Anzelm z Canterbury

Artur Andrzejuk

Anzelm z Canterbury

(ur. 1033/1034, zm. 21 kwietnia
1109)

Urodził się w Aoście

(Piemont)

1060 wstąpił do klasztoru w

Bec

1063 został przeorem w

miejsce Lanfranca. W tym

czasie powstała większość jego

prac.

1073 został opatem
1093 został arcybiskupem

Canterbury i Prymasem Anglii

Jako prymas miał zatargi z

władcami Wilhelmem II i

Henrykiem I o inwestyturę;

dwukrotnie opuszczał Anglię w

roku 1097 i 1106. Spór

zakończył się kompromisem

tuż przed śmiercią Anzelma.

Dzieła

Monologion (1076)
Proslogion (1077-1078)
De grammatico (1080-1085)
De veritate (1080-1085)
De libertate arbitrii (1080-1085)
De casu diaboli (1085-1090)
Cur Deus Homo? (1094-1098)

Na przeciw rozumowi

Credo ut intelligam

Nie porywam się, Panie, by zgłębić Ciebie,
bo nawet w przybliżeniu nie mogę
porównywać mego intelektu do Twej
wielkości; pragnę tylko pojąć przynajmniej
do pewnego stopnia Twą prawdę, którą
serce moje kocha i w nią wierzy. Nie
zamierzam bowiem pojąć, by wierzyć, ale
wierzę by zrozumieć. Gdyż wierzę też w to,
że „jeśli nie uwierzę, nie będę mógł
zrozumieć„

(Iz 7,9).

Proslogion 1.

Etenne Gilson

Zrozumieć czyjąś wiarę, to tyle, co przybliżyć się
do prawdziwego obrazu Boga. W dochodzeniu do
prawdy należy przeto zachować następujący
porządek: po pierwsze, uwierzyć w tajemnice
wiary, a dopiero później rozważać je przy pomocy
rozumu; po drugie, dążyć do zrozumienia tego, w
co się wierzy. Nieumieszczenie wiary na początku
równa się zarozumiałości; nieodwoływanie się
następnie do rozumu równa się niedbalstwu.
Należy więc unikać obydwu tych błędów.
(Historia..., s. 120)

Monologion

Exemplum meditandi de

ratione fidei

Argumenty za istnieniem Boga

Założenie:

1) Postrzegamy, że rzeczy są w różnym

stopniu doskonałe

2) Intuicyjne przyjmujemy, że istnieje

doskonałe żródło tych cząstkowych
doskonałości

Argument z
różnorodności dóbr

Łatwo jest więc powiedzieć bezgłośnie w sobie:
skoro jest tak wiele dóbr, których ogromną
różnorodność doświadczamy zmysłami i
rozróżniamy rozumem, czy należy wierzyć, że jest
jeden coś, na mocy którego dobre jest wszystko to,
co jest dobre, czy też, że jedne rzeczy są dobre na
mocy czegoś, a inne dzięki czemuś innemu?
Zaś to, co jest w najwyższym stopniu dobre, jest
też największe. Istnieje więc byt w najwyższym
stopniu dobry i największy, to znaczy największy
ze wszystkiego co istnieje.

Argument z doskonałości
(wielkości)

Podobnie koniecznie wnioskuje się, że istnieje byt
w najwyższym stopniu wielki, ponieważ wszystko,
co jest wielkie, jest takie na mocy jedynego bytu,
który jest wielki sam z siebie. Mówię nie o
wielkości w przestrzeni, jak mówi się o wielkości
ciała, lecz w tym sensie, że im coś jest większe,
tym jest lepsze i godniejsze, jaką jest mądrość. A
ponieważ największe może być tylko to, co jest w
najwyższym stopniu dobre, jest konieczne, iż
istnieje byt największy i najlepszy, to znaczy
najwyższy ze wszystkiego co istnieje.

Argument z istnienia

Nie tylko zresztą wszystkie rzeczy są dobre na
mocy tego samego dobra, a wszystkie rzeczy
wielkie są takie na mocy tej samej wielkiej
rzeczy, ale wszystko, co istnieje, istnieje na
mocy jedynego bytu. Wszystko bowiem, co
istnieje, istnieje albo na mocy czegoś, albo
dzięki nicości. Lecz nic nie istnieje na mocy
nicości. Bo nawet nie można pomyśleć, że
istnieje coś nie na mocy czegoś realnego.
Zatem wszystko, co istnieje, istnieje na mocy
czegoś realnego.

Argument Anzelma w drugim

rozdziale Proslogionu

PRZESŁANKI

Wierzymy zaiste, że jesteś czymś, ponad co niczego większego
nie można pomyśleć. Czy więc nie ma jakiejś takiej natury, skoro
powiedział głupi w swoim sercu: nie ma Boga?
Z całą pewnością tenże sam głupiec, gdy słyszy to właśnie, co
mówię: ‹‹coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane››,
rozumie to, co słyszy, a to, co rozumie, jest w jego intelekcie,
nawet, gdyby nie rozumiał, że ono jest. Czymś innym bowiem
jest to, że rzecz jest w intelekcie, a czym innym poznanie tego,
że rzecz jest. Kiedy bowiem malarz zastanawia się nad tym, co
zamierza dopiero wykonać, to bez wątpienia ma w intelekcie to,
czego nie zrobił, ale nie poznaje jeszcze, że to jest. A więc także
głupi przekonuje się, że jest przynajmniej w intelekcie coś,
ponad co nic większego nie może być pomyślane, ponieważ gdy
to słyszy, rozumie, a cokolwiek jest rozumiane jest w intelekcie.

WNIOSEK

Existit aliquid quo nihil maius

cogitari possit

Jeżeli bowiem jest jedynie tylko w intelekcie, to
można pomyśleć, że jest także
w rzeczywistości, a to jest czymś większym. Jeżeli
więc to, ponad co nic większego nie może być
pomyślane, jest jedynie tylko w intelekcie,
wówczas to samo, ponad co nic większego nie
może być pomyślane, jest jednocześnie tym, ponad
co coś większego może być pomyślane. Tak jednak
z pewnością być nie może. Zatem coś, ponad co
nic większego nie może być pomyślane, istnieje
bez wątpienia i w intelekcie, i w rzeczywistości.

Argument Anzelma w trzecim

rozdziale Proslogionu

Ono [coś, ponad co nic większego nie może być
pomyślane] w każdym razie tak bardzo prawdziwe jest,
że nawet nie można pomyśleć, że nie jest. Albowiem
można pomyśleć, że jest coś, o czym nie można by
pomyśleć, że nie jest, a to jest czymś większym niż to, o
czym można pomyśleć, że nie jest. Dlatego, jeżeli o tym,
ponad co nic większego nie może być pomyślane, można
pomyśleć, że nie jest, wówczas to samo, ponad co nic
większego nie może być pomyślane, nie jest tym, ponad
co nic większego nie może być pomyślane, a to być nie
może. Zatem coś, ponad co nic większego nie może być
pomyślane, jest tak bardzo prawdziwe, że nawet nie
można pomyśleć, że tego nie ma.

Krytyka Gaunilona

Gdyby potem jednak dodał i jakby w formie wniosku
powiedział: nie możesz już dalej wątpić, że owa wyspa
przewyższająca wszystkie ziemie naprawdę gdzieś jest w
rzeczywistości, tak jak nie wątpisz, że jest także w twoim
intelekcie, i że jest ona nie tylko w intelekcie, ale także w
rzeczywistości, ...musiałbym przyjąć, że żartuje, albo też
sam nie wiem, kogo powinienem uważać za głupszego:
czy siebie, jeżeli przyznałbym mu rację, czy też jego,
gdyby sądził że ukazał z jakąś dozą pewności istotę owej
wyspy, jeżeli wcześniej nie pouczył, że sama ta jej
wspaniałość jest w moim intelekcie jedynie jako rzecz
istniejąca naprawdę i niewątpliwie, w żadnym zaś razie
jako coś fałszywego lub niepewnego.

Odpowiedź Anzelma

Pewny swego mówię, że jeżeli obok tego,
‹‹ponad co nie można pomyśleć niczego
większego››, ktoś znajdzie mi jeszcze coś
istniejącego w rzeczywistości albo w
samej tylko myśli, do czego mógłby
stosować się przebieg tej mojej
argumentacji, to ja znajdę i dam mu
zagubioną wyspę, aby już więcej nie była
zagubiona.