Czasowy oraz kwotowy zakres ochrony

ubezpieczeniowej w świetle

znowelizowanych przepisów kodeksu

cywilnego o umowie ubezpieczenia

Małgorzata

Serwach

Mikołajki 2007

Jeszcze do niedawna zasadnicze

znaczenie przyznawano:

•

Problematyce

przedmiotowego

zakresu

umowy

ubezpieczenia OC

– wskazując na konieczność objęcia

ochroną ubezpieczeniową zarówno odpowiedzialności z

tytułu czynów niedozwolonych, jak i odpowiedzialności

za

niewykonanie

lub

nienależyte

wykonanie

zobowiązania (obecnie art. 9 oraz art. 11 ub. obow.)

•

Klauzulom

wyłączającym

lub

ograniczającym

odpowiedzialność

ubezpieczyciela

,

granicom

ich

zastosowania oraz sposobom interpretacji (wyrażenie

expressis verbis wykładni in dubio contra proferentem

oraz wprowadzenie dodatkowych środków ochrony

ubezpieczającego jako słabszej strony umowy)

W chwili obecnej coraz większego znaczenia

nabierają:

• pojęcie

wypadku

ubezpieczeniowego

oraz

związanych z jego określeniem czasowych granic
ochrony ubezpieczeniowej,

• oznaczenie wysokości sumy gwarancyjnej oraz

trybu likwidacji szkody

w sytuacji, gdy wysokość

sumy gwarancyjnej nie wystarcza na zaspokojenie
roszczeń wszystkich osób poszkodowanych. Inną
kwestię stanowi możliwość

podwyższenia sumy

gwarancyjnej

w oparciu o klauzulę rebus sic

stantibus lub reguły waloryzacji sądowej.

Pojęcie wypadku ubezpieczeniowego jako zdarzenia,

którego wystąpienie rodzi obowiązek wypłaty świadczenia
ubezpieczeniowego

nie zostało zdefiniowane

ani w przepisach

kodeksu cywilnego ani w unormowaniach żadnej z czterech
ustaw ubezpieczeniowych.

• Zgodnie z treścią art. 822 § 2 k.c. – jeżeli strony nie umówiły

się inaczej umowa ubezpieczenia odpowiedzialności

cywilnej

obejmuje szkody

, o jakich mowa w § 1,

będące

następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które

miało miejsce w okresie ubezpieczenia.

• Art. 822 § 3 k.c. –

strony mogą postanowić, że umowa

będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub

zgłoszone w okresie ubezpieczenia.

We wcześniejszej wersji

nowelizacji dodana była dalsza część zdania: będące

następstwem zdarzeń, które miały miejsce przed

zawarciem umowy ubezpieczenia, jeżeli w razie, gdy w

chwili zawierania umowy ich skutki nie były znane żadnej ze

stron, pomimo zachowania przez nie należytej staranności.

Przyznana stronom stosunku ubezpieczenia

wolność kontraktowa, znajdująca uzasadnienie w
zasadzie swobody umów, zostaje w znacznym
stopniu

ograniczona

w

ubezpieczeniach

obowiązkowych.

Zgodnie z treścią znowelizowanego

art. 9a ustawy

o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK

umowa

ubezpieczenia

obowiązkowego

odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody (…)

będące następstwem zdarzenia, które miało

miejsce w okresie ubezpieczenia.

Sformułowanie cytowanego przepisu wyraźnie

nawiązuje do

act committed

jako koncepcji

wprowadzającej najdłuższy w czasie zakres

ochrony ubezpieczeniowej i z tego punktu

widzenia traktowanej jako najkorzystniejszej dla

potencjalnych poszkodowanych.

Proklamowana

w

obowiązkowych

ubezpieczeniach OC idea szczególnej ochrony
poszkodowanego

doznaje

szczególnego

wzmocnienia w świetle nowego

art. 442¹ k.c

.

Zgodnie z jego treścią, jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub

występku,

roszczenie

o

naprawienie

szkody

ulega

przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia

przestępstwa

bez względu na to, kiedy poszkodowany

dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej

naprawienia.
W razie wyrządzenia

szkody na osobie

, przedawnienie nie

może skończyć się wcześniej niż

z upływem lat trzech od

dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i

osobie obowiązanej do jej naprawienia

(§ 3).

Termin ten może jednak ulec wydłużeniu ze względu na

postanowienia § 4 proponowanego przepisu. Z jego brzmienia

wynika, że przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o

naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się

wcześniej niż

z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią

pełnoletności.

Dyspozytywny

charakter

regulacji

kodeksowych

pozwala stronom umowy ubezpieczenia OC na swobodne
ukształtowanie

łączące

je

stosunku

prawnego,

ale

jednocześnie stwarza szereg zagrożeń dla

ubezpieczającego

,

ubezpieczyciela oraz

pośredników (brokerów)

• Obowiązki po stronie brokerów ubezpieczeniowych

(art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy o pośrednictwie
ubezpieczeniowym,

art.

20

dyrektywy

nr

2002/92/WE).

• Praktyczne konsekwencje wyboru odpowiedniego

triggers. Zalety oraz wady każdej konstrukcji.

• Zagrożenia związane z wyborem nieprawidłowego

triggers oraz możliwości ich uniknięcia. Negatywne
skutki dla ubezpieczającego oraz jego brokera.

Obowiązki

brokerów

ubezpieczeniowych

- Obowiązek dokonania

rzetelnej analizy

ofert w

liczbie wystarczającej do dokonania rekomendacji

najwłaściwszej umowy ubezpieczenia,

- Niedochowanie obowiązków przez brokera może

prowadzić do

odpowiedzialności wobec osoby

poszukującej ochrony ubezpieczeniowej za powstałą

szkodę

(niewłaściwy zakres/brak ochrony),

- Decydujące może być również, czy nienależyte

wykonanie czynności brokerskich było wynikiem

niedbalstwa zwykłego czy rażącego (

regres

ubezpieczeniowy – art. 11 ust. 3 ub. obow.)

A. Okoliczności, na które broker

ubezpieczeniowy powinien zwracać uwagę:

• Dokonując wyboru najkorzystniejszej oferty ubezpieczeniowej szczególną uwagę

należy zwrócić na

profil czy też rodzaj prowadzonej działalności zawodowej lub

gospodarczej (rodzaju szkód czy kręgu potencjalnych poszkodowanych)

. Inaczej

może przebiegać proces powstawania szkody zbiorowej, szkody w serii czy szkody

ewolucyjnej,

• Act committed - nie powinien być wybierany przez te podmioty, których działalność

może prowadzić do powstania szkody, na którą może się składać szereg różnych

przyczyn, nierzadko rozciągniętych w czasie (odpowiedzialność za produkt),

• Loss occurrence - wydaje się on mało przydatny przy poszukiwaniu odpowiedniego

rozwiązania dla podmiotu, którego działalność może prowadzić do powstania

szkody w środowisku lub szkody na osobie związanej z wystąpieniem choroby

zawodowej lub polegającej na wywołaniu rozstroju zdrowia,

• Loss manifestation stanowi natomiast swoiste remedium we wszystkich sytuacjach,

w których – ze względu na ewolucyjny charakter szkody - nie może być

zastosowane loss occurrence,

• Claims made – chroni przed konkretnymi roszczeniami osób trzecich, a nie

abstrakcyjnie ujmowaną odpowiedzialnością za szkodę

Sytuacje szczególne:

• Może się zdarzyć, że ubezpieczający dopuścił się zawinionego działania,

rodzącego jego odpowiedzialność, a następnie nie zapobiegł zwiększeniu się

rozmiarów szkody. Jego zaniechanie nie jest samodzielnym zdarzeniem

przyczynowym”, chyba że istniał szczególny obowiązek działania po jego

stronie

• Dodatkowe wątpliwości, w przypadku odpowiedzialności za niewykonanie lub

nienależyte wykonanie zobowiązania (zwłoka w jednym okresie

ubezpieczenia, niewykonanie zobowiązania w kolejnym).

• W niektórych przypadkach szkoda może mieć hipotetyczny charakter, np.

utrata zysku, podobnie definicja roszczenia (pisemne żądanie wyrażające

zamiar tej osoby przypisania ubezpieczonemu odpowiedzialności,

zawiadomienie o zaistniałym uchybieniu lub żądanie wynagrodzenia szkody)

• klauzula seryjnych roszczeń

precyzuje datę wypadku oraz wprowadza

zasadę tzw. cofnięcia w czasie (roll back

). Zgodnie z jego treścią wszystkie

szkody wynikające z tej samej przyczyny uważa się za jeden wypadek, który

zrealizował się w chwili wystąpienia pierwszej szkody, np. wada produktu w

czasie kilku miesięcy wyrządziła różne szkody różnym osobom.

Szkody w serii

(1) okres ubezpieczenia 2000 – 2001 – pierwsza szkoda w serii

(2) okres ubezpieczenia 2002 – 2003 oraz 2004 – 2005 kolejne

szkody wynikające z tej samej przyczyny, niekoniecznie z tego

samego zdarzenia

(3) odpowiedzialność ubezpieczyciela, który udzielał ochrony (1)

dotyczy całej serii szkód w granicach sumy gwarancyjnej. Jeżeli

umowa obejmuje okres ubezpieczenia (2) nie występuje

odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń do żadnej ze szkód

zaliczanych do danej serii

(4) dopuszczalne jest wprowadzenie innej definicji wypadku niż

wystąpienie szkody. Wówczas do oceny odpowiedzialności

ubezpieczyciela za wszystkie szkody w serii stosuje się

postanowienia umowy obowiązującej w chwili, w której zaistniał

element czasowy rozpoczynający serię zgodnie z definicją

wypadku.

B. Okoliczności, na które broker

ubezpieczeniowy musi zwracać uwagę

:

• Zasadniczym obowiązkiem brokera będzie również

zapoznanie

się z treścią poprzednio obowiązujących umów ubezpieczenia

OC

w tym celu, aby zapewnić ubezpieczającemu ciągłość ochrony.

• obowiązek ten dotyczy nie tylko samej polisy ubezpieczenia OC,

ale też

postanowień OWU

na podstawie, których określona

umowa została zawarta.

• Obowiązkiem brokera będzie również

badanie poprzednich

okresów ubezpieczenia

, warunków zawieranych umów oraz

zakresu „potencjalnej szkodowości” (ubezpieczający mógł

rozszerzyć lub zawęzić zakres prowadzonej działalności).

”Przeszłość ubezpieczeniowa” konkretnego podmiotu może mieć

zasadnicze znaczenie dla jego „przyszłości w tym zakresie”.

Zagrożenia związane z wyborem nieprawidłowego

triggers oraz praktyczne możliwości ich uniknięcia

• Pełna dowolność w wyborze triggers może prowadzić

do

braku ochrony

pomimo sukcesywnego zawierania

umów ubezpieczenia OC,

• Możliwa jest również sytuacja przeciwna, gdy dwa

lub nawet więcej zakładów ubezpieczeń będzie

obciążonych obowiązkiem naprawienia szkody,

• Może

się

zdarzyć,

że

dokonując

wyboru

najkorzystniejszej oferty ubezpieczeniowej, broker

będzie w stanie zapewnić ubezpieczającemu

ciągłość

ochrony pomimo istnienia formalnych przerw w

ubezpieczeniu.

Żaden ubezpieczyciel nie będzie

zobowiązany do wypłaty świadczenia:

• W pierwszym roku ubezpieczenia, w którym doszło

do

wadliwego

działania

lub

zaniechania

ubezpieczonego sprawcy, podmiot ten zawarł

umowę na podstawie loss occurence.

• W kolejnym okresie miało miejsce ujawnienie się

szkody, lecz ubezpieczający miał polisę claims made.

• W chwili, gdy poszkodowany faktycznie wystąpił ze

swoim

roszczeniem

odszkodowawczym,

ubezpieczający nawiązał stosunek ubezpieczenia OC

na podstawie act committed lub powrócił do klauzuli

loss occurrence

Więcej jeden ubezpieczyciel teoretycznie

rzecz biorąc może być zobowiązany do

wypłaty świadczenia:

•

W czasie obowiązywania pierwszej z nich, opartej na act

commited miało miejsce wadliwe działanie lub

zaniechanie sprawcy szkody,

•

W chwili ujawnienia się szkody ubezpieczyciel stosował

kryterium loss manifestation,

•

Poszkodowany

wystąpił

z

roszczeniem

odszkodowawczym dopiero pod rządami trzeciej umowy

ubezpieczenia OC odwołującej się do claims made

•

Czy w takiej sytuacji w drodze analogii można stosować

zasady podwójnego ubezpieczenia ? (art. 824¹ k.c.).

Dodatkowe postanowienie umowne

nazywane niekiedy sunset clause

• (1) wariant podstawowy – w okresie ubezpieczenia

poszkodowany zgłosił swoje roszczenia, które również

wynikały z naruszeń czy zdarzeń, występujących w okresie

ubezpieczenia,

• (2) ubezpieczenie „wsteczne” inaczej uprzednie – obejmuje

swoim zakresem roszczenia zgłoszone w trakcie

obowiązywania umowy będące następstwem zdarzeń,

które miały miejsce w pewnym z góry określonym czasie

przed jej zawarciem,

• (3) ubezpieczenie następcze – ubezpieczycie odpowiada za

zdarzenia popełnione w czasie ubezpieczenia, jeżeli

poszkodowany wystąpił z roszczeniem odszkodowawczym

w

określonym

terminie

od

zakończenia

okresu

ubezpieczenia

Zagrożenia wynikające pośrednio z

transferu usług ubezpieczeniowych oraz ze
swobody rynku ubezpieczeniowego

:

• Polski przedsiębiorca prowadzi działalność w Polsce

oraz innym kraju Unii Europejskiej,

• Wchodzi w kooperację z zagranicznym przedsiębiorcą,

• Dokonuje wyboru OWU polskiego ubezpieczyciela, w

kolejnym roku zawiera umowę ubezpieczenia OC z

zagranicznym zakładem ubezpieczeń,

• Wybór prawa właściwego dla umowy ubezpieczenia OC

• Odpowiedzialność in solidum więcej niż jednego

zakładu ubezpieczeń, kwestia rozliczeń regresowych

Triggers a bezwzględnie obowiązujące przepisy

dotyczące przedawnienia roszczeń

• Skreślenie § 2 art. 819 k.c.

• poszkodowany odwołuje się do odpowiednich

przepisów prawa (art. 819 § 3 k.c.), z drugiej

strony – do postanowień konkretnej umowy

ubezpieczenia OC, które pozostają w wyraźnej

sprzeczności z powołanym unormowaniem,

• powstanie szkody, jej ujawnienie się lub zgłoszenie

roszczenia przez poszkodowanego w okresie

ubezpieczenia jako

warunek sine qua non

powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń

.

Możliwość wyczerpania się wysokości

sumy gwarancyjnej:

• Kilka lub kilkanaście lat wypłaty świadczenia (np. renty),

duża ilość osób poszkodowanych, wysokość sumy
gwarancyjnej,

które

w

poprzednio

obowiązujących

przepisach wykonawczych były znacznie niższe,

• Wzrost świadomości osób poszkodowanych, podnoszących

coraz wyższe roszczenia, szkody o charakterze masowym
lub katastroficznym

• Suma gwarancyjna może zostać wyczerpana zarówno po

pewnym czasie, jak i w chwili wypadku może być wiadome,
że jej wysokość nie wystarczy na zaspokojenie wszystkich
roszczeń (hala targowa w Katowicach, kopalnia Halemba).

Definicje wypadku – praktyczne przykłady

• pisemne roszczenie skierowane po raz pierwszy przeciwko Ubezpieczonemu w

okresie ubezpieczenia lub w okresie dodatkowym (wskazanym w umowie), z tytułu

nieprawidłowych działań mających miejsce po dacie początkowej

• pisemne roszczenie o naprawienie szkód majątkowych wniesione w okresie

ubezpieczenia lub w ciągu kolejnych 36 miesięcy po jej rozwiązaniu, z tytułu

uchybień popełnionych w okresie ubezpieczenia; wyłączone szkody, które mogą być

pokryte z innej ważnej umowy ubezpieczenia

• czynność zawodowa wykonana lub zaniechana w okresie ubezpieczenia, wszystkie

czynności wynikające z tej samej czynności uważa się za jeden wypadek, za datę

zaniechania uznaje się ostatnią w danych okolicznościach chwilę, w której osoba

objęta ubezpieczeniem mogła podjąć działanie zapobiegające wystąpieniu szkody,

wyłączenie skutków uchybień, o których popełnieniu ubezpieczony wiedział w chwili

zawierania umowy ubezpieczenia; wyłączone szkody, które mogą być pokryte z innej

umowy ubezpieczenia zawartej na inny okres

• roszczenie podniesione wobec Ubezpieczonego po raz pierwszy w okresie

ubezpieczenia lub w okresie dodatkowym i zgłoszone na piśmie zgodnie z OWU, o ile

zarzuca Ubezpieczonemu dopuszczenie się nieprawidłowego działania po dacie

początkowej; okres dodatkowy – 36 miesięcy kolejno następujących bezpośrednio po

wygaśnięciu polisy na skutek braku jej odnowienia, pod warunkiem niezawarcia na

ten okres umowy z innym ubezpieczycielem; wyłączenie szkód, które mogą być

pokryte z innej umowy ubezpieczenia zawartej na inny okres

• dodatkowy wymóg dla okresu dodatkowego niezalegania z płatnością składki w dniu

wygaśnięcia polisy i braku transakcji; wyłączenie szkód, które mogą być pokryte z

innej umowy ubezpieczenia zawartej na inny okres