DYSFUNKCJONALNOŚĆ
WSPÓA
CZESNYCH
RODZIN
Fundamentalne znaczenie rodziny dla jednostki i społeczeństwa było już
dostrzegane w starożytności  świadczą o tym poglądy Arystotelesa na jej
priorytetową rolę w życiu społecznym. August Comte, twórca socjologii uważał
rodzinę za podstawową i najważniejszą grupę społeczną, na której opiera się całe
społeczeństwo. Współcześni socjologowie i psychologowie dzięki swym
precyzyjnym i pogłębionym badaniom scharakteryzowali istotne funkcje rodziny,
jakie pełni ona w różnych dziedzinach życia jednostki oraz w zbiorowościach
ludzkich. Jednak współczesna cywilizacja stwarza w miarę swych postępów coraz
większe zagrożenia dla rodziny, zakłócając jej funkcjonowanie.1
Każda rodzina codziennie boryka się z problemami, które trzeba pokonać. Są
rodziny, które potrafią sprostać tym obowiązkom, pomyślnie rozwiązując własne
problemy, kierują się chęcią utrwalania swej wspólnoty i realizują przypisane im
funkcje  są to rodziny funkcjonalne. Są jednak takie, które nie potrafią w pełni
realizować swych funkcji oraz nie umieją rozwiązywać swoich sytuacji kryzysowych
 to rodziny dysfunkcjonalne.2
Według Stanisława Kawuli dysfunkcjonalność rodzin dotyczyć może różnego
zakresu realizowanych zadań, może to być:
�� dysfunkcja całkowita, oznaczająca, że w rodzinie występuje kompletne
niepowodzenie w realizacji zadań i muszą ją w tym zastąpić wyspecjalizowane
rodziny lub instytucje,
�� dysfunkcja częściowa oznaczająca, że rodzina nie potrafi realizować
1 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł Z. Tyszki  Rodzina w
świecie współczesnym  jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa.
2 S. Kawula,  Człowiek w relacjach socjopedagogicznych , Wyd. AKAPIT, Toruń 1999.
1
prawidłowo pewnych jej zadań i podstawowych funkcji, może ona na przykład
obejmować: niepowodzenia w realizacji zadań wychowawczych,
niepowodzenia w walce z kryzysem małżeńskim, niepowodzenia w
zaspokojeniu potrzeb dziecka, może też dotyczyć innych sfer i zadań życia
rodzinnego.3
Istotą funkcjonowania każdej rodziny jest systematyczność i wspólnotowość.
Tak więc, notoryczne czy też trwałe zaburzenia jednej z podstawowych funkcji
powodują zapoczątkowanie procesu dysfunkcji i eufunkcji. Proces ten najczęściej
przebiega od napięć  konfliktów  dezintegracji aż do dysfunkcjonalności 
deprywacji i rozbicia. Oznacza to zarazem dysfunkcjonalność wychowawczą
rodziny. W takiej rodzinie najbardziej cierpi bezbronne i nieświadome tego co się
dzieje dziecko.4 Dzieci te są narażone na trudności i deformacje w osiąganiu
prawidłowego rozwoju osobowości i sukcesów edukacyjnych.
Każde dziecko szczególnie małe jest bezbronne i wymaga ochrony rodziców we
wszystkich sferach swej rzeczywistości fizycznej, seksualnej, emocjonalnej,
intelektualnej i duchowej. Ze względu na swą bezradność dzieci muszą polegać na
nich w zaspokojeniu swych podstawowych potrzeb, zwanych potrzebami
niedostatku, są to: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności, szacunku
i miłości oraz uczucia wsparcia.5
Amerykańska psychoterapeutka P. Mellody twierdzi, że wszystkie dzieci rodzą się z
pięcioma charakterystycznymi dla istoty ludzkiej cechami, są nimi: cenność,
bezradność, niedoskonałość, zależność i niedojrzałość.
Dobrze funkcjonalny rodzic stara się pomagać swoim pociechom rozwinąć każdą z
tych cech, tak aby, gdy dorosną stały się dojrzałe, zadowolone z siebie i zdolne do
własnej ochrony.6
Jednak rodziny dysfunkcjonalne nie reagują właściwie na wrodzone cechy dziecka,
zamiast je ochraniać i wspierać ignorują albo atakują za, że takie właśnie jest. W
efekcie tych działań dzieci rozwijają w sobie dysfunkcjonalne cechy
3 S. Kawula, I. Brągiel, A. W. Janke,  Pedagogika rodziny , Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.
4 S. Kawula,  Człowiek w relacjach socjopedagogicznych , Wyd. AKAPIT, Toruń 1999.
5 S. Kawula, I. Brągiel, A. W. Janke,  Pedagogika rodziny , Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.
6 S. Kawula, I. Brągiel, A. W. Janke,  Pedagogika rodziny , Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.
2
samozachowawcze, przystosowują i przebudowują swój świat umysłowy, aby nie
ulec niszczycielskiej sile wpajanego poczucia bezwartościowości i wstydu płynącego
z doznawanego poniżenia.7
 Fizjologia wyższych czynności nerwowych odkryła ciekawe prawo rządzące
życiem odruchowym, które nazwano prawem pierwszych połączeń. Stwierdza ono,
że każde pierwsze przeżycie staje się jakby przeżyciem modelowym dla dalszych,
trwałym nie do wymazania. 8
Badania, które mają na celu dotarcie do genezy pewnych wypaczeń osobowości
prowadzą do wniosku, że częstym ich z
ródłem są stosunki panujące w rodzinie. A.
Jus stwierdziła:  Zwrócenie uwagi na znaczenie konfliktów wczesnego dzieciństwa
dla formowania się pewnych odchyleń osobowości w wieku póz
niejszym, a przede
wszystkim dla genezy nerwic, jest zwrócenie uwagi na niezaprzeczalny fakt
kliniczny. Dotyczy to również problematyki niedostosowania społecznego.9
Jednym z pierwszych, który zwrócił uwagę na znaczenie przeżyć wczesnego
dzieciństwa był Zygmunt Freud, dla którego wielkie znaczenie miał kontakt
uczuciowy wiążący dziecko z rodzicami, zwłaszcza z naturą.
Uczony amerykański, przedstawiciel szkoły psychoanalitycznej T. Alexander
twierdził, że każdy człowiek przejawia pewne tendencje aspołeczne, jednak od
wychowania i wpływów środowiskowych, jakim poddawana jest jednostka zależy to,
by nie doprowadziły one do czynów przestępczych. S. Gerstmann analizując wyniki
własnych badań twierdził, że wiele zaburzeń życia uczuciowego, występujących u
dzieci i młodzieży jest rezultatem niewłaściwego oddziaływania rodziców.10
Na wyżej wymienione stwierdzenia dowodów dostarczyć mogą badania populacji
nieletnich przestępców.
Sheldona i Eleonora Glueck analizując wyniki badań nieletnich przestępców
stwierdzili, że najbardziej negatywnymi czynnikami występującymi w środowisku
rodzinnym badanych były: niewłaściwa postawa wychowawcza ojca (zbytnia
pobłażliwość lub wygodyzm), brak kontroli i opieki ze strony matki, wrogi lub
7 S. Kawula, I. Brągiel, A. W. Janke,  Pedagogika rodziny , Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.
8 K. Pospiszyl, E. Żabczyńska,  Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
9 K. Pospiszyl, E. Żabczyńska,  Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
10 K. Pospiszyl, E. Żabczyńska,  Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
3
obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców do dziecka oraz stały rozpad więzi
rodzinnej.11
Badania Haliny Spionek nad 200 nieletnimi z Warszawy wykazały, że 54% miało
wyraz
nie złą atmosferę domową, a dalsze 33% atmosferę nacechowaną szeregiem
ujemnych czynników. S. Batawina stwierdził, że u prawie połowy badanych
nieletnich występują w domach stałe awantury, ordynarne wymyślania, a często
bójki, a brak pomyślnych sytuacji rodzinnych stanowi główną przyczynę wykolejenia
nieletnich.12
Według L. Pytki i T. Zacharuk genezy nieprzystosowania społecznego dzieci i
młodzieży można się dopatrywać w czynnikach: niski status społeczno 
ekonomiczny rodziny, występowanie zjawisk patologicznych w rodzinie, w
zaburzeniach osobowości lub czynnikach słabiej działających ale licznych np.:
frustracje w zaspokojeniu potrzeb, brak należytej opieki ze strony rodziców, brak
pozytywnych wzorców.13
Tak jak widać z powyżej wymienionych bodz
ców to rodzinie jako najwcześniej
oddziaływujące środowisko socjalizujące ma największy wpływ na przyszły kształt i
strukturę osobowości dziecka.
 H. Kołakowska  Przełomiec wymienia cztery główne mechanizmy oddziaływania
rodziny na nieprzystosowanie społeczne dziecka. Są to:
1.Niewłaściwa atmosfera życia rodzinnego związana często ze złym pożyciem
rodziców, rozbiciem rodziny, konkubinatem, alkoholizmem, niewłaściwym
stosunkiem do dzieci. W takiej rodzinie dziecko czuje się niekochane. Szuka
więc towarzystwa poza domem, najczęściej wśród rówieśników znajdujących
się w takiej samej sytuacji. W grupie kolegów znajduje akceptację i zaczyna
kierować się w życiu zasadami i normami przyjętymi od wykolejonych
rówieśników.
2.Brak dostatecznej opieki nad dzieckiem spowodowany jest często pracą
zawodową rodziców, ich niezaradnością życiową lub chorobami. Zbyt mała
11 A. Kamiński,  Funkcje pedagogiki społecznej , Wyd. PWN, Warszawa 1982.
12 A. Kamiński,  Funkcje pedagogiki społecznej , Wyd. PWN, Warszawa 1982.
13 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk
 Wielowymiarowa geneza zaburzeń przystosowania społecznego.
4
kontrola i zbyt małe zainteresowanie sprawami dziecka doprowadza do
łatwego przejmowania wzorów zachowania od wykolejających się kolegów.
3.Stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych. Niekonsekwencja i
rygoryzm stosowany wobec dziecka przez rodziców powoduje powstawanie
poczucia lęku, krzywdy. Nieumiejętność postępowania staje się podłożem
wielu konfliktów, które w efekcie mogą prowadzić do ucieczek z domu i
włóczęgostwa.
4.Przebywanie dziecka w rodzinie przestępczej o niskim poziomie moralnym.
Prezentowane dziecku społecznie negatywne zachowania w sposób naturalny
stają przez nie przyswojone. 14
Jak widać z powyższych punktów dysfunkcjonalność współczesnych rodzin
przejawia się głównie w załamaniu funkcji socjalizacyjno  wychowawczej,
kontrolnej i kulturowej.
Innym elementem, który uwidacznia eufunkcję współczesnych rodzin jest
zjawisko odtrącenia emocjonalnego dzieci i młodzieży przez rodziców. Kazimierz
Pospiszyl i Ewa A
abińsza uważają, że dziecko jest odtrącone gdy np. jest
niepożądane, rodzice nie mają dla niego czasu, nie dbają o zdrowie, ubiór i naukę
dziecka, nie interesują się jego problemami, stosują system surowej kontroli, grożą
wyrzuceniem z domu.15
Takie relacje rodzic  dziecko prowadzą do zachowań agresywnych bo jeżeli
potrzeby zależności i miłości u dziecka we wczesnych stadiach jego rozwoju i
socjalizacji są sfrustrowane, to stanowią one czynnik pobudzający dzieci do wrogości
i zachowań negatywistycznych.16
Atmosfera wychowawcza domu, którą można porównać do  klimatu , w
którym wzrasta i rozwija się jednostka ma też duże znaczenie.
Już w pierwszych tygodniach życia otoczenie, osoby najbliższe wywierają swój
wpływ na przeżycia emocjonalne dziecka, które stanowią podstawę rozwoju jego
14 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk
 Wielowymiarowa geneza zaburzeń przystosowania społecznego.
15 K. Pospiszyl, E. Żabczyńska,  Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
16 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk
 Wielowymiarowa geneza zaburzeń przystosowania społecznego.
5
uczuć, jego stosunku do ludzi i świata.
Atmosfera pogody i życzliwości otaczająca dziecko ma wpływ na jego aktywność, a
tym samym na lepszy i szybszy rozwój.
Na tę poprawną atmosferę najczęściej decydujący wpływ mają stosunki emocjonalne
między rodzicami. Badania dotyczące przyczyn wykolejenia się nieletnich wskazują
istotną zależność między rozbitym domem a badanym zjawiskiem. Szczególną rolę
odgrywają tu sytuacje rozwodowe, w których dziecko często bywa przedmiotem
rozgrywek między rodzicami. Ale nie tylko wyraz
ne rozbicie rodziny lecz też
nieprawidłowości struktury małżeństwa bywają przyczynami wielu zaburzeń dzieci,
wywołują, utrwalają i usztywniają niekiedy patologiczne cechy ich osobowości.17
Wśród czynników, które wpływają na dezorganizację i dysfunkcjonalność
współczesnej rodziny jest alkoholizm rodziców.18
Jest to jeden z najsilniejszych bodz
ców, który w konsekwencji prowadzi do
wystąpienia objawów nieprzystosowania społecznego, co znajduje potwierdzenie w
danych MEN i innych.19
Według psycholog Ewy Woydłło rodzina alkoholowa funkcjonuje z
le, niezdrowo,
krzywdząco, jest chora, nieszczęśliwa, dysfunkcjonalna.20
Obecność tej formy patologii społecznej w rodzinie niemal autokratycznie skazuje
dziecko na stresy i frustracje.21
Badania E. Żabczyńskiej i A. Strzembosza dotyczące nieletnich przestępców
wykazują, że alkoholizm rodziców, jest częstym zjawiskiem w rodzinach tej
młodzieży.22
Nadużywanie alkoholu przez któreś z rodziców i związane z nim zakłócenia życia
rodzinnego nie tylko naruszają poczucie bezpieczeństwa domowników ale też
wpływają na obniżenie poziomu materialnego i kulturalnego rodziny.23
17 K. Pospiszyl, E. Żabczyńska,  Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
18 K. Pospiszyl, E. Żabczyńska,  Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
19 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk
 Wielowymiarowa geneza zaburzeń przystosowania społecznego.
20 E. Woydłło,  Zgoda na siebie , Wyd. Świat książki, Warszawa 1999.
21 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk
 Wielowymiarowa geneza zaburzeń przystosowania społecznego.
22 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk
 Wielowymiarowa geneza zaburzeń przystosowania społecznego.
23 K. Pospiszyl, E. Żabczyńska,  Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
6
Jak pisze L. Pytka i T. Zacharuk osoby pochodzące z rodzin ekonomicznie,
społecznie i kulturowo upośledzonych, chcąc skomensować doświadczone przez nich
braki często popadają w konflikt z prawem lub normami społecznymi, są to jednak
wybory naiwne.
Dzieje się tak ponieważ, młodzież pochodząca z tego typu rodzin wykazuje niski
próg odporności na sytuacje pokusy.24
Według Z. Tyszka współczesna rodzina wyraz
nie zmienia swą strukturę, co
uwidacznia się w czterech zjawiskach:
1) autonomizacja członków rodziny,
2) ich egalitaryzacja,
3) maleje spójność i dezintegracja rodzin,
4) patologizacja społeczna i psychospołeczna jednostek mająca istotne reperkusje
w życiu rodzinnym.
Indywidualizacja daje członkom rodziny znaczną wolność, a przy tym rozluz
nia się
struktura całej rodziny. Jednak ważne jest by nie przekroczyła ona granic egoizmu,
tzn. aby realizacja osobistych dążeń i interesów nie odbywała się w sposób
bezwzględny kosztem dobra innych członków rodziny na zasadzie nie liczenia się z
niczym i nikim. Też znaczne postępy egalitaryzacji w rodzinie wyraz
nie zmieniają jej
strukturę. Maleje spójność rodziny, co ułatwia jej dezintegrację i dezorganizację,
czego następstwem a zarazem dowodem mogą być narastające lawinowo sprawy
rozwodowe.25
 Cywilizacja współczesna sprzyja patologii społecznej jednostek, a spatologizowane
jednostki czynią spustoszenie w rodzinach. Z kolei spatologizowane rodziny (a jest
ich coraz więcej) wyniszczają jednostki (swoich członków). Patologia indywidualna i
rodzinna generują się, wzmacniają nawzajem, a z czasem mogą uczynić chorym i
całe społeczeństwo. 26
Jak pisze S. Kawula  Zakłócenia w funkcjonowaniu rodziny zawsze były i są
24 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk
 Wielowymiarowa geneza zaburzeń przystosowania społecznego.
25 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł Z. Tyszki  Rodzina w
świecie współczesnym  jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa.
26 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł Z. Tyszki  Rodzina w
świecie współczesnym  jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa.
7
wkomponowane w ogólne kształty i formy życia rodzinnego. Spośród szeregu
symptomów współczesnych przeobrażeń rodziny (...) podkreśla się przede wszystkim
pogłębienie się natężenia zjawisk patologicznych lub dewiacyjnych w życiu
współczesnej rodziny. 27
A wpływ na to mogą mieć według Z. Tyszki następujące czynniki:
1) wzrost liczby konfliktów małżeńskich oraz rozwodów,
2) relatywne zmniejszenie się wartości dzieci dla rodziców,
3) dyferencję norm i wartości u poszczególnych członków rodziny,
4) indywidualizm różnych form aktywności, stylu życia i wzorów kariery.28
Rodzina stanowi integralny i niezmiernie ważny element każdego
społeczeństwa. Jest najlepszym, najskuteczniejszym  transmitorem
ogólnospołecznej kultury dla jednostki, ogólnospołecznych podstawowych norm
wartości i wzorów  szczególnie w jej wcześniejszym okresie życia. Współczesna
rodzina wpływa na osobowość, funkcjonowanie jednostek, a także kształtuje ich losy.
Wypełnia zarazem ważne funkcje w ramach społeczeństwa globalnego, w zakresie
jego reprodukcji biologicznej oraz w dziedzinie socjalizacji jednostek i ich
przygotowania do życia w zmieniającym się świecie. Jeśli funkcjonowanie rodzin i
ich kondycja pogarsza się, odbija się to ujemnie na funkcjonowaniu i losach jednostki
społeczeństwa. Więc w ich interesie leży prawidłowe funkcjonowanie rodzin i
tworzenie warunków dla prawidłowego ich rozwoju.29
Rodzinie dysfunkcjonalnej wystarczy niekiedy konkretne wsparcie duchowe, prosta
pomoc informacyjna lub finansowa, czy też zainteresowanie pracownika socjalnego,
aby rodzina nieporadna, zagubiona emocjonalnie, będąca w kryzysie mogła stanąć o
własnych siłach.
Natomiast inne rodziny wymagają już terapii medyczno  psychologicznej, porady
czy też leczenia w ośrodkach zdrowia psychicznego i różnorodnych uzależnień
psychofizycznych.30
27 S. Kawula, I. Brągiel, A. W. Janke,  Pedagogika rodziny , Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.
28 S. Kawula,  Człowiek w relacjach socjopedagogicznych , Wyd. AKAPIT, Toruń 1999.
29 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł Z. Tyszki  Rodzina w
świecie współczesnym  jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa.
30 S. Kawula,  Człowiek w relacjach socjopedagogicznych , Wyd. AKAPIT, Toruń 1999.
8
Trzeba więc rodzinę wspierać i ochraniać, bo ludzkość nie wypracowała dotychczas
innej instytucji, która mogła by skutecznie ją zastąpić.31
31 T. Pilch, I. Lepalczyk,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995. Artykuł Z. Tyszki  Rodzina w
świecie współczesnym  jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa.
9
Bibliografia:
1.
1.Kamiński A.,  Funkcje pedagogiki społecznej , Wyd. PWN, Warszawa 1982.
2.
2.Kawula S.,  Człowiek w relacjach socjopedagogicznych , Wyd. AKAPIT,
Toruń 1999.
3.Kawula S., Brągiel I., Janke A. W.,  Pedagogika rodziny , Wyd. Adam
3.
Marszałek, Toruń 2000.
4.
4.Pilch T., Lepalczyk I.,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995.
Artykuł L. Pytki i T. Zacharuk  Wielowymiarowa geneza zaburzeń
przystosowania społecznego.
5.
5.Pilch T., Lepalczyk I.,  Pedagogika społeczna , Wyd.  Żak Warszawa 1995.
Artykuł Z. Tyszki  Rodzina w świecie współczesnym  jej znaczenie dla
jednostki i społeczeństwa.
6.
6.Pospiszyl K., Żabczyńska E.,  Psychologia dziecka niedostosowanego
społecznie , Wyd. PWN, Warszawa 1985.
7.Woydłło E.,  Zgoda na siebie , Wyd. Świat książki, Warszawa 1999.
7.
10