barok002aangelsa

Temat: Aktualność dramatów Szekspira.

Fenomen nieustającej popularności dramatów Szekspira ma, moim zdaniem, kilka
źródeł. Żadne z nich z osobna nie zagwarantowałoby twórczości angielskiego
dramaturga tak poczesnego miejsca w historii literatury. Jednak wszystkie razem
splecione w jedną, harmonijną całość, składają się na mieszankę tak doskonałą,
że mimo upływu ponad czterech stuleci, nic a nic nie straciła ona ze swej
pierwotnej świeżości.
Sądzę, że główna przyczyna niezwykłej popularności dramatów Szekspira leży w
tym, że są one uniwersalne. To nic, że powstały cztery wieki temu. Do dziś nie
utraciły wiele ze swej aktualności, jaką miały w czasach początków teatru
elżbietańskiego. Szekspir celowo nie osadzał swych sztuk zbyt mocno w realiach
historycznych. Dramat rozgrywa się nie w związku z dziejowymi zwrotami, a
poprzez działania bohaterów. Czasy się zmieniają, powstają i padają królestwa,
krwawe rewolucje i wojny przetaczają się przez nasz glob, ale mimo tych
kataklizmów dziejowych człowiek i sposób jego postępowania niewiele się
zmieniają. Toteż motywacje szekspirowskich bohaterów są dla nas na wskroś
czytelne. Nie mamy dziś żadnego problemu ze zrozumieniem ich racji. Wielką
zaletą twórczości Szekspira jest właśnie to, że poświęcona jest ona głównie
ludziom i ich namiętnościom, a nie znanym z podręczników historii, nużącym i
bezbarwnym opowieściom o dynastiach i monarchach. Toteż w dramatach Szekspira
nie jest ważne, gdzie rzecz się dzieje, ale dlaczego i jak się dzieje. To
decyduje o tym, że dramaty te są do dziś popularne. Dzisiejszy widz także jest
zainteresowany sensacyjnymi wydarzeniami demaskującymi prawdę o zachowaniu
człowieka.
Atrakcyjność dramatów szekspirowskich nie płynie tylko i wyłącznie z faktu, że
dziś są to widowiska historyczne i kostiumowe. Składa się na nią tematyka
podejmowana przez dramaturga w jego dziełach. Chciałoby się rzec, że Szekspir
doskonale wiedział, co decyduje o sukcesie i poczytności dzieła literackiego.
Fabuła dramatów Szekspira doskonale trafia w zapotrzebowania odbiorcy w każdych
czasach. Już przecież starożytni wiedzieli, że tragedia powinna być dla widza
wstrząsem. Choć Szekspir przełamywał w swej twórczości wiele formalnych zasad
rządzących teatrem antycznym, tej jednej trzymał się ściśle: tragedia musi
szokować i wzbudzać katharsis. Jednak dobry dramat nie powinien przestraszać
widza czy czytelnika. Odbiorca nie może mieć poczucia, że i jemu przydarzy się
coś podobnego do wydarzeń scenicznych. Dlatego Szekspir umieszcza akcje swych
dramatów zazwyczaj w niecodziennej scenerii: w królewskich pałacach, pośród
wielkiej polityki. Widz ogląda taki spektakl z poczuciem bezpieczeństwa. To
wstrząsające, co dzieje się na scenie, jednak jak to dobrze, że mnie, zwykłemu
obywatelowi, nigdy nie przydarzy się nic podobnego. Proszę zauważyć, że
mechanizm ten rządzi dziś popularnymi serialami (ani mi przez myśl nie
przechodzi porównywać dzieła Szekspira do mydlanych oper! Chodzi tylko o
socjologiczną prawidłowość - odpręża nas oglądanie nieszczęść innych ludzi,
które nam raczej nie grożą).
Atrakcyjność dramatów Szekspira podnosi również ich niecodzienność. Autor
ukazuje wydarzenia niezwykłe: pałacowe przewroty, wielkie polityczne wstrząsy, w
dramatach działają siły nadprzyrodzone - duchy, czarownice i upiory. Wszystko to
decyduje także i dziś o popularności dzieł Szekspira. Widz jest złakniony
niesamowitości i, kto chce sobie zaskarbić jego wdzięczność, musi mu je dać.
Akcja dramatów Szekspira przykuwa uwagę. Zbrodnia jest w dziełach dramaturga
główną osnową tragedii. Szekspir rozumiał doskonale, "że nic tak nie ożywia
powieści, jak świeży trup", choć powiedziała to dopiero całkiem niedawno pewna
pisarka. Toteż dramaty Szekspira obfitują w sceny morderstw i gwałtów. Żeby nie
narazić się na zarzut deprawatorstwa, Szekspir zawsze tak prowadzi akcję swych
utworów, aby w finale zło zostało ukarane i aby sprawiedliwość odniosła
triumfalne zwycięstwo. To także decyduje o nieustającej popularności dzieł
Szekspira. Po dzień dzisiejszy lubimy oglądać straszliwe kryminały, w których
rozwiązaniu jednak dobro zwycięży albo przynajmniej zbrodniarz zostanie
sprawiedliwie ukarany.
Prócz powyżej wymienionych cech dzieł Szekspira, które gwarantują mu popularność
wśród szerokiego kręgu odbiorców, dzieła te posiadają jeszcze pewne subtelne
zalety, które dostrzeże tylko wyrafinowany czytelnik. Dramaty Szekspira
doskonale oddają klimat epoki, w jakiej powstały. Mimo swej uniwersalności, nie
mogły się oprzeć wpływom specyficznego, dla czasów ich powstania, sposobu
myślenia. Dokładne badanie mentalności człowieka epoki elżbietańskiej musi być
nie lada gratką dla historyka czy socjologa. Ja pozwolę tu sobie uczynić jedno
tylko spostrzeżenie, które rzuciło mi się mocno w oczy podczas lektury
"Hamleta". Szekspir ustami Hamleta właśnie wykpiwa uległą służalczość niektórych
osób swoich czasów. Przypomnijmy sobie, jak skwapliwie przytakuje Ozryk coraz to
nowym, diametralnie różnym spostrzeżeniom Hamleta co do stanu pogody:
HAMLET (...) Zrób pan właściwy użytek ze swojej czapki; czapka stworzona na
głowę.
OZRYK Dziękuję waszej książęcej mości; bardzo dziś gorąco.
HAMLET Gdzież tam! Raczej bardzo zimno; wiatr z północy.
OZRYK W istocie, mości książę, zimno jakoś.
HAMLET Podobno jednak masz waćpan słuszność; parno jest i gorąco jak na moje
usposobienie.
OZRYK Nadzwyczajnie, mości książę; tak jest parno, że wypowiedzieć tego nie
umiem.
Przytyk do fałszywości Ozryka jest w tym dialogu nader jaskrawy. Lecz temu, co
wykpiwa Szekspir w tej rozmowie, uległ on sam w poprzedniej scenie. Tak
poprowadził wymianę zdań Hamleta z Horacym na cmentarzu, że rola tego drugiego
została sprowadzona do potwierdzania retorycznych pytań Hamleta. Drobny ten
przykład pokazuje jak wdzięcznym polem są dla badacza obyczajów dramaty
Szekspira.
Trzeba też zauważyć, że tym samym "Hamletem" z powodzeniem może zainteresować
się także historyk teatru, bowiem Szekspir pozwala sobie na dość obszerne
fragmenty traktujące właśnie o sytuacji trup teatralnych w tamtych czasach. Lecz
nie tylko naukowiec znajdzie sobie wdzięczny przedmiot do analizy w tekstach
dramatów Szekspira. Każdy uważny czytelnik oraz widz odkryje w nich treści
wielce celne i pożyteczne w stosowaniu także i dzisiaj. Przypomnijmy sobie
scenę, w której stary Poloniusz daje swemu synowi, Laertesowi przestrogi przed
podróżą do Paryża. W krótkich słowach zawiera Poloniusz wzór na życie cnotliwe i
godne, który także dziś, z niewielkimi tylko przeróbkami można stosować, żeby
zyskać miano człowieka dystyngowanego i dobrze wychowanego. Szekspir nie tylko
uczy dobrych manier. Daje też szereg przestróg i celnych spostrzeżeń, które do
dnia dzisiejszego nie straciły aktualności. Poloniusz przestrzega syna: "Nie
pożyczaj drugim (...), bo pożyczkę daną tracim najczęściej razem z
przyjacielem". Hamlet bardzo celnie opisuje wpływ kobiet na losy świata
"Słabości, nazwisko Twoje: kobieta". Przykłady takich skrzydlatych słów wyjętych
z dramatów Szekspira można by długo jeszcze mnożyć.
Na niesłabnącą popularność sztuk Szekspira składają się więc ich ponadczasowość,
atrakcyjność fabuły, zalety historyczne tych dramatów i ich głęboka, życiowa
mądrość. Wydaje się, że jest to przepis prosty. Lecz żeby połączyć te składniki
i stworzyć z nich arcydzieła, trzeba mieć jeszcze jedno - odrobinę geniuszu,
którym odznaczał się William Szekspir.