Model Adaptacyjny

Callisty Roy

Przygotowały:

Binder Dorota,

Brzuchacz

Magdalena,

Burczyk Anna,

Matuszak Ewa,

Przyszlakowska

Joanna

Biografia

Callista Roy urodziła się 14 października 1939 roku
w Los Angeles. Jej matka była pielęgniarką, która
zaszczepiła w swojej córce pasję poszukiwania
wiedzy o ludziach i ideę niesienia im pomocy.
Już w wieku czternastu lat Callista podjęła pracę w
szpitalu, na początku w magazynie, potem jako
salowa i wreszcie jako pomoc pielęgniarska.
Intensywnie poszukując własnej drogi życiowej,
podjęła decyzję o przystąpieniu do świeckiego
Zgromadzenia Sióstr św. Józefa z Carondeletu.
Pozostaje jego członkiem już od ponad czterdziestu
lat.

Swoją edukację na poziomie colleg’u rozpoczęła w jednej z
dwunastu szkół należących do Zgromadzenia Sióstr Św. Józefa –
w Mount St. Mary’s College w Los Angeles. Tam studiowała na
wydziale sztuki, który ukończyła w 1963 r. uzyskaniem tytułu
Bachelor of Arts, ze specjalnością pielęgniarstwo.
Jako młoda pielęgniarka, zaczęła pracę w administracji szpitala
Św. Józefa w Idaho w Arizonie. Później pracowała jako
pielęgniarka pediatryczna.
W 1964 r. rozpoczęła studia magisterskie na Uniwersytecie
Kalifornia w Los Angeles. W trakcie studiów duży wpływ na
rozwój zainteresowań naukowych Callisty Roy wywarła Doroty
E. Johnson. Pod jej kierownictwem powstała praca magisterska,
w której zawarte są główne założenia Modelu Adaptacji. Zostały
one po raz pierwszy opublikowane w Nursing Outlook w 1970 r.
Po ukończeniu studiów w 1966 r., Callista Roy rozpoczęła pracę
jako wykładowca pielęgniarstwa pediatrycznego i położniczego
w Mount ST. Mary’sCollege. Tam też prowadziła kurs „Człowiek i
rodzina jako systemy adaptacyjne”.
W 1968 r. Model Adaptacyjny Callisty Roy został na stałe
wprowadzony do programu nauczania szkoły. W 1971 r. została
kierownikiem Zakładu Pielęgniarstwa, a w 1973 uzyskała
magisterium z socjologii na Uniwersytecie Kalifornia w Los
Angeles. Tam cztery lata później obroniła pracę doktorską.

Kontynuowała kształcenie. Ukończyła dwuletnie
studia podyplomowe z pielęgniarstwa
neurologicznego – z zagadnień dotyczących funkcji
poznawczych po urazach głowy. Zainteresowanie
zaburzeniami neurologicznymi częściowo wypływało
z jej własnych doświadczeń związanych z chorobą,
na którą cierpiała przez wiele lat.
Obecnie dr Roy prowadzi badania na temat adaptacji
poznawczej i działań pielęgniarskich w odniesieniu
do chorych po urazach czaszkowo – mózgowych.
Pracuje na stanowisku badacza klinicznego w Klinice
Neurochirurgii na Uniwersytecie Kalifornia w San
Francisco. Tam też wykłada teorię pielęgniarstwa.
Jest również profesorem pielęgniarstwa w Boston
College, Massachusetts, i członkiem wielu
organizacji pielęgniarskich, między innymi
Północnoamerykańskiego Towarzystwa ds. Diagnoz
Pielęgniarskich (NANDA).

Podstawowe założenia Modelu Adaptacyjnego, jak
już wspomniano, powstały w latach 60. XX wieku i
zostały opublikowane w 1970 r. Dalszy rozwój i
uszczegółowienie modelu, opisane w „introduction
to nursing”, nastąpiło w latach 70. Ostatnia
modyfikacja, opublikowana w „The Roy Adaptation
Model” została dokonana w końcu lat
dziewięćdziesiątych. Roy odnosi się w niej do
osiągnięć naukowych i rosnącej ekspansji człowieka.
Twierdzi, że kończy się trwająca ponad 60 milionów
lat epoka, w której ludzie nie mieli lub mieli tylko
ograniczony wpływ na wszechświat/kosmos.
Dwudziesty pierwszy wiek pociągnie za sobą
rozszerzenie się wzajemnych uwarunkowań działań
człowieka, zmian środowiska i wszechświata. W
konsekwencji Roy dokonała redefinicji pojęcia
adaptacja, poszerzając jego zasięg do kosmosu oraz
dodając wymiar adaptacji – wymiar poziomu wiedzy.

Podstawowe założenia

W modelu adaptacyjnym Roy opiera
się na zasadach holizmu,
współzależności, aktywności,
kreatywności, celowości, kontroli i
wartości.
Ujmuje cztery podstawowe elementy,
które definiuje, oraz określa zależności
i związki między nimi. Są to:

-osoba,

-środowisko,

-zdrowie,

-pielęgnowanie.

1. Osoba/człowiek

Model Callisty Roy nawiązuje do holistycznego
ujmowania osoby, która jest rozumiana jako
system, czyli całość składająca się z
poszczególnych części.
Roy określa osobę jako: holistyczny system
adaptacyjny, wyposażony w podsystem regulacyjny
i poznawczy dla utrzymania adaptacji w czterech
zakresach:

-funkcji fizjologicznych,
-koncepcji siebie,
-pełnionych ról,
-współzależności.

Ważne jest tu ujęcie czterech zakresów adaptacji:
zakres fizjologiczny jest odpowiednikiem sfery
biologicznej, koncepcja siebie odpowiada sferze
psychologicznej, natomiast pełnione role i
współzależności – sferze społecznej człowieka.

Roy określa także osobę jako odbiorcę opieki. Przez odbiorcę
opieki rozumie ponadto rodzinę, grupę lub społeczność. Każde z
nich jest według Roy systemem adaptacyjnym i może stanowić
część większego systemu. Człowiek może być częścią większego
systemu jak rodzina lub społeczności.

Człowiek pozostaje w stałej interakcji ze środowiskiem. Między
nim a środowiskiem zachodzi ciągła wymiana informacji, materii i
energii oraz sprzężenie zwrotne, co oznacza, że człowiek nie tylko
posiada zdolność przystosowania się do środowiska, ale również
może sam wpływać na środowisko. Na człowieka stale oddziałują
bodźce, pochodzące ze środowiska zewnętrznego lub
wewnętrznego. Bodźce zewnętrzne i wewnętrzne określane są
jako coś, co wnika do systemu. Pod wpływem oddziaływania
bodźców człowiek uruchamia mechanizmy obronne. Na określenie
mechanizmów obronnych Roy wprowadziła własne pojęcia; tzw.
podsystem regulacyjny i podsystem poznawczy. Są one odrębne,
ale uzupełniają się wzajemnie. Podsystem regulacyjny jest
związany z procesami fizjologicznymi, a w odpowiedzi na bodziec
biorą udział różne substancje chemiczne, system nerwowy i
endokrynny. W podsystemie poznawczym mechanizmy kontrolne
są związane z wyższymi funkcjami nerwowymi, jak spostrzeganie,
przetwarzanie informacji, wydawanie sądów i opinii, uczenie się
oraz procesy emocjonalne. Dla utrzymania integralności jednostki
konieczne jest współdziałanie obu podsystemów.

Rezultatem uruchomienia mechanizmów
kontrolnych są określone zachowania, a
reakcje na bodźce mogą być dwojakiego
rodzaju.
Jedne sprzyjają adaptacji – odpowiedź
adaptacyjna i prowadzą do integracji
osoby, przez co jest ona zdolna do
realizowania swoich celów, takich jak
zachowanie życia, rozwój, rozmnażanie
czy biegłość w jakiejś czynności.
Drugi rodzaj reakcji – odpowiedź
nieefektywna, nie sprzyja realizacji wyżej
wymienionych celów.

Osoba jako system adaptacyjny (z: Roy c. Introduction to
nursing: An adaptation model. Wyd. 2, Englewood Cliffs, NJ:
Prentice Hall, 1984, 30).

Osoba jest przedstawiona jako konstrukt składający się z
czterech wymiarów adaptacyjnych: fizjologiczno – fizycznego,
koncepcji własnej osoby, pełnionych ról oraz współzależności.
Osoba pozostaje w stałej interakcji ze zmieniającym się
środowiskiem, pod którego wpływem zostają uruchomione
wrodzone i nabyte mechanizmy obronne determinujące rodzaj
odpowiedzi na bodźce. Uwagę zwraca cykliczność procesu –
odpowiedź na bodźce i związane z nią następstwa, sama staje
się bodźcem w kolejnym cyklu, co stanowi siłę napędową
nieustannego rozwoju.

Adaptacja

Roy definiuje adaptację na dwa sposoby: jako
proces i jako stan. Proces adaptacji polega na
ciągłym podejmowaniu działań w celu osiągnięcia
integracji i przebiega według opisanego już
schematu, począwszy od zadziałania bodźca
poprzez uruchomienie mechanizmów obronnych,
do wywołania określonych zachowań. Adaptacja
jest procesem aktywnym, pozytywnym i
twórczym.
Adaptacja w drugim rozumieniu jest to stan
dynamicznej równowagi ze środowiskiem, który
jest rezultatem procesu adaptacji i umożliwia
człowiekowi osiągnięcie jego osobistych celów.
Adaptacja jako stan jest wypadkową działającego
bodźca i zdolności adaptacyjnej człowieka, czyli
zdolności odpowiedniego reagowania w
określonej sytuacji.

Wymiar fizjologiczny

Zachowanie integralności
fizjologicznej jest możliwe
głównie dzięki działaniu
podsystemu regulacyjnego i
oznacza prawidłowe
funkcjonowanie poszczególnych
układów i narządów, a więc
prawidłowe:

1.

Zaopatrzenie w tlen

, które wiąże się ze sprawnym

funkcjonowaniem układu oddechowego i krążenia.

2.

Odżywianie

– niezbędne do utrzymania prawidłowego wzrostu,

rozwoju i regeneracji uszkodzonych tkanek.

3.

Wydalanie

– konieczne do usuwania zbędnych i szkodliwych

produktów przemiany materii.

4.

Aktywność i odpoczynek

(zwłaszcza stałe sposoby ich

realizowania).

5.

Ochrona

– związana między innymi z zachowaniem ciągłości

skóry i odpornością.

6.

Narządy zmysłów

, które są kanałem dla bodźców zewnętrznych,

i dzięki którym informacja z zewnątrz jest odpowiednio
przetwarzana.

7.

Płyny i elektrolity

(utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej).

8.

Funkcje układu nerwowego

, które pozwalają łączyć funkcje

podsystemu regulacyjnego i poznawczego.

9.

Funkcje endokrynne

, regulujące i kontrolujące procesy

zachodzące w organizmie we współdziałaniu z układem
nerwowym.

Koncepcja siebie -

aspekt psychologiczny

Przystosowanie psychiczne to zachowanie, które gwarantuje
optymalne zaspokojenie potrzeb w warunkach danego
środowiska.

Zawadzki definiuje nieprzystosowanego człowieka, jako osobę,
która w danym środowisku nie potrafi zaspokoić swoich potrzeb,
przez co narażony jest na frustracje oraz strach przed grożącymi
niebezpieczeństwami.

Zdaniem Russella proces przystosowania psychicznego jest
organizacją bądź dezorganizacją procesów składowych takich jak
osiąganie zdolności przekonań, wartości i umiejętności, integracji
odbieranych wrażeń, interpretowania przeżywanych emocji,
pragnień i działania. Osobą przystosowaną jest ten kto działa
konstruktywnie i utrzymuje dobre stosunki międzyludzkie.

Kryteria oceny przystosowania

psychicznego wg Schnaidersa:

• wgląd i rozumienie siebie
• obiektywizm w ocenie siebie i samoakceptacja
• samokontrola i samoakceptacja
• integracja osobowości
• jasno określone cele i ukierunkowane dążenie do nich
• adekwatność systemu wartości , perspektyw i filozofii życia
• poczucie humoru
• poczucie odpowiedzialności
• dojrzałość reakcji psychicznych
• wypracowanie wartościowych przyzwyczajeń
• brak nieprawidłowych reakcji uniemożliwiających skuteczne działanie
• zdolność do zmian
• giętkość i łatwość przystosowania
• współżycie i zainteresowanie innymi ludźmi
• szeroki zasięg zainteresowań w pracy i w zabawie
• zadowolenie z pracy i zabawy
• właściwa orientacja w rzeczywistości

Bardzo ważny dla wielu

psychologów jest obraz

siebie.

Obraz siebie zawiera element
opisowy i element oceny. Element
opisowy obrazu własnej osoby to
wiedza, jaka człowiek ma na własny
temat. Tzn. wiedza na temat
wyglądu i fizycznych właściwości ,
własnych umiejętności i zdolności,
potrzeb, postaw i pozycji wśród
ludzi.

Różne rodzaje „ja”

• „ja fizyczne” -

wyobrażenie na temat

własnego ciała

• „ja idealne”-

wyobrażenie o tym kim

chciałby być i co chce osiągnąć

• „ja racjonalne”-

racjonalne działania w

kierunku samoorganizacji utrzymania i

unikania zaburzeń równowagi

• „ja moralno-etyczno-duchowe”-

przekonania , wierzenia, system wartości

i samoocena

Proces oceniania cech dokonuje się przez
porównanie cech stanu osiągniętego –„ja
fizyczne” z własnym ideałem – „ja idealne”.
W procesie wartościowania uwzględniane są
też uwagi kierowane przez innych oraz
standardy społeczne.

Rozbieżność miedzy „ja fizycznym” a „ja
idealnym” staje się podstawą samooceny.
Zbyt duża rozbieżność jest wyrazem
negatywnej samooceny. Powoduje to brak
wiary we własne siły, obniża motywacje.
Brak rozbieżności świadczy o braku
krytycyzmu wobec własnej osoby, co
uniemożliwia dalszy rozwój. Uogólnioną
trwałą samoocenę nazywa się poczuciem
własnej wartości .

Pełnienie ról

Ten wymiar odnosi się do ról, jakie jednostka pełni w

społeczeństwie.

Roy wyróżnia trzy rodzaje (poziomy) pełnionych ról

społecznych:

1)

pierwszorzędne

, które są determinowane przez wiek, pleć

i etap rozwojowy (np. rola matki, ojca)

2)

drugorzędne

, które obejmują podejmowanie zadań

związanych z pełnieniem ról podstawowych (role
zawodowe np. rola pielęgniarki),

3)

trzeciorzędne

, czyli dobrowolnie wybrane role, np.

związane z realizowaniem swoich zainteresowań, hobby
(np. rola modelarza, hafciarki).

Osoba zintegrowana w tym zakresie prawidłowo wypełnia

swoje role i czerpie z tego satysfakcję.

Współzależność

Relacje z innymi ludźmi są niezbędne do
osiągnięcia integracji w sferze emocjonalnej.
Roy podkreśla szczególnie znaczenie pozytywnych
uczuć, jak miłość, przywiązanie, akceptacja i
szacunek, dla zaspokojenia potrzeb emocjonalnych
człowieka.
Integracja w tym zakresie oznacza wyrównany stan
emocjonalny i umiejętność budowania trwałych i
wartościowych związków z innymi ludźmi.

2. Środowisko

Środowisko, według Roy, to wszystkie zasoby, warunki i

okoliczności, wewnętrzne i zewnętrzne, wpływające na
rozwój i zachowanie się jednostki lub grup społecznych.

Środowisko zewnętrzne i wewnętrzne oddziałuje na człowieka

poprzez bodźce. Roy wymienia trzy rodzaje bodźców:

a)

ogniskowe

– są to nagłe bodźce, powodujące, że człowiek

skupia na nich uwagę i mobilizuje energię do ich
przezwyciężania

b)

sytuacyjne, kontekstowe

– wszystkie inne bodźce

zewnętrzne i wewnętrzne, oddziałujące w określonej
sytuacji i mogące mieć wpływ na efekty działania bodźców
ogniskowych

c)

pozostałe bodźce, zwane rezydualnymi

– niespecyficzne

bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, które wpływają na
zdolność jednostki do zmagania się z zaistniałą sytuacją.

Zdaniem Roy, pielęgniarki powinny nie tylko pomagać ludziom

w przystosowaniu się do środowiska, ale również mieć

wpływ na zmiany środowiska fizycznego i społecznego,

poprzez decydowanie w sprawach zdrowia, edukacji,

przemysłu i polityki.

3. Zdrowie

We wcześniejszych opracowaniach Roy definiowała
zdrowie jako określony punkt w czasie pomiędzy
dwoma biegunami. Na jednym z nich znajduje się
maksymalny dobrostan, a na drugim śmierć. W
późniejszych pracach określa zdrowie jako „stan i
proces stawania się osobą zintegrowaną”, czyli
zaadaptowaną do środowiska. Integracja oznacza jej
zdaniem ciągłe podejmowanie działań w kierunku
osiągania swoich indywidualnych celów, takich jak
przeżycie, wzrost i rozwój, rozmnażanie czy
mistrzostwo w jakiejś dziedzinie. Stan pełnego
zdrowia jest zatem utożsamiany przez Roy z pełną
integracją w przedstawionych wcześniej czterech
wymiarach.

4. Pielęgniarstwo

Istotną część modelu adaptacyjnego stanowią wyjaśnienia
dotyczące rozumienia pielęgniarstwa.
Autorka łączy w swoich poglądach na pielęgniarstwo podejście
naukowe i praktyczne.
Według Roy, pielęgniarstwo naukowe powinno opisywać i
wyjaśniać procesy życiowe człowieka, które obejmują procesy
regulacyjne, myślenie, wartościowanie, pozostawanie w
relacjach, odczuwanie i działanie. Szczególnie istotne jest
rozumienie stałych sposobów realizowania procesów
życiowych przez człowieka.
Natomiast praktyka pielęgniarska powinna bazować na
wyjaśnieniach naukowych i koncentrować się na
rozpoznawaniu efektywnych i nieefektywnych reakcji
adaptacyjnych oraz na interwencjach, które wspomagają
proces adaptacji zarówno w zdrowiu, jak i w chorobie.
Zadaniem pielęgniarstwa jest rozpoznawanie problemów
adaptacyjnych, wspieranie procesu adaptacji, a rolą
pielęgniarki jest pomoc człowiekowi, który znalazł się w
sytuacji, gdy zwykle stosowane przez niego mechanizmy
obronne nie wystarczają do uzyskania odpowiedzi
adaptacyjnej.

Model Callisty Roy a

proces pielęgnowania

Według Roy, głównym celem pielęgnowania jest

pomoc człowiekowi w osiągnięciu możliwie
pełnej adaptacji do środowiska. Cel ten można
jej zdaniem osiągnąć realizując proces
pielęgnowania, w którym wyróżnia się sześć
etapów:

1.

Ocena tych zachowań człowieka, które powstają w
wyniku uruchomienia mechanizmów obronnych i dotyczą
czterech zakresów adaptacji. Informacje na temat tych
zachowań powinny być gromadzone przy użyciu takich
technik, jak obserwacja, pomiar i wywiad oraz zawierać
dane zarówno subiektywne jak i obiektywne.

2.

Ocena działających bodźców zewnętrznych i
wewnętrznych, które wywołały określone zachowania.
Analizując je, pielęgniarka dociera do przyczyny
problemu. W tym etapie ważne jest również określenie
czynników wpływających na zachowania człowieka
takich jak:

• czynniki kulturowe, np. status

socjoekonomiczny, grupa etniczna, wierzenia,
poglądy;

• rodzinne (struktura rodziny, pełnione w niej role

i zadania);

• związane z etapem rozwojowym (wiek, płeć,

czynniki genetyczne);

• integralność zakresów adaptacji –

fizjologicznego, koncepcji siebie, pełniony ról,
współzależności;

• efektywność procesów poznawczych (percepcja,

wiedza, umiejętności);

• czynniki środowiskowe (zmiany środowiska

wewnętrznego, używania narkotyków, palenia
papierosów alkohol

3. Postawienie diagnozy pielęgniarskiej. Według Roy,

powinna ona określać reakcje człowiek na bodźce,
np. „ból w klatce piersiowej spowodowany
niedostatecznym utlenowaniem mięśnia
sercowego”, albo nieprawidłowości w zakresie
jednego lub kilku zakresów adaptacji, np.
niemożność wypełniania roli pracownika z
powodu ograniczonej zdolności poruszania się.

4. Wyznaczenie celów – polega na określeniu

pożądanych zachowań, jakie pacjent powinien
wypracować, aby osiągnąć stan adaptacji.
Powinny one również uwzględniać czas, w jakim
mają być osiągnięte. Celami długoterminowymi są
według Roy utrzymanie życia, osiągnięcie pełni
rozwoju, rozmnażanie i uzyskanie mistrzostwa w
jakiejś dziedzinie.

5. Planowanie – obejmuje wspólne z pacjentem

określenie sposobów radzenia sobie z
działającymi bodźcami.

6. Ocena końcowa – polega na porównaniu

osiągniętych zachowań z założonym poziomem
adaptacji powinna ona poradzić do weryfikacji
wcześniejszych etapów procesu pielęgnowania.

Model Roy znalazł zastosowanie zarówno w
praktyce jak i w badaniach naukowych.
Jest wykorzystywany głównie w opiece nad
przewlekle chorymi ze względu na fakt, że
choroba przewlekła dotyka nie tylko sfery
biologicznej człowieka, ale często wiąże się
również ze zmianą obrazu siebie i nierzadko
wpływa na zmianę relacji z innymi ludźmi, a
także na pełnione role społeczne.
Dlatego model ten dobrze odzwierciedla
zakres pomocy pielęgniarki, uwzględniając
szeroko rozumianą adaptację we wszystkich
wymienionych sferach.
Posłużył on miedzy innymi do opracowywania
przewodników do gromadzenia danych,
diagnoz pielęgniarskich i przykładowych
interwencji pielęgniarskich.

Słabe strony modelu

Pomimo swojej oryginalności i przydatności praktycznej, model ma

również słabe punkty, które są przedmiotem krytyki.

Wątpliwości wzbudzają m.in.:

1.

Osoba jest przedstawiona w modelu raczej jako składający się
z części, żyjący system, nastawiony na przetrwanie, co
pozostaje w sprzeczności z ujęciem holistycznym, który
stanowi podstawę całego modelu

2.

Klasyfikacja zachowań jednostki jest utrudniona, ponieważ w
sensie znaczeniowym zachowania te wzajemnie na siebie
zachodzą

3.

Koncepcja modelu nawiązuje do fizjologii, psychologii,
socjologii i pielęgniarstwa. Z uwagi na swoją złożoność
wymaga większej precyzji empirycznej. Konieczne są zatem
dalsze prace, głównie polegające na rozwijaniu teorii
średniego poziomu, bardziej specyficznych, o niższym
poziomie abstrakcji.

4.

Stosunkowo mało uwagi jest poświęcone określeniu
„środowisko”. Autorka ujmuje je jedynie w kategoriach
bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, oddziałujących na
jednostkę. We wcześniejszych pracach Roy stwierdziła, że
istnieje konieczność bardziej precyzyjnego określenia
środowisko i odróżnienia go od bodźców wewnętrznych.

5.

Autorka wspomina o oddziaływaniu człowieka na środowisko,
koncentruje się jednak przede wszystkim na oddziaływaniu
środowiska na osobę.

 

Wskaźniki prawidłowej adaptacji wg

Callisty Roy

- krótkie zebranie informacji

Wymiar fizjologiczny

1. Utlenienie

- prawidłowa wentylacja
- prawidłowa wymiana gazowa
- prawidłowy transport gazów
- prawidłowe mechanizmy

kompensacyjne

2. Odżywianie

- prawidłowy proces trawienia
- prawidłowy stan odżywienia

zgodnie z zapotrzebowaniem
- wyrównany stan metaboliczny

oraz stan odżywienia w sytuacji

zmiennego zapotrzebowania

Wymiar fizjologiczny

3. Wydalanie

- Prawidłowe funkcjonowanie

układu pokarmowego
- prawidłowe wydalanie stolca
- prawidłowe procesy wytwarzania

moczu
- prawidłowe wydalanie moczu
- efektywne mechanizmy

kompensacyjne w sytuacji zaburzeń

w wydalaniu

4. Aktywność i
wypoczynek

- integracja w zakresie poruszania

się
- adekwatne uruchamianie

mechanizmów kompensujących w

sytuacji braku aktywności
- efektywne sposoby realizacji

aktywności i odpoczynku
- prawidłowy sen
- efektywne dostosowanie

środowiska do zmienionych

warunków snu

Wymiar fizjologiczny

5. Ochrona

- zachowana ciągłość skóry
- efektywne mechanizmy

immunologiczne
- prawidłowe procesy związane

z gojeniem się
- odpowiednia ochrona w

przypadku zmian ciągłości

skóry lud odporność

6. Narządy zmysłów

- efektywne procesy

pobudzania
- integracja bodźców

sensorycznych i informacji
- prawidłowa percepcja i

interpretacja bodźca
- efektywne mechanizmy

obronne w przypadku zaburzeń

ze strony narządów zmysłów

Wymiar fizjologiczny

7. Płyny i elektrolity

- zachowana równowaga wodno –

elektrolitowa
- równowaga kwasowo – zasadowa
- efektywny system buforów

8. Funkcje neurologiczne

- prawidłowe procesy pobudzania,

pamięć, uwaga, myślenie,

percepcja, język, planowanie,

reakcja motoryczna
- zintegrowane myślenie i uczucia
- elastyczność i funkcjonalna

sprawność w przypadku starzenia

się, zaburzeń ze strony układu

nerwowego

9. Funkcje

endykronologiczne

- efektywna regulacja hormonalna

(procesów zachodzących w

organizmie, funkcji rozrodczych)
- prawidłowe funkcjonowanie

ujemnego sprzężenia zwrotnego
- prawidłowe cykliczne wydzielanie

hormonów
- efektywne mechanizmy radzenia

sobie ze stresem

Koncepcja siebie

1. „Ja fizyczne”

- pozytywne postrzeganie swojego

ciała
- efektywne funkcjonowanie

seksualne
- integracje rozwoju psychicznego i

fizycznego
- prawidłowe mechanizmy

kompensacyjne w przypadku zmian

fizycznych
-efektywne sposoby radzenia sobie

ze stratą
-Radzenie sobie ze śmiercią

2. „Ja osobowe”

- integracja „ja idealnego” i „ja

realnego”
- efektywne procesy rozwoju

moralnego, etycznego, duchowego
- szacunek do siebie
- efektywne mechanizmy obronne w

sytuacji obawy o siebie

Pełnienie ról społecznych

-efektywne wypełnianie ról
- integracja zachowań instrumentalnych i ekspresyjnych, związanych z

pełnieniem ról
- integracja ról pierwotnych, wtórnych i trzeciorzędowych
- efektywny proces radzenia sobie w sytuacjach zmiany pełnionej roli

Współzależności

- prawidłowy sposób wychowania i wychowywania innych
- wyrównany stan emocjonalny
- adekwatne zachowania w samotności i w relacjach z innymi
-efektywne mechanizmy radzenia sobie z samotnością i izolacją

Analiza przypadku

Chłopak 19 lat mieszkający na peryferiach dużego
miasta w domu jednorodzinnym. Rodzina pełna, ma
młodszą siostrę. Uczeń renomowanego liceum,
bardzo dobry, chce podjąć studia prawnicze. Członek
klubu sportowego piłki nożnej. Dorabia rozwożąc
gazety po osiedlu. Od jakiegoś czasu niepokoi go
spadek masy ciała i słaba wydolność fizyczna
(szczególnie na treningach). Jest senny, wstaje w
nocy, dużo pije i oddaje mocz. Mama się niepokoi
proponuje rezygnację z pracy, bo pewnie jest
przemęczony. Chłopak zauważa na szyi mały czyrak
ale go lekceważy.
Pewnego dnia wraca ze szkoły wcześniej, ma wysoką
temperaturę, pokłada się, sytuacja się nasila, matka
się niepokoi, traci z nim kontakt. Oddech ciężki
charczący, wzywa lekarza. Pacjent przywieziony do
szpitala.

Rozpoznanie wstępne- cukrzyca typ 1 .

Wymiar fizjologiczny

U pacjenta z wstępnym rozpoznaniem cukrzyca typu 1 w

wyniku choroby zostały zaburzone podstawowe systemy

adaptacyjne w wymiarze fizjologicznym:

1.

Zaopatrzenie w tlen

- przy nadmiarze glukozy dochodzi

do zakwaszenia krwi (kwasicy metabolicznej). Organizm
próbuje pozbyć się nadmiaru acetonu przez intensywne
wydalanie z płuca - stąd jest wyczuwalny zapach
acetonu w oddechu. Aby wydalić jak najwięcej acetonu
przez płuca znacznie zwiększa się częstość oddychania.
Przy wzroście poziomu glukozy we krwi dochodzi do
kwasicy ketonowej, której skutkiem jest pobudzenie
ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym co
powoduje szybkie i głębokie oddychanie (oddech
Kussmaula).

Diagnoza: Ciężki, charczący oddech spowodowane kwasicą

metaboliczną

Działania pielęgniarki:
- obserwacja pacjenta w kierunku sposobów oddychania,
- poinformowanie pacjenta o przyjęciu najlepszej pozycji do

oddychania,

- zadbanie o odpowiedni mikroklimat sali,
- podawanie insuliny,
- wyrównanie zaburzeń kwasowo-zasadowych
- edukacja w zakresie wystąpienia objawów hipo- i

hiperglikemii.

2.

Odżywianie

– nadmiar glukozy, który znajduje się we

krwi nie może być wykorzystany przez tkanki z powodu
braku insuliny; organizm zachowuje się zatem
podobnie jak w czasie głodu– zaczynają intensywnie
rozkładać białka i tłuszcze, przez co dochodzi do
powolnego spadku masy ciała.

Diagnoza: Spadek masy ciała spowodowany intensywny

rozkładem białek i tłuszczy

Działania pielęgniarki:
- podanie insuliny,
- kontrola poziomu glikemii,
- wprowadzenie diety uzupełniającej niedobory białka i

tłuszczów,

- nauka pacjenta sposobów wstrzyknięć insuliny oraz

badania poziomu glikemii,

- instruktaż w zakresie prowadzenia dzienniczka

samokontroli,

- edukacja w zakresie diety cukrzycowej, wymienników

węglowodanowych.

 

3. Wydalanie

– jeśli stężenie glukozy we krwi

przekroczy próg nerkowy (zwykle ok. 160-180
mg%) pojawia się glukozuria (cukromocz)
następuje jej wydalenie wraz z moczem, mamy
wtedy do czynienia z wielomoczem (poliurią) –
powyżej 3 l na dobę. Tak duży ubytek wody z
organizmu powoduje odwodnienie.

Diagnoza: Poliuria spowodowana pojawieniem się

cukru w moczu

Działania pielęgniarki:
- podawanie insuliny,
- kontrola diurezy,
- poinformowanie o konieczności przyjmowania

dużych ilości płynów,

- poinformowanie o konieczności przestrzegania

higieny.

4. Aktywność i odpoczynek

- brak insuliny w

organizmie powoduje nadmierny katabolizm i
powstanie kwasicy ketonowej przez co
odczuwalne jest zmęczenie, senność i
dochodzi do spadku wydolności fizycznej.

Diagnoza: Zmęczenie, senność, słaba wydolność

fizyczna spowodowane hiperglikemią

Działania pielęgniarki:
- podanie insuliny,
- zapewnienie odpowiedniej diety,
- edukacja w zakresie odpowiedniej diety,

aktywności fizycznej,

- edukacja w zakresie wystąpienia hipo- i

hiperglikemii,

- zapewnienie pacjentowi sprzyjających warunków

do snu i wypoczynku.

5.    Ochrona

– zwiększona ilość cukru we krwi doprowadza do

zaburzeń troficznych skóry. Skóra wykazuje mała reaktywność,
jednocześnie dużą skłonność do odczynów wysiękowych (np. czyraków).
Dochodzi również do osłabienia odporności, z powodu upośledzenia
funkcji białych krwinek. Wynikiem tego są nawracające zakażenia dróg
moczowych, infekcje zewnętrznych narządów płciowych, słabe gojenie
się ran.

Diagnoza: Zakażenia spowodowane spadkiem odporności

Działania pielęgniarki:
- poinformowanie pacjenta o możliwościach przyjmowania środków
farmakologicznych zwiększających odporność organizmu,
- poinformowanie o szczepieniach ochronnych np. przeciwko grypie
WZW,
- edukacja w zakresie unikania zakażeń.
 

Diagnoza: Czyrak spowodowany zaburzeniami troficznymi skóry

Działania pielęgniarki:
- podawanie leków stosowanych w leczeniu czyraków,
- poinformowanie o przyczynach wystąpienie czyraka,
- edukacja w zakresie przestrzegania higieny, pielęgnacji skóry,
obserwacji zmian na skórze,
- podawanie środków obniżających temperaturę,
- stosowanie zimnych okładów.

 

6. Płyny i elektrolity

- zaburzenia wodno-

elektrolitowe oraz kwasowo-zasadowe
spowodowane wzrostem glukozy we krwi.
Skutkiem czego jest wzmożone pragnienie
połączone z przyjmowaniem nadmiernej ilości
płynów (polidypsja) oraz nadmiernym
wydalaniem moczu (poliurią) i wysoką
temperaturą.

Diagnoza: Zaburzenia wodno-elektrolitowe oraz

kwasowo-zasadowe spowodowane
hiperglikemią

Działania pielęgniarki:
- podanie insuliny,
- podawanie płynów wieloelektrolitowych,
- poinformowanie o nawadnianiu organizmu

drogą doustną,

- kontrola OCŻ.

 

7. Funkcje układu nerwowego

Diagnoza: ograniczony kontakt słowny

spowodowany hiperglikemią

Działania pielęgniarki:
- podanie insuliny,
- wyrównanie poziomu glikemi,
- edukacja w zakresie wystąpienia hipo- i

hiperglikemii.

 

8.

Funkcje endokrynne

- insulina jest hormonem, którego

główną funkcją jest obniżanie glukozy we krwi. Insulina
wytwarzana jest w komórkach beta wysp trzustkowych.
Działanie biologiczne insuliny obejmuje przemianę
węglowodanów, białek i tłuszczów. Całkowity brak
insuliny prowadzi do ciężkich zaburzeń metabolicznych
pod postacią kwasicy ketonowej i śpiączki ketonowej

Diagnoza: Zaburzenia metaboliczne spowodowane nie

wydzielaniem insuliny

Działania pielęgniarki:
- insulinoterapia,
- instruktaż odnośnie wykonywania wstrzyknięć z insuliny oraz

sposobów pomiaru glikemii,

- edukacja w zakresie istoty choroby, powikłań, sposobów

leczenia oraz diety,

- edukacja w zakresie prowadzenia samokontroli,

Aspekt psychologiczny

Pozytywne

Negatywne

Działanie pielęgniarskie

„ ja fizyczne” - chłopiec akceptuje

chorobę, wygląd

swojego ciała
- akceptuje

wszystkie

konsekwencje,

które wiążą się

chorobą

- nie akceptuje

choroby, swojego

wyglądu
- nie zgadza się na

leczenie, bo boi się

zmian w wyglądzie

- edukacja odnośnie

choroby
- umożliwienie

spotkania się chłopca z

jego rówieśnikami

chorymi na cukrzyce
- mobilizacja go do

dbania o swoje ciało, o

swój wygląd

„ ja idealne”

- chłopiec nie

porzuca marzeń

mimo choroby
- dąży do tego aby

dostać się na studia
- chłopiec pracuje

aby mieć pieniądze

na swoje wydatki
- chłopiec angażuje

się w życie rodzinne

i koleżeńskie

- nie akceptuje

swojej choroby
- porzuca swoje

marzenia
- nastawia się

negatywnie do

swojej przyszłości
- zamyka się w

sobie ze swoimi

problemami

- edukacja odnośnie

choroby
- rozmowa z

psychologiem
- możliwość spotkania

się z chorymi

rówieśnikami
- mobilizacja do

spełnienia marzeń

Pozytywne

Negatywne

Działanie

pielęgniarskie

„ ja racjonalne” - działania

zmierzające do

utrzymania

cukrzycy na

optymalnym

poziomie
- chłopiec nie

poddaje się

chorobie,

kontynuuje

działania

zmierzające do

osiągnięcia swoich

celów

- chłopiec poddaje

się chorobie
- następują

powikłania
- nie potrafi, nie

chce kontrolować

choroby

- edukacja odnośnie

choroby
- rozmowa z

psychologiem
- możliwość spotkania

się z chorymi

rówieśnikami
- mobilizacja do walki

z chorobą

„ ja moralno-

etyczno-

duchowe”

- pozytywna

samoocena mimo

choroby
- system wartości

ma taki sam jak

przed chorobą

- negatywna

samoocena
- system wartości

się zmienia przez

co choroba

dominuje w jego

życiu (skupienie

się tylko na

chorobie)

- mobilizacja do walki

z chorobą
- rozmowa z

psychologiem
- mobilizacja do zmian

patrzenia na chorobę
- edukacja odnośnie

choroby
- rozmowa z

rówieśnikami chorymi

na cukrzyce

Pełnienie ról oraz

współzależność

Rola

społeczna

Relacje

międzyludzkie

Adaptacja

pozytywna

Adaptacja

negatywna

Działanie

pielęgniarki

Syn

Syn – rodzice

nie następuje

zmiana w

relacjach

między synem

a rodzicami

- izolacja od

rodziny,

zamknięcie w

sobie
- dziecko nie

pozwala

rodzicom na

pomoc,

nadmierna

chęć bycia

niezależnym
- obwinia

rodziców o

swoją chorobę
- oczekuje

przywilejów w

związku ze

swoją

chorobą,

manipuluje

rodzicami

- edukacja

rodziny w

zakresie

choroby,

instruktaż w

zakresie

pomiaru

glikemii,

podawania

insuliny, diety
- zapoznanie

rodziny z

osobami

chorymi na

cukrzycę
-

skontaktowani

e rodziny z

psychoterapeu

tą

Rola

społeczna

Relacje

międzyludzkie

Adaptacja

pozytywna

Adaptacja

negatywna

Działanie

pielęgniarki

Syn

Rodzice - syn

- rodzice

aktywnie

uczestniczą w

życiu dziecka

(zdobywają

wiedzę na

temat choroby,

wspierają

emocjonalnie,

pomagają przy

podawaniu

insuliny i

mierzeniu

poziomu

cukru)
- pomagają

dziecku

zmienić tryb

życia i

nastawienie

do choroby

- rodzice

odrzucają

dziecko,

izolują je od

siebie
- traktują

chorobę

dziecka jako

karę
- rodzice nie

posiadają

wiedzy na

temat choroby

i nie wykazują

chęci jej

posiadania
- rodzice nie

przyjmują do

wiadomości że

ich dziecko

jest chore

-

uświadomieni

e rodzinie że

choroba nie

jest „końcem

świata” ani

karą

Rola

społeczna

Relacje

międzyludzkie

Adaptacja

pozytywna

Adaptacja

negatywna

Działanie

pielęgniarki

Brat

Brat – siostra
Siostra - brat

- siostra

akceptuje

chorobę brata

i pomaga mu

przy

wykonywaniu

zabiegów
- wsparcie

między

rodzeństwem

- agresywne

zachowanie

między

rodzeństwem
- rywalizacja o

względy

rodziców
- izolacja od

siebie

-edukacja

siostry
- rozmowa z

psychologiem
-

zaproponowan

ie wspólnego

spędzania

czasu

Rola

społeczna

Relacje

międzyludzkie

Adaptacja

pozytywna

Adaptacja

negatywna

Działanie

pielęgniarki

Uczeń

Uczeń –

nauczyciele

- udział w

zajęciach

mimo choroby

- poddanie się

chorobie
- nie

udzielanie się

w życiu klasy
- niechęć do

dalszej

kontynuacji

nauki

- rozmowa z

psychologiem,

pedagogiem

szkolnym
- zachęcenie

do

zdobywania

wiedzy

Nauczyciele -

uczeń

- nauczyciele

akceptują

chorobę

chłopca
- pomagają,

wspierają

-

dyskryminacja

chorego

ucznia
- zbytnie

przywileje

związane z

chorobą

- przekazanie

informacji

nauczycielom

o istocie

choroby
- zachęcenie

nauczycieli do

angażowania

chłopca do

zajęć

dodatkowych

Rola

społeczna

Relacje

międzyludzkie

Adaptacja

pozytywna

Adaptacja

negatywna

Działanie

pielęgniarki

Kolega

Chłopak –

koledzy

- dobre

kontakty z

kolegami

mimo choroby

- izolacja od

kolegów
- poddanie się

w życie

koleżeńskie
- zerwanie

więzi ze

zdrowymi

rówieśnikami

- rozmowa z

psychologiem
- angażowanie

się w życie

rówieśnicze

Koledzy -

chłopak

- koledzy

akceptują

chorobę

chłopca
- pomagają,

wspierają

- nie

akceptacja/

odrzucenie z

grupy

rówieśniczej

-

zorganizowani

e przez

pielęgniarkę

spotkania z

klasą

Rola

społeczna

Relacje

międzyludzkie

Adaptacja

pozytywna

Adaptacja

negatywna

Działanie

pielęgniarki

Sportowiec Chłopak –

sportowcy

- dobry

kontakt z

drużyną
Nadal

pozostanie

sportowcem

mimo choroby

- izolacja od

drużyny
- rezygnacja z

udziału w

zajęciach

sportowych

- rozmowa z

psychologiem,

trenerem,

lekarzem

drużyny

Sportowcy -

chłopak

- pomoc,

akceptacja i

wsparcie

kolegów

- strach przed

chorobą
-

nieakceptowa

nie choroby

kolegi z

drużyny
- „słaby

element

drużyny” tak

go nazywają

- edukacja w

zakresie istoty

choroby: jak

zauważać

pierwsze

objawy

hipoglikemii

Rola

społeczna

Relacje

międzyludzkie

Adaptacja

pozytywna

Adaptacja

negatywna

Działanie

pielęgniarki

Pracowni

k

Chłopiec –

pracodawca

- chłopiec

kontynuuje

prace

- chłopiec

rezygnuje z

pracy

- rozmowa z

psychologiem,

pracodawcą,

lekarzem

Pracodawca -

chłopiec

- pomimo

choroby

pracodawca

zgadza się na

pracę

chłopca u

niego

- pracodawca

zwalnia

chłopca

dowiedziawsz

y się o

chorobie
- pracodawca

boi się

zatrudnić

osoby które

są chore

- rozmowa z

pracodawcą na

temat istoty

choroby
- wyjaśnienie

mu, że cukrzyca

nie jest żadnym

przeciwwskaza

niem do

wykonywania

pracy

Bibliografia

1.

Górajek-Jóźwik J., Ciechaniewicz W.,
Filozofia i teorie pielęgniarstwa, wyd.
Czelej, Lublin 2007.

2.

Poznańska S., Płaszewska-Żywko L.,
Wybrane modele pielęgniarstwa, wyd.
UJ, Kraków 2001.

3.

Ślusarska B., Zarzycka D., Podstawy
pielęgniarstwa Tom I, Założenia
teoretyczne, wyd. Czelej, Lublin 2004.

Dziękujemy 