Ruch i wysiłek fizyczny prowadzą do wielokierunkowych zmian w organizmie
człowieka. Mogą to być zarówno zmiany korzystne jak i niekorzystne, w
zależności od tego, czy rodzaj i natężenie ruchu dopasowane są do wieku i
możliwości osoby ćwiczącej. Jednakże odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny
pozytywnie wpływa na prawidłowe funkcjonowanie nie tylko poszczególnych
narządów ale także całych układów np.: ruchu, nerwowego, oddechowego,
trawiennego, krążenia.
Układ kostny.
Układ kostny stanowi funkcję podporową i ochronną organizmu. Pełni rolę
biernego narządu ruchu, niemniej jednak podczas systematycznie
uprawianych ćwiczeń fizycznych, w tkance kostnej zachodzą istotne zmiany.
Kość jest żywą tkanką, która podlega stałej przebudowie, wymianie soli
mineralnych, modelowaniu i przystosowaniu do aktualnej sytuacji
biomechanicznej, biologicznej-zależnie od potrzeb ruchowych i obciążenia
narządu ruchu. Bodz
cem do wzmacniania kości i odkładania soli mineralnych
jest przerywany ucisk mechaniczny i rozciąganie, zachodzące podczas
ruchu. Systematyczny trening przede wszystkim przyspiesza i reguluje
prawidłowy rozwój kości, szczególnie, jeśli chodzi o ich długość i grubość.
Zmiany potreningowe oddziałują również na strukturę tkanki kostnej oraz na
skład chemiczny kości.
Układ stawowy
Ćwiczenia fizyczne wywierają znaczący wpływ na kształtowanie powierzchni
stawowych. Sprawność stawu zależy od stanu chrząstki stawowej.
Powierzchnie stawowe pokrywa chrząstka szklista, która pozbawiona jest
unaczynienia i unerwienia. Odżywia się ona z jednej strony stawu z naczyń
krwionośnych podchrzęstnej warstwy kości, a z drugiej od strony stawu
płynem stawowym. Warunkiem dobrego stanu czynnościowego chrząstki
stawowej jest zmiana ciśnienia i nacisku na powierzchnie stawowe.
Unieruchomienie lub ograniczenie ruchomości stawu upośledza odżywianie
chrząstki. Prawidłowa, gruba warstwa chrząstki szklistej sprawia, że siły
nacisku na staw rozkładają się równomiernie na całą powierzchnię działając
amortyzująco na wstrząsy. Kolejną ważną rolą wpływu ćwiczeń fizycznych na
staw jest odpowiednia długość i elastyczność elementów okołostawowych
tj.torebek i więzadeł, oraz ich wytrzymałość. Pozwalają one na utrzymanie
pełnego zakresu ruchu w stawie, a w przypadku jego ograniczenia- mogą
wpłynąć na powiększenie zakresu ruchu. Ruch działa korzystnie tylko w jego
optymalnych granicach. Zarówno niedobór czy jednostronność ruchów,
przeciążenie jednorazowe lub długofalowe - mogą działać szkodliwie.
Układ mięśniowy
Tkanka mięśniowa dzięki zawartości specjalnego białka kurczliwego zwanego
aktomiozyną - charakteryzuje się kurczliwością, która jest podstawą ruchu.
Białko to posiada zdolność zamiany energii chemicznej na mechaniczną. Na
podstawie cech budowy i funkcji można rozróżnić u człowieka trzy
zasadnicze odmiany tkanki mięśniowej:
- tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną,
- tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną serca,
- tkankę mięśniową gładką.
Mięśnie szkieletowe stanowią największą masę tkankową organizmu.
Połączone z kośćcem za pomocą ścięgnistych przyczepów podczas skurczu
powodują ruch poszczególnych części ciała względem siebie, zmianę
położenia ciała, oddychanie i inne funkcje życiowe. Czynność mięśni
szkieletowych jest ściśle związana z ruchem zależnym od naszej woli. Pod
wpływem treningu zwiększa się masa mięśni. Przerost mięśni bywa
szczególnie widoczny po treningu siłowym i szybkościowym. Ćwiczenia
wywierają również korzystny wpływ na ukrwienie mięśni, przez co dostarczają
duże ilości tlenu i składników odżywczych oraz szybciej są usuwane produkty
szkodliwe co głównie ma miejsce podczas ćwiczeń dynamicznych. Ćwiczenia
ruchowe nie tylko oddziałują na siłę i wytrzymałość mięśni, ale również
rozwijają lub przywracają mięśniom zdolność reagowania na bodz
ce układu
nerwowego, a w przypadku upośledzenia - przywracają prawidłową czynność
mięśni.
Układ krążenia
Ćwiczenia fizyczne w układzie krążenia powodują korzystne zmiany tak w
stosunku do samego mięśnia sercowego, jak i sprawności krążenia
obwodowego. W tym pierwszym zakresie dochodzi przede wszystkim do
hipertrofii mięśnia sercowego, co daje większą siłę skurczu podnosząc
jednocześnie pojemność wyrzutową serca. Charakterystyczną cechą
wytrenowanego mięśnia jest większa pojemność minutowa serca, która
ułatwia lepsze zaopatrywanie pracujących tkanek w składniki odżywcze i tlen,
a także szybsze usuwanie produktów przemian tkankowych w organizmie.
Systematyczne uprawianie ćwiczeń fizycznych powoduje także dość
duże zmiany również we krwi, szczególnie w odniesieniu do jej objętości i
składu. Istotne zmiany występują również w lepkości krwi -zostaje obniżona,
co łącznie z jej rozcieńczeniem zwiększa przepływ mięśniowy i usprawnia
zaopatrzenie tlenowe tkanek w stresie wytrzymałościowym. Trening wpływa
również na zwiększenie czerwonych ciałek krwi z jednoczesnym wzrostem
zawartości hemoglobiny we krwi. Podniesienie pod wpływem ćwiczeń
poziomu hemoglobiny we krwi i mioglobiny w mięśniach znacznie zwiększa
ogólną pojemność tlenową organizmu.
Układ oddechowy
W układzie oddechowym podstawowe zmiany spowodowane ćwiczeniami
fizycznymi dotyczą mechaniki oddychania. Ruch głównie kształtuje klatkę
piersiową i usprawnia czynność mięśni oddechowych. Stosunkowo ważny dla
mechaniki oddychania jest również wpływ ćwiczeń na postawę ciała oraz
sprawność mięśni oddechowych. Ćwiczenia fizyczne powodują również
zmiany w samej tkance płucnej, gdzie przez otwarcie nieczynnych
pęcherzyków płucnych zwiększa się podstawowe parametry wentylacyjne
płuc. Kolejne zmiany potreningowe powodują pogłębienie oddychania i
zwolnienie rytmu oddechowego, co sprawia, że funkcja układu oddechowego
osoby wytrenowanej jest bardziej efektywna w porównaniu z funkcją tego
układu u osoby niewytrenowanej. Tak, więc sprawność układu oddechowego
warunkuje odpowiednie zaopatrzenie organizmu w tlen, a tym samym wpływa
na ogólną wydolność organizmu.
Układ nerwowy
Ćwiczenia ruchowe wpływają głównie na układ nerwowy angażując bodz
ce
niezbędne do prawidłowego funkcjonowania części ruchowej. Odgrywają też
zasadniczą rolę w nauczaniu czynności ruchowych, zarówno nowych jak i
utraconych. Ponadto rozwijają pamięć ruchową oraz szybkość i łatwość
oddziaływania na bodz
ce zewnętrzne. Ćwiczenia wpływają na zdolność
utrzymania równowagi ciała, a w przypadku zaburzeń - poprawiają je.
Ćwiczenia fizyczne stanowią nie tylko wspomniany bodziec dla układu
nerwowego, ale też wpływają kształtująco na reakcje tego układu.
Układ trawienny i moczowo-płciowy
Ćwiczenia fizyczne rozwijają sprawność mięśni gładkich i pośrednio wpływają
na funkcjonowanie żołądka, jelit i wątroby. W wątrobie gromadzi się zapas
glikogenu, który bierze udział w procesach metabolicznych. Dzięki
zwiększeniu aktywności odpowiednich enzymów poprawia się w wątrobie
przemiana węglowodanów, białek i tłuszczów. Powoduje to wzrost zasobów
energetycznych oraz możliwość ich wykorzystania i uzupełnienia. Ćwiczenia
zapobiegają zaparciom i zaleganiu moczu w drogach moczowych, a przez to
przeciwdziałają tworzeniu się infekcji i tworzeniu się kamieni moczowych.
Stosowane ćwiczenia przez kobiety przygotowujące się do porodu, pozwalają
na szybsze i bezpieczniejsze rozwiązanie. W połogu ćwiczenia fizyczne
zapobiegają powstawaniu zakrzepów i przyspieszają powrót macicy na swoje
miejsce, poprawiając jednocześnie sylwetkę ciała kobiety.
Ruch i ćwiczenia fizyczne oddziaływają na cały organizm a ich dobroczynny
wpływ na zdrowie i samopoczucie człowieka nie budzi już dzisiaj żadnych
wątpliwości. Całkowity bezruch wpływa na osłabienie pracy wszystkich
narządów i układów, a tym samym prowadzi do osłabienia sprawności
fizycznej, a nawet do choroby. Badania prowadzone od ponad dwudziestu
pięciu lat, dostarczają silnych dowodów na to, że regularnie uprawianie
ćwiczeń fizycznych należy do ważnych czynników poprawiających zdrowie.
Problemem pozostaje nadal znikoma popularność aktywnych form
wypoczynku. Spacer, pływanie, jazda na rowerze, gra w tenisa wciąż jeszcze
ustępują miejsca oglądaniu telewizji, czy grom komputerowym. A przecież
brak aktywności ma równie szkodliwy wpływ na zdrowie, jak palenie
papierosów czy wysoki poziom cholesterolu. Ruch działa korzystnie tylko w
jego optymalnych granicach. Zarówno niedobór czy jednostronność ruchów,
przeciążenie jednorazowe lub długofalowe - mogą działać szkodliwie.
Pozytywny wpływ aktywności fizycznej przejawia się ponadto sferze
psychologicznej - prowadzi do zmniejszenia lęku, głębokości stanów
depresyjnych, poprawy snu, subiektywnej oceny samopoczucia.