S
ród rozlicznych przykładów okreS
la- czucie historii, więzi emocjonalne oraz strate- na dojrzałe istoty ludzkie. Ma ona następujące
jących rodzinę dysfunkcyjną, najczę- gie działania w celu zaspokojenia potrzeb za- cechy:
S
ciej pojawiały się analizy ukazujące toksycz- równo całej rodziny, jak i jej członków. zabezpiecza przetrwanie i rozwój;
ne relacje wewnątrzrodzinne, wynikające z al- Taka perspektywa wyrax
nie zbiega się w hi- zaspokaja potrzeby emocjonalne swo-
koholizmu jednego lub obojga rodziców oraz storii psychologii z rosnącą tendencją do anali- ich członków. Potrzeby te obejmują znale-
powtarzających się aktów przemocy domowej. zowania rozwoju człowieka i jego zachowania zienie równowagi pomiędzy autonomią i za-
Jednak problemy te, a także praktyczne wska- w kontekS
cie rodziny, społecznoS
ci oraz wzor- leżnoS
cią oraz nauką zachowań społecznych
zówki dla pedagogów dotyczące pracy z dziec- ców społecznych i instytucji kultury. Trend ten i seksualnych;
kiem z rodziny alkoholowej nigdy dotąd nie odzwierciedla filozofię, zgodnie z którą indy-
zapewnia rozwój i wzrastanie każdego
były przedmiotem uporządkowanego cyklu ar- widua nie żyją i nie rozwijają się w izolacji od członka, w tym także rodziców;
tykułów. Mamy nadzieję, że taki cykl spotka innych osób, z którymi współdziałają i które jest miejscem, gdzie rozwija się poczu-
się z zainteresowaniem naszych Czytelników i wywierają na nie wpływ. Pełne zrozumienie cie własnego  ja ;
Od początku istnienia Remedium staraliS
my się pokazywać w publikowanych artykułach, różnego rodzaju czynniki
mające wpływ na zaburzone funkcjonowanie dziecka w S
rodowisku społecznym, a zwłaszcza szkolnym. Jak podkreS
la-
ło wielu autorów, niemal we wszystkich opisywanych przypadkach decydujące znaczenie okazywała się mieć sytuacja
rodzinna dziecka.
dostarczy im wiedzy potrzebnej do mądrego, funkcjonowania rodziny, która stara się o utrzy- jest podstawową  jednostką socjaliza-
uważnego i twórczego postępowania z dzieć- mywanie na powierzchni i dobrobyt swych cji i ma decydujące znaczenie dla przetrwa-
mi z rodzin z problemem alkoholowym. członków, możemy osiągnąć jedynie poprzez nia społeczeństwa.
zbadanie struktury rodziny, jej dynamiki oraz Wymienione cechy zawierają się z stwier-
2
całego kontekstu, w którym jest osadzona. dzeniu, iż rodzina odgrywa podstawową rolę
o
Przyjęcie koncepcji rodziny jako syste- w kształtowaniu zdrowia psychicznego dziec-
WiększoS
ć współczesnych autorów analizu- mu wiąże się z tym, jak rozumiemy całą zło- ka, a tym samym kondycja rodziny ma zasad-
jących funkcjonowanie rodziny alkoholowej i żonoS
ć problemów rodzin alkoholików i jak nicze znaczenie dla zdrowia psychicznego ca-
sytuację dziecka rozwijającego się w takiej ro- chcemy pomóc dzieciom, które borykają się łego społeczeństwa.
dzinie opiera swoje analizy na koncepcji tzw. z lękiem i kłopotami stwarzanymi przez ro-
systemów rodzinnych. Teorie systemów zapo- dziców nadużywających alkoholu.
o o
czątkował biolog, von Bertalanffy ( 1968), któ- Alkoholizm, jak podkreS
lają specjaliS
ci, jest
ry uznał, że w naukach przyrodniczych brakuje integralną, nieodłączną częS
cią składową rodzi- Jak przekonuje wielu psychologów, głów-
modeli dobrze opisujących zjawiska behawio- ny i na nim opiera się jej kanwa społeczna. Moż- nym elementem systemu rodzinnego jest zwią-
ralne i biologiczne. Zaproponował więc teorię, na nawet uznać alkoholizm za cichego członka zek małżeński. Fundamentem rodziny, podkre-
zgodnie z którą na system składa się zestaw ele- rodziny, ponieważ generuje on dynamikę rodzi- S
la J. Bradshaw, jest relacja Mamy ze sobą,
mentów, związki pomiędzy nimi oraz związki ny i wywiera wpływ na jej funkcjonowanie po- relacja Taty ze sobą oraz wzajemne relacje po-
pomiędzy ich własnoS
ciami lub cechami. przez interakcje z poszczególnymi jej członka- między nimi. W takim ujęciu, mąż i żona są
Czym jest system rodzinny? Rodziny to sys- mi.3 Dlatego w pracy z dziećmi z rodzin alkoho- architektami rodziny.
1
temy społeczne, trwające i otwarte. Rodzina lowych, konieczne jest skupienie się nie tylko Kiedy mamy do czynienia z rodziną dysfunk-
jako system to całoS
ć, która jest czymS
więcej na samym dziecku, ale także na całym jego kon- cjonalną? Jak pisze Bradshaw w książce  Zro-
niż tylko sumą częS
ci. Kiedy mówimy o rodzi- tekS
cie S
rodowiskowym. Zrozumienie tego kon- zumieć rodzinę : Rodzina dysfunkcjonalna jest
nie jako systemie społecznym, myS
limy przede tekstu daje szansę na wypracowanie najbardziej stworzona przez dysfunkcjonalne małżeństwo,
wszystkim o procesie  komunikowaniu się, adekwatnej strategii pomagania. takie małżeństwa zaS
tworzą dysfunkcjonalne
działaniu i współdziałaniu poszczególnych osoby, które odnajdują się wzajemnie i żenią ze
elementów, a nie o strukturalnych cechach ukła- sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że
o o
du. Tak więc rodzina, jeS
li rozpatrywać ją w osoby dysfunkcjonalne prawie zawsze znajdują
perspektywie systemowej to grupa współzależ- Funkcjonalna, zdrowa rodzina jest zdrową inną osobę, która działa albo na tym samym, albo
nych od siebie osobników, których łączy po- glebą, na której jej członkowie mogą wyrosnąć na większym poziomie dysfunkcji.
& Remedium
i
i
i
Tak więc pierwszą cechą rodziny dysfunk- sze problemy stwarza alkoholizm i narkoma- drugie  są to role, jakie pełnią poszczególni
cjonalnej jest to, że jest ona fragmentem wie- nia rodzica, przemoc we wzajemnych rela- członkowie rodziny. Konsekwencje jednych i
lopokoleniowego procesu. Tkwi ona, a raczej cjach, wykorzystywanie oraz zaniedbywanie. drugich uwidaczniają się u dziecka zarówno w
porusza się w swego rodzaju błędnym kole i Zgodnie z koncepcją rodziny jako systemu, okresie, gdy przebywa ono w domu rodzinnym,
nie potrafi się z niego wydostać, opierając się zmiana zachodząca w którymkolwiek z ele- jak i w dorosłym życiu.
wyłącznie na własnych siłach. mentów ma wpływ na wszystkie pozostałe.
Zachowanie alkoholika zakłóca ustalony w Trzy najistotniejsze zasady, na których
Rodziny dysfunkcjonalne: rodzinie porządek. Kolejni członkowie rodzi- opiera się funkcjonowanie opisywanej rodzi-
zaprzeczają swoim problemom. W ten ny zostają wytrąceni ze stanu równowagi. Re- ny to: nie mów, nie ufaj i nie odczuwaj.
sposób nigdy nie dochodzi do ich rozwiązania. agowanie w sposób, który dotychczas się Pierwsza nakazuje bezwzględne za-
W takich rodzinach zaprzecza się także pięciu sprawdzał, nie przynosi oczekiwanych rezul- chowanie milczenia na temat tego, czego
potencjałom człowieka: uczuciom, spostrzeże- tatów, rozpoczyna się więc poszukiwanie no- dziecko doS
wiadcza we własnej rodzinie.
niom, myS
lom, dążeniom i wyobrażeniom. wych  strategii i ról, które pozwoliłyby tę DoroS
li członkowie rodziny oczekują, że dziec-
brak w nich intymnoS
ci. równowagę przywrócić. ko będzie ukrywało swoje przeżycia zarówno
"
są  zakorzenione we wstydzie (dzieci Podstawowa specyfika rodziny alkoholowej wewnątrz rodziny, jak i poza nią.
często wstydzą się swojej rodziny). polega na tym, że osobą uzależnioną jest z re- Druga, wymaga od dziecka, aby nie
mają utrwalone, zamrożone, sztywne guły człowiek dorosły, a substancją uzależnia- obdarzało zaufaniem ani członków swojej
role. jącą  alkohol. Stawanie się rodziną alkoholo- rodziny, ani nikogo obcego, gdyż ufając na-
ich członkowie mają zaplątane granice wą, jak pisze Z. GaS
, to proces, w trakcie któ- raża się na doznanie krzywdy. Tym samym
pomiędzy sobą. Czują się tak, jak czują się inne rego do rodziny zostaje wprowadzony alkohol, dziecko nie może uzyskać poczucia bezpie-
osoby w rodzinie. a więc w wyniku którego używanie alkoholu czeństwa, natomiast stale doS
wiadcza poczu-
ich członkowie nie mogą zaspokoić swo- przez jedną lub więcej osób staje się podsta- cia zagrożenia, czuje się słabe i niepewne.
ich indywidualnych potrzeb. Są one odkłada- wową zasadą organizującą i kształtującą ży- Trzecia nakazuje dziecku, by nie za-
ne, aby umożliwić zaspokojenie potrzeb syste- cie rodziny. W efekcie, któregoS
dnia rodzina głębiało się w swoje emocje, nie zastanawia-
mu. Dlatego w takiej rodzinie prawie zawsze zauważa, że całe jej życie koncentruje się wo- ło na tym, co odczuwa, jakie są tego przyczy-
5
istnieje jakiS
niewielki poziom złoS
ci i depresji. kół alkoholu. ny i skutki. Kierowanie się tą zasadą oraz wzra-
system komunikacji polega na otwar- stanie w zdezorganizowanym S
rodowisku to
tym konflikcie albo na zgodzie na to, żeby nie prosta droga do psychopatyzacji dziecka. Uczy
o o o o
było niezgody. Rzadko dochodzi tam do praw- się ono bowiem, że miłoS
ć, jaką go obdarzono
dziwego kontaktu. Podsumujmy: alkoholizm jest chorobą była zafałszowana, oparta na zależnoS
ci, ma-
indywidualne różnice są poS
więcane dla rodzinną. Żaden z członków rodziny nie może nipulacji, winie, krzywdzie i wykalkulowanej
potrzeb systemu. Jednostka istnieje dla rodzi- być zrozumiany w odłączeniu od innych bezradnoS
ci. Nie ma więc miłoS
ci bezinteresow-
ny. Taka rodzinę trudno jest opuS
cić. członków systemu rodzinnego. SpecjaliS
ci nie nej.6 Ponieważ taką miłoS
cią dziecko było ko-
zasady są sztywne i nie zmieniają się. dowiedzą się, co się dzieje z dzieckiem, jeS
li chane, tylko taką będzie kochało w przyszło-
Takimi zasadami są na ogół kontrola, perfek- nie zrozumieją wewnętrznych współzależno- S
ci. Innej nie zna.
cjonizm i oskarżanie. S
ci w całym układzie rodzinnym. Oprócz życia zgodnego z powyższymi za-
jawne tajemnice są częS
cią kłamstw, które sadami dziecko wmontowane jest w rodzinie
trzymają rodzinę w zamrożonym stanie. Tajem- Rodziny alkoholowe zmieniają swój spo- w wadliwe role rodzinne, które umożliwiają
nice te każdy zna i udaje, że o niczym nie wie. sób funkcjonowania usiłując się przystosować istnienie  chorego systemu. Szerzej napiszę
zaprzeczanie konfliktom i frustracji do drastycznej zmiany zachowania alkoholi- o nich w kolejnych artykułach tego cyklu. G
tworzy sytuację, w której każdy chce osiągnąć ka. W miarę jak alkoholizm postępuje, coraz
swoje cele siłą woli. Daje to iluzję radzenia bardziej chora staje się cała rodzina. Wszyst- Autorka jest absolwentką studiów filozoficz-
sobie z problemem. ko obraca się wokół osoby uzależnionej, któ- nych UJ, dziennikarzem, laureatką wyróżnienia
ich członkowie odrzucają granice wła- rej zachowanie decyduje o relacjach pozosta- Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w kon-
snej osoby dla podtrzymania systemu rodziny. łych członków rodziny ze S
wiatem zewnętrz- kursie Polskie Pulitzery w kategorii  Dylema-
Jest to równoznaczne z odrzuceniem własnej nym. Każdy z nich przyswaja sobie wzorce ty oraz  Dziennikarz w służbie edukacji .
4
tożsamoS
ci. zachowań powodujące jak najmniejszy stres.
JeS
li uważnie przyjrzycie się zestawowi cech Alkoholizm rodziny stanowi sekret zarówno i i i i
rodziny dysfunkcjonalnej i macie choćby szcząt- wewnątrz rodziny, jak i poza nią. Dzieci są i i i
kową wiedzę o mechanizmach funkcjonowania zmuszone uczestniczyć w grze rodzinnej ne- i -
rodziny z problemem alkoholowym, bez trudu gującej fakt, że jedno z rodziców pije. i i i i
zauważycie, że spełnia ona  idealnie warunki Specyfika rodziny alkoholowej ważna dla
okreS
lone w ramach przytoczonej listy. rozwoju dziecka, szczególnie wyrax
nie mani- i i
Każda rodzina dysfunkcjonalna naraża festuje się w dwóch wymiarach. Po pierwsze i i
dziecko na stresy, wiadomo jednak, że najwięk- są to zasady, które kierują życiem rodziny. Po
2002 Remedium '
i
i i