DYFERENCJAA
SEMANTYCZNY (SD)
(Osgood, Suci i Tannenbaum)
" technika służąca do pomiaru konotacyjnego znaczenia pojęć
Pomadka (pojęcie)
Znaczenie denotacyjne: Znaczenie konotacyjne
(zbiór cech określanych łącznie
(zespół cech określających jednoznacznie zakres danej przez danąnazwę, ale nie
nazwy) wyznaczajÄ…cych jednoznacznie
zakresu danej nazwy)
 kosmetyk do malowania Åst, najczęściej w postaci
 dość lekka ,  dÅ‚Åga ,
sztyftÅ, wykonany z wosków, tÅ‚Åszczów, sÅbstancji
 ciepła
barwiÄ…cych i zapachowych
1
y
ródła dyferencjału semantycznego:
Badania nad synestezjÄ…
Badania nad synestezjÄ…
" współwystępowanie różnych grup doznań przy działaniu
" współwystępowanie różnych grup doznań przy działaniu
określonego rodzaju bodz
ca
określonego rodzaju bodz
ca
słuchanie utworów muzycznych
słuchanie utworów muzycznych
Badania nad stereotypami
Badania nad stereotypami
Podstawy budowy dyferencjału semantycznego:
1. Każde pojęcie może być opisane na empirycznym kontinuum
wyznaczonym przez parę antonimicznych terminów.
2. Wiele takich kontinuów stanowiących skale opisowe jest ze sobą
silnie skorelowanych; tworzÄ… zatem razem wiÄ…zkÄ™ wyznaczajÄ…cÄ…
wspólny wymiar.
3. Wszystkie wymiary współwyznaczają przestrzeń semantyczną,
wewnątrz której można zlokalizować znaczenie każdego pojęcia;
liczba takich wymiarów jest ograniczona.
4. Każde pojęcie można zdefiniować operacyjnie przez określenie jego
parametrów w przestrzeni semantycznej (podanie wektora), który
łączy centrum tej przestrzeni  punkt przecięcia wszystkich
wymiarów  z punktem zlokalizowania tego pojęcia w przestrzeni
semantycznej.
2
Etapy konstrukcji dyferencjału semantycznego:
1. 100 osób poproszono o ocenę 20 pojęć 50 skalami opisowymi, z
których każda była zdefiniowana przez parę spolaryzowanych
terminów, przymiotników (antonimów)
2. Nasilenie danej cechy oceniano na kontinuum:
szorstki:___: ___:___:___:___:___:___:gładki
" najczęściej stosuje się kontinuum 7 stopniowe;
" w badaniach można używać skal, których poszczególne stopnie
określone są werbalnie np.: bardzo X, średnio X, dość X, ani X
ani Y, dość Y, średnio Y, bardzo Y;
" odcinek
3. Po zastosowaniu analizy czynnikowej wyodrębniono kilka
niezależnych dymensji:  wartościowanie ,  siła ,  aktywność
4. Z całej puli skal wybrano te, które miały największe ładunki
czynnikowe jednego wymiaru i jednocześnie najmniejsze innego:
" WARTOŚCIOWANIE:  dobry  zły ,  mądry  głupi ,  brzydki 
ładny ,  życzliwy  okrutny
" SIA
A:  słaby  mocny ,  lekki  ciężki ,  gruby  wątły
" AKTYWNOŚĆ:  szybki  wolny ,  aktywny  bierny ,  stłumiony 
głośny
3
Nadawanie nazw wyodrębnionym wymiarom:
1) w oparciu o nazwę skali z największym ładunkiem czynnikowym
2) analiza treściowa zawartości poszczególnych wymiarów
Dyferencjał semantyczny  Moje relacje z innymi osobami są
Czynnik
Czynnik
Skala
Skala
Nazwa wymiaru
Nazwa wymiaru
przymiotnikowa
przymiotnikowa
1 2 3
1 2 3
atrakcyjne 0,665
atrakcyjne 0,665
interesujÄ…ce 0,64
interesujÄ…ce 0,64
ważne 0,555
ważne 0,555
częste 0,528
częste 0,528
wymagajÄ…ce 0,527
wymagajÄ…ce 0,527
dające szczęście 0,642
dające szczęście 0,642
ułatwiające życie 0,633
ułatwiające życie 0,633
budujÄ…ce 0,619
budujÄ…ce 0,619
potrzebne 0,573
potrzebne 0,573
wartościowe 0,487
wartościowe 0,487
ciepłe 0,663
ciepłe 0,663
bliskie 0,662
bliskie 0,662
otwarte 0,547
otwarte 0,547
dobre 0,495
dobre 0,495
4
Postaci dyferencjału semantycznego
1. Przy każdej skali umieszczone jest pojęcie, które ma być
oceniane (forma graficzna)
Przyjaciel szorstki :___: ___:___:___:___:___:___: gładki
Ja dobry :___: ___:___:___:___:___:___: zły
Kościół aktywny :___: ___:___:___:___:___:___: bierny
" Minimalizuje  efakt halo
" Minimalizuje  efakt halo
" Znaczenie badanego pojęcia może zmienić się pod wpływem innych
" Znaczenie badanego pojęcia może zmienić się pod wpływem innych
pojęć
pojęć
5
2. Oddzielny komplet skal dla każdego pojęcia, np.: (forma
graficzna)
Przyjaciel:
szorstki :___: ___:___:___:___:___:___: gładki
dobry :___: ___:___:___:___:___:___: zły
aktywny :___: ___:___:___:___:___:___: bierny
" A
atwość powielania
" A
atwość odkodowywania
" Stałość znaczenia w przebiegu badania
3. Forma niegraficzna dyferencjału semantycznego (judgement -
time)
6
Instrukcja
Celem tego badania jest zmierzenie znaczenia, jakie pewne rzeczy
(pojęcia) mają dla różnych ludzi, przez uzyskanie ich sądów
dotyczących tych rzeczy (pojęć) na zbiorze opisowych skal.
Prosimy abyś i Ty dokonał swoich ocen na podstawie tego, co o
tych rzeczach (pojęciach) myślisz.
Na każdej stronie poniższego zestawu znajdziesz jedno pojęcie o
którym masz wydać sąd, a pod nim szereg skal. Zadaniem Twoim
jest oszacować dane pojęcie na każdej z tych skal po kolei.
Analiza danych uzyskanych za pomocą dyferencjału
semantycznego:
1. Przypisanie poszczególnym stopniom każdej skali wartości
liczbowej z przedziału od -3 do +3 lub 1 do 7. Największą liczbę
punktów przypisujemy tym końcom skali, które są określane przez
terminy aprobowane społecznie
2. Obliczenie różnić między poszczególnymi pojęciami:
" różnica w znaczeniu tego samego pojęcia miedzy dwiema
różnymi grupami osób badanych
" różnica miedzy znaczeniami dwóch pojęć dla tej samej grupy
" różnica między dwiema jednostkami w znaczeniu jednego
pojęcia
" różnicą między znaczeniami dwóch pojęć dla tej samej
jednostki
" różnica między odległościami
7
Zastosowanie dyferencjału semantycznego (Osgood wyróżnił
5 dziedzin badań, w których można posługiwać się techniką
dyferencjału semantycznego):
1. Normy semantyczne  SD może być pomocny w tworzeniu
funkcjonalnego słownika znaczeń konotacyjnych, ustaleniu reguł
semantycznych oraz badaniu tendencji zmian znaczeń w przekroju
czasowym i geograficznym;
2. Indywidualne różnice w znaczeniu  określenie ilościowych różnic
w znaczeniu pewnych pojęć dla specyficznych grup;
3. Zmiany w znaczeniu pojęć pomiar struktury stereotypów
społecznych studentów amerykańskich (żołnierz, Rosjanin)
4. Klasyfikacja znaczeń subiektywnych badania w zakresie
osobowości i psychoterapii;
5. Problemy komunikacji międzykulturowej.
Ocena dyferencjału semantycznego jako techniki pomiaru:
1. Obiektywność  stosowanie dyferencjału semantycznego w
równoważnych grupach dostarcza podobnych rezultatów
2. Rzetelność  powtórne badania w tych samych warunkach, tej
samej grupy dają podobne wyniki (największa stałość wyników
występuje w obrębie dymensji Wartościowania)
3. Trafność  dyferencjał semantyczny rzeczywiście mierzy to co ma
mierzyć np.
" badania nad etnocentryzmem,
" wskaz
nik korelacji między SD i skalą Thurstone a w
zakresie trzech pojęć (negro, church, capital),
" badania Osgooda prowadzonych w czasie kampanii
wyborczej w USA,
8
3. Wrażliwość  SD może ujawnić minimalne nawet różnice w
znaczeniu, które są odczuwalne, ale trudne do zwerbalizowania
4. Porównywalność  aby dyferencjał dostarczył wyników
porównywalnych skale powinny charakteryzować się:
" wysokimi ładunkami czynnika, który reprezentują
" wysokimi korelacjami ze skalami reprezentujÄ…cymi ten
sam czynnik
" niskimi korelacjami ze skalami reprezentujÄ…cymi inny
wymiar
" wysokim stopniem stałości w zakresie różnych
ocenianych pojęć
Przykłady badań z wykorzystaniem dyferencjału
semantycznego
9
Semantyczna Skala PieniÄ…dza (SSP) - A. Kozak
Władczość: Oryginalność: Atrakcyjność:
" dominujÄ…cy " skomplikowany " wymagajÄ…cy
" władczy " wyróżniający się " atrakcyjny
" chciwy " aktywny
" egoistyczny " zdecydowany
" agresywny
" surowy
" zaangażowany
PIENI
DZ
Stabilność: Przychylność: Solidność:
" stały " miły " mocny
" wszechstronny " z zasadami " silny
" niezależny " godny zaufania " solidny
" gorący " wartościowy
" przyjazny " praktyczny
" miłosierny
" tolerancyjny
Wynik czynnikowy w poszczególnych wymiarach SSP w grupie kobiet
i mężczyzn
Płeć ANOVA
Wymiary percepcji pieniądza kobiety mężczyz
ni F p
atrakcyjność 2,90 3,10 1,89 0,17
solidność* 2,81 3,19 7,05 0,01
przychylność 3,00 3,00 0,00 0,96
stabilność 2,95 3,05 0,52 0,47
władczość 3,00 3,00 0,00 0,98
oryginalność 3,02 2,98 0,09 0,77
3,30
3,20
3,10
3,00
2,90
2,80
2,70
2,60
atrakcyjność solidność* przychylność stabilność władczość oryginalność
kobiety mężczyz
ni
y
ródło: Kozak, A. (2004) Znaczenie pieniądza. Lublin: Norbertinum
10
Percepcja genetycznie zmodyfikowanej żywności jako zagrożenia
Stereotypy i dystans społeczny wobec wybranych narodowości na tle
zmian społeczno  politycznych
Stereotypy:
" uproszczone i uogólnione sądy na temat innych grup społecznych i ich
przedstawicieli
Stereotyp 2001 Stereotyp 2005
Stereotyp 2001 Stereotyp 2005
Sytuacja społeczno -
Sytuacja społeczno -
polityczna
polityczna
Dystans 2001 Dystans 2005
Dystans 2001 Dystans 2005
Dystans społeczny:
" kontinuum rozciągające się od kontaktów ścisłych, ciepłych i zażyłych
poprzez obojętność aż do aktywnej antypatii, wrogości i potępienia
11
Zastosowane metody:
" Dyferencjał semantyczny (23 pary przymiotników)
Niemiec jest:
pracowity 7 6 5 4 3 2 1 leniwy
pracowity 7 6 5 4 3 2 1 leniwy
skomplikowany 7 6 5 4 3 2 1 prosty
skomplikowany 7 6 5 4 3 2 1 prosty
dominujący 7 6 5 4 3 2 1 uległy
dominujący 7 6 5 4 3 2 1 uległy
lubiany 7 6 5 4 3 2 1 nielubiany
lubiany 7 6 5 4 3 2 1 nielubiany
cichy 7 6 5 4 3 2 1 głośny
cichy 7 6 5 4 3 2 1 głośny
chętny 7 6 5 4 3 2 1 niechętny
chętny 7 6 5 4 3 2 1 niechętny
ambitny 7 6 5 4 3 2 1 pozbawiony ambicji
ambitny 7 6 5 4 3 2 1 pozbawiony ambicji
towarzyski 7 6 5 4 3 2 1 nietowarzyski
towarzyski 7 6 5 4 3 2 1 nietowarzyski
sympatyczny 7 6 5 4 3 2 1 niesympatyczny
sympatyczny 7 6 5 4 3 2 1 niesympatyczny
rozmowny 7 6 5 4 3 2 1 małomówny
rozmowny 7 6 5 4 3 2 1 małomówny
nieagresywny 7 6 5 4 3 2 1 agresywny
nieagresywny 7 6 5 4 3 2 1 agresywny
" Skala dystansÅ spoÅ‚ecznego - E. S. BogardÅsa (5 sytÅacji spoÅ‚ecznych)
Czy chciaÅ‚byÅ›, aby ktoÅ›z Twojej najbliższej rodziny wziÄ…Å‚ Å›lÅb z:
a) Niemcem TAK NIE
a) Niemcem TAK NIE
b) Ukraińcem TAK NIE
b) Ukraińcem TAK NIE

Czy chciałbyś, aby Twoim bliskim przyjacielem został:

Czy chciałbyś, aby siedział z Tobąw jednej ławce w szkole:

Czy chciałbyś, aby Twoim sąsiadem został:

Czy chciałbyś, aby odwiedził Twoje miasto:
12
Wobec jakich narodów Polacy sąnajbardziej uprzedzeni i dlaczego?
Ważone miary dystansu społecznego
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
1318,27 1026,93 1484,91 802,13
0
Niemcy Ukraińcy Polacy Żydzi
narodowość
Stereotyp wybranych grup narodowościowych
6
5
4
3
2
Niemiec Ukrainiec Żyd Polak
13
społecznego
wska
z

nik dystansu
cichy
dobry
czysty
mi
Ä™
kki
ch
Ä™
tny
mocny
twórczy
lubiany
aktywny
uczciwy
ambitny
pracowity
towarzyski
rozmowny
realistyczny
dominuj
Ä…
cy
szczegółowy
sympatyczny
sprawiedliwy
nieagresywny
skomplikowany
spostrzegawczy
odpowiedzialny
Dyferencjał semantyczny
wyniki
Czy××ik I * Czy××ik II
Czy××ik I * Czy××ik II
(kompete×cje (kompete×cje
(kompete×cje (kompete×cje
zada×iowe) relacyj×e)
zada×iowe) relacyj×e)

szczegółowy sympatyczny
szczegółowy sympatyczny

ambitny sprawiedliwy
ambitny sprawiedliwy

pracowity dobry
pracowity dobry
mocny uczciwy
mocny uczciwy
aktywny czysty
aktywny czysty
spostrzegawczy nieagresywny
spostrzegawczy nieagresywny
twórczy towarzyski
twórczy towarzyski

dominujÄ…cy lubiany
dominujÄ…cy lubiany
Zmiany w zakresie stereotypów w Polsce (percepcja Niemców i
Ukraińców)
5,5
2001
2005
5,0
4,5
2005
4,0
Stereotyp:
Ukraińca
2001
3,5 Niemca
3,5 4,0 4,5
wartościowanie kompetencji relacyjnych
14
warto
Å›
ciowanie kompetencji zadaniowych
Wykres 2. Dysta?s społecz?y wobec przedstawicieli ?arodowości
?iemieckiej i ukraińskiej (rok 2001 i 2005)
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
2001 2005
Rok
Niemiec Ukrainiec
15
Dystans społeczny