W teatrze wyobraęni Mirona Bia"oszewskiego
 o Karuzeli z madonnami
Cz´Ä˜ç I: Kultura wysoka, kultura niska  próba rozgraniczenia poj´ç
1. Lekcj´ rozpoczynamy od wys"uchania piosenki Karuzela, karuzela, na Bielanach,
co niedziela. Pytamy uczniów, czy lubili lub lubiÄ… sp´dzaç czas w weso"ym mia-
steczku (czy parku rozrywki) i jazd´ na karuzeli. Pokazujemy zdj´cia takich
miejsc. Uczniowie odtwarzajÄ… atmosfer´ tam panujÄ…cÄ…. Pokazujemy zdj´cie
tradycyjnej karuzeli z konikami. Uczniowie g"oĘno opisują jej wygląd.
2. Kolejnym zadaniem jest  uruchomienie opisanej przez uczniów karuzeli.
MogÄ… zrobiç to za pomocÄ… rysunku oddajÄ…cego ruch, dÄ™wi´ków, pantomimy.
Zastanawiamy si´, który sposób  uruchomienia karuzeli by" najtrudniejszy.
3. Zadajemy pytanie: jak przedstawiç ruch karuzeli s"owami, nie tylko opisu-
jÄ…c czynnoĘci, ale naĘladujÄ…c ten ruch s"owem? Prowadzimy çwiczenia lek-
sykalne (gromadzimy czasowniki ruchu, przys"ówkowe okreĘlenia ruchu,
Ęrodki sk"adniowe oddajÄ…ce dynamik´, rytmicznoĘç).
4. Informujemy uczniów, Å»e teraz z lunaparku przeniosÄ… si´ na chwil´ w miejsca,
gdzie lubiÄ… teÅ» chodziç inni  do muzeum, do filharmonii. Ewentualne protesty
odrzucamy, proszÄ…c o tolerancj´ i wyrozumia"oĘç dla upodobaÅ‚
np. nauczycie-
la, który wczeĘniej cierpliwie wys"uchiwa" opowieĘci o Cricolandach itp.
5. Teraz prezentujemy obrazy Madonn (np. z albumu Ziemia, piek"o, raj B. DÄ…b-
-Kalinowskiej). Uczniowie wybierajÄ… te, które podobajÄ… si´ im najbardziej.
6. Pokazujemy kilka obrazów Rafaela, np. Madonn´ SykstyÅ‚
skÄ…, Madonn´ siedzÄ…-
cÄ…, Madonn´ ze szczyg"em i obrazy Leonarda da Vinci, np.: Madonn´ wĘród ska",
Madonn´ z kwiatem, Madonn´ z goÄ™dzikiem.
7. Prezentujemy Magnificat Jana Sebastiana Bacha.
8. Rozmawiamy na temat kultury wysokiej i niskiej.
Cz´Ä˜ç II: Cud poety
9. Wys"uchujemy piosenki do s"ów wiersza Bia"oszewskiego z muzyką Z. Ko-
niecznego (p"yta CD). Uczniowie dzielÄ… si´ pierwszymi wraÅ»eniami, próbu-
jÄ…c ustaliç tematyk´ utworu.
10. Aby dotrzeç do wielu sensów wiersza, proponujemy uczniom prac´ w gru-
pach nad poszczególnymi zagadnieniami, które "Ä…czÄ… si´ ze sobÄ…. Uczniowie
otrzymujÄ… zadania:
a) okreĘlenia, kim jest osoba opowiadająca  Grupa A   psycholodzy ;
94
b) przedstawienia postaci pojawiajÄ…cych si´ w wierszu  Grupa B   detek-
tywi ;
c) okreĘlenia czasu i miejsca zdarzeł
 Grupa C   dziennikarze ;
d) opisania karuzeli na postoju i w ruchu  Grupy D, F   malarze ;
e) przedstawienia opisanego zdarzenia (ruchu)  Grupa E   inŻynierowie ;
f) wyszukania elementów muzycznych  Grupa G   muzycy ;
g) przeanalizowania brzmienia wiersza  Grupa H   j´zykoznawcy .
11. Rozdajemy pytania pomocnicze dla grup:
Grupa A   psycholodzy :

W jakiej sytuacji znajduje si´ osoba mówiÄ…ca?

Jak odnosi si´ do ludzi bawiÄ…cych si´ w lunaparku?

Co przeŻywa, patrząc na jeŻdŻących na karuzeli?

W jakiej formie opisuje oglÄ…danÄ… sytuacj´?

Do jakiego punktu obserwacyjnego odnosi si´ opis?
Grupa B   detektywi :

Kto wykrzykuje poczÄ…tkowe s"owa?

Kto wsiada na karuzel´?

Jak wyglÄ…dajÄ… te postacie?
Grupa C   dziennikarze :

Gdzie mogÄ… si´ dziaç opisywane historie?

Kiedy rozgrywajÄ… si´ przedstawione wydarzenia?
Grupa D   malarze  rzemieĘlnicy :

Jak wyglÄ…dajÄ… karuzelowe konie  na postoju ?

Jak wyglÄ…dajÄ… bryczki karuzeli?

W jaki sposób zosta"a przedstawiona kolorystyka?
Grupa E   inŻynierowie :

Jak wygląda jedna tura przejaŻdŻki?

Jakich czasowników uŻy" autor dla oddania ruchu?

W jaki sposób zosta"o przedstawione zwalnianie karuzeli?
Grupa F   malarze  artyĘci :

Jak wyglÄ…dajÄ… karuzelowe konie w ruchu?

Jacy artyĘci zostali przywo"ani i w jaki sposób?

Czemu ma s"uÅ»yç takie przywo"anie?
Grupa G   muzycy :

W jaki sposób oddane zosta"y gwar i szum?

Jakie Ä™ród"a muzyki pojawiajÄ… si´ w wierszu?

Jak moÅ»na powiÄ…zaç muzyk´ ze strukturÄ… wiersza?

Co to jest Magnificat i jakie wywo"uje przeŻycia podmiotu mówiącego?
Grupa H   j´zykoznawcy :

Odszukaj elementy instrumentacji g"oskowej:
 podkreĘl samog"oski,
 podkreĘl spó"g"oski n, m, k, r, b, d,
 podkreĘl powtarzajÄ…ce si´ podobne zespo"y g"osek.

PodkreĘl wyrazy rymujÄ…ce si´ i okreĘl rodzaje rymów.

Odszukaj powtarzajÄ…ce si´ uk"ady sk"adniowo-intonacyjne:
 odszukaj anafory,
 odszukaj epifory.

WskaŻ funkcje powtórzeł
.

Jak wyjaĘniç neologizm peryferafaelickie?
95
12. Uczniowie prezentujÄ… wyniki prac. Nauczyciel, komentujÄ…c wypowiedzi,
uzupe"nia. Powstaje notatka:
widzi tylko elementy obserwuje jazd´ nie jest to ktoĘ
znajdujÄ…ce si´ na wprost na karuzeli, z dezaprobatÄ…
(taki efekt uzyska" autor sam nie bierze przyglÄ…dajÄ…cy si´
za pomocÄ… segmentacji obrazu: udzia"u w zabawie jarmarcznej rozrywce
bia"e konie / bryka/ 
czarne konie/ bryka...)
zwyk"a karuzela jest
w pewnym momencie
dla niego okazjÄ… do
osoba
jak wykszta"cony badacz
wzruszenia, przeŻycia
mówiąca
wyszukanym j´zykiem
artystycznego
opisuje to, co zobaczy"
oglÄ…danÄ… sytuacj´ przedstawia
byç moÅ»e to artysta, który
w monologu o charakterze
w rzeczach brzydkich,
narracji, z w"Ä…czonymi opisami,
kiczowatych potrafi
wypowiedzią jednego z bohaterów
odnaleÄ™ç pi´kno
peryferie miasta
ma"a miejscowoĘç, do której przyjecha"o weso"e miasteczko
" zach´ca do wejĘcia na karuzel´
osoba
" wykrzykuje: Wsiadajcie madonny!
obs"ugujÄ…ca
karuzel´
plac
karuzela
ludzie bawiÄ… si´
z lunaparkiem
w Ęwiąteczne
popo"udnie
osoba
" wsiadajÄ… do karuzelowych bryczek
lub w niedziel´
mówiąca
" porównane sÄ… do pi´knych majestatycznych
Madonn wielkich mistrzów malarstwa
dziewczyny
w"oskiego
z przedmieĘç
" istnieją niejako podwójnie: realnie
lub matki
i w okrÄ…g"ych ogniach niczym w aureoli
z dzieçmi
Ęwi´toĘci, natchnienia, uduchowienia
" kiedy schodzÄ… z podniebnej wycieczki, nie sÄ…
juÅ» tymi samymi kobietami, wymieni"y konne
pi´tro  na chwil´ wkroczy"y wi´c do kultury
wysokiej, bo tak je w"aĘnie zobaczy" opisujący
96
karuzela zatrzymana kobiety wsiadajÄ…
coraz szybciej
w pó" ruchu, czekająca, stopniowe
wirowanie
zawieszona w powietrzu rozp´dzanie si´ karuzeli
coraz wolniej
i zwalnianie (rozbijanie wyrazów na cząstki
w rytm spowolnionych obrotów)
szeĘciokonne bryki koł
skie grzywy 
pomalowane na trzy w anglezach
róŻne kolory:
siod"a 
na bia"o (od sufitu),
Karuzela
z lambrekinami
na czarno (od d´bu),
na rudo (od marchwi);
na w
wzory bryk gorejÄ…
wzorzysto ozdobione
postoju ruchu
kolory nienazwane
wprost; odes"anie do
ludowego konkretu,
do twórczoĘci
kobiety siedzÄ…ce
prymitywistów
w bryczkach
jaskrawoĘç typowa
jak Madonny Rafaela
dla kiczu
i Leonarda
rzeczywistoĘç codzienna rzeczywistoĘç uwznioĘlona
peryferie rafaelickie
peryferafaelickie
(niskie, podmiejskie) (wysokie, uduchowione)
kultura niska kultura wysoka
Muzyka:
instrumentacja
g"oskowa
p"yta gramofonowa Magnificat
paralelizmy, anafory,
(liczne powtórzenia, urywanie (radosna pieĘł
dzi´kczynna)
epifory rytmizujÄ…
s"ów, jednowyrazowe wersy euforia na widok
wypowiedę na wzór
naĘladujÄ… dÄ™wi´k zacinajÄ…cej zmieniajÄ…cej si´
ruchu karuzeli
si´ p"yty) w wyobraÄ™ni rzeczywistoĘci
Dodajemy, Å»e Bia"oszewski lubi" opisywaç rzeczy zwyczajne, kultur´ przed-
mieĘç, jarmarków, straganów. Potrafi" dostrzec w tym pi´kno. PatrzÄ…c na mat-
ki z dzieçmi w ramionach na wirujÄ…cej karuzeli  us"ysza" Magnificat, ujrza"
Madonny z wielkich p"ócien mistrzów, w okrąg"ych ogniach niczym w aureoli
Ęwi´toĘci, natchnienia, uduchowienia. Kobiety, które znalaz"y si´ na pod-
niebnej wycieczce na chwil´ wkroczy"y do kultury wysokiej, bo tak w"aĘnie
zobaczy" je opisujÄ…cy, w Leonardach min, w obrotach Rafaela. Kiczowata karuze-
la na chwil´ zatraci"a swojÄ… zwyczajnoĘç, zamieni"a si´ w dzie"o sztuki.
13. Zadanie:
W lunaparku czy w muzeum....? Ty wybierasz. Przedstaw swoje zdanie
na temat tzw. kultury wysokiej i niskiej.
Po wys"uchaniu piosenki Justyny Steczkowskiej Karuzela z madonnami i do-
k"adnym przeanalizowaniu wiersza Mirona Bia"oszewskiego przedstaw
projekt scenariusza teledysku do tej piosenki.
97