Wojciech Pawłowski
Andrzej Radomski
Inicjujące
materiały wybuchowe jako
istotne składniki
samodziałowych urządzeń
wybuchowych
Materiały wybuchowe pozyskiwa- ków, pozwala sprawcy na osiągnię- Cechą charakterystyczną każdego
ne z różnych xródeł i w różnorodnej cie maksymalnej mocy ładunku ma- wybuchu jest gwałtowny wzrost ci-
postaci są bardzo chętnie wykorzy- teriału wybuchowego. Snienia w oSrodku otaczającym miej-
stywane przez Swiat przestępczy do Celem niniejszej publikacji jest sce wybuchu, co jest bezpoSrednią
realizacji swoich interesów. Terro- przegląd substancji i mieszanin wy- przyczyną niszczącego działania na
ryzm bombowy pokazał możliwoSci buchowych mających właSciwoSci otoczenie.
materiałów wybuchowych chyba pobudzające do detonacji, przedsta- Materiały wybuchowe są po-
w najbardziej brutalny sposób. wienie ich właSciwoSci inicjujących wszechnie stosowane w przemySle
W większoSci przypadków motywami oraz przeanalizowanie możliwoSci wydobywczym (urabianie górotworu,
tego typu działań są rozliczenia i po- ich otrzymania. Tak ujęta problema- programowane zawały), pracach in-
rachunki między osobami rywalizują- tyka będzie przydatna nie tylko eks- żynieryjnych (wyburzanie obiektów
cymi ze sobą, grupami przestępczy- pertom laboratoriów kryminalistycz- i konstrukcji, kopanie kanałów, wyko-
mi i ich członkami. Znane są także nych, lecz także policjantom pionu nywanie zapór, zagęszczanie grun-
w Polsce wypadki, gdy akty terroru operacyjnego oraz organom Scigania tów), wysokoenergetycznej obróbce
skierowane były przeciwko osobom w poszukiwaniu potencjalnych kon- metali (umacnianie, platerowanie,
postronnym (np. sprawa Rurabom- struktorów urządzeń wybuchowych. tłoczenie, prasowanie proszków, od-
bera w Warszawie). Dodatkowym Również wiele informacji może zo- prężanie szwów spawalniczych) oraz
czynnikiem potęgującym to zagroże- stać wykorzystanych przez policjan- do otrzymywania materiałów super-
nie jest względna łatwoSć dostępu tów (techników bombowych), neutra- twardych (diament, borazon). W za-
do materiałów wybuchowych i pro- lizujących ujawnione na miejscach leżnoSci od stosowanej techniki wy-
stota konstrukcji domowych urzą- zdarzeń urządzenia wybuchowe. buchowej wykorzystywane są mate-
dzeń wybuchowych, które mogą być W pracy zostaną przedstawione riały o zróżnicowanych parametrach
wykonane przez przeciętnie uzdol- i przeanalizowane możliwoSci uzy- detonacyjnych, fizykochemicznych
nionego majsterkowicza z po- skania inicjujących materiałów wybu- i użytkowych.
wszechnie dostępnych w handlu chowych tzw. metodami domowymi Przestępcy, stosując materiały wy-
przedmiotów. w taki sposób, aby można było się buchowe w zamachach bombowych,
Uzyskanie maksymalnej mocy zorientować w możliwoSci zastoso- przeważnie nie kierują się ich specy-
materiałów wybuchowych wiąże się wania niektórych inicjujących mate- ficznymi właSciwoSciami wybuchowy-
z umiejętnoScią pobudzenia ich do riałów wybuchowych w samodziało- mi, lecz stosują takie materiały, jakie
eksplozji. Najmocniejszą formą wy- wych konstrukcjach urządzeń wybu- są w stanie zdobyć lub wykonać dzię-
buchu jest detonacja materiału wy- chowych. ki posiadanej wiedzy.
buchowego. Do tego celu w wielu Materiały wybuchowe są specy- Materiały inicjujące stanowią tu
przypadkach wymagane są Srodki ficznymi substancjami, które pod szczególną grupę materiałów wybu-
skonstruowane na bazie tzw. inicju- wpływem bodxca zewnętrznego chowych o specjalnych własnoSciach
jących materiałów wybuchowych. (uderzenia, nakłucia, tarcia, podgrza- wybuchowych. Materiały te generalnie
Pozyskanie lub skonstruowanie ta- nia czy fali uderzeniowej) ulegają są słabsze od materiałów kruszących,
kich Srodków inicjujących zwanych szybkiej egzotermicznej reakcji che- co przy jednoczesnej dużej wrażliwo-
spłonkami pobudzającymi lub ich micznej, podczas której wydzielają Sci na bodxce nie pozwala na używa-
bardziej złożonej formy zapalni- się duże iloSci produktów gazowych. nie ich jako samodzielnych ładunków
18 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
wybuchowych. Stanowią one nato- niekorozyjnoSć wobec metali
maleje do 4,324,39 g/cm3. GęstoSć
miast nieodzowny element pozwalają- stosowanych w wyrobach.
usypowa wynosi 1,221,60 g/cm3 i jest
cy zdetonować każdy ładunek mate- Nie jest natomiast wymagana du-
większa dla produktu grubokrystalicz-
riału wybuchowego o działaniu kru- ża siła wybuchu ani duża prędkoSć
nego. RozpuszczalnoSć w wodzie jest
szącym. W wielu przypadkach bez ich detonacji.
niewielka (na 100 g wody 0,07 g
udziału nie dałoby się doprowadzić ła-
w 12oC, 0,176 g w 49oC i 0,77 g
dunków wybuchowych do detonacji. Pioruniany
w 100oC), nieco lepsza w alkoholu.
Inicjujące materiały wybuchowe
Bardzo dobrą rozpuszczalnoSć wyka-
stosuje się zarówno w postaci czy- Pioruniany są solami kwasu pioru-
zuje w stężonym amoniaku (w
stej, jak i w mieszaninach z innymi nowego HONC izomerycznego
30 35oC do 4-krotnej iloSci), ale
materiałami wybuchowymi lub niewy- z kwasem cyjanowym HCNO i izocy-
w temperaturze 60oC następuje roz-
buchowymi. Najważniejszą własno- janowym HNCO. Wolny kwas nie zo-
kład. Wytrącić piorunian można po-
Scią materiałów inicjujących, odróż- stał wyodrębniony w stanie czystym.
przez odparowanie amoniaku, roz-
niającą je od materiałów kruszących, W roztworze wodnym i eterowym na-
cieńczanie wodą lub dodanie kwasu.
jest zdolnoSć detonowania pod wpły- stępuje szybka polimeryzacja kwasu
Piorunian rozpuszcza się w roztwo-
wem elementarnego bodxca pobu- piorunowego. Jego hydroliza prowa-
rze cyjanków (wytrącenie rozcieńczo-
dzającego (płomienia, uderzenia, dzi do powstania kwasu mrówkowe-
nym kwasem azotowym), dobrze
ukłucia, tarcia, gorącego drutu rozża- go i hydroksyloaminy. Sole kwasu
w pirydynie (po rozcieńczeniu wodą
rzonego prądem elektrycznym i od piorunowego są trujące i wybuchowe.
wytrąca się addukt, który można roz-
iskry elektrycznej). Tłumaczy się to Piorunian rtęci ma postać
łożyć przez suszenie) oraz etanolo-
tym, że materiały inicjujące odzna- kryształów o barwie białej, lekko brą-
aminie (wytrącenie produktu o wyso-
czają się krótkim okresem wzrostu zowej lub szarej. Barwa piorunianu
kiej czystoSci następuje po rozcień-
prędkoSci reakcji wybuchowej do rtęci nie Swiadczy o jego czystoSci
czeniu wodą lub zakwaszeniu). We
prędkoSci detonacji. Trwałe palenie i jest zależna od sposobu otrzymywa-
wszystkich przypadkach zbytnie pod-
się materiałów inicjujących może za- nia. Biały produkt otrzymuje się przy
wyższenie temperatury powoduje
chodzić tylko w szczególnych warun- stosowaniu niewielkiej iloSci kwasu
rozkład piorunianu. Piorunian rtęci
kach, na przykład przy zbyt silnym solnego lub soli miedzi, a także gdy
jest względnie odporny na działanie
ich sprasowaniu. Materiały inicjujące używa się do syntezy aldehydu octo-
rozcieńczonych kwasów, zwłaszcza
detonują zazwyczaj już przy niewiel- wego zamiast alkoholu. Jasnoszary
azotowego, ale kwasy stężone powo-
kich iloSciach (dziesiąte częSci grama albo jasnobrunatny piorunian po-
dują jego rozkład (w kontakcie ze stę-
i mniej w zależnoSci od rodzaju ma- wstaje w przypadku stosowania czy-
żonym kwasem siarkowym wybu-
teriału). Dzięki tej własnoSci w spłon- stych odczynników. Barwa nie pocho-
cha), podobnie jak silne alkalia. Pod
kach detonujących można stosować dzi od wolnej rtęci, co było niegdyS
wpływem stężonego kwasu solnego
materiały w iloSciach wynoszących sugerowane, tylko prawdopodobnie
powstaje hydroksyloamina i kwas
dziesiąte częSci grama, zaS w spłon- od produktów polimeryzacji kwasu
mrówkowy. Szybki rozkład przebiega
kach zapalających, mających za za- piorunowego. W produkcie białym
pod wpływem siarczku amonu. Pioru-
danie zapalanie prochów i rozma- barwa jest maskowana przez inne
nian rozpuszcza się z rozkładem
itych mieszanin, stosuje się setne domieszki. Wolna rtęć może pojawić
w roztworze tiosiarczanu sodu, co
częSci grama tych materiałów. się w produkcie na skutek rozkładu
wykorzystywane jest do niszczenia
Wymagania, jakie stawia się prze- fotochemicznego lub termicznego.
resztek i odpadów (1).
mysłowym inicjującym materiałom Szary piorunian ma zwykle postać
wybuchowym, to: bardzo regularnych kryształów, pod-
Hg(ONC)2 + 2Na2S2O3 + 2H2O
czas gdy kryształy białego piorunia-
HgS4O6 + (CN)2 + 4NaOH
mały impuls inicjujący, potrzebny nu są mniej regularne. Ten brak regu-
lub Hg(ONC)2 + 2Na2S2O3 + H2O
do zapoczątkowania rozkładu, larnoSci wywołany jest obecnoScią
HgS4O6 + NaCN + NaNCO +
łatwoSć przejScia od palenia do zanieczyszczeń chlorkiem rtęciowym
+ 2NaOH
detonacji, lub, w przypadku stosowania dodatku
bezpieczeństwo produkcji mate- miedzi, solami miedzi. Bardzo czysta
Piorunian rtęci reaguje z większo-
riału i wyrobów, substancja krystalizuje w postaci bia-
Scią metali w rozmaitych warunkach,
łatwoSć napełniania i zapraso- łych jedwabistych igieł. GęstoSć kry-
tworząc odpowiednie pioruniany lub
wywania, staliczna piorunianu rtęci wynosi
produkty ich rozkładu oraz wydziela-
trwałoSć w temperaturze pokojo- 4,40 4,42 g/cm3, a niektórzy autorzy
jąc rtęć (także korodującą metale).
wej i podwyższonej, sugerują, że po krystalizacji gęstoSć
Z glinem i magnezem reaguje gwał-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 19
townie w każdych warunkach, z cyn- noSć pobudzająca nie jest najwyż- działanie Swiatła, słabo rozpuszczal-
kiem, miedzią i jej stopami wolno sza, zazwyczaj stosuje się w połą- ny w wodzie, lepiej w alkoholu. Moż-
w stanie suchym i szybko w obecno- czeniu z pentrytem, heksogenem lub na go otrzymać z piorunianu srebra
Sci wilgoci. OdpornoSć termiczna pio- tetrylem. IloSć potrzebna do pobu- i jodku amonu.
runianu rtęci jest najmniejsza ze sto- dzenia TNT wynosi 0,25 0,36 g; te- Inne metale również tworzą pioru-
sowanych materiałów inicjujących, trylu od 0,20 do 0,29 g, kwasu pi- niany, jednak są one otrzymywane za-
zwłaszcza że rozkład zachodzi ze krynowego 0,21 g, RDX 0,19 g, zwyczaj z piorunianu rtęci przez dzia-
wzrastającą szybkoScią. Zauważalny PETN 0,17 g. ToksycznoSć jest nie- łanie czystym metalem lub amalgama-
rozkład zachodzi już w temperaturze wielka ze względu na nierozpusz- tem. Silniejsze własnoSci wybuchowe
50oC. Rwiatło słoneczne powoduje czalnoSć piorunianu. Zatrucie jest ta- i inicjujące mają pioruniany kadmu
doSć szybki rozkład z wydzieleniem kie jak w przypadku rtęci i jej związ- i miedzi, są one jednak znacznie droż-
gazów (2). ków. sze. Piorunianów nie należy mylić ze
Piorunian srebra jest jedynym znanymi od co najmniej XVI w. związ-
Hg(OCN)2 Hg + N2 + 2CO piorunianem oprócz piorunianu rtęci, kami kompleksowymi, zwanymi zło-
który udało się otrzymać w wyniku tem i srebrem piorunującym. Związki
Temperatura pobudzenia wynosi bezpoSredniej syntezy. Ma postać te zostały opisane w dalszej częSci ni-
odpowiednio: przy ogrzewaniu białych kryształów lub bezpostacio- niejszego artykułu.
5o/min 160165oC, przy szybkim wych aglomeratów, ciemniejących Podobne w budowie do piorunia-
ogrzewaniu 187190oC, na roz- pod działaniem Swiatła. Jest bardzo nów są liczne związki będące solami
grzanej płycie po 5 s 201215oC, słabo rozpuszczalny w wodzie: w 100 oksymów (kwas piorunowy może być
po 1 s 239oC, po 0,1 s 263oC cm3 rozpuszcza się 0,0075 g w 13oC, traktowany jak oksym tlenku węgla).
i natychmiast w 277oC. W celu uzy- 0,018 g w 30oC i 0,25 g w 100oC. Wiele z tych związków wykazuje wła-
skania odpowiedniej gęstoSci pioru- Nierozpuszczalny w kwasie azoto- SciwoSci inicjujące. Kwas metylonitro-
nian rtęci poddaje się zaprasowaniu wym, kwas solny powoduje rozkład. lowy (nitroformoksym) można otrzy-
pod ciSnieniem 250350 atm. Praso- Synteza i operowanie wymagają mać z nitrometanu i kwasu azotawe-
wanie z zastosowaniem wyższego ci- szczególnej ostrożnoSci ze względu go, a kwas formylohydroksamowy
Snienia pozwala uzyskać większe gę- na bardzo dużą wrażliwoSć na czyn- z hydroksyloaminy i estrów kwasu
stoSci, lecz powyżej 1600 atm nastę- niki mechaniczne. W postaci amor- mrówkowego lub przez utlenianie me-
puje zaprasowanie na martwo , co ficznej wrażliwoSć jest nieco mniej- tyloaminy. Oba związki tworzą z me-
powoduje trudne zapalenie i brak sza. TrwałoSć termiczna piorunianu talami, zwłaszcza ciężkimi, sole wy-
skłonnoSci do przejScia w detonację. srebra jest wyraxnie mniejsza niż pio- buchowe.
Już pod ciSnieniem 500 atm można runianu rtęci. Wybucha po 5 s już
zaobserwować kilka procent niepeł- w temperaturze 170oC. Piorunian Azydki nieorganiczne
nych wybuchów spłonki. WrażliwoSć srebra ma silniejsze zdolnoSci pobu-
na nakłucie roSnie ze wzrostem ci- dzające od piorunianu rtęci. Do pobu- Azydki metali
Snienia prasowania do 700750 atm, dzenia tetrylu potrzeba tylko 0,02 g
po czym maleje aż do zaniku przy piorunianu srebra, 0,05 g do Azydek ołowiu Pb(N3)2 to
2000 atm. PrędkoSć detonacji pioru- pobudzenia kwasu pikrynowego najważniejszy obecnie materiał ini-
nianu rtęci może wynosić od 2250 do i 0,095 g TNT. Wyjątkowo duża cjujący, otrzymywany z roztworów
6500 m/s i zależy od Srednicy ładun- wrażliwoSć piorunianu srebra całko- azydku sodu i azotanu ołowiu. Two-
ku i gęstoSci, np. 3500 m/s dla d=2,0 wicie wykluczyła jego praktyczne za- rzy bezbarwne kryształy o gęstoSci
g/cm3, 4200 m/s dla d=3,0 g/cm3 stosowanie w technice materiałów 4,797 g/cm3. GęstoSć usypowa wy-
i 5000 m/s dla d=4,0 g/cm3. Wrażli- wybuchowych. Z drugiej strony wyjąt- nosi ok. 1,2 g/cm3. Występuje
woSć na tarcie i uderzenie jest wyso- kowo łatwe pobudzenie piorunianu w dwóch odmianach: ą stabilniej-
ka. WartoSci podawane różnią się, srebra było przyczyną, dla której był szej, wytrącającej się przy szybkim
ale jego czułoSć jest większa niż ni- on już w XIX w. wykorzystywany pod- mieszaniu, i powstającej podczas
trogliceryny. Meyer podaje 1 2 Nm. czas pokazów ulicznych, na jarmar- powolnej dyfuzji roztworów. Obecnie
Dodatek wody lub innych substancji kach itp. Znalazł także zastosowanie stwierdzono istnienie jeszcze odmian
obojętnych (olej, parafina) znieczula w wyrobach rozrywkowych typu pe- ł i . Rozpuszcza się słabo w wodzie,
piorunian. Dla małych ładunków do- tardy i kapiszony. lepiej w stężonym roztworze azotanu
datek 10% wody powoduje rozkład Związkiem o mniejszej wrażliwo- sodu, a zwłaszcza w octanie sodu (w
bez wybuchu, a przy 30% wody Sci jest piorunian amonu i srebra, 18oC odpowiednio 0,023 g, 0,125 g
w ogóle nie ulega rozkładowi. Zdol- Ag(NH4)(ONC)2, niewrażliwy na i 1,542 g w 100 cm3 roztworu). Roz-
20 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
puszczalnoSć charakteryzuje się du- rzenie jest mniejsza niż piorunianu Azydek srebra AgN3 wystę-
żą zależnoScią temperaturową, rtęci, ale xródła znacznie różnią się puje w postaci bezbarwnych niehi-
umożliwiającą krystalizację azydku co do jej wartoSci. Natomiast większą groskopijnych igieł o gęstoSci
ołowiu. W praktyce nie krystalizuje wykazuje wrażliwoSć na tarcie, co 4,85,1 g/cm3, nierozpuszczalnych
się go ze względu na liczne przypad- jest przyczyną licznych wypadków w wodzie, alkoholu i eterze. Ciemnie-
ki wybuchów. Bardzo dobrym jego z azydkiem ołowiu. Szczególnie nie- je na Swietle wskutek wydzielania
rozpuszczalnikiem jest etanoloamina bezpieczne są duże kryształy, metalicznego srebra. Reaguje z bro-
100 g rozpuszcza 146 g azydku. zwłaszcza w postaci igieł. Napręże- mem i jodem, dając niestabilne azyd-
Azydek ołowiu ulega powolnemu roz- nia prowadzące do pękania są uzna- ki halogenów. Początek szybkiego
kładowi w obecnoSci tlenu z powie- wane za najczęstszą przyczynę wy- rozkładu z wydzieleniem azotu roz-
trza (zwłaszcza w obecnoSci dwu- buchów podczas takich operacji jak poczyna się w 254oC, a wybuch
tlenku węgla) do kwasu azotowodo- przesypywanie, suszenie czy praso- próbki 0,02 g od 297oC (5 s) do
rowego, azotu i amoniaku. Również wanie. Ważne jest, aby w produkcie 308oC (1 s). Ma bardzo dużą wrażli-
Swiatło powoduje rozkład, który jed- nie występowały kryształy o rozmia- woSć na tarcie, ale mniejszą niż
nak zatrzymuje się na powierzchnio- rach większych niż 0,1 mm. Istotne azydki miedzi, niklu i kobaltu. Jego
wej warstwie materiału i nie powodu- jest także dodawanie w procesie pro- wrażliwoSć na uderzenie wynosi
je istotnej zmiany właSciwoSci wybu- dukcyjnym dekstryny, która ułatwia 6 cm (1 kg) lub 41 cm (0,5 kg). Zdol-
chowych. Azydek ołowiu rozpuszcza wytwarzanie małych, równomiernych noSć inicjująca porównywalna jest do
się z całkowitym rozkładem w roz- kryształów i zmniejsza wrażliwoSć azydku ołowiu: do pobudzenia tetrylu
cieńczonym kwasie azotowym lub azydku ołowiu na tarcie. Azydek oło- potrzeba 0,02 g AgN3, kwasu pikry-
octowym, zawierającym azotyn sodu. wiu detonuje bardzo łatwo, nawet nowego 0,035 g, a do pobudzenia
Stosuje się 15% HNO3 i 8% NaNO2. w obrębie pojedynczych kryształów. TNT 0,09 g. PrędkoSć detonacji
Reakcja ta jest wykorzystywana do Z tym wiąże się duża skutecznoSć wynosi 1500 1900 m/s.
niszczenia resztek i odpadów azydku inicjująca (0,07 g dla TNT i 0,025 g Azydek srebra może być otrzymy-
ołowiu, obecnoSć azydku sprawdza dla tetrylu). ŁatwoSć przejScia od pa- wany tą samą metodą co azydek oło-
się roztworem chlorku żelaza, dają- lenia do detonacji potwierdza też ma- wiu. Już w 1893 r. prowadzono bada-
cym z jonami azydkowymi czerwone ły wpływ wilgoci na czułoSć azydku nia nad zastosowaniem azydku sre-
zabarwienie (3). ołowiu, nawet 30% wody praktycznie bra w detonatorach, jednak do dziS
go nie znieczula. PrędkoSć detonacji stosowany jest rzadko (np. we Wło-
Pb(N3)2 + 2HNO2 + 2 H+ Pb2+ jest doSć duża i wynosi np. 4500 m/s szech) ze względu na wysoką cenę.
+ 2N2O + 2N2 + 2H2O przy d=3,8 g/cm3 lub 5300 m/s przy Proponowana była także forma otrzy-
d=4,6 g/cm3. Azydek ołowiu prasuje mana w wyniku wytrącania go w po-
Azydek ołowiu może w długim się pod ciSnieniem 500 600 atm, ale staci filmu na kryształach tetrylu lub
czasie reagować z miedzią i jej sto- nawet 2000 atm nie zaprasowuje go pentrytu, co nie pogarszało istotnie
pami, tworząc azydek miedziowy, wy- na martwo . jego właSciwoSci inicjujących. Azy-
jątkowo wrażliwy na tarcie. Dlatego Azydek kadmu Cd(N3)2 wy- dek srebra może reagować z jodem
azydek ołowiu zaprasowuje się wy- stępuje w postaci białych kryształów lub bromem, dając w wyniku nietrwa-
łącznie do łusek aluminiowych (moż- o gęstoSci 3,24 g/cm3 (20oC) i tt. ły azydek jodu lub bromu. Może być
na jednak umieScić w łusce miedzia- 291oC. Jest higroskopijny, a co za też wykorzystany do syntezy soli
nej tulejkę ze stopu ZnAl z zapraso- tym idzie rozpuszczalny w wodzie. amin, takich jak azydek guanidyny.
wanym azydkiem). TrwałoSć termicz- Temperatura jego pobudzenia wynosi Azydek miedzi(II) Cu(N3)2
na azydku ołowiu jest wyjątkowo du- 296oC. WrażliwoSć na uderzenie jest jest substancją brunatną z czerwo-
ża. Temperatura pobudzenia wynosi nieco większa niż azydku ołowiu lub nym odcieniem (bezwodny). Wystę-
327360oC, zależnie od szybkoSci znajduje się pomiędzy azydkiem oło- puje też w odmianach zielonej (sza-
ogrzewania. Natychmiastowy wy- wiu i srebra. Posiada bardzo dobre rej), czarnej oraz żółtej (sól zasado-
buch na płycie metalowej następuje właSciwoSci inicjujące, lepsze niż wa). Początek powolnego rozkładu
przy 380oC. Związana z tym jest trud- azydek ołowiu: do pobudzenia tetrylu następuje w 120oC, szybkiego
na zapalnoSć azydku ołowiu, zarów- potrzeba 0,01 g azydku kadmu, 0,02 ~150oC, detonuje w 174oC, a jego
no od iskry, jak i bezpoSredniego pło- g dla kwasu pikrynowego i 0,04 g gęstoSć wynosi 2,202,25 g/cm3
mienia. Dlatego często azydek mie- dla TNT. Na przeszkodzie zastoso- w temperaturze 25oC. Jego prędkoSć
sza się z trinitrorezorcynianem oło- waniu Cd(N3)2 stoi trudnoSć syntezy detonacji wynosi 50005500 m/s. Ma
wiu lub pokrywa się jego warstwą. związana z jego rozpuszczalnoScią bardzo wysoką zdolnoSć inicjującą
WrażliwoSć azydku ołowiu na ude- w wodzie. (0,4 mg pobudza PETN) i wrażliwoSć
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 21
na uderzenie (1 kg): 2 cm dla formy zową, czarną i w końcu szarą, dając Azydek jodu IN3 to żółte lotne
bezpostaciowej i 1 cm dla formy kry- wolną rtęć. ciało stałe, rozpuszczalne w wodzie
stalicznej. W suchej postaci wykazu- Azydek rtęci(I) Hg2(N3)2 wy- i eterze. W roztworach wodnych po-
je ekstremalnie wysoką wrażliwoSć stępuje w postaci białych anizotropo- woli hydrolizuje do kwasu azotowo-
na tarcie, a nawet dotknięcie. Zacho- wych kryształów w formie igieł. Począ- dorowego i podjodawego. W roz-
wuje również dużą wrażliwoSć na tek rozkładu z wydzieleniem gazu na- puszczalnikach organicznych powoli
bodxce termiczne i mechaniczne stępuje w 215oC, a wybuch w 270oC. rozkłada się na jod i azot. Bardzo sil-
w wilgotnej formie. W wodzie rozpuszcza się bardzo sła- nie toksyczny jednorazowa ekspo-
Azydek miedzi(I) CuN3 białe bo. Jest trwalszy niż azydki ołowiu zycja może spowodować obrażenia
lub żółtozielonkawe kryształy pod i srebra, ale żółknie na Swietle, przy skóry i błon Sluzowych groxne dla ży-
wpływem Swiatła przechodzące dłuższej ekspozycji wydzielając metal. cia. Wyjątkowo niebezpieczny mate-
w głęboko czerwone z odcieniem Nie reaguje z miedzią i jej stopami. Ma riał wybuchowy. Wybucha łatwo pod
fioletowym. Bardzo wrażliwy na ude- zdolnoSć inicjującą nieco słabszą od wpływem ogrzania i bodxców mecha-
rzenie i tarcie. Od uderzenia detonu- azydku ołowiu: do pobudzenia tetrylu nicznych. W stanie suchym rozkład
ją już kryształy o wielkoSci potrzeba 0,045 g Hg2(N3)2 do wybuchowy może następować spon-
0,06 0,09 mm. Suche kryształy pobudzenia kwasu pikrynowego tanicznie.
o wielkoSci ~3 mm wybuchają od do- 0,075 g, a TNT 0,145 g. Azydek sulfurylu SO2(N3)2,
tknięcia piórkiem. Dobra zdolnoSć Azydki innych metali nie mają występuje jako bezbarwna ciecz, hy-
inicjująca: 0,025 g pobudza tetryl, praktycznego znaczenia: w większo- drolizująca powoli w wodzie lub alko-
0,045 g kwas pikrynowy i 0,095 g Sci są wybuchowe, mają niższą od- holu, szybciej po ogrzaniu. Wybucha
TNT. pornoSć termiczną (150 200oC) gwałtownie po podgrzaniu, często
Azydki miedzi nie mają żadnego i często większą wrażliwoSć na ude- nawet dochodzi do spontanicznego
zastosowania, ale są ważne ze rzenie (np. niklu i kobaltu). Azydki rozkładu wybuchowego w temperatu-
względu na możliwoSć ich powstawa- wapniowców palą się gwałtownie rze pokojowej. Ogrzewanie jej z wę-
nia w wyniku kontaktu azydku ołowiu (azydek wapnia może nawet detono- glowodorami aromatycznymi prowa-
ze stopami miedzi. Z tego względu wać). Azydek sodu pali się, lecz nie dzi do całkowitego rozkładu. Związ-
nie wolno zaprasowywać azydku oło- jest uważany za materiał wybucho- kami analogicznymi są sole kwasu
wiu w spłonkach miedzianych i mo- wy. Znane są ponadto liczne sole ze- azydosulfonowego, np. KSO2N3,
siężnych. spolone, zazwyczaj rozpuszczalne również łatwo wybuchające po
Azydek rtęci(II) Hg(N3)2 wy- w wodzie, wybuchowe w stanie su- ogrzaniu. Pod wpływem kwasów mi-
stępuje w postaci kryształów bez- chym i często o właSciwoSciach ini- neralnych rozkładają się one na kwas
barwnych oraz o zabarwieniu cytry- cjujących, np. [Cu(NH3)4](N3)2, [Co azotowodorowy i siarkowy.
nowożółtym. Istnieje w dwóch for- (N3)2(NH3)4]N3, [Cr(NH3)6](N3)3, Azydek cyjanu NCN3 jest bez-
mach: stabilnej ą i wyjątkowo czułej, [NH4N3Co(N3)2]. barwnym olejem, który detonuje gwał-
niestabilnej (w postaci aglomera- townie pod wpływem impulsów ciepl-
tów lub igieł). Jest słabo rozpusz- Azydki niemetali nych lub mechanicznych. Stosunkowo
czalny w zimnej wodzie, a dobrze bezpieczne są operacje na roztworach
w gorącej. Początek rozkładu z wy- Azydek bromu BrN3 jest po- tego związku. Może być przechowy-
dzieleniem gazu obserwowany jest marańczowoczerwoną cieczą, mie- wany bez rozkładu w acetonitrylu poni-
w 212oC, wybuch od 220oC do szającą się w każdym stosunku żej 0oC, ale już w temperaturze poko-
300oC. Związek ten jest bardziej z eterem, gorzej rozpuszczalną jowej 50% rozkładu następuje po 15
wrażliwy na uderzenie i tarcie od pio- w benzenie i ligroinie. Stanowi bar- dniach. Azydek ten może być otrzyma-
runianu rtęci. Bywa na tyle niestabil- dzo silny materiał wybuchowy, który ny z chlorku cyjanu z zachowaniem
ny, że wybucha od lekkiego dotknię- można otrzymać, działając bromem daleko idącej ostrożnoSci.
cia. Jego czułoSć silnie zależy od na azydek sodu lub srebra. Rozkłada
wielkoSci kryształów. Syntezę azyd- się natychmiast pod wpływem wody. Azydki organiczne
ku rtęci(II) uważa się za jedną z naj- Wybucha w kontakcie m.in. z fosfo-
niebezpieczniejszych ze względu na rem i folią srebrną. Jest skrajnie WiększoSć azydków organicznych
łatwoSć powstawania odmiany , wrażliwy na bodxce cieplne i mecha- jest zdolna do wybuchu, lecz ze
szczególnie podczas krystalizacji niczne. Roztwory w eterze lub benze- względu na małą trwałoSć nie znaj-
z wody lub acetonu. Rozkłada się nie są stabilne w ciemnoSci, ale po duje zastosowania jako materiał wy-
powoli pod wpływem Swiatła, zmie- zatężeniu mogą wybuchnąć od buchowy. Najmniejszą trwałoSć wy-
niając barwę na pomarańczową, brą- wstrząSnięcia. kazują azydki acylowe.
22 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
Amidoazydek kwasu szczawio- się wybuchowo po ogrzaniu do tem-
116117oC. Ogrzewany w tempera-
wego wykazuje właSciwoSci inicjują- peratury 150oC, przy czym obecnoSć
turze powyżej 50oC ciemnieje i staje
ce, ale rozkłada się z wybuchem już zanieczyszczeń zwiększa jeszcze
się półpłynny. Nie rozpuszcza się
w115oC. Nieco większą trwałoSć wy- bardziej jego wrażliwoSć.
w wodzie, słabo w zimnym alkoholu,
kazują azydki aromatyczne, choć 1-azydo-2,4,6-trinitrobenzen
a dobrze w gorącym alkoholu i ace-
znane są liczne przypadki wybuchów azydek pikrylu to żółte kryształy
tonie. Proponowany był do zastoso-
podczas pracy z nimi. Azydki alifa- o temperaturze topnienia 8993oC, roz-
wania w spłonkach uderzeniowych
tyczne są zwykle doSć trwałe i można puszczalne w alkoholu, benzenie, chlo-
i detonatorach.
je np. destylować. Można orientacyj- roformie, a nierozpuszczalne w węglo-
1,3,5-triazydo-2,4,6-trinitroben-
nie przyjąć, że możliwoSć wybuchu wodorach alifatycznych.
zen TNTAB, TATNB występuje ja-
występuje, gdy stosunek (C+O)/N
ko zielonożółty związek krystaliczny,
jest mniejszy niż 3, o ile nie występu- O
N3 N został otrzymany w 1923 r. Jest nie-
N
ją w cząsteczce inne ugrupowania O2N NO2 O2N O
rozpuszczalny w wodzie, niehigro-
"T
eksplozoforowe.
skopijny i niekorozyjny wobec stopów
Mogą być silnymi materiałami wy-
żelaza i miedzi. Dobrze rozpuszcza
NO2 NO2
buchowymi, jak azotan 2-azydoeta-
się w acetonie, nieco gorzej w chloro-
nolu, o właSciwoSciach podobnych
formie, słabo w alkoholu. Ciemnieje
Ryc. 2
do nitrogliceryny, większej wrażliwo-
nieznacznie pod działaniem Swiatła.
Sci na uderzenie i temperaturze po-
Topi się w 131oC, rozkładając się
budzenia 190oC w zamkniętym na- Podczas łagodnego ogrzewania
do benzotrisfuroksanu (heksanitrozo-
czyniu. traci cząsteczkę azotu, tworząc dini-
benzenu) ryc. 3. Jego rozkład za-
Diazydek karbonylu diazyd trobenzofuroksan (ryc. 2). Związek
chodzi również w niższych tempera-
kwasu węglowego, karbazyd został ten jest bardziej czuły od tetrylu, de-
turach. Zadowalającą trwałoSć che-
otrzymany jeszcze w 1894 r. z karbo- tonuje już od lekkiego uderzenia. Ce-
miczną TNTAB wykazuje dopiero
hydrazydu obok niewielkich iloSci hy- chuje się dużą siłą wybuchu (139%
w temperaturze poniżej 50oC. Pod-
drazokarboksydiazydu (ryc. 1). TNT) i krusznoScią (132% TNT).
grzewany przez 14 godzin w tempe-
raturze 100oC traci ok. 25% masy.
Jest mniej wrażliwy na tarcie i uderze-
nie od piorunianu rtęci. Plasuje się, ja-
ko silny materiał wybuchowy, między
tetrylem a pentrytem. Wydęcie w blo-
ku Trauzla wynosi 179% TNT,
Ryc. 1
Jest to związek skrajnie niebez- N3 O
NO N
O
pieczny wybucha gwałtownie na- N
O2N NO2 ON
NO O
N
"T
wet pod wodą, od lekkiego dotknięcia
O
lub pod wpływem Swiatła. Rozkłada N
N3 N3
ON NO
N
się w rozpuszczalnikach takich jak
NO2
NO N
O
benzen lub anilina, powodując kon- O
wersję węglowodorów aromatycz- Ryc. 3
nych do zasad pirydynowych i amin
pierwszorzędowych.
Azydek benzoilu występuje 1,3-diazydo-4,6-trinitrobenzen
a krusznoSć 158% TNT. PrędkoSć de-
w postaci bezbarwnych płytek o tem- jest żółtą substancją krystaliczną
tonacji to 7500 m/s przy d=1,54
peraturze topnienia 32oC, rozpusz- o temperaturze topnienia 78oC. Wy-
g/cm3. Jego gęstoSć krystaliczna wy-
czalnych w eterze, słabo w alkoholu, bucha gwałtownie po ogrzaniu do
nosi 1,8054 g/cm3, a ciSnienie powy-
nierozpuszczalnych w wodzie. Zwią- temperatury powyżej punktu topnie-
żej 3000 atm może zaprasować go
zek jest silnie toksyczny, silnie obniża nia. Był proponowany jako składnik
na martwo . Wykazuje bardzo dobre
ciSnienie krwi, działa także na skórę. mas inicjujących.
zdolnoSci inicjujące: 0,02 g dla trotylu
Jest skrajnie wrażliwy na uderzenie 1,3,5-triazydo-2,4-dinitrobenzen
prasowanego i 0,01 g dla tetrylu. Nie
i tarcie, wybucha często już od do- jest substancją krystaliczną, topiącą
znalazł zastosowania z uwagi na ma-
tknięcia bagietką szklaną. Rozkłada się z rozkładem w temperaturze
łą trwałoSć chemiczną.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 23
Triazydek cyjanuru jest związ- nie wybucha już w temperaturze Azotan benzenodiazoniowy
kiem heterocyklicznym (ryc. 4). 7075oC. Nie może być krystalizo- występuje w postaci bezbarwnych
Występuje jako kryształy w postaci wany z rozpuszczalników organicz- igieł o gęstoSci 1,37 g/cm3. Jest bar-
białych igieł. Jest lekko higroskopijny nych z powodu rozkładu. Jego gwał- dzo dobrze rozpuszczalny w wodzie,
i nierozpuszczalny w wodzie, słabo towny rozkład może zachodzić już słabo w alkoholu, a prawie wcale
rozpuszczalny w zimnym alkoholu, w temperaturze pokojowej. Wybucha w eterze, benzenie i chloroformie.
dobrze w alkoholu na gorąco i roz- pod wpływem uderzenia. Wybucha ogrzany do temperatury
puszczalnikach organicznych. Wyka- 4,6-dinitrobenzofuroksan to 90oC oraz od lekkiego uderzenia lub
zuje właSciwoSci drażniące dla skóry. żółte igły o temperaturze topnienia tarcia. Materiał ten jest słabszy od
172oC, rozpuszczalne w większoSci piorunianu rtęci i nie inicjuje bezpo-
rozpuszczalników organicznych. Mo- Srednio materiałów kruszących, ta-
N3
że być otrzymany w wyniku ostroż- kich jak kwas pikrynowy.
N N nego rozkładu azydku pikrylu lub Azotan 2,4-dinitrobenzenodia-
przez nitrowanie benzofuroksanu. zoniowy ma postać błyszczących
N3 N N3
Trwały w temperaturze do 80oC. Sil- żółtych płytek, które wybuchają gwał-
ny materiał wybuchowy, o sile wyno- townie podczas ogrzewania.
szącej 130% kwasu pikrynowego, Szczawian 2,4-dinitrobenzeno-
Ryc. 4
nie może być jednak zastosowany diazoniowy to bezbarwne igły roz-
jako materiał kruszący z powodu puszczalne w kwasie octowym i me-
Jego temperatura topnienia to zbyt dużej wrażliwoSci. Tworzy sole, tanolu, słabo w alkoholu, a nieroz-
94oC, a gęstoSć wynosi 1,54 g/cm3. z których częSć jest bardziej stabilna puszczalne w eterze. Substancja wy-
Jest znacznie silniejszym materiałem i ma mniejszą wrażliwoSć na uderze- bucha gwałtownie od uderzenia i po
wybuchowym od piorunianu rtęci. Ma nie. podgrzaniu.
krusznoSć wynoszącą 67% TNT i siłę Sól potasowa dinitrobenzofu- Nadchloran benzenodiazoniowy
140% TNT oraz prędkoSć detonacji roksanu KDNBF to czerwone występuje jako bezbarwne igły roz-
5545 m/s dla gęstoSci 1,15 g/cm3. kryształy lub złotożółte płatki o gę- puszczalne w wodzie. Wybucha
Jest silnym materiałem inicjującym: stoSci 2,21 g/cm3. RozpuszczalnoSć gwałtownie po podgrzaniu, a w stanie
potrzeba go 0,10 g dla TNT, 0,05 g tej soli wynosi 0,245 g w 100 g wody suchym jest skrajnie wrażliwy na naj-
dla kwasu pikrynowego i 0,04 g dla w 30oC. Jest lekko higroskopijna. lżejsze uderzenie. Wybuch może
tetrylu. Ma niezbyt dobrą stabilnoSć Wybucha w temp. 210oC, wydziela- czasem nastąpić także w wilgotnych
termiczną, a jego temperatura pobu- jąc 604 dm3/kg gazów z krusznoScią warunkach, co wyklucza praktyczne
dzenia wynosi 205oC (przy ogrzewa- 93% TNT. Posiada wrażliwoSć na zastosowanie tej substancji.
niu 20o/min) i 170oC (5o/min). Jego bodxce mechaniczne lokującą się po- Nadchloran 3-nitrobenzenodia-
powolny rozkład zaczyna się już po- między azydkiem ołowiu a piorunia- zoniowy to substancja krystalicz-
wyżej 100oC. Nie może być stoso- nem rtęci. Jest zbyt słabym materia- na, wybuchowa pod wpływem ude-
wany z powodu zbyt dużej wrażliwo- łem inicjującym do pełnej detonacji rzenia i tarcia oraz po ogrzaniu do
Sci na uderzenie i tarcie. WrażliwoSć wymaga 0,30 g piorunianu lub 0,10 g temperatury 154oC. Proponowany
na uderzenie jest ok. 3-krotnie wyż- azydku ołowiu. Stosowany jest jako był jako zamiennik piorunianu rtęci.
sza niż piorunianu rtęci. Notowane jeden ze składników w mieszaninach Stosowany w Niemczech jako ładu-
są częste przypadki wybuchu w cza- inicjujących. nek pierwotny w detonatorach na ba-
sie operacji technologicznych, N,N -dichloroazodikarboksy- zie heksanitromannitu i innych mate-
zwłaszcza suszenia i prasowania. amidyna azobis (chloroformamidy- riałów kruszących. Detonator zawie-
Duże kryształy (ok. 1 mm) mogą wy- na) A652R tworzy sole bardzo rający 0,015 g nadchloranu 3-nitro-
buchnąć od niewielkiego nacisku. wrażliwe na temperaturę: otrzymywa- benzenodiazoniowego pobudza
Dodatkową trudnoScią jest lotnoSć na jako sól rtęci rtęci(II) w postaci kwas pikrynowy, a 0,10,3 g tego ma-
i higroskopijnoSć triazydku cyjanuru. kłaczkowatego czerwonego osadu teriału powoduje pełną detonację
oraz w postaci czarnej soli srebra. azotanu amonu.
Związki diazoniowe, Jest ciemnoczerwona w początkowej Pikrynian benzenodiazoniowy
azowe i pokrewne fazie syntezy, wytrąca się ją w obec- występuje w postaci żółtych kryształ-
noSci dekstryny dla obniżenia wrażli- ków, nierozpuszczalnych w wodzie,
Benzenoazotrinitrometan fe- woSci na tarcie. Sole te mogą być eterze i benzenie. Wybucha po
nylazotrinitrometan występuje używane w detonatorach pobudza- ogrzaniu do temperatury powyżej
w postaci żółtego proszku, który sil- nych elektrycznie. 85oC.
24 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
Sól benzenodiazoniawa trinitro- diazofenol w postaci żółtej, wybu-
zów (876 dm3/kg) i dużemu ciepłu
metanu (nitroformu) to żółte krysz- chający powyżej 168oC, i 3-nitro-4-
tworzenia jest silnym materiałem wy-
tały rozpuszczalne w acetonie i gorą- -diazofenol w postaci brązowoczer-
buchowym. PrędkoSć detonacji wy-
cej wodzie, trudno rozpuszczalne wonej, wybuchający już w 119oC.
nosi 4400 m/s przy gęstoSci 0,9
w zimnej wodzie, prawie nierozpusz-
g/cm3, 6600 m/s przy d=1,5 g/cm3 Związki te są rozpuszczalne w wodzie,
czalne w alkoholu, eterze, chlorofor- słabiej w acetonie i alkoholu, a nieroz-
i 6900 m/s przy d=1,6 g/cm3. Jego
mie i benzenie. Związek doSć stabil- puszczalne w eterze i benzenie.
ciepło wybuchu wynosi 3430 J/g, co
ny w formie czystej, zanieczyszcze- W grupie pochodnych 2-diazofe-
daje mu siłę do 110% TNT, jego
nia powodują drastyczne obniżenie nolu znane są w postaci czerwono-
krusznoSć to 9599 %TNT. Jako ma-
trwałoSci. Wybucha pod wpływem brązowej 4-nitro-2-diazofenol wy-
teriał inicjujący jest nieco słabszy od
ogrzania powyżej 40oC lub uderze- buchający w 118oC i w postaci czer-
azydku ołowiu, a silniejszy od pioru-
nia. wonej 5-nitro-2-diazofenol, ciem-
nianu rtęci. Do pobudzenia 0,5 g ma-
Diazodinitrofenol 5,7-dinitro- niejący już w 95oC, a wybuchający
teriału kruszącego potrzeba DDNP:
-1,2,3-benzoksadiazol występuje tak- gwałtownie w 111oC. Związki te roz-
0,075 g dla tetrylu, 0,075 g dla hek-
że pod nazwami DDNP, dinol (ryc. 5). puszczają się w kwasach mineral-
sylu, 0,115 g dla kwasu pikrynowego
Jest jedynym związkiem diazowym nych, alkoholu i acetonie, trudniej
i 0,163 g dla TNT.
w wodzie i eterze.
O2N OH O2N OH O2N
O Tetrazen to hydrat 1-(5-tetrazoly-
N
lo)-4-guanylo-tetrazenu (ryc. 6). Two-
Na2S2 HNO2
N
NO2 NH2
rzy białe lub żółtawe drobne kryształy
o gęstoSci krystalicznej 1,7 g/cm3 i
O2N O2N O2N
usypowej ok. 0,45 g/cm3. Po zapra-
Ryc. 5
NH NH2
N
N H2O
o praktycznym znaczeniu, który zna- NH
Diazodinitrofenol otrzymywany
N
NH
lazł zastosowanie w technice wybu-
jest przez diazowanie kwasu pikrami-
N N
NH
chowej. Tworzy żółte kryształy o gę-
nowego. Jest odporny na działanie
stoSci 1,63 g/cm3. Jego rozpuszczal- Ryc. 6
kwasów, natomiast rozcieńczone za-
noSć w temperaturze 50oC wynosi:
sady powodują jego rozkład z wy-
2,45 g w octanie etylu, 2,43 g w alko- sowaniu pod ciSnieniem 230 atm jego
dzieleniem azotu. Reakcja ta jest wy-
holu, 1,25 g w metanolu, 0,23 g gęstoSć wynosi 1,05 g/cm3. Praktycz-
korzystywana do niszczenia jego
w benzenie i 0,11 g w chloroformie. nie nierozpuszczalny w wodzie i więk-
resztek. Ważnym problemem jest po-
Jest dobrze rozpuszczalny w stężo- szoSci rozpuszczalników organicz-
stać krystaliczna DDNP. W postaci
nym kwasie solnym i octowym i pra- nych. Na zimno odporny na działanie
igieł ma gęstoSć usypową zaledwie
wie nierozpuszczalny w wodzie i ete- wody, na gorąco zachodzi hydroliza
0,27 g/cm3, a po zaprasowaniu
rze naftowym. z wydzieleniem azotu. Rozkłada się
0,86 g/cm3 pod ciSnieniem 240 atm.
Związek ten rozkłada się w 177oC pod wpływem zasad, co można wyko-
Dodatkową wadą jest jego trudne za-
bez topnienia. Pod działaniem pło- rzystać do niszczenia resztek. Jest ra-
sypywanie do miseczek. Kryształy
mienia pali się podobnie do nitroce- czej odporny na działanie rozcieńczo-
w postaci płytek mają gęstoSć usypo-
lulozy, nawet w iloSci kilku gramów. nych kwasów, a ze stężonymi tworzy
wą 0,800,82 g/cm3. Dużą zaletą
Na podgrzanej płytce metalowej wy- rozpuszczalne sole.
diazodinitrofenolu jest możliwoSć
bucha po 10 s w 180oC, po 5 s Aktualny stan wiedzy pozwala
prasowania (nie ulega zaprasowaniu
w 185oC, a natychmiast w 203oC. przypisać cząsteczce tetrazenu
na martwo nawet pod ciSnieniem
W50oC wytrzymuje bez zmiany 30 strukturę hydratu 1-amino-1-[(1H-
9000 atm).
miesięcy w postaci suchej i 12 mie- -tetrazol-5-ylo)azoguanidyny. Tetra-
Związkiem o podobnych właSci-
sięcy w wodzie. Jest doSć odporny zen jest trwały w temperaturze poni-
woSciach do DDNP jest 2,6-dinitro-
na działanie Swiatła. Wykazuje nieco żej 75oC. W 100oC ulega wyraxnemu
-4-diazofenol wybuchający gwałtow-
mniejszą wrażliwoSć na uderzenie rozkładowi. Na ogrzanej płycie wybu-
nie w temperaturze 190oC. Znany
niż piorunian rtęci lub trinitrorezorcy- cha po 5 s w temperaturze 160oC.
jest również szereg słabiej wybucho-
nian ołowiu. Produkt w postaci drob- Ogrzewany z szybkoScią 20o/min wy-
wych pochodnych diazofenoli zawie-
nokrystalicznej wykazuje większą bucha już w 140oC. WrażliwoSć na
rających jedną grupę nitrową. W gru-
wrażliwoSć niż w postaci grubokry- uderzenie tetrazenu jest podobna lub
pie mononitrowych pochodnych 4-dia-
stalicznej. Dzięki dużej objętoSci ga- nieco większa niż piorunianu rtęci.
zofenolu znany jest 2-nitro-4-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 25
KrusznoSć tetrazenu wynosi 58% w Srodowisku lekko kwaSnym lub lek- żółtego do brunatnoczerwonego. Gę-
TNT, siła wybuchu w bloku Trauzla to ko zasadowym może ulegać przegru- stoSć krystaliczna wynosi 3,1 g/cm3,
61% TNT. ZdolnoSć inicjująca jest powaniu do aminotetrazolu. Zwią- a usypowa 1,0 1,6 g/cm3. Jest niehi-
gorsza od piorunianu rtęci, w związku zek ten był proponowany jako skład- groskopijny i nierozpuszczalny
z czym tetrazen nie znajduje zastoso- nik prochów bezdymnych, a także w większoSci rozpuszczalników orga-
wania w spłonkach detonujących. może być ligandem w solach kom- nicznych. RozpuszczalnoSć w wo-
Przy małych gęstoSciach łatwo prze- pleksowych o własnoSciach inicjują- dzie wynosi 0,04% w temperaturze
chodzi od palenia w detonację, jed- cych. Diazowanie aminotetrazolu pokojowej. Rozpuszcza się w nie-
nak po zaprasowaniu zdolnoSć ta i następnie sprzęganie z hydrazyną wielkich iloSciach w 10% roztworze
bardzo szybko maleje, choć nadal prowadzi do otrzymania 1,6-bis-(te- octanu amonu, dobrze zaS w forma-
może być zdetonowany impulsem trazol-5-ylo)-heksaazadienu, związ- midzie. Trinitrorezorcynian ołowiu
pobudzającym, np. spłonką. ku stabilnego w temperaturze pokojo- wykazuje dobrą trwałoSć chemiczną
Tetrazen otrzymywany jest w wy- wej, który jest silnym materiałem wy- i termiczną. Jest niereaktywny wobec
niku diazowania aminoguanidyny. buchowym. metali. Ulega rozkładowi pod wpły-
W praktyce zamiast nietrwałej amino- Nitrozoguanidyna Davis i Ro- wem kwasów i zasad. Jego wrażli-
guanidyny używa się jej soli: siarcza- senguist zaproponowali stosownie ni- woSć na uderzenie jest nieduża po-
nu, azotanu lub węglanu, którą roz- trozoguanidyny w charakterze słabe- równywalna do azydku ołowiu,
puszcza się w wodzie. Pierwszym go materiału inicjującego. Związek zwiększa ją obecnoSć wody krystali-
etapem produkcji jest redukcja nitro- ten ma postać bladożółtych kryszta- zacyjnej. Temperatura pobudzenia
guanidyny (ryc. 7). łów, które wybuchają pod wpływem wynosi 267268oC lub 260310oC,
ogrzewania do temperatury 165oC. zależnie od szybkoSci ogrzewania.
Nitrozoguanidyna rozkłada się wybu- Wyjątkowo łatwo następuje pobudze-
NH N
N
N chowo pod wpływem zetknięcia nie przez bezpoSrednie działanie pło-
N
N
N z kwasem siarkowym. W stanie su- mienia lub iskry elektrycznej. Ma to
NH NH
chym jest bardzo trwała, jednak roz- ogromne znaczenie dla bezpieczeń-
N
N
kłada się w obecnoSci wody; rozkłada stwa produkcji, zwłaszcza że trinitro-
się również w wilgotnej atmosferze. rezorcynian ołowiu w stanie suchym
Ryc. 7
łatwo się elektryzuje. Do zapobiega-
Sole nitrofenoli (ryc. 9) nia tym niekorzystnym efektom sto-
W warunkach syntezy tetrazenu,
w obecnoSci nadmiaru kwasu octo- O2N OH O2N OH OH O2N OH O2N OH
wego, może powstawać jednowodny
NO2 NO2 NO2 CH3 NH2
5,5 -diazoaminobistetrazol w posta-
O2N O2N OH O2N OH O2N O2N
ci prawie bezbarwnych, srebrzystych
płytek (ryc. 8). Z metalami tworzy wy-
Ryc. 9
NH
NH2
N
N NH N
NH2
N N
suje się uziemienie urządzeń, zapew-
N
N N
N N
N3
nia odpowiednią wilgotnoSć powie-
N NH N
N NH
NH
NH
trza, czasem nawet jego jonizację.
Trinitrorezorcynian ołowiu jest sła-
Ryc. 8
bym materiałem wybuchowym. Jego
szybkoSć detonacji wynosi 2100 m/s
buchowe sole wrażliwe na uderzenie Trinitrorezorcyniany przy gęstoSci 0,93 g/cm3 i 5200 m/s
i ogrzewanie. Znane są następujące przy gęstoSci 2,9 g/cm3. Trinitrore-
sole o barwach: ciemnozielona mie- 2,4,6-trinitrorezorcynian ołowiu zorcynian ołowiu nie może być stoso-
dzi (II) Cu3(C2N11)22NH3 i srebra Pb(C6HN3O8)H2O inaczej nazy- wany jako samodzielny materiał ini-
Ag2C2HN11H2O oraz żółta baru wany jest styfninianem ołowiu, cjujący, ponieważ jego zdolnoSć po-
Ba3(C2N11)28H2O. w przemySle spotykana także jest na- budzająca jest zbyt mała. Stosowany
ObecnoSć nadmiaru kwasu siar- zwa tricynat. Krystalizuje jako mono- jest natomiast w spłonkach zapalają-
kowego i innych kwasów nieorga- hydrat, który w sposób odwracalny cych jako składnik mas niekorodują-
nicznych może prowadzić do powsta- można odwodnić przez wygrzewanie. cych. Stosowany jest także jako do-
wania azydoguanidyny, która z kolei Jego kryształy są koloru od ciemno- datek do azydku ołowiu, zwiększają-
26 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
cy jego wrażliwoSć na płomień, a tak- glastoczerwonych kryształów o więk- Sól zasadowa Pb(C7H4N3O7)OH
że w postaci zaprasowanej warstwy szej gęstoSci i takiej samej wrażliwoSci. to żółte igiełki rozpuszczalne w wo-
zabezpieczającej azydek ołowiu Ma słabsze właSciwoSci wybuchowe, dzie. Wybucha po ogrzaniu. Propono-
przed niekorzystnym działaniem CO2 temperatura wybuchu wynosi 295oC wana była jako składnik elektrycznych
z powietrza. po upływie 5 s. Znajduje zastosowanie mas zapałowych.
Zasadowy 2,4,6-trinitrorezor- w detonatorach elektrycznych. Trinitrokrezolan srebra
cynian ołowiu Pb(C6HN3O8)Pb AgC7H4N3O7 to czerwonawożółte
(OH)2 tworzy kryształki w postaci Pikrynian kryształy rozpuszczalne w wodzie
żółtych igieł o gęstoSci 3,878 g/cm3 i alkoholu. Są łagodnie wybuchowe
lub czerwonych słupków o gęstoSci Pikrynian ołowiu jest jednym po ogrzaniu.
4,059 g/cm3. Jego gęstoSć usypowa z pierwszych otrzymanych materia-
wynosi 1,41,6 g/cm3. Praktycznie łów inicjujących. Jego użycie na dużą Sole zespolone
jest nierozpuszczalny w wodzie, alko- skalę wyklucza bardzo wysoka wraż-
holu, acetonie i chloroformie. Roz- liwoSć na bodxce mechaniczne. Był Pierwszymi zbadanymi solami ze-
puszczalny jest natomiast w roztwo- stosowany w czasie II wojny Swiato- spolonymi o właSciwoSciach wybu-
rze octanu amonu. Jego temperatura wej przez Niemców. Otrzymywany chowych (oprócz złota i srebra pioru-
pobudzenia wynosi 296oC po upły- jest w reakcji roztworów wodnych nującego) były chlorany aminametali,
wie 5 s, posiada właSciwoSci wybu- azotanu ołowiu z kwasem pikryno- np. [Cu(NH3)4](ClO3)2. Zaobserwo-
chowe podobne do normalnego trini- wym w temperaturze 6 10oC. Pro- wano ich zdolnoSć inicjującą, ale na
trorezorcynianu ołowiu i podobnie dukt jest przemywany alkoholem przeszkodzie ich zastosowaniu stała
wykazuje dużą wrażliwoSć, zwłasz- z dodatkiem roztworu azotanu ołowiu, zbyt mała trwałoSć kompleksów.
cza na płomień. Stosowany jest jako zapobiegającym jego rozpuszczaniu, Trwalsze okazały się chlorany hydra-
składnik mieszanin inicjujących za- a następnie suszony. zynametali, np. [Ni(N2H4)3]
wierających ponadto tetrazen i siar- (ClO3)2 lub [Cd(N2H4)3](ClO3)2. Są
czek antymonu lub azydek ołowiu Pikraminiany to bardzo silne materiały inicjujące,
i azotan baru. jednoczeSnie o bardzo dużej wrażli-
Kwas pikraminowy tworzy sole woSci. Nieco słabsze okazały się za-
Dinitrorezorcyniany analogicznie do innych nitrofenoli. sadowe nadchlorany hydrazynameta-
Pikraminian baru li, silniejsze jednak od piorunianu rtę-
2,4-dinitrorezorcynian ołowiu Ba(C6H4N3O5)2 to czerwone igły ci. Proponowane do praktycznego za-
występuje w dwóch formach: żółtej ze złotym połyskiem. Może być stosowania były azotany hydrazyna-
i pomarańczowej, różniących się wła- ogrzewany bezpiecznie do 200oC, metali, przede wszystkim niklu, kobal-
SciwoSciami fizycznymi, ale o podob- a powyżej tej temperatury detonuje. tu i kadmu. Są one materiałami
nych właSciwoSciach wybuchowych. Pikraminian miedzi(II) o większej sile niż piorunian rtęci
GęstoSć krystaliczna wynosi 3,2 Cu(C6H4N3O5)2 to żółtozielony i azydek ołowiu, a jednoczeSnie zna-
g/cm3, a po zaprasowaniu 2,23 bezpostaciowy osad, nierozpuszczal- cząco mniej wrażliwe. Wykazują do-
g/cm3. Jest nierozpuszczalny w wo- ny w wodzie i alkoholu, rozpuszczal- bre zdolnoSci inicjujące. Wadą ich jest
dzie, alkoholu, acetonie, eterze i ben- ny w kwasach i NH3(aq). trudnoSć pobudzenia. WiększoSć
zenie. Ma słabsze właSciwoSci inicju- Pikraminian ołowiu(II) azotanów hydrazynametali jest stabil-
jące od trinitrorezorcynianu ołowiu. Pb(C6H4N3O5)2 to czerwonobrą- na w stanie suchym i odporna na
Wykazuje mniejszą wrażliwoSć na zowe igły słabo rozpuszczalne w wo- ogrzewanie co najmniej do tempera-
uderzenie i tarcie, dlatego jest bez- dzie, rozpuszczalne w kwasach tury 110oC. Są nierozpuszczalne
pieczniejszy w użyciu. Łatwo zapala i NH3(aq). Wybucha pod wpływem w wodzie, jednak w dłuższym kontak-
się od płomienia. W temperaturze ogrzewania lub uderzenia. cie ulegają hydrolizie. Otrzymywanie
265oC wybucha po 5 s. Ze względu soli zespolonych na ogół polega na
na większe bezpieczeństwo operacji wytrącaniu ich ze zmieszanych roz-
dinitrorezorcynian ołowiu stosowany Inne sole fenoli tworów soli prostej i ligandu. Warunki
jest do mas inicjujących pobudza- zależą od rodzaju metalu, anionu i li-
nych elektrycznie. Trinitrokrezolan ołowiu gandów i często wymagają dużej sta-
Zasadowy 2,4-dinitrorezorcynian Pb(C7H4N3O7)2H2O występuje rannoSci wykonania.
ołowiu Pb(C6H2N2O6)Pb(OH)2 w postaci żółtych kryształków, które Najważniejszą spoSród inicjują-
występuje w postaci mikrokrystalicznej tracą wodę ogrzewane powyżej cych soli zespolonych jest azotan tri-
o małej gęstoSci kryształów oraz ce- 130oC, a następnie wybuchają. hydrazynaniklu(II) [Ni(N2H4)3]
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 27
(NO3)2, występujący pod nazwą i jednoczeSnie małą trwałoSć. Te ce- czalny w wodzie, kwasach i zasa-
NHN to różowofioletowa substancja chy są przyczyną niebezpieczeństw dach. Rozkłada się w gorącym roz-
krystaliczna, wybuchająca gwałtow- związanych z możliwoScią powsta- cieńczonym kwasie siarkowym. Jest
nie od uderzenia lub ogrzania do wania nadtlenków, np. z eterów, przy trudno rozpuszczalny w metanolu,
temperatury 215oC. Jest silniejszym destylacji których należy zachować glicerynie i alkoholu izoamylowym.
materiałem wybuchowym niż pioru- szczególną ostrożnoSć. Rozpuszcza się w 17oC w: etanolu
nian rtęci i azydek ołowiu. Jego pręd- 0,15%, eterze 5,5%, acetonie
koSć detonacji przy gęstoSci 0,62 Nadtlenek acetonu 9,15%, CS2 9,97%, CCl4 24,8%,
g/cm3 wynosi od 2600 m/s dla Sred- trichloroetylenie 22,7%, benzenie
nicy ładunku 6 mm do 3500 m/s dla Dimer bezbarwne kryształy 18,0%, pirydynie 15,4%, chlorofor-
Srednicy 15 mm. Materiał ten jest w kształcie słupków o tt. mie 42,5% i eterze naftowym
trudny do pobudzenia przy Srednicy 131,5133oC jest bardzo lotny (ryc. 7,35%. Powstaje w reakcji acetonu
5 mm nie detonuje pod wpływem lon- 10). Nie rozpuszcza się w wodzie pod działaniem 50% nadtelnu wodo-
tu prochowego i zapłonników elek- i rozcieńczonych kwasach i zasa- ru w obecnoSci kwasów mineralnych.
trycznych. Detonację wywołuje do- dach. Nie ulega zmianie po 6-godzin- Wybucha gwałtownie od ogrzania,
piero zapłon 1,5 g prochu czarnego. nym gotowaniu w wodzie. tarcia lub uderzenia. Ma dużą krusz-
Azotan trihydrazynakadmu noSć i jest bardzo wrażliwy na bodx-
[Cd(N2H4)3](NO3)2 to białe krysz- ce mechaniczne. Może detonować,
O O
tały, rozsypane cienką warstwą, które gdy jest wilgotny (do 25% wody) i
palą się, wydzielając brunatne dymy. znajduje się pod wodą. Pod wpływem
O O
Wybuchają podczas gwałtownego ognia w zależnoSci od warunków
ogrzewania do 245oC lub od silnego spala się gwałtownie lub detonuje.
Ryc. 10
uderzenia. Do temp. 245oC odparowuje bez roz-
Azotan trihydrazynakobaltu(II) kładu, powyżej tej temperatury spala
[Co(N2H4)3](NO3)2 to brązowawy Po raz pierwszy został otrzymany się z płomieniem, rozkłada bez pło-
nietrwały proszek, który rozkłada się w wyniku działania kwasu Caro (nad- mienia lub detonuje. Gwałtownie de-
powoli w obecnoSci wilgoci, zmienia- siarczan potasu w stężonym kwasie tonuje w zakresie temperatur
jąc kolor na zielonkawy. Wybucha siarkowym) na aceton. Otrzymywany 250 285oC, natomiast powyżej
ogrzany do 210oC, a także od ude- jest także z użyciem innych Srodków 305oC spala się bez detonacji. Szyb-
rzenia, tarcia lub w kontakcie ze stę- utleniających, jak 2% woda utleniona koSć palenia się zaprasowanego
żonym kwasem siarkowym. Ogólnie lub ozon. Wybucha gwałtownie od nadtlenku acetonu w postaci trimeru
jest trudny do pobudzenia. ogrzania, uderzenia lub tarcia. Pod wynosi 0,95 cm/s. Nadtlenek ten jest
Nadchloran trihydrazynakobal- wpływem ognia spala się z fuknię- kompatybilny (nie powoduje przy-
tu(II) [Co(N2H4)3](ClO4)2 to bez- ciem. Jego wrażliwoSć na uderzenie spieszonego rozkładu) z kwasem pi-
barwne kryształy, zmieniające barwę następuje od spadku 2 kg z wysoko- krynowym, TNT, PETN, RDX, tetry-
na różową w wyniku hydrolizy na po- Sci 7 cm. Jego lotnoSć jest okreSlona lem, KClO3, AN, Sb2S3. Nie powodu-
wietrzu. Jednorazowo można wytwa- na poziomie 66,4% ubytku masy je także zauważalnej korozji w ciągu
rzać jedynie małe iloSci związku ze w temperaturze pokojowej przez 14 15 dni w kontakcie z Cu, Al, Zn, Sn,
względu na bardzo dużą wrażliwoSć dni, a całkowita sublimacja bez pozo- Fe i mosiądzem, a Slady korozji wi-
na uderzenie i tarcie. stałoSci następuje po 3 godz. w temp. doczne są dla Pb. PrędkoSć detona-
Azotan dihydrazynamiedzi(II) 75oC. cji wynosi 5290 m/s przy gęstoSci 1,2
[Cu(N2H4)2](NO3)2 to niebiesko- Trimer (TATP) to bezbarwne g/cm3 dla ładunku o Srednicy 6,3
zielony proszek, który wybucha w wy- kryształy łatwo sublimujące o tt. mm; 3065 m/s przy d=0,68 g/cm3 w
sokiej temperaturze z trzaskiem 9497oC (ryc. 11). Jest lotny z parą dla Srednicy=15 mm; 5300 m/s przy
i emisją czerwonawego Swiatła. wodną, niehigroskopijny, nierozpusz- d=1,18 g/cm3. Jest skrajnie wrażliwy
na tarcie, a jego wrażliwoSć na ude-
Nadtlenki rzenia to udar 0,5 kg z 10 cm. Ma
O
zdolnoSć inicjującą: w postaci 0,05 g
O
WiększoSć nadtlenków organicz- nadtlenku acetonu trimeru zapraso-
O
O
nych ma właSciwoSci wybuchowe, wanego ciSnieniem 250 atm inicju-
O
a wiele z nich także inicjujące. Nie je PETN, po zaprasowaniu ciSnie-
O
znalazły one jednak zastosowania ze niem 500 atm częSć próbek nie pobu-
względu na zbyt dużą wrażliwoSć Ryc. 11 dza PETN. Minimalny jego ładunek
28 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
Inne nadtlenki
potrzebny do pobudzenia TNT to miedzi(I) jest jedynym związkiem z tej
0,16 g. Przetrzymywany w tempera- grupy, który znalazł zastosowanie
turze 14 18oC traci ~6,5% swojej Dimetylenoperoksydokarbamid praktyczne jako składnik mas inicju-
masy w ciągu doby, w ciągu 14 dni 4-aminoformylo-1,2,4-dioksazol jących w zapalnikach elektrycznych.
w temp. pokojowej traci 68,6% masy, to związek otrzymany w wyniku reak- Acetylenek miedzi (I) Cu2C2
w temp. 50oC traci 1,5% masy przez cji nadtlenku wodoru z roztworem jest bezpostaciowym ciałem stałym
2 godz., w 100oC paruje bardzo mocznika w formalinie, w obecnoSci barwy rudej lub czerwonobrązowej,
szybko, osadzając się w postaci kwasu azotowego. Jest substancją słabo rozpuszczalnym w wodzie
drobnych igiełek na przykrywce. krystaliczną, nierozpuszczalną w wo- i większoSci rozpuszczalników orga-
W przeszłoSci proponowane było je- dzie, alkoholu, chloroformie, pirydy- nicznych, a rozpuszczalnym w zasa-
go użycie w spłonkach i detonato- nie i innych rozpuszczalnikach orga- dach i roztworach cyjanków. Rozkła-
rach, lecz ze względu na lotnoSć i du- nicznych, rozpuszczalną natomiast da się pod wpływem ogrzewania
żą wrażliwoSć nie spełniał wymagań w stężonym kwasie azotowym i siar- w kwasie solnym. Także roztwór cy-
dla materiałów inicjujących. kowym, z których może zostać wytrą- janku potasu lub perhydrol powodują
cona wodą. Ma zbyt małą trwałoSć jego rozkład. W kontakcie z kwasem
Nadtlenek urotropiny termiczną i zbyt dużą wrażliwoSć do azotowym i siarkowym, nadmanga-
praktycznego zastosowania. nianami, chlorem lub bromem gwał-
Nadtlenek heksametylenodiami- Dimetylenoperoksydoetyloami- townie wybucha. Do temp. 100oC
ny (HMTD) może być otrzymany z uro- na 4-etylo-1,2,4-dioksazol to sub- wykazuje dobrą trwałoSć. Wybucha
tropiny i nadtlenku wodoru w obecno- stancja otrzymywana z nadtlenku wo- na powietrzu w temp. 120123oC
Sci kwasu cytrynowego w temperatu- doru i formaldehydu w obecnoSci ety- i pod wpływem tarcia. Istnieją donie-
rze poniżej 0oC. Ma postać białych loaminy. Jest bezbarwnym olejem, sienia, że temp. pobudzenia czyste-
kryształów praktycznie nierozpusz- który wybucha po ogrzaniu, w pło- go acetylenku miedzi(I) wynosi
czalnych w wodzie i większoSci roz- mieniu deflagruje i jest niestabilny już 260270oC, jednak w kontakcie z po-
puszczalników organicznych (ryc. 12). w temperaturze pokojowej. Jest nie- wietrzem utlenia się on do związku
W temperaturze 75oC rozkłada się wy- rozpuszczalny w wodzie, a słabo miedzi(II), co obniża jego temperaturę
raxnie z wydzieleniem metyloaminy. w alkoholu i eterze. pobudzenia. Wyjątkowo wrażliwe na
Analogiczne do wyżej opisanych tarcie są mieszaniny Cu2C2 z chlora-
nadtlenki amin można otrzymać, wy- nem ołowiu. Acetylenek miedzi(I)
O
O
N chodząc z zasad Shiffa lub amonia- otrzymał jeszcze Berthelot, działając
O
kalnych roztworów aldehydów i ich acetylenem na amoniakalny roztwór
O
N
pochodnych. chlorku miedzi(I). W pierwszej kolej-
O
O
noSci powstaje związek hydrat
Ryc. 12
Acetylen i jego sole Cu2C2H2O(HCCCuOH lub pochodna
acetaldehydu Cu2CHCHO), który
Całkowitemu rozkładowi ulega w gorą- Powszechnie znana jest zdolnoSć podczas łagodnego ogrzewania traci
cej wodzie. Jego gęstoSć krystaliczna acetylenu do wybuchu pod wpływem wodę. Należy zwracać uwagę na to,
wynosi 1,57 g/cm3, ale usypowa to już sprężenia. W temperaturze pokojo- aby acetylenek miedzi(I) nie był za-
tylko 0,66 g/cm3. Nie ulega zapraso- wej wybucha sprężony adiabatycznie nieczyszczony acetylenkiem mie-
waniu na martwo nawet pod ciSnie- do ciSnienia 170 atm. W wyższej dziowym. Acetylenek miedzi(I) po-
niem 730 atm. Na ogrzanej płycie temperaturze potrzebne jest już wstaje także bezpoSrednio w wyniku
w temperaturze 200oC wybucha na- mniejsze ciSnienie. Dzięki dodatniej kontaktu acetylenu z miedzią i jej
tychmiast, w 149oC dopiero po 3 s. entalpii tworzenia wykazuje duże cie- stopami, dlatego ważne jest wyelimi-
WrażliwoSć na uderzenie ma nieco pło wybuchu mimo braku tlenu w czą- nowanie połączeń miedzianych lub
mniejszą niż piorunian rtęci. Jest sil- steczce. W stanie stałym nie wybu- ich systematyczne czyszczenie pod-
nym materiałem wybuchowym. Przy cha od uderzenia, lecz może być po- czas pracy z acetylenem.
gęstoSci 0,88 g/cm3 detonuje z szyb- budzony spłonką. Acetylenek miedzi(II) CuC2
koScią 4510 m/s przy Srednicy ładunku Acetylenki metali ciężkich otrzy- to czarny bezpostaciowy osad, wy-
5,5 mm. Ma również dobrą zdolnoSć mywane są z amoniakalnych roztwo- buchający gwałtownie pod wpływem
inicjującą znacznie większą niż pio- rów soli lub tlenków. WiększoSć ogrzewania lub tarcia. Jego tempe-
runian rtęci. Nie znalazł praktycznego z nich ma właSciwoSci wybuchowe ratura pobudzenia wynosi
zastosowania ze względu na niewy- i cechuje się dużą wrażliwoScią na 100120oC. Jest bardziej wrażliwy
starczającą trwałoSć. bodxce mechaniczne. Acetylenek i wybuchowy od acetylenku mie-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 29
Inne niebezpieczne
dzi(I). Może być otrzymany w formie z odczynnika Nesslera (alkaliczny
materiały wybuchowe
metalicznie błyszczących płytek, któ- roztwór jodortęcianu potasowego).
re wybuchają od lekkiego uderzenia
nawet pod wodą. Otrzymywany ana- Inne materiały inicjujące Jednym z najłatwiejszych do
logicznie do acetylenku miedzi(I) tyl- otrzymania w warunkach amator-
ko z soli miedzi(II). Sole związków nitrowych skich, choć przy tym wyjątkowo nie-
Acetylenek srebra Ag2C2 to bezpiecznym w operowaniu, jest tri-
biały lub lekko szary proszek. Ma sil- Sól srebrowa nitroguanidyny jodek azotu NI3. Związek ten two-
niejsze właSciwoSci wybuchowe niż tworzy białe igły, wybuchające pod- rzy czarne kryształy nierozpuszczal-
acetylenek miedziawy. Temperatura czas ogrzewania. Substancja jest ne w zimnej wodzie, w gorącej ulega-
pobudzenia wg różnych xródeł to nierozpuszczalna w wodzie, a roz- jące rozkładowi. Jest rozpuszczalny
120140oC, 200oC lub 225oC. Jego puszczalna w kwasach i amonia- w roztworze tiosiarczanu sodu lub ro-
prędkoSć detonacji wynosi 1880 m/s ku. Nitroaminoguanidyna występuje danku potasu. Tworzy solwaty z amo-
przy gęstoSci d=1,67 g/cm3, minimal- w postaci nitroaminy lub pseudo- niakiem, np.:
ny ładunek potrzebny do pobudzenia kwasu, dzięki czemu może tworzyć brunatnoczarny NI312NH3,
0,8 g tetrylu to 0,07 g Ag2C2 (dla sole. CzęSć z nich, jak sole baru, oliwkowozielony NI33NH3,
azydku ołowiu 0,02 g). Niestety nie miedzi i srebra, ma właSciwoSci wy- żółty NI32NH3
znalazł praktycznego zastosowania, buchowe. i czerwony NI3NH3.
choć był proponowany do mieszanin Sól ołowiu(II) nitroguanidyny jest Ostatnia cząsteczka amoniaku
inicjujących. Acetylenek srebra two- najważniejszą pochodną, występuje nie może być usunięta nawet pod
rzy szereg soli mieszanych z innymi w postaci żółtawych kryształów o gę- próżnią. W stanie suchym jodek azo-
związkami srebra, jak chlorki, jodki, stoSci usypowej 1,47 g/cm3. Jest lek- tu wykazuje wyjątkową wrażliwoSć
siarczany czy chromiany. Kompleks ko higroskopijna, nierozpuszczalna na bodxce mechaniczne i termiczne.
z azotanem srebra Ag2C2AgNO3 w rozpuszczalnikach organicznych, Wybucha od najlżejszego dotknięcia
ma silniejsze właSciwoSci wybucho- hydrolizuje pod wpływem gotowania lub ogrzewania strumieniem ciepłe-
we i mniejszą wrażliwoSć niż czysty w wodzie. Jej temperatura pobudze- go powietrza. Pod ciSnieniem atmos-
Ag2C2. Jest bardzo czuły na pło- nia to 208oC w ciągu 5 s, wrażliwoSć ferycznym wybuch następuje w tem-
mień, ale mniej wrażliwy na uderze- na uderzenie wynosi od 2 kg z wyso- peraturze powyżej 50oC, pod obni-
nie niż piorunian rtęci i mniej wrażliwy koSci 9 cm. Była proponowana jako żonym ciSnieniem może nastąpić na-
na tarcie niż azydek ołowiu. Jego składnik mieszanin inicjujących. wet poniżej 0oC. ObecnoSć pary
prędkoSć detonacji wynosi 3460 m/s 1,5-dinitrobiuret także tworzy so- wodnej lub par amoniaku hamuje
przy d=3,96 g/cm3. le. Są one wybuchowe pod wpływem proces rozkładu termicznego. Pod
Acetylenek rtęci(I) Hg2C2H2O ogrzewania, np. sól ołowiu, występu- działaniem Swiatła następuje rozkład
jest związkiem nietrwałym i mało jącą w postaci lSniących srebrzystych lub nawet zainicjowanie wybuchu, je-
zbadanym. Można go otrzymać płytek i srebra w postaci białych igieł. Sli oSwietlenie jest intensywne, jak
z octanu rtęciawego lub z acetylenku Sól potasowa 1,1,2,2-tetranitro- w przypadku flesza fotograficznego
miedziawego. etanu K2C2N4O8, DKTeNEt to lub iskry wyładowania elektryczne-
Acetylenek rtęci(II) 3HgC2H2O błyszczące żółte kryształy z fioleto- go. Związek musi być przechowywa-
to biały bezpostaciowy proszek wym odcieniem, rozpuszczalne ny w stanie zwilżonym, najlepiej ete-
o gęstoSci 5,3 g/cm3. Jest nieroz- w wodzie, słabo rozpuszczalne w al- rem. Tak duża wrażliwoSć całkowicie
puszczalny w wodzie, alkoholu i ete- koholu, acetonie, benzenie i chloro- eliminuje jodek azotu z praktycznego
rze. Łatwo rozpuszcza się w roztwo- formie. Jej wybuch następuje po użycia, jest, jednak on przedmiotem
rach cyjanków. Pod wpływem roz- ogrzaniu do 267275oC. Jest bardzo licznych badań nad mechanizmem
cieńczonych kwasów rozkłada się wrażliwa na bodxce mechaniczne, inicjowania.
częSciowo do aldehydu. Kontakt ze szczególnie w przypadku obecnoSci Siarczek azotu N4S4 otrzy-
stężonym kwasem siarkowym, chlo- zanieczyszczeń. Wykazuje wyraxne muje się poprzez działanie amonia-
rem i bromem powoduje jego wy- właSciwoSci inicjujące. Żółtoczerwo- kiem na chlorek siarki rozpuszczony
buch. Podczas powolnego ogrzewa- na sól srebrowa oraz brunatna sól w benzenie. Siarczek azotu jest nie-
nia acetylenek rtęci rozkłada się po- ołowiu(II) są nierozpuszczalne w wo- rozpuszczalny w wodzie, mało roz-
wyżej 110oC, wydzielając rtęć, węgiel dzie, alkoholu i eterze. Są znacznie puszczalny w alkoholu i eterze, nieco
i wodę, szybko ogrzany wybucha słabszymi materiałami wybuchowy- lepiej w dwusiarczku węgla i benze-
przy 230oC. Wybucha także od ude- mi, praktycznie niewrażliwymi na nie. Pod wpływem wody w tempera-
rzenia. Związek można otrzymać uderzenie. turze pokojowej ulega w pewnym
30 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
stopniu hydrolizie z wydzieleniem substancji wyjSciowych (roztwór z produkcji. KwaSny węglan amino-
siarki, dwutlenku siarki i amoniaku. rtęci w kwasie azotowym i alko- guanidyny, z którego otrzymuje się
Siarczek azotu jest mniej wrażliwy na hol etylowy), dodatek substancji tetrazen, powstaje w wyniku redukcji
tarcie i uderzenie niż piorunian rtęci. wybielających produkt. nitroguanidyny. Jest to synteza
Jest słabszym materiałem inicjują- Cechą charakterystyczną produk- o przeciętnym poziomie trudnoSci.
cym niż piorunian rtęci. Temperatura cji jest to, że ze względów bezpie- W czasie redukcji anitroguanidyny
pobudzenia siarczku azotu wynosi czeństwa prowadzi się ją bardzo ma- należy cały czas kontrolować pH,
207oC. łymi porcjami, nieprzekraczającymi które powinno wynosić ok. 7 7,5.
zwykle 500 g rtęci w jednym reakto- WyjSciowa trinitrorezorcyna przy
Dyskusja nad możliwoSciami rze. Ze względu na dużą reaktyw- otrzymywaniu trójnitrorezorcynianu
produkcji inicjujących noSć rtęci i azotanu rtęci z metalami ołowiu nie jest dostępna w handlu.
metodami chałupniczymi produkcję prowadzi się w reaktorach Dlatego może być przygotowana sa-
szklanych. Gwarantuje to zarazem modzielnie przez nitrowanie rezorcy-
Otrzymywanie opisanych powyżej uzyskanie produktu o dużej czystoSci ny. W tym przypadku należy zastoso-
substancji wybuchowych wiąże się z i bezpieczeństwo, gdyż eliminuje wać mocne mieszadło typu łopatko-
pewnymi trudnoSciami. Niektóre częSci metalowe, o które tarcie i ude- wego, ponieważ w czasie reakcji wy-
z nich, mimo że są łatwe w syntezie, rzenie byłoby niebezpieczne. trąca się stała substancja i prowa-
nie będą otrzymywane ze względu na Inne metody prowadzące do otrzy- dzenie reakcji może być bardzo kło-
skomplikowane, trudne do zdobycia mania piorunianu rtęci to reakcja potliwe. DoSć częstym problemem
odczynniki chemiczne. Inne z kolei kwasu malonowego z azotanem rtęci jest pienienie się i szybki wzrost tem-
pomimo łatwej syntezy są zbyt wraż- w kwasie azotowym wobec azotynu peratury mieszaniny, który może do-
liwe i mało stabilne, aby można było sodu lub rozkład soli rtęciowej nitro- prowadzić do wykipienia. Przy wszel-
je otrzymać w większych iloSciach metanu. kich czynnoSciach z trinitrorezorcy-
bez ryzyka wybuchu. Tego typu prze- Warunkiem otrzymania azydków nianem należy zachować daleko idą-
szkody powodują, że tylko niektóre nieorganicznych jest uzyskanie azyd- cą ostrożnoSć. Jeżeli nie jest używa-
z nich zdobyły sobie popularnoSć i są ku sodu. Bez tego związku wyprodu- ny od razu, należy przechowywać go
stosowane w przemySle zarówno kowanie jakiegokolwiek azydku jest pod wodą. Nie może być stosowany
obronnym, jak i cywilnym albo jako niemożliwe. Azydek sodu otrzymuje jako samodzielny materiał inicjujący.
samodziałowe materiały wybuchowe się np. ze sproszkowanego amidku Wyprodukowanie nadtlenku ace-
wykorzystywane są do celów prze- sodowego w reakcji z podtlenkiem tonu TATP wydaje się łatwiejsze
stępczych. azotu lub w reakcji wodorotlenku so- niż nadtlenku urotropiny HMTD.
Na przykład na rynku mamy dowego z azotynem izoamylowym Nadtlenek acetonu otrzymuje się,
wszystkie potrzebne Srodki do wypro- i hydratem hydrazyny. Drugą bardzo działając nadsiarczanem potasu lub
dukowania zarówno piorunianu rtę- ważną sprawą jest zachowanie odpo- nadtlenkiem wodoru na aceton
ci, jak i piorunianu srebra. Podczas wiedniej ostrożnoSci podczas prowa- w obecnoSci kwasu siarkowego.
syntezy piorunianu rtęci możemy na- dzenia reakcji. Azydek ołowiu wyka- Wszystkie składniki potrzebne do
trafić jednak na poważne trudnoSci zuje bardzo dużą wrażliwoSć na tar- otrzymania TATP czy HMTD są do-
wynikające ze specyfiki reakcji. Pio- cie, znacznie przewyższającą pioru- stępne w handlu. Są to obecnie naj-
runian rtęci otrzymuje się w wyniku nian rtęci. Znane są przypadki samo- popularniejsze substancje wybucho-
reakcji alkoholu etylowego z roztwo- czynnego wybuchu azydku ołowiu we otrzymywane samodziałowo
rem azotanu rtęci w kwasie azoto- w czasie przesypywania, ważenia przez domowych piromanów, a także
wym. Istnieje kilka przepisów tech- czy suszenia. Samoczynnym wybu- coraz częSciej spotykane w urządze-
nicznego wytwarzania piorunianu rtę- chom ulegają duże kryształy o długo- niach wybuchowych domowej kon-
ci. Można je podzielić na trzy zasad- Sci powyżej 0,1 mm. Rozmiary krysz- strukcji. Ich duża wrażliwoSć na
nicze grupy: tałów otrzymanego azydku ołowiu bodxce mechaniczne i płomień oraz
metody, w których stosuje się zależą od temperatury reakcji i inten- mała stabilnoSć chemiczna ograni-
zimny roztwór rtęci w kwasie sywnoSci mieszania, a przede cza masowe zastosowanie.
azotowym; wszystkim od stężenia roztworów. Uzyskanie chlorku miedzi i chlorku
metody, w których stosuje się Przy bardziej stężonych roztworach srebra do otrzymania acetylenku
ciepły roztwór rtęci w kwasie uzyskuje się drobniejsze kryształy. ołowiu lub srebra nie jest żadną
azotowym; Nitroguanidyna sprowadzana jest trudnoScią. Problem może pojawić
metody, w których stosuje się wyłącznie na zamówienie i jest to się przy przepuszczaniu acetylenu
także, oprócz zasadniczych przyczyna, która wyklucza tetrazen przez amoniakalny roztwór powyż-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 31
szych chlorków. Brak substancji re- Sklepy elektroniczne chlorek Z punktu widzenia technologa najła-
dukujących może skończyć się przy- żelaza, kalafonia, chlorek amo- twiej jest otrzymać nadtlenek aceto-
krą niespodzianką. nu, srebro. nu, który jest bardzo nietrwały (łatwo
Należy zwrócić uwagę, że syntezy Artykuły fotograficzne tiosiar- sublimuje).
materiałów inicjujących należą do czan sodu, formaldehyd 7%. Lepszymi właSciwoSciami fizycz-
bardzo niebezpiecznych procesów, Sklepy chemiczne w ograni- nymi i inicjującymi charakteryzuje się
które muszą być cały czas kontrolo- czonym zakresie: woda amonia- nadtlenek urotropiny, który jest mniej
wane, a brak podstawowej wiedzy kalna, wodorotlenek sodowy, wrażliwy od piorunianu rtęci, a do-
z zakresu materiałów wybuchowych kwas azotowy, kwas siarkowy, datkowo jest znacznie silniejszy. Re-
może skończyć się dla amatora tra- kwas solny, kwas fosforowy, aguje on z metalami i szybko ulega
gicznie. podchloryn sodowy, rozpusz- rozkładowi w ich obecnoSci. Trotyl
Wiele sklepów sprzedaje substan- czalnik acetonowy, rozpuszczal- ulega detonacji już od 0,08 g HMTD,
cje, z których można bez problemu nik toluenowy, rozpuszczalnik podczas gdu do tego celu potrzeba
otrzymać materiał wybuchowy o wła- ksylenowy, perhydrol i wiele in- 0,26 g piorunianu. Otrzymanie pioru-
SciwoSciach inicjujących. nych. nianu rtęci wymaga znajomoSci pew-
Sklepy spożywcze azotan po- nych procesów reakcji nitrowania,
Podsumowanie
tasu, wodorowęglan amonu, niemniej jednak jego produkcja jest
kwaSny węglan amonu, wodoro- możliwa. Mało prawdopodobne wy-
Produkcja kruszących materiałów
węglan sodu, kwas octowy, daje się stosowanie acetylenków ja-
wybuchowych nie jest żadnym pro- ko materiałów inicjujących, ale taka
kwas winowy, kwas cytrynowy,
blemem nawet dla osób bez wy- możliwoSć także istnieje. Acetylenek
chlorek sodu, alkohol etylowy
kształcenia chemicznego. Co pe- miedziawy bardzo łatwo wybucha już
96%.
Sklepy z chemią gospodarczą wien czas można usłyszeć o czy- od iskry elektrycznej. Dużym zagro-
nadtlenek wodoru, azotan pota- nach przestępczych dokonywanych
żeniem przy produkcji acetylenku
su, benzoesan sodu, czterobo- z użyciem materiałów wybuchowych.
miedziawego jest wytrącanie się
Problemem, wydawałoby się, nie do
ran sodu. acetylenku miedziowego. Jest on
przezwyciężenia dla przestępcy nie
Apteki nadtlenek wodoru, bardzo nietrwały i wybucha już
jest skonstruowanie zapalnika, tylko
kwas borowy, nadmanganian w temp. 50oC. Łatwiejszy do otrzy-
potasu, siarczan magnezu, za- zdobycie do niego inicjującego mate- mania i bezpieczniejszy w użyciu jest
sadowy galusan bizmutowy, wo- riału wybuchowego. Otrzymanie ma- acetylenek srebra. Należy spodzie-
teriałów tego typu nastęcza dużo
dorowęglan sodu, węglan sodu, wać się prób produkcji takich mate-
trudnoSci. Należy zauważyć, że gru- riałów jak azydek ołowiu, ale tylko
roztwór jodu w jodku potasu lub
alkoholu etylowym, azotan sre- py przestępcze coraz częSciej pro- w przypadku pozyskania wczeSniej
dukują własne bomby, a co za tym
bra. azydku sodu, który jest trudny do
Stacje benzynowe woda de- idzie zapalniki zawierające własne,
otrzymania. Synteza azydku ołowiu
otrzymane domowym sposobem,
stylowana, kwas siarkowy ok. jest bardzo niebezpieczna i może za-
materiały inicjujące. Materiał inicjują- kończyć się dramatycznie dla kon-
25 30%, węgiel drzewny.
Sklepy z farbami, 1001 drobia- cy jest esencją bomby, ponieważ je- struktora ładunków wybuchowych.
go brak wyklucza możliwoSć pobu- Oprócz produkcji ww. materiałów ini-
zgów benzyna ekstrakcyjna,
dzenia kruszącego materiału wybu- cjujących przestępca może podjąć
benzyna lakowa, terpentyna,
chowego do detonacji, a więc wy- próbę syntezy diazodinitrofenolu
fosforek cynku, aceton, tlenek
cynku, dwutlenek tytanu, krze- krzesania z niego jak największej
z kwasu pikrynowego, pod warun-
mocy. Podczas prób uzyskania ini- kiem że wczeSniej go pozyska lub
mian sodu, wodorotlenek sodu,
cjujących materiałów wybuchowych
aluminium, mosiądz, alkohol otrzyma z kwasu acetylosalicylowe-
etylowy, dekstryna, siarczan ba- mogą pojawić się problemy techno- go. Do zainicjowania reakcji trotylu
logiczne, których przezwyciężenie
ru, tlenek ołowiu(II) lub tlenek potrzeba tylko 0,163 g diazodinitrofe-
może pochłonąć sporo czasu, a na- nolu, a dla tetrylu 0,075 g. Pozo-
ołowiu(VI).
Sklepy ogrodnicze, rolnicze wet zakończyć się tragicznie. Na ryn- stałe inicjujące materiały wybucho-
ku dostępne są wszystkie niezbędne
tlenochlorek miedzi, azotan we są trudne do otrzymania ze
materiały do wykonania ładunku wy- względu na niedostępnoSć składni-
amonu, siarczan amonu, siarka,
buchowego, począwszy od obudo- ków do ich produkcji, ewentualnie na
ołów.
wy, a na materiałach potrzebnych do
Złotnicy złoto, srebro, cyna, skomplikowane procesy technolo-
konstrukcji zapalnika skończywszy.
chlorek złota. giczne Mogą też być bardzo niesta-
32 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06
bilne i szybko tracić swoje właSciwo-
Sci wybuchowe. Przeglądając strony
internetowe o tematyce związanej
z materiałami wybuchowymi, można
wyciągnąć wnioski, że materiały ini-
cjujące są wytwarzane, i nie jest to
żaden problem. NajczęSciej pojawia-
jącymi się materiałami inicjującymi
na forach dyskusyjnych są HMTD
oraz TATP.
BIBLIOGRAFIA
1. Budnikow M., Lewkowicz N., By-
stro I., Sirotinski W., Szechtier B.: Ma-
teriały wybuchowe i elaboracja, MON,
Warszawa 1955.
2. Cetner W.P.: Preparatyka materia-
łów wybuchowych i produktów poSred-
nich, WAT, Warszawa 1986.
3. Fedoroff B.T., Aaronson H.A, Re-
ese E.F., Sheffield O.E., Clift G.D.: En-
cyclopedia of explosives and related
items, New Jersey 1960 1983.
4. Fuson R.C.: Reakcje związków or-
ganicznych, WNT, Warszawa 1966.
5. Gałecki J.: Preparatyka nieorga-
niczna, WNT, Warszawa 1964.
6. Maranda A., Cudziło S., Nowa-
czewski J., Papliński A.: Podstawy che-
mii materiałów wybuchowych, WAT, War-
szawa 1997.
7. Meyer R., Khler J., Homburg A.:
Explosives, Fifth, Completely Revised
Edition, Wiley-VCH 2002.
8. Murzyński J.: Chemia niszcząca
materiały wybuchowe, MON, Warszawa
1963.
9. Supniewski J.: Preparatyka nie-
organiczna, PWN, Warszawa 1958.
10. Urbański T.: Chemia i technologia
materiałów wybuchowych, tom I, II, III,
MON, Warszawa 1955.
11. Vogel A.: Preparatyka organiczna,
WNT, Warszawa 1964.
12. Chabior N.: Inicjujące materiały wy-
buchowe mogące znależć zastosowanie
w terroryxmie bombowym, Praca
dyplomowa, Politechnika ląska, Gliwice
2002.
13. Policha A., Pawłowski W., Mazu-
rek A., Matyjasek Ł.: Badamia i identyfi-
kacja nadtlenków organicznych używa-
nych w zamachach terrorystycznych,
Problemy Kryminalistyki 2004, nr 244, s.
25 37.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06 33
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Analiza inicjujących materiałów wybuchowychAnaliza inicjujących materiałów wybuchowych07 05 Materialy wybuchowe do robot budowlanychinstrukcja bhp dla materialow wybuchowych praca z lontem detonujacym ldpwinstrukcja bhp dla materialow wybuchowych praca ze splonka pobudzajaca 8 a tatWojskowe Materiały Wybuchowewyk 4 materialy wybuchowe emulsyjneMateriały wybuchoweinstrukcja bhp dla materialow wybuchowych ogolne srodki ostroznosciGórnicze materiały wybuchowewięcej podobnych podstron