WPA
YW WYSIA
KU FIZYCZNEGO NA ZACHOWANIE
SI
CIŚNIENIA T
TNICZEGO U CHORYCH Z
PIERWOTNYM NADCIŚNIENIEM T
TNICZYM
1
Robert Irzmański, Marcin Barylki, Mariusz Piechota , Jan Kowalski,
Lucjan Pawlicki
Klinika Chorób Wewnętrznych i Rehabilitacji Kardiologicznej UM, A
ódz

1
Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii 5 USK UM, A
ódz

Wstęp
Nadciśnienie tętnicze definiujemy jako zespół objawów klinicznych
towarzyszący podwyższonemu ciśnieniu krwi - skurczowemu lub/i
rozkurczowemu - powyżej normy ustalonej dla wieku i płci. Nadciśnienie
tętnicze należy do najczęściej występujących patologii w medycynie. W
opublikowanym pod koniec 2003 roku stanowisku WHO/ISH (World Health
Organization / International Society of Hypertension) oszacowano, że
nadciśnienie stanowi przyczynę 4,5 % wszystkich chorób. Schorzenie to
stwierdza się prawie równie często u obojga płci i w większości przypadków jest
klasyfikowane jako nadciśnienie pierwotne. Wśród osób dorosłych, żyjących w
krajach wysoko uprzemysłowionych, na nadciśnienie choruje blisko 30%
populacji osób dorosłych[1].
Przyjmuje się, że nadciśnienie tętnicze stanowi przyczynę ok. 6%
wszystkich zgonów w populacji dorosłych na świecie. Ryzyko zgonu rośnie
proporcjonalnie do wzrostu ciśnienia tętniczego[2]. Z punktu widzenia
klinicznego wyróżniamy nadciśnienie tętnicze wtórne, będące objawem w
przebiegu różnych chorób, zwane też nadciśnieniem objawowym oraz
nadciśnienie tętnicze pierwotne.
Wysiłkiem fizycznym określa się skoordynowaną pracę mięśni
szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynnościowych
zmian w organizmie. Dozowany wysiłek fizyczny u chorych kardiologicznych
stanowi jeden z istotnych czynników pierwotnej i wtórnej prewencji
nadciśnienia tętniczego. Właściwe wykorzystanie treningu fizycznego wymaga
dostosowania zakresu obciążeń do poziomu wydolności i wieku chorych[3].
Udowodniono, że regularne wykonywanie wysiłków fizycznych może
powodować zwolnienie częstości pracy serca i obniżenie ciśnienia tętniczego w
spoczynku i w czasie wysiłku[4]. Korzystnie wpływa też na stężenie lipidów i
zużycie kalorii oraz przyczynia się do poprawy stanu psychicznego.
Uwzględniając oddziaływanie różnych form wysiłków fizycznych na
organizm możemy wyróżnić metody treningu: wytrzymałościowego, siłowego,
ogólnorozwojowego. W rehabilitacji chorych ze schorzeniami układu sercowo-
1
naczyniowego najczęściej stosujemy trening wytrzymałościowy. Wynikiem
treningu jest: zmniejszenie zapotrzebowania na tlen przez mięsień serca, odnowa
śródbłonka naczyniowego, wzrost syntezy tlenku azotu (EDRF) i zmniejszenie
oporu obwodowego, zwiększenie ukrwienia mięśnia serca i rozwój krążenia
obocznego wzrost układowej różnicy tętniczo-żylnej i wysycenia krwi tlenem,
wzrost objętości wyrzutowej przy zachowanej pojemności minutowej serca
podczas wysiłku fizycznego skutkującym zwolnieniem czynności serca i
wydłużeniem okresu rozkurczu komór (czasu napełniania) z następowym
zwiększeniem pojemności końcowo-rozkurczowej.
Wydolność fizyczna może wzrastać pod wpływem rehabilitacji fizycznej u
chorych z niewydolnością serca nawet o 20-30% wartości początkowej.
Większy wzrost obserwuje się u pacjentów z niskim wyjściowym poziomem
wydolności fizycznej. Oprócz usprawnienia hemodynamiki układu sercowo-
naczyniowego należy również wymienić korzyści humoralne, do których zalicza
się zwiększone wydzielanie neuroprzekaz
ników np. beta-endorfin w OUN.
Trening fizyczny reguluje reakcje neurohormonalne istotnie ograniczając np.
aktywność układu adrenergicznego, co korzystnie modyfikuje zapotrzebowanie
tlenowe organizmu. Jednocześnie mniejsze nagromadzenie kwaśnych
metabolitów w mięśniach szkieletowych, zmniejsza przyspieszenie akcji serca i
w rezultacie reakcję presyjną w układzie naczyniowym[5].
Celem pracy było zbadanie jaki wpływ wywiera programowany wysiłek
fizyczny na ciśnienie tętnicze w grupie chorych z pierwotnym nadciśnieniem
tętniczym.
Materiał i metody
Do badań zakwalifikowano 82 chorych, w wieku od 35 do 64 lat, leczonych z
powodu pierwotnego nadciśnienia tętniczego. W grupie pierwszej, znalazło się
49 chorych, leczonych wyłącznie farmakologicznie (A). W grupie drugiej, w
której oprócz farmakoterapii wdrożono trening na cykloergometrze, znalazło się
33 chorych (B). Wyniki badań poddano analizie statystycznej testem różnic t-
Studenta dla zmiennych niezależnych. Różnice uznawano za istotne
statystycznie przy p < 0,05.
Protokół badania został zatwierdzony przez Komisję Bioetyki Uniwersytetu
Medycznego w A
odzi. (Opinia w Sprawie Protokołu Badawczego numer
RNN/216/05/KB z dnia 14.06.2005r.)
2
grupa A
grupa B
40,2%
59,8%
Rys.1 Procentowy udział chorych w badanych grupach
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego
chorych w badanych grupach kwalifikowano jako[6]:
- nadciśnienie stopień 1 - łagodne
- nadciśnienie stopień 2 - umiarkowane
- nadciśnienie stopień 3  wysokie
50
40
30
20
10
0
wysokie umiarkowane łagodne
Rys.2 Podział chorych w badanych grupach wg. stopnia nadciśnienia tętniczego
Zarówno w grupie porównawczej(A), jak i w grupie badanej(B), stosowano
leczenie farmakologiczne wg schematu[7]:
� - nadciśnienie łagodne  ACEI
� - nadciśnienie umiarkowane  ACEI + lek moczopędny
3
Liczba osób
� - nadciśnienie wysokie  ACEI + lek moczopędny + beta bloker i/lub
bloker kanału wapniowego
Do grupy badanej B, włączono chorych, którzy zostali zakwalifikowani do
programowanego treningu fizycznego.
Trening odbywał się trzy razy w tygodniu na ergometrze rowerowym - typ
Ergometrics 900 Reha, z możliwością monitorowania zapisu EKG, archiwizacji
danych i elektronicznego sterowaniem obciążeniem treningowym oraz
możliwością monitorowania ciśnienia tętniczego w trakcie treningu. Każdy
trening składał się z fazy rozgrzewki, fazy treningowej i z fazy odpoczynku. W
ciągu jednego treningu stosowano 2-3 czterominutowe cykle pracy i jedno- lub
dwuminutowe okresy odpoczynku. Zastosowane obciążenie wzrastało
stopniowo od początku treningu o 25 watów w poszczególnych cyklach w
zależności od wyznaczonego limitu tętna. Limit tętna w zakresie, którego chory
obciążony był pracą w trakcie treningu, obliczano na podstawie próby
wysiłkowej przeprowadzonej przed cyklem treningów. Wynosił on 60-80%
wartości tętna maksymalnego osiągniętego w teście. Tętno kontrolowane było
przez cały czas trwania treningu na monitorze EKG, a ciśnienie tętnicze
mierzono w spoczynku przed treningiem, w trakcie zmiany obciążeń oraz po
zakończeniu fazy treningowej. W naszym badaniu w grupie B porównywano
wartości ciśnienia tętniczego spoczynkowego zmierzonego przed rozpoczęciem
treningu i po zakończeniu cyklu treningowego (w fazie odpoczynku).
Analizując, zarówno skurczowe, jak i rozkurczowe ciśnienie spoczynkowe
porównano pierwszy trening na ergometrze rowerowym oraz ostatni trening po
trzech tygodniach rehabilitacji.
4
Wyniki
Tab.1 Porównanie wartości ciśnienia tętniczego skurczowego w grupie A i B
(pierwszy pomiar)
Wysokie NT Umiarkowane A
agodne NT
NT
173,33 153,56 134,08
Gru
pa A
ą 8,89 ą 5,02 ą 3,75
170 155 135
Grupa B 169,00 148,39 132,63
ą 11,82 ą 6,01 ą 3,16
162 148 133
Istotność p > 0,05 p < 0,05 p > 0,05
różnic A-
B
180
Grupa A
160
Grupa B
140
120
100
80
60
40
20
0
wysokie NT umiarkowane NT łagodne NT
Rys.3 Graficzne przedstawienie pomiarów przed rozpoczęciem cyklu
treningowego (ciśnienie skurczowe)
5
Tab.2 Porównanie wartości ciśnienia rozkurczowego w grupie A i B (pierwszy
pomiar)
Wysokie NT Umiarkowane A
agodne NT
NT
94,50 94,88 95,00
Gru
pa A
ą 4,78 ą 3,95 ą 3,86
95 95 95
Grupa 93,29 93,28 90,63
B
ą 6,45 ą 9,19 ą 6,50
92 93 90
Istotność p > 0,05 p > 0,05 P > 0,05
różnic
A-B
100
Grupa A
90
Grupa B
80
70
60
50
40
30
20
10
0
wysokie NT umiarkowane NT łagodne NT
Rys.4 Graficzne przedstawienie pomiarów przed rozpoczęciem cyklu
treningowego (ciśnienie rozkurczowe)
6
Tab.3 Porównanie wartości ciśnienia skurczowego w grupie A i B (po
zakończeniu cyklu treningowego)
Wysokie NT Umiarkowane A
agodne NT
NT
162,33 146,04 128,33
Grup
a A
ą 9,12 ą 6,74 ą 4,44
162 145 130
Grupa B 142,43 136,56 129,00
ą 10,21 ą 16,53 ą 11,50
140 137 125
Istotność p < 0,05 p < 0,05 P > 0,05
różnic A-
B
180
Grupa A
160
Grupa B
140
120
100
80
60
40
20
0
wysokie NT umiarkowane NT łagodne NT
Rys.5 Graficzne przedstawienie pomiarów po zakończeniu cyklu treningowego
(ciśnienie skurczowe)
7
Tab.4 Porównanie wartości ciśnienia rozkurczowego w grupie A i B (po
zakończeniu cyklu treningowego)
Wysokie NT Umiarkowane A
agodne NT
NT
92,25 89,28 90,50
Grup
a A
ą 4,14 ą 6,24 ą 4,54
90 90 90
Grupa B 94,14 89,94 89,88
ą 11,57 ą 9,54 ą 8,79
91 90 93
Istotność p > 0,05 p > 0,05 P > 0,05
różnic A-
B
100
Grupa A
90
Grupa B
80
70
60
50
40
30
20
10
0
wysokie NT umiarkowane NT łagodne NT
Rys.6 Graficzne przedstawienie pomiarów po zakończeniu cyklu treningowego
(ciśnienie rozkurczowe)
8
Wnioski
w� Wysiłek fizyczny jest ważnym czynnikiem wpływającym na obniżenie
wartości ciśnienia.
w� Ciśnienie skurczowe ulega istotnie obniżeniu w grupie z wysokim
nadciśnieniem tętniczym po zakończeniu cyklu rehabilitacyjnego.
w� W grupie z umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym obserwowano mniej
wyrażone choć również znamienne obniżenie ciśnienia skurczowego po
zakończeniu cyklu rehabilitacyjnego.
w� Nie stwierdzono znamiennych różnic w zakresie ciśnienia rozkurczowego w
badanych grupach.
w� Wysiłek fizyczny jest istotnym elementem terapii nadciśnienia i powinien
być stosowany przewlekle u osób z tym schorzeniem.
Literatura
[1] Norman M. Kaplan: Nadciśnienie tętnicze Urban & Partner, Wrocław 1999
[2] Januszewicz A i wsp.: Nadciśnienie tętnicze Medycyna Praktyczna,
Kraków 2000
[3] Jegier A.: Wysiłek fizyczny u osób z nadciśnieniem tętniczym Medycyna
Sportowa 140; 03/2003
[4] Szczepańska-Sadowska E.  Wysiłek fizyczny w nadciśnieniu tętniczym
Nadciśnienie tętnicze 2004; 135  141
[5] Ziemba A.W.  Funkcje układu krążenia podczas wysiłku fizycznego-
podstawy fizjologii Medicina Sportiva 2000; 4, suppl. 2: 19  29
[6] Nadciśnienie tętnicze pierwotne www.ptkardio.pl
[7] Mancia G. et all. Manual of hypertension Churchill Livingstone, Londyn
2002
9
STRESZCZENIE
Nadciśnienie tętnicze należy do najczęściej występujących patologii w medycynie. W
opublikowanym pod koniec 2003 roku stanowisku WHO/ISH (World Health Organization /
International Society of Hypertension) oszacowano, że nadciśnienie stanowi przyczynę 4,5 %
wszystkich chorób. Schorzenie to stwierdza się prawie równie często u obojga płci i większości
przypadków jest klasyfikowane jako nadciśnienie pierwotne. Wśród osób dorosłych, żyjących w
krajach wysoko uprzemysłowionych, na nadciśnienie choruje około 30%.
Szacuje się, że nadciśnienie tętnicze stanowi przyczynę około 6% wszystkich zgonów populacji
dorosłych na świecie. Ryzyko zgonu zwiększa się wraz ze wzrostem ciśnienia tętniczego.
Dozowany wysiłek fizyczny u chorych kardiologicznych stanowi jeden z istotnych czynników
pierwotnej i wtórnej prewencji nadciśnienia tętniczego. Właściwe wykorzystanie treningu
fizycznego wymaga dostosowania zakresu obciążeń do poziomu wydolności i wieku chorych.
Celem pracy było wykazanie wpływu wysiłku fizycznego na zachowanie się ciśnienia tętniczego
w grupie chorych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym.
Do badań zakwalifikowano 82 chorych, w wieku od 35 do 64 lat, leczonych z powodu
pierwotnego nadciśnienia tętniczego. W grupie pierwszej, znalazło się 49 chorych, leczonych
wyłącznie farmakologicznie. W grupie drugiej, w której oprócz farmakoterapii wdrożono trening
na cykloergometrze, znalazło się 33 chorych. Wyniki badań poddano analizie statystycznej testem
różnic t-Studenta dla zmiennych niezależnych. Różnice uznawano za istotne statystycznie przy p <
0,05.
Uzyskane wyniki upoważniają do stwierdzenia, że wysiłek fizyczny jest ważnym elementem
terapii nadciśnienia tętniczego obniżającym istotnie wartości ciśnienia zarówno skurczowego jak i
rozkurczowego. Wydaje się, że większą korzyść z włączenia rehabilitacji kardiologicznej do
leczenia nadciśnienia tętniczego odnoszą chorzy z nadciśnieniem umiarkowanym i wysokim.
ABSTRACT
Arterial hypertension belongs to the most frequent pathologies in medicine. In standpoint of
WHO/ISH (World Health Organization / International Society of Hypertension), published at the
end of 2003, it is estimated, that hypertension causes 4,5% of all diseases. It is seen almost equally
in both sexes and most of these cases are classified as primary diseases. Among adults, living in
countries highly urbanized, about 30% suffer from hypertension.
It is estimated, that hypertension is a cause of about 6% of all deaths in adult population in the
world. The risk of death increases together with the rise of arterial pressure.
Dosed physical effort in cardiologic patients is one of significant factors in primary and secondary
prevention of hypertension. The correct use of physical training needs adaptations to efficiency
and age of the patients.
10
The aim of the work was to prove the influence of physical effort on arterial pressure in group of
patients with primary hypertension.
82 patients were qualified, in age of 35 to 64, treated because of primary hypertension. In the first
group, there were 49 patients, treated only pharmacologically. In the second group with 33
patients, apart from pharmacotherapy also training on cycloergometer was initiated. The results
were analysed statistically with the t-Student difference test for independent variables. The
differences were statistically important when < 0,05.
Obtained results enable to statement, that physical effort is important element of hypertension
therapy, essentially lowering parameters of systolic and diastolic pressure. It seems, that greater
benefit from inclusion cardiologic rehabilitation into hypertension therapy have patients with
moderate and severe hypertension.
Słowa kluczowe: pierwotne nadciśnienie, wysiłek fizyczny
11