CZASOPISMO POLSKIEGO STOWARZYSZENIA NA RZECZ OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSA
OWYM
NR 3 (51) WRZESIEC
2014 ISSN 1506-9877
SPIS TREŚCI
 Nasza Chata

N
a
s
z
a
C
h
a
t
a

Nr 3 (51)/2014
w Rymanowym Zdroju
w
R
y
m
a
n
o
w
y
m
Z
d
r
o
j
u
KONWENCJA
2
W POLSCE 2012-2014
Monika Zima-Parjaszewska
ICF W PRAKTYCE, CZYLI ZMIANA
3
MYŚLENIA I DZIAA
ANIA
M. Głaz-Skirzyńska, M. Bałtowska-Jucha
ROLA TRENERA PRACY
6
Michał Bullik
WA

CZENI W ŻYCIE PUBLICZNE
8
10 LECIMY DO SA
OC
CA
Anna Kwiatkowska
PODRÓŻ SAMOLOTEM
11
Anna Kwiatkowska
15 MOJE WAKACJE
Tomasz Czuchrowski
16 FASCYNUJ
CE NARZ
DZIA IT
Anna Kwiatkowska
WOLONTARIAT
18
CZYLI BYCIE RAZEM
Agata Grochoła, Beata Gumienny
PRACA W  NASZEJ CHACIE
20
Mariola Sokołowska
21 WIELKA LEKCJA JANE ELLIOTT
Leszek Trzaska
W MORZU AKTYWNOŚCI
24
MORZE NADZIEI
Ewa Cyngiel
Na okładce:
Mateusz Sałkowski, uczestnik WTZ
przy Zarządzie Głównym PSOUU podczas
konferencji  Włączenie w życie publiczne
poprzez Self-Adwokaturę
Fot. archiwum Koła PSOUU w Rymanowie
Fot. Agnieszka Romanowska
OD REDAKCJI
Drodzy Czytelnicy,
Wrześniowy numer  Społeczeństwa dla Wszystkich w roku 2014
otwiera artykuł dr Moniki Zimy-Parjaszewskiej, będący swoistym
kalendarium działań związanych z obowiązywaniem w Polsce
To jest artykuł wstępny.
postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób
z niepełnosprawnościami, od dnia jej ratyfikacji do dzisiaj. Konwen- Piszemy w nim, jakie tematy są
cja jest najważniejszym dla osób z różnymi niepełnosprawnościami
opisywane w tym numerze naszego
dokumentem prawa międzynarodowego z obszaru praw człowieka.
Posiada status obowiązującego w Polsce prawa, o ważności bezpo-
czasopisma.
średnio po Konstytucji RP a przed ustawami, ale ma także charak-
Zapraszamy do czytania wszystkich
ter symboliczny: jest uwieńczeniem walki z dyskryminacją tej grupy
społecznej. ONZ szacuje, że na świecie żyje 650 milionów ludzi
artykułów w tekście łatwym do
z niepełnosprawnościami. Ludzi, którzy aby żyć w taki sposób jak
czytania. Te artykuły są
pozostała większość potrzebują ochrony i wsparcia, ponieważ sami
nie są w stanie skutecznie dochodzić swoich praw. Konwencja ma
oznaczone takim symbolem:
zatem wielowymiarowe znaczenie - jest aktem uznania przez więk-
szość prawa do różnorodności, uznania wkładu, jaki mniejszość
W artykule o klasyfikacji ICF piszemy
wnosi do społeczeństw żyjących we wszystkich krajach, ale także
o tym jak dobrze wspierać osobę
uznaniem, że pełnosprawna większość ma określone obowiązki
wobec tych, którzy są pozbawieni niektórych możliwości. W ludzkiej
z niepełnosprawnością intelektualną,
naturze leży doszukiwanie się w innym człowieku winy za dotykające
żeby znalazła pracę.
nas problemy. Tymczasem Konwencja  winę za niepełnosprawność
lokuje w otoczeniu - najeżonym barierami, nieprzystosowanym
W artykule  Włączeni w życie publiczne
do inności, nieprzyjaznym, wykluczającym. Teraz, kiedy osoby z nie-
pełnosprawnościami mają Konwencję, mogą tak jak wszyscy obywa-
piszemy o konferencji w Warszawie,
tele korzystać wprost z przepisów prawa, a nie oczekiwać litości,
na którą przyjechało wielu z Was.
odruchów serca, dobroczynności.
W konwencyjny porządek prawny wpisała się doskonale Konfe-
Na konferencji mówili o swoim życiu
rencja  Włączenie w życie publiczne poprzez Self-Adwokaturę , zor-
ganizowana przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośle- koledzy z kilku miast w Polsce.
dzeniem Umysłowym 16 września 2014 roku w Warszawie (artykuł
Przyjechała do nas też koleżanka
 Włączeni w życie publiczne ). Ogromne zainteresowanie konferen-
cją - zabrakło zarezerwowanych 300 miejsc na widowni! - świadczy
self-adwokatka z Rumunii, która
o rozwoju świadomości obywatelskiej zarówno osób z niepełnospraw-
działa w Europejskiej Platformie
nością intelektualną, jak i osób je wspierających - rodziców i profe-
sjonalistów. W konferencji wzięli udział self-adwokaci oraz najzna-
Self-Adwokatów.
komitsi przedstawiciele polskich instytucji i organizacji zajmu-
jących się prawami człowieka, reprezentanci lokalnych władz samo-
W dużym tekście łatwym w środku
rządowych i goście z zagranicy, z Europejskiej Platformy Self-Adwo-
czasopisma piszemy o tym:
katów oraz z brytyjskiej organizacji Mencap, należącej do Inclusion
Europe.
- jak przygotować się do podróży
Kontynuujemy również jeden z najważniejszych tematów dla
samolotem
wszystkich dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną
- aktywizacji zawodowej i zatrudnienia. I to zarówno w formie zatrud-
- co należy robić na lotnisku
nienia wspomaganego (artykuły  ICF w praktyce, czyli zmiana myśle-
nia i działania oraz  Rola trenera pracy ), jak i w ośrodku ekonomii - jak zachowywać się w samolocie
społecznej ( Praca w Naszej Chacie ), jakim jest zakład aktywności
- co zrobić po wylądowaniu.
zawodowej w Rymanowie Zdroju.
W artykule  Wolontariat czyli bycie razem autorki opisują jak
Na końcu piszemy o ciekawych
osoby z niepełnosprawnością intelektualną, uczestnicy placówek
warsztatach artystycznych, które
Koła PSOUU w Przemyślu korzystają ze wsparcia wolontariuszy
pochodzących m.in. z tak egzotycznych krajów, jak Japonia, Chiny,
co roku organizuje Koło naszego
Malezja czy Egipt.
A ponieważ Polacy z niepełnosprawnością intelektualną coraz
Stowarzyszenia w Koszalinie.
częściej korzystają z transportu lotniczego - zarówno podczas rodzin-
Jeżeli coś jest zbyt trudne, poproście
nych wyjazdów urlopowych, jak i szkoleniowych wyjazdów zagra-
nicznych w ramach prowadzonych przez Stowarzyszenie projektów
o pomoc w przeczytaniu.
 zapraszamy do zapoznania się z dwoma artykułami w środku
numeru, będącymi zbiorem porad i przepisów:  Lecimy do słońca Spróbujcie sami napisać ciekawy
i  Podróż samolotem .
artykuł i przysłać do redakcji.
Redakcja
Wydawca: Zarząd Główny Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
Adres: 02-639 Warszawa, ul. Głogowa 2B
Skład i druk: DG-GRAF, Warszawa
Tel.: [phone], Fax: [phone]
Ogłoszenia: W sprawie umieszczenia ogłoszeń prosimy o kontakt z Redakcją.
e-mail: [e-mail] www.psouu.org.pl
Materiałów nie zamówionych Redakcja nie zwraca. W przypadku wykorzystania
Konto: Bank PEKAO SA w Warszawie 32 1240 5992 1111 0000 4773 3990
artykułów lub ich fragmentów prosimy o zamieszczenie informacji:
Redaguje: Zespół  z
ródło: SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH, Nr 3 (51) Wrzesień 2014 .
Niniejszy numer kwartalnika  SPOA
ECZEC
STWO DLA WSZYSTKICH jest dofinansowany przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
PRAWO
dr Monika Zima-Parjaszewska
Wiceprezeska Zarządu Głównego PSOUU
Konwencja w Polsce 2012-2014
K
o
n
w
e
n
c
j
a
w
P
o
l
s
c
e
2
0
1
2
-
2
0
1
4
6 września 2014 roku minęły dwa lata od uroczystej ratyfikacji pozarządowymi zdecydowało się na wspólne przygotowanie stano-
przez Prezydenta RP Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach wiska w sprawie sprawozdania, zawierające uwagi, postulaty i reko-
osób z niepełnosprawnościami. Od chwili podpisania Konwencji mendacje zmian3. Tydzień wcześniej odbyło się posiedzenie sejmo-
przez Polskę 30 marca 2007 roku organizacje działające w tym wych Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz Sprawiedliwości
środowisku podnosiły, że polskie przepisy prawa wymagają wielu i Praw Człowieka, podczas którego prezentowano projekt plano-
istotnych zmian, by spełnić standardy w zakresie wolności i praw wanych zmian instytucji ubezwłasnowolnienia. PSOUU wyraziło
osób z niepełnosprawnościami. Rząd Polski odpowiadał, że ratyfi- swoje stanowisko w tej sprawie i zadeklarowało udział w dalszych
kacja Konwencji to dopiero początek pracy nad zmianą sytuacji pracach ustawodawczych4. W styczniu 2014 roku odbyło się posie-
oraz że jest jeszcze wiele do zrobienia. Mimo wielu pozytywnych dzenie Zespołu do spraw wykonywania postanowień Konwencji,
działań podjętych w ostatnim czasie (zmiana kodeksu wyborczego, na którym reprezentant Ministerstwa Sprawiedliwości przedstawił
ustawa o języku migowym, projekt zmian przepisów o ubezwłasno- szczegółowo projekt założeń zmian ustaw dotyczący m.in. ubez-
wolnieniu), niestety, faktyczna realizacja wszystkich praw człowie- własnowolnienia. W kwietniu Ministerstwo opublikowało i skiero-
ka wobec osób z niepełnosprawnościami wydaje się wciąż odległa. wało do konsultacji społecznych projekt tych założeń. PSOUU przed-
stawiło swoje stanowisko w tej sprawie, zwracając w szczególności
Kto odpowiada za wdrożenie Konwencji?
uwagę na nieadekwatność proponowanych rozwiązań do potrzeb
Od dwóch lat wiele osób zadaje sobie pytanie, kto jest odpowie- osób z niepełnosprawnością intelektualną5.
dzialny w Polsce za to, by zapisy Konwencji stały się realnie obo- Wiosna 2014 przyniosła ze sobą nowe nadzieje na zagwaran-
wiązujące - rząd, sejm, wybrani czy wszyscy ministrowie? Funkcję towania praw wynikających z Konwencji - protesty rodziców osób
punktu kontaktowego (focal point), powołanego zgodnie z art. 33 z niepełnosprawnościami w sejmie i rozpoczęte obrady Okrągłego
ust.1 Konwencji, pełni Minister Pracy i Polityki Społecznej przy pomo- Stołu przypomniały rządzącym o ogromnej sile i determinacji śro-
cy Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Polska nie dowiska (przedstawiciele PSOUU biorą udział w posiedzeniach
ustanowiła natomiast w ramach rządu mechanizmu koordynacji tematycznych grup w ramach Okrągłego Stołu).
działań. Początkowo przedstawiane było stanowisko, iż funkcję
Stanowisko organizacji pozarządowych:
taką pełni Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Po naci-
prawo nie działa!
skach organizacji pozarządowych i Rzecznika Praw Obywatel-
skich1, powołano Zespół do spraw wykonywania postanowień 9 lipca 2014 roku przedstawiciele MPiPS oraz Pełnomocnik
Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych2. Niestety, Zespół Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych prezentowali podczas posiedze-
ten ma na celu jedynie wymianę informacji o działaniach mini- nia sejmowej Komisji Polityki Społecznej sprawozdanie z wykony-
sterstw i nie spełnia funkcji koordynacji, wspierania, planowania wania przez Polskę Konwencji. Obecni podczas posiedzenia
i wdrażania Konwencji. Biorąc pod uwagę zadania Ministra i Pełno- przedstawiciele organizacji pozarządowych bardzo krytycznie
mocnika, skupione przede wszystkim wokół rehabilitacji zawodo- odnieśli się do sprawozdania6. Zwracali uwagę na wstydliwe dla
wej i społecznej, świadczeń socjalnych, a także zatrudniania osób Polski kwestie - błędne tłumaczenie Konwencji, medyczną a nie
z niepełnosprawnościami, można przypuszczać, że ich działania społeczną definicję niepełnosprawności, nieefektywny system
nie będą dotyczyły wszystkich sfer życia osoby z niepełnospraw- orzekania, dyskryminujący zakaz zawierania małżeństw przez
nością - osobistej, społecznej, gospodarczej, publicznej. osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, narusza-
Istotną rolę w procesie wdrażania Konwencji odgrywa Rzecznik jące godność człowieka ubezwłasnowolnienie, złe prawo budowla-
Praw Obywatelskich, który pełni funkcję niezależnego mechanizmu ne, ograniczony zakres obowiązywania tzw. ustawy równościowej,
w celu popierania, ochrony i monitorowania wdrażania Konwencji. brak kompleksowego systemu wsparcia i inne.
W proces monitorowania włączają się również organizacje repre- Wiele osób zadaje pytanie, czy naprawdę Konwencja może coś
zentujące osoby z niepełnosprawnościami. zmienić, czy dzięki niej osobom z niepełnosprawnościami w Polsce
Po dwóch latach od ratyfikacji Konwencji Polska ma obowiązek będzie żyło się lepiej? Pomimo bardzo powolnych działań ze strony
złożenia szczegółowego sprawozdania dotyczącego środków podjętych władzy publicznej, nie można zwątpić w ogromną moc Konwencji!
w celu realizacji wynikających z niej zobowiązań oraz postępu Najbliższe lata przyniosą zmiany, są one nieuniknione. Szkoda
dokonanego w tym zakresie. Sprawozdanie składa się do Komite- tylko, że Polska je opóz
nia. %
tu ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami za pośrednictwem Sekre-
tarza Generalnego ONZ. Za sporządzenie sprawozdania odpowie-
1 Wystąpienie generalne RPO do Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 czerwca 2013 r.
dzialne jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS), a ter- znak: RPO-638035-I/09.
2 Zarządzenie nr 26 Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2013 r. w sprawie
min jego złożenia mija 25 września 2014 roku.
powołania Zespołu do spraw wykonywania postanowień Konwencji o prawach osób niepełno-
sprawnych (Dz. Urz. MPiPS poz. 27 z póz
n. zm.).
PSOUU w konsultacjach
3 Uwagi strony społecznej dostępne są na stronie internetowej http://firr.org.pl
14 listopada 2013 roku MPiPS opublikowało projekt pierwsze-
4 Stenogram posiedzenia połączonych komisji z 7 listopada 2013 r., tekst dostępny na stronie
go sprawozdania i wyznaczyło termin na zgłaszanie uwag do dnia
internetowej http://orka.sejm.gov.pl
16 grudnia 2013 r. Analiza projektu prowadziła wprost do wniosku,
5 Tekst stanowiska dostępny na stronie internetowej http://psouu.org.pl
że nie jest to opis działań w celu wdrożenia Konwencji, a jedynie
6 Stenogram posiedzenia Komisji z 9 lipca 2014 r., tekst dostępny na stronie internetowej
cytowanie przepisów prawa. PSOUU wraz z innymi organizacjami
http://orka.sejm.gov.pl
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
2
AKTYWIZACJA ZAWODOWA
Marzena Głaz-Skirzyńska Marzena Bałtowska-Jucha
Koordynator merytoryczny, Biuro Zarządu Głównego PSOUU koordynatorka projektu, Biuro Zarządu Głównego PSOUU
ICF w praktyce,
I
C
F
w
p
r
a
k
t
y
c
e
,
czyli zmiana myślenia i działania
c
z
y
l
i
z
m
i
a
n
a
m
y
ś
l
e
n
i
a
i
d
z
i
a
ł
a
n
i
a
 W zależności od tego, jaką miarę przyłożyć do każdego z nas,
jesteśmy mniej lub bardziej niepełnosprawni.
Zmiana myślenia
Prezes Zarządu Rehasport Clinic
dr Witold Dudziński,
 nowa filozofia
Człowiek ma zawsze jakieś ogranicze- Brak jasno określonego obszaru, w którym  patrzymy na osobę z niepełnosprawnością
nia. Każdy człowiek. W zależności od tego, utrudniał trafną diagnozę. Niekiedy koncentrowaliśmy się na wyszukiwaniu tych mocnych
w jakim środowisku żyje, te ograniczenia stron lub trudności, które z punktu widzenia procesu aktywizacji były nieistotne. Plano-
mogą być niezauważalne, ale również te wanie to jeszcze trudniejsza sprawa. Operacjonalizacja celów, na dodatek z udziałem
same ograniczenia mogą znacznie utrud- osoby z niepełnosprawnością wymaga skupienia się na konkrecie, w odniesieniu do zdiagno-
niać bądz
wręcz uniemożliwiać funkcjono- zowanej potrzeby. Niby wszyscy wiemy, co chcemy osiągnąć, więc po co formułować
wanie. Co zatem należy zrobić, aby umożli- cele. Jak się przekonaliśmy po wielu miesiącach, określenie konkretnego celu pozwala
wić mu pełne włączenie w życie społeczne? nam, specjalistom koncentrować się na jego osiągnięciu i poszukiwaniu takich rozwiązań,
Przede wszystkim zidentyfikować pro- które pozwolą go zrealizować. Osobę niepełnosprawną zaś czyni współodpowiedzialną za
blem, czyli określić, co jest tym ogranicze- działanie, które ma służyć pełnej realizacji celu. Ostatni krok pozwala nam na ocenę podej-
niem. Jeśli to już wiemy to musimy się mowanych działań. Ewaluacja jest niezbędna do tego, aby określić czy to, co zaplanowa-
zastanowić, w jaki sposób możemy zorgani- liśmy zostało zrealizowane. Jeśli się nie udało, to możemy zidentyfikować słabe punkty,
zować środowisko zewnętrzne, aby ograni- zaproponować modyfikacje metody, formy bądz
nawet całego działania.
czenie przestało być ograniczeniem. Co to
znaczy? Jeśli człowiek nie może samodziel- Rysunek 1  Proces
nie chodzić to zaopatrzmy go w odpowiedni
wózek, jeśli nie potrafi czytać przygotujmy
dla niego tekst z obrazkami, jeśli ma pro-
blem ze skupieniem uwagi nie uczmy go
w sztucznych warunkach, jak tę uwagę
skupiać, ale wyeliminujmy ze środowiska
bodz
ce, które go rozpraszają. Takich prostych
przykładów można podać wiele. Niepełno-
sprawność nie tkwi tylko w człowieku.
To środowisko czyni człowieka bardziej
niepełnosprawnym niż jest on w rzeczy-
wistości. To filozofia ICF.
Jeśli zmienimy myślenie o osobie z nie-
pełnosprawnością, jeśli przestaniemy o niej
myśleć jak o przedmiocie naszych specjali-
stycznych oddziaływań i otworzymy się na
Praktyczne zastosowanie ICF w procesie  z doświadczeń PSOUU
jej potrzeby, możliwości i cele, dając maksi-
mum autonomii i wspierając samodzielność, ICF jako wyczerpująca klasyfikacja (zawiera ponad 1400 kategorii) nie może być oczy-
mamy szansę na sukces. Tym sukcesem wiście stosowana bezpośrednio jako narzędzie praktyczne, gdyż w codziennej praktyce
będzie człowiek funkcjonujący w pełni spraw- do opisu funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością intelektualną w aspekcie zawodo-
nie w społeczeństwie. Zmiana myślenia wym potrzebna jest jedynie części kategorii ustanowionych przez ICF.
(nawyku myślowego) to pierwszy krok. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje tworzenie tzw. zestawów podsta-
Najtrudniejszy, jak wynika z naszych wowych ICF.  Zestaw podstawowy ICF to wybór kategorii z pełnej klasyfikacji ICF, który
doświadczeń. zapewnia narzędzia do opisywania funkcjonowania i niepełnosprawności dostosowane
do potrzeb użytkownika i opracowane na drodze procesu naukowego 1. Zestaw podsta-
Zmiana działania. Co? Gdzie?
wowy ICF nie odpowiada na pytanie  jak mierzyć kategorie ICF w nim zawarte, lecz wska-
W jaki sposób? Jaki efekt?
zuje tylko  co mierzyć . Zestawy podstawowe ICF opracowano już na potrzeby różnych
To podstawowe pytania, jakie zadawa- kontekstów opieki zdrowotnej (opieki doraz
nej, przejściowej i długofalowej) oraz różnych
liśmy sobie w procesie działań aktywizu- stanów chorobowych i grup stanów chorób. Opracowano je za pomocą rygorystycznego
jących osoby z niepełnosprawnością inte- procesu naukowego, przy wykorzystaniu wielu metod. Poszczególne etapy tego procesu
lektualną. Nierzadko mieliśmy trudność przedstawione zostały na rysunku 2.
już przy pierwszym punkcie procesu, czyli
1  Zestawy podstawowe ICF. Podręcznik do praktyki klinicznej pod redakcją Jerome Bickenbach, Alarcos Cieza, Alexandra
diagnozie potrzeb i identyfikacji problemów.
Rauch, Gerold Stucki, 2012 Hogrefe Publishing
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
3
AKTYWIZACJA ZAWODOWA
Rysunek 2  Etapy tworzenia zestawu podstawowego
W poprzednich numerach
czasopisma pisaliśmy już
o klasyfikacji ICF.
Ten artykuł mówi o tym,
w jaki sposób Stowarzyszenie
zastosowało klasyfikację ICF
do opisu funkcjonowania
osób z niepełnosprawnością
intelektualną.
Żeby dobrze wspierać osobę
niepełnosprawną trzeba
myśleć o niej pozytywnie.
To znaczy, że powinniśmy
myśleć o tym, co ta osoba
potrafi, jakie ma mocne
Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w projekcie pn.
strony oraz jakie ma
 Kompleksowa aktywizacja społeczna i zawodowa osób z niepełnosprawnością inte-
potrzeby.
lektualną (12 konkurs o zlecenie realizacji zadań zlecanych w ramach art. 36 ustawy
z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
Musimy też myśleć o tym,
niepełnosprawnych, finansowany przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełno-
w jakim środowisku żyje
sprawnych), w którym wdraża praktycznie Klasyfikację ICF, aktualnie znajduje się w fazie
 wstępnej do fazy przygotowawczej.
ta osoba.
Brak doświadczeń ogólnoświatowych w zakresie wykorzystania Klasyfikacji ICF w pro-
Nie możemy myśleć tylko
cesie aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną zmusił poniekąd
PSOUU do próby wypracowania własnych doświadczeń.
o tym, że ta osoba jest
Na podstawie wieloletnich doświadczeń związanych z aktywizacją społeczno  zawodową
niepełnosprawna.
tej grupy osób przygotowaliśmy wstępny profil kategorialny zawierający kategorie ICF
istotne naszym zdaniem z punktu widzenia procesu aktywizacji. Ponadto przygotowaliśmy Dzięki klasyfikacji ICF
rozszerzony zestaw ICF  narzędzie pozwalające na dokonywanie opisu funkcjonowania
możemy dokładnie poznać
osoby w ramach danej kategorii ICF zgodnie z określonym kwalifikatorem (poziomu
osobę niepełnosprawną.
zdrowia lub wielkości problemu). Kolejnym wypracowanym narzędziem, które pozwala
na pełne ujęcie zakresu funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością intelektualną
Dokładne poznanie osoby
oraz służy do planowania wartości celów indywidualnych w procesie aktywizacji jest
pozwala na zaproponowanie
Indywidualny Plan Aktywizacji.
Mamy świadomość, że narzędzia te - szczególnie profil kategorialny i zestaw rozszerzony
jej odpowiednich działań.
ICF - nie spełniają norm przyjętych przez WHO, ale dla nas stanowią próbę  oswojenia
Wspólnie z osobą
się z Klasyfikacją. Doświadczenia kilkunastomiesięczne pokazują, że pomimo braku
standaryzacji zastosowanie filozofii zmieniło nasz  nawyk myślowy , a opisywanie funkcjo-
niepełnosprawną możemy
nowania przy pomocy przyjętego profilu uporządkowało gromadzenie informacji o człowieku
przygotować plan, w którym
i jego problemach/ograniczeniach.
będą zapisane cele, jakie
Profil kategorialny
chcemy osiągnąć.
Profil kategorialny na przestrzeni tych kilkunastu miesięcy ewoluował. Na początku
zawierał 62 kategorie ICF, aktualnie po konsultacjach zawiera już tylko 48 kategorii ICF Do osiągnięcia każdego
opisujących konkretne umiejętności w aspekcie zawodowym. Kategorie zostały podzielone
celu planujemy działania
zgodnie ze schematem podziału składników i dziedzin ICF, tj.
i zastanawiamy się, kto może
Funkcje ciała  6 kategorii (wcześniej 12), m.in. funkcje orientacji, kontrolowanie
emocji, motywacja,
pomóc nam je wykonać.
Aktywność i Uczestniczenie  30 kategorii (wcześniej 39), m.in. skupienie uwagi,
Jeśli jakiegoś celu nie uda
podejmowanie decyzji, radzenie sobie ze stresem i innymi obciążeniami psychicznymi,
rozmowa, dbanie o siebie, poszukiwanie pracy, wykonywanie pracy, krytyka we wzajem-
nam się zrealizować,
nych kontaktach,
możemy zastanawiać się
Czynniki środowiskowe  12 kategorii (wcześniej 11), m.in. leki, postawy członków
najbliższej rodziny, przyjaciele, osoby obce, usługi w zakresie pracy i zatrudnienia.
nad jego zmianą.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
4
AKTYWIZACJA ZAWODOWA
Nie wybrano do zestawu podstawowego kategorii z dzie- danej kategorii. Następnie kategorie, dla których określona została wartość
dziny  struktury ciała z uwagi na fakt, iż ograniczenia celu są przenoszone do IPA. Na rysunku 3 przedstawiono graficzne ujęcie
w tym zakresie w przypadku osób z niepełnosprawno- spójności narzędzi wykorzystywanych w projekcie.
ścią intelektualną nie są jednorodne. Indywidualne
Rysunek 3  Schemat wykorzystania klasyfikacji ICF w procesie planowania działań dla osoby z niepełno-
ograniczenia wynikające ze sprzężenia niepełnosprawności
sprawnością intelektualną
intelektualnej z różnymi chorobami nie były możliwe
do określenia na etapie konstruowania narzędzia. W związ- Kategoria ICF - PODEJMOWANIE DECYZJI (d177) - Dokonywanie wyboru spośród
ku z tym stosowana praktyka pozwala na indywidualne różnych możliwości, wdrażanie dokonanego wyboru, ocenianie skutków dokonanego
uzupełnianie profilu kategorialnego zgodnie z występu- wyboru, jak np. wybieranie i kupowanie określonego artykułu lub decydowanie o podjęciu
się i podejmowaniu jakiegoś zadania spośród wielu zadań, które należy wykonać. Nie
jącym u danej osoby schorzeniem/ograniczeniem.
obejmuje: myślenie, rozwiązywanie problemów.
Zestaw rozszerzony
d177.12 Podejmowanie decyzji
Zestaw rozszerzony ICF został utworzony w oparciu
Zdolność: BO ma umiarkowane
o profil kategorialny. Celem tego narzędzia jest szczegóło-
trudności w podejmowaniu decyzji,
we, opisowe określenie kwalifikatora dla danej kategorii.
które związane są z prawidłowym
W celu określenia poziomu funkcjonowania w danej
określaniem konsekwencji
kategorii prowadzone są badania według metod i z wyko-
danego wyboru. Nie zawsze
rzystaniem narzędzi pozwalających na uzyskanie wiedzy
potrafi przewidzieć wszystkie
w danym zakresie. Podstawową metodą badawczą są
konsekwencje, ponieważ nie
wywiad oraz obserwacja. Wywiad przeprowadzany jest
zna obowiązujących
bezpośrednio z osobą z niepełnosprawnością intelektualną.
przepisów, część informacji
Obserwacja zaś prowadzona jest podczas realizacji
to zasłyszane opinie rodziny
poszczególnych form wsparcia bądz
też podczas aranżo-
i znajomych. Potrafi podjąć
wanych odpowiednio sytuacji niezbędnych do identyfi- decyzje dotyczące wyboru czynności,
kacji danego zachowania/umiejętności. Do prowadzenia które mu odpowiadają w pracy, co lubi robić
w wolnym czasie i jak go spędzi.
badań udostępniony jest także zestaw narzędzi wypraco-
wanych przez zespół merytoryczny oraz ekspertów projek-
Wykonanie: BO ma trudności w podejmo-
tu, który jest na bieżąco uzupełniany o kolejne narzędzia waniu decyzji związane z prawidłowym
wypracowywane w toku wspólnej realizacji działań pro- określaniem konsekwencji danego wyboru.
Nie zawsze potrafi przewidzieć
jektowych. Ponadto każdy specjalista zgodnie z posia-
wszystkie konsekwencje np. podjał
daną wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem może
decyzje o kupnie biletu autobu-
dowolnie dobierać zestaw narzędzi badawczych odpowia-
sowego dopiero po rozmowie
dających poziomowi percepcyjnemu danej osoby niepełno-
z trenerem po otrzymaniu kary
sprawnej, wpisując każdorazowo w zestawie nazwę
za przejazd bez biletu.
narzędzia. Po dokonaniu oceny każdej kategorii, spe-
Dopiero wtedy uświadomił
cjalista wskazuje w zestawie rozszerzonym ICF z
ródło
sobie jakie konsekwencje wiążą
uzyskania informacji, metodę badania, narzędzie oraz wska-
się z jazdą bez biletu i że
zuje szczegółowy opis zakresu oceny biorąc pod uwagę, na
korzystniej dla niego będzie zakupić
czym polega problem/upośledzenie/ograniczenie w przy-
bilet na okreslony czas. W ważnych
padku konkretnej kategorii u badanej osoby.
kwestiach przy podejmowaniu decyzji
wspiera go mama.
Indywidualny Plan Aktywizacji
Potrafi podjąć decyzje dotyczące wyboru czynności, które mu odpowiadają w pracy,
Indywidualny Plan Aktywizacji (IPA) to osobisty pro-
co lubi robić w wolnym czasie i jak go spędzi. Wymaga wsparcia w podejmowaniu przyszłych,
gram aktywizacji społeczno  zawodowej przygotowany
racjonalnych decyzji dotyczących kariery zawodowej, rozważenia różnych możliwości
przy współpracy zespołu merytorycznego (doradcy
i ich konsekwencji.
zawodowego, psychologa i trenera pracy) z osobą z niepełno-
d177.12, WARTOŚĆ CELU: 1
sprawnością intelektualną. IPA polega na ustaleniu z osobą
niepełnosprawną pozostającą bez pracy szeregu działań 3. CELE DODATKOWE: Kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji, w tym
przewidywania konsekwencji podejmowanych decyzji (d177) - WARTOŚĆ OBECNA - 1,
dostosowanych do jej sytuacji osobistej i lokalnego rynku
WARTOŚĆ OCZEKIWANA 1
pracy.
Najważniejszym założeniem IPA jest indywidualne
5. DZIAA
ANIA DO REALIZACJI W RAMACH IPA
podejście do osoby oraz koncentracja na jej możliwo-
Cel: Kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji, w tym przewidywania konse-
ściach, umiejętnościach, predyspozycjach, preferencjach
kwencji podejmowanych decyzji.
i potrzebach. Efektem podjętych działań określonych w IPA
Działanie: Indywidualne wsparcie doradcze i psycholoiczne.
jest zatrudnienie osoby na wybranym stanowisku pracy.
Planowany termin realizacji: sierpień-grudzień 2013 r.
IPA jest zawsze wyrażony w formie pisemnej, stanowi
rodzaj kontraktu pomiędzy osobą z niepełnosprawnością
a Centrum DZWONI.
Analiza SWOT
Fundamentalną zasadą stosowania narzędzi jest
spójność i korelacja pomiędzy nimi. Po przeniesieniu Po rocznej pracy zadaliśmy sobie pytanie:  Po co nam ICF? Czy mało
oceny danej kategorii ICF z zestawu rozszerzonego do mamy trudności natury organizacyjnej, finansowej, merytorycznej w pro-
profilu kategorialnego określana jest wartość celu dla wadzonych działaniach? Czy warto jeszcze bardziej utrudniać? .

SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
5
AKTYWIZACJA ZAWODOWA
Przeanalizowaliśmy mocne i słabe
Michał Bullik
strony zastosowania Klasyfikacji ICF,
Trener pracy, Centrum DZWONI w Bytomiu
szanse, jakie ona za sobą niesie, ale też
i zagrożenia. Sformułowaliśmy wnioski.
WARTO! Jeśli istnieje jakakolwiek szansa,
że nasze działania jeszcze mocniej będą
Rola trenera pracy
R
o
l
a
t
r
e
n
e
r
a
p
r
a
c
y
się koncentrowały na potrzebach indywi-
dualnych osób z niepełnosprawnością
 Wsparcia tylko tyle, ile jest potrzebne,

W
s
p
a
r
c
i
a
t
y
l
k
o
t
y
l
e
,
i
l
e
j
e
s
t
p
o
t
r
z
e
b
n
e
,
intelektualną, jeśli zastosowane narzędzia
samodzielności i autonomii tyle, ile jest możliwe
s
a
m
o
d
z
i
e
l
n
o
ś
c
i
i
a
u
t
o
n
o
m
i
i
t
y
l
e
,
i
l
e
j
e
s
t
m
o
ż
l
i
w
e

pozwolą nam skuteczniej organizować
uzyskiwane dane, jeśli filozofia ICF zosta-  motto trenera pracy
nie praktycznie przyjęta do zastosowania
przez kolejnych specjalistów to naprawdę Trener pracy, coach, asystent, doradca zawodowy, pośrednik pracy  rodzajów usług
WARTO. Ten wysiłek tylko nas wzmocni świadczonych na rzecz aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością jest w naszym
w poszukiwaniu kolejnych innowacyjnych kraju dużo. Czasem zatem niełatwo wyłapać różnice między poszczególnymi formami wsparcia,
rozwiązań, poszerzy nasze horyzonty tym bardziej, że wzajemnie przenikają się zadania poszczególnych specjalistów oraz ich
myślenia i pozwoli jeszcze bardziej otwo- zakres działań. Kim zatem jest trener pracy? Pewną trudność w stworzeniu dokładnej definicji
rzyć się na człowieka. stanowi fakt, że jest to cały czas osoba świadcząca w Polsce usługi nowatorskie i innowacyjne,
oraz że zakres zadań zmienia się nieco w zależności od grupy, do której wsparcie jest kierowane.
Opinie kadry
A
atwiej więc określić kim jest trener pracy osób z niepełnosprawnością intelektualną w modelu
 Klasyfikacja porządkuje wiele kate- zatrudnienia wspomaganego, według którego Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośle-
gorii a także przyczynia się do większego dzeniem Umysłowym prowadzi działania z dużym sukcesem.
zastanowienia nad każdym uczestnikiem
DOBRE WSPARCIE
i jego funkcjonowaniem, ułatwia identyfi-
kację problemów i poznanie danej osoby, Najwyższym celem w działaniach Centrum DZWONI jest nastawienie nie tylko na znalezienie,
jest szczególnie przydatna, gdy rozpo- ale przede wszystkim na utrzymanie zatrudnienia przez osobę z niepełnosprawnością inte-
czyna się współpracę z osobą wcześniej lektualną. Aby jednak osiągnąć ten długofalowy cel, trzeba zrealizować kilka pomniejszych,
nieznaną . niemniej ważnych.  Jestem tu po to, abyś mógł zrobić to sam - to prosta, ale jakże trafna defi-
 Myślę, że w przyszłości ICF i wszyst- nicja działań realizowanych przez trenera pracy. Co to oznacza? Pełne usamodzielnienie
ko, co robimy dzisiaj ułatwi pracę innym osoby z niepełnosprawnością jako pracownika  pełnosprawnego pracownika, ze świadomością,
specjalistom, którzy będą zajmowali że w razie trudności może liczyć na wsparcie. Wsparcie, które wyklucza wyręczanie. A to znaczy,
się naszymi aktualnymi klientami. że - inaczej niż w przypadku asystenta osoby niepełnosprawnej - nie może być żadnej czynności,
 Korzystanie z narzędzia pozwala na którą trener pracy wykonuje za osobę z niepełnosprawnością, gdyż oboje mają świadomość,
całościowe poznanie klienta projektu. że wraz z upływem czasu pracownik zostanie w pracy (fizycznie) sam. Wsparcie wyklucza
Jednakże nadal brak jest jednoznaczne- także opiekę. W praktyce wsparcie oznacza dla trenera stanie w drugim szeregu i budowanie
go sposobu oceny danej umiejętności. poczucia pełnej autonomii osoby z niepełnosprawnością intelektualną. W myśl zasady:
Założeniem ICF była przejrzystość ocen,  Wsparcia tylko tyle, ile jest potrzebne, samodzielności i autonomii tyle, ile jest możliwe .
tak aby każdy specjalista patrząc na kwali-
BUDOWANIE RELACJI
fikatory mógł zorientować się w specyfice
funkcjonowania klienta. To założenie nie Wyobraz
my sobie sytuację, że idziemy do swojej pierwszej pracy. Jesteśmy zestresowani,
zostało jeszcze spełnione, gdyż każda umie- budzi się w nas lęk. Czy nauczę się wszystkich czynności? Czy je zapamiętam? Czy spotkam
jętność wymaga dokładnego opisu. Zatą samą miłych ludzi? Czy szef nie będzie na mnie krzyczał? Czy sobie poradzę? O ile bezpieczniej czuli-
wartością kwalifikatora stoi inny opis. byśmy się, gdyby szła z nami osoba, której ufamy, która wesprze nas, kiedy nie do końca
 Jest to praktyczne i funkcjonalne, będziemy sobie radzić z nauką nowych czynności, która pomoże w zintegrowaniu się ze współpra-
ale chciałabym, żeby taka klasyfikacja cownikami. Trener pracy jest właśnie taką osobą. Trener pracy nie jest instruktorem zawodu.
była czytelna nie tylko dla nas, czyli Nie wystarczy wyuczyć czynności i dbać o to, by praca wykonywana była poprawnie. Więk-
aby miała zastosowanie np. dla klienta, szość trudności w pracy dotyczy spraw okołozawodowych, często niewidocznych na pierwszy
który nagle z domu rodzinnego trafia rzut oka. Tylko jeśli osoba z niepełnosprawnością będzie miała zaufanie do trenera, przed-
do ośrodka lub pod opiekę innej osoby. stawi mu ewentualny problem, zanim ten urośnie do rozmiarów, które mogą spowodować,
 ICF jest przydatny w procesie diagnozy że będzie on trudny lub niemożliwy do rozwiązania. Dotyczy to zresztą nie tylko samej osoby
uczestników oraz przy planowaniu działań z niepełnosprawnością, ale pracodawcy oraz - co bardzo ważne - współpracowników. Od nich
dla BO oraz realizacji planów. Sam profil dowiedzieć się można najwięcej, bo to oni na co dzień pracują z osobą z niepełnosprawnością
wymaga jednak modyfikacji w zakresie intelektualną. Trener pracy jest nie tylko łącznikiem między wspieranym pracownikiem i resztą
wyboru części kategorii. załogi, ale także osobą wspierającą całe środowisko pracy.
 ICF pozwala dość dobrze opisać
ZADANIA TRENERA PRACY
osoby z niepełnosprawnością intelek-
tualną, jednak trudność sprawia brak Trener pracy ma cały szereg zadań. Mimo ogromnej odpowiedzialności za ich poprawne
wystandaryzowanych narzędzi do badania wykonanie, musi pamiętać o kluczowej zasadzie. To osoba z niepełnosprawnością jest w największym
poszczególnych umiejętności osoby. % stopniu odpowiedzialna za przebieg swojego zatrudnienia i na nią powinno się ową odpowie-
Zadanie  Kompleksowa aktywizacja społeczna i zawodowa osób z niepełnosprawnością intelektualną jest finansowane
przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
6
AKTYWIZACJA ZAWODOWA
dzialność cedować. Aby jednak pracę utrzymać, należy najpierw ją zdobyć, a jeszcze wcześniej celem np. ponownego przećwiczenia czyn-
wybrać. Stąd trener pracy bierze udział w każdym z trzech wymienionych wyżej procesów. Do ności. Oczywiście możliwości jest dużo więcej
jego zadań należy między innymi udział w diagnozie, tj. zaprezentowanie w praktyce preferowanych i zależą w głównej mierze od indywidualnych
przez osobę z niepełnosprawnością stanowisk pracy, a także póz
niejsze wspólne omówienie potrzeb.
z nią plusów i minusów pracy na konkretnym stanowisku. To także wyszukiwanie odpowied-
KOMPETENCJE
niego miejsca pracy (odpowiednie czyli takie, które przybliża do celu jakim jest póz
niejsze
utrzymanie zatrudnienia, a co za tym idzie takie, które jest maksymalnie dopasowane do prefe- Trener pracy w krótkim czasie pełni
rencji i predyspozycji osoby z niepełnosprawnością) i przekonanie oraz zaangażowanie praco- bardzo różne funkcje. Jest między innymi
dawcy w proces zatrudnienia przyszłego dobrego pracownika. Trener pracy staje się więc po części doradcą zawodowym, psychologiem, specja-
doradcą zawodowym, psychologiem, pośrednikiem pracy oraz ekspertem w zakresie prawa listą ds. prawa pracy czy szkoleniowcem na
pracy. Ostatnim etapem jego zaangażowania staje się wprowadzenie i wsparcie w utrzymaniu różnych stanowiskach pracy. Stąd niezbęd-
pracy przez osobę z niepełnosprawnością intelektualną. nym jest posiadanie przez niego określo-
nych kompetencji, w tym szczególnie umie-
WPROWADZENIE NA STANOWISKO PRACY
jętności miękkich, potwierdzonych raczej
Wprowadzenie do miejsca pracy odbywa się dwutorowo. Pierwszym elementem jest nauka doświadczeniem niż dokumentem. Trener
czynności wymaganych na danym stanowisku. Z tego pracownik jest przede wszystkim roz- pracuje z ludz
mi, stąd do głównych kompe-
liczany. Przed przystąpieniem do nauki czynności obowiązkiem trenera pracy jest dobre ich tencji pożądanych na tym stanowisku nale-
poznanie i  wypróbowanie na sobie . Warto także zobaczyć, które z powierzonych czynności żą: komunikatywność, empatia, samodziel-
przyszły pracownik już potrafi wykonywać i w jakim stopniu, a które będzie musiał opanowy- ność, odporność na stres, umiejętność
wać od początku. Często bowiem czynności w pracy podobne są do tych, które wykonuje się pracy w grupie czy stabilność emocjonalna,
na co dzień w domu i w których pracownik może uważać się za eksperta. Są to na przykład a także zdolności analityczne oraz zdolność
sprzątanie, krojenie warzyw lub zmywanie. Nauka czynności zwykle skupia się najpierw na podejmowania decyzji pod presją czasu.
dokładności, a potem na szybkości w wykonywaniu. Drugim z elementów wprowadzenia na Trener musi także wzbudzać autorytet,
stanowisko pracy jest wspomniana wcześniej integracja z pozostałą częścią załogi. Należy zarówno u osoby z niepełnosprawnością,
pamiętać, że ludzie są różni, różnie reagują na nowego pracownika, różne mają wyobrażenia jak i jego rodzica/opiekuna, a także praco-
o pracy z osobą z niepełnosprawnością. Najczęściej zatem pierwszym krokiem pracowników dawcy. Stąd musi on posiadać określoną
jest dokładna obserwacja relacji między trenerem pracy a osobą z niepełnosprawnością. wiedzę na temat niepełnosprawności,
Należy zwracać więc uwagę na swoją postawę, bo najpewniej inni pracownicy będą starali się rynku pracy czy wreszcie zatrudnienia osób
naśladować zachowanie trenera pracy, który przecież może być stawiany przez nich za wzór z niepełnosprawnością.
postępowania z ich nowym współpracownikiem. Ostatnim krokiem jest płynne przejście z etapu W świetle stale zmieniającego się rynku
intensywnego wspierania osoby z niepełnosprawnością do monitorowania przebiegu jego zatrud- pracy i różnorodności zadań na stanowis-
nienia i co za tym idzie stopniowego wycofywania się trenera z miejsca pracy. ku trenera musi być on także otwarty na
naukę nowych umiejętności czy przyswaja-
nie wiedzy. Postawy, którymi powinien kie-
rować się trener wiążą się w dużej mierze
z wartościami idei zatrudnienia wspoma-
ganego. Są to przede wszystkim szacunek
i indywidualne podejście do osoby z nie-
pełnosprawnością. Poszanowanie jej pod-
miotowości i prawa do samostanowienia,
a także nastawienie na jej samodzielność.
To osoba z niepełnosprawnością jest w cen-
trum procesu aktywizacji zawodowej.
WSKAZÓWKI
Praca to bez wątpienia wartość w życiu
każdego człowieka. Zadaniem trenera
CO W RAZIE PROBLEMÓW?
pracy jest przybliżenie tej wartości osobie
Można założyć, że dobre dopasowanie do stanowiska pracy oraz odpowiednie wdrożenie z niepełnosprawnością intelektualną w taki
znacznie ułatwią proces aktywizacji zawodowej osoby z niepełnosprawnością intelektualną. sposób, by z pełną świadomością mogła
Nigdy jednak nie można wykluczyć pojawienia się trudności, bo jak każdy pracownik osoba czuć się pełnoprawnym i pełnosprawnym
z niepełnosprawnością intelektualną może miewać spadki motywacji, nieporozumienia z innymi pracownikiem. Trener pracy posiada szeroki
osobami, odczuwać brak satysfakcji z pracy, mieć swoje problemy osobiste, które wpływają wachlarz kompetencji, dzięki którym
na jakość wykonywanych obowiązków lub z zupełnie innego powodu (czasem leżącego po stro- może z powodzeniem realizować różnorodne
nie pracodawcy lub współpracowników) obniżyć jakość wykonywanej pracy. Zadaniem trenera zadania w procesie aktywizacji osób z nie-
będzie więc po pierwsze zidentyfikowanie problemu, ustalenie jego przyczyn, a następnie jak pełnosprawnością intelektualną. Przy dużej
najpełniejsza reakcja na nie. Jak najpełniejsza to jest taka, która zadowoli wszystkie strony odpowiedzialności ważne jest jednak by
zaangażowane w aktywizację zawodową osoby z niepełnosprawnością. Ważne, by pamiętać, stał on niejako w drugim szeregu, by udzie-
że zadaniem trenera pracy nie jest obrona każdego z zachowań, ale wspólne dochodzenie do lał wsparcia angażując się na tyle, na ile jest
takich rozwiązań, które pozwolą na eliminację negatywnych postaw w przyszłości. Tym bardziej, to konieczne. Jednocześnie powinien mieć
że w zależności od potrzeb również narzędzia pracy są różnorodne: od rozmowy, poprzez między świadomość wagi swojej pracy oraz wartości
innymi zaangażowanie rodziców, organizowanie spotkań, do powrotu trenera na miejsce pracy pracy osób przez siebie wspieranych. %
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
7
SELFADWOKATURA
16 września 2014 roku w auli Instytutu Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN w Warszawie odbyła się
zorganizowana przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym konferencja  Włączenie
w życie publiczne poprzez Self-Adwokaturę .
Włączeni w życie publiczne
W
ł
ą
c
z
e
n
i
w
ż
y
c
i
e
p
u
b
l
i
c
z
n
e
Konferencja kończyła trwający od maja 2013 roku projekt  PSOUU inkubatorem z prawnikami i instytucjami czy przedsta-
kapitału społecznego realizowany w partnerstwie z PSOUU Koło w Krośnie oraz Inclusion wiania stanowisk.
Europe, a współfinansowany w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi Celem panelu  Rzecznictwo a skutecz-
krajami członkowskimi Unii Europejskiej. ność działań w obronie praw człowieka
Celem projektu było m.in. zwiększenie aktywnego udziału osób z niepełnosprawnością było uświadomienie osobom z niepełno-
intelektualną, aby mogły być częścią społeczności lokalnej. Projekt realizowany w 10 mia- sprawnością intelektualną, jak dużą rolę
stach Polski skierowany był do osób z niepełnosprawnością intelektualną, a także do lide- odgrywają działania rzecznicze właśnie
rów Kół terenowych PSOUU, aby usprawnić ich pracę na rzecz środowiska osób z niepełno- w zakresie praw człowieka i to szczególnie
sprawnością intelektualną. w stosunku do tzw. grup mniejszościo-
Uczestnikami Konferencji byli liderzy Kół, członkowie rodzin i przedstawiciele lokalnych wych. Profesor Roman Wieruszewski wyja-
władz samorządowych oraz self-adwokaci, którzy wystąpili także w roli prelegentów. śniał, z perspektywy zarówno naukowca
Tematyka wystąpień i paneli dyskusyjnych obejmowała problemy życia osobistego, pracy, jak i praktyka, wpływ prawa międzynaro-
praw obywatelskich. Spotkanie było również okazją do refleksji nad działaniami i skutecz- dowego na status prawny osób z niepeł-
nością podejmowanych inicjatyw. nosprawnościami i rolę orzecznictwa
Europejskiego Trybunału Praw Człowie-
Konferencję prowadzili dr Monika Zima-Parjaszewska, wiceprezeska Zarządu Głównego ka w kształtowaniu ich sytuacji prawnej.
PSOUU oraz Wojciech Kobus, self-adwokat ze Świdnicy.
Konferencja zawierała między innymi prezentacje
dobrych praktyk z różnych miejsc w Polsce, byłą okazją
do poznania potrzeb i oczekiwań osób z niepełnospraw-
nością intelektualną we wspieraniu ich w aktywnym
uczestnictwie w życiu społecznym.
Uczestnicy konferencji zapoznali się z rozwojem ruchu
self-adwokatów w Polsce oraz poznali perspektywę euro-
pejską, którą przybliżyli przedstawiciel organizacji para-
solowej Inclusion Europe i członkini Zarządu Europej-
skiej Platformy Self-Adwokatów (EPSA).
Elisabeta Moldovan, członkini zarządu EPSA, wspie-
rana przez Ancę David, wystąpiła z bardzo ciekawą pre-
zentacją, ilustrowaną wieloma zdjęciami i filmami. Pani
Elisabeta mieszka w mieście Timisoara w Rumunii,
pozostali członkowie Zarządu w Chorwacji, Wielkiej Bry-
tanii i jeszcze jedna osoba w Rumunii. Jednak Zarząd
często kontaktuje się ze sobą za pomocą komunikatorów
internetowych.
Natomiast Simon Parkinson, Dyrektor do spraw kon-
taktów międzynarodowych organizacji Mencap z Wielkiej
Brytanii (która jest aktywnym członkiem Inclusion Europe)
mówił o początkach ruchu w krajach europejskich, o obec-
nej działalności w Anglii i przypomniał hasło self-adwo-
katów: Nic o nas bez nas!
Doświadczeniami w rzecznictwie podzielili się ze słu-
chaczami uczestnicy panelu eksperckiego  Rzecznictwo
a skuteczność działań w obronie praw : dr Adam Bodnar,
wiceprezes Zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
(HFPC), prof. Roman Wieruszewski, Kierownik Poznańskie-
go Centrum Praw Człowieka Polskiej Akademii Nauk
oraz Simon Parkinson, Dyrektor ds. kontaktów między-
narodowych Mencap, angielskiej organizacji zrzeszonej
w Inclusion Europe.
Podczas konferencji szukano punktów wspólnych
rzecznictwa praw człowieka i self-adwokatury, na przykład
poznawania i świadomości praw, sposobu monitorowa-
nia ich stosowania, nawiązywania kontaktów i współpracy
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
8
Fot. Agnieszka Romanowska
SELFADWOKATURA
Chodzi o perspektywę prawnoczłowieczą, która w ciągu ostatnich lat ma realny wpływ  Kwestia rozwijania self-adwokatury oraz
na sytuację osób z niepełnosprawnościami. Na tym tle Adam Bodnar pokazał konkretne wspierania osób z niepełnosprawnością
przykłady rzecznictwa w zakresie praw człowieka z doświadczeń HFPC, które zakończyły intelektualną w samodzielności znajduje
się sukcesem. się wśród głównych zadań Stowarzysze-
Joanna Janocha, Prezes Zarządu Głównego PSOUU powiedziała, że była to bardzo nia i mamy nadzieję, że wkrótce znajdzie
ważna konferencja a tematy poruszone w jej trakcie będą jeszcze długo dyskutowane. to potwierdzenie w naszym statucie . %
Fot. Agnieszka Romanowska
Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
zorganizowało we wrześniu tego roku w Warszawie bardzo ważną konferencję.
Konferencja dotyczyła ruchu self-adwokatów, czyli osób z niepełnosprawnością,
które odważnie i chętnie mówią o swoich prawach i potrafią same zadbać
o własne sprawy.
Uczestnikami konferencji były osoby z niepełnosprawnością, ich rodzice,
opiekunowie i pracownicy różnych instytucji pomagających osobom
z niepełnosprawnością.
Na konferencji było także wielu zagranicznych gości, którzy walczą o prawa
osób z niepełnosprawnością w swoich krajach, na przykład w Anglii czy Rumunii.
Uczestnicy konferencji rozmawiali o wielu sprawach ważnych dla osób
z niepełnosprawnością i wymieniali się dobrymi pomysłami na to, co jeszcze
można zrobić, żeby ich życie było lepsze. Goście z zagranicy mówili o tym,
jak żyje się osobom z niepełnosprawnością w innych krajach.
Na konferencji mówiono o tym, że osoby z niepełnosprawnością powinny być
bardziej samodzielne i same powinny decydować o tym, jak chcą żyć.
Mówiono też o tym, że wszyscy ludzie powinni szanować ich zdanie i prawo
do decydowania o swoich sprawach.
Żeby ułatwić osobom z niepełnosprawnością decydowanie o sobie i bycie
samodzielnym, powstaje Platforma Self-Adwokatów.
W Platformie Self-Adwokatów będzie można nauczyć się, jak mówić o swoich
potrzebach i prawach, tak żeby inni nas słuchali.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
9
PORADNICTWO
Anna Kwiatkowska
koordynatorka projektów międzynarodowych ZG PSOUU
Lecimy do Słońca
L
e
c
i
m
y
d
o
S
ł
o
ń
c
a
Osoba z niepełnosprawnością intelektualną w podróży samolotem
Świat maleje. Podróże samolotami stają się coraz tańsze i coraz bardziej powszechne. z asystentem. Jeśli osoba niepełnosprawna
Jednak wśród osób z niepełnosprawnością wciąż jest wiele takich, które nie latały. intelektualnie porusza się samodzielnie,
Międzynarodowe projekty partnerskie FIT i Brain, finansowane z programów Grundtvig nie wolno zgadzać się na taką propozycję.
i Leonardo da Vinci (obecnie oba to Erasmus plus) mają w swoich założeniach zwiększenie Forma asysty zawsze zależy od pasażera,
mobilności osób niepełnosprawnych i kadry. nie od pracownika linii czy lotniska.
Lotniska całego świata są otwarte i dostosowane do przewozu niepełnosprawnych W czym może pomóc asystent osoby
pasażerów. Zasady obsługi pasażerów w Europie są określone w oficjalnych dokumentach niepełnosprawnej intelektualnie? Przede
Unii Europejskiej (Rozporządzenie (WE) nr 1107/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady wszystkim to niepełnosprawny pasażer wie,
z dnia 5 lipca 2006 r.). jakiej pomocy potrzebuje i powinien zostać
Aby jednak podróż przebiegła bezpiecznie, bezkonfliktowo i miło, konieczna jest współpra- o to zapytany. Czasem jednak nie wie on,
ca obu stron, w tym wiedza i świadomość osoby niepełnosprawnej i osób jej towarzyszących. co go czeka na lotnisku. Asysta może się
Zamieszczony obok artykuł w tekście łatwym do czytania opisuje poszczególne etapy takiej bardzo przydać przy kontroli bezpiecze-
podróży - od pakowania się po opuszczenie lotniska docelowego. Zachęcam do zapozna- ństwa. Asystent może bowiem pomóc
nia się z nim. przy rozpakowywaniu bagażu podręcznego
Podróż zaczyna się już w domu, na etapie pakowania. Trzeba zwrócić uwagę, aby walizki i umieszczaniu go w kuwetach, przecho-
lub plecaki były w dobrym stanie, mocne, nieuszkodzone. Bagaż oddawany do luku baga- dzeniu przez bramkę prześwietlającą oraz
żowego, przechodzący przez rampę, nie jest traktowany delikatnie. Zdarza się też, że pakowaniu się po kontroli.
wózek bagażowy wywróci się na płycie lotniska i walizki spadną na beton ze sporej wysokości. Asystent może pomóc w znalezieniu
Bagaż też może się uszkodzić przy wykładaniu go na taśmę przed odbiorem go przez bramki (gate) czy przy wchodzeniu na
pasażera na docelowym lotnisku. Oczywiście, zawsze można po wylądowaniu wszcząć pokład. Jeśli jest to konieczne, zgłosi obsłu-
procedurę zgłoszenia uszkodzonego bagażu, ale jest ona długotrwała i nie rozwiąże proble- dze potrzebę wpuszczenia osoby z niepełno-
mów z bagażem w czasie pobytu poza domem. Mocniejsza, niezniszczona walizka lub plecak sprawnością intelektualną jako pierwszej
mają większe szanse przetrwać taki transport. Słaby suwak czy zapięcie, które przetrwa na pokład samolotu. Asystent może być
jakoś pakowanie się w domu, ale już uszkodzi się przy pakowaniu się w emocjach przed szczególnie pomocny, gdy samolot się spóz
-
podróżą do domu, przysparza niepełnosprawnemu pasażerowi ogromnych nerwów. nia - może wyjaśnić całą sytuację w dostęp-
Jeśli zdarzy się, że zapięcie uszkodzi się, należy na lotnisku udać się do jednego z punktów ny sposób, informować o tym, co w takiej
pakowania bagażu, które znajdują się na wielu lotniskach - wówczas zostanie on owinięty sytuacji oferują linie lotnicze, wskazać odpo-
szczelnie folią i zaklejony mocną taśmą. Usługa taka kosztuje, najczęściej około 10 Euro. wiednie miejsce oczekiwania. Gdy w czasie
Należy też zwrócić uwagę na rzeczy pakowane przez osobę podróżującą. W czasie moich transferu jest mało czasu na przejście do
podróży spotkałam się z kosmetyczką wypełnioną pustymi opakowaniami po bardzo innego samolotu, pomoże dotrzeć do odpo-
dobrych kosmetykach, ale także z brakiem bielizny na zmianę. wiedniego punktu możliwie najkrótszą
Wagę i rozmiary bagażu rejestrowanego (oddawanego do luku) oraz bagażu podręczne- drogą.
go trzeba sprawdzić na stronach przewoz
nika przed podróżą. Szczególnie jest to istotne Podróż jest zawsze przygodą. Znając
w przypadku tanich linii (w Polsce Ryanair, Wizzair, Easyjet). swoje obowiązki, prawa i powszechnie obo-
Zasady pakowania bagażu podręcznego są opisane w artykule obok. Należy jedynie wiązujące reguły, zmniejszamy ryzyko kło-
dodać, że w tej chwili w dużych sklepach kosmetycznych większość kosmetyków potów i niepowodzeń. Wówczas podróżowa-
codziennego użytku można dostać w małych opakowaniach, max. 100 ml, co jest zgodne nie samolotem jest fantastyczne. I takich
z wymogami lotnisk. Są też w ofercie specjalne, przezroczyste torebki i kosmetyczki doświadczeń wszystkim życzę.
z zamknięciami nadające się do przewozu kosmetyków w bagażu podręcznym w samolocie. Zapraszam do dyskusji i zadawania
Większość podróży, nawet takich z przesiadkami, odbywa się bez niespodzianek. pytań na forum PSOUU  temat  Podróże
Jednak opóz
nienia lotów, mało czasu na transfer czy odwołanie lotu może przysporzyć samolotami w podforum  Między nami :
podróżującym kłopotów. Na lotniskach osoby niepełnosprawne mają prawo do skorzy- http://psouu.org.pl/forum/topic95-pod-
stania z asysty. Potrzebę asysty należy zgłosić minimum 48 godzin przed planowanym roze-samolotami.html
lotem. Zgłasza się ją bezpośrednio w liniach lotniczych (można przez stronę przewoz
nika,
trzeba znać numer biletu lub rezerwacji) lub w biurze podróży. Należy poprosić o asystę dla
PODZI
KOWANIA
osoby niepełnosprawnej intelektualnie, czyli o wpisanie na bilecie kodu DPNA (Disabled
Passenger with intellectual or developmental disability Needing Assistance). Niestety, czasem Bardzo dziękuję panu Maciejowi Główce,
można spotkać się z niewiedzą i nieznajomością kodów asysty. Wówczas trzeba katego- Kierownikowi Sekcji Obsługi PRM (Pas-
rycznie zażądać wpisania na bilecie powyższego kodu. Na każdym lotnisku działa wyspecja- sengers with Reduced Mobility) oraz pani
lizowana komórka zajmująca się obsługą niepełnosprawnych pasażerów, a jej pracownicy Magdalenie Chmarze-A
abędzkiej, st. specja-
są dobrze wyszkoleni i mają odpowiednie doświadczenie. Często, gdy prosi się o wpisanie kodu listce ds. zarządzania zasobami ludzkimi
asysty do biletu a nawet w czasie odprawy na lotnisku, gdy się informuje personel o koniecz- z firmy Welcome Airport Services za nieoce-
ności asysty, jedyną propozycją, jaka pada, jest udostępnienie wózka inwalidzkiego wraz nioną pomoc przy pisaniu artykułów. %
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
10
TEKST A
ATWY DO CZYTANIA
Podróż samolotem
P
o
d
r
ó
ż
s
a
m
o
l
o
t
e
m
Podróż samolotem
to przyjemność i przygoda.
Do podróży trzeba się przygotować.
BAGAŻ
Do samolotu można wziąć dwie sztuki bagażu.
Jeden bagaż nazywa się  bagaż rejestrowany .
To duży bagaż, który oddaje się na lotnisku na
początku podróży. Odbiera się go po wylądowaniu.
Do tego bagażu spakuj rzeczy, które będą Ci potrzebne
w czasie wyjazdu. Walizka musi być
nieuszkodzona. Zapięcia muszą się dobrze zamykać.
Na każdy dzień wyjazdu spakuj po jednym komplecie
bielizny, skarpetek, rajstop. Nie bierz wielu ubrań.
Wez
tylko te kosmetyki, których używasz na co dzień.
Bagaż rejestrowany nie może być za ciężki ani za duży.
Informacje o rozmiarach i wadze bagażu możesz
uzyskać u organizatora wyjazdu lub na stronie linii
lotniczych w internecie. To, jakimi liniami lecisz, możesz
sprawdzić na bilecie lub zapytać organizatora wyjazdu.
Drugi bagaż nazywa się bagażem podręcznym.
To nieduży bagaż, który wez
miesz ze sobą na pokład samolotu. Waga i rozmiary
tego bagażu też zależą od linii lotniczych, którymi lecisz. Do bagażu podręcznego
nie wolno brać ostrych rzeczy  noży, widelców, scyzoryków, pilników do paznokci itp.
W bagażu podręcznym możesz mieć płyny w małych plastikowych opakowaniach.
Wszystkie płyny muszą znajdować się w zamkniętej, przezroczystej torebce lub
kosmetyczce. Małe buteleczki, torebki i kosmetyczki można kupić w sklepach
z kosmetykami. Pamiętaj, że płyn to też szampon, pasta do zębów, perfumy,
dezodorant, pianka do golenia, tusz do rzęs.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
11
fot. Babbsack
fot. JEXP
TEKST A
ATWY DO CZYTANIA
Jeśli w czasie lotu będziesz musiał przyjąć leki, wez
je do bagażu podręcznego.
Koniecznie musisz mieć przy sobie zaświadczenie lekarskie. W bagażu można
mieć jedną lub dwie tabletki od bólu głowy czy gardła.
Tablet, notebook, telefon, konsolę do gier, aparat fotograficzny, kamerę wideo spakuj
do bagażu podręcznego. W dużym bagażu rejestrowanym mogą się zniszczyć.
Przed podróżą wez
prysznic i umyj głowę. Na podróż załóż ubrania, w których
czujesz się swobodnie i wygodnie. Ubrania i bielizna muszą być świeżo uprane.
Nie zakładaj biżuterii.
ODPRAWA
Aby lecieć musisz mieć przy sobie dowód lub paszport oraz kartę pokładową.
Karta pokładowa to dokument, którym będziesz się posługiwał na lotnisku.
Karta pokładowa jest wydawana w czasie odprawy. Tobie da ją organizator wyjazdu.
Na lotnisku powinieneś być co najmniej 1,5 godziny przed odlotem. Udaj się do
stanowiska obsługującego Twój lot. Tu musisz pokazać dowód osobisty lub
paszport. Jeśli masz kartę pokładową to też ją trzeba pokazać. Jeśli nie masz jej
jeszcze, pracownik wydrukuje ją dla Ciebie.
Twój duży bagaż zostanie zabrany i przesłany
na pokład samolotu. Osoba, która Cię obsługuje
poda Ci numer bramki, do której będziesz
musiał się zgłosić. Słuchaj uważnie.
Poproś, żeby ta osoba zapisała numer na Twojej
karcie pokładowej.
Po odprawie wez
kartę pokładową i bagaż
podręczny i udaj się na kontrolę bezpieczeństwa.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
12
fot. YF2013
fot. Mailander00
TEKST A
ATWY DO CZYTANIA
KONTROLA BEZPIECZEC
STWA
Kontrola bezpieczeństwa jest po to, aby sprawdzić czy nikt nie wnosi niebezpiecznych
rzeczy do samolotu. Wszyscy przechodzą taką kontrolę, aby podróż była bezpieczna.
Taka kontrola ma chronić pasażerów np. przed terrorystami.
W czasie kontroli bezpieczeństwa pracownicy lotniska sprawdzą, co masz
w bagażu podręcznym. Prześwietlą Ciebie, żeby sprawdzić, czy nie schowałeś
czegoś niebezpiecznego w ubraniu.
Dostaniesz plastikowy pojemnik, do którego
musisz wyłożyć ze swojego bagażu
urządzenia elektroniczne i płyny w torebce.
Wyjmij też leki, jeśli masz. Zdejmij wierzch-
nie ubranie, szal, chustę i włóż do pojemni-
ka. Do pojemnika włóż też metalowe rzeczy
z kieszeni -portfel, klucze. Zdejmij i włóż do
pojemnika łańcuszki
i biżuterię. Pamiętaj o zdjęciu paska do
spodni. Czasem pracownicy proszą też o
zdjęcie butów.
Twoje rzeczy pojadą specjalną taśmą i zostaną prześwietlone. Spokojnie czekaj,
aż pracownik wezwie Cię do przejścia.
Jeśli masz rozrusznik serca, nie przechodz
przez bramkę sprawdzającą. Zgłoś to
pracownikowi. Miej przy sobie zaświadczenie o rozruszniku.
Po przejściu przez bramkę podejdz
do Twoich rzeczy. Powoli i uważnie je spakuj.
Uff, trudne i ważne rzeczy już za Tobą!
BRAMKA - WEJŚCIE DO SAMOLOTU
Teraz znajdz
bramkę o numerze
podanym przy odprawie.
Szukaj numeru na oznaczeniach
na ścianach i pod sufitem.
Po angielsku bramka to GATE.
Przejdz
do Twojej bramki.
Jeśli masz jeszcze więcej niż 30
minut do odlotu samolotu możesz
pochodzić po okolicznych sklepach
czy iść do toalety.
Gdy bramka zostanie
otwarta, podejdz
do obsługi
z karta pokładową i dowodem
osobistym lub paszportem.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
13
fot. Ralf Roletschek
fot. flightlog
TEKST A
ATWY DO CZYTANIA
NA POKA
ADZIE SAMOLOTU
Do samolotu dostaniesz się przez rękaw. Jest to korytarz, który prowadzi do
samych drzwi samolotu. Czasem do samolotu dojedziesz specjalnym autobusem.
Po wejściu na pokład samolotu znajdz
swoje miejsce. Numer miejsca jest zapisany
na karcie pokładowej. Nad Twoim miejscem jest półka. Tu połóż Twój bagaż.
Sprawnie zajmij miejsce. Wyłącz telefon komórkowy!
Zapij pas i czekaj na start samolotu.
Pas musi być zapięty, aż samolot
wzniesie się na odpowiednią wysokość.
Obsługa powie, kiedy wolno rozpiąć
pas. Wtedy można sięgnąć do bagażu
po jedzenie lub inne rzeczy. Pamiętaj,
że na pokładzie samolotu nie wolno
rozmawiać przez telefon ani korzystać
z Internetu!
W czasie lotu staraj się siedzieć spokojnie. Bądz
miły dla innych pasażerów.
Przed lądowaniem, gdy załoga poprosi, zapnij pas.
PO WYL
DOWANIU
Po wylądowaniu nie wstawaj od razu. Poczekaj, aż samolot się zatrzyma.
Zabierz bagaż podręczny, zdjęte ubrania wierzchnie i inne swoje rzeczy i opuść
samolot. Znów przejdziesz rękawem lub przejedziesz autobusem.
Skieruj się do hali odbioru
bagażu. Tam znajdz
miejsce,
gdzie będą wydawane bagaże.
Czasem trzeba na nie poczekać.
Gdy zobaczysz Twój bagaż, wez

go i udaj się do wyjścia z lotniska.
Tekst: Anna Kwiatkowska
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
14
fot. Africaspotter
fot. Bernhard J. Scheuvens
NASZYM GA
OSEM
Tomasz Czuchrowski
Moje wakacje
M
o
j
e
w
a
k
a
c
j
e
W tym roku miałem cudowne, po prostu Pani Małgosia z synem Jasiem zabrali
cudowne wakacje. nas na wycieczkę. Pojechaliśmy na
parking przy Szyndzielni.
Przez 9 dni byłem w Brzostku
Oni pobiegli szybko, a ja z Grażyną
na Podkarpaciu. Tam jest Dom
powoli doczłapaliśmy się do dolnej stacji
Środowiskowy i Warsztaty Terapii
kolejki. Kupiliśmy bilety i pojechaliśmy
Zajęciowej. W WTZ każdy czuje się
do góry. Jechaliśmy kapsułą na linie.
jak gość. Odwiedziłem ich, bo bardzo
Przed nami były taaakie góry, a daleko
polubiłem kolegów i terapeutki.
w dole była Ziemia i rosły drzewa.
Potem pojechałem do Centrum
Górna stacja jest kilometr nad poziomem
Rehabilitacji w Jaworzu koło Bielska
morza, a dokładnie 1026 metrów.
Białej. I o tym właśnie chcę napisać.
Kiedy wysiedliśmy z kolejki Grażyna
To koniecznie trzeba opisać.
nie chciała iść pod górę. A tam była
ścieżka z kamieni prosto do góry.
Co ja miałem za kłopot. Popychałem,
ciągnąłem, namawiałem i wciągnąłem
Grażynę na górę do schroniska.
Tam zjedliśmy prawdziwą kwaśnicę
czyli taki nasz kapuśniak. Ale to nie
był koniec kłopotów. Grażyna nie
chciała schodzić na dół. Powiedziała,
że jej wszystkie śruby z kręgosłupa
wylecą. Już myślałem, że tam
zostaniemy. Schodziliśmy po kilka
kroków i odpoczynek.
Schodzenie było trudniejsze, ja też się
na tych kamieniach o mało nie wywaliłem.
Na dole odpoczywaliśmy. Warto było
wsiąść znowu do kapsuły i jechać w dół.
Widzieliśmy całą panoramę Bielska
z daleka.
To była trudna wycieczka, ale się udała.
Tylko Grażyna jęczała póz
niej, że ją
wszystko boli. Pobolało i przeszło.
A wycieczka była super.
Wychodzi na to, że to ja jej mam teraz
pomagać. %
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
15
WSPÓA
PRACA MI
DZYNARODOWA
Anna Kwiatkowska
koordynatorka projektów międzynarodowych ZG PSOUU
Fascynujące narzędzia IT
F
a
s
c
y
n
u
j
ą
c
e
n
a
r
z
ę
d
z
i
a
I
T
 spotkanie partnerów projektu FIT w Ruse w Bułgarii
W latach 2011 2013 PSOUU Partnerstwo tworzy sześć instytucji i organizacji: dwie
powadziło projekt SPINe, finanso-
z Polski (PSOUU i Zespół Szkół Specjalnych nr 6 w Rybniku)
wany z programu Leonardo da Vinci
oraz po jednej z Bułgarii, A
otwy, Portugalii i Włoch. Dzięki
 Uczenie się Przez Całe Życie .
temu projektowi zostanie stworzona wersja 2.0 modułu
W ramach projektu powstał portal zadań oraz rozwinięta i udoskonalona metoda filmów. Powsta-
prezentujący zadania edukacyjne ną również kolejne narzędzia. Każdy z partnerów wniesie coś
oraz metodę edukacji i terapii
od siebie.
przez cyfrowe filmy edukacyjne.
Między 6 a 10 kwietnia 2014 partnerzy projektu spotkali
Z rezultatami można zapoznać
się na kolejnej tzw. mobilności, czyli spotkaniu partnerów,
się na portalu
tym razem w Ruse w Bułgarii. Do Bułgarii pojechało 7 osób:
projectspine.ehost.pl/spine.
terapeutki z WTZ w Otwocku  Małgorzata Święcka i Iwona
Kontynuacją tych działań jest kolejny Trzcińska, terapeutka z WTZ przy Głogowej w Warszawie
projekt partnerski finansowany z tego Urszula Wojciechowska, uczestnicy WTZ w Otwocku Michał Brzezek i Sebastian Sto-
samego z
ródła o nazwie Fascinating IT dolski, uczestniczka WTZ w Warszawie Anna Domańska oraz koordynatorka projektu
Tools for People with Disability (FIT, Anna Kwiatkowska.
Fascynujące Narzędzia IT dla Osób z Nie- Serdeczni i gościnni gospodarze, członkowie stowarzyszenia Iniciatives for Civil
pełnosprawnością Intelektualną). Society opowiedzieli nam trochę o historii Bułgarii. Odnalez
liśmy wiele podobieństw
Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
prowadzi projekt, w którym używa się filmów cyfrowych i gier do terapii osób
z niepełnosprawnością intelektualną.
Film cyfrowy to film zrobiony za pomocą komputera.
Część z tych filmów i gier tworzyli sami uczestnicy projektu.
Dzięki filmom uczyli się umiejętności potrzebnych w kontaktach z ludz
mi i w pracy.
W projekcie brali udział ludzie z wielu krajów: Polski, Bułgarii, A
otwy, Portugalii i Włoch.
Ludzie związani z tym projektem spotkali się ostatnio w Bułgarii.
Pojechali tam terapeuci i uczestnicy Warsztatów Terapii Zajęciowej z Otwocka
i Warszawy.
Bułgarzy ugościli ich bardzo serdecznie.
Goście z Polski zwiedzali ciekawe zabytki, na przykład stary kościół, który
w większości znajduje się pod ziemią.
Polacy oglądali tańce ludowe i słuchali ciekawych opowieści.
Razem pracowali też nad nowymi grami i filmami cyfrowymi.
Wyjazd do Bułgarii był bardzo udany.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
16
WSPÓA
PRACA MI
DZYNARODOWA
między naszymi państwami. Ruse jest położone
w północno-wschodniej części kraju nad Dunajem,
który stanowi w tym miejscu granicę bułgarsko-
rumuńską. Miasteczko jest małe i ciche, ale mimo
to burzliwa historia kraju pozostawiła na nim swoje
piętno. Cerkiew "Święta Trójca" to najstarszy
budynek w mieście, pochodzi z XVII wieku. Wybudo-
wany w czasie osmańskiej niewoli budynek w więk-
szości znajduje się pod ziemią, tak więc odwiedzający
wierni muszą zejść schodami cztery i pół metra w dół,
zamiast iść w górę, jak to jest w większości kościo-
łów. W zamyśle twórców świątyni chodziło o to, by
na zewnątrz budynek wyglądał na niewielki i nie-
pozorny.
Jednak to nie zwiedzanie, opowieści i tańce ludo-
we były najważniejsze podczas naszej wizyty. Wiele
czasu poświęciliśmy na wspólną pracę. Kolejna wer-
sja portalu, wprowadzanie do niego danych part-
nerów, pisanie w tekście łatwym do czytania, nowe
typy zadań to tylko niektóre poruszane tematy.
Cerkiew  Święta Trójca z XVII wieku
Praca nad portalem - prezentuje Magda Benina
Wiele czasu poświęciliśmy edukacyjnym grom fla-
showym. Wymyślanie i opracowywanie scenariu-
szy gier okazało się dla wielu bardziej interesujące
niż kwestie techniczne. Jednym z bardziej poru-
szających zagadnień, o którym dyskutowaliśmy
i nad którym wszyscy partnerzy w dalszym ciągu
myślą, było pytanie postawione przez partnerów
włoskich: jak w formie gry flashowej lub innej przed-
stawić piękno miłości oraz ludzkiej seksualności?
Jak pokazać wyższość erotyki wynikającej z praw-
dziwego uczucia nad pornografią? Szanowni Czy-
telnicy, jesteśmy otwarci na Wasze pomysły w tej
kwestii ([e-mail])!
Wartość projektów partnerskich polega na
tym, że każdy partner wnosi do działań coś ze swo-
jej kultury, ze swojego otoczenia. Nawzajem się
wzbogacamy. I mimo barier językowych, wiemy, że
działamy w jednej, wspólnej sprawie, że razem
robimy coś dobrego. Tak właśnie czuliśmy się
w Bułgarii. %
Uczestnicy wyjazdu z WTZ Koła PSOUU w Otwocku na spacerze w Parku Miejskim w Ruse
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
17
fot. WikiMapa
fot. M. Lukjanska
fot. M. Lukjanska
W NASZYM STOWARZYSZENIU
Agata Grochoła dr Beata Gumienny
Kierownik ŚDS, Koło PSOUU w Przemyślu Dyrektor OREW, Koło PSOUU w Przemyślu
 To co robimy dla innych, jest tym, co naprawdę warto robić.
Lewis Carroll
Wolontariat czyli bycie razem
W
o
l
o
n
t
a
r
i
a
t
c
z
y
l
i
b
y
c
i
e
r
a
z
e
m
Społeczne inicjatywy wspierające znane chcące swój czas wolny poświęcić pracy i pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych.
są w Polsce od czasu, kiedy człowiek czło- Najczęściej swoją decyzję motywują chęcią niesienia pomocy innym, jako wdzięczność
wiekowi niósł bezinteresowną pomoc, za otrzymane w życiu dobro. Wolontariat w przemyskim Kole rozkwita jak wiosenna łąka.
dzieląc się z innymi zasobami własnych sił. W Środowiskowym Domu Samopomocy, Ośrodku-Rehabilitacyjno-Edukacyjno-
Można wyróżnić dwa podstawowe z
ródła Wychowawczym i Ośrodku Wczesnej Interwencji widać mnóstwo kolorowych, woluntary-
woluntaryzmu: stycznych kwiatów.
- klasyczna idea filantropii rozwijana w spo-
Wolontariusz
łeczeństwach starożytnej Grecji i Rzymu,
- chrześcijańska idea dobroczynności na Wolontariuszem może być każdy, w każdej dziedzinie życia społecznego, wszędzie
rzecz ubogich, chorych, osieroconych, bez- tam, gdzie taka pomoc jest potrzebna. Jednak należy dodać, iż niektóre organizacje czy
domnych i innych potrzebujących pomocy. placówki wymagają spełnienia określonych warunków przez kandydata na wolontariusza:
Z działalnością wielu instytucji wspar- wykształcenie, wiek, stan zdrowia (np. specjalistyczna pomoc lekarska). W większości
cia społecznego nierozerwalnie związana wolontariusz nie musi posiadać kierunkowego wykształcenia, nie jest wymagane doświad-
jest działalność wolontariuszy. Wolonta- czenie zawodowe, nie musi być w pełni sprawny fizycznie.
riat można zdefiniować jako dobrowolną, Wolontariusz musi jednak spełniać podstawowy warunek: musi mieć dobre chęci i czas.
bezpłatną, świadomą pracę na rzecz innych Szersze i szczegółowe wymagania wiążą się z rodzajem i zakresem wykonywanych działań
lub całego społeczeństwa, wykraczającą oraz wyborem instytucji, grupy, bądz
indywidualnej jednostki na rzecz której świadczona
poza związki rodzinno-koleżeńsko-przy- będzie dobrowolna pomoc. Wybierając instytucję, której chce zaoferować swoją pomoc,
jacielskie. Nazwa pochodzi od łacińskiego kandydat na wolontariusza powinien się zastanowić, co go interesuje. Czyniąc coś, co uważa
słowa volontarius, które można przetłu- za ciekawe, będzie zadowolony z powierzanych zadań, będzie mógł też rozwinąć swoje
maczyć jako  dobrowolny lub  chętny 1. zainteresowania. Ważne jest, by wolontariusz określił ile czasu będzie mógł poświęcić na
działalność. Czy chce się zaangażować w pełni, czy też interesuje go wolontariat  akcyjny ,
czyli pomoc udzielana co pewien czas w ramach szerszej, społecznej pomocy.
Wybrane aspekty prawne
Polskie uregulowania prawno-organizacyjne dotyczące wolontariatu nie są ściśle okre-
ślone, bowiem istnieją odrębne przepisy choćby dotyczące instytucji rządowych czy też
pozarządowych (niektóre organizacje powołane są na mocy oddzielnych ustaw, np. Polski
Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polski Związek A
owiecki). Podstawo-
wym dokumentem regulującym instytucję wolontariatu jest Ustawa z dnia 24 kwietnia
2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r., Nr 96, poz. 873).
Rozdział III ustawy w całości poświęcony jest wolontariatowi, określone są w nim m.in.,
- kto to jest wolontariusz;
Cho (Japonia) i Kamil
- trening umiejętności spędzania czasu wolnego - gdzie i na jakich zasadach mogą pracować wolontariusze;
- w jakim zakresie należy ich ubezpieczać;
Priorytetowym pojęciem związanym - jakie koszty ich pracy można im zwracać;
z wolontariatem jest motywacja do bezin- - jak przygotować ich do pracy.
teresownego świadczenia dobra na rzecz
drugiego człowieka. W ślad za taką służbą Kolejne zapisy prawne dotyczące wolontariatu określa rozporządzenie Ministra Pracy
idzie oczywiście potrzeba kontaktu z drugim i Polityki Społecznej z dnia 19 paz
dziernika 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-
człowiekiem, zdobycie nowych umiejętno- wychowawczych (Dz. U. Nr 64, poz. 593).
ści, doświadczeń życiowych czy też zawodo- Obowiązkiem wynikającym z ustawy jest zawarcie umowy pomiędzy korzystającym
wych, a czasem po prostu potrzeba serca. i wolontariuszem. Umowa jest kontraktem, który reguluje zobowiązania obydwu stron, może
I ta ostatnia wydaje się być najważniejsza. mieć dwojaki charakter, w zależności od czasu współpracy.
Wśród wolontariuszy przemyskiego Koła - okres współpracy do 30 dni  umowa może mieć formę ustną,
PSOUU spotykamy osoby o różnym statu- - okres współpracy powyżej 30 dni  umowa obligatoryjnie musi mieć charakter pisemny.
sie materialnym, sytuacji zawodowej, Umowa bez względu na charakter musi regulować następujące kwestie: czas i przed-
rodzinnej i w różnym wieku. W większości miot porozumienia a także sposób jego rozwiązania. Umowy nie należy nigdzie rejestro-
są to uczniowie, studenci i dorosłe osoby wać. Sporządzana jest w dwóch egzemplarzach po jednym dla każdej ze stron. Porozu-
mienie z wolontariuszem jest umową cywilno  prawną, a nie umową stosunku pracy.
1 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych, Warszawa, 1983.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
18
Fot. Piotr Dec
W NASZYM STOWARZYSZENIU
Wolontariusze podczas Dnia Godności w 2013 r.
Wolontariat w ŚDS
Środowiskowy Dom Samopomocy gości w swoich progach przede wszystkim uczniów
medycznej szkoły policealnej, którzy oprócz obowiązkowych praktyk przychodzą do ŚDS
w dni wolne od nauki i pracy, aby towarzyszyć uczestnikom w codziennym procesie szeroko
pojętej rehabilitacji. Z przyjemnością towarzyszą uczestnikom podczas spacerów, zajęć
w pracowniach, codziennych treningów czy też pomagają w czynnościach samoobsługo-
wych. Nie brakuje studentów kierunków pedagogiki chcących zdobyć praktyczną wiedzę
i umiejętności, jako zalążek przyszłej pracy zawodowej.
Inną formą wolontariatu realizowanego w ŚDS jest wsparcie w codziennym funkcjono-
waniu placówki przez osadzonych w Zakładzie Karnym w Medyce. Jest to wyjątkowa
współpraca, bowiem według przepisów prawnych osoby karane nie mogą świadczyć (czyli to my przychodzimy do wolontariuszy,
pomocy woluntarystycznych, jednak w ramach porozumienia z Dyrektorem Zakładu Kar- a nie oni do nas). Wychowankowie, rodzice,
nego i za zgodą penitencjariuszy taka działalność jest możliwa. Penitencjariusze pomagają pracownicy są zawsze troskliwie traktowa-
w pracach gospodarczych i porządkowych, świadczą pomoc w organizacji imprez na ni i częstowani smakołykami, a sala gotowa
terenie ośrodka i poza jego murami, pomagają kadrze terapeutycznej w codziennych wytrzymać każdy taniec i zabawę.
zajęciach wspierająco-aktywizujących, czy też w sposobie przemieszczania się osób Pragnę również docenić wolontariat
dotkniętych sprzężonymi niepełnosprawnościami. osób dorosłych, profesjonalistów, którzy
Niezwykle ważna jest też współpraca z międzynarodową organizacją studencką potrafią wspomóc organizacyjnie, aktorsko,
AIESEC. Od 2012 roku ŚDS gości w swoich progach wolontariuszy z różnych zakątków artystycznie, plastycznie i zaopiekować się
świata. W 2013 roku w okresie ferii zimowych i wakacji codzienne zajęcia wspierająco- wychowankami. Nie brakuje nam również
aktywizujące swoją obecnością wzbogacały wolontariuszki z Chin, Japonii, USA, Malezji, wsparcia okazjonalnego, jak podczas orga-
Wietnamu i Turcji. Był to czas wymiany doświadczeń, kształtowania tolerancji wobec nizacji małych i dużych imprez. Zawsze
innej kultury i religii, czas poznania tradycji i zwyczajów innych narodowości oraz smaków możemy liczyć na młodzież policealnej szko-
kulinarnych. W 2014 roku w progach ŚDS zawitały studentki z Chin, Japonii i Egiptu. ły medycznej, młodzież gimnazjalną, szkół
Założeniem międzynarodowego wolontariatu jest czerpanie obopólnych korzyści. Studenci średnich oraz ludzi dorosłych, którzy dzie-
przyjeżdżający do Polski mają możliwość poznania i zgłębiania wiedzy na tematy związane lą się swoimi pasjami i kompetencjami zawo-
z problemami lokalnej społeczności, ale przede wszystkim odkrywają własny potencjał dowymi. Z radością podkreślam fakt, że nie
w pracy z osobą niepełnosprawną, poznają swoje predyspozycje do przyszłej pracy zawodowej. brakuje ludzi chcących pomagać niepełno-
Uczestnicy ŚDS w kontaktach z osobami innej narodowości mają możliwość przełamywania sprawnym.
barier językowych, uczą się szacunku dla osób o innym światopoglądzie, wyglądzie i nawiązują
Wolontariat w OWI
relacje, dzięki którym są bardziej otwarci w relacjach interpersonalnych. Taka współpraca
to również integracja międzynarodowa i kulturowa. Podkreślić należy również fakt, że nie Słuchacze policealnej szkoły medycznej
tylko studenci kierunków pedagogicznych są oddelegowywani do pracy z osobami niepełno- oprócz obowiązkowych praktyk, chętnie
sprawnymi w Polsce. Taka forma wolontariatu kształtująca wrażliwość i otwartość na potrzeby włączają się działalność OWI, dzieląc się
drugiego człowieka cieszy się zainteresowaniem wśród studentów kierunków ścisłych jak swoim czasem, umiejętnościami, pasjami,
prawo czy ekonomia. uśmiechem. Nie brakuje też wolontariuszy
Wolontariat to bezinteresowne zaangażowanie się w pomoc drugiemu człowiekowi. - profesjonalistów, którzy chętnie wspiera-
Taka pomoc jest realizowana w ŚDS poprzez towarzyszenie uczestnikom w codziennym ją realizowane projekty na rzecz małych
procesie rehabilitacji, w zajęciach usprawniających zaburzone funkcje, pomoc w organi- dzieci i ich rodziców. Poświęcając swój czas,
zowaniu warunków do prowadzenia działań na rzecz usprawniania i integracji osób nie- uczą się reagować na potrzeby dziecka
pełnosprawnych ze społecznością ludzi zdrowych czy też zindywidualizowaną formę i rodziców, jednocześnie zdobywają nowe
wsparcia uczestnika podczas zajęć w ośrodku i towarzyszenie mu w różnych formach umiejętności i kompetencje zawodowe.
rehabilitacji i integracji poza ŚDS.
Podsumowanie
Jedna z wolontariuszek ŚDS po kilkumiesięcznej pracy powiedziała:  Czas spędzony
z uczestnikami i pomoc im w codziennym zmaganiu się z niepełnosprawnością był dla Wolontariusz potrzebuje wsparcia od
mnie czasem wyjątkowym, dopiero tu w ŚDS na nowo uczyłam się pokory, odnalazłam koordynatora (dyrektora, pracownika odpo-
wewnętrzny spokój i radość dnia codziennego. Nauczyłam się cieszyć z tego, co posiadam, wiedzialnego za tą działalność), potrzebuje
a możliwość niesienia pomocy niepełnosprawnym przywróciła mi radość i sens życia . jasnych ram, reguł, konkretów, wspól-
Tę radość wspomniana wolontariuszka budowała m.in. przy wspólnym lepieniu pierogów. nych oczekiwań. Potrzebuje też czasu, żeby
się  zadomowić , ochłonąć z emocji, dzie-
Wolontariat w OREW
ląc się swoimi spostrzeżeniami i doświad-
Najliczniejszą grupę wolontariuszy stanowi młodzież działająca przy 5 Batalionie Strzel- czeniami. Wolontariusz to wielki, ludzki
ców Podhalańskich w Przemyślu. Główną inicjatorką jest pani Ela, która ma mnóstwo pomy- skarb, który zasługuje na zauważenie, doce-
słów, talentów, takt, zrozumienie i umiejętność stwarzania wielu okazji do zaistnienia nienie i na PODZI
KOWANIE. Nie wolno
naszych podopiecznych na scenie teatralnej czy muzycznej. Wolontariusze to głownie gim- o tym zapominać. Z wielu doświadczeń
nazjaliści i licealiści. Uczestniczą w zajęciach edukacyjnych, wspierają imprezy okolicznościo- wynika, że przyszłą pracę zawodową albo
we, motywują do wspólnej zabawy, śpiewu, tańca, opiekują się wychowankami w sytuacjach kierunek zmian wyborów życiowych (dróg
gdzie  każde ręce się liczą , pomagają, czuwają, po prostu są. Stanowią prawdziwy łącz- zawodowych) kształtował lub kształtuje
nik integracyjny, tworzą świat pełen wrażeń, doświadczeń i dobroci młodego człowieka. wolontariat. To bardzo ważny nurt społecz-
Od trzech lat stała działalność woluntarystyczna prowadzona jest przez pana Wojtka nych inicjatyw, świadczących o bogactwie
i jego wspaniały zespół pracowników. To niecodzienny wolontariat, bowiem pan Wojtek dobroczynności, altruizmie, wrażliwości
gości naszą stowarzyszeniową społeczność kilka razy do roku w swoim domu weselnym i ludzkiej miłości. %
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
19
Fot. Marta Wiarska
AKTYWIZACJA ZAWODOWA
Mariola Sokołowska
Oligofrenopedagog, Koło PSOUU w Rymanowie
Praca w  Naszej Chacie
P
r
a
c
a
w

N
a
s
z
e
j
C
h
a
c
i
e

Osoby niepełnosprawne stanowią grupę ludzi, dla których podjęcie pracy zawodowej Czy nowa praca daje Pani zadowolenie?
jest nie tylko polepszeniem sytuacji finansowej, lecz przede wszystkim podnosi poczucie Pani Krystyna była uczestniczka WTZ Koła
własnej wartości. Zatrudnienie staje się formą terapii i sprzyja poprawie zdrowia. w Rymanowie:
Dlatego Koło PSOUU w Rymanowie w 2003 roku wyszło z inicjatywą otworzenia Zakła-  Tak, jestem bardzo zadowolona, że znala-
du Aktywności Zawodowej, który kładzie nacisk na aktywizację społeczną i zawodową złam zatrudnienie w tym lokalu. Wcześniej
osób niepełnosprawnych. W sposób ciągły uczy umiejętności społecznych i zapoznaje ze byłam uczestniczką Warsztatów Terapii
specyfiką różnych zawodów. Zajęciowej, gdzie przygotowywałam się
24 lipca 2014 roku z udziałem Wojewody Podkarpackiego pani Małgorzaty Chomycz- do podjęcia pracy. Nauczyłam się tam
Śmigielskiej, Dyrektora Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie pana Tomasza Czopa obowiązkowości, współpracy w grupie,
oraz przedstawicieli wielu instytucji działających w obszarze wsparcia osób niepełno- sumiennego i dokładnego wykonywania
sprawnych dokonano uroczystej inauguracji działalności  Naszej Chaty , która stanowi powierzonych mi zadań. Praca w  Naszej
rozszerzenie ZAZ w Rymanowie Zdroju. Chacie bardzo mi się podoba i chciała-
Stworzona przez Koło Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem bym zostać tu jak najdłużej, tym bardziej,
Umysłowym w Rymanowie  Nasza Chata zlokalizowany jest w bardzo dobrym punkcie że otrzymałam mieszkanie z Urzędu Gminy,
przy ul. Zdrojowej 36. Restauracja powstała dzięki realizowanemu przez Koło projektowi które muszę wyposażyć i utrzymać. Cieszę
 Nasza Chata - lokal gastronomiczny ZAZ. Projekt realizowany jest ze środków progra- się, że będę mieszkać samodzielnie i w bar-
mu Operacyjnego Kapitał Ludzki i jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej dzo dobrych warunkach.
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Dzięki wsparciu EFS kompleksowo wypo- Towarzyszyły Pani obawy, czy poradzi
sażono zaplecze gastronomiczne i strefę konsumpcyjną obiektu. sobie z nowymi obowiązkami?
W  Naszej Chacie zatrudnienie znalazło 16 osób niepełnosprawnych, głównie  Na początku tak było, ale jak to się mówi
mieszkańców okolicznych wsi: 7 osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym  początki zawsze są trudne . Teraz znam
i 9 osób w stopniu znacznym. W lokalu, pod okiem 5 instruktorów i pani menadżer, pracu- swoje obowiązki, wykonuję je najlepiej
je obecnie 11 kobiet i 5 mężczyzn, wśród których są byli uczestnicy Warsztatów Terapii jak potrafię. Cieszę się, kiedy nasi klienci
Zajęciowej rymanowskiego Koła PSOUU. podchodzą do nas i dziękują za pyszne
Dla osób niepełnosprawnych praca w lokalu gastronomicznym jest nie tylko obowiąz- posiłki.
kiem, ale całym życiem. To tutaj tak naprawdę odbywa się ich aktywizacja zawodowa i spo- Czy to prawda, że największym zainte-
łeczna, a dzięki zatrudnieniu w restauracji promują w środowisku lokalnym swój wize- resowaniem cieszą się pierogi?
runek jako pełnoprawnych pracowników. Wykonywane w pracy zadania i obejmowane  Tak to prawda. Robimy bardzo dużo
stanowiska są dostosowywane do potrzeb i możliwości konkretnej osoby, ale to sami różnych pierogów, a największym powo-
pracownicy  ze wsparciem wykwalifikowanych specjalistów  podejmują decyzje doty- dzeniem cieszą się ruskie. Ale serwujemy
czące wyboru swojej drogi zawodowej i planowania kariery. Wykonując pracę zawodową też inne dania, ciasta, lody, napoje.
realizują swoje marzenia i plany, zdobywają nowe możliwości zmiany jakości życia, bo Czy podjęcie zatrudnienia w tym lokalu
oprócz satysfakcji praca daje im niezależność finansową. Są zadowoleni, szczęśliwi i pełni zmieniło coś w pana życiu?
optymizmu, o czym chętnie sami opowiadają. Pan Roman, kelner w  Naszej Chacie :
 Tak, bardzo wiele. Dało mi możliwość
wyjścia z domu, spotkania nowych ludzi,
nabrania pewności siebie i zarobienia pie-
niędzy na utrzymanie rodziny. Tutaj czuję
się dobrze, praca daje mi radość i zado-
wolenie.
Widzę, że w restauracji jest dużo klien-
tów. Czy tak jest każdego dnia?
  Nasza Chata przyjęła się w Rymanowie
Zdroju. Mamy bardzo dużo klientów, szcze-
gólnie w soboty i niedziele. Teraz w sezonie
jest dużo kuracjuszy i gości, którzy przy-
jechali do uzdrowiska i wielu z nich odwie-
dza nasz lokal.
Czy klienci wychodzą od Was zadowoleni?
 Jestem kelnerem i widzę, że są zadowo-
leni.  Naszą Chatę odwiedzają tłumy ludzi,
są to zarówno mieszkańcy uzdrowiska,
jak i przyjezdni goście. Mówią, że jedzenie
jest bardzo smaczne, domowe i urozmaico-
ne. Każdy wychodzi zadowolony i najedzony.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
20
Fot. archiwum Koła PSOUU w Rymanowie
ANTYDYSKRYMINACJA
Leszek Trzaska
Konsultant, trener, doradca
Wielka lekcja Jane Elliott
W
i
e
l
k
a
l
e
k
c
j
a
J
a
n
e
E
l
l
i
o
t
t
Bardzo zadowoleni są też renciści i emeryci, - Do kobiet będziemy mówili  kochanie ,  złotko ,  słonko , a jak będziemy mówili do
którzy codziennie zamawiają u nas obiady. mężczyzn? - Jane Elliott zapytała uczestników swojego warsztatu.
Co najbardziej lubi Pani w swojej pracy? -  Chłopcze - odpowiedzieli.
Pani Agnieszka, pracowniczka  Naszej -  Chłopcze , właśnie tak. Codziennie zwracamy się tak do [& ] mężczyzn, aby pokazać
Chaty odpowiedzialna za wypieki: im gdzie jest ich miejsce. Mówimy  chłopcze do dorosłych, traktując ich jakby mieli 5
 Dzięki tej pracy mogę wyjść z domu i spot- czy 10 lat. [& ] Kto z was uważa, że oni to zniosą?*
kać się z ludz
mi, mogę piec szarlotki, ser-
(*Wyróżnione kursywą wypowiedzi i dialogi Jane Elliott z uczestnikami warsztatu pocho-
niki i inne ciasta. Największą satysfakcje
dzą z filmu  Niebieskoocy , scenariusz i reżyseria Bertom Verhaag, tłumaczenie, pro-
sprawia mi to, że moje wypieki wszystkim
dukcja i dystrybucja w Polsce Stowarzyszenie Kobiet KONSOLA, DENKmal-Films 1996.)
smakują. W pracy jest miła atmosfera,
wszyscy sobie pomagamy i wspieramy Odpowiedz
brzmiała, że nie zniosą, nie wytrzymają. Elliott skomentowała to mówiąc,
wzajemnie. Cały personel dba o to, aby że wielu dorosłych ludzi przez całe swoje życie jest tak traktowanych, jak za chwilę oni
wszystko sprawnie funkcjonowało i abyśmy będą traktowali swoje koleżanki i kolegów i wytrzymują to, więc dlaczego uczestnicy kilku-
czuli się tu dobrze. godzinnego warsztatu, do których będą się tak zwracali, mają tego nie wytrzymać?
Taki jest początek filmu, który wskazuje, czego nie robić wobec osób innych niż my.
Także klienci restauracji wypowiadają Podczas jego oglądania przed oczami stanęły mi setki zdarzeń, gdy opiekunowie osób z nie-
się o przedsięwzięciu bardzo pozytywnie. pełnosprawnością intelektualną zwracają się do nich właśnie tak:  słoneczko ,  złotko .
Podkreślają przytulny wystrój lokalu, dobrą Czy to tylko zbieżność sformułowań czy coś więcej? Cytowany sposób zwracania się do dorosłych
atmosferę, miłą, uśmiechniętą i kompetent- kobiet i mężczyzn stosowany jest przez tych, którzy świadomie czy nieświadomie dyskry-
ną obsługę oraz bardzo smaczne, zróżni- minują Afroamerykanów w USA. Ale czy zwracanie się w ten sposób do osób z niepełno-
cowane i niedrogie dania. sprawnością intelektualną jest też wskazaniem im ich miejsca? A jeśli tak, to jakie jest to
Wszyscy pracownicy  Naszej Chaty  ich miejsce ? Jeśli tak zwracamy się do dzieci, o które dbamy, pielęgnujemy i obdarowujemy

bardzo rzetelnie i profesjonalnie podcho-
dzą do swojej pracy, z zaangażowaniem
wykonują powierzone im zadania, są zado-
Od Redakcji
woleni i realizują się w małej gastronomii.
Artykuł odwołuje się do bardzo znanego ćwiczenia antydyskryminacyjnego, przeprowadzonego po raz
Poprzez pracę stają się bardziej aktywni,
pierwszy w Stanach Zjednoczonych w 1968 roku i pokazanego póz
niej w filmie pt.  Niebieskoocy .
otwarci na kontakty interpersonalne, zmo-
Ćwiczenie, zorganizowane przez Jane Elliott, nauczycielkę w publicznej szkole w Riceville w stanie
tywowani do działania, chętnie pomagają
Iowa spontanicznie w dzień po zamordowaniu Martina Lutera Kinga, miało pokazać dzieciom z całkowicie
innym, są zdyscyplinowani.
białej i chrześcijańskiej społeczności, jak czują się ich koledzy i koleżanki z dyskryminowanych mniej-
Po 2 miesiącach działalności można
szości, i pomóc im zrozumieć, na czym polega i skąd bierze się dyskryminacja. Elliott zaproponowała
śmiało powiedzieć, że  Nasza Chata cieszy
swoim uczniom podział na uprzywilejowaną  brązowooką grupę z dostępem do zabawek, lepszego
się dużym powodzeniem. W kameralnym
jedzenia i większą ilością wolnego czasu oraz grupę  niebieskooką , pozbawioną tych wszystkich praw.
i przytulnie zaaranżowanym lokalu serwo- W efekcie zaledwie jednodniowego ćwiczenia uczniowie sami zaczęli odwzorowywać widziane u dorosłych
wane są specjały kuchni regionalnej. wykluczające i dyskryminacyjne zachowania wobec swoich kolegów.
Ćwiczenie stało się głośne po tym, jak zostało pokazane w popularnym programie telewizyjnym Johnny
Lokal cieszy się dużą popularnością
zarówno wśród kuracjuszy, jak i miesz- Carson Show a potem w wiadomościach telewizji ABC. Skutkiem tego rozgłosu po kilkunastu latach pracy
w szkole Jane Elliott zaczęła prowadzić warsztaty dla amerykańskich szkół i agencji rządowych. Dziś jest
kańców gminy Rymanów. Już od pierw-
legendarną edukatorką antydyskryminacyjną, której przesłanie dociera do milionów ludzi za pośrednictwem
szego dnia wszyscy zajadali się smacznymi
najpopularniejszych programów telewizyjnych, jak The Tonight Show, Phil Donahue Show czy Oprah Winfrey
daniami i pysznymi domowymi deserami.
Show.
Największym zainteresowaniem cieszyły
Zarówno oryginalne ćwiczenie Elliott, film  Niebieskoocy , jak i artykuł Leszka Trzaski mają na celu poka-
się pierogi i naleśniki serwowane w wielu
zanie mechanizmów powstawania uprzedzeń, zwłaszcza tych ukrytych i subtelnych, które najłatwiej nam
różnych odmianach, które szybko stały
przeoczyć i zignorować. Artykuł niewątpliwie budzi emocje i stawia przed nami trudne pytania, ale taki jest
się wizytówką  Naszej Chaty .
właśnie jego cel. Jane Elliott wielokrotnie podkreślała, że chodzi jej o wywołanie emocji oraz pracę nad
Nasze przedsięwzięcie spotkało się z du-
uprzedzeniami i dyskryminacją na tym poziomie, bo do przełamania uprzedzeń potrzebne jest znaczące
żym zainteresowaniem społecznym, zarów-
emocjonalnie doświadczenie.
no jako miejsce na gastronomicznej mapie
Można powiedzieć, że  w moim otoczeniu nic takiego się nie dzieje, ludzie szanują się nawzajem i trak-
miasta, jak i placówka aktywizacji zawo-
tują godnie , ale zastanówmy się, czy aby na pewno? Może nie widzimy dyskryminacji, bo jesteśmy uprzy-
dowej, w której większość prac wykonywa- wilejowaną grupą  brązowookich i to nie my padamy codziennie ofiarą uprzedzeń? Może nie doceniamy
nych jest samodzielnie przez osoby z nie- stopnia, w jakim dyskryminacja przejawia się w naszym społeczeństwie, bo to nie my cierpimy z powodu
takich zachowań?
pełnosprawnością. Bo to właśnie oni tworzą
to miejsce, dla innych - żeby mogli smacz- Ważnym wnioskiem płynącym z artykułu i cytowanego filmu jest zdanie sobie sprawy, że nie wystarczy
samemu nie dyskryminować innych, by doszło do szerszej zmiany w otaczającym nas świecie. Kiedy nie
nie i niedrogo zjeść, i dla siebie - aby aktyw-
reagujemy, bo uważamy, że dyskryminacji nie ma, to tak naprawdę wspieramy istniejące uprzedzenia,
nie wejść na rynek pracy, uwierzyć w sie-
rasizm, seksizm, homofobię czy uprzedzenia wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną.
bie i swoje możliwości. %
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
21
Fot. archiwum Koła PSOUU w Rymanowie
ANTYDYSKRYMINACJA
wszystkim, co najlepsze, to nie wydaje się to niczym niestosownym. Ale dlaczego powiedze- "[...] najczęściej uczestnikiem WTZ

nie do dorosłego człowieka  Zachowujesz się jak dziecko! jest uważane za ubliżające? I jeśli jest młoda osoba niepełnosprawna z upo-
niedopuszczalność kar cielesnych w wychowywaniu dzieci jest cały czas dyskutowana, to dla- śledzeniem umysłowym, ze znacznym stop-
czego nie postuluje się z równą zaciętością wprowadzenia kar cielesnych wobec dorosłych? niem niepełnosprawności, z wykształceniem
Odpowiedz
jest prosta i niewygodna - dzieci są spostrzegane jako gorsze1 i dlatego można na poziomie podstawowym. Powyższa cha-
je karcić fizycznie. Gdy do dorosłego człowieka zwracamy się w sposób, który stosuje się rakterystyka wskazuje, że proces skutecz-
wobec dzieci, to możliwe, że tym samym określamy go jako gorszego, mniej ludzkiego. nej rehabilitacji zawodowej tych uczestni-
Znajoma instruktorka WTZ opowiadała mi o zdarzeniu, gdy po uczestnika mieszkające- ków nie jest łatwym zadaniem i w wielu
go w Domu Pomocy Społecznej przyjechał tamtejszy kierowca, wszedł do ośrodka i zawołał: przypadkach będzie niemożliwym. [...]"2
- Adaś, chodz
! Jedziemy do domu!
Instruktorka zapytała kierowcę: Oniemiałem, bo dotychczas takie po-
- Dlaczego zwraca się pan do niego po imieniu? dejście wydawało mi się zjawiskiem margi-
- Och, proszę pani, my znamy się tyle lat& - co w domyśle miało znaczyć, że są ze sobą nalnym. Co trzeba zrobić, aby móc z sukce-
co najmniej zakolegowani. sem korzystać z oferty WTZ? Odpowiedz

- To dlaczego on też nie zwraca się do pana po imieniu? - nie otrzymała odpowiedzi na uzyskamy, czytając wnioski z badania: trze-
to pytanie, a w póz
niejszym czasie ten kierowca unikał z nią kontaktu. ba być dojrzałym, pełnosprawnym człowie-
Warto postawić sobie pytanie, jak my byśmy funkcjonowali w przyjaz
ni z kimś, kto kiem z przynajmniej średnim wykształce-
mówi do nas po imieniu, a my do niego  proszę pana ? Czy chcielibyśmy takiej przyjaz
ni? niem, a może nawet z maturą. Jeśli osoba
Czy taka relacja budowałaby naszą dorosłość, czy raczej upośledzała nas? z niepełnosprawnością nie spełnia tych
warunków, to nie znaczy, że oferta WTZ jest
Ć% Ć% Ć% Ć%
nieadekwatna dla niej, ale że to niepełno-
Jane Elliott sugeruje uczestnikom swoich zajęć, aby mieli wobec tych  słoneczek i  chłop- sprawni są niedostosowani do adreso-
ców tylko niskie oczekiwania i co jakiś czas jeszcze je obniżali. Jak to się robi? wanej do nich oferty!
Na przykład tak, że zamiast powiedzenia  zapiszcie na kartce mówi się  wez
cie do ręki
ołówek, połóżcie przed sobą na stole kartkę, przytrzymajcie ją tą ręką, którą macie wolną Po oprzytomnieniu z tego zderzenia z rze-
i ołówkiem zapiszcie na tej kartce . czywistością zacząłem szukać dla porówna-
Gdy wraz z superwizowanym zespołem WTZ uczyliśmy się wspierania rozwoju osób nia czegoś podobnego w innych grupach
z niepełnosprawnością intelektualną opracowywaliśmy program, który miał przygotować społecznych, które są marginalizowane
uczestników do samodzielnego robienia zakupów. Program ten trwał dwa miesiące. Każdy i traf chciał, że życie podsunęło mi przy-
uczestnik przez dwa miesiące uczył się robienia zakupów, gdy zauważyliśmy, że wystarczy kład. Zaproszono mnie do udziału w pra-
jeden, dwa dni zamiast sześćdziesięciu. Traktowaliśmy uczestników tak, jakby nigdy nie cach nad doskonaleniem Systemu Ewalu-
uczestniczyli w robieniu zakupów, jakby to było dla nich coś zupełnie nieznanego, a prze- acji Oświaty w dziedzinie wyrównywana
cież w większości wypadków była to nieprawda. Obniżaliśmy oczekiwania nie wiedząc o tym, szans edukacyjnych. Przygotowując się do
że to właśnie robimy. Lekcja Jane Elliott pomogła nam w tym, aby unikać tak kardynal- zadania czytałem, że zgodnie z rozpo-
nego błędu. rządzeniem MEN szkoły mają wyrównywać
- Czy niektórzy ludzie lubią być traktowani jak dzieci? - pyta Elliott uczestników swo- szanse na miarę możliwości ucznia i jeśli
ich zajęć. to czynią, to powinny być w tej dziedzinie
- Tak! - chórem odpowiadają. pozytywnie oceniane. Pracownicy wielu
- Czy musimy się nimi zaopiekować? - dalej pyta Elliott. szkół twierdzili w czasie wizyt ewaluacyj-
- Tak! nych, że wyrównują szanse, ale uczniowie
- Czy musimy zatroszczyć się, aby siedzieli w odpowiednim miejscu, żeby patrzyli w pochodzą z ubogich, patologicznych
odpowiednią stronę? rodzin, bez kapitału kulturowego, że mają
- Tak! zaległości w nauce i dlatego szkołom wyrów-
- Tak. Dlaczego musimy to robić? - pyta dalej Elliott i sama daje odpowiedz
- Bo więk- nywanie szans nie udaje się zbyt dobrze.
szość z nich to głupki. I szkoły te - mimo, że nie wyrównują szans
- otrzymywały najwyższą ocenę w tej kate-
Nie raz słyszałem, jak rodzice osób z niepełnosprawnością intelektualną komentują ich gorii. Odwracając opisaną charakterystykę,
kondycję umysłową słowami: Bystry nie jest, ale swój rozum ma. To daleko inna kate- sprawdz
my w takim razie, komu takie
goria niż  głupek i ma zupełnie inne konsekwencje. Za  głupka trzeba wszystko zrobić szkoły mogą wyrównać szanse edukacyjne:
i całkowicie kierować jego życiem - ma być traktowany jak dziecko. Ale wobec posiadające- dzieciom z rodzin zdrowych, dobrze sytuowa-
go swój rozum pojawia się szacunek. Od wielu rodziców osób z niepełnosprawnością inte- nych, o dużym kapitale kulturowym, które
lektualną można uczyć się sposobów osiągania konstruktywnych postaw wobec ich dzieci. nie mają problemów ani zaległości w nauce.
Przecież takim dzieciom nie trzeba wyrówny-
Ć% Ć% Ć% Ć%
wać szans, jak i nie trzeba w WTZ rehabili-
Analizowałem dokumenty związane z rehabilitacją osób z niepełnosprawnością intelek- tować społecznie i zawodowo ludzi pełno-
tualną i natknąłem się na badania realizowane na zlecenie PFRON. Między innymi prze- sprawnych i wykształconych. W takim dys-
czytałem tam takie stwierdzenie: kryminującym środowisku wszystko, co
dzieje się złego w życiu ludzi marginalizo-
wanych tłumaczy się ich złą kondycją, a nie
1 zobacz: Małgorzata Jacyno, Alina Szulżycka  Dzieciństwo. Doświadczenie bez świata , Oficyna Naukowa, Warszawa 1999.
brakiem kompetencji i błędami tych, którzy
2 Raport z badania zrealizowanego przez Centrum Badań Marketingowych INDICATOR dla PFRON, Warszawa, maj 2009;
mają się zajmować ich rozwojem.
dostępny na stronie internetowej PFRON[https://www.pfron.org.pl/ftp/dokumenty/Badania_i_analizy/Raport_z_badania_-
_Analiza_dzialalnosci_wtz_w_2008_roku.pdf] str. 5. [dostęp: 31 lipca 2014 r.].
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
22
ANTYDYSKRYMINACJA
Jeśli jest tak z
le, jak wynika z cytowa- - Życia społecznego - uczestnik uzupełnił odpowiedz
.
nych powyżej badań, to dlaczego w ośrod- - Dokładnie. My, ludzie mający władzę w społeczeństwie wiemy, jak radzić sobie z innymi
kach, który nie mogą skutecznie rehabili- - obniżając oczekiwania i zmuszając ich, aby się do nich dostosowali.
tować młodych niepełnosprawnych bez Kończąc rozmowę z tym uczestnikiem skierowała pytanie do wszystkich obecnych na
wykształcenia, u wielu z nich na twarzach zajęciach:
goszczą uśmiechy? Może jest im miło, - Czy czegoś go nauczyłam?
może czują się szczęśliwi? Warto jednak - Tak - odpowiedziała jedna z osób.
pamiętać, że ludzie często robią dobrą - Czy była to wartościowa lekcja?
minę do złej gry3, że dzieci Afroameryka- - Tak, bardzo - padła odpowiedz
.
nów uczone są uśmiechania się do tych - Nie. To nie była wartościowa lekcja! - prawie wykrzyczała Elliott - Pokazałam mu, jak
wszystkich, którzy ich dyskryminują. Czy się poddać tyranii. Obudz
cie się, to nie jest wartościowa lekcja. To podła lekcja i musicie
tylko one są uczone, aby robić dobrą zdać sobie z tego sprawę. [& ] Poddajecie się tyranii, aby uznano was za normalnych.
minę do złej gry? [& ] Nie nauczyłam go niczego pożytecznego, nauczyłam go tylko, jak poddać się opresji.
Czy człowiek, który długo szukał pracy
i wreszcie dostał ją u kogoś, kto mówi do Trudno nie zgodzić się z twierdzeniem, że nasza kultura zawiera w sobie dyskryminację
niego  dzień dobry chłopcze będzie mu ludzi  innych , że od dzieciństwa mamy niezły uniwersytet upośledzania tych  innych ,
odpowiadał  dzień dobry panu z pochmur- że nawet możemy nie wiedzieć, jak bardzo jesteśmy kompetentni w upadlaniu drugiego
ną miną, czy raczej z uśmiechem? A jeśli człowieka. Jane Elliott prowadziła swój warsztat także w Wielkiej Brytanii, ale tam jej
ten dorosły uśmiechający się  chłopiec zajęcia zakończyły się fiaskiem - część osób, które uczestnicząc w szkoleniu miały
przepracuje w tej firmie rok, to czy będzie współpracować z Elliott, wyłamało się z umowy z nią i storpedowało szkolenie. Komentu-
mniej czy bardziej dojrzały, mniej czy bar- jący to wydarzenie zewnętrzni specjaliści stwierdzili zgodnie, że uczestniczący w zajęciach
dziej autonomiczny, mniej czy bardziej Anglicy dlatego storpedowali je, ponieważ nie chcieli dopuścić do świadomości faktu, że
pewny siebie? I zauważmy, że mówimy także w Wielkiej Brytanii - kraju dumnym ze swej kultury, humanizmu - dyskryminuje
w tym przypadku o jednym(!) zachowaniu się ludzi. A
atwo mówi się, że co złego, to nie my, ale gdy zwracałem kiedyś uwagę na
dyskryminacyjnym, a nie o całym arsenale konieczność wpisania w rozporządzenie MEN o wyrównywaniu szans zdania obligującego
codziennie doświadczanych zachowań ze szkoły do uczestnictwa ich nauczycieli w szkoleniach antydyskryminacyjnych, to urzędnik
strony środowiska, którego nie możemy MEN odpowiedział, że nie ma takiej potrzeby, bo w polskich szkołach nie ma dyskrymi-
opuścić. nacji. Czy żyjąc w miejscu, w którym nie chce się nawet mówić - a pewnie i myśleć - o dys-
kryminacji, mamy szansę unikać upośledzających zachowań i faktycznie wspierać roz-
wój osób z niepełnosprawnością intelektualną? Odpowiedz
jest pozytywna, bo można,
Ć% Ć% Ć% Ć%
ale trzeba samemu dystansować się do tych naszych upośledzających tendencji4.
Film dokumentujący zajęcia warszta- Bez względu na to, czy tylko mieszkamy w pobliżu WTZ, czy jesteśmy instruktorem tam
towe, które prowadziła Jane Elliott w Sta- pracującym, czy rodzicem osoby niepełnosprawnej, trzeba cały czas mieć baczenie na
nach Zjednoczonych dosłownie wcisnął własne tendencje dyskryminacyjne, aby nami nie zawładnęły. Lekcja Jane Elliott jest w tym
mnie w fotel, choć nie był to film akcji, pomocna, o czym przekonałem się już wielokrotnie w czasie konsultacji i superwizji.
horror czy film wojenny. Wywarł na mnie
tak mocne wrażenie, bo z każdą sceną Żeby upośledzać  innych ma wystarczać już tylko to, że stosujemy kategoryzowanie
widziałem zbieżność praktyk dyskrymi- ludzi na mniej i bardziej ludzkich5. Już samo to ma uruchamiać dyskryminujące zachowa-
nujących Afroamerykanów z tym, jak nia wykonywane codziennie po wielokroć  w białych rękawiczkach . Na przykład wypo-
utrudnia się życie i rozwój osobom z nie- wiedzi, które często daje się słyszeć - Zachowuj się jak człowiek! - mogą być wyrazem
pełnosprawnością intelektualną. W jednej takiej kategoryzacji. Po ściągnięciu  białych rękawiczek mogłoby to brzmieć tak: Jeśli
ze scen Jane Elliott pokazywała zdjęcia nie zachowujesz się jak człowiek, to nie jesteś człowiekiem, więc wszystko mi wolno
dzieci, które zostały poddane działaniu wobec ciebie, głupku.
sytuacji dyskryminującej - były to w pełni
sprawne dzieci, które wyglądały jak upośle-
Ć% Ć% Ć% Ć%
dzone umysłowo, chociaż ta trudna dla
nich sytuacja trwała tylko kilka godzin, a nie Zarowno lekcja Jane Elliott, jak i lektura dzieła pt.  Piętno Ervinga Goffmana, czy
kilkadziesiąt godzin każdego tygodnia. Elżbiety Zakrzewskiej - Manterys  Upośledzeni umysłowo. Poza granicami człowieczeń-
stwa mogą niepokoić i przerażać, bo dostarczają wiedzy nie o tym, co w nas piękne i dobre,
- Jeśli macie zamiar przetrwać ten warsz- ale wiedzy o naszej ciemnej stronie wobec  innych .
tat, musicie dostosować się do moich ocze-
kiwań - powiedziała Elliott strofując - Mogę wami dowolnie manipulować i nie dać żadnej szansy na zwycięstwo. Wy też
uczestnika zajęć. I dodała - Jeśli tego nie wiecie, jak to robić. Tak działa nasze społeczeństwo - powiedziała Elliott do zawstydzo-
zrobicie, nazwiemy was skończonymi głup- nych i wzruszonych uczestników warsztatu po kolejnej manipulacji skutecznie pogrążającej
kami i tak was przećwiczymy, że w końcu ich w upośledzającej opresji. %
zaczniecie je spełniać.
Po chwili zapytała tego samego uczestnika:
3 Już na początku warsztatu prowadzonego przez Elliott bardzo wiele  uśmiechów pojawiało się u tych osób, które znalazły się
- Skąd wiem jak to się robi?
w grupie poddanej dyskryminacji - nie mogło być im wtedy miło.
- Z obserwacji - odpowiedział uczestnik.
4 zobacz: R. Sennett  Szacunek w świecie nierówności , przekład: Jan Dzierzgowski, Warszawskie Wydawnictwo Literackie
- Czego? - zaczepnie odpowiedziała pyta- MUZA SA, Warszawa 2012.
niem Elliott.
5 zobacz: E Goffman  Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości , GWP Gdańsk 2007.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH
23
TWÓRCZOŚĆ
Ewa Cyngiel
Koordynator projektu, Kierownik WTZ Koła PSOUU w Koszalinie
W morzu aktywności morze nadziei
W
m
o
r
z
u
a
k
t
y
w
n
o
ś
c
i
m
o
r
z
e
n
a
d
z
i
e
i
W dniach 10-12 września 2014 w A
azach odbyły się XII Ogólnopolskie Integracyjne Zdobywcą pucharu dla autora najlep-
Warsztaty Artystyczne pod hasłem  W morzu aktywności morze nadziei . Warsztaty arty- szej pracy powstałej podczas Warsztatów,
styczne organizowane cyklicznie przez koszalińskie Koło Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz który ufundowała Małżonka Prezydenta
Osób Niepełnosprawnych stanowiły niezwykłe wydarzenie, na stałe osadzone już w krajo- RP Pani Anna Komorowska został Artur
brazie kulturalnym Koszalina. Chmiała z Domu Pomocy Społecznej w No-
Zakończone przed kilkoma dniami spotkanie obfitowało w różnorodne zdarzenia wych Bielicach.
integrujące w twórczym dziele profesjonalnych i nieprofesjonalnych artystów. Było także Ufundowane przez Starostę Powiatu
okazją do prezentacji osiągnięć i dokonań artystycznych oraz do wspólnej pracy warsztato- Koszalińskiego pana Romana Szewczyka
wej, której efekty prezentowane są podczas wystawy stanowiącej kulminację tego wydarzenia. nagrody za najlepsze prace malarskie wyko-
nane techniką olejną otrzymali Piotr Maj-
Na imprezę, odbywającą się pod honorowym patronatem Małżonki Prezydenta RP Anny chrzak z WTZ nr 1 w Koszalinie, Sylwester
Komorowskiej, przyjechało ponad 300 osób z niepełnosprawnością dla których sztuka Pac z DPS w Nowych Bielicach oraz Agniesz-
pełni ważną rolę w życiu. Byli to podopieczni Warsztatów Terapii Zajęciowej, Domów ka Stelmach z WTZ w Dębicy. Puchary
Pomocy Społecznej, Środowiskowych Domów Samopomocy, Ośrodków Rehabilitacyjno- w kategorii  Mały artysta ufundowane przez
Edukacyjno-Wychowawczych, Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych, członko- Wójta Gminy Mielno panią Olgę Roszak
wie stowarzyszeń oraz uznani artyści i specjaliści z zakresu arteterapii. W tegorocznych -Pezała zdobyli Wojciech Bomba, Kata-
warsztatach wzięło udział ponad 30 różnych placówek, między innymi z Ogrodniczek, rzyna Guzowska i Patryk Dróżdż z OREW
Grudziądza, Giżycka, Brus, Miszewa, Mirosławia, Wronek, Dębicy, Nowej Woli, Elbląga, w Koszalinie. Nagrody w kategorii tema-
Kołobrzegu, Polic, Gdańska, Płocka, Koszalina, Nowych Bielic, Sianowa, Żydowa i Warnina. tycznych prac przywiezionych  W morzu
Uczestnicy warsztatów otrzymali w tym roku wyjątkowo szeroki wachlarz możliwości wyobraz
ni , które ufundował Wójt Gminy
wyrażania swych emocji przez sztukę. Mieli możliwość wzięcia aktywnego udziału w warsz- Świeszyno pan Ryszard Osiowy zdobyły
tatach malarskich (w tym także techniką olejną) fotograficznych, tanecznych, teatral- zespoły z WTZ w Mirosławiu, WTZ w Nowej
nych, muzycznych, dziennikarskich, radiowych, marynistycznych, edukacyjnych z zakre- Woli oraz WTZ w Policach. Puchary za naj-
su fizyki i chemii, relaksacyjnych, warsztatach wizerunku i wizażu, tworzenia ozdób z kamie- lepsze zdjęcia powstałe podczas warsztatów
nia oraz innych twórczych za-jęciach specjalnie dostosowanych do potrzeb i możliwości fotograficznych ufundował Wójt Gminy
osób z niepełnosprawnościami. Manowo pan Roman Kłosowski. Powędro-
Z racji lokalizacji imprezy podczas warsztatów organizatorzy starali się przybliżyć wały one do Anny Madury z WTZ w Bobro-
gościom tematykę morską, przy ognisku zagościły szanty a podczas warsztatów maryni- wej Woli, Anny Szotko z WTZ w Ogrod-
stycznych można było nauczyć się wiązania specjalistycznych węzłów. niczkach oraz Janusza Nogacza z WTZ we
Wronkach.
Znaczącym punktem programu Warsztatów była konferencja pod hasłem  Aktywni Gratulujemy serdecznie wszystkim arty-
w życiu, aktywni w pracy , której celem było promowanie dobrych praktyk Koła PSOUU stom, bardzo dziękujemy licznej publicz-
w Koszalinie w zakresie zatrudniania osób z niepełnosprawnością intelektualną na ności i zapraszamy ponownie za rok! %
otwartym rynku pracy.
Elementem Warsztatów który wzbudził ogromne zainteresowanie było 5 interaktywnych
namiotów tematycznych, w których niepełnosprawni uczestnicy warsztatów mieli możli-
wość zaprezentowania swoich szczególnych osiągnięć i sukcesów a także podzielenia się
swoją wiedzą i umiejętnościami z innymi. Podczas spotkania nie zabrakło także warszta-
tów edukacyjnych, których celem było pokazanie zjawisk chemicznych, fizycznych i mete-
orologicznych na podstawie efektownych doświadczeń.
Najważniejszym jednak przesłaniem, jakie przyświecało Warsztatom była komunikacja
współistnienia osób sprawnych i niepełnosprawnych, których łączy podobna wrażliwość
na piękno i postrzeganie rzeczywistości poprzez sztukę. Warsztaty dały wszystkim szansę
wszechstronnego rozwoju. Dla osób niepełnosprawnych to krok w kierunku normalniej-
szego życia i bycia równym w społeczeństwie. Dla profesjonalnych artystów i wolontariu-
szy była to ważna nauka tolerancji i szacunku dla godności każdego człowieka. To wspólne
doświadczenie dało wszystkim uczestnikom szansę przeżycia czegoś nowego oraz poczucia
akceptacji i przynależności do społeczeństwa.
Wszystkie działania zaproponowane uczestnikom Warsztatów miały na celu udowodnie-
nie, że to właśnie na polu wypowiedzi artystycznej osoby niepełnosprawne mają szansę
wykazać swoją sprawność i pełną równoprawność. Sztuka jest często dla nich jedyną
szansą prawdziwego wyrażenia siebie i odnalezienia własnego miejsca w społeczności.
W czasie trwania imprezy powstało wiele ciekawych prac, a sam proces tworzenia
uwolnił wiele radości i przyniósł ogrom satysfakcji uczestnikom. Wielu odkryło w sobie
twórczy potencjał i nowe, drzemiące dotąd talenty.
SPOA
ECZEC
STWO dla WSZYSTKICH nr 3 (51) WRZESIEC
2014
24
TWÓRCZOŚĆ
Koło Polskiego Stowarzyszenia
na Rzecz Osób z Upośledzeniem
Umysłowym w Koszalinie zorganizowało
we wrześniu tego roku integracyjne
warsztaty artystyczne.
Warsztaty odbyły się w miejscowości
A
azy nad morzem i były zorganizowane
pod patronatem pani Anny Komorowskiej,
żony polskiego prezydenta.
Takie warsztaty artystyczne są Oficjalne otwarcie Warsztatów przez senatora Piotra Zientarskiego
organizowane co roku już od 12 lat
i przyjeżdża na nie wielu artystów
z całej Polski.
W warsztatach biorą udział artyści
z niepełnosprawnością i pełnosprawni.
Razem tworzą sztukę i dzielą się
doświadczeniami.
Warsztaty gromadzą artystów
zajmujących się wieloma różnymi
dziedzinami sztuki - są rysownicy,
Warsztaty malarstwa olejnego
malarze, fotograficy, tancerze, muzycy,
aktorzy, a nawet osoby, które robią
biżuterię i ozdoby.
Poza tworzeniem dzieł sztuki, uczestnicy
mogą wziąć udział w różnych ciekawych
zajęciach i nauczyć się czegoś nowego,
na przykład dziennikarstwa albo robienia
makijażu.
Wieczorami urządzano ogniska i śpiewano
marynarskie piosenki.
Na koniec warsztatów wszyscy artyści
pokazywali swoje prace na wielkiej
wystawie, a najlepsze prace zostały
nagrodzone pucharami.
Kilka dni spędzonych nad Bałtykiem
było wspaniałą okazją do poznania
nowych ludzi i zaprzyjaz
nienia się z nimi.
Gratulujemy wszystkim artystom, którzy
brali udział w warsztatach i zapraszamy
Was ponownie za rok!
Prezentacja prac wykonanych przez osóby niepełnosprawne
Fot. archiwum Koła PSOUU w Koszalinie
 Mamy prawo do ...

M
a
m
y
p
r
a
w
o
d
o
.
.
.

 kampania społeczna o prawach osób
z niepełnosprawnością w Wyszkowie
Kampania społeczna zrealizowana na 20-lecie Koła PSOUU
w Wyszkowie pod patronatem tygodnika  Nowy Wyszko-
wiak i przy finansowym wsparciu Burmistrza Wyszkowa
Grzegorza Nowosielskiego. Kampanii towarzyszyły artykuły
prasowe o osobach z niepełnosprawnością, szkolenia
informacyjno-integracyjne dla uczniów wyszkowskich
szkół ponadgimnazjalnych, dni otwarte w OREW i WTZ
wyszkowskiego Koła PSOUU oraz projekcja filmu  Chce
się żyć .