OPROGRAMOWANIE KOMPUTERÓW

• Program
• Klasyfikacja oprogramowania
• Oprogramowanie systemowe
• Oprogramowanie użytkowe

Program

Do prawidłowego i pełnego funkcjonowania systemu komputerowego niezbędne jest odpowiednie

oprogramowanie, na które składają się najczęściej różne programy komputerowe.

 

Program to zbiór instrukcji sterujących działaniem komputera, zbudowany w celu zrealizowania przez

komputer określonego zadania. Oprogramowanie występuje w dwóch postaciach:

• źródłowej, która powstaje w trakcie programowania, umożliwia modyfikację i rozbudowę programu

• wykonywalnej (tzw. kodu maszynowego), która jest przeznaczona do wykonywania przez

komputery, a efekty jego działania obserwuje użytkownik w postaci wydruków, obrazów na

monitorze, zmian w danych, itp.

• Kod źródłowy (source code) to treść programu zapisana w pewnym języku programowania,

zazwyczaj jako tekst, w postaci czytelnej dla człowieka używającego odpowiedniego środowiska

programistycznego. W takiej postaci program jest zrozumiały dla człowieka (programisty znającego

dany język programowania) jednakże bezpośrednio nie może być użyty i wykonany przez komputer.

Języki programowania są językami sztucznymi, powstałymi po

to,

by

w

zrozumiały

sposób

przekazywać

polecenia

komputerowi.

Kod źródłowy jest przetwarzany przez translator

(kompilator) na kod maszynowy zrozumiały dla (procesora)

komputer lub jest analizowany i wykonywany przez specjalny

program zwany interpreterem.

 

Właściwości

współczesnego

oprogramowania

komputerowego:

graficzny interfejs użytkownika – stanowi tą część

programu, która odpowiada za komunikację z użytkownikiem.

Użytkownik wybiera za pomocą myszy odpowiedni przycisk na

ekranie. Głównym elementem interfejsów graficznych jest

zarządca okien (window manager) przydzielający na ekranie

bloki zwane oknami i przechowujący informacje. Szybkość pracy

z tym interfejsem jest znacznie większa, niż w przypadku

interfejsu tekstowego (wykorzystywanego np. w systemie

DOS)

obiektowość – to architektura programu komputerowego, w

której dane podlegające przetwarzaniu są obiektami należącymi

do określonej klasy. Na przykład w programie graficznym istnieje

klasa obiektów rysunek , a jej obiektami są wszelkie rysunki

przetwarzane przez program. Obiekty tworzą hierarchię, np.:

obiekt rysunek składa się z obiektów linie, każdy obiekt może

być wyposażony w metody, czyli funkcje przetwarzające dany

obiekt (np.: linii może być przyporządkowana metoda zmień-

kolor-linii).

Obiektowość występuje obecnie we wszelkiego rodzaju

programach, umożliwiając przede wszystkim integrację danych

różnych typów, takich jak: tekst, grafika, dźwięk, animacja.

Najbardziej znanym mechanizmem obiektowości jest OLE (Object

Linking and Embendding – łączenie i osadzanie obiektów) firmy

Microsoft, stosowany w systemie operacyjnym Windows.

 

 
 
 
 
 

multimedialność – należy ją rozumieć jako możliwość połączenia

różnych sposobów przekazywania informacji w jednym przekazie.

Programy multimedialne dysponują zaawansowaną grafiką,

animacją

oraz

dźwiękiem.

Przykładem

stosowania

multimedialności są gry komputerowe, programy edukacyjne

(nauka języków obcych, encyklopedie a nawet programy biurowe,

w których komunikaty podawane są dźwiękiem.

Klasyfikacja oprogramowania
 

W miarę postępów technologii informatycznych rozwijały się różne typy programów

komputerowych, których klasyfikacja nastręcza wciąż poważnych trudności. Jedne

grupy programów szybko się rozwijają, a inne znikają z rynku. Często funkcje

realizowane przez poszczególne grupy programów przenikają się wzajemnie przez

co utrudniają spójną klasyfikację.

Na rys. 1 przedstawiono podział oprogramowania biorąc pod uwagę podstawowe

funkcje programu istotne z punktu widzenia zastosowań ekonomicznych.

Oprogramowanie komputerów podzielono na dwie zasadnicze grupy: 

• oprogramowanie systemowe

• oprogramowanie użytkowe

 

Oprogramowanie systemowe

Umożliwia i ułatwia organizację prac systemu komputerowego. Do oprogramowania

systemowego zaliczamy:

A.

Systemy operacyjne – najważniejszą grupę w oprogramowaniu systemowym stanowią systemy

operacyjne. Są niezbędne do uruchamiania i prawidłowego działania systemu komputerowego

nadzorując pracę wszystkich uruchomionych programów oraz urządzeń komputerowych.

Podstawowe zadania systemu operacyjnego to:

• zarządzanie zasobami sprzętowymi (optymalizacja wykorzystania urządzeń wchodzących w

skład systemu komputerowego oraz sterowanie nimi

• zarządzanie zasobami plikowymi ( obsługa systemu plików, czyli logicznie uporządkowanych

struktur danych umieszczonych w pamięci zewnętrznej, np.: na dysku twardym

• uruchamianie i udostępnianie użytkownikom aplikacji (przydzielanie programom użytkowym

mocy obliczeniowej procesora, pamięci operacyjnej, itp.)

• Systemy operacyjne składają się z dwóch głównych elementów: interpretera poleceń i

jądra

- Interpreter poleceń – określany jest jako powłoka systemu

operacyjnego (shell) i jego zadaniem jest umożliwienie

komunikacji między użytkownikiem a maszyną, najczęściej jest to

interfejs graficzny użytkownika. Jądro (kernel) to wewnętrzna

część systemu operacyjnego, która zawiera podstawową

funkcjonalność wymaganą w konkretnej instalacji. W skład jądra

wchodzą : zarządca plików (file manager),programy obsługi

(sterowniki)urządzeń (device driver) i zarządca pamięci

(memory manager).

 

Współczesne

systemy

operacyjne

charakteryzują

się

następującymi cechami:

- wielozdaniowość – możliwość wykonywania przez jednego

użytkownika naraz więcej, niż jednego programu. Umożliwia to

jednoczesną pracę z różnymi aplikacjami w tle, a szczególnie

wtedy, gdy pewne zadania są czasochłonne,

- wielodostęp (wielostanowiskowość) – możliwość jednoczesnej

pracy wielu użytkowników z jednym systemem komputerowym.

Wymaga istnienia sieci komputerowej, w której komputer

centralny, czy serwer jest połączony z końcówkami sieci, czyli

terminalami lub komputerami typu PC,

 

 

- ochrona danych – zespół właściwości systemu

operacyjnego,

które

zapewniają

jego

stabilność

(odporność

na

awarie

sprzętu

i

błędy

w

oprogramowaniu) oraz autoryzowanie dostępu do

danych (ograniczanie praw użytkowników do zasobów

systemu komputerowego wg zasad przyjętych w danej

instytucji.

Wśród najpopularniejszych systemów operacyjnych dla

komputerów typu PC należy wymienić rodzinę systemów

operacyjnych Windows (XP, 2003, Vista) oraz system

Linux będący odmianą systemu operacyjnego UNIX.

Istnieją także systemy operacyjne przeznaczone do

systemów mobilnych, np: Symbian, MS Windows Mobile.

B. programy pomocnicze – rozszerzają i usprawniają funkcje

udostępniane przez system operacyjny. Wśród tych

programów wyróżnić można:

1. - nakładki na systemy operacyjne – są to proste

programy, które ułatwiają korzystanie z podstawowych funkcji

systemu operacyjnego, np.: program Total Commander w

przejrzysty sposób wyświetla zawartość dysków komputera,

2. – programy diagnostyczne, testowe i naprawcze –

służą do badania składników systemu komputerowego w celu

określenia ich wydajności lub wykrycie ewentualnych usterek

konfiguracji lub wadliwego działania. Niektóre z nich potrafią

usuwać wykryte błędy zapisu plików na dyskach. Funkcją taką

dysponują np.: program scandisk (lub CHKDSK) i pakiet Norton

Utilities,

 

3. – programy antywirusowe i zapory ogniowe (firewall) służą

do wykrywania oraz niszczenia wirusów i trojanów komputerowych

oraz do zapobiegania atakom zewnętrznym dokonywanym na

komputer podłączony do sieci, np.: (Norton Antivir, Arcavir, Avast,

Sementec),

 

4. – archiwizery – zadaniem ich jest kompresja plików i ich

łączenie w większe zbiory zwane archiwami. Stosuje się je przede

wszystkim do przechowywania zapasowych kopii danych i

programów, np.: WinArj, WinZap,

5. - przeglądarki internetowe – to programy umożliwiające

oglądanie stron WWW w sieci Internet (np.: MS Internet Explorer,

Opera, Firefox)

 

 

C.

systemy

programowania

–

służą

do

tworzenia

oprogramowania komputerowego. Składają się zwykle z dwóch

elementów:

• języka programowania
• kompilatora tego języka – czyli programu, który tłumaczy kod

zrozumiały dla programisty na kod maszynowy – zrozumiały dla

mikroprocesora komputera.

Wyróżnia się kilka generacji języków programowania:

C1. I generacja – to kod maszynowy, czyli ciąg zer i jedynek

stanowiący binarny zapis funkcji mikroprocesora wraz z ich

parametrami. Kod maszynowy jest zrozumiały dla mikroprocesora,

jest jednak nieprzejrzysty dla programisty,

 

C2. II generacja – to języki zwane asemblerami, w których funkcje

mikroprocesora są kodyfikowane (zapisywane) za pomocą tzw.

mnemoników, np.: komenda ADD A B spowodowałaby dodanie

zmiennej A do B i umieszczenie wyniku w zmiennej A. Asemblery jako

języki niskiego poziomu słabo nadają się tworzenia oprogramowania

użytkowego, wykorzystuje się je zazwyczaj do tworzenia elementów

oprogramowania systemowego,

C3. III generacja – to najliczniejsza grupa języków programowania.

Oferują one programistom takie udogodnienia jak proceduralność,

czyli możliwość jednokrotnego zaprogramowania rozbudowanych

procedur, a następnie wielokrotnego odwoływania się do nich w

programie. Niektóre języki III generacji to języki obiektowe,

umożliwiające tworzenie aplikacji obiektowych, co istotnie wpływa na

funkcjonalność

produktu

programowego.

Przykładowe

języki

programowania C, C++, Pascal, Delphi, Basic, Cobol, Java,

 

 
 

C4. IV generacja ( 4 GL – Fourth Generation Language) – to

zaawansowane technologicznie systemy programowania, które

jakby „ukrywają” przed programistą stopień skomplikowania

tworzonej aplikacji. Oferują możliwość szybkiego tworzenia

oprogramowania

za

cenę

małej

elastyczności

języka

programowania. Wykorzystywane są w tzw. zintegrowanym

środowisku

programistycznym

(Integrated

Development

Environment – IDE)

Przykładowo język programowania Delphi w tym środowisku

wyposażony jest w takie elementy jak:

- menu główne i paski narzędzi (podobnie jak w Windows)

- paletę komponentów wizualnych

- projekt formularzy

- edytor kodu

- podgląd drzewa obiektów

- inspektor obiektów

Oprogramowanie użytkowe

Jest to zbiór programów komputerowych, których celem jest realizowanie

określonych zadań użytkownika.

W ramach tego oprogramowania można wyróżnić:

• programy narzędziowe

• programy użytkowe

Programy narzędziowe służą do operowania na zbiorach danych określonego

formatu:

(1) edytory tekstu – służą do tworzenia i edycji dokumentów tekstowych, które

mogą również zawierać takie obiekty jak: tabele, ramki, rysunki, a nawet animację i

dźwięk np.: MS Word,

Open Office. org, Word Perfect. Wyróżnić należy klasę edytorów tekstu

przeznaczonych do tworzenia profesjonalnych publikacji tekstowo-graficznych klasy

DTP – Desktop Publishing. Najbardziej znane aplikacje to Adobe Page Marker, MS

Publisher, Ventura,

 

 

(2) arkusze kalkulacyjne – są to programy wspomagające

przetwarzanie dużych zestawów danych zorganizowanych w

formie tabeli np.: MS Excel, Open Office.org. Calc, Quattro Pro,

(3) systemy zarządzania bazami danych SZBD – to programy

umożliwiające tworzenie uporządkowanych zbiorów danych i

wykonywanie na nich operacji.

Typowe operacje wykonywane przez SZBD
• tworzenie struktury bazy danych (rekordów),
• dodawanie rekordów czyli wprowadzanie danych do wcześniej

utworzonej struktury bazy danych,

• aktualizacja bazy danych (zmiany w istniejących rekordach),
• porządkowanie bazy danych (sortowanie),
• udostępnianie wyników (generowanie odpowiedzi na zadane

pytania),

Przykładowe SZBD: DB2, Sybase, Oracle, SQL, Fox_Base, dBASE,

MS Access, Paradox, Informix,

 

(4) pakiety graficzne – służą do tworzenia, obróbki i

prezentowania grafiki. Najważniejsze funkcje tego rodzaju

pakietów to:
• tworzenie i edytowanie obszarów z danymi liczbowymi
• tworzenie wykresów (liniowych, słupkowych, kołowych
• edytowanie wykresów (dodawanie do nich dodatkowych

informacji – np.: legendy)

Pakiety do graficznej prezentacji często są integralnymi

składnikami arkuszy kalkulacyjnych (Excel, Quattro Pro itp.)
 

(4a) Pakiety graficzne wspomagające tworzenie diagramów

i schematów

• zawierają w sobie symbolikę właściwą do prezentowanego

zagadnienie, posiadają następujące możliwości:

• korzystania z gotowej biblioteki kształtów i symboli, a także jej

uzupełniania o nowe elementy,

• szybkie zmienianie wielkości i innych właściwości elementów

diagramu lub schematu,

• łatwe tworzenie połączeń między kształtami i symbolami,
• elastyczne

modyfikowanie

wcześniej

przygotowanych

schematów i diagramów.

• Przykłady nazw pakietów : MS Visio, Open Office.org., Draw i

Grafix. 

 

4b) Pakiety do dynamicznej prezentacji – posiadają takie

funkcje jak:

• możliwość opracowania serii plansz (slajdów), które mogą

być następnie zaprezentowane różnymi technikami – np.:

wyświetlone za pomocą projektora multimedialnego

• łączenie na slajdach treści multimedialnych (tekstu, grafiki,

filmów, animacji), których zadaniem jest emocjonalne

oddziaływanie na odbiorcę,

• modyfikowania kolejności slajdów i długości trwania pokazu,

np.: Power Point.

 

(5) Programy analityczno - statystyczne – programy tego

typu pozwalają na:

• przeprowadzenie specjalizowanych procesów kalkulacyjnych

na danych zaczerpniętych bezpośrednio z systemów

ewidencyjnych przedsiębiorstwa lub z zewnątrz,

• korzystanie ze specjalistycznych technik analitycznych

stosowanych, np.: w bazach społecznych, biomedycznych i

technicznych,

• przekształcanie danych źródłowych do takiej postaci (np.:

wykresów) na podstawie której można podejmować decyzje

zarządcze, np.: programy Statistica, SPSS.

(6) Programy wspomagania pracy biurowej – ułatwiają

użytkownikowi organizację typowych zajęć wykorzystywanych

podczas pracy, np.:

• organizację czasu pracy w postaci zapisywania terminów i

zadań do wykonania,

• wykrywanie konfliktów terminowych i przypominanie o

terminach spotkań,

• zapisywanie notatek,
• prowadzenie dziennika działalności.

Przykłady programów: MS Outlook, Lotus Organizer.

(7) Programy komunikacyjne – pozwalają one na:

• wymienianie

komunikatów

z

jednym

lub

wieloma

użytkownikami przez wpisywanie tekstów skierowanych do

„rozmówcy” i odbiór odpowiedzi,

• przesyłanie plików między użytkownikami,
• komunikację między użytkownikami w postaci przekazów

głosowych (telefonia internetowa) i wideo (telekonferencje).

Przykłady programów: ICQ, Skype, Gadu –Gadu, Tlen, Spik.

(8) Programy do pracy grupowej (groupware) – podstawowym

ich zadaniem jest wspomaganie grup roboczych, czyli zespołów

pracowników zorientowanych na osiągnięcie określonego celu.

Podstawowe funkcje takich pakietów to:
• zarządzanie rozbudowanym systemem poczty elektronicznej,

umożliwiającym hierarchiczne uporządkowania danych o

korespondentach,

śledzenie

historii

korespondencji

i

wyszukiwanie prowadzonej w grupie roboczej tematów

dyskusji,

• zarządzanie przepływem dokumentów i zadań w instytucji

(workflow) co polega na ustanowieniu formatu dokumentu,

zależności jego zawartości od danych zgromadzonych w

bazach danych przedsiębiorstw i określenie ścieżki obiegu

dokumentu między użytkownikami,

• zarządzanie informacjami wspólnymi dla grupy roboczej

(wspólny terminarz, wspólna baza adresowa klientów).

Przykłady programów: Lotus Domino/Notes, MS Exchange i Novell

Group Wiese.

 

Programy użytkowe

Stanowią programową realizację systemów informacyjnych zarządzania.

Programy te dzielą się na:

• systemy powielarne (typowe) mogą być stosowane w różnych

obiektach

gospodarczych,

często

bardzo

różniących

się

wymaganiami funkcjonalnymi. Warunkiem powielarności jest duża

elastyczność i możliwość szerokiej parametryzacji systemu

• systemy indywidualne (dedykowane) – są tworzone w celu

spełnienia wymagań konkretnego obiektu gospodarczego w jak

największym zakresie. Systemy te są tworzone na zamówienie.

Programy użytkowe mogą występować w takiej postaci, jak:

• systemy finansowo – księgowe (FK)
• systemy obrotu towarowego (OT)
• systemy gospodarki materiałowej (GM)
• systemy gospodarki środków trwałych
• systemy kadrowo – płacowe
• systemy zarządzania relacjami z klientami (CRM)
• systemy controllingu
• systemy zintegrowane zarządzania (ERP).

Oprogramowanie

Oprogramowani

e

systemowe

Oprogramowanie

użytkowe

Programy

pomocnicze

Systemy

programowan

ia

Systemy

użytkowe

Edytor

tekstu

Arkusze

kalkulacyjn

e

Systemy

zarządzania

bazami
danych

Programy

graficzne

Programy

analityczno

-

statystyczn

e

Programy

wspomagaj

ące pracę

biurową

Programy

komunikacy

j-

ne

Programy

do pracy

grupowej

Programy

narzędziow

e

Systemy

operacyjne

Systemy

operacyjne

Systemy

powielarne

Systemy

indywidual

-

ne