Raport roczny 2011
Sytuacja finansowa jednostek
samorządu terytorialnego
Część I
Jednostki samorządu terytorialnego ogółem
Departament Strategii i Analiz
Zespół Analiz Sektorowych
Warszawa, wrzesień 2011
Spis treści
Część I Jednostki samorządu terytorialnego ogółem
Synteza& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. 3
Wskaz
niki finansowe............................................................................................................. 7
Dochody........................................................................................................................... .... 9
Wydatki............................................................................................................................. .... 12
Wynik budżetów............................................................................................................. .. 14
Zadłużenie...................................................................................................................... ...... 16
Szanse i zagrożenia................................................................................................. ..... 21
Część II Gminy ogółem 22
Część III Miasta na prawach powiatu (powiaty grodzkie) 36
Część IV Powiaty ziemskie (starostwa) 52
Część V Województwa 65
y
ródła danych............................................................................................................... .. 78
2
Synteza
Przedmiotem raportu jest ocena zmian sytuacji finansowej sektora jednostek samorządu terytorialnego (JST) na podstawie
analizy: dochodów, wydatków i wyników budżetów, aktywności inwestycyjnej, stopnia samodzielności finansowej, a także
zadłużenia. Podstawą analizy są dane za 2010 r. Badana zbiorowość obejmuje 2413 gmin, 65 miast na prawach powiatu, 314
powiatów ziemskich i 16 województw.
Za najważniejszą zmianę legislacyjną wpływającą na finanse samorządów terytorialnych w 2010 r. należy uznać
uchwaloną przez Sejm RP nową ustawę z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, której przepisy w większości weszły
w życie z dniem 1 stycznia 2010 r*. Do najistotniejszych rozwiązań należą:
- zmiany zasad wypłacania środków UE polegająca na wyodrębnienie w ramach budżetu państwa budżetu środków
europejskich. Wszelkie płatności na rzecz beneficjentów (w tym samorządów), którzy realizują projekty z udziałem środków
europejskich są od 1 stycznia 2010 r. dokonywane poprzez Bank Gospodarstwa Krajowego,
- likwidacja gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych (do końca 2010 r),
- likwidacja funduszy celowych i zamknięcie rachunków własnych (do końca 2010 r.),
- nowe rozwiązania dotyczące uchwalenia zrównoważonego budżetu i wieloletniej prognozy finansowej (dot. uchwał
budżetowych na rok 2011 r.).
Znaczne powiązanie finansów JST z koniunkturą gospodarczą w kraju (1/4 dochodów ogółem i ponad 40% dochodów
własnych stanowią wpływy z PIT i CIT) powoduje, że dochody samorządów są istotnie wrażliwe na koniunkturę gospodarczą.
Dane o wykonaniu budżetów samorządów w 2010 r. nie potwierdziły pesymistycznych zapowiedzi o znacznym pogorszeniu
sytuacji finansowej JST. Dochody samorządów r/r wzrosły, chociaż dynamika wzrostu była niższa i wyniosła 5% wobec 9% w
2009 r. Na spadek tempa wzrostu dochodów ogółem w 2010 r. wpłynęły:
- nadal niskie wpływy z podatków z CIT (spadek r/r o 7,5%) i stagnacja we wpływach z PIT (zmiana stawek podatku PIT w
2009 r. oraz efekt wprowadzenia ulgi rodzinnej)
- zmiana sposobu przepływu środków UE, które od 2010 r. wpływały do budżetów JST jedynie po zakończeniu inwestycji.
* Patrz  Nowa ustawa o finansach publicznych  zmiany istotne dla JST , DSA, listopad 2009 r.
3
Synteza c.d.
W 2010 r. wzrosły r/r dochody własne (o 9%), w tym z opłat od czynności cywilno-prawnych o 12%, z podatku od
nieruchomości o 7% i wpływów z majątku o 11%.
Podobnie jak w roku poprzednim, w 2010 r. utrzymała się niekorzystna struktura dochodów JST, co oznacza, że udział
dochodów własnych, tj. takich, którymi samorządy mogą dysponować samodzielnie, był niższy od udziału transferów z
budżetu państwa. Taka struktura obniża samodzielność ekonomiczną samorządów.
W rocznej perspektywie JST będą funkcjonowały w nadal trudnym otoczeniu makroekonomicznym. Wg przewidywań
PKO BP w II poł. 2011 r. nastąpi osłabienie tempa wzrostu PKB w warunkach spowolnienia gospodarki globalnej,
ograniczenia pozytywnego dla wzrostu wpływu odbudowy zapasów i lekkiego wzrostu dynamiki konsumpcji prywatnej przy
niewielkim spadku dynamiki inwestycji, co daje podstawę do prognozy wzrostu PKB w całym 2011 r. na poziomie 3,9% i
3,1% r/r w 2012 r.
W wyniku szybszego wzrostu wydatków niż dochodów deficyt sektora JST wzrósł o 2 mld zł, do 15 mld zł. Wg MF na
podstawie wieloletniej prognozy finansowej planowany deficyt sektora JST w 2011 r. ma wynieść 10 mld zł. W perspektywie
średniookresowej samorządy będą zmuszone zmniejszyć poziom deficytu  trwają prace resortu finansów nad projektem
ustawy, która m.in. wprowadzi nową regułę wydatkową, zgodnie z którą w ciągu czterech lat samorządy miałyby
zmniejszać deficyty do 1% swoich dochodów (w 2010 r. wyniósł 9%).
Najsilniejszym segmentem sektora JST, pomimo pewnego wyhamowania tempa wzrostu dochodów wynikającego z
wysokiej bazy odniesienia z poprzednich lat, pozostawało 65 miast na prawach powiatu, których dochody w 2010 r.
wyniosły ok. 54 mld zł, co stanowiło 1/3 dochodów całego sektora JST. Potwierdzają to ratingi nadawane miastom w 2010
r. przez agencję Fitch Polska (ponad 20 miast), które potwierdzają wcześniejsze oceny (wraz z perspektywą ocenioną jako
stabilna), z wyjątkiem Bydgoszczy i Kielc, w których perspektywa została zmieniona na negatywną ze względu na
relatywnie słabe wyniki operacyjne.
Rok 2010 był okresem intensywnych prac samorządów nad rozbudową infrastruktury - wydatki inwestycyjne JST
osiągnęły 43,3 mld zł, tj. wzrosły o 4% wobec 35% w 2009 r. (znaczne zmniejszenie dynamiki wzrostu wynikało ze zmiany
systemu przepływu środków UE).
4
Synteza c.d.
Istotnie zwiększyły aktywność inwestycyjną gminy (wzrost wydatków inwestycyjnych r/r o 25%), jednak nadal 65 miast na
prawach powiatu pozostawało najbardziej znaczącym inwestorem w sektorze JST - skalę koncentracji obrazują ich inwestycje w
wysokości ok. 13 mld zł, tj. ok. 30% wszystkich inwestycji w sektorze JST.
Pomimo sygnałów o trudnej sytuacji finansowej sektora JST w 2010 r., samorządy zaplanowały znaczny wzrost wydatków
inwestycyjnych - plany JST zawarte w Wieloletnich Prognozach Finansowych przewidują w 2011 r. wydatki inwestycyjne na
poziomie ponad 56,7 mld zł, tj. wzrost r/r o ok. 30%. Przewiduje się nadal znaczne nakłady na inwestycje publiczne
stymulowane napływem środków UE, w tym głównie na budownictwo infrastrukturalne, w którym ważną role odgrywa
aktywność JST. Wstępne wyniki wykonania budżetów JST w I poł. 2011 wskazują, że te ambitne plany są realizowane 
wykonanie planu wyniosło 18% wobec 15% w podobnym okresie 2010 r. O ile inwestycje w ramach projektów unijnych
wydają się niezagrożone, to brak finansowania może dotknąć inwestycje realizowane w ramach zadań własnych samorządów.
Konsekwencją trudnej sytuacji finansowej JST, przy znacznych nakładach inwestycyjnych, było utrzymanie się w 2010 r.
wysokiego tempo wzrostu zobowiązań zaciąganych przez samorządy - wyniosły one ponad 55 mld zł, tj. wzrosły r/r o ok.
15 mld zł (o 37% wobec 40% w 2009 r.). Rośnie liczba samorządów z wysokimi wskaz
nikami zadłużenia - odsetek JST, w
których wskaz
nik zadłużenia przekraczał 40% wzrósł z 10,2% w 2009 r. do 25,3% w 2010 r.
O ile zbiorczo stan zadłużenia w 2010 r. nie stanowił zagrożenia dla sytuacji finansowej JST, gdyż udział zobowiązań w
dochodach kształtował się znacznie poniżej dozwolonej granicy 60%, to w jednostkowych przypadkach wzrost zadłużenia może
mieć wpływ na płynność finansową samorządu lokalnego. Podobna sytuacja będzie miała miejsce w 2011 r..
Spadek nadwyżki operacyjnej w 2010 r. (trzeci rok z rzędu) oznaczał obniżenie puli wolnych środków r/r o 1/3 r/r, co przy
spodziewanych wysokich wydatkach inwestycyjnych związanych z napływem środków UE, wpłynie na dalszy wzrost zadłużenia
JST. Sygnałem tej tendencji jest wzrost zadłużenia po I poł. 2011 r. o 14,8 mld zł, tj. o 36% w porównaniu z I poł. 2010 r.
Wolno rozwija się rynek obligacji komunalnych. Chociaż na koniec 2010 r. wartość rynku obligacji komunalnych osiągnęła
10,9 mld zł, tj. wzrosła r/r o 57,2%, jednak dynamika wzrostu zobowiązań JST z tytułu papierów wartościowych spadła r/r o
15%. PKO Bank Polski pozostaje liderem na rynku obligacji komunalnych.
5
Synteza c.d.
Na tle sytuacji finansowej całego sektora JST miasta na prawach powiatu, pomimo trudnej sytuacji finansowej, pozostaną w
2011 r., a także w 2012 r., najsilniejszym ekonomicznie segmentem JST ze względu na:
- duży potencjał gospodarczy z racji dochodów większych i bardziej stabilnych niż w przypadku pozostałych JST,
- stosunkowo większy potencjał rozwojowy,
- rosnącą wiedzę władz samorządowych o aktywnym zarządzaniu finansami.
Zagrożone mogą być budżety powiatów ziemskich, województw i gmin wiejskich, głównie ze względu na niski udział
dochodów własnych, wysoki udział transferów z budżetu państwa i niską nadwyżkę operacyjną, która wskazuje na możliwości
inwestycyjne samorządów, a dodatkowo na potencjalną konieczność przejmowania zobowiązań SP ZOZ.
Rok 2012 będzie trudny dla samorządów ze względu na utrzymującą się presję na wzrost wydatków bieżących na oświatę,
służbę zdrowia i pomoc społeczną oraz poszukiwania własnych pieniędzy na inwestycje unijne, zwłaszcza wobec wejścia w
życie rozporządzenia ministra finansów z 23 grudnia 2010 r., które znacznie poszerza zakres tytułów zaliczanych do zadłużenia.
Sytuację może zaostrzyć wprowadzenie ustawowego ograniczenia deficytu sektora JST. (trwają prace nad rozwiązaniami
legislacyjnymi).
W dalszej perspektywie, nowy indywidualny wskaz
nik zadłużenia JST, który będzie miał zastosowanie od 2014 r., może
ograniczyć liczbę JST, które będą mogły zaciągać zobowiązania, ponieważ jest korzystny dla samorządów mających nadwyżkę
dochodów bieżących nad wydatkami.
Zagrożeniem dla całego sektora JST pozostaje stan finansów publicznych, tj. groz
ba przekroczenia w 2011 r. II progu
ostrożnościowego (relacja długu publicznego do PKB może osiągnąć 55%), co spowodowałoby, że w 2013 r. samorządy nie
mogłyby się zadłużać. Wg szacunków PKO BP dług publiczny w relacji do PKB na koniec roku 2010 i 2011 ukształtuje się na
poziomie 53% PKB, tj. blisko II progu ostrożnościowego.
Pomimo trudnej sytuacji finansowej sektora JST, samorządy pozostają ważnym segmentem klientów Banku, zwłaszcza
wobec coraz sprawniejszej absorpcji środków UE i rosnących potrzeb na ich współfinansowanie, jednak wobec planowanego
przez resort finansów ograniczenia deficytu sektora JST, konieczna jest szczególna uwaga przy badaniu zdolności do obsługi
zadłużenia poszczególnych jednostek samorządu. Wyniki z 2010 r. potwierdzają znaczne zróżnicowanie wyników operacyjnych
poszczególnych JST, co potwierdza konieczność indywidualnego podejścia do oceny zdolności kredytowej JST.
6
Wskaz
niki finansowe*  JST ogółem
Jednostka
Wyszczególnienie 2009 2010 2010/2009
miary
Dochody ogółem mln zł 154 842,5 162 796,6 105,1
Dochody własne podstawowe mln zł 41 703,4 45 571,9 109,3
Dochody z tytułu podatków PIT i CIT mln zł 33 594,0 33 016,1 98,3
Subwencje i dotacje ogółem mln zł 79 545,1 84 208,6 105,9
Wydatki ogółem mln zł 167 828,2 177 766,2 105,9
Wydatki inwestycyjne mln zł 41 600,7 43 281,7 104,0
Wynik budżetu mln zł -12 985,7 -14 969,6 x
Wynik operacyjny mln zł 11 077,0 9 283,8 83,8
Zobowiązania ogółem mln zł 40 294,3 55 093,9 136,7
w tym kredyty i pożyczki mln zł
34 920,1 50 406,7 144,3
Dochody ogółem na mieszkańca zł 4 060,3 4 265,3 105,0
Dochody własne podstawowe na mieszkańca zł 1 093,5 1 194,0 109,2
Wydatki ogółem na mieszkańca zł 4 400,8 4 657,6 105,8
Wydatki inwestycyjne na mieszkańca zł 1 090,9 1 134,0 104,0
Wynik operacyjny na mieszkańca
zł
290,5 243,2 83,7
Udział dochodów własnych podst. w dochodach ogółem % 26,9 28,0 x
Udział podatków PIT i CIT w dochodach ogółem % 21,7 20,3 x
Udział subwencji i dotacji w dochodach ogółem % 51,4 51,7 x
Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem % 24,8 24,3 x
Udział zobowiązań w dochodach ogółem % 19,4 33,8 x
Udział kredytów i pożyczek w zobowiązaniach ogółem % 86,7 91,5 x
Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem % 7,2 5,7 x
Liczba JST z deficytem budżetowym 2 140 2 490 116,4
* definicje wskaz
ników na str. 8
7
Wskaz
niki finansowe - definicje
Definicje dochodów JST stosowane w raporcie:
- dochody własne podstawowe, które oznaczają jedynie dochody uzależnione od efektywności gospodarowania władz
lokalnych. Należą do nich: " podatek od nieruchomości, " podatek od środków transportowych, " podatek rolny, "
wpływy ze sprzedaży mienia komunalnego oraz " wszelkie opłaty lokalne (dochody z dzierżawy, leasingu);
- wpływy z tytułu udziału w podatkach od osób fizycznych (PIT) i prawnych (CIT) stanowiących dochody budżetu
państwa; w opracowaniach dotyczących finansów JST wpływy z podatków PIT i CIT są zaliczane do dochodów własnych
lub do transferów z budżetu państwa. Zgodnie z art. 3 ust. 2 obowiązującej ustawy o dochodach JST udziały w PIT i CIT
są dochodami własnymi. W niniejszym raporcie, podobnie jak w poprzednich latach, dochody z tytułu udziału w
podatkach PIT i CIT (stanowiące dochody budżetu państwa) są wyodrębnioną pozycją;
- subwencje i dotacje, których zasady przekazywania do budżetów JST są określone ustawowo i nie zależą od wyników
gospodarowania samorządów;
- dochody własne ogółem, tj. dochody własne podstawowe łącznie z udziałami w PIT i CIT.
Wynik operacyjny (nadwyżka/deficyt) - różnica między dochodami bieżącymi i wydatkami bieżącymi (wynik dodatni
to nadwyżka operacyjna, a ujemny to deficyt operacyjny.
Wg definicji MF : dochody bieżące = dochody ogółem  dochody majątkowe (dotacje i środki na inwestycje, dochody ze
sprzedaży majątku, dochody ze sprzedaży składników majątkowych), wydatki bieżące = wydatki ogółem  wydatki
majątkowe (wydatki na inwestycje, zakup akcji, wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego). Nadwyżka
operacyjna wskazuje na sytuację finansową samorządu, jego potencjał inwestycyjny oraz zdolność kredytową  im
wyższy wskaz
nik tym sytuacja samorządu jest lepsza.
8
Dochody JST  utrzymany wzrost
Dochody z PIT i CIT (w mld PLN)
Dochody ogółem (w mld PLN)
30 PIT
28,5
14%
200 15%
175,1
25
162,8 27,0
12%
26,9
13% 154,8
25,6
142,6
131,4
150
20
117,0
10%
9% 20,6
102,9
9%
15
17,7
8%
100
5% 10
5%
CIT
50
7,5
7,6
5
6,6
6,0 6,1
5,0
0 0%
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
2005 2006 2007 2008 2009 2010
plan
dochody dynamika (prawa skala)
Utrzymanie wzrostu dochodów ogółem JST przy niższej dynamice
wzrost r/r.
Dynamika zmian wybranych podatków i opłat
Główne czynniki wpływające na spowolnienie wzrostu
lokalnych JST
dochodów:
20%
12% - opóz
niony efekt pogorszenia koniunktury gospodarczej pod
11%
7%
6%
10% koniec 2008 i w 2009 r.,
3%
- zmiana stawek podatku PIT w 2009 r. i ulga rodzinna,
0%
- zmiana sposobu przepływu środków UE, które od 2010 r.
-10%
wpływały do budżetów JST jedynie po zakończeniu inwestycji.
-8%
-7%
-20%
Wzrost dochodów własnych w pewnym stopniu rekompensował
2009/2008
spadek dochodów z budżetu państwa  wzrosły r/r dochody z
2010/2009
-30%
-26%
opłat za czynności cywilno-prawne (o 11%), z podatku od
-40%
nieruchomości (o 7%) oraz wpływy z majątku (o 12%).
spadki i od czynności podatek od wpływy z
darowizny cywilno nieruchomości majątku
prawnych
9
Dochody JST  niski udział dochodów własnych,
poprawa pozycji w tradycyjnie słabszych województwach
Struktura dochodów ogółem JST Struktura dochodów własnych ogółem w 2010r. *
podatek
wpływy z opłat
udział w
100% rolny+leśny
4,0%
podatku PIT
1,5%
34,2%
28% 28%
30% 29% 29%
pozostałe
80%
dochody
24,1%
16%
17%
17%
60%
22% 23%
dochody z
40%
majątku
udział w
56% 8,1%
55%
54% podatek od
podstek od
podatku CIT
49%
48%
nieruchomości
20% środków
7,8%
19,2%
transportu
1,1%
0%
*/ dochody własne ogółem zawierają dochody podatkowe z PIT i CIT
2006 2007 2008 2009 2010
Struktura dochodów ogółem wg kategorii JST w 2010 r.
Niekorzystna struktura dochodów ogółem w sektorze JST  udział
Dochody własne Dotacje Subwencje
dochodów własnych (pozwalają na samodzielność finansową), był
niższy od udziału transferów z budżetu państwa.
Dochody ogółem na 1 mieszkańca w 2009 i 2010 r. (w zł)
Dochody z PIT i CIT oraz podatek od nieruchomości pozostają
4263
2009 2010 średnia krajowa
podstawowym z
ródłem dochodów własnych ogółem.
5000
4000
Poprawa zamożności województw dotychczas uznawanych za
3000
najbiedniejsze, tj. w podkarpackim, lubelskim i świętokrzyskim 
2000
wzrost dochodów na mieszkańca r/r w 2010 r. wyniósł
1000
odpowiednio 12%, 10% i 8%.
0
Najsilniejszym segmentem sektora JST pozostaje 65 miast na
prawach powiatu, których dochody w 2010 r. wyniosły ok. 54 mld
zł, co stanowiło 1/3 dochodów całego sektora JST.
10
Śląskie
A
ódzkie
Lubuskie
Opolskie
Lubelskie
Podlaskie
Kujawsko-
Pomorskie
Małopolskie
Warmińsko-
Mazowieckie
Dolnośląskie
Podkarpackie
Wielkopolskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Dochody JST  absorpcja środków UE
Dochody ze środków UE wg kategorii JST w 2010 r. (w mld zł)
Udział dochodów UE w dochodach ogółem JST
80
5,1
60
2009
2010
2,9
8,5%
9,4%
40
67,2
51
2,1
20
3,7
20,4
10,4
0
gminy miasta na powiaty województwa
prawach ziemskie
powiatu
dochody bez UE środki z UE
Spadek napływu środków unijnych do sektora JST w związku
Dotacje unijne na 1 mieszkańca (w zł),
ze zmianą systemu ich przepływu.  w gminach te środki
stan na 31 czerwca 2011 r.
stanowiły 7,0% dochodów ogółem, w powiatach  9,3%, w
dofinansowanie unijne na mieszkańca w zł średnia krajowa w zł miastach na prawach powiatu  5,5%, a w województwach
26,1%.
8000
6662
6705 5714
6039
6009
5422
5715
5381
5224
5456
4879
Zróżnicowanie absorpcji środków unijnych - ostanie dane z
6000
4583 4388
4541
4339 4339
4445
poł. 2011 r. wskazują, że do najbardziej aktywnych należały,
4000
oprócz woj. mazowieckiego, warmińsko-mazurskie,
2000 świętokrzyskie i podkarpackie.
0 MRR przewiduje, że 2011 r. będzie początkiem kumulacji
wydatków środków unijnych, ponieważ w kolejnych latach
będą finalizowane największe i najbardziej kosztowne projekty
finansowane z budżetu unijnego.
11
Śląskie
A
ódzkie
Lubuskie
Opolskie
Lubelskie
Podlaskie
Pomorskie
Kujawsko-
pomorskie
mazurskie
Małopolskie
Warmińsko-
Mazowieckie
Dolnośląskie
Podkarpackie
Wielkopolskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Wydatki JST  zwolnienie tempa wzrostu
Wydatki ogółem JST (mld PLN)
Utrzymanie wzrostu wydatków JST, jednak przy najniższej
dynamice od pięciu lat, jako efekt zmiany systemu przepływu
195,1
200 20%
177,8
środków unijnych
167,8
16%
145,2
160
16%
14%
15%
129,4
Skutki zmian systemowych najbardziej widoczne w
120,0
12%
120
103,8
9%
budżetach województw, do roku 2010 płatnika środków UE.
10%
8%
80
Utrzymanie wzrostu wydatków inwestycyjnych w sektorze
6% 5%
40
JST, pomimo zmian systemowych  r/r o 1,7 mld zł, tj. o 4%
0 0%
wobec 35% w 2009 r.
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
plan
wydatki dynamika (prawa skala)
Dynamika wzrostu wydatków inwestycyjnych w 2009 i 2010 r.
Wydatki inwestycyjne JST (mld PLN)
90%
114%
80 40%
60%
35%
28%
25%
37%
30%
60 30%
5%
43,3
41,6
0%
20%
40 20%
30,8
26,3
24,4 -30%
17%
17,8
20 10%
-41%
-60%
8%
4%
gminy miasta na powiaty województwa
0 0%
prawach ziemskie
2005 2006 2007 2008 2009 2010
powiatu
wydatki inwestycyjne dynamika (prawa skala)
2009/2008 2010/2009
12
Wydatki inwestycyjne  słabsze tempo wzrostu
Wydatki inwestycyjne wg kategorii JST (w mld zł)
50
Znaczny wzrost aktywności inwestycyjnej gmin (r/r o 25%) i
5,7
40
powiatów ziemskich (o 28%), ustabilizowanie wzrostu wydatków
9,7
5,2
inwestycyjnych miast na prawach powiatu (o 5%)
30 4,1
12,7
Oprócz specyficznej sytuacji w województwach, w pozostałych
12,1
20
kategoriach JST udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach
10 ogółem nieco zwiększył się i pozostał na wysokim poziomie
19,7
15,8
Miasta na prawach powiatu najbardziej znaczącym
0
inwestorem w sektorze JST - inwestycje w 2010 r. stanowiły ok.
2009 2010
30% wszystkich inwestycji w sektorze JST
gminy miasta na prawach powiatu
powiaty ziemskie województwa
Udział wydatków inwestycyjnych
Struktura wydatków inwestycyjnych
w wydatkach ogółem w 2009 i 2010 r. w 2010 r. wg kategorii JST
37,5%
województwa
gminy
województwa
powiaty
13%
46%
ziemskie
21,7% 12%
powiaty ziemskie
2010
2009
21,5%
miasta na prawach powiatu
miasta na
24,7%
gminy prawach
powiatu
29%
.
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
13
Wynik budżetów JST  rosnący deficyt
Wynik planowany i wykonany budżetów JST (w mld zł)
Deficyt budżetowy wg kategorii JST w 2009 i 2010 r. (w mln zł)
5 0
2,3
0
-0,9
-3,0
1 141
-2000
1 330
-5
-13,0
-10 -7,5 -10,0
-8,4
-13,0 -4000
-11,3
-15 -15,0
2009
-22,6
-20
5 069
2010
-6000
-22,6
25,7
-25
-25,7
-30
7 430
-8000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
gminy miasta na powiaty województwa
plan
prawach ziemskie
powiatu
plan wykonanie
Znaczna rozbieżność pomiędzy deficytem planowanym a wykonanym w sektorze JST
Wzrost zbiorczego deficytu r/r o 2,0 mld zł - liczba samorządów z deficytem budżetowym wyniosła 2490, tj. 89% ogółu
jednostek (76% w 2009 r.)
Planowane ograniczenie deficytu sektora JST w świetle prac resortu finansów nad ustawowymi rozwiązaniami - m.in.
wprowadzenie reguły wydatkowej, zgodnie z którą w ciągu czterech lat samorządy miałyby zmniejszać deficyty do 1%
swoich dochodów (w 2010 r. udział deficytu w dochodach wyniósł 9%). Trwają prace nad ostatecznym kształtem ustawy.
Wg MF planowany deficyt sektora JST w 2011 r. na podstawie Wieloletniej Prognozy Finansowej ma wynieść 10 mld zł.
.
14
Nadwyżka operacyjna sektora JST  spadek możliwości
inwestycyjnych
Nadwyżka operacyjna sektora JST (w mld zł) Nadwyżka operacyjna wg kategorii JST
w 2009 i 2010 r. (w mld zł)
20
8
17,8
17,8
6,2
2009
15
6
4,7
2010
12,0
4
3,0
10 11,6
9,3 2,5
10,2
1,9
1,3
2
0,9
0,8
5
0
gminy miasta na powiaty województwa
0
prawach ziemskie
2005 2006 2007 2008 2009 2010
powiatu
Spadek nadwyżki operacyjnej w kolejnym już trzecim roku (r/r o 2,7 mld zł, tj. o 1/3) to stopniowe osłabianie możliwości
inwestycyjnych sektora JST
Najsilniejszym segmentem pozostaje 65 miast na prawach powiatu - w 2010 r. dysponowały 2,5 mld zł, tj. 27%
wszystkich środków, natomiast ponad 2 tys. gmin miało do dyspozycji 4,7 mld zł.
Znaczne zróżnicowanie wyników operacyjnych jednostek samorządu terytorialnego w ramach poszczególnych szczebli
wskazuje na konieczność indywidualnego podejścia do oceny zdolności kredytowej JST. Np. w 2010 r. w grupie 65 miast na
prawach powiatu 8 znacznie (ponad 2-krotnie) zwiększyło kwotę nadwyżki, natomiast pozostałe zanotowały nawet ponad
80%-wy spadek wolnych środków (w Gdyni prawie 100%).
.
15
Zobowiązania JST  utrzymany trend wzrostu
Zobowiązania JST (w mld zł) Zobowiązania wg kategorii JST (w mld zł)
55,1
60 50%
23,4
25
miasta na
40%
50 21,9
40%
prawach
20
40,3
powiatu
40
37%
30% 18,7
28,8
12,8
25,9
15
24,9
30 gminy
11,3 18,7
21,2
10,4
14,6
20%
20 10,8
10
9,6
18%
11%
14,6
10% 5,4
powiaty
10
4% 8,1
3,9
11%
2,9
ziemskie
5 2,5
1,8
0 0%
3,9
4,3
województwa
3,05
2005 2006 2007 2008 2009 2 010 2,0
1,6
0
0,9
4,3
2005 2006 2007 2008 2009 2010
zobowiązania dynamika (prawa skala)
Wysoki wzrost zobowiązań sektora JST  r/r o 15 mld zł, tj. o 37%
Zobowiązania wg tytułów dłużnych w 2010 r. (w mld zł)
wobec 40% w 2009 r.. Bardzo wysoki wzrost zobowiązań gmin  r/r o
80
50%, województw i powiatów o ok. 40%, natomiast miast na prawach
powiatu o 25%
55,1
60
50,4
Znaczny wzrost r/r wartości kredytów i pożyczek (o 44%) i
40 jednocześnie spadek zadłużenia z tytułu obligacji komunalnych (spadek
zobowiązań 15%), wynikiem uwzględniania przez MF jedynie obligacji
20
notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych, a pozostałych jako
37%
4,4
44%
 kredyty i pożyczki .
0
-15%
Wartość rynku obligacji komunalnych na koniec 2010 r. osiągnęła
-20
10,9 mld zł, tj. wzrosła r/r o 57,2%, a PKO Bank Polski pozostaje liderem
.
całkowite zadłużenie kredyty i pożyczki obligacje
na rynku obligacji komunalnych (wg stanu na 31.08.2011 r. udział w
rynku ok. 30%).
2009 2010 dynamika xxx %
16
Zobowiązania JST  brak zagrożenia przekroczenia ustawowych
wskaz
ników
Wskaz
nik zadłużenia JST (udział zobowiązań w dochodach
ogółem
wg kategorii JST
70%
70%
ograniczenie
ograniczenie
60%
ustawowe
60%
ustawowe
43,5%
50%
50%
40%
30,3% 30,4%
24,2%
30%
40%
33,8%
20%
26,0%
30%
21,3% 21,2% 10%
20,6%
19,7%
20% 0%
gminy miasta na powiaty województwa
10%
prawach ziemskie
0% powiatu
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2009 2010 60% dochodów
Wskaz
nik zadłużenia wg kategorii JST uwzględniający
zadłużenie związane z projektami UE w 2010 r.
Brak zagrożenia przekroczenia ustawowo dozwolonej granicy 60%
dochodów dla łącznego wskaz
nika udziału zobowiązań w dochodach
ograniczenie
60%
ustawowe
(pomimo wzrostu r/r w każdej JST, jednak w jednostkowych przypadkach
39,7%
wzrost zadłużenia może mieć wpływ na płynność finansową jednostki.
40%
29,0%
26,9%
23,1%
Nieistotny wpływ zobowiązań w sektorze JST wynikających z realizacji
20%
projektów unijnych na poziom wskaz
nika zadłużenia.
0%
Realne zagrożenie przekroczenia ustawowego wskaz
nika zadłużenia w
gminy powiaty powiaty województwa
niektórych samorządach po wejściu w życie rozporządzenie Ministra
grodzkie ziemskie
Finansów z 23 grudnia 2009 r. rozszerzające listę tytułów zaliczanych do
zobowiązania ogółem
długu publicznego.
.
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na realizację
projektów unijnych
d h dó 17
Zobowiązania JST  wzrost grupy JST z wysokimi wskaz
nikami
zadłużenia
Zróżnicowanie JST wg wskaz
nika zadłużenia w 2010 r.
ogółem
wg kategorii JST
bez
bez zob. 0,0%-20% 20%-40% 40%-50% pow. 50%
pow. 60%
zobowiązań
50-60%
100%
do 10%
10%-20%
80%
40%-50%
60%
40%
20%
0%
30%-40%
gminy miasta na powiaty województwa
20%-30%
prawach ziemskie
powiatu
Zobowiązania JST wg województw w relacji do dochodów
w 2009 i 2010 r. (w %)
Dwukrotny wzrost liczby jednostek samorządu terytorialnego, w których
Podlaskie
relacja zobowiązań do wykonanych dochodów przekroczyła 40% (z 10,2%
Śląskie
Świętokrzyskie
w 2009 r. do 25,3%)
Podkarpackie
Opolskie
Wzrost liczba jednostek, które przekroczyły granicę 60%  z 17 w 2009 r.
Lubelskie
Wielkopolskie
do 70 w 2010 r. (17 po wyłączeniu zobowiązań związanych z projektami UE).
Warmińsko-
2010
A
ódzkie
Regionalne zróżnicowanie dynamiki wzrostu zadłużenia w 2010 r.  od
2009
Zachodniopomorskie
Polska ponad 20% w woj. małopolskim do ponad 60% w podlaskim i
Pomorskie
świętokrzyskim
Kujawsko-pomorskie
Małopolskie
Lubuskie
Mazowieckie
.
Dolnośląskie
0204060
18
Zobowiązania JST  średnia perspektywa
Tempo wzrostu dochodów i zobowiązań (2009=100)
Relacja sumy zobowiązań JST i nadzorowanych SP ZOZ
do dochodów JST w 2010 r. (w %)
dochody
50%
70%
50%
zobowiązania
41%
39%
ograniczenie
60%
ustawowe
52,6%
25% 44,7%
30% 50%
42,6%
12% 40%
11%
31,3%
30,6%
7%
10%
30%
20%
-10%
10%
0%
gminy Warszawa miasta na powiaty województwa
-30%
-28%
prawach
gminy miasta na powiaty województwa
powiatu
prawach ziemskie
ogółem
zobowiązania skumulowane
powiatu
60% dochodów
Na wzrost potrzeb pożyczkowych sektora JST w 2012 r. wpłyną:
- niskie tempo wzrostu dochodów (konieczność utrzymania wydatków sztywnych, które stanowią 79% wydatków bieżących, w
tym ok. połowa to wynagrodzenia),
- spadek nadwyżki operacyjnej w sektorze,
- nadal wysokie tempo wzrostu inwestycji (plany JST zawarte w Wieloletnich Prognozach Finansowych przewidują w 2011 r.
wzrost inwestycji r/r o ok. 13 mld zł, tj. o 29%, a zobowiązań o 14 mld zł, tj. o 25%),
- restrukturyzacja SP ZOZ (zwłaszcza w województwach i powiatach, które są organami założycielskimi szpitali i będą zmuszone
do przejmowania zobowiązań tych jednostek, które wykażą w 2011r. ujemny wynik finansowy*,
- dodatkowe zadania jak np. organizacja przedszkoli, czy obowiązek szkolny dla sześciolatków
.
*Pakiet ustaw zdrowotnych uchwalony w marcu 2011 r.
19
Zobowiązania JST  średnia perspektywa
Barierami wzrostu zadłużenia w 2012 r. będą:
- rozporządzenie ministra finansów z 23 grudnia 2010 r., zgodnie z którym od 2011 r. samorządy muszą do zadłużenia wliczać
nie tylko kredyty i pożyczki czy papiery dłużne, ale także zobowiązania wynikające z umów o partnerstwie publiczno-
prywatnym, leasingu i umów z odroczonym terminem zapłaty dłuższym niż rok (niektóre samorządy mogą przekroczyć
wskaz
nik 60%),
- wysoki wskaz
nik zadłużenia niektórych JST skumulowanego z zadłużeniem podmiotów powiązanych z JST,
- działania resortu finansów podejmowane w celu zmniejszenia deficytu budżetowego, w tym ograniczanie poziomu
zobowiązań JST (trwają ustalenia między MF i samorządami),
- nowy indywidualny wskaz
nik zadłużenia*, który będzie miał zastosowanie od 2014 r. Może on ograniczyć liczbę JST,
zdolnych do zaciągania zobowiązań, ponieważ jest korzystny dla samorządów mających nadwyżkę dochodów bieżących nad
wydatkami. Jeśli jednak jednostka za poprzednie trzy lata (poprzedzające rok budżetowy) miałaby tzw. deficyt operacyjny, nie
będzie mogła zaciągać zobowiązań. Symulacja dla 2011 r., oparta o dane z lat 2008-2010 wskazuje, że liczba JST, dla których
nowy wskaz
nik byłby korzystny spadła z 721 w 2010 r. (25,7% ogółu) do 437 w 2011 r. (15,6% ogółu), a jednocześnie 74 JST
(2,6% ogółu)  46 gmin, 1 miasto na prawach powiatu oraz 27 powiatów  nie mogłoby w 2011 r. dokonywać żadnych spłat
zaciągniętych już zobowiązań, gdyż ich indywidualne limity spłat zadłużenia są ujemne.
* Indywidualny wskaz
nik zadłużenia jest oparty o średnią nadwyżkę operacyjną z trzech lat. (art. 243 ust. 1 i 2 znowelizowanej ustawy o finansach
.
publicznych z 27 sierpnia 2009 r. )
20
Szanse i zagrożenia
+ poprawa koniunktury - pogorszenie koniunktury gospodarczej
+ rodki unijne
ś
- ustawowe ograniczenia wzrostu wydatków (tzw. regu a
ł
+ wzrost wydatków inwestycyjnych b d cych g ównym wydatkowa) i prace rz du nad ograniczeniem deficytu
ę ą ł ą
motorem rozwoju gospodarczego JST sektora JST
- ryzyko pośrednie (zobowiązania szpitali i podmiotów dla
których JST są organami założycielskimi)
+ napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych i rozwój
specjalnych stref ekonomicznych - wysoka presja na wydatki operacyjne (wynagrodzenia,
obsługa długu) i słabnące wyniki na poziomie operacyjnym
- przekazywanie zada bez dodatkowych rodków
ń ś
+ rosn ca wiedza w adz samorz dowych tego szczebla o
ą ł ą
aktywnym zarz dzaniu finansami
ą
- opó nienia p atno ci z programów pomocowych UE
z
ł ś
21
Część II
Gminy ogółem
Podsumowanie
Ok. 65% wszystkich gmin to gminy wiejskie, których struktura dochodów ogółem nie pozwala na samodzielność finansową
ze względu na niekorzystną w porównaniu z pozostałymi gminami, strukturę dochodów (niski udział dochodów własnych).
Dochody gmin wiejskich w 2010 r. stanowiły ok. 44% dochodów ogółem wszystkich gmin.
Dochody ogółem w 2010 r. wzrosły r/r o 11,4% (realnie o 8,8%), podobnie we wszystkich typach gmin (miejskie, miejsko-
wiejskie i wiejskie). Wzrost zapewniły przede wszystkim dotacje celowe (r/r o 35%), w tym głównie środków na finansowanie
projektów UE. W kolejnym juz roku zanotowano spadek dochodów gmin z podatków CIT (o 5% wobec 7% w 2009 r.), natomiast
przełamana została spadkowa tendencja wpływów z podatków PIT - po spadku o 8% w 2009 r., w 2010 r. wzrosły o 1,8%.
W każdej grupie gmin (miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie) ponad połowa gmin miała dochody na mieszkańca poniżej
średniej dla danej grupy, należy jednak zwrócić uwagę, że w 2010 r. największy wzrost dochodów na mieszkańca odnotowano
w gminach woj. świętokrzyskiego oraz w podkarpackiego, na co wpłynęła wysoka absorpcja środków unijnych.
Utrzymana została tendencja wzrostu wydatków gmin - bieżące wzrosły r/r o 11%, natomiast inwestycyjne o 25%, podobnie
jak w roku poprzednim. Wydatki na inwestycje związane z projektami unijnymi wzrosły r/r o 3,2 mld zł, tj. prawie trzykrotnie.
Zbiorczo deficyt gmin w 2010 r. wzrósł r/r o 2,3 mld zł i wyniósł 7,4 mld zł (10,3% dochodów), wobec planowanego na
poziomie 12 mld zł (16,1% dochodów).
Rok 2010 był kolejnym okresem znacznego wzrostu zobowiązań gmin, które osiągnęły prawie 22 mld zł, tj. wzrosły r/r
o 7,3 mld zł, tj. o połowę, wobec 35% w 2009 r.
W 2010 r. zmniejszyła się o 1,5 mld zł , tj. prawie o ź, nadwyżka operacyjna, która wyznacza możliwości dalszego
inwestowania przez gminy oraz określa zdolność do zaciągania nowych zobowiązań i obsługi dotychczasowych. Deficyt
operacyjny zanotowano w 400 gminach, tj. 16.6% ich ogólnej liczby.
Ze względu na znacznie wyższą dynamikę zobowiązań niż dochodów (w każdej grupie gmin) zwiększyła się liczba gmin, w
których zadłużenie mieściło się w granicach 50% - 60%. W 17 gminach relacja zobowiązań do dochodów przekroczyła 60%.
W 2011 r. należy się spodziewać wzrostu dochodów gmin ze względu na dalszy napływ środków UE oraz wyższe wpływy
podatkowe związane z poprawą koniunktury gospodarczej w 2010 r. Wstępne dane po I poł. 2011 r. potwierdzają poprawę
wyników finansowych - wpływy podatkowe CIT wzrosły o 43%, a z PIT o 15% w porównaniu do analogicznego okresu 2010 r.
23
Wskaz
niki finansowe* - gminy
Jednostka
Wyszczególnienie 2009 2010 2010/2009
miary
Dochody ogółem mln zł 111,4
64 882,2 72 310,5
Dochody własne podstawowe mln zł 19 462,8 21 566,7 110,8
Dochody z tytułu podatków PIT i CIT mln zł 10 559,1 10 697,7 101,3
34 860,3 40 046,1
Subwencje i dotacje ogółem mln zł 114,9
Wydatki ogółem mln zł 70 002,6 79 740,6 113,9
15 776,8 19 690,2
Wydatki inwestycyjne mln zł 124,8
Wynik budżetu mln zł -5 120,5 -7 430,1 x
Wynik operacyjny mln zł 6 190,9 4 687,6 75,7
Zobowiązania ogółem mln zł 14 611,1 21 929,6 150,1
w tym kredyty i pożyczki mln zł 164,5
12 923,1 21 261,4
Dochody ogółem na mieszkańca zł 2 550,0 2 836,4 111,2
Dochody własne podstawowe na mieszkańca zł 764,9 845,9 110,6
Wydatki ogółem na mieszkańca zł 2 751,3 3 127,8 113,7
Wydatki inwestycyjne na mieszkańca zł 620,1 772,3 124,5
Wynik operacyjny na mieszkańca
zł 243,3 183,9 75,6
Udział dochodów własnych podst. w dochodach ogółem %30,0 29,8x
Udział podatków PIT i CIT w dochodach ogółem %16,3 14,8x
Udział subwencji i dotacji w dochodach ogółem % 53,7 55,4 x
Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem %22,5 24,7x
Udział zobowiązań w dochodach ogółem %22,5 30,3x
Udział kredytów i pożyczek w zobowiązaniach ogółem % 88,4 97,0 x
Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem % 9,5 6,5
x
Liczba gmin z deficytem budżetowym 1085 2153 198,4
.
* definicje wskaz
ników na str. 8
24
Dochody gmin  istotny wzrost
Dochody ogółem (w mld zł) Struktura dochodów gmin w 2009 i 2010 r.
90 16%
100%
14%
72,3
13%
64,9
62,3
57,0
80%
12%
2009
11%
60
51,7
2010
45,8
60%
10%
9%
8%
40%
30
4%
20%
4%
0%
0 0%
dochody dochody z PIT dotacje i
2005 2006 2007 2008 2009 2010
własne i CIT subwencje
dochody dynamika (prawa skala)
Wzrost dochodów ogółem gmin r/r o 11,4% (realnie o 8,8%), podobnie
Dochody z PIT i CIT (w mln zł)
we wszystkich typach gmin.
Niekorzystne zmiany w strukturze dochodów gmin - kolejny rok z rzędu
12000
obniżył się udział dochodów własnych, natomiast znacznie wzrósł udział
dotacji celowych, głównie z powodu wzrostu dotacji na finansowanie
10000
PIT
projektów UE (wzrost o 12,5 pkt. proc.).
8000
Kolejny juz rok spadek dochodów gmin z podatków CIT (o 5% wobec 7%
6000
w 2009 r.); jednocześnie przełamanie spadkowej tendencji wpływów z
4000
podatków PIT - po spadku o 8% w 2009 r., w 2010 r. wzrost o 1,8%.
2000
CIT
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
25
Dochody gmin  zróżnicowanie wg kategorii
Zróżnicowanie struktury dochodów ogółem gmin w 2010r. Dochody ogółem gmin wg kategorii w 2010 r. (w mld zł)
miejskie;
wiejskie;
wiejskie pozostałe
16,5 mld zł
31,9 mld zł
25,1%
38,4%
25,8%
33,6%
10,8%
25,8%
22,6%
17,9%
miejsko-
dochody własne podstawowe
wiejskie;
dochody z CIT i PIT
dotacje celowe
23,9 mld zł
subwencja ogólna
Struktura dochodów własnych ogółem* gmin w 2010 r.
Ok. 65% wszystkich gmin stanowią gminy wiejskie, których struktura
dochodów ogółem nie pozwala na samodzielność finansową ze
udziały w
dochody z
względu niekorzystną w porównaniu z pozostałymi gminami,
podatkach PIT i
pozostałe
majątku
CIT strukturę dochodów (niski udział dochodów własnych).
20,7%
8,1%
podatki i opłaty
33,1%
6,5% Nadal podstawowym z
ródłem dochodów własnych gmin, oprócz
wpływów z PIT i CIT, podatek od nieruchomości  w 2010 r. stanowił
28,2% dochodów własnych.
Samorządy gminne mogą wpływać w pewnym stopniu na poziom
dochodów własnych podstawowych (bez dochodów z PIT i CIT)
podatek od
nieruchomości
poprzez stosowanie ulg, zwolnień lub zaniechanie podatków, a także
podatek rolny
28,1%
obniżanie górnych stawek podatkowych - 2010 r. uszczuplenie
3,5%
dochodów własnych gmin wyniosło ponad 3 mld zł, co stanowiło
9,4% dochodów własnych.
*/ dochody własne ogółem zawierają dochody podatkowe z PIT i CIT
26
Dochody gmin  udział środków UE
Udział dochodów ze środków UE w dochodach ogółem
Dochody ze środków UE w budżetach gmin (w mld zł)
w 2009 i 2010 r.
6
2009 2010
5,1
3,1% 7,0%
4
2,0
1,8
1,7
1,5
2
1,2
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Udział dochodów ze środków UE w dochodach
Wzrost znaczenia środków unijnych w budżetach gmin (z czego niemal
ogółem różnych grup gmin 2010 r.
84% stanowiły środki na zadania inwestycyjne). Najwyższy wzrost w
gminach miejskich.
10%
7,7%
7,0%
6,6%
8%
Najbardziej aktywne w absorpcji środków UE były gminy województw
świętokrzyskiego i podkarpackiego  udział w dochodach wyniósł
6%
3,9%
3,2%
odpowiednio 11,2% i 9,3%
2,9%
4%
MRR przewiduje, że 2011 r. będzie początkiem kumulacji wydatków
2%
środków unijnych, ponieważ w kolejnych latach będą finalizowane
0%
największe i najbardziej kosztowne projekty finansowane z budżetu
miejskie miejsko- wiejskie
unijnego.
wiejskie
2009 2010
27
Zróżnicowanie dochodów gmin
Dochody gmin na 1 mieszkańca (w zł) w 2010 r. *
Wzrost dochodów gmin na 1 mieszkańca (w zł) w 2010 r.
2009 2010 średnia krajowa
2834
4000
3000
2000
1000
0
Koncentracja dochodów wg grup gmin w 2010 r.
Wzrost dochodów gmin w przeliczeniu na jednego mieszkańca
wyniósł r/r o 287 zł, tj. o 11% - najwyższy wzrost w gminach, które
100% 4000
aktywnie pozyskiwały fundusze UE, tj. w gminach woj. świętokrzyskiego
2961
(gminy miejskie tego województwa uzyskały najwyższy wzrost
80%
2699 2771
3000
dochodów w kraju o 735 zł) oraz w podkarpackiego.
60%
2000
W 2010 r. najwyższe dochody na mieszkańca osiągnęły gminy woj.
40%
65%
62%
zachodniopomorskiego i pomorskiego, natomiast najniższe dochody 54%
1000
20%
przypadały na mieszkańca gmin woj. opolskiego i wielkopolskiego (nieco
0% 0
ponad 2,6 tys. zł).
miejskie miejsko-wiejskie wiejskie
W każdej grupie gmin (miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie) znaczna
odsetek gmin poniżej średniej w grupie
liczba gmin ma dochody na mieszkańca poniżej średniej dla danej grupy.
średnia w grupie w zł
*/ z
ródło: Sprawozdanie z działalności RIO i wykonania budżętów przez JST w 2010 r. , KR RIO, Warszawa 2011, www.rio.gov.pl
28
Śląskie
A
ódzkie
Lubuskie
Opolskie
Lubelskie
Podlaskie
Kujawsko-
Pomorskie
Małopolskie
Warmińsko-
Mazowieckie
Dolnośląskie
Podkarpackie
Wielkopolskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Wydatki gmin  utrzymanie wysokiego tempa wzrostu wydatków
Wydatki ogółem gmin (mld zł)
Utrzymanie tendencji wzrostu wydatków gmin - bieżące wzrosły
r/r o 11%, natomiast inwestycyjne o 25%, podobnie jak w roku
90 20%
79,7
poprzednim. Wydatki Inwestycje gmin stanowiły 46% wydatków
16%
70,0
inwestycyjnych całego sektora.
62,9
15%
14%
12%
56,1
60
Wysoka aktywność inwestycyjna gmin w 2010 r. znalazła odbicie
53,2
11%
45,8
12% we wzroście udziału wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem
10%
- o 2,2 pkt. proc w porównaniu z rokiem ubiegłym.
30
5%
5%
Brak istotnych zmian w strukturze wydatków gmin wg działów
klasyfikacji budżetowej - najwięcej środków przeznaczono w 2010 r.
0 0%
na zadania związane z oświatą i wychowaniem oraz edukacyjną i
2005 2006 2007 2008 2009 2010
opieką wychowawczą oraz na pomoc społeczną i transport, a
następnie na administrację.
wydatki dynamika (prawa skala)
Udział wydatków inwestycyjnych gmin
w wydatkach ogółem (w %) Udział wybranych wydatków gmin w wydatkach ogółem
w 2009 i 2010 r.
30
24,7
22,5
oświata
20,1
20,0
18,5
17,9
20
pomoc
społeczna
10
adminstracja
2010
2009
transport
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
0 10203040
29
Wydatki inwestycyjne gmin  wysokie tempo wzrostu
Wydatki inwestycyjne gmin (mld zł) i dynamika wzrostu (w%)
Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu inwestycji w 2010 r. dzięki
realizacji projektów unijnych  wydatki na projekty UE wzrosły r/r o 3,2
mld zł, tj. prawie trzykrotnie.
30 30%
25%
25%
ź inwestycji gmin sfinansowana ze środków pochodzących ze z
ródeł
19,7
20 20%
15,8
17% zagranicznych (w 2009 r.  11%), w tym głównie związanych z
12,6
10,7 gospodarką komunalną i ochroną środowiska (25,4%), inwestycje w
10,4
11%
8,3
10 10%
rolnictwie i łowiectwie (22,5%) oraz w transporcie i łączności (18,6%).
Znaczne zróżnicowanie wydatków inwestycyjnych na mieszkańca, w
0 0%
2010 r. wzrost w porównaniu z rokiem ubiegłym o ponad 60% w woj.
-3%
świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim, spadek w woj. mazowieckim (o
-10 -10%
3%), wzrost jedynie o 12% w woj. śląskim.
2005 2006 2007 2008 2009 2010
wydatki inwestycyjne dynamika (prawa skala)
Wydatki inwestycyjne na mieszkańca wg województw
Wydatki inwestycyjne finansowane ze środków UE w 2010 r. w 2009 i 2010 r. (w zł)
(w mld zł)
772
2009 2010 średnia krajowa
900
25
600
20
4,9
300
15 1,7
0
10
14,8
14,1
5
0
2009 2010
.
pozostałe inwestycje finansowane ze środków UE
30
Śląskie
A
ódzkie
Lubuskie
Opolskie
Lubelskie
Podlaskie
Kujawsko-
pomorskie
Pomorskie
mazurskie
Małopolskie
Warmińsko-
Mazowieckie
Dolnośląskie
Podkarpackie
Wielkopolskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Wynik budżetów gmin w 2010 r.  rosnący deficyt i spadek
nadwyżki operacyjnej
Wynik budżetów gmin (w mln zł) Nadwyżka operacyjna gmin (w mld zł)
10
2 0,9
8,1
8
-0,02
-0,6
-2 7,2
-1,5
6,2
6
4,7
5,4
-6
5,0
-5,1
4
-7,4
-10
2
plan wykonanie
0
-14
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Utrzymanie znacznej rozbieżności pomiędzy deficytem planowanym a wykonanym przez gminy
Wzrost zbiorczego deficytu r/r o 2,3 mld zł  w 2010 r. osiągnął 10,3% dochodów.
Wzrost r/r o 348 liczby gmin, których budżety zamknęły się w 2010 r. deficytem (89,2% ogółu gmin).
Pogorszenie sytuacji gmin wiejskich  wzrost udziału gmin wiejskich z deficytem budżetowym o 4,5 pkt. proc., wobec
obniżenia się odsetka gmin miejskich i miejsko-wiejskich, odpowiednio o 2,1 oraz 2,4 pkt. proc.
Spadek nadwyżki operacyjnej r/r o 1,5 mld zł, tj. prawie o ź; nadwyżka wyznacza możliwości dalszego inwestowania
przez gminy oraz określa zdolność do zaciągania nowych zobowiązań i obsługi dotychczasowych. Deficyt operacyjny w
400 gminach, tj. 16.6% ogólnej liczby.
.
31
Zobowiązania gmin w 2010 r.  wysoka dynamika wzrostu
Zobowiązania gmin (w mld zł) Zobowiązania gmin wg tytułów dłużnych w 2010 r. (w mld zł)
30
25 60%
21,9
21,9
21,3
20
20
50%
40%
14,6
15
35%
10,8 10
10,0
9,6
50% 65%
8,1
10
0,5
20%
0
-65%
19%
5
4%
7%
9%
-10
0 0%
całkowite kredyty i pożyczki obligacje
2005 2006 2007 2008 2009 2010
zadłużenie
zobowiązania dynamika (prawa skala) 2009 2010 dynamika xxx %
Znaczny wzrost zobowiązań gmin  r/r o 7,3 mld zł, tj. o połowę, wobec 35%
Zobowiązania wg kategorii gmin (w mld zł)
w 2009 r. Koncentracja zobowiązań w gminach miejskich  ź zobowiązań
wszystkich gmin dotyczyła 241 gmin miejskich.
Znaczny wzrost r/r wartości kredytów i pożyczek (o 65%) i jednocześnie
miejskie
wiejskie
spadek zadłużenia z tytułu obligacji komunalnych, wynikiem uwzględniania
5,5 mld zł
8,5 mld zł
przez MF jedynie obligacji notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych,
a pozostałych jako  kredyty i pożyczki .
Wartość rynku obligacji komunalnych na koniec 2010 r. osiągnęła 10,9 mld
zł, tj. wzrosła r/r o 57,2%, a PKO Bank Polski pozostaje liderem na rynku
miejsko-
obligacji komunalnych (na koniec sierpnia 2011 r. udział w rynku ok.. 30%).
wiejskie;
Utrzymanie się na niskim poziomie udziału wydatków gmin na obsługę
8,0 mld zł
.
długu w wydatkach ogółem (0,9% w 2010r.), pomimo dość znacznego wzrostu
kwoty tych wydatków (o 39,2%).
32
Zobowiązania gmin w 2010 r.  brak zagrożenia przekroczenia
ustawowych wskaz
ników
Wskaz
nik zadłużenia gmin (udział zobowiązań w dochodach ogółem)
ogółem
wg kategorii gmin
70%
70%
granica
granica
60%
60%
ustawowa
ustawowa
50%
50%
40% 33,3% 33,3%
40%
30,3%
30,3%
26,6%
30%
30%
22,5%
18,5%
17,6% 17,5% 17,4%
20%
20%
10%
10%
0%
0%
gminy miejskie miejsko- wiejskie
2005 2006 2007 2008 2009 2010
ogółem wiejskie
2009 2010 60% dochodu
Wskaz
nik zadłużenia gmin uwzględniający
zadłużenie związane z projektami UE w 2010 r.
70%
granica Brak zagrożenia przekroczenia ustawowo dozwolonej granicy
60%
ustawowa
60% dochodów dla łącznego wskaz
nika udziału zobowiązań w
50%
dochodach (pomimo wzrostu r/r w każdej grupie gmin), jednak w
40%
30%
jednostkowych przypadkach wzrost zadłużenia może mieć wpływ
27%
30%
23%
21%
na płynność finansową jednostki.
17%
18%
16% 16%
20%
Nieistotny wpływ zobowiązań gmin wynikających z realizacji
10%
projektów unijnych* - po ich uwzględnieniu (5,0 mld zł w 2010 r.)
0%
wskaz
nik zadłużenia zmniejszył się o 3 pkt. proc.
2007 2008 2009 2010
zobowiązania ogółem
.
* zobowiązania unijne po 90 dniach od zakończenia inwestycji stają się zobowiązaniami
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na realizację
wymagalnymi.
projektów unijnych
d h d
33
Zobowiązania gmin w 2010 r.  znacznie szybszy wzrost
zobowiązań niż dochodów
Zróżnicowanie gmin wg wskaz
nika zadłużenia w 2010 r.
Tempo wzrostu dochodów i zobowiązań gmin (2010=100)
bez
80%
zobowiązań
50-60%;
pow. 60%; dochody
do 10%;
69
183
68 63%
280 zobowiązania
10%-20%;
60%
40%-50%;
428
50%
386
43%
40%
20%
30%-40%;
12%
12%
11%
20%-30%;
483
523
0%
gminy ogółem wiejskie pozostałe
Udział zobowiązań związanych z projektami unijnymi
w zobowiązaniach ogółem gmin w 2010 r.
Znacznie szybszy wzrost zobowiązań aniżeli dochodów w każdej
grupie gmin
5,0 mld zł
Wzrost liczby gmin (o 557) o relacji zobowiązań do wykonanych
dochodów na poziomie ponad 20% - w tym z 64 w 2009 r. do 184 w
2010 r. w granicach 50% - 60%
Przekroczenie ustawowego limitu 60% w 68 gminach wobec 14 w
2009 r.  po uwzględnieniu zobowiązań związanych z projektami
unijnymi odpowiednio 17 i 7
16,9 mld zł
Zróżnicowanie przeciętnego zadłużenia w relacji do dochodów gmin
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na projekty unijne
- od 24,8% lubelskim do 39,0% w lubuskim.
kredyty i pożyczki na realizację projektów unijnych
34
Szanse i zagrożenia
+ poprawa koniunktury - pogorszenie koniunktury gospodarczej
+ rodki unijne
ś
- ustawowe ograniczenia wzrostu wydatków (tzw. regu a
ł
+ wzrost wydatków inwestycyjnych b d cych g ównym
ę ą ł
wydatkowa) i prace rz du nad ograniczeniem zad u enia JST
ą ł ż
motorem rozwoju gospodarczego JST
+ napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych i rozwój
specjalnych stref ekonomicznych - wysoka presja na wydatki operacyjne (wynagrodzenia,
obsługa długu) i słabnące wyniki na poziomie operacyjnym
+ rynek obligacji komunalnych jako z
ródło dodatkowych
środków
- przekazywanie zada bez dodatkowych rodków
ń ś
+ rosn ca wiedza w adz samorz dowych tego szczebla o
ą ł ą
aktywnym zarz dzaniu finansami
ą
- opó nienia p atno ci z programów pomocowych UE
z
ł ś
35
Część III
Miasta na prawach powiatu
(powiaty grodzkie)
Podsumowanie
65 miast na prawach powiatu skupiało jedną trzecią dochodów całego sektora JST, w tym dochody Warszawy stanowiły
ok. 1/5 dochodów wszystkich powiatów grodzkich.
Po wyhamowywaniu tempa wzrostu dochodów miast na prawach powiatu w latach 2008 i 2009, w roku 2010 nastąpiło
przełamanie negatywnego trendu, jednak niekorzystnym zjawiskiem było zdecydowanie niższe r/r tempo wzrostu
dochodów własnych (o 3%; przesądzają o stopniu samodzielności ekonomicznej) niż dotacji celowych (o 35%).
W kolejnym roku spadały dochody z PIT (r/r o 2,1%) i CIT (o 14,7%), które są najbardziej wrażliwe na niekorzystne
zmiany w koniunkturze gospodarczej, a jednocześnie stanowią główne z
ródło dochodów miast. Dodatkowo spadek
wpływów podatkowych wiązał się z wprowadzeniem od 2009 r. obniżonej skali w PIT i wprowadzenia ulgi rodzinnej.
Miasta na prawach powiatu aktywnie pozyskiwały środki UE - realizowane inwestycje w 1/5 zostały sfinansowane ze
środków zagranicznych (w 2009 r.  17,3%). Wysokość środków pozyskanych przez poszczególne miasta wyraz
nie
pogłębiła zróżnicowanie miast pod względem wysokości dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca.
Po latach dynamicznego wzrostu wydatków miast na prawach powiatu, w 2010 r. ich tempo wzrostu wyraz
nie spadło,
głównie z powodu wolniejszego wzrostu wydatków inwestycyjnych, jednak udział wydatków inwestycyjnych w
wydatkach ogółem utrzymał się na poziomie z 2009 r.
W kolejnym już roku zmniejszyła się wysokość nadwyżki operacyjnej, która osiągnęła najniższy poziom od 2005 r.
Oznacza to znaczne ograniczenie możliwości dalszego inwestowania oraz wskazuje na spadek zdolności do zaciągania
nowych zobowiązań i obsługi dotychczasowych.
O ile zbiorczo stan zadłużenia w 2010 r. nie stanowił zagrożenia dla sytuacji finansowej miast na prawach powiatu, gdyż
udział zobowiązań w dochodach kształtował się poniżej ustawowo dozwolonej granicy 60%, jednak wskaz
nik zadłużenia
wzrósł w porównaniu z 2009 r. o 6,5 pkt. proc. i był na najwyższym poziomie spośród wszystkich szczebli samorządu. W
jednostkowych przypadkach wzrost zadłużenia może mieć wpływ na płynność finansową miasta.
37
Podsumowanie c.d.
Na tle sytuacji finansowej całego sektora JST, miasta na prawach powiatu, pomimo pewnego spowolnienia ich rozwoju
w 2010 r., pozostaną w 2011 r. najsilniejszym ekonomicznie segmentem JST ze względu na:
- duży potencjał gospodarczy z racji większych dochodów i bardziej zróżnicowanych z
ródeł ich generowania,
- większe możliwości rozwojowe,
- rosnącą wiedzę władz samorządowych tego szczebla o aktywnym zarządzaniu finansami.
Dobre perspektywy potwierdzają długoterminowe ratingi krajowe nadane i potwierdzone przez agencje ratingową Fitch
w 2010 i 2011 r. Poza jednym wyjątkiem (negatywna perspektywa dla Białegostoku) zdecydowana większość ocen
ratingowych ma perspektywę stabilną, a rating Opola ma perspektywę pozytywną.
38
Wskaz
niki finansowe*  miasta na prawach powiatu
Jednostka
Wyszczególnienie 2009 2010 2010/2009
miary
Dochody ogółem mln zł 107,1
50 327,5 53 885,6
Dochody własne podstawowe mln zł 108,5
18 194,7 19 740,9
Dochody z tytułu podatków PIT i CIT mln zł 15 067,5 14 542,9 96,5
Subwencje i dotacje ogółem mln zł 17 065,36 19 601,8 114,9
Wydatki ogółem mln zł 56 201,1 58 954,1 104,9
Wydatki inwestycyjne mln zł 12 081,4 12 698,1 105,1
Wynik budżetu mln zł -5 873,6 -5 068,6 x
Wynik operacyjny mln zł 2 981,7 2502,6 83,9
Zobowiązania ogółem mln zł 18 729,8 23 437,5 125,1
w tym kredyty i pożyczki mln zł
16 029,1 19 997,3 124,8
Dochody ogółem na mieszkańca zł 3 965,3 4 251,9 107,2
Dochody własne podstawowe na mieszkańca zł 1 433,6 1 557,7 108,7
Wydatki ogółem na mieszkańca zł 4 428,1 4 651,9 105,1
Wydatki inwestycyjne na mieszkańca zł 951,9 1 002,0 105,3
Wynik operacyjny na mieszkańca
zł
234,9 197,5 84,1
Udział dochodów własnych podst. w dochodach ogółem % 36,2 36,6 x
Udział dochodów z PIT i CIT w dochodach ogółem % 29,9 27,0 x
Udział subwencji i dotacji w dochodach ogółem % 33,9 36,4 x
Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem % 21,5 21,5 x
Udział zobowiązań w dochodach ogółem % 37,2 43,5 x
Udział kredytów i pożyczek w zobowiązaniach ogółem % 85,6 85,3 x
Udział nadwyzki operacyjnej w dochodach ogółem % 5,9 4,6
Liczba miast na prawach powiatu z deficytem budżetowym 63 59 93,7
.
* definicje wskaz
ników na str. 8
39
Dochody miast na prawach powiatu  przełamanie spadkowego
tempa wzrostu
Dochody ogółem (w mld zł) Struktura dochodów miast na prawach powiatu
w 2009 i 2010 r
80 20%
100%
14%
53,9
60 15%
46,9
13%
49,4
50,3
80%
2009
14%
41,0
36,3
2010
60%
40 10%
7%
40%
20 5%
6%
20%
2%
0 0%
0%
2005 2006 2007 2008 2009 2010
dochody dochody z PIT dotacje i
własne i CIT subwencje
dochody dynamika (prawa skala)
Dochody z PIT i CIT (w mld zł)
Przełamanie w 2010 r. negatywnego trendu spadku tempa
15
wzrostu dochodów ogółem miast na prawach powiatu efektem
PIT
napływu środków unijnych.
12
Prawie trzykrotny (280%) wzrost dotacji rozwojowych, tj. środków
9
przekazywanych w ramach realizacji projektów unijnych.
Kolejny rok spadku dochodów podatkowych PIT (r/r o 2,1%) i
6
CIT (o 14,7%).
3 CIT
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
40
Dochody miast na prawach powiatu  słabnące dochody własne
Struktura dochodów własnych ogółem Dynamika głównych z
ródeł dochodów
miast na prawach powiatu w 2010 r. własnych ogółem miast na prawach powiatu (2009=100)
dochody z
pozostałe
majątku
24,5%
15%
9,6%
12%
11%
10%
6%
podatki i
5%
opłaty
4,9%
0%
udziały w
podatek od
podatkach PIT i
-5%
środków -4%
podatek od
CIT
transportowyc
nieruchomości
42,4%
h0,9%
17,7%
Niekorzystne zjawisko niższego wzrostu dochodów własnych ogółem - r/r o 3% (przesądzają o stopniu
samodzielności ekonomicznej) niż dotacji celowych - o 35%.
Stabilność struktury dochodów własnych ogółem miast na prawach powiatu  nadal w 2010 r. głównym z
ródłem
dochodów pozostawały udziały w podatkach PIT i CIT oraz podatek od nieruchomości.
Spadek wpływów z PIT i CIT (najbardziej wrażliwych na niekorzystne zmiany w koniunkturze gospodarczej) miasta
rekompensowały aktywnością na rynku lokalnym  wzrosły wpływy z majątku (w 2009 r spadek o 2,4%) i
podatków od czynności cywilno-prawnych (w 2009 r. spadek o 28%), a dochody z podatku od nieruchomości
wykazały stabilny wzrost.
41
CIT
majątku
dochody z
czynności
cywilnych
podatek od
podatek od
wpływy z PIT i
nieruchomości
Dochody miast na prawach powiatu 
aktywna absorpcja środków UE
Dochody ze środków UE w budżetach miast na Udział dochodów ze środków UE w dochodach ogółem
prawach powiatu (w mld zł) miast na prawach powiatu w 2009 i 2010 r.
6
2010
2009
5,5%
4,0%
3,5
4
2,9
2,2
2,0
2 1,4
0,5
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Efekty aktywnej absorpcji środków UE miast na prawach
Struktura dochodów z UE w sektorze JST w 2010 r.
powiatu w 2010 r.:
- napływ do ich budżetów 1/5 bezzwrotnych środków
zagranicznych otrzymanych przez wszystkie JST (86% tych
województwa
gminy
środków miało charakter dochodów inwestycyjnych),
27%
37%
- wzrost udziału bezzwrotnych środków zagranicznych w
dochodach ogółem.
Znaczne zróżnicowanie aktywności miast w absorpcji środków
unijnych w 2010 r. - od 3 zł wydatków przeznaczonych na
powiaty
pozostałe
inwestycje w Świętochłowicach do 958 z w Sopocie.
15%
miasta na
Warszawa
prawach
3%
powiatu
18%
42
Dochody miast na prawach powiatu  pogłębienie zróżnicowania
sytuacji finansowej miast
Dochody ogółem miast na prawach powiatu
Udział dochodów ogółem miast na prawach powiatu
wg liczby mieszkańców w 2010 r.
w dochodach sektora JST w 2010r.
do 100 tys.
w tym
100-200 tys.
7 mld zł
Warszawa
12 mld zł
10,4 mld zł
33,1%
pow. 200 tys.
66,9%
35 mld zł
dochody miast na prawach powiatu pozostałe JST
65 miast na prawach powiatu skupiało jedną trzecią dochodów całego
Zróżnicowanie dochodów na mieszkańca w miastach na
sektora JST, a wśród nich dochody Warszawy stanowiły ok. 1/5.
prawach powiatu wg liczby mieszkańców w 2010 r.
(bez Warszawy)*
Trzykrotny wzrost przeciętnego dochodu na jednego mieszkańca
powiatów grodzkich (bez Warszawy) - wzrost dochodów wystąpił w 59
100% 5000
4060
3964
3900
miastach wobec 39 w 2009 r.
80% 4000
Wyraz
ne pogłębienie zróżnicowania miast pod względem dochodów na
60% 3000
jednego mieszkańca w całej zbiorowości - od 2493 zł w
40% 2000
Świętochłowicach do 8665 zł w Sopocie (trzyipółkrotna wobec
54%
50% 50%
20% 1000
dwuipółkrotna w 2009 r.)  jako wynik m.in. dotacji celowych
0% 0 otrzymanych na likwidację skutków powodzi (np. w Tarnobrzegu wzrost o
281,1%) oraz napływu środków unijnych.
do 100 tys. 100-200 tys. pow. 200 tys.
odsetek miast na prawach powiatu poniżej średniej w grupie
W każdej grupie miast ok. połowa uzyskuje dochody na mieszkańca
średnia w grupie w zł
niższe od średniej w odpowiedniej grupie wielkości.
*/ dochód Warszawy na mieszkańca w 2010 r. wyniósł 6085 zł ( 5911 zł w 2009 r.)
43
Wydatki miast na prawach powiatu  spadek tempa wzrostu
wydatków
Wydatki ogółem miast na prawach powiatu (mld zł)
80 15%
14%
Spadek tempa wzrostu wydatków miast na prawach powiatu
13%
związany z wolniejszym wzrostem wydatków inwestycyjnych i
11%
12% 59,0
56,2
60 bieżących ( o 6% w 2010 r. wobec 10% w 2009 r.).
51,2
10%
10%
45,9
Słabsze wykonanie w 2010 r. planu wydatków inwestycyjnych niż
41,2
40
36,5
bieżących - odpowiednio 82,9% i 96,1%.
5%
5%
Wzrost wydatków ogółem na mieszkańca r/r o 223 zł wobec 405 zł w
20
2009 r.
0 0%
Brak istotnych zmian w strukturze wydatków miast na prawach
2005 2006 2007 2008 2009 2010
powiatu wg działów klasyfikacji budżetowej - najwięcej środków
przeznaczono na zadania związane z oświatą (27,8% wydatków ogółem),
wydatki dynamika (prawa skala)
transportem i łącznością (20,3%) oraz pomocą społeczną.
Wydatki inwestycyjne miast na prawach powiatu
(w mld zł) i dynamika wzrostu (w%) Udział wybranych wydatków miast na prawach powiatu
w wydatkach ogółem w 2009 i 2010 r.
20 50%
oświata
42%
40%
15
transport i
12,7
12,1
11,1 łączność
30%
9,9
26%
23%
10
7,9
pomoc
20%
społeczna
5,5
2010
17%
5
2009
10%
administracja
9% 5%
0 0%
0 5 10 15 20 25 30
2005 2006 2007 2008 2009 2010
44
wydatki inwestycyjne dynamika (prawa skala)
Wydatki inwestycyjne miast na prawach powiatu  wzrost
znaczenia środków unijnych
Wydatki inwestycyjne miast na prawach powiatu
Udział wydatków inwestycyjnych miast na prawach powiatu w
wg liczby mieszkańców w 2010 r. (w mld zł)
wydatkach ogółem (w %)
do 100 tys.
1,6 mld zł
30
21,9
21,5 21,5 21,5
19,0
20
15,2
100 - 200
tys
pow.200 tys.
3,0 mld zł
8,6 mld zł
10
Utrzymanie udziału wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem na
poziomie z roku 2009
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Największe miasta największymi inwestorami  wydatki inwestycyjne 22
miast o liczbie ludności pow. 200 tys. stanowiły 66% wydatków
inwestycyjnych wszystkich miast na prawach powiatu i 1/5 wydatków
Wydatki inwestycyjne miast na prawach powiatu
inwestycyjnych całego sektora JST
w 2010 r. (w zł na mieszkańca)
Wzrost znaczenia środków pochodzących ze z
ródeł zagranicznych 
2000
1/4 inwestycji została sfinansowana ze środków zagranicznych (17,3% w
2009 r.), w tym ponad połowę środków unijnych miasta na prawach
1500
powiatu przeznaczyły na inwestycje drogowe
1002 zł
1000
Zróżnicowanie wydatków inwestycyjnych na mieszkańca w miastach na
prawach powiatu  od 140 zł w Mysłowicach do 5353 zł w Sopocie, przy
500
przeciętnej 1002 zł, co daje 38-krotną różnicę poziomu wydatków
0 inwestycyjnych
.
wydatki inwestycyjne na mieszkańca
średnia dla miast na prawach powiatu
45
Wynik budżetów miast na prawach powiatu  rosnący deficyt
i spadek nadwyżki operacyjnej
Wynik budżetów miast na prawach powiatu (w mld zł) Nadwyżka operacyjna miast na prawach powiatu (w mld zł)
8
2 0,996
0
6,8
6
-0,2 -0,3 5,8
-2
-1,7
4
-4
4,1
3,0
3,3
-6
-5,1
2,5
-5,9
plan wykonanie 2
-8
0
-10
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Nadwyżka operacyjna wg wielkości miast na prawach
Nadal znaczna rozbieżność pomiędzy deficytem planowanym,
powiatu w 2010 r. (w mld zł)
a wykonanym przez miasta na prawach powiatu.
4
2009
Wyhamowanie dynamicznego wzrostu zbiorczego deficytu efektem
3
2010 wysokiej bazy odniesienia w roku poprzednim oraz ostrożnej polityki
inwestycyjnej miast na prawach powiatu  deficyt wykazało 59 spośród 65
miast.
2
Ograniczenie możliwości inwestycyjnych i spadek zdolności kredytowej
1
(zaciąganie nowych zobowiązań i obsługa dotychczasowych) w
konsekwencji zmniejszania się w kolejnym już roku nadwyżki operacyjnej,
która osiągnęła najniższy poziom od 2005 r.
0
.
ogółem do 100 tys. 100-200 tys. pow. 200 tys.
Koncentracja nadwyżki operacyjnej w największych miastach.
46
3,0
2,5
2,0
1,5
0,8
0,7
0,3
0,3
Zobowiązania miast na prawach powiatu  wysoki wzrost
Zobowiązania wg liczby mieszkańców
Zobowiązania miast na prawach powiatu (w mld zł) miast na prawach powiatu (w mld zł)
do 100 tys.
30 50%
2,3 mld zł
23,4
47%
40%
18,7
20
30%
12,8
11,3 11,3
10,4
20%
25%
100-200 tys.
10
3,9 mld zł
10%
9%
14%
pow. 200 tys.
0%
9%
17,2 mld zł
0 0%
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Poważny wzrost kwoty zadłużenia powiatów grodzkich - r/r o 4,7 mld zł,
tj. o 1/4. Spadek dynamiki wzrostu w porównaniu do 2009 r. wynikał z
zobowiązania dynamika (prawa skala)
wysokiej bazy odniesienia. Zobowiązania 22 największych miast
stanowiły 3/4 zobowiązań wszystkich 65 miast.
Zobowiązania miast na prawach powiatu wg
tytułów dłużnych w 2010 r. (w mld zł)
Wzrost zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek oraz obligacji
komunalnych (odpowiednio 25% i 26%), jednak faktyczna dynamika
30
23,4
wzrostu zobowiązań z tytułu obligacji jest znacznie wyższa, ponieważ MF
20,0
do zobowiązań z tego tytułu zalicza tylko obligacji notowane na Giełdzie
20
Papierów Wartościowych, a pozostałe jako  kredyty i pożyczki .
10 Wartość rynku obligacji komunalnych na koniec 2010 r. osiągnęła
3,4
25%
25%
10,9 mld zł, tj. wzrosła r/r o 57,2%, a PKO Bank Polski pozostaje liderem na
C
26%
rynku obligacji komunalnych (wg stanu na 31.08.2011 r. udział w rynku ok.
0
30%).
-10
Nadal niskie wydatki na obsługę długu - pomimo ich wzrostu r/r o ok.
.
całkowite kredyty i pożyczki obligacje
30%, udział tych wydatków w strukturze wydatków ogółem stanowił
zadłużenie
w 2010 r. jedynie 1,4%.
2009 2010 dynamika xxx %
47
Zobowiązania miast na prawach powiatu  coraz bliżej granicy
ustawowej
Wskaz
nik zadłużenia miast na prawach powiatu (udział zobowiązań w dochodach ogółem)
wg wielkości miast
ogółem
70%
70%
granica
granica
60%
60%
ustawowa ustawowa
48,7%
50%
43,5% 50%
43,5%
37,2%
40%
40% 34,0%
32,9%
28,7%
27,6%
25,8%
30%
24,0%
30%
20%
20%
10%
10%
0%
0%
2005 2006 2007 2008 2009 2010
ogółem do 100 tys. 100-200 tys. pow. 200 tys.
Wskaz
nik zadłużenia miast na prawach powiatu bez
2009 2010 60% dochodu
zadłużenia związanego z projektami UE* w 2010 r.
70%
granica
Poważny wzrost średniego wskaz
nika zadłużenia  r/r o 6,5 pkt.
60%
ustawowa
proc i zbliżanie się do ustawowo dozwolonej granicy 60%.
44%
50%
40%
37%
35%
Zagrożenie przekroczenia ustawowego wskaz
nika po wejściu w
40%
26%
życie rozporządzenie Ministra Finansów z 23 grudnia 2009 r.
24% 23%
30%
22%
rozszerzające listę tytułów zaliczanych do długu publicznego - w
20%
jednostkowych przypadkach już doszło lub może dojść do
10%
przekroczenia ustawowej granicy, jak np. w Toruniu (64,8%) czy
0%
Wrocławiu (59,2%).
2007 2008 2009 2010
zobowiązania ogółem
* zobowiązania unijne po 90 dniach od zakończenia inwestycji stają się zobowiązaniami wymagalnymi.
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na realizację
projektów unijnych
48
d h d
Zobowiązania miast na prawach powiatu  znacznie szybszy
wzrost zobowiązań niż dochodów
Udział zobowiązań związanych z projektami unijnymi w
Zróżnicowanie miast na prawach powiatu
wg wskaz
nika zadłużenia w 2010 r*.
zobowiązaniach ogółem miast na prawach powiatu w 2010 r.
do 10%
pow. 60%
10%-20%
50-60%
3
2
3
2,0 mld zł
8
20%-30%
13
40%-50%
30%-40%
21,4 mld zł
16
20
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na projekty unijne
kredyty i pożyczki na realizację projektów unijnych
*zobowiązania łącznie z zobowiązaniami UE
Tempo wzrostu dochodów i zobowiązań
miast na prawach powiatu (2009=100)
Mało istotny spadek zadłużenia po uwzględnieniu zobowiązań
40%
dochody
związanych z finansowaniem projektów unijnych
31%
zobowiązania
Znacznie szybszy wzrost zobowiązań aniżeli dochodów
30%
25% 24%
23%
Wzrost liczby miast na prawach powiatu, w których relacja
zobowiązań do wykonanych dochodów przekroczyła 40% - 20 w
20%
14%
2009 r. wobec 26 w 2010 r
7%
10% 7%
6%
0%
ogółem do 100 tys. 100-200 tys. pow. 200 tys.
49
Zobowiązania miast na prawach powiatu - indywidualny
wskaz
nik zadłużenia od 2014 r. * (wyniki badania ankietowego)**
Liczba miast na prawach powiatu przewidujących
Wskaz
nik średniego wskaz
nika zadłużenia miast na prawach
przekroczenie nowego indywidualnego wskaz
nika
powiatu (udział zobowiązań w dochodach ogółem) w latach
zadłużenia w latach 2011 - 2014
2010  2013 (w %)
60
40
50
30
39,9 27
39,7
39,2 30
40
33,1
30
17
20
20
11
10
10
0
0
2010 2011 2012 2013
2011 2012 2013 2014
Ocena IWZ przez badane miasta w relacji do
Utrzymanie do 2013 r. średniego wskaz
nika zadłużenia na bezpiecznym
obowiązujących limitów
poziomie 40% w efekcie zrównoważenia wyników pomiędzy miastami o niskim
brak
zadłużeniu (planują wzrost) i miastami o wysokim zadłużeni (planują
możliwoś ci
lepszy - 10
obniżenie). Żadne miasto nie planowało przekroczenia poziomu 60%.
oceny - 12
W ocenie 52 miast, w niektórych z nich nastąpi pogorszenie ich sytuacji po
wprowadzeniu indywidualnego wskaz
nika zadłużenia (IWZ) w 2014 r.
*Indywidualny wskaz
nik zadłużenia jest oparty o średnią arytmetyczną nadwyżki
operacyjnej (z ostatnich trzech lat budżetowych) obliczanej dla każdej jednostki
gorszy -
samorządu terytorialnego, art.. 243 ustawy o finansach publicznych z 2009 r.
32
**Zadłużenie miast na prawach powiatu i województw w świetle badania ankietowego.
Biuro Analiz Sejmowych, czerwiec 2011
50
Szanse i zagrożenia
+ poprawa koniunktury gospodarczej - pogorszenie koniunktury gospodarczej
+ du y potencja gospodarczy z racji wi kszych dochodów i
ż ł ę
bardziej zró nicowanych róde ich generowania w
ż z
ł
porównaniu z pozosta ymi samorz dami pozyskane wysokie - ustawowe ograniczenia wzrostu wydatków (tzw. regu a
ł ą ł
dotacje unijne na inwestycje, które wspieraj rozwój miast wydatkowa) i prace nad ograniczeniem zad u enia JST
ą ł ż
+ umiarkowane ryzyko pośrednie
- wysoka presja na wydatki operacyjne (wynagrodzenia,
obsługa długu) i słabnące wyniki na poziomie operacyjnym
+pozyskane wysokie dotacje unijne na inwestycje, które
wspierają rozwój miast
+ rosn ca wiedza w adz samorz dowych tego szczebla o - przekazywanie zada bez dodatkowych rodków
ą ł ą ń ś
aktywnym zarz dzaniu finansami
ą
51
Część IV
Powiaty ziemskie
(starostwa)
Podsumowanie
Obowiązująca od 1 stycznia 2010 r. ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wprowadziła zmiany w
organizacji sektora finansów, które miały wpływ min. także na sytuację finansową powiatów w 2010r. Należały do nich:
- obowiązek likwidacji do końca 2010 r. gospodarstw pomocniczych, rachunków dochodów własnych i zakładów budżetowych,
który uszczuplił dochody powiatów,
- utworzenie od 2010 r. nowego z
ródła dochodów, tj. z tytułu opłat i kar za korzystanie ze środowiska (w związku z likwidacją
powiatowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej) oraz wpływów ze sprzedaży map, danych z ewidencji
gruntów i budynków oraz innych materiałów i informacji z zasobów powiatowych (w wyniku likwidacji powiatowych funduszy
gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym).
Struktura dochodów powiatów ziemskich w 2010 r., podobnie jak w poprzednich latach, pozostawała niekorzystna, ponieważ
nadal dochody powiatów uzależnione były od transferu środków z budżetu państwa - dochody z tytułu subwencji i dotacji
stanowiły 71,5% dochodów ogółem, a łącznie z dochodami z PIT i CIT (także przekazywanymi z budżetu) ok. 85%.
W 2010 r. utrzymana została tendencja wzrostu wydatków powiatów, chociaż dynamika wzrostu nieco spadła - bieżące
wzrosły o 9%, natomiast inwestycyjne o 28% wobec 56% w roku poprzednim. Powiaty inwestowały głównie w drogi i łączność.
Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu inwestycji w 2011 r. będzie wymagało sięgnięcia po zewnętrzne z
ródła zasilania
budżetów, zwłaszcza w tych powiatach, które planują przeprowadzenie restrukturyzacji zadłużonych szpitali.
O ile istnieją znaczne rezerwy w możliwości zadłużania się powiatów ziemskich z punktu widzenia obowiązujących przepisów
ustawy o finansach publicznych - wskaz
nik zadłużenia pozostawał w kolejnych latach na niskim poziomie (24,2% w 2010 r.) -
to niski poziom nadwyżki operacyjnej w powiatach wskazuje, że faktyczna zdolność kredytowa powiatów ziemskich jest słaba.
Relacja skumulowanego zadłużenia SP ZOZ do dochodów w 16 powiatach przekroczyłaby próg 60%
W 2010 r. powiaty ziemskie pozostawały najsłabszym ekonomicznie segmentem sektora JST, a ich sytuacja finansowa
wskazuje na duże ryzyko ich kredytowania, głównie z powodu niskiego udziału dochodów własnych w dochodach ogółem, a
także obciążeń związanych z zadłużeniem szpitali, dla których niektóre powiaty są organem założycielskim oraz utrzymującego
się niedofinansowania zadań oświatowych.
53
Wskaz
niki finansowe* - powiaty
Jednostka
Wyszczególnienie 2009 2010 2010/2009
miary
Dochody ogółem mln zł 112,0
20 084,5 22 496,5
Dochody własne podstawowe mln zł 2 797,6 3 411,3 121,9
Dochody z tytułu podatków PIT i CIT mln zł 2 901,1 2 925,4 100,8
Subwencje i dotacje ogółem mln zł 14 385,85 16 159,8 112,3
Wydatki ogółem mln zł 21 155,8 23 826,4 112,6
Wydatki inwestycyjne mln zł 4 054,4 5 181,2 127,8
Wynik budżetu mln zł -1 071,3 -1 329,9 x
Wynik operacyjny mln zł 882,7 780,2 88,4
Zobowiązania ogółem mln zł 3 907,3 5 435,6 139,1
w tym kredyty i pożyczki mln zł
3 373,6 5 196,5 154,0
Dochody ogółem na mieszkańca zł 789,4 882,4 111,8
Dochody własne podstawowe na mieszkańca zł 110,0 133,8 121,6
Wydatki ogółem na mieszkańca zł 831,5 934,6 112,4
Wydatki inwestycyjne na mieszkańca zł 159,3 203,2 127,6
Wynik operacyjny na mieszkańca
zł
118,1 30,6 25,9
Udział dochodów własnych podst. w dochodach ogółem % 13,9 15,2 x
Udział dochodów z PIT i CIT w dochodach ogółem % 14,4 13,0 x
Udział subwencji i dotacji w dochodach ogółem % 71,7 71,8 x
Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem % 19,2 21,7 x
Udział zobowiązań w dochodach ogółem % 19,5 24,2 x
Udział kredytów i pożyczek w zobowiązaniach ogółem % 19,5 95,6 x
Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem %
4,4 3,5
Liczba powiatów ziemskich z deficytem budżetowym 260 263 101,2
.
* definicje wskaz
ników na str. 8
54
Dochody powiatów  utrzymanie niekorzystnej struktury
Dochody ogółem powiatów (w mld zł) Zmiana struktury dochodów powiatów w 2009 i 2010 r.
30 20% 100%
22,5
80%
2009
15%
20,1
18,1 2010
16,2
20
60%
12%
14,8
12%
13,8
10%
10% 40%
11%
9%
8%
10
20%
5%
0%
dochody dochody z PIT dotacje i
0 0%
własne i CIT subwencje
2005 2006 2007 2008 2009 2010
dochody dynamika (prawa skala)
Utrzymanie wzrostu dochodów ogółem powiatów na podobnym
poziomie jak w roku poprzednim
Struktura dochodów powiatów w 2010 r. (w mln zł)
Niekorzystna struktura dochodów (niski udział dochodów własnych)
systemową słabością finansów powiatów - transfery z budżetu
państwa stanowiły w 2010 r. ok. 85% dochodów ogółem (dotacje
15,2%
13,0%
43,3%
wzrosły r/r o 24%, subwencje o 6%)
28,5%
Kolejny rok spadku dochodów powiatów z podatku CIT (o 5,5%
wobec 6,4% w 2009 r.), natomiast zahamowanie spadku dochodów
z PIT (po spadku o 7,7% w 2009 r. wzrost o 1,2% w 2010 r.)
dochody własne podstawowe
dochody z CIT i PIT
dotacje celowe
subwencja ogólna
55
Dochody powiatów  rosnące znaczenie środków unijnych
Struktura dochodów własnych ogółem* powiatów w 2010 r. Dochody ze środków UE w budżetach powiatów
(w mld zł)
dochody z
3
majątku 5%
2,1
pozostałe
49% 2
dochody z
0,9
PIT 44%
0,7 0,7
1
0,5
dochody z
0,3
CIT 2%
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
*/ dochody własne ogółem zawierają dochody podatkowe z PIT i CIT
Udział dochodów ze środków UE
w dochodach ogółem powiatów w 2009 i 2010 r.
Powiązanie sytuacji finansowej powiatów z koniunkturą
gospodarczą poprzez wysoki udział (44%) dochodów z PIT
w dochodach własnych ogółem.
2009
2010
4,5%
9,3%
Wzrost znaczenia środków unijnych w budżetach powiatów,
które w 2010 r. stanowiły 9,3% dochodów ogółem wobec
4,5% w 2009 r. Ok. 3/4 z tych środków powiaty
przeznaczyły na inwestycje.
56
Zróżnicowanie dochodów powiatów
Dochody ogółem powiatów ziemskich na mieszkańca
w grupach decylowych w 2010 r. (w zł)
1 400
1 200
1 000
800
600
400
200
0
I II III IV V VI VII VIII IX X
dochody na mieszkańca wg grup decylowych
średnie dochody powiatów ziemskich na mieszkańca
Wzrost średnich dochodów na mieszkańca r/r o 93 zł, tj. o 12% (w 2009 r. o 11%)
Zróżnicowanie dochodów ogółem na mieszkańca powiatów - ok. połowa powiatów osiągała w 2010 r. dochody na
mieszkańca poniżej średniej dla powiatów, a średnie dochody powiatów z I decyla stanowiły ok. 47% średnich dochodów
powiatów z X decyla.
Najwyższe dochody na mieszkańca osiągnął powiat węgorzewski w woj. warmińsko-mazurskim  1630 zł, a najniższe
powiat zamojski w woj. lubelskim  451 zł.
Znaczna zmienność rankingu najbogatszych samorządów w kategorii powiatów ziemskich opartego jedynie o wskaz
nik
dochodów na mieszkańca efektem jednorazowych zasileń budżetów w danym roku, np. z tytułu wpłaty zaległych podatków,
sprzedaży nieruchomości lub napływu środków unijnych.
57
Wydatki powiatów  spadek tempa wzrostu
Wydatki ogółem powiatów (mld zł)
Spadek tempa wzrostu wydatków powiatów - bieżące wzrost r/r o
30 20%
9% wobec 10% w 2009 r., inwestycyjne o 28% wobec 56% w roku
23,8
poprzednim.
21,217%
15%
18,1
12%
12%
20
13% Brak istotnych zmian w strukturze wydatków powiatów wg działów
16,1
15,6 13%
13,9 klasyfikacji budżetowej - najwięcej środków finansuje zadania
10%
związane z oświatą (34,5%) i transportem (21,7%), a następnie z
10
pomocą społeczną (17% ).
5%
3%
Wydatki na transport stanowiły 67,3% wszystkich wydatków
0 0%
inwestycyjnych powiatów w 2010 r.
2005 2006 2007 2008 2009 2010
wydatki dynamika (prawa skala)
Udział wybranych wydatków powiatów
Wydatki inwestycyjne powiatów (mld zł) i dynamika wzrostu (w%)
w wydatkach ogółem w 2009 i 2010 r.
56%
10 60%
oświata
50%
5,2
6
4,1
41%
2,6 40%
pomoc społeczna
2,1
2
1,6
28%
2
30%
28%
transport i łączność
17% 20%
-2
10%
administracja publiczna
-6 2010
0%
2009
-10 -10%
-8%
ochrona zdrowia
2005 2006 2007 2008 2009 2010
wydatki inwestycyjne dynamika (prawa skala)
0 10 20 30 40
58
Wydatki inwestycyjne powiatów  wzrost znaczenia środków UE
Udział wydatków inwestycyjnych powiatów
Wzrost udziału wydatków inwestycyjnych powiatów w wydatkach
w wydatkach ogółem (w %)
ogółem efektem dwukrotnego wzrostu wydatków inwestycyjnych
30
związanych z realizacją projektów unijnych (w 2010 r. stanowiły 28,8%
wszystkich wydatków inwestycyjnych).
21,7
19,2
20 Zróżnicowanie poziomu wydatków inwestycyjnych na mieszkańca
14,6
14,4
powiązane z aktywnością powiatów w zdobywaniu środków unijnych w
13,0
11,6
2010 r. - wahania od 116 zł w powiatach woj. opolskiego do ponad 247
10
zł w woj. świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim.
Znaczne różnice w dynamice r/r wzrostu wydatków inwestycyjnych
na mieszkańca w układzie województw - od 84% w woj. lubuskim do
0
225% w woj. lubelskim.
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Wydatki inwestycyjne powiatów na mieszkańca wg
Wydatki inwestycyjne powiatów finansowane
województw w 2009 i 2010 r. (w zł)
ze środków UE w 2009 i 2010 r. (w mld zł)
6
2009 2010 średnia krajowa dla powiatów
300
203
1,5
4
200
0,6
100
2
3,7
3,4
0
0
2009 2010
.
pozostałe inwestycje finansowane ze środków UE
59
Śląskie
A
ódzkie
Lubuskie
Opolskie
Lubelskie
Podlaskie
Pomorskie
Kujawsko-
Małopolskie
Warmińsko-
Mazowieckie
Dolnośląskie
Podkarpackie
Wielkopolskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Wynik budżetów powiatów  rosnący deficyt i spadek
nadwyżki operacyjnej
Wynik budżetów powiatów (w mln zł) Nadwyżka operacyjna powiatów (w mld zł)
1,5
500
85
32
0
1,1
-128
-500
1
1,0
0,9
0,8
-749
-1000
-1071
0,7
-1500
-1330
0,5
-2000
0,3
plan wykonanie
-2500
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2005 2006 2007 2008 2009 2010
W kolejnym roku znaczna rozbieżność pomiędzy deficytem planowanym, a wykonanym przez powiaty. Spośród 315
powiatów 51 (16,2% ogółu) wykazało nadwyżkę (o 3 mniej niż w 2009 r.).
Lekki spadek i tak niskiej nadwyżki w powiatach ziemskich wyznaczającej możliwości dalszego inwestowania przez
powiaty oraz określającej zdolność do zaciągania nowych zobowiązań i obsługi dotychczasowych. W 2010 r. nadwyżka
operacyjna stanowiła 3,5% dochodów ogółem wobec 4,5% w 2009 r., co oznacza dalsze osłabienie sytuacji finansowej
szczebla samorządowego.
.
60
Zobowiązania powiatów  utrzymane wysokie tempo wzrostu
Zobowiązania powiatów (w mld zł) Zobowiązania powiatów wg tytułów dłużnych
w 2009 i 2010 r. (w mld zł))
8 40%
39%
35%
37%
5,4
5,2
5,4
6
54%
3,9
22%
39%
4 20%
0,2
2,9
2,6
2,5
-58%
1,8
2
6%
9%
0 0%
całkowite zadłużenie kredyty i pożyczki obligacje
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2009 2010 dynamika xxx %
zobowiązania dynamika (prawa skala)
Utrzymanie wysokiego tempo wzrostu zadłużenia powiatów  wzrost
r/r o 1,5 mld zł, tj. o 39,1% wobec 35% w 2009 r.
Udział zobowiązań związanych z projektami unijnymi
w zobowiązaniach ogółem powiatów w 2010 r.
Znaczny wzrost r/r wartości kredytów i pożyczek (o 54%) i
jednocześnie spadek zadłużenia z tytułu obligacji komunalnych,
0,25 mld zł
wynikiem uwzględniania przez MF jedynie obligacji notowanych na
Giełdzie Papierów Wartościowych, a pozostałych jako  kredyty i
pożyczki .
Wartość rynku obligacji komunalnych na koniec 2010 r. osiągnęła
10,9 mld zł, tj. wzrosła r/r o 57,2%, a PKO Bank Polski pozostaje liderem
na rynku obligacji komunalnych (wg stanu na 31.08.2011 r. udział w
rynku ok. 30%).
5,1 mld zł
Udział zobowiązań z tytułu realizowanych projektów unijnych pozostał
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na projekty unijne
w 2010 r. na niskim poziomie i wyniósł 4,6% zobowiązań ogółem.
kredyty i pożyczki na realizację projektów unijnych
61
Zobowiązania powiatów  brak zagrożenia przekroczenia
ustawowych wskaz
ników
Wskaz
nik zadłużenia powiatów Wskaz
nik zadłużenia powiatów uwzględniający zadłużenie
(udział zobowiązań w dochodach ogółem) związane z projektami UE*
70%
70%
granica
granica
60%
60%
ustawowa
ustawowa
50%
50%
40%
40%
24%
23%
30%
20%
19%
30% 24,2%
16% 16%
16% 16%
20%
19,5%
16,8%
16,3%
16,0%
20%
13,2%
10%
10%
0%
2007 2008 2009 2010
0%
zobowiązania ogółem
2005 2006 2007 2008 2009 2010
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na realizację
projektów unijnych
d h d
* zobowiązania unijne po 90 dniach od zakończenia inwestycji stają się zobowiązaniami wymagalnymi.
Niski poziom łącznego wskaz
nika zadłużenia i brak zagrożenia przekroczenia ustawowo dozwolonej granicy 60%
dochodów, jednak w jednostkowych przypadkach wzrost zadłużenia może mieć wpływ na płynność finansową powiatu,
szczególnie w przypadku konieczności przejęcia zadłużenia SP ZOZ.
Nieistotny wpływ zobowiązań powiatów wynikających z realizacji projektów unijnych na wskaz
nik zadłużenia - po ich
uwzględnieniu (0,25 mld zł w 2010 r.) wskaz
nik zadłużenia zmniejszył się o 1 pkt. proc.
.
62
Zobowiązania powiatów  znacznie szybszy wzrost zobowiązań
niż dochodów
Tempo wzrostu dochodów i zobowiązań
Zróżnicowanie powiatów
powiatów (2009=100)
wg wskaz
nika zadłużenia w 2010 r.
50%
bez
50-60% dochody
zobowiązań do 10%
40%-50%
39%
11
3 47
33 zobowiązania
40%
35%
30%-40%
30%
57
20%
12%
12%
9%
10%
10%-20%
1%
78
20%-30%
0%
85
2008/2007 2009/2008 2010/2009
Relacja zobowiązania ogółem i skumulowanych
powiatów do dochodów (w %)
Znacznie szybszy wzrost zobowiązań aniżeli dochodów ogółem powiatów
19,5
2009
Wzrost liczby powiatów o relacji zobowiązań do wykonanych dochodów na
28,3
poziomie ponad 40% - z 23 w 2009 r. do 44 w 2010 r., z czego w 11
przekroczyło 50%. Żaden powiat nie przekroczył 60%.
24,2
2010
Wzrost ryzyka pośredniego pogorszenia sytuacji finansowej powiatów, które
31,3
są organami założycielskimi SP ZOZ - w 16 powiatach, przejęcie w 2010 r.
zobowiązań SP ZOZ skutkowałoby przekroczeniem ustawowego limitu
010203040
zadłużenia 60% dochodów.
zobowiązania własne
zobowiązania skumulowane
63
Szanse i zagrożenia
+ poprawa koniunktury - pogorszenie koniunktury gospodarczej
+ rodki unijne
ś
- ustawowe ograniczenia wzrostu wydatków (tzw. regu a
ł
wydatkowa) i prace rz du nad ograniczeniem zad u enia JST
ą ł ż
- wysoka presja na wydatki operacyjne (wynagrodzenia,
obsługa długu) i słabnące wyniki na poziomie operacyjnym
+ rynek obligacji komunalnych jako z
ródło dodatkowych - znaczne ryzyko pośrednie w powiatach organach
założycielskich SP ZOZ
środków
- przekazywanie zada bez dodatkowych rodków
ń ś
+ rosn ca wiedza w adz samorz dowych tego szczebla o
ą ł ą
aktywnym zarz dzaniu finansami
ą
- opó nienia p atno ci z programów pomocowych UE
z
ł ś
64
Część V
Województwa
Podsumowanie
Zmiana w zakresie przepływu środków finansowych na projekty współfinansowane ze środków zagranicznych* miała
zasadniczy wpływ na obniżenie dochodów i wydatków ogółem, w tym inwestycyjnych, oraz strukturę budżetów województw w
2010 r. i znacznie ograniczyła możliwość porównania sytuacji finansowej z poprzednimi latami.
W 2010 r. nadal w budżetach województw dominowały dochody pochodzące z budżetu państwa (subwencje i dotacje), których
łączny udział w dochodach województw wyniósł 59,4%, a uwzględniając dochody z PIT i CIT (34,4%), transfery stanowiły ok. 94%
budżetu województw, co oznacza, że ich sytuacja finansowa jest silnie powiązana z koniunkturą w kraju.
W porównaniu do roku ubiegłego, w 2010 r. struktura dochodów ogółem uległa wyraz
nej zmianie - o ok. 10% spadły dochody
własne, o 48% dotacje celowe, wzrosła natomiast o ponad 5% subwencja ogólna. Udział środków UE w dochodach ogółem
zmniejszył się z 49% w 2009 r. do 26% w 2010 r.
Spadek nakładów inwestycyjnych województw w 2010 r. był związany głównie ze zmianą przepisów prawnych - obniżenie
wydatków inwestycyjnych wahało się od 59% w wielkopolskim do 12% w podkarpackim. Ponad połowa wydatków
inwestycyjnych była przeznaczona na finansowanie projektów w dziedzinie transportu i łączności.
Chociaż w 2010 r., w żadnym województwie nie zostały przekroczone ustawowe granice (60% dochodów), to wzrostowi
zobowiązań o 41% towarzyszył spadek dochodów o 28%, co przy spadku nadwyżki operacyjnej o 32% oznacza wyraz
ne
pogorszenie faktycznej zdolności kredytowej województw.
Problemem pozostaje nie rozwiązana konstrukcja podatku wyrównawczego tzw.  janosikowego  np. woj. mazowieckie musi
zaciągać kredyt, żeby wpłacić do budżetu ustaloną kwotę.
W 2011 r. należy się spodziewać nadal wysokich wydatków inwestycyjnych ze względu na kontynuację dużych projektów,
takich jak drogi i węzły komunikacyjne, budownictwo infrastrukturalne, obiekty sportowe i związanych z tymi planami wysokich
potrzeb pożyczkowych.
*/ Zapisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wyodrębniły w budżecie państwa budżet środków europejskich i
zlikwidowały dotacje rozwojowe kierowane do budżetów województw, co spowodowało, że w 2010 r. w budżetach województw
66
zaplanowane zostały wyłącznie środki z budżetu środków europejskich na realizację projektów własnych województw
Wskaz
niki finansowe* - województwa
Jednostka
Wyszczególnienie 2009 2010 2010/2009
miary
Dochody ogółem mln zł 72,1
19 548,3 14 104,0
Dochody własne podstawowe mln zł 1 248,4 853,0 68,3
Dochody z tytułu podatków PIT i CIT mln zł 5 066,3 4 850,1 95,7
Subwencje i dotacje ogółem mln zł 13 233,6 8 400,9 63,5
Wydatki ogółem mln zł 20 468,7 15 245,0 74,5
Wydatki inwestycyjne mln zł 9 688,1 5 712,2 59,0
Wynik budżetu mln zł -920,4 -1 141,0 x
Wynik operacyjny mln zł 1 903,5 1 313,4 69,0
Zobowiązania ogółem mln zł 3 046,2 4 291,2 140,9
w tym kredyty i pożyczki mln zł 2594,3 3951,5 152,3
Dochody ogółem na mieszkańca zł 512,6 369,5 72,1
Dochody własne podstawowe na mieszkańca zł 32,7 22,3 68,3
Wydatki ogółem na mieszkańca zł 536,7 399,4 74,4
Wydatki inwestycyjne na mieszkańca zł 254,0 149,7 58,9
Wynik operacyjny na mieszkańca
zł
536,7 399,4 74,4
Udział dochodów własnych podst. w dochodach ogółem
% x
6,4 6,0
Udział podatków PIT i CIT w dochodach ogółem % 25,9 34,4 x
Udział subwencji i dotacji w dochodach ogółem % 59,6 x
67,7
Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem % 47,3 37,5 x
Udział zobowiązań w dochodach ogółem % 15,6 30,4 x
Udział kredytów i pożyczek w zobowiązaniach ogółem % 85,2 92,1 x
Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem % 9,3 x
9,7
Liczba województw z deficytem budżetowym 12 16 133,3
* definicje wskaz
ników na str. 8
67
.
Dochody województw  wyraz
ny spadek
Dochody ogółem województw (w mld zł) Zmiana struktury dochodów województw
30 60% 100%
54%
80%
2009
40%
19,5
2010
20
60%
20%
14,1
20% 12,712%
11,3
13% 40%
9,5
0%
1%
10
7,1
20%
-20%
-28%
0%
0 -40% dochody dochody z PIT dotacje i
własne i CIT subwencje
2005 2006 2007 2008 2009 2010
dochody dynamika (prawa skala)
Wyraz
ny spadek dochodów województw wynikiem zmian
Struktura dochodów województw w 2010 r. systemowych w zakresie przepływu środków finansowych na projekty
współfinansowane ze środków zagranicznych.
Zmiana struktury dochodów województw  spadek r/r dotacji o 14,7
6,0%
pkt. proc. i wzrost o 6,5 pkt. proc subwencji (łącznie udział subwencji i
20,9%
34,4%
dotacji celowych w dochodach ogółem spadł z 67,9% w 2009 r. do
38,7%
59,4% w 2010 r.
Znaczne powiązanie finansów województw z koniunkturą gospodarczą
w kraju - transfery z budżetu państwa (łącznie z udziałami w podatku
CIT i PIT) stanowiły w 2010r. ok. 94% budżetu województw.
dochody własne podstawowe
dochody z CIT i PIT
dotacje celowe
subwencja ogólna
68
Dochody województw  zmiana systemu przepływu środków UE
Dochody ze środków UE w budżetach województw (w mld zł) Udział dochodów ze środków UE w dochodach ogółem
województw w 2009 i 2010 r.
10 9,6
2010
2009
8
26,2%
6
49,0%
3,7
4
2,2
2,0
1,3
2
0,3
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Struktura dochodów własnych ogółem* województw w 2010 r.
Znaczy spadek znaczenia środków unijnych w budżetach
województw.
pozostałe
dochody z
udziały w
dochody
majątku Ograniczona samodzielność finansowa województw
podatkach PIT
12,4% poprzez niski udział dochodów własnych podstawowych
2,5%
15,5%
(bez PIT i CIT) w dochodach ogółem  6,4% w 2009 r. i
6,0% w 2010 r.
udziały w
podatkach CIT
*/Od 2010 r. zwiększone zostały z 14,0% do 14,75%113 udziały województw we wpływach z podatku dochodowego CIT,
69,6%
w związku z dodatkowymi zadaniami województw w zakresie finansowania regionalnych, kolejowych przewozów
pasażerskich.
*/ dochody własne ogółem zawierają dochody podatkowe z PIT i CIT
69
Zróżnicowanie dochodów województw
Dochody województw na 1 mieszkańca w 2009 i 2010 r. (w zł)
2009 2010 średnia dla wojeództw
800
369
600
400
200
0
Spadek średnich dochodów na mieszkańca r/r o 143 zł.
Zróżnicowanie dochodów ogółem na mieszkańca powiązane z absorpcją środków unijnych - osiem województw
osiągnęło dochody ogółem na mieszkańca powyżej średniej krajowej, natomiast pozostałe poniżej tego wskaz
nika.
Wahania wskaz
nika od 289 zł w wojew. śląskim do 479 zł w wojew. opolskim, w których dotacje unijne na mieszkańca
wyniosły odpowiednio 116 zł i 341 zł.
70
Śląskie
A
ódzkie
Lubuskie
Opolskie
Lubelskie
Podlaskie
Pomorskie
Kujawsko-
Pomorskie
Mazurskie
Małopolskie
Warmińsko-
Mazowieckie
Dolnośląskie
Podkarpackie
Wielkopolskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Wydatki województw  wyraz
ny spadek
Spadek wydatków ogółem r/r o ponad 1/4, w tym wydatków
Wydatki ogółem województw (mld zł)
inwestycyjnych o 41%, a bieżących o 22%
30 60%
Brak poważnych zmian w strukturze wydatków ogółem województw
57%
20,5
15,2 wg działów klasyfikacji budżetowej, z zaznaczeniem istotnego wzrostu
20
12,6
40%
29%
11,1
udziału wydatków na transport i łączność.
10,0
10
7,6
13%
Istotny wzrost wydatków bieżących na obsługę długu (r/r o 21%),
20%
11%
0
17% poręczenia i gwarancje (ponad dwukrotnie), jednak nadal niski udział
2005 2006 2007 2008 2009 2010
-10
0%
tych wydatków w wydatkach ogółem (0,6% w 2009 r. i 0,9% w 2010 r.).
-20
Wzrost obciążenia budżetów województw z tytułu wydatków na
-20%
-26%
-30
wynagrodzenia (r/r o 11%), które w 2010 r. stanowiły 23% wydatków
-40 -40% bieżących i 12,1% wydatków ogółem
wydatki dynamika (prawa skala)
Udział wybranych wydatków województw
Wydatki inwestycyjne województw (mld zł) w wydatkach ogółem w 2009 i 2010 r.
114%
transport i łączność
9,7
10 100%
5,7
4,5 kultura
6 70%
3,9
3,6
2,4
49%
41%
2 40%
ochrona zdrowia
-2 10%
17%
10%
administracja
2010
-6 -20%
2009
oświata
-41%
-10 -50%
2005 2006 2007 2008 2009 2010
0 10 20 30 40 50
wydatki inwestycyjne dynamika (prawa skala)
71
Wydatki inwestycyjne województw  zróżnicowanie poziomu
Udział wydatków inwestycyjnych województw
w wydatkach ogółem (w %) Pomimo zmiany systemowej przepływu środków unijnych, nadal
wysoki udział wydatków inwestycyjnych województw w wydatkach
60%
ogółem.
47%
Prawie co trzecia złotówka wydatków inwestycyjnych województw w
38%
38%
35%
35%
40%
2010 r. była pozyskana ze środków zagranicznych.
31%
Spadek wydatków inwestycyjne na mieszkańca r/r o 104 zł, tj. o 59%
- wskaz
nik wahał się od 79 zł w wojew. mazowieckim do 251 zł w
20%
opolskim.
Najwyższy spadek wydatków inwestycyjnych r/r w woj..
0%
wielkopolskim  o 59%, najniższy w woj. podkarpackim  o 12%.
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Wydatki inwestycyjne województw
Wydatki inwestycyjne województw na mieszkańca
2009 2010 średnia krajowa
finansowane ze środków UE w 2009 i w 2010 r. (w mld zł)
500
w 2009 i 2010 r. (w zł)
10
400
150
300
8
4,0
200
6
100
1,8
0
4
5,7
2
3,9
0
2009 2010
.
pozostałe inwestycje finansowane ze środków UE
72
Śląskie
A
ódzkie
Lubuskie
Opolskie
Lubelskie
Podlaskie
Kujawsko-
Pomorskie
Pomorskie
Mazurskie
Małopolskie
Warmińsko-
Mazowieckie
Dolnośląskie
Podkarpackie
Wielkopolskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Wynik budżetów województw  rosnący deficyt i spadek
nadwyżki operacyjnej
Wynik budżetów województw (w mld zł) Nadwyżka operacyjna województw (w mld zł)
1 3
2,8
0,3
2,8
0
2
1,9
-0,3
-0,5 -0,5
1,8
-1
-0,9
1,3
-1,1
1,2
1
-2
plan
wykonanie
-3
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Utrzymanie znacznej rozbieżności pomiędzy deficytem planowanym a wykonanym.
Niewielki wzrost zbiorczego deficytu r/r - w 2010 r. osiągnął 9,3% dochodów. 15 budżetów województw zamknęło się
deficytem, a jedynie woj. podlaskie uzyskało nadwyżkę budżetową.
Trzeci z kolei rok spadku nadwyżki operacyjnej, która wyznacza możliwości dalszego inwestowania przez samorząd oraz
określa zdolność do zaciągania nowych zobowiązań i obsługi dotychczasowych.
Znaczne zróżnicowanie województw pod względem dynamiki spadku nadwyżki operacyjnej  przy osiągnięciu nadwyżki
przez wszystkie województwa jej kwota zmniejszyła się r/r od 2% w woj. podkarpackim do 76% w dolnośląskim.
73
Zobowiązania województw  nadal wysokie tempo wzrostu
Zobowiązania województw (w mld zł) Zobowiązania województw wg tytułów dłużnych
w 2009 i 2010 r. (w mld zł)
6 60% 6
57%
4,3
4,0
4,3
4
4 40%
3,0
41%
28%
33%
2
2,3
52%
2,0
41%
1,6
0,3
2 20%
0,9
0
-26%
13% całkowite kredyty i pożyczki obligacje
9%
zadłużenie
0 0%
-2
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2009 2010 dynamika xxx %
-4
zobowiązania dynamika (prawa skala)
Utrzymanie wysokiego tempo wzrostu zadłużenia województw  wzrost r/r o 1,3 mld zł, tj. o 41% wobec 33% w 2009 r.
Znaczny wzrost r/r wartości kredytów i pożyczek (o 52%) i jednocześnie spadek zadłużenia z tytułu obligacji
komunalnych, wynikiem uwzględniania przez MF jedynie obligacji notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych, a
pozostałych jako  kredyty i pożyczki .
Wartość rynku obligacji komunalnych na koniec 2010 r. osiągnęła 10,9 mld zł, tj. wzrosła r/r o 57,2%, a PKO Bank Polski
pozostaje liderem na rynku obligacji komunalnych (wg stanu na 31.08.2011 r. udział w rynku ok.. 30%).
W 2010 r. pięć województw: łódzkie, małopolskie, mazowieckie, pomorskie i zachodniopomorskie posiadało pożyczki
.
długoterminowe w kwocie ok. 1,7 mld zł w międzynarodowych instytucjach finansowych, tj. w Europejskim Banku
Inwestycyjnym i Banku Rozwoju Rady Europy.
74
Zobowiązania województw  brak zagrożenia przekroczenia
ustawowych wskaz
ników
Wskaz
nik zadłużenia ogółem województw Wskaz
nik zadłużenia województw uwzględniający
(udział zobowiązań w dochodach ogółem) zadłużenie związane z projektami UE*
granica
70%
60%
ustawowa
granica
60%
ustawowa
40%
30%
50% 29%
18%
18%
17%
40%
16% 15%
20%
30,4% 11%
30%
18,1%
17,8%
16,6%
0%
15,6%
20%
12,5%
2007 2008 2009 2010
10%
zobowiązania ogółem
0%
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na realizację
2005 2006 2007 2008 2009 2010 projektów unijnych
d h d
* zobowiązania unijne po 90 dniach od zakończenia inwestycji stają się zobowiązaniami wymagalnymi.
Wskaz
nik zadłużenia województw w 2009 i 2010 r.
Niski poziom łącznego wskaz
nika zadłużenia i brak zagrożenia
(udział zobowiązań w dochodach ogółem)
przekroczenia ustawowo dozwolonej granicy 60% dochodów,
Polska
jednak w jednostkowych przypadkach wzrost zadłużenia może mieć
Mazowieckie
wpływ na płynność finansową niektórych województw, szczególnie
Opolskie
Kujawsko-
w przypadku konieczności przejęcia zadłużenia SP ZOZ.
Pomorskie
Lubuskie
Zróżnicowanie wskaz
nika zadłużenia województw - od braku
Małopolskie
Lubelskie
zobowiązań w woj. świętokrzyskim do 57% w woj. mazowieckim.
A
ódzkie
Warmińsko-
Podkarpackie
Nieistotny wpływ zobowiązań województw wynikających z
Dolnośląskie
Zachodniopomorskie
realizacji projektów unijnych na wskaz
nik zadłużenia - po ich
Śląskie
.
Wielkopolskie
uwzględnieniu (0,20 mld zł w 2010 r.) wskaz
nik zadłużenia
Podlaskie
zmniejszył się 1 pkt. proc.
Świętokrzyskie
75
0204060
Zobowiązania województw  znacznie szybszy wzrost zobowiązań
niż dochodów
Udział zobowiązań związanych z projektami unijnymi w
Tempo wzrostu dochodów i zobowiązań województw
zobowiązaniach ogółem województw w 2010 r.
(2009=100)
0,20 mld zł
60% 54%
41%
40%
33%
20%
12%
13%
0%
4,1 mld zł dochody
-20%
zobowiązania
zobowiązania bez kredytów i pożyczek na projekty unijne
kredyty i pożyczki na realizację projektów unijnych
-28%
-40%
2008/2007 2009/2008 2010/2009
Relacja zobowiązania ogółem i skumulowanych
województw do dochodów (w %)
Zagrożenia dla finansów województw w 2011 r.:
- wysoka dynamika zobowiązań (41%) przy spadku dochodów (28%),
15,6
- dynamiczny wzrost (ponad dwukrotny) udzielonych poręczeń jednostkom
2009
26,3
służby zdrowia, dla których organem założycielskim było województwo (w
przypadku niewypłacalności SPZOZ, jego zadłużenie będzie musiał przejąć
samorząd, co może spowodować potencjalny wzrost zobowiązań
30,4
wymagalnych województw).
2010
44,7
Skumulowany współczynnik długu (uwzględniający zobowiązania SPZOZ)
przekroczyłby w 2010 r. granicę 60% w woj. pomorskim, lubuskim i
0 10 20 30 40 50
mazowieckim.
zobowiązania własne
zobowiązania skumulowane
76
Szanse i zagrożenia
+ poprawa koniunktury - pogorszenie koniunktury gospodarczej
+ rodki unijne
ś
- ustawowe ograniczenia wzrostu wydatków (tzw. regu a
ł
wydatkowa) i prace rz du nad ograniczeniem zad u enia JST
ą ł ż
- wysoka presja na wydatki operacyjne (wynagrodzenia,
obsługa długu) i słabnące wyniki na poziomie operacyjnym
+ rynek obligacji komunalnych jako z
ródło dodatkowych - znaczne ryzyko pośrednie w województwach organach
założycielskich SP ZOZ
środków
- przekazywanie zada bez dodatkowych rodków
ń ś
+ rosn ca wiedza w adz samorz dowych tego szczebla o
ą ł ą
aktywnym zarz dzaniu finansami
ą
- opó nienia p atno ci z programów pomocowych UE
z
ł ś
77
y
ródła danych:
" Sprawozdania z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego, Ministerstwo Finansów,
www.gov.pl
" Sprawozdanie z działalności RIO i wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego, Krajowa
Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych, www.rio.gov.pl
" Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, www.mrr.gov.pl
" Baza PONT Info. REGION
" obliczenia i szacunki Departamentu Strategii i Analiz
Departament Strategii i Analiz
Zespół Analiz Sektorowych
Wanda Urbańska tel. [phone] e-mail: [e-mail]
Niniejszy materiał został opracowany wyłącznie w celach informacyjnych i nie może być traktowany jako oferta lub rekomendacja do zawierania jakichkolwiek transakcji.
Informacje zawarte w materiale pochodzą z ogólnie dostępnych, wiarygodnych z
ródeł, jednak PKO BP SA nie może zagwarantować ich dokładności i pełności. PKO BP SA nie
ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na podstawie informacji zawartych w niniejszym materiale.
Materiał może być wykorzystywany do opracowań własnych pod warunkiem powołania się na z
ródło.
Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie przy ul. Puławskiej 15, 02-515 Warszawa, zarejestrowana w Sądzie Rejonowym dla m.st.
Warszawy w Warszawie, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 0000026438; NIP: 525-000-77-38 REGON: 016298263; kapitał zakładowy
(kapitał wpłacony) 1 250 000 000 zł.
78