Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jako powieść polityczna











Środa, 26 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marzena, Maria, Klaudiusz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Współczesność >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Przedwiośnie Stefana
Żeromskiego jako powieść polityczna










kategoria:   J.polski
zakres:   Współczesność
dodano:   2000-03-04




Świezo odzyskana w
1918 r niepodległość postawiła przed literaturą polską nowe zadania.
Młodzi poeci krzyczeli: „ Ojczyna moja wolna, wolna... I Więc
zrzucam z ramion płaszcz Konrada (Słonimski). pragnęli wiosną
widzieć wiosnę, nie Pol-skę (Lechoń). Wszyscy cieszyli się z
odzyskanego „ śmietnika (J. Kaden-Bandrow-ski), marzyli o
normalności. W prozie początkowo. co oczywiste. dominuje tematy-ka
wojenna, by po kilku latach zmienić się w konfrontowanie sytuacji
świeżo odzy-skanego państwa z marzeniami pokoleń walczących o
wolność. Stefan Żeromski był tym pisarzem. który całą swoją
dotychczasową twórczością zyskał sobie prawo do pytania o kształt
nowej Polski. do upominania się o sprawie-dliwość społeczną w
niepodległej ojczyźnie. Do wielowiekowej tradycji polskiej
literatury politycznej sięgają też: Andrzej Strug. Zofia Nałkowska,
Juliusz Kaden- -Bandrowski. Najwybitniejszym jednak dziełem tego
rodzaju jest Przedwiośnie. Ste-fan Żeromski z właściwą sobie pasją.
ukazuje bolesną dysproporcję między marze-niami romantyków.
inspirowanych narodowym mesjanizmem, oraz pozytywistów o społecznej
utopii i rzeczywistością pełną społecznych krzywd i politycznych
walk. W powieści dysproporcja ta przybrała symboliczny kształt
różnicy między wizją szklanych domów a odrapanymi ruderami
przygranicznego miasteczka. Wychowa-ny na spuściźnie romantyków i
pozytywistów Seweryn Baryka, żołnierz legionów, opowiada synowi o
Polsce szklanych domów, tanich, czystych, dostępnych dla każ-dego.
Polska z jego opowiadań jest krajem ludzi wolnych, równych,
szczęśliwych. Nie ma w nim rażącej nierówności społecznej, nie ma
nędzy, ciemnoty, brudu, cho-rób, z którymi toczyli beznadziejną
walkę Siłaczka, doktor Judym i inni inteligenci z wcześniejszych
utworów Żeromskiego. Mit szklanych domów stał się więc sym-bolem
marzeń ludzi ginących za Polskę, marzeń o bezgrzesznej,
sprawiedliwej, szczę-śliwej ojczyźnie. Tym większe, boleśniejsze
było rozczarowanie rzeczywistością: .. Gdzie sq te twoje szklane
domy?” — z pytaniem tym zwraca się w myślach do nieżyjącego już ojca
Cezary Baryka, gdy staje na polskiej granicy i widzi pełne błota i
walących się chałup przygraniczne miasteczko. Powtai~zał je często,
gdy obserwo-wał nędzę chłopów z Chłodka, dzieci zmiatające pył
węglowy z ulicy, by ogrzać się w zimie, wychudzonych nędzarzy
pracujących nad siły na ulicach Warszawy. Tak jak wcześniej dr Judym
z Łudzi bezdomnych, tak i Cezary Baryka z Przedwiośnia jest
człowiekiem głęboko wrażliwym na krzywdę ludzką, nie urnie przejść
obojętnie obok przerażającej nędzy komorników, którzy chorych
starców wynoszą na mroz, by szybciej zmarli i nie odbierali chleba
żywym, jeszcze zdolnym do pracy; obok dzieci tak chudych, że twarze
ich przypominają ptasie czaszki, ręce wyglądają jak ptasie
piszczele, a nogi jak pogrzebacze. Obserwacje Cezarego Baryki są
skontra-stowane. Widzi nędzę, ale i przepych, bogactwo, dostrzega
niesprawiedliwosc i nie-równość. Gdy opisuje biednego wiejskiego
Żyda, który kradnie buty w jednej wsi i sprzedaje je w innej, by
kupić kilka kartofli dla gromadki swych wiecznie głod-nych dzieci,
wspomina równocześnie o eleganckiej damie, która w tym samym
cza-sie, popijając koniak, leci samolotem do Paryża po nowe kreacje.
Obserwując bez-brzeżną nędzę komorników, zauważa też pasożytnicze
życie ziemiańskiej rodziny Wielosławskich z Nawłoci. Tryb życia
w Nawłoci, z jego stałym rytmem od śniadania do obiadu i kolacji,
przypomina do złudzenia szlachecką Arkadię w Soplicowie. Tu także
celebruje się posiłki, a czas między nimi wypełniają przejażdżki,
spacery, spotkania towarzyskie. Jedzenie to cały rytuał i, jak się
wydaje, główny cel życia. Zeromski posłużył się celowo wyraźnymi
aluzjami do Pana Tadeus:a, by podkreślić, że w życiu ziemiań-stwa
przez przeszło sto lat niewiele się zmieniło, przestało ono
natomiast odgrywać swą tradycyjną rolę kulturotwórczą i
narodowo-patriotyczną. Te sekwencje powie-ści zawierają w podtekście
ostrzeżenie, że taki stan rzeczy musi się zmienić, że zmiany są
konieczne i nieuniknione. „Bolszewik” Cezary, patrząc na
ugrzecznioną słuzbę zastanawia się, kiedy poderżną swym panom gardła
dla zdobycia srebrnej cukierni-cy. On przeżył rewolucję w Rosji i
wie, że wobec ogromu nędzy i nierówności spo-łecznej jest ona
realnym zagrożeniem, a więc koniecznie trzeba przyspieszyć refor-my,
by zapobiec nieszczęściu wojny domowej. Tak więc wnikliwe
obserwacje bohatera mają na celu uzmysłowienie czytelni-kom
zasadniczego problemu powieści: jest źle, samo odzyskanie
niepodległości nie rozwiązało bolesnych kwestii społecznych, kraj
trzeba reformować, by uniknąć bol-szewickiego. rewolucyjnego
niebezpieczeństwa. Powieść napisana u progu niepod-leglości, jeszcze
w czasie „przedwiośnia” wolności stawia dramatyczne pytania: Co
dalej? Jaką drogą należy zmierzać, by nie zmarnować szansy? Co
robić, by urzeczy-wistnić marzenia? To oczywiste, że mit
szklanych domów pozostanie utopią, ale można zbliżać się do ideału.
Stefan Żeromski w sposób niezwykle konkretny, plastyczny prezentuje
w utworze dwa sposoby zmian. Tak skonstruował swego bohatera, że
patrzy on na polską rzeczywistość z dystansu, jest człowiekiem z
zewnątrz, a więc widzi szerzej, a jednocześnie jest bardzo
zaangażowany emocjonalnie. Baryka jest postacią roz-dartą
wewnętrznie, poszukującą, choć doświadczoną przez życie. Poznajemy
cały proces dojrzewania osobowości Cezarego, krystalizowania się
jego życiowej posta-wy. We wczesnej młodości zachłysnął się
zachwytem dla siły rewolucji proletariac-kiej, potem poznał jej zło
i okrucieństwo. Chciałby Polakom oszczędzić tych prze-żyć. Kocha ten
kraj. jest z nim związany emocjonalnie, bo widział jak tęskniła za
nim matka, jak z imieniem Polski na ustach umierał ojciec. On sam,
gdy Polsce zagrażało śmiertelne niebezpieczeństwo‚ poszedł jej
bronić. Miłość do Polski i pra-gnienie, by nie doświadczyła wojny
domowej, zmaga się w nim z buntem przeciw niesprawiedliwości, nędzy,
krzywdzie. Szuka wyjścia z dramatycznej sytuacji w roz- mowach z
Szymonem Gajowcem i kolegą, studentem prawa.Antonim Lulkiem. Lulek
jest komunistą. internacjonalistą, zwolennikiem sojuszu robotników
świata przeciw uciskowi, w rzeczN”wistości przeciwnikiem państwa
polskiego. W wojnie 1920 r. opowiedział się po stronie bolszewików.
Cezary poszedł z nim na zebranie komuni-stów. Z bólem w sercu
słuchał oskarżeń pod adresem państwa polskiego, w którym bije się i
torturuje przeciwników politycznych, gnębi się mniejszości narodowe,
w którym klasa robotnicza .„przeżarta jest nędzą i chorobami”. On
sam przecież to widział! Nie mógł się jednak zgodzić z
komunistami, którzy chcieli, by w Polsce zapano-wała dyktatura
proletariatu. Nie mógł pojąć, jak niewykształceni i wynędzniali
ro-botnicy mieliby sprawować władzę. W swym wystąpieniu zasugerował,
że klasie robotniczej potrzebny jest uzdrowiciel, lekarz i że
mogłoby nim być młode państwo polskie. Przemówienie Baryki wywołało
burzę na zebraniu i świadczyło o burzy w sercu bohatera. Pełen
rozterek poszedł do Gajowca. by rzucić mu w twarz pytania: Czemu
tu tyle nędzy? Czemu nie przeprowadza się reformy rolnej i czemu
pozwała się na panoszenie magnaterii•”~ Szymon Gajowiec, urzędnik
Ministerstwa Skarbu, jest gorącym patriotą, pragnącym silnej,
suwerennej Polski. Reprezentuje opcję rzą-dową. Jego postulaty to:
powolne reformy, pozytywistyczne budowanie podwalin pod młode
państwo. Cezary nie może się zgodzić z powolnością tych reform, z
ich połowicznością. Krzyczy: .. macie wt” odwagę Lenina?” może
omylną jako rachuba, ale będącą próbą zmiany starego porządku.
Baryka chciałby. aby nie doszło do rewolucji, boi się jej. ale
rozumie. że konieczne są szybkiej gruntowne zmiany. Wciąż szuka i
nie znajduje sposobu realizacji tych zamierzeń. Żeromski także
pozostawia pytania o przyszły kształt ustrojowy Polski bez
odpowiedzi. nie opowiada się ani za jedną, ani za drugą propozycją.
Zakończenie powieści może sugerować, że Baryka połą-czył się z
robotnikami idącymi na Belweder. ale pamiętajmy, że wciąż miał
wątpli-wosci. a także, że był bardzo wzburzony po rozmowie z Laurą.
Idzie wreszcie wyra-znie ź boku. nie razem z pochodem. On dalej nie
wie, co robić. Żeromski nie daje w swej powieści recept, pisarz.
obywatel zarysowuje problemy, pyta, szuka. Takim niezdecydowanym
zakończeniem podkreśla dramatyzm powieści. Jest to powieść
polityczna, nie dydaktyczna. Podobną rolę miała spełnić po drugiej
wojnie świato-wej powieść JerzegoAndrzejewskiegOPOPiół i diament. w
której autor również stawia pytania o kształt Polski wyłaniającej
się z zawieruchy wojennej. Porównanie tych dwóch utworów przemawia
na korzyść Zeromskiego, który untkajednostronnosci, szuka rozwiązań.
a nie opowiada się za jednym z nich. Taka otwarta kompozycja
powieści czyni ją bardziej uniwersalną, bo czyż i dziś nie stawiamy
sobie pytań, co robić dalej z dopiero co odzyskaną wolnością? Jak
postępować, by jej nie zmarno-wać? Czyż nie najlepiej połączyć siły
i iść różnymi drogami, do jednego celu?







Autor: Michał

Ocena : 0.0 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000