przygotować bądź zaadoptować

do warunków polskich jak najwięcej metod

przydatnych doradcy zawodowemu.



Konieczne jest rozbudowanie i

unowocześnienie warsztatu diagnostycznego

w celu poprawienia dopasowania człowieka

do pracy i pracy do człowieka.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

42

Literatura



Anastasi, A., Urbina, S. (1999). Testy psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Polskiego

Towarzystwo Psychologiczne.



Babbie, E. (2004). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN.



Baumeister, R. F., Heatherton, T. F., Tice, D. M. (2000). Utrata kontroli: jak i dlaczego tracimy
zdolność samoregulacji. Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.



Baumeister, R.F., Vohs, K.D. (2004). Handbook of self-regulation: research, theory, and

application. New York: Guilford Press.



Carver, C. S. (1997). Adult attachment and personality: Converging evidence and a new measure.

Personality and Social Psychology Bulletin, 23, 865-883.



Doliński, D. (2000). Emocje, poznanie i zachowanie. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik
akademicki (tom II, s. 381-392). Gdańsk: GWP.



Doliński, D., Łukaszewski, W. (2000). Typy motywacji. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik

akademicki (tom II, s. 469-491). Gdańsk: GWP.



Elliot, A.J., Dweck, C.S. (2005). Handbook of competence and motivation. New York: Guilford Press



Franken, R. E. (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: GWP.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

43

Literatura



Gordon, T. (1996). Wychowanie bez porażek w szkole. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.



Hornowska, E. (2001). Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Warszawa: Scholar.



Karp, D. (2007). Znasz dobrze angielski? Zarabiasz więcej. Pobrano 9 listopada 2007 z
http://praca.gazeta.pl/gazetapraca/1,74785,4657916.html.



Kowalik, S. (2000). Obserwacja, wywiad i rozmowa psychologiczna. W: : J. Strelau (red.),

Psychologia. Podręcznik akademicki (tom I, s. 438-448). Gdańsk: GWP.



Łosiak, W. (1984). Lęk i jego uwarunkowania. Przegląd Psychologiczny, 28, 4, 899-913.



Łukaszewski, W., Doliński, D. (2000). Mechanizmy leżące u podstaw motywacji. W: J. Strelau

(red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (tom II, s. 445-468). Gdańsk: GWP.



Łukaszewski, W., Marszał-Wiśniewska, M. (2006). Wytrwałość w działaniu. Wyznaczniniki

sytuacyjne i osobowościowe. Gdańsk: GWP.



Matczak, A. (1994). Diagnoza intelektu. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.



Zawadzki, B. (2000). Kwestionariusze osobowości. W: : J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik

akademicki (tom I, s. 469-491). Gdańsk: GWP.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

44

Literatura



Matczak, A. (2000). Testy inteligencji i zdolności. W: : J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik

akademicki (tom I, s. 448-469). Gdańsk: GWP.



Mayer, J. D., Faber, M. A., Xu, X. (2007). Seventy-five years of motivation measures (1930-2005):

a descriptive analysis, Motivation and Emotion, 31, 2, s. 83-103.



Nęcka, E. (2000). Twórczość. W: J. Strelau. Psychologia. Podręcznik akademicki (tom II, s. 783-
807). Gdańsk: GWP.



Nęcka, E. (2003). Inteligencja. Geneza – struktura – funkcje. Gdańsk: GWP.



Nęcka, E. (2005). Psychologia twórczości. Gdańsk: GWP.



Ohman, A.. (2005) Strach i lęk z perspektywy ewolucyjnej, poznawczej i klinicznej W: M. Lewis, J.

M. Haviland-Jones (red.), Psychologia emocji. Gdańsk: GWP.



Oppenheim, A. N. (2004). Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw. Poznań: Zysk i S-ka.



PTP (2007). Katalog. Testy, książki, programy edukacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

45

Literatura



Sanocki, W. (1978). Kwestionariusze osobowości w psychologii. Warszawa: PWN.



Sokołowska, M., Jurek, P. (2007). Ilość = jakość? Pobrano 27 listopada 2007 z

http://www.profirma.com.pl/x.php/1,362/Ilosc-jakosc-.html.



Spielberger, C. (2004). Encyclopedia of Applied Psychology. Nowy York: Elsevier.



Stasiakiewicz, M. (2000). Testy projekcyjne. W: : J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik

akademicki (tom I, s. 491-503). Gdańsk: GWP.



Strelau, J. (red.) (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.



Weinder, I. B. (2003). Handbook of Psychology (t. X i XII). Nowy York: John Wiley & Sons.



Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Scholar.



Wood, R. Payne, T. (2006). Metody rekrutacji i selekcji oparte na kompetencjach. Kraków:

Oficyna Ekonomiczna.

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

46

Internet



http://www.practest.com.pl



http://www.ncasi.com/index.html



http://eric.ed.gov



http://www.cpp-db.com



http://www3.parinc.com/default.aspx



http://www.pearsonassessments.com/career/ind

ex.htm



http://www.kuder.com/publicweb/employers.asp

x



http://www.self-directed-search.com

Obszary i ocena potencjału osobo
wego

47

Opracowanie

Jacek Buczny

[e-mail]

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Wydział Zamiejscowy w Sopocie
ul. Polna 16/20
81-745 Sopot
tel. [phone]