RACHUNKOWOŚĆ ZARZ
DCZA
(kurs dla SUM Z  8 g. wykładu)
dr Svetlana Rogozina
Wykład I. Pojęcie, zadania i funkcji
rachunkowości zarządczej
1. Rachunkowość zarządcza jako system
informacyjny zarzÄ…dzania
2. Etapy rozwoju rachunkowości zarządczej
3. Rachunkowość zarządcza i rachunkowość
finansowa
4. Rachunkowość zarządcza strategiczna i
operacyjna
ZarzÄ…dzanie
to
podejmowanie
decyzji
na podstawie
określonych
informacji
A. Jarugowa: Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza, część I, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 1995, s.18
Wymagane informacji dla podejmowania decyzji przez użytkowników
UŻYTKOWNICY WYMAGANE INFORMACJE DECYZJE
POZYCJA FINANSOWA I MAJ
TKOWA KUPNO, SPRZEDAÅ», UTRZYMANIE
AKCJONARIUSZE FIRMY PAKIETU
PA
YNNOŚĆ I WYPA
ACALNOŚĆ PRZEDSI
BIORSTWA,
POŻYCZKODAWCY ZMNIEJSZENIE, ZWI
KSZENIE, UTRZYMANIE
STOPIEC
RYZYKA
KREDYTOBIORCY POZIOMU KREDYTOWANIA
Å»
DANIE PODWYŻKI
ROZWÓJ FIRMY I ZAPEWNIENIE ZATRUDNIENIA,UDZIAA

PRACOWNICY WYNAGRODZENIA, ZMIANA
PA
AC W KOSZTACH
MIEJSCA PRACY
INF. DO POLITYKI PODATKOWEJ POLITYKI PODWYŻSZENIE OPODATKOWANIA
AGENDY RZ
DOWE FINANSOWEJ, PROGNOZ
SKALA DZIAA
ALNOŚCI, ZAKUP RODUKTÓW FIRMY
KLIENCI KONDYCJA FINANSOWA FIRMY
SZACOWANIE EKONOMICZNEGO I
INF. O FIRMACH, MIASTACH, SOCJALNEGO WPA
YWU FIRMY
SPOA
ECZEC
STWO ZATRUDNIENIU
ZarzÄ…dzanie
to celowe podejmowanie przez odpowiednie
osoby
(organy i kadrÄ™ kierowniczÄ…)
decyzji
prowadzących dzięki wykorzystaniu zasobów
do osiągania założonych celów
Cele i poziomy zarządzania w przedsiębiorstwa
y
ródło: M.Trocki, B.Grucza, K.Ogonek Zarzadzanie projektami, PWE, Warszawa, 2003, s.38
Cele krótkookresowe Cele średniookresowe Cele długookresowe
Zapewnienie ciągłości i Zapewnienie korzystnego Zapewnienie istnienia i
sprawności bieżącego wyniku przedsiębiorstwa rozwoju przedsiębiorstwa
funkcjonowania
przedsiębiorstwa
Ciągłość: - wielkość sprzedaży - pozycja konkurencyjna
- sprzedaży - przychody ze sprzedaży - nowe obszary
- produkcji - zysk działalności
- wykorzystania potencjału - udział w rynku - innowacyjność
- dostaw - rentowność - sprawna struktura
Płynność finansowa - wartość dla akcjonariuszy działalności
- sprzyjajÄ…ca kultura
przedsiębiorstwa
ZarzÄ…dzanie operatywne ZarzÄ…dzanie taktyczne ZarzÄ…dzanie strategiczne
Rachunkowość zarządcza (RZ)
jest systemem informacyjnym
(gromadzenie, klasyfikacja, analiza i
prezentowanie informacji)
dla sprawowania funkcji zarzÄ…dzania
Informacje,
które dostarcza rachunkowość
zarzÄ…dcza:
" strategiczne,
" taktyczne,
" operatywne,
"  awaryjne (interwencyjne)
Funkcje rachunkowości zarządczej:
Øð planistyczna
Øð optymalizacyjna
Øð motywacyjna
Øð kontrolna
Etapy rozwoju RK i rachunkowości
zarzÄ…dczej
Rewolucja przemysłowa XVIII-XIX w.  zainteresowanie
kosztami i zastosowanie metody zarzÄ…dzania przez wyjÄ…tki
(management by exception)
Pierwsza połowa XX w.:
" powstanie rachunku kosztów standardowych (standard
costing) i zmiennych (direct costing),
" stworzenie systemu oceny funkcjonowania
przedsiębiorstwa (m.in. metoda Du Ponta),
" wprowadzenie budżetów kosztów (stałych i
zmiennych),
" stworzenie wielostopniowego i wieloblokowego
rachunku kosztów,
Etapy rozwoju RK i RZ  c.d.
1950r. W. Vatter opublikował książkę  Management
Accounting
Druga połowa XX w.:
" zastosowanie metod NPV i IRR,
" zastosowanie technik symulacyjnych,
" stworzenie rachunku kosztów czynników produkcji i
kosztów działań (ABC),
" stworzenie rachunku kosztów docelowych (target costing),
" wykorzystanie cyklu życia produktu do oceny rentowności i
płynności,
" stworzenie strategicznej karty wyników
Rachunkowość zarządcza:
- jest systemem informacyjno-kontrolnym
wykorzystywanym w procesie zarzÄ…dzania,
- stosuje własne metody przetwarzania, prezentowania i
analizy danych,
- dostarcza danych liczbowych umożliwiających stosowanie
alternatywnych rozwiązań i wybór najlepszego wariantu,
- zaspokaja potrzeby informacyjne kierownictwa jednostki
w celu racjonalnego wykorzystania zasobów
zapewniających osiągnięcie przyjętych założeń i celów
Rachunkowość zarządcza
 podsystem rachunkowości
.
rachunek
Rachunkowość
Rachunkowość
kosztów zarządcza
finansowa
Rachunkowość zarządcza
a rachunkowość finansowa
Kryterium Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza
Użytkownicy zewnętrzni wewnętrzni
Podstawy prawne Ustawa o rachunkowości Brak uregulowań prawnych
Standardy rachunkowości Instrukcji wewnętrzne
Zasady Zgodnie z wymogami prawnymi Zasady wewnętrzne
rachunkowości
Jakość informacji Dokładna i wiarygodna Przybliżona (szybko i tanim
kosztem)
Zakres informacji Sprawozdawczość finansowa Raporty dla zarządu na temat
dot. całego przedsiębiorstwa wybranych problemów-
 wąskich gardeł
Rachunkowość zarządcza
a rachunkowość finansowa  c.d.
Kryterium Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza
Częstotliwość Miesiąc, kwartał, rok Różna (codziennie, co
przekazywanych tydzień& ..)
informacji
Techniki Metody bilansowa i Metody ilościowe i analizy
ewidencyjne podwójnego zapisu zgodnie z ekonomicznej na dowolnych
planem kont urzÄ…dzeniach
ewidencyjnych
Metody wyceny Jednolite zgodnie z Zróżnicowane
przepisami
Kontrola Zewnętrzna (US, audytor) i Wewnętrzna
wewnętrzna
Horyzont czasowy Ex post Ex ante, dane ex post
wykorzystywane dla
prognozowania na
przyszłość
Rachunkowość zarządcza
a rachunek kosztów
Rachunkowość zarządcza Rachunek kosztów
Orientacja na rynek Orientacja na produkcjÄ™
Ustalanie kosztów aby podjąć decyzję co Ustalanie kosztów jako cel obliczenia
produkować ( koszty na wyjściu )
Powiązanie kosztów z decyzjami (w Oderwanie kosztów od decyzji
różnych konfiguracjach)
Kształtowanie zachowań, aby osiągnąć Przypisywanie ośrodkom kosztów
efekty komercyjne powstałych w trakcie działalności
Rachunkowość zarządcza operacyjna i
strategiczna
Cechy RZ operacyjna RZ strategiczna
Poziomy zarzÄ…dzania ZarzÄ…dzanie operacyjne ZarzÄ…dzanie strategiczne
Horyzont czasowy Krótki okres Długi okres
Odbiorcy informacji Kierownictwo niższego Naczelne kierownictwo
szczebla
Kryterium optymalizacji Zysk przedsiębiorstwa Wartość
decyzji przedsiębiorstwa
Kryterium sprawności Nadwyżka pieniężna Pozycja przedsiębiorstwa
działania
Rachunkowość zarządcza operacyjna i
strategiczna  c.d.
Cechy RZ operacyjna RZ strategiczna
Przedmiot zadań Efektywne wykorzystanie zasobów Rozwój przedsiębiorstwa
Charakterystyka zadań Zadania bieżące Warianty działalności
Rodzaje uwarunkowań Wewnętrzne Zewnętrzne
Wymiar czasowy informacji Teraz
niejszość Perspektywiczność
Zaangażowanie środków Środki dostępne w danym momencie Środki zaangażowane na długi okres
Orientacja decydentów Produkcja Rynek
Wymiar zadań Ilościowe Jakościowe
Wykład II. Pojęcie i klasyfikacja
przychodów i kosztów
1. Pojęcia przychodów i kosztów
2. Koszty a pojęcia bliskoznaczne (nakład,
wydatek) i rozłączne (straty)
3. Kryteria klasyfikacyjne kosztów i przychodów
Wynik finansowy
WF = P- K + Zn  Sn,
gdzie:
P  przychody,
K  koszty,
Zn - zyski nadzwyczajne
Sn - straty nadzwyczajne,
Przychody, koszty -pojęcia uproszczone
" PRZYCHODY- należna lub uzyskana kwota ze
sprzedaży produktów, towarów, usług lub
innych tytułów
" KOSZTY - wyrażone w jednostkach pieniężnych
celowe zużycie rzeczowych składników
majątku, wynagrodzenie za pracę, zakupy usług
i inne nakłady czysto pieniężne występujące w
pewnym okresie w zwiÄ…zku z realizacjÄ…
normalnej działalności jednostki gospodarczej.
Straty i zyski nadzwyczajne
Straty i zyski powstające w wyniku zdarzeń trudnych
do przewidzenia , poza zwykłą działalnością
operacyjną jednostki , nie związane z ogólnym
ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej :
- skutki zdarzeń losowych,
- skutki postępowania układowego i naprawczego,
- skutki przekształceń własnościowych,
- skutki sprzedaży zorganizowanej części
przedsiębiorstwa
Przychody wg prawa bilansowego - UoR
Przychód - uprawdopodobnione powstanie w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych,
o wiarygodnie określonej wartości, w formie:
- zwiększenia wartości aktywów
albo
- zmniejszenia wartości zobowiązań,
które doprowadzą do wzrostu kapitałów własnych
w inny sposób niż wniesienie środków przez
udziałowców lub właścicieli.
Przychody
·ð ze sprzedaży produktów,
·ð ze sprzedaży towarów i materiałów,
·ð zmiana stanu produktów (zwiÄ™kszenia lub
zmniejszenia przychodów),
·ð pozostaÅ‚e przychody operacyjne,
·ð przychody finansowe
Przychody ze sprzedaży
Dokumentacja przychodów ze sprzedaży:
·ð dokumentacja prawna (umowy, zamówienia,
oferty, potwierdzenia zamówień),
·ð dokumentacja bezpoÅ›rednio zwiÄ…zana z
transakcjami sprzedaży (dowody wydania
produktów, towarów, wykonania świadczeń,
faktury VAT, faktury korygujÄ…ce, rachunki,
dokumenty odpraw celnych, odczyty kas
rejestrujÄ…cych, raporty sklepowe, dowody
zapłaty - przelewy, czeki, raporty kasowe itp.)
Przychody ze sprzedaży
Moment sprzedaży:
·ð data wykonania Å›wiadczenia, tj. wydania lub
wysyłki sprzedawanych składników
majątkowych, będących przedmiotem umowy
kupna-sprzedaży,
·ð przy sprzedaży na eksport  data
przewiezienia przez granicÄ™, potwierdzona w
dokumencie SAD,
·ð przy sprzedaży usÅ‚ug - data odbioru usÅ‚ugi
Koszty  wg prawa bilansowego - UoR
sÄ… to prawdopodobne zmniejszenia w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych
jednostki, o wiarygodnie określonej wartości w
postaci:
- zmniejszenia wartości aktywów,
- lub zwiększenia zobowiązań i rezerw,
które doprowadzą do zmniejszenia kapitału
własnego w inny sposób niż wycofanie środków
przez udziałowców lub właścicieli
Inne pojęcia
" Nakład - zużycie czynników produkcji wyrażone
w jednostkach naturalnych;
" Wydatek - rozchód środków pieniężnych;
" Straty nadzwyczajne - skutki zdarzeń losowych,
zaniechania działalności, sprzedaży zorganizowanej
części majątku, postępowania układowego, ugodowego i
naprawczego
Wydatek, koszt, nakład
" .
WYDATKI
KOSZTY
NAKA
ADY
Utracone korzyści
Część ekonomistów wlicza do kosztów nawet
utracone korzyści:
" utracony (nie zrealizowany) przychód,
" nie osiągnięty zysk,
" różnica w wysokości kosztów
Klasyfikacje kosztów
.
Dla potrzeb Dla potrzeb
WEWN
TRZNYCH ZEWN
TRZNYCH
Prawo
Statystyka
bilansowe
GUS
Podejmowanie
Kontrola
decyzji
kosztów
Prawo
podatkowe
Rodzaje klasyfikacji
" Według rodzaju działalności (operacyjnej, finansowej, inwestycyjnej)
" Według rodzaju (amortyzacja,& & .)
" Według miejsc powstawania (koszty produkcji,& & .)
" Według związku z przedmiotem odniesienia (bezpośrednie, pośrednie)
" Według reakcji kosztów na zmiany rozmiarów działalności (zmienne, stałe)
" Według związku z zdolnościami produkcyjnymi (uzasadnione, nieuzasadnione)
" Według struktury wewnętrznej (proste, złożone)
" Według związku z procesem produkcji (produkcyjne, nieprodukcyjne)
" Według okresu, którego koszty dotyczą (okresu bieżącego, innych okresów)
" Według uznania przez prawo podatkowe (kup, knup)
" Według istotności przy podejmowaniu decyzji (istotne, nieistotne)
" Według możliwości kontroli (kontrolowane, niekontrolowane)
" Według związku z produktem (koszty wytwarzania produktu i koszty okresu)
Wg rodzaju działalności
Wg rodzaju
" Amortyzacja;
" Zużycie materiałów i energii;
" Usługi obce;
" Podatki i opłaty;
" Wynagrodzenia;
" Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia;
" Pozostałe koszty.
Wg miejsc powstawania
" Koszty zakupu;
" Koszty wydziałów podstawowych;
" Koszty wydziałów pomocniczych;
" Koszty sprzedaży;
" Koszty zarzÄ…du.
Wg zwiÄ…zku z przedmiotem odniesienia
" Bezpośrednie  odnoszone na produkty na
podstawie dokumentów z
ródłowych,
" Pośrednie (ogólne: np. koszty wydziałowe,
zarzÄ…du)  rozliczane na przedmioty
rozliczenia (np. produkty) przy pomocy
dodatkowych procedur rozliczeniowych
Koszty bezpośrednie wg UoR
" Wartość zużytych materiałów bezpośrednich,
" Koszty pozyskania i przetworzenia zwiÄ…zane
bezpośrednio z produkcją, np. koszty robocizny,
żð inne koszty poniesione w zwiÄ…zku
z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w
jakich siÄ™ znajduje w dniu wyceny
Wg reakcji kosztów
na zmianę rodzajów działalności
" Koszty zmienne;
" Koszty stałe.
Współczynnik elastyczności kosztów (e)
określa o ile procent zmieni się wysokość kosztów
po zmianie rozmiarów działalności o 1%
i wynosi dla kosztów:
- stałych  0.
- zmiennych degresywnych  0- zmiennych progresywnych - > 1,
- zmiennych proporcjonalnych  1.
Wg zwiÄ…zku
ze zdolnościami produkcyjnymi
" Koszty stałe uzasadnione:
- przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych,
" Koszty stałe nieuzasadnione:
- związane z niepełnym wykorzystaniem zdolności
produkcyjnych
Wg zwiÄ…zku z produktem
- koszty wytworzenia produktu,
- koszty okresu
Koszty wytworzenia wg UoR
" koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym
produktem
oraz
" uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z
wytworzeniem tego produktu (zmienne koszty
pośrednie i część stałych kosztów przy normalnym
wykorzystaniu zdolności produkcyjnych)
Nie zalicza się do kosztów wytworzenia
 sÄ… to koszty okresu:
" nieuzasadnionej części stałych kosztów pośrednich,
" kosztów ogólnych zarządu,
" kosztów magazynowania wyrobów gotowych i
półproduktów,
" kosztów sprzedaży produktów,
" pozostałych kosztów operacyjnych,
" kosztów finansowych
Wg struktury wewnętrznej
" Koszty proste;
" Koszty złożone.
Wg okresu którego koszty dotyczą
" Koszty okresu bieżącego;
" Koszty innych okresów.
Wykład III. Ustalanie kosztów
1. Ustalanie kosztów materiałowych i
osobowych
2. Ustalanie pozostałych składników kosztów
Koszty zapasów
" Koszty tworzenia zapasów,
" Koszty utrzymania zapasów,
" Koszty wyczerpania zapasów (w tym utracone
korzyści)
" Zasada JIT (just in time)
Pomiar zużycia
" ustalenie miejsca i celu zużycia,
" określenie (w mierniku naturalnym) wielkości
nakładów,
" porównanie nakładu z potrzebami
przedsiębiorstwa,
" racjonalizacja (minimalizacja) kosztów
Warianty wyceny zużycia
materiałów
¨ðWg ceny najwczeÅ›niejszej (FIFO # first in - first out)
¨ðWg ceny najpóz
niejszej (LIFO # last in - first out)
¨ðWg ceny przeciÄ™tnej - ustalanej przy każdym rozchodzie jako
iloraz wartości stanu przed rozchodem i stanu ilościowego (także)
przed rozchodem
Wycena rozchodu materiałów - przykład
Stan poczÄ…tkowy w magazynie:
B.O. 10.000 szt. x 1,90= 19.000
Przychód:
01.02 Pz nr 15 5.000 szt. x 1,80= 9.000
02.02 Pz nr 16 4.000 szt. x 2,50= 10.000
Stan przed rozchodem: 19.000 szt. 38.000
Rozchód:
04.02 Rw nr 7 17.000 szt. ?
Wyceń rozchód materiałów wg różnych metod
Porównanie metod wyceny zużycia materiałów
Metoda wyceny Rozchód, zł Zapas, zł
FIFO 33.000 5.000
LIFO 34.200 3.800
Cena przeciętna 34.000 4.000
Koszty osobowe:
" koszty wynagrodzeń brutto na podstawie:
vðumowy o prace,
vðumowy zlecenia,
vðumowy o dzieÅ‚o
" narzuty na wynagrodzenia (składki na ZUS, FP,
FGÅšP, FEP, ZFÅšS),
" świadczenia na rzecz pracowników (wydatki
na cele BHP, szkolenia i inne)
Wynagrodzenia wg formy organizacji
pracy:
" PÅ‚ace (wynagrodzenia) naliczane na podstawie
czasu pracy:
- wg stawki za godzinę np. 15 zł/godz.,
- wg stawki kwotowej w skali miesiąca np. 2000zł/m,
" Płace naliczane na podstawie ilości wykonanej
pracy np. 5zł/m2, 10 zł/szt.
(tzw. akord prosty, degresywny, progresywny)
" PÅ‚ace mieszane
Wynagrodzenie brutto = wynagrodzenie do
wypłaty?
Wynagrodzenie brutto
(-)
składki na ubezpieczenie społeczne pracownika
(-)
składki ubezpieczenia zdrowotnego
(-)
zaliczka na podatek dochodowy
(-) Inne potrącenia (np. raty pożyczki, alimenty)
(+) dodatki nieopodatkowane i nie podlegające ZUS ) np., zasiłki
rodzinne, pielęgnacyjne, zwrot za delegacje)
Wynagrodzenie netto (do wypłaty)
Rodzaje składek ZUS (na 01.03.2012)
RODZAJE SKA
ADEK STAWKA OBCI
ŻA OBCI
ŻA PODSTAWA
% PRACOWNIKA PRACODAWC

UBEZPIECZENIA 13,71 17,93* Wynagrodzenie brutto
SPOA
ECZNE
- emerytalne 19,52 9,76 9,76
- rentowe 8,00 1,50 6,50
-chorobowe 2,45 2,45 -
- wypadkowe Zmienne* - 1,67* (0,67-3,33%)*
Wynagrodzenie brutto
SKA
ADKI NA FP 2,45 - 2,45
SKA
ADKI NA FGÅšP Wynagrodzenie brutto
0,10 - 0,10
RAZEM SKA
ADKI
- 13,71 20,48
SKA
ADKI na 1,5 1,5
Fundusz Emerytur
Pomostowych
Wynagrodzenie brutto
UBEZPIECZENIE 9,0 (7,75 + 1,25) - minus składki US
ZDROWOTNE pracownika
Umowy zlecenia i umowy o dzieło
" Nie podlegające składkom ZUS: umowa zlecenia
zawarta z uczniem, studentem do 26 lat oraz umowa o
dzieło (nie z własnym pracownikiem)
" PodlegajÄ…ce tylko ubezpieczeniom zdrowotnym:
osoby zatrudnione w innym zakładzie pracy zarabiające
tam powyżej minimalnego wynagrodzenia lub
podlegajÄ…ce obowiÄ…zkowym ubezpieczeniom
społecznym i innego tytułu
" Podlegające składkom ZUS (ew. z dobrowolnym
ubezpieczeniem chorobowym) umowy zawarte z
własnymi pracownikami i osobami nie posiadającymi
innego tytułu ubezpieczeń
Porównanie kosztów przy różnych formach
zatrudnienia
Forma Wynagrodzenie Koszty
zatrudnienia netto, zł pracodawcy, zł
Umowa o pracy 1808,10 3012,00
Umowa zlecenia 2140,00 2500,00
bez składek
Umowa o dzieło 2275,00 2500,00
(koszty 50%)
Inne koszty osobowe
" Koszty przestoju,
" Koszty rotacji pracowników =>
=> Koszty, zwiÄ…zane z zatrudnieniem nowych
pracowników:
Øðadministracyjne,
Øðszkoleniowe,
Øðprodukcyjne,
Øðmoralne
Amortyzacja
Amortyzacja  jest wyrażonym pieniężnie
zużyciem składników majątku trwałego
(w tym środków trwałych i wartości
niematerialnych i prawnych)
na skutek ich użytkowania
Zużycie: fizyczne i techno-ekonomiczne
Metody amortyzacji
Bilansowe metody amortyzacji środków trwałych:
" metoda równomierna (liniowa),
" metody nierównomierne (degresywna, progresywna, naturalna),
" odpis jednorazowy.
Podatkowe metody amortyzacji środków trwałych:
metoda równomierna (liniowa) z możliwością podwyższania lub
obniżania stawek podstawowych,
metoda degresywna stanowiąca połączenie metody degresywnej z
liniowÄ…,
odpis jednorazowy (w tym  pomoc de minimis ).
Schemat działania metody liniowej i
degresywnej
Amortyzacja Amortyzacja
Lata liniowa degresywna
a% zł a% zł
Wartość brutto
20% 10 000 40% 10 000
1 Amortyzacja
2 000 4 000
Wartość netto 8 000 6 000
Wartość brutto
10 000 6 000
Wn
2
Amortyzacja
2 000 2 400
Wartość netto 6 000 3 600
Wartość brutto
10 000 3 600
Wn
3
Amortyzacja
2 000 1 440
Wartość netto 4 000 2 160
........
itd
Wykład IV. Odmiany rachunku
kosztów
1. Rachunek kosztów pełnych (RKP): struktura
kosztów, wady i zalety, wynik fin.
2. Rachunek kosztów zmiennych (RKZ)- j.w.
3. Rachunek kosztów standardowych (RKS)
4. Nowoczesne rachunki kosztów (opis skrócony)
Koncepcje rachunku kosztów
Koncepcje tradycyjne Koncepcje nowoczesne
Rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów procesu
Rachunek kosztów zmiennych Rachunek kosztów
działań (ABC)
Rachunek kosztów standardowych Rachunek kosztów docelowych
(target costing)
Rachunek kosztów cyklu życia produktu
Rachunek kosztów ciągłego doskonalenia
KONCEPCJE RACHUNKU KOSZTÓW  C.D.
" Rachunek kosztów procesu:
" koszty jakości produkcji,
" koszty utrzymania zapasów produkcji,
" koszty sprzedaży (wg produktów, rynków, klientów),
" koszty procesów elementarnych i głównych.
" Rachunek kosztów działań ABC (Activity Based Costing):
" przyporządkowanie kosztów pośrednich do działań i procesów,
" koszty bezpośrednie w rachunku standardowym.
" Rachunek kosztów docelowych (target costing):
" niezmienność planowanego wyniku ze sprzedaży produktu,
" niezmienność rynkowej ceny produktu,
" koszty produkty muszą być zachowane na poziomie wyznaczonym przez wskazane
parametry (koszty docelowe i dopuszczalne).
KONCEPCJE RACHUNKU KOSZTÓW  C.D.
" Rachunek kosztów cyklu życia produktu:
" jest instrumentem strategicznego zarzÄ…dzania kosztami,
" cel  optymalizacja kosztów z uwzględnieniem różnych faz (badanie i rozwój,
wprowadzenie na rynek, wzrost, dojrzałość (stabilizacja), spadek (schyłek)) w
okresie całego życia produktu,
" pozwała na ocenę rentowności produktu na odrębnych fazach i w okresie całego
życia produktu
" Rachunek kosztów ciągłego doskonalenia (kaizen costing)
" system ciągłego doskonalenia procesów produkcyjnych poprzez wprowadzenie
usprawnień skracających czas wytwarzania produktów lub obniżających koszty,
" cel - nieustane  dążenia do perfekcji (np. do osiągnięcie kosztów docelowych
poprzez zwiększenie efektywności procesów produkcyjnych lub procesów
dostarczania usług),
" integralną częścią tego rachunku jest zarządzanie inicjatywami (usprawnieniami)
Rachunek kosztów pełnych (RKP)
to rachunek w którym odrębnym procedurom rozliczeniowo -
kalkulacyjnym poddaje się koszty bezpośrednie i koszty
pośrednie, przy czym:
" koszty bezpośrednie są wprost odnoszone na produkty
(nośniki kosztów) na podstawie dokumentów z
ródłowych,
" koszty pośrednie po wstępnym ujęciu według podmiotów
lub funkcji sÄ… umownie rozliczane na produkty,
" wycena produktów (wyrobów gotowych, półproduktów,
produkcji nie zakończonej, usług) dokonuje się na poziomie
pełnego kosztu wytworzenia,
" koszty nieprodukcyjne odnoszone wprost na wynik
finansowy.
Strukturalizacja kosztów w rachunku kosztów
pełnych
Koszty sprzedaży
Koszty
nieprodukcyjne Koszty ogólnozakładowe Koszty
okresu
Pośrednie
koszty
produkcyjne Rachunek
sprzedaż wyników
Koszty całkowite Robocizna
Koszty bezpośrednia
produkcyjne Wyroby
gotowe i
produkcja
Materiały zapasy Bilans
w toku
bezpośredni
e
Zalety i wady rachunku kosztów
pełnych (RKP)
Zalety Wady
Pośrednie koszty produkcyjne są
RKP lepiej kalkuluje koszt wytworzenia
dzielone według klucza. Proporcjonalny
produktu, gdyż do kosztów produk­cyjnych
podział tych kosztów według klucza jest
zalicza zarówno koszty stale jak i zmienne.
sztuczny i niesie ryzyko złego
skalkulowania kosztu jednostkowego.
RKP podkreśla znaczenie kosztów stałych RKP zniekształca wpływ segmentów na
(kalkulacja cen na podstawie kosztów pełnych wynik sprzedaży całego
gwarantuje ich pokrycie). przedsiÄ™­biorstwa.
RKP neutralizuje wpływ sezonowości na RKP powoduje orientację menadżerów
wynik na sprzedaży przedsiÄ™­biorstwa. na produkcjÄ™ a nie na rynek.
Niewielka jest przydatność RKP w
podejmowaniu decyzji
krótkoterminowych.
Wynik finansowy przy zastosowaniu RKP:
Przychody ze sprzedaży
- Koszty wyrobów
(produktów, towarów, usług)
sprzedanych
= Wynik ze sprzedaży
Rachunek kosztów zmiennych (RKZ)
" to rachunek w którym odrębnym procedurom
rozliczeniowo - kalkulacyjnym poddaje siÄ™ koszty
zmienne i koszty stałe, przy czym:
" koszty zmienne sÄ… rozliczane na produkty i
wedÅ‚ug nich nastÄ™puje wycena zapasów pro­-
duktów i produkcji w toku,
" koszty stałe - grupowane w celach kontrolnych w
miejscach ich powstania, są następnie w
całości zaliczane do kosztów okresu i odnoszone
w 100% na rachunek zysków i strat.
Strukturalizacja kosztów w rachunku kosztów
zmiennych
Koszty sprzedaży
Koszty stale
Koszty ogólnozakładowe Rachunek
wyników
Pośrednie koszty produkcyjne stale
Pośrednie koszty
pro­dukcyjne zmienne
sprzedaż
Produkty gotowe i
produkcja w toku
Koszty zmienne
Robocizna bezpośrednia
zapasy Bilans
Materiały bezpośrednie
koszty okresu
Koszty
całkowite
Zalety i wady rachunku kosztów zmiennych
(RKZ)
Zalety Wady
RKZ szybciej ujawnia wpływ wielkości W większości przedsiębiorstw występują
sprzedaży na wynik jednostki. trudności z podziałem kosztów na
zmienne i stałe.
RKZ dostarcza użyteczniejszych
RKZ jest nieprzydatny przy podejmowaniu
informacji dla podejmowania decyzji
decyzji długookresowych.
krótkookresowych.
RKZ nieprzydatny jest dla rachunkowości
RKZ zmniejsza wpływ zapasów na wynik
finansowej, gdyż nie spełnia zasady
na sprzedaży.
współmierności przychodów i kosztów.
Zalety i wady RKZ  c.d.
Zalety
Wady
RKZ ułatwia podejmowanie decyzji cenowych
oraz podejmowanie decyzji w warunkach
ograniczonych czynników produkcji.
RKZ pozwala przenosić część kompetencji na
niższe szczeble zarządzania.
RKZ ułatwia stosowanie analizy progu
rentowności.
RKZ ułatwia ocenę ośrodków
odpowiedzialności przez pryzmat osiąganych
wyników.
Rachunek wyników
przy zastosowaniu klasycznego RKZ
Przychody ze sprzedaży
- Koszty zmienne
= Marża brutto (na pokrycie)
- Koszty stałe (wydziałowe, ogólnozakładowe i
sprzedaży)
= Wynik na sprzedaży (operacyjny)
Formy rachunku wyników w RKZ
Poddanie odrębnym procedurom ewidencyjnym
i rozliczeniowym kosztów zmiennych i stałych
powoduje powstanie
wielostopniowych
oraz
wieloblokowych
form rachunku wyników.
Wielostopniowy rachunek wyników
przy RKZ
Przychody ze sprzedaży
- Bezpośrednie koszty zmienne
= Wynik I (marża na wytwarzaniu)
- Koszty wydziałowe stałe
= Wynik II (wynik operacyjny)
- Koszty ogólnozakładowe
= Wynik III (wynik działalności jednostki)
- Koszty sprzedaży
= Wynik finansowy brutto
Wieloblokowy rachunek wyników przy RKZ
umożliwia określenie kosztów przypadających na poszczególne wyroby lub
grupy wyrobów. Do produkcji wybieramy wyroby z najwyższą marżą.
Produkt X Produkt Y Produkt Z
Przychody x x x
- Koszty x x x
zmienne
= Wynik x x x
brutto
- Koszty
x
stałe
x
= Wynik
netto
Wielosegmentowy rachunek wyników
w RKZ
Z połączenie wielostopniowego i
wieloblokowego rachunku wyników powstaję
wielosegmentowy rachunek wyników w RKZ.
W tym rachunku wyniki obliczane z
uwzględnieniem kosztów zmiennych i stałych,
kosztów sprzedaży i zarządu. Jednocześnie
marży uzyskiwane ze sprzedaży liczone na
poszczególne wyroby, grupy asortymentowe,
różne wydziały
Udział RKP i RKZ
Kraj RKP RKZ
Japonia 69% 31%
USA 65% 31% + 4% inne odmiany
RK
Wielka Brytania 48% 52%
Rachunek kosztów standardowych
(RKS)
" Istota RKS  wprowadzenie do systemu
pomiaru w rachunku kosztów kategorii
kosztów standardowych jako kosztów
wzorcowych ustalonych a priori
" Cel RKS  stworzenie właściwej podstawy
odniesienia dla kosztów faktycznie
poniesionych
Koszty aprioryczne:
" postulowane - wielkości zadane dyrektywnie
do wykonania,
" planowane (budżetowe)  elementy
kierowania i kontroli w ośrodkach
odpowiedzialności,
" standardowe (normatywne)  zbudowane na
podstawie norm zużycia czynników produkcji
RKS bazuje na
rozdzielczej formie prezentacji informacji
kosztowych:
Kf = Kw + Zw + O,
gdzie:
Kf - koszty faktyczne (według miejsc ich
powstania i nośników (produktów)),
Kw - koszty wzorcowe (postulowane, planowane,
standardowe),
Zw - zmiany kosztu wzorcowego,
O - odchylenia od wzorca.
Etapy rachunku kosztów standardowych:
1. Ustalenie norm zużycia czynników produkcji
2. Ustalenie standardowych cen (stawek) czynników
produkcji
3. Określenie kosztów standardowych
4. Aktualizacja kosztów standardowych,
5. Ustalenie odchyleń kosztów rzeczywistych od
kosztów standardowych
6. Analiza odchyleń kosztów
7. Podjęcie decyzji
8. Działanie -> sprężenie zwrotne
Rodzaje standardów wg stopnia napięcia:
- standardy bazowe  stałe, niezmienne w ciągu
kilku lat,
- standardy bieżące  ustalone dla określonych
warunków działalności przedsiębiorstwa,
- standardy idealne  ustalone przy założeniu
optymalnych warunków prowadzenia działalności.
Funkcje RKS
Rodzaj funkcji Cechy funkcji
Aktywna - czynne, z góry oddziaływanie na przyszłe koszty,
- KS musza być mobilizujące, ale możliwe do
osiągnięcia,
- w miarę rozwoju metod i technik kształtowania i
kontroli, różnice między kosztami faktycznymi (KF) i
KS powinny zbliżać się do zera,
- analiza kosztów pozwala na ocenę nie tylko KF ale
też KS,
Porównawcza - znalezienie właściwej miary odniesienia dla
porównania KF z KS,
- wpływ różnorodnych czynników na wahanie
kosztów
Funkcje RKS- c.d.
Rodzaj funkcji Cechy funkcji
Analityczna - bieżące ustalanie odchyleń kosztów według rodzajów,
miejsc powstania i nośników,
- analiza i wnioskowanie o różnicach kosztowych,
- wyodrębnienie czynników obiektywnych i
subiektywnych, oddziaływujących na koszty
Kontrolna - najczęściej wykorzystywana i najbardziej praktycznie
użyteczna,
- bieżąca aktualizacja KS stanowi najlepszą bazę
odniesienia dla KF,
- tendencja do ukształtowania najbardziej
 obiektywnych kosztów
Kalkulacyjna - zbliżenie kosztu własnego do teoretycznej formuły
kosztu indywidualnie niezbędnego,
- ciągła weryfikacja odchyleń kosztowych.
Rodzaje odchyleń kosztów:
Wg zasięgu kosztów:
- odchylenia łączne (całkowite),
- odchylenia czÄ…stkowe
Wg znaczenia odchyleń:
- korzystne Kf < Ks
- niekorzystne Kf > Ks
Wg istotności :
- istotne
- nieistotne
Rodzaje odchyleń kosztów  c.d.
Wg możliwości kontroli:
- kontrolowane - niekontrolowane
Wg rozpoznania:
- rozpoznane - nierozpoznane,
Wg udokumentowania:
- udokumentowane - nieudokumentowane
Wg charakteru występowania:
- trwałe - sporadyczne
Zarządzanie na podstawie odchyleń
" Zarządzanie na podstawie odchyleń 
zarzÄ…dzanie przez wyjÄ…tki (management by
exception)
" Kontrola przez odpowiedzialność:
- odchylenie wydajności pracowników  osoba
odpowiedzialna: kierownik produkcji, kierownik
wydziału, brygadzista
- odchylenia cenowe materiałów  osoba
odpowiedzialna: kierownik działu zaopatrzenia
Ośrodek (centrum) odpowiedzialności
względnie wyodrębniona, wewnętrzna
jednostka organizacyjna, kierownik której:
1) ponosi odpowiedzialność za wykonanie zadań
przypisanych ośrodkowi i,
2) jednocześnie ma do dyspozycji odpowiedni
środki, umożliwiające zrealizowanie
postawionych zadań
Rachunek odpowiedzialności
(responsibility accounting)
Model rachunku kosztów
ukierunkowany na zarzÄ…dzanie
przedsiębiorstwem poprzez ośrodki
odpowiedzialności
Cel  grupowanie kosztów i przychodów w
poszczególnych ośrodkach odpowiedzialności w
celu przypisania powstających odchyleń od
budżetu konkretnym osobom
Elementy RO:
" Budżetowanie działalności ośrodków
odpowiedzialności (o.o.),
" Rachunek wyników o.o.,
" Monitorowanie i kontrola działalności o.o.
Parametry ekonomiczne dla O.O.
Dla każdego o.o. określa się
zakres uprawnień i odpowiedzialności
w postacie parametrów ekonomicznych,
na podstawie których dokonuję się
pomiaru wyników osiąganych przez
poszczególne ośrodki.
O.O wg zasady memoriałowej
Przy pomiarze wyników działania o.o. według
zasady memoriałowej można wyróżnić:
" Ośrodki odpowiedzialności za koszty,
" Ośrodki odpowiedzialności za przychody,
" Ośrodki odpowiedzialności za koszty i
przychody,
" Ośrodki odpowiedzialności za zysk,
" Ośrodki odpowiedzialności za inwestowanie.
O.O. wg zasady kasowej
Przy pomiarze wyników działania o.o. według
zasady kasowej można wyróżnić:
" Ośrodki odpowiedzialności za wydatki,
" Ośrodki odpowiedzialności za wpływy,
" Ośrodki odpowiedzialności za wydatki i
wpływy,
" Ośrodki odpowiedzialności za nadwyżkę
pieniężną
Parametry O.O.
" Parametr kontrolowany  wielkość
ekonomiczna, które kształtują się pod
wpływem decyzji podejmowanych przez
kierownika ośrodka odpowiedzialności
" Parametr niekontrolowany  pojawia siÄ™
niezależnie od decyzji kierownika ośrodka
odpowiedzialności
Odchylenia parametrów
Rzeczywista wartość parametru
- Wzorcowa wartość parametru
Odchylenie wartości parametru
Odchylenia:
" istotne i nieistotne,
" kontrolowane i niekontrolowane,
" korzystne i niekorzystne,
" trwałe i przypadkowe
Wykład V. Procedury rozliczeniowo-
kalkulacyjne w RKZ
1. Kalkulacji w RKZ
2. Kalkulacja podziałowa: prosta i
współczynnikowa
3. Kalkulacja doliczeniowa
4. Złożone procedury kalkulacyjne
(wielostopniowość, łączenie)
Kalkulacja kosztów w RKZ
" Kalkulacja kosztów
to ogół działań zmierzających do obliczenia
jednostkowych kosztów produktów, wraz z
wykazaniem struktury tych kosztów wg pozycji
kalkulacyjnych
" Kalkulacja kosztu jednostkowego w RKZ
wymaga podzielenia kosztów na zmienne i
stałe w celu wyceny zapasów po koszcie
zmiennym
Podstawowe zadania kalkulacji
kosztów:
- ustalenie poziomu kosztów,
- ustalenie cen produktów,
- określenie rentowności określonych produktów,
- kontrola poziomu ponoszonych kosztów
Ustalenie kosztu jednostkowego w RKZ
wymaga:
Øðzgromadzenia danych o kosztach (bezpoÅ›rednich i
zmiennych wydziałowych) poniesionych w
związku z wytwarzaniem określonych produktów
na odpowiednich kontach,
Øðustalenie wielkoÅ›ci produkcji gotowej i
niezakończonej wykonanej w ciągu okresu
sprawozdawczego,
ØðprzyporzÄ…dkowanie kosztów do okreÅ›lonych
obiektów kalkulacyjnych za pomocą
odpowiednich metod.
Kalkulacja podziałowa kosztów bezpośrednich
(zmiennych) i zmiennych kosztów wydziałowych:
" prosta  w jednostkach produkujÄ…cych masowo jednorodny
produkt przy zastosowaniu prostych procesów
technologicznych,
" współczynnikowa  w jednostkach gospodarczych o
produkcji masowej wieloasortymentowej (produkcja z
podobnych materiałów, na podobnych maszynach
produkcyjnych i przy zastosowaniu podobnych procesów
technologicznych)
" odjemna (sprężona, łączna) w wyniku stosowanego
procesu technologicznego przy produkcji jednego produktu
(głównego) powstają inne produkty (uboczne)
Kalkulacje doliczeniowe w RKZ:
" stosowane przy produkcji jednostkowej i seryjnej,
" grupowanie kosztów bezpośrednich (zmiennych)
wprost na obiekty kalkulacyjne,
" rozliczanie zmiennych kosztów wydziałowych za
pomocą kluczy podziałowych
Zleceniowa  odrębnie kalkulowanie
kosztów zmiennych według oddzielnego zlecenia
produkcyjnego
Asortymentowa  kalkulacja kosztów zmiennych
danego wyrobu bez względu na liczbę serii
produkowanych w miesiÄ…cu
Kalkulacje wielostopniowe
" Procesowa  produkcja masowa i
wielkoseryjna przechodzÄ…ca przez wiele
następujących po sobie procesów produkcyjnych
" Fazowa  produkcja zorganizowana jest w
postaci faz i kalkuluje się półfabrykaty w
poszczególnych fazach produkcji
Wykład VI. Analiza kosztów i rachunki
decyzyjne
1. Rodzaje i metody analizy kosztów w różnych
układach
2. Analiza progu rentowności
3. Analiza wskaz
nikowa
4. Rachunki decyzyjne w zakresie przychodów,
kosztów i wyników
Analiza kosztów
Analiza kosztów jest  dokończeniem procesu
kontroli kosztów, wyjaśniającym dlaczego powstają
odchylenia kosztów faktycznych od bazowych
" Analiza: ex ente, in tempore, ex post,
" Analiza: pełna i fragmentaryczna,
" Analiza: operatywna, problemowa, roczna,
" Analiza: ogólna i szczegółowa,
" Analiza: wewnętrzna i zewnętrzna
Metody analizy kosztów
" Metody porównawcze (porównania w czasie,
bieżące, wewnątrzzakładowe,
międzyzakładowe),
" Metody analizy przyczynowej (np. kolejnych
podstawień, różnicowania, średnich)
" Metody ekonometryczne (tworzenie modelu
ekonometrycznego)
" Metody bilansowa, symulacji, testowania
statystycznego, rachunków inwestycyjnych
Próg rentowności
Oznacza taką wielkość sprzedanych produktów
(towarów, usług),
przy której przychody ze sprzedaży
w całości pokrywają koszty ich uzyskania
Próg rentowności
odpowiada na pytania:
" ile należy sprzedać wyrobów (towarów, usług) aby
zostały pokryty całkowite koszty przedsiębiorstwa,
" o ile trzeba zwiększyć rozmiary sprzedaży aby ociągnąć
zaplanowaną wielkość zysku,
" jak ukształtować wielkość i strukturę kosztów własnych,
" jaka powinna być wysokość cen na sprzedawane
wyroby
Założenia:
" zachowanie kosztów i przychodów przebiega liniowo w
stosunku do zmian wielkości produkcji,
" wielkość produkcji równa się wielkości sprzedaży,
" koszty całkowite są wprost proporcjonalne do wielkości
produkcji, tj.:
- koszty stałe są kosztami bezwzględnie stałymi
- koszty zmienne sÄ… kosztami proporcjonalne zmiennymi,
czynniki nieuwzględnione w analizie, m.in.:
" ceny i jednostkowe zużycie czynników produkcji,
" wydajność pracy i produktywność środków produkcji,
" ceny produktów (bez względu na wielkość sprzedaży)nie
ulegajÄ… zmianom.
Próg rentowności
Ps = Kc = Ks + Kz, (1.1)
gdzie:
Ps  przychody ze sprzedaży,
Kc  koszty całkowite,
Ks  koszty stałe,
Kz  koszty zmienne
Próg rentowności
p x q = Ks + kz x q (1.2)
gdzie:
p  cena sprzedaży,
q  wielkość produkcji (sprzedaży),
kz  jednostkowy koszt zmienny
Próg rentowności
(p - kz)q = Ks, lub d x q = Ks (1.3)
gdzie:
(p  kz)=d  jednostkowa marża pokrycia,
tj. różnica między ceną sprzedaży i
jednostkowym kosztem zmiennym
Ilościowy próg rentowności (q0)
Wyraża ilość produkcji (sprzedaży) , przy której
przychód ze sprzedaży jest równy kosztom
całkowitym
q0=Ks /p  kz = Ks/d, (1.4)
Wartościowy próg rentowności (Ps0)
Wyraża wielkość przychodów ze sprzedaży, która
pokrywa koszty całkowite
(tzw. sprzedaż progowa)
Ps0=q0x p (1.5)
Strefa bezpieczeństwa
Jest różnicą między wielkością faktycznych lub
planowanych przychodów ze sprzedaży a ich wielkością w
progu rentowności.
Może być wyrażona:
- wartościowo,
- ilościowo,
- w postacie procentowego wskaz
nika bezpieczeństwa
Analiza progu rentowności pozwała na
określenie:
Øð wielkoÅ›ci sprzedaży (wartoÅ›ciowo i
ilościowo)zapewniającej ociągnięcie
zaplanowanej kwoty zysku,
(w w/w wzorach dodajemy w mianowniku do
kosztów stałych (Ks) planowaną wielkość zysku
( Zpl)),
Øðceny i jednostkowego kosztu zmiennego,
pozwalającej na ociągnięcie zaplanowanego
zysku
Analiza progu rentowności w produkcji
wieloasortymentowej
qð
Metoda średniej marży brutto (bazuję na
informacji z tradycyjnego RKZ)
qð
Metoda segmentowa (opera siÄ™ na informacji
z wielostopniowego i wieloblokowego RKZ)
Informację niezbędne dla analizy progu
rentowności w produkcji wieloasortymentowej
Metoda średniej marży brutto Metoda segmentowa
- jednostkowe ceny sprzedaży poszczególnych wyrobów, usług, towarów
- jednostkowe koszty zmienne poszczególnych wyrobów, usług, towarów
- Koszty stałe dotyczące całego przedsiębiorstwa - koszty stałe wspólne dla
wszystkich wyrobów, usług i
towarów
- wielkość sprzedaży poszczególnych wyrobów, - koszty stałe przypadające na
usług, towarów (procentowej struktury dany wyrób, usługę lub towar
sprzedaży)
Analiza wrażliwości w progu rentowności
Polega na badaniu reakcji progu rentowności,
czyli zmiany jego wysokości, na zmianę cen i kosztów
(stałych i jednostkowych zmiennych)
Zakres:
- określenie granicznego poziomu poszczególnych
składników analizy,
- określenie marginesu bezpieczeństwa,
- ustalenie wrażliwości progu rentowności na zmianę
danego czynnika
Dz
wignia operacyjna
Narzędzie planowania finansowego
(przychodów i zysków), wynika ze struktury
kosztów, ich podziału na stale i zmienne
Wyjaśnia jak za pomocą niewielkiego wzrostu
sprzedaży można uzyskać odpowiednio wyższy
przyrost wielkości zysku
Dz
wignia operacyjna  c.d.
" Wysoki udział kosztów zmiennych w strukturze
kosztów mała dz
wignia operacyjna
" Wysoki udział kosztów stałych w strukturze
kosztów(wysoka kapitałochłonność
działalności)  duża dz
wignia operacyjna
Stopień (miara) dz
wigni operacyjnej 
stosunek marży pokrycia do zysku ze sprzedaży
Analiza progu płynności
Utrata płynności 
sytuacja, kiedy przedsiębiorstwo nie jest w
stanie pokryć
swoich wydatków operacyjnych (kosztów
działalności) i
finansowych (spłata zobowiązań finansowych)
z bieżących przychodów i środków
skumulowanych we wcześniejszych okresach.
Próg płynności
- według RKP  jest to taka ilość/wartość
produkcji, przy których przychody ze sprzedaży
równe są kosztom całkowitym, będącym
jednocześnie wydatkami,
-
- według RKZ - jest to taka ilość/wartość
produkcji, przy których marża na pokrycie
(marża brutto) równa jest kosztom stałym,
będącym jednocześnie wydatkami
Rachunki decyzyjne
W rachunkach decyzyjnych
przychody, koszty i zyski stanowiÄ… kryteria wyboru decyzji
gospodarczych, krótkoterminowych i strategicznych.
Informacje o kosztach
powinny spełniać dwa podstawowe warunki:
" powinny to być informacje ustalone w trybie ex ante, tj.
o kosztach przyszłych,
" bezwzględnie powinny odzwierciedlać zmienność
kosztów, ich podział na koszty zmienne i stale oraz
podział na koszty istotne i niedecyzyjne
Podstawowe problemy decyzyjne:
" dobór przedmiotu produkcji  tj. zaplanowanie optymalnej struktury
asortymentowej produkcji,
" rezygnacja z produktu, regionu geograficznego sprzedaży lub typu klienta,
dla których wykazano stratę,
" wybór wariantu: wytworzyć czy kupić,
" wybór technologii produkcji (np., zakup nowych maszyn),
" przyjęcie specjalnego zamówienia według niższych cen,
" regulacja poziomu zapasów,
" optymalizacja produkcji w warunkach tzw.  wąskich gardeł
Podstawowe rozgraniczenia
podejmowania decyzji:
" decyzji w warunkach pełnego wykorzystania
zdolności produkcyjnych,
" decyzji w warunkach niepełnego
wykorzystania zdolności produkcyjnych
Wybór struktury asortymentowej
OptymalnÄ… strukturÄ… asortymentowÄ… produkcji
będzie taka struktura, która umożliwi osiągnięcie
największej marży ze sprzedaży
Podstawowym kryterium doboru struktury
asortymentowej jest marża pokrycia.
Preferowane będą te wyroby, które charakteryzują
się największą kwotą marży pokrycia oraz najwyższą
stopą marży pokrycia w cenie sprzedaży wyrobów
Wytwarzać czy kupić
(przy wolnych mocach produkcyjnych)
Wytwarzać w przedsiębiorstwie Kupować na rynku
Niezależność od dostawców Zależność od dostawców
Możliwość wykorzystania zdolności Zmiany cen
produkcyjnych
Możliwość dodatkowego Brak elastyczności dostawy
zatrudnienia
Możliwość rozwoju Brak cykliczności dostaw
przedsiębiorstwa
Lepsze dostosowanie wyrobu do Pozytywne działanie konkurencji
potrzeb
przedsiębiorstwa
Ryzyko inwestycyjne
Wytwarzać czy zaniechać produkcji
" Kryteria niefinansowe:
- współpraca z dostawcami (uniezależnienie)
- wykorzystanie mocy produkcyjnych
przedsiębiorstwa,
- produkt czy półprodukt,
- jakość produktów i usług
" Kryteria finansowe:
- koszty istotne i zapadłe,
- utracone korzyści,
- możliwości finansowania
Porównanie RKP i RKZ przy podejmowaniu
decyzji
Np., koszty wytworzenia wyrobu A w systemie
rachunku kosztów pełnych (RKP) są większy niż
cena sprzedaży. Zgodnie z RKP powinno się
zaniechać produkcji wyrobu A z powodu
nierentowności. Jednak taka decyzja powoduję
rozłożenie się kosztów stałych na mniejszą liczbą
produktów, powodując powstanie ujemnego
wyniku. Zawsze przed podjęciem ostatecznej
decyzji należy sprawdzić wynik w PKZ.
Analiza wskaz
nikowa
Wskaz
niki rentowności
wskaz
nik "marży brutto" [Rmb]: Zysk brutto na sprzedaży/Przychody ze
sprzedaży
wskaz
nik rentowności operacyjnej
podstawowej [Rop-podst]:
Zysk na sprzedaży/Przychody ze sprzedaży
wskaz
nik rentowności operacyjnej
Zysk na dz. operac. /(Prz. ze sprzedaży + Poz. prz.
[Rop']:
oper.)
wskaz
nik rentowności działalności
Zysk na dz. gospodarczej/(Prz. ze sprzedaży+ Poz.
gospodarczej [Rdzg']:
prz. oper. + Prz. finansowe)
wskaz
nik rentowności brutto [Rbr']:
Zysk brutto/(Prz. ze sprzedaży + Poz. prz. oper. +
Prz. fin. +ZN)
wskaz
nik rentowności netto [RN']:
Zysk netto/(Prz. ze sprzedaży + Poz. prz. oper. + Prz.
fin. + ZN)
wskaz
nik rentowności aktywów
[ROA]: Zysk netto/Wartość aktywów
wskaz
nik rentowności kapitału
własnego [ROE]:
Zysk netto/Kapitał własny
mnożnik [Mn]:
ROE/ROA
Wskaz
niki płynności finansowej
wskaz
nik bieżącej płynności
[Wbpł]:
Aktywa obrotowe/ZobowiÄ…zania
krótkoterminowe
wskaz
nik wysokiej płynności
[Wwpł]:
(AO-Zapasy)/ZobowiÄ…zania
krótkoterminowe
poziom kapitału obrotowego
[KO]: AO  Zobowiązania krótkoterminowe
wskaz
nik poziomu kapitału
obrotowego [WKO]:
KO/Wartość aktywów
wskaz
nik gotówkowego pokrycia
zobowiązań [Wgot]:
(Śr. pieniężne + PW w AO)/Zobowiązania
krótkoterminowe
Wskaz
niki aktywności finansowej
wskaz
nik obrotu aktywów [OA]:
Zysk na sprzedaży/Wartość aktywów
wskaz
nik obrotu aktywów [OA']: (Prz. ze sprz. +Prz. fin)/Wartość
aktywów
wskaz
nik obrotu (rotacji)
Prz. ze sprz. /Przeciętny stan zapasów
zapasów [OZ]:
wskaz
nik obrotu należnościami Prz. ze sprz. /Przeciętny stan
[ON]: należności
wskaz
nik obrotu (rotacji)
Koszty wytworzenia produkcji
zobowiązań krótkoterminowych
sprzedanej/Zobow. krótkoterminowe
[Ozob]:
wskaz
nik pozycji kredytowej
[Wpkr]: Należności/Zobowiązania
Wskaz
niki zadłużenia
wskaz
nik ogólnego poziomu zadłużenia
[Zog]: Ogółem zadłużenie/Wartość aktywów
wskaz
nik zadłużenia kapitału własnego [Z-
Kwł]: Ogółem zadłużenie/Kapitał własny
wskaz
nik zadłużenia długoterminowego
[Z-dł]: Zadłuż. długoterminowe/Kapitał własny
wskaz
nik pokrycia zobowiązań majątkiem
[Z-mk1]: W-ść majątku ogółem/Zadłuż długoterm
wskaz
nik pokrycia zobowiązań majątkiem Wartość aktywów trwałych/Zadłużenie
[Z-mk2]: długoterminowe
wskaz
nik pokrycia zobowiązań majątkiem Wartość AT/Zobowiązania długoterm.
[Z-mk3]: kredytowe
wskaz
nik pokrycia długu [Z-obsł1]:
Zysk na dz. operac./(Raty kapitałowe +Odsetki)
wskaz
nik pokrycia długu [Z-obsł2]:
Zysk netto/(Raty kapit.+Odsetki)
wskaz
nik gotówkowego pokrycia obsługi (Zysk netto + Amortyzacja)/(Raty kapitałowe +
długu [Z-obsł-got]: Odsetki)
wskaz
nik pokrycia zobowiązań
odsetkowych [Z-ods]: Zysk na dz. operacyjnej/Odsetki
Wykład VII. Budżetowanie
1. Istota i cele budżetowania
2. Etapy i metody budżetowania
3. Rodzaje budżetów
Budżet to plan działania:
- wyrażony w jednostkach naturalnych i/lub pieniężnych,
- w odniesieniu do określonego zakresu działalności,
- przypisany jednostkom wewnętrznym przedsiębiorstwa
(ośrodkom odpowiedzialności),
- dla ściśle ustalonego przedziału czasu.
Budżetowanie
działalności przedsiębiorstwa
jest metodÄ… zarzÄ…dzania operacyjnego,
obejmująca następne fazy:
- tworzenie budżetu,
- realizacja budżetu
- kontrola budżetowa
Cele budżetowania:
- umożliwienie realizacji przyjętej strategii działalności przedsiębiorstwa,
- planowanie zaangażowania i zużycia zasobów materiałowych, ludzkich,
finansowych i niematerialnych,
- zapewnienie koordynacji działań różnych jednostek organizacyjnych
(ośrodków odpowiedzialności) przedsiębiorstwa,
- umożliwienie poznania poziomu wpływów i wydatków na etapie planu,
- motywowanie kadry kierowniczej i pracowników, pomoc w ocenie
pracowników,
- kontrolowanie planowanych i faktycznych parametrów,
- monitorowanie działalności przedsiębiorstwa, obniżenie poziomu ryzyka i
niepewności
Zalecenia w budżetowaniu:
- Budżet musi być realnym planem a nie zbiorem
nieosiągalnych życzeń,
- Budżetowanie na nadchodzący okres należy rozpocząć
odpowiednio wcześnie,
- Zatwierdzenie budżetu oznacza podjęcie decyzji o jego
realizacji,
- Istotne odchylenia wymagają szybkich działań naprawczych,
- Decentralizacja uprawnień decyzyjnych powinna uwzględniać
realizację celów całego przedsiębiorstwa
Rodzaje budżetów
Kryterium Typy budżetów
Szczebel - budżety finansowe (bilansu, RZiS, środków
zarządzania pieniężnych)
- budżety operacyjne
Obszar funkcyjny - budżety marketingu
- budżety produkcji
-budżety zapasów
- budżety kosztów
- budżety przychodów
-budżety środków pieniężnych
- budżety inwestycji
- budżety rachunku zysków i strat i  inne
Horyzont czasowy - wieloletnie
- krótkookresowe (miesięczne, kwartalne, roczne)
Stopień - sztywne (przy stabilnych sytuacjach decyzyjnych)
elastyczności - elastyczne (przy niepewnych sytuacjach decyzyjnych)
Rodzaje budżetów  c.d.
Kryterium Typy budżetów
Procesy realizowane w - budżety procesów realnych
przedsiębiorstwie - budżety procesów finansowych
Jednostki miary - budżety wartościowe (np., w zł, euro)
- budżety ilościowe (np., w szt., kg)
Stopień uczestnictwa - budżety odgórne (narzucone, nakazowe,
kierowników niższego regresywne)
szczebla w opracowaniu - budżety oddolne (partycypacyjne,
budżetów progresywne)
Metody budżetowania:
- budżetowanie  pod prąd (cząstkowe budżety
od kierownictwa weryfikowane na  dole ),
- budżetowanie przyrostowe (aktualizacja
danych z uwzględnieniem zmian, np. inflacji),
- budżetowanie  od zera (np., dla wydziałów
pomocniczych i organ. non-profit)
Kontrola budżetowa:
Budżet
porównanie danych rzeczywistych
z planowanymi
odchylenia działania (sprężenie zwrotne)
Co trzeba zrobić, żeby osiągnąć korzyści z
budżetowania:
- uporządkować zakresy kompetencji kierowników i działów,
- wyodrębnić ośrodki odpowiedzialności za przychody i koszty,
- opracować jednolity system informatyczny z możliwością agregowania
budżetów cząstkowych,
- dostosować zakładowy plan kont do potrzeb budżetowania,
- egzekwować wykonanie zadań z budżetu,
- realizować zalecenia powstałe w wyniku kontroli budżetowej,
zwłaszcza kontroli bieżącej,
- opracować odpowiedni system motywacyjny.