AKADEMIA IGNATIANUM W KRAKOWIE
Wydział Pedagogiczny
Instytut Nauk o Wychowaniu
Kierunek Pedagogika
Specjalność Pedagogika Resocjalizacyjna
Kinga DrÄ…g
Nr albumu 7882
Wartość i znaczenie autorytetu nauczyciela w poglądach uczniów
szkoły gimnazjalnej.
Praca licencjacka
napisana pod kierunkiem
dr Emila Szewczyka
podpis promotora podpis studenta
Kraków 2012
Spis treści
Wstęp
Uzasadnienie ważność tematu pracy i cele badawcze& & & & & & & & & & & & & 5
Rozdział I.
Podstawy metodologiczne badań własnych.
1. Analiza i krytyczna ocena literatury przedmiotu badań& & & & & & & . 7
2. Problematyka badawcza oraz tezy i hipotezy robocze & & & & & .& & ..13
3. Teren, z
ródła i czas badań & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..15
4. Metody i organizacja badań & & & & & & & & & & & & & & & . & & 17
Rozdział II.
Pojęcie autorytetu i jego znaczenie w pracy pedagogicznej& & & & & & & & & & ..19
Rozdział III.
Kształtowanie się autorytetu pedagogicznego& & & & & & & & & & & & & & & & 26
Rozdział IV.
Poziom autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole& & & & & & & & & & & & 37
Rozdział V.
Zagrożenia autorytetu pedagogicznego w szkole& & & & & & & & & & & & & & ..45
Podsumowanie całokształtu badań, wnioski końcowe i postulaty& & & & & & & ...55
Bibliografia& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 63
Aneksy& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...65
2
Spis tabel, diagramów i histogramów
Spis tabel.
1. Potwierdzenie wpływu przedmiotu nauczanego przez pedagoga na jego
autorytet w opinii badanych uczniów & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .23
2. Wpływ cech fizycznych nauczyciela (urody, sposobu ubierania) na
ocenę uczniów według badanych respondentów & & & & & & & & & & & & & & & & & 32
3. Potwierdzenie zaufania uczniów wobec nauczycieli w opinii
badanych uczniów & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & .38
4. Częstotliwość konieczności korzystania z pomocy innych
pedagogów przez nauczyciela prowadzącego lekcje w opinii badanych uczniów & & & & .39
5. Ocena autorytetu nauczyciela w zależności od oceny z zachowania w
opinii badanych uczniów & & & & & & & & & & & & & ,& & & & & & ...& & & & & & .43
6. Potwierdzenie spotkania się z sytuacją poniżania nauczyciela przez
uczniów w opinii badanych respondentów & .& & & & & & & ,& & & & & & & & & .& ..48
7. Opinia uczniów z różnymi wynikami w nauce na temat negatywnego
przedstawiania wizerunku nauczyciela w mediach w opinii badanych
uczniów & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & .53
Spis diagramów.
1. Stopień darzenia szacunkiem każdego nauczyciela w opinii
badanych uczniów & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& ...21
2. Stopień doceniania w nauczycielach pomysłowość i zaangażowanie
przez badanych uczniów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & .28
3. Wpływ szkoły na budowanie autorytetu nauczyciela
według badanych uczniów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & ...& .35
4. Potwierdzenie występowania sytuacji znęcania się psychicznego
nad nauczycielem (wyśmiewanie, przezwiska w kierunku nauczyciela itp.)
w opinii badanych uczniów. & ...& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ........49
3
Spis histogramów.
1. Osoby charakteryzujące się autorytetem w opinii uczniów
klas II Publicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II w Jadownikach
w latach 2011-2012& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..21
2. Autorytet nauczyciela jako cecha niepodważalna i bezwarunkowa
w opinii badanych uczniów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & ..22
3. Potwierdzenie wpływu szacunku, jakim darzy uczeń nauczyciela,
na jego wyniki w nauce według badanych respondentów& & & & & & & & & & & & ...& 24
4. Typ nauczyciela jaki uczniowie najbardziej szanujÄ…
w opinii badanych uczniów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & 27
5. Czynniki wpływające na pozytywną ocenę nauczyciela
według badanych uczniów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& ...& & & & .29
6. Dopuszczalność spóz
niania się nauczycieli według
badanych uczniów & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & ....31
7. Nauczyciele z różnych grup wiekowych, którzy są największym
autorytetem dla badanych uczniów & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 33
8. Poziom wpływu danych nauczycieli na uczniów w opinii
badanych uczniów & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & .& ..& & ..40
9. Poziom autorytetu nauczyciela w różnych placówkach
oświatowych w opinii badanych uczniów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 42
10. Nieporadność nauczycieli wobec trudności wychowawczych
w opinii badanych uczniów & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .....................46
11. Częstotliwość wyprowadzenia nauczyciela z równowagi przez
klasę w opinii badanych uczniów& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& 47
12. Potwierdzenie spotkania siÄ™ z sytuacjÄ… przemocy fizycznej
wobec nauczycieli w opinii badanych uczniów & ...& & & & & & & & & & & & & & & ..50
13. Największe zagrożenie autorytetu nauczyciela
w opinii badanych uczniów& ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 51
14. Potwierdzenie wpływu mediów na obniżenie autorytetu
nauczyciela w opinii badanych uczniów. & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & ......53
4
Wstęp
Uzasadnienie ważność tematu pracy i cele badawcze.
Autorytet nauczyciela jest problemem, który odgrywa ogromną rolę w pracy dydaktyczno-
wychowawczej. Wraz ze zmianami w edukacji i oświacie w ostatnim czasie, a także
przeobrażeniami kulturowymi, społecznymi, politycznymi czy religijnymi, jakie miały miejsce
w latach 90. XX wieku oraz początkiem wieku XXI, zmienia się również znaczenie oraz
funkcjonowanie owego autorytetu w pracy pedagogicznej.
Autorytet pedagogiczny jest nieodzownym czynnikiem w pracy nauczycieli, przez co
można rozumieć, że charakter zawodu pedagoga ściśle łączy się z posiadaniem owego
szacunku. Jednocześnie dynamiczne zmiany jakie zachodzą w pracy nauczyciela wiążą się z
koniecznością zmian metod dydaktyczno-wychowawczych, z czego wynika przekształcenie
sposobów zdobywania autorytetu przez nauczycieli. Dlatego też, pomimo znacznego
zainteresowania pedagogów, psychologów oraz socjologów owym tematem, problem
autorytetu nauczyciela nadal jest do końca niewyczerpany i wymaga dokładnego poznania.
Wyniki tej pracy mogą dostarczyć przydatnych informacji dla wyjaśnienia procesu
kształtowania się szacunku uczniów wobec nauczycieli.
Opracowanie tematu zapewne dostarczy nowych informacji i pozwoli na udoskonalenie
procesu wychowawczego oraz pracy pedagogów w szkołach. Warto przyjrzeć się problemowi
autorytetu nauczyciela, ponieważ stanowi on podstawę do prawidłowego funkcjonowania
placówek szkolnych oraz edukacji. Zasadniczym składnikiem placówek szkolnych są
pedagodzy, to oni oraz uczniowie tworzą rzeczywistość szkolną i dzięki nim działa system
edukacji. Wpływają oni na pozytywne stosunki międzyludzkie, jak i niszczą je. Należałoby
poznać owe czynniki, gdyż mogą one decydować o efektywności pracy szkół oraz poprawnym
pełnieniu ich roli wychowawczej. Może być to pomocne w pracy każdego pedagoga.
Autorytet jest zjawiskiem wyraz
nie odczuwalnym w placówkach oświatowych, jednakże
rzadko badanym. Jest więc uzasadnionym poruszenie owego tematu, a głównym celem badań
będzie  określenie wartości i znaczenia autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole .
Owe badania pozwolą również na:
1. Zdefiniowanie pojęcia autorytetu według uczniów szkoły gimnazjalnej oraz określenie jego
znaczenie w pracy pedagogicznej.
2. Poznanie czynników, które wpływają pozytywnie na budowanie autorytetu oraz
czynników, które go niszczą.
5
3. Ukazanie jak wygląda współczesny profil nauczyciela i w jakim stopniu odbiega on od
tradycyjnego wzorca.
4. Zobrazowanie interakcji nauczyciela z uczniami oraz zwrócenie uwagi na podstawowe
błędy popełniane przez nauczycieli w relacji z uczniami, co bezpośrednio wpływa na
kształtowanie się autorytetu nauczyciela
5.Zachęcenie nauczycieli do pracy nad swoim rozwojem zawodowym
6.Przedstawienie zagrożeń autorytetu pedagogicznego oraz znalezienie ich przyczyn.
7.Stworzenie właściwej i efektywnej strategii budowania szacunku i autorytetu nauczycieli
wśród uczniów oraz podjęcie działań profilaktycznych.
Niniejsza praca jest wynikiem badań empirycznych, których podstawowym celem było
zbadanie stopnia funkcjonowania autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole, jego
znaczenia oraz odnalezienie podstawowych czynników, które wpływają na kształtowania się
owych relacji, a także zagrożeń z jakimi mają do czynienia pedagodzy.
Ta praca stwarza możliwość odpowiedzi na wiele nurtujących pytań, a także ukazuje
aktualny obraz autorytetu w placówkach szkolnych. W opracowanie wyników pomocne były
informacje z takich dziedzin jak pedagogika, psychologia czy socjologia, dzięki czemu praca
zawiera informacje wartościowe w wielu obszarach naukowych i ma praktyczne
zastosowanie. Wiadomości, uzyskane dzięki badaniom, dają aktualny obraz relacji
nauczycieli z uczniami w szkołach, a także uwidaczniają błędy w pracy pedagogów, dzięki
czemu są to informacje przydatne i mogą podnieść efektywność działań dydaktyczno -
wychowawczych. Wiedza ta może pomóc w doskonaleniu sytemu edukacji oraz metod
wychowawczych, jak również ukaże jak ważną rolę pełni autorytet nauczyciela oraz relacje
interpersonalne w rzeczywistości szkolnej.
6
Rozdział I.
Podstawy metodologiczne badań własnych.
1. Analiza i krytyczna ocena literatury przedmiotu badań.
Autorytet to pojęcie, które funkcjonuje w wielu dziedzinach naukowych, takich jak
psychologia, socjologia czy pedagogika. Jego znaczenie jest opisywanie przez wielu
teoretyków, jak również praktyków, którzy w niezmiernie dokładny i szeroki sposób opisują
tenże problem. Dlatego też warto przytoczyć kilka definicji, by precyzyjnie poznać znaczenie
tematu.
Janusz Sztumski wyróżnia autorytet w szerokim tego słowa znaczeniu, czyli poważanie
oparte na posiadanej władzy oraz autorytet w wąskim rozumieniu - szacunek dla powagi
posiadanych zalet, które są szczególnie cenione w danym społeczeństwie i środowisku.
Autorytet w rozumieniu przytoczonego autora opiera się na społecznie uznanej prawdzie
danego człowieka w zakresie posiadanej wiedzy, zdolności i doświadczenia życiowego1.
Inny autor przedstawia odmienną definicję tego pojęcia. Klemens Szaniawski uważa, iż
warunkiem podstawowym do uznania danej osoby za autorytet jest przypisanie jej
szczególnie wysokich kompetencji w danej dziedzinie nauki.2
Natomiast w ujęciu Jerzego Szackiego pojęcie autorytetu wiąże się z osobą zdolną
wywierać wpływ na zachowanie się innych ludzi, niezależnie od tego, czy ich stosunek do tej
osoby jest pozytywny, czy też negatywny.3
Z kolei zdaniem Elżbiety Neyman dotyczy ono tych ludzi, którzy z racji uznania ich
przewagi przez innych posiadają możliwość wpływu na ich postawy i zachowania
w warunkach wykluczających bezpośrednią presję.4
Najbardziej adekwatną, pełną i wyczerpującą definicję autorytetu nauczyciela
akademickiego sformułował Janusz Goćkowski, którego zdaniem autorytet w nauce polega
na tym, że pewni uczeni - ze względu na swoje osiągnięcia i zasługi - uznani są przez
odpowiednie grupy i kręgi ludzi nauki za miarodajnych luminarzy wiedzy naukowej
1
J. Sztumski, Autorytet i prestiż uczonego, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.), Autorytet w nauce, Warszawa
1980,  Ossolineum , s. 27
2
K. Szaniawski, Zasada istnienia autorytetu w środowisku naukowym, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.), op.
cit., s.19
3
J. Szacki, Typy autorytetu w naukach społecznych, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski, op. cit., s. 153.
4
E. Neyman, Prestiż naukowy w amerykańskich badaniach empirycznych, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.),
op. cit., s. 195
7
i mistrzów pracy naukowej. Autorytetem naukowym zostaje ten, kto legitymuje się walorami
pozwalającymi widzieć w nim znawcę, sędziego, twórcę i nauczyciela wiedzy naukowej.
Autorytetem naukowym zostaje osoba, którą odpowiednie kręgi ludzi nauki uznają za tę,
na której należy się wzorować, od której można się uczyć, której twórczość koniecznie winna
być brana pod uwagę. J. Goćkowski słusznie stwierdza, iż autorytet spełnia zawsze
i wszędzie, choć w rozmaity sposób, funkcję ośrodka miarodajności, który ludziom jest
nieodzowny dla zaspokojenia potrzeby ładu. Tak jak nie ma szkoły bez nauczycieli, tak nie
może być nauki bez autorytetów.5
Podsumowując można określić, że autorytetem może być osoba, która jest darzona
wielkim szacunkiem, zaufaniem oraz uważana jest za moralną i godną naśladowania.
 Autorytet (łac. Auctoritas  powaga, znaczenie), wpływ osoby lub organizacji cieszącej się
ogólnym uznaniem na określoną sferę życia społecznego 6
W temacie pracy pojawia się zagadnienie wartości i znaczenia autorytetu, dlatego też
warto byłoby określić co znaczy wartość oraz znaczenie.
 Wartość [jest] jedną z podstawowych kategorii filozoficznych, istotna zwłaszcza w
etyce, estetyce, antropologii, a poza filozofiÄ… np. w religii i teologii, psychologii, socjologii,
etnologii, teorii kultury i prawa. Stanowi odrębny przedmiot badań aksjologii.
Oznacza coś, co - w sensie absolutnym lub na gruncie danego zespołu poglądów - jest cenne i
godne pożądania i co stanowi (winno stanowić) przedmiot szczególnej troski oraz cel
ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka. Pojęcie wartości może być
odniesione m.in. do idei, osób, rzeczy, sytuacji, zjawisk itp. - lub do ich określonych
właściwości. 7 Można więc powiedzieć, że za wartość autorytetu nauczyciela uważa się
wszystkie te cechy czy własności szacunku i uznania pedagogów w oczach uczniów, które są
przydatne i cenne w procesie kształcenia i wychowywania.
 Znaczenie w najogólniejszym ujęciu to pojęcie, które łączy to, co rejestrujemy naszymi
zmysłami z jakimś symbolem. Znak, zdanie, gest, czy dz
więk nie mają znaczenia, jeśli nie
odnoszÄ… siÄ™ do czegoÅ›, co jest nam znane. 8
Bardzo ważną kwestią dotyczącą autorytetu nauczycieli jest osobowość. W literaturze
odnajdziemy wiele definicji tego pojęcia. Jan Bohucki za osobowość uważa  plastyczną i
równocześnie względnie stałą strukturę psychofizyczną człowieka wyrażającą się w postaci
5
J. Goćkowski, Autorytety świata uczonych, Warszawa 1989, PIW, s. 39
6
W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004,  Żak , s. 37.
7
Brak autora, http://portalwiedzy.onet.pl/791,,,,wartosc,haslo.html, dn. 18.01.2012r.
8
Brak autora, http://pl.wikipedia.org/wiki/Znaczenie, dn. 18.01.2012r.
8
swoistego zachowania się tegoż w konkretnych warunkach społeczno  historycznego
środowiska, do którego się dostosowuje i je równocześnie zmienia .9
Nauczyciel jest autorytetem dzięki cechom osobowym, posiadanym niezależnie od
postrzegania uczniów. Bycie autorytetem przez nauczyciela pozostaje w związku z jego
indywidualnością i wysokim stopniem samorealizacji. Jeśli nauczyciel posiada cechy
postrzegane i cenione przez uczniów, to w ich opinii jest indywidualnością godną
naśladowania. W takiej sytuacji posiadanie i bycie autorytetem wzajemnie się warunkują.
Słowo osobowość jest pojęciem nowym i było w przeszłości zastępowane takimi wyrazami
jak: charakter, typ, formy życia, dopiero od niedawna pojęcie  osobowość zostało przez
naukę przyjęte jako najczęstsze określenie całokształtu postępowania człowieka i zyskało
sobie powszechne uznanie i stosowanie w naukowej i codziennej interpretacji. W
zagadnieniu ujęcia struktury osobowości można wyróżnić trzy różne sposoby w zależności
od rodzaju czynników, na których zostało oparte i uzależnione ogólne postępowanie
człowieka. W zasadzie można tu wyróżnić:
" Biologiczne ujęcie osobowości  opiera się na biologicznych procesach, które uznaje
się za jedyną i główną podstawę do określenia osobowości. W ujęciu tym barny jest raz
jeden, to znów inny czynnik biologiczny, jako przyczyna powstawania w człowieku takich
czy innych właściwości osobowych.
" Psychologiczne określenie osobowości  różni się od biologicznego ujęcia tym, że
opiera się na tych czy innych procesach psychicznych, od których uzależniona jest swoistość
ludzkiego zachowania.
" Socjologiczne ujęcie osobowości  podkreśla znaczenie środowiska i grupy społecznej
dla rozwoju człowieka. Liczni przedstawiciele tego kierunku starali się udowodnić, iż
osobowość kształtuje się nie według jej wewnętrznych poglądów i dążeń lecz według
oczekiwań i wymagań grupy, według nacisków środowiska.10
Na autorytet wychowawcy składają się przede wszystkim cechy jego charakteru i
osobowości, również talent pedagogiczny, przejawiający się w budzeniu zainteresowań i
zapału do nauki a także w obcowaniu z dziećmi. Intensywny rozwój wiedzy o stosunkach
międzyludzkich, w których autorytet nauczyciela stanowi jedno ze szczegółowych
społecznych zjawisk w nich zachodzących, powoduje przemieszczenie uwagi z osoby
nauczyciela na stosunki interpersonalne, formujące się w bezpośrednich kontaktach
9
J. Bohucki, Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży, Katowice 1965, wyd. Śląskie, s.26
10
Tamże, s. 20-24.
9
nauczyciela z uczniami. Oddziaływanie na ucznia odbywa się na zasadzie interakcji, pod
wpływem których kształtują się: określone normy i wzory zachowań; układy pozycji, ról,
wzajemnych stosunków; systemy postaw, potrzeb, wiedzy uczniów oraz systemy
organizacyjne.
Powstawanie autorytetu nauczyciela jest procesem długotrwałym i dokonuje się w
głównej mierze poprzez sprawdzenie jego szeroko pojętych kompetencji, tak
przedmiotowych jak i w kwestiach wychowawczych, czego rezultatem staje siÄ™ zaufanie oraz
gotowość podporządkowania się uczniów poleceniom pedagoga. Jeżeli gotowość taka się
pojawi, autorytet staje się faktem społecznym.
Obraz nauczyciela ma niewątpliwie wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Jeśli
ten obraz jest pozytywny, wpływa on na motywację dziecka do aktywnego uczestnictwa w
zajęciach. Brak stresu pozwala dziecku na kreatywne podejście do stawianych mu zadań. Ma
to swoje konsekwencje w radzeniu sobie z wymaganiami edukacyjnymi.
To nauczyciel jest twórcą swego autorytetu, bo autorytetu nie można otrzymać, nikt nie jest
też w stanie wyposażyć kogokolwiek w autorytet.
Według W. Okonia autorytet  ogniskuje w sobie to wszystko, co jest konsekwencją
wykształcenia nauczyciela, jego osobistych walorów oraz jego działalności w szkole i w
środowisku. W żadnym chyba zawodzie osobista wartość nie wpływa w tym stopniu na
owoce jego działalności co w zawodzie nauczycielskim. 11
Jednym ze skutecznych sposobów wywierania wpływu nauczyciela na uczniów jest
świadome budowanie własnego autorytetu z wykorzystaniem mocnych stron i posiadanych
atutów. Zadanie to jest jednak coraz trudniejsze. Wizerunek nauczyciela w mediach, a także
status finansowy mogą być czynnikami obniżającymi jego autorytet. Partie polityczne w
zależności od koncepcji realizacji różnych celów politycznych, raz chwalą i doceniają ten
zawód, innym razem krytykują i deprecjonują pracę nauczycieli. Rodzice, jako osoby
znaczÄ…ce dla dzieci, w znacznej mierze kreujÄ… wizerunek nauczyciela w ich oczach. IstotnÄ…
barierą budowania autorytetu przez nauczyciela jest fakt, że stał się on jednym z wielu
"dostarczycieli" wiedzy. Film czy telewizja są w stanie przedstawić świat barwniej niż
szkoła. Jednak w przeciwieństwie do mediów nauczyciel dysponuje pewnymi unikalnymi
narzędziami, takimi jak chociażby możliwością pracy zespołowej czy nawiązywaniem
kontaktów międzyludzkich w toku przekazywania wiedzy. Nauczyciel staje się towarzyszem
ucznia w procesie zdobywania wiedzy i nabywania umiejętności, kontroluje ten proces,
11
W. Okoń, O autorytecie nauczyciela, Życie Szkoły , 1971, nr 1, s. 5.
10
wspiera ucznia, reaguje na trudności, poprawia błędy, ukierunkowuje pracę ucznia w sposób
celowy i zamierzony, a także buduje związki emocjonalne z uczniem. 12
 Przyswajanie przez uczniów ustalonych w społeczeństwie zasad postępowania i ich
pełna akceptacja następuje szybko i trwale, jedynie w przypadku pozytywnych przykładów w
osobach dorosłych z najbliższego otoczenia, to jest rodziny i jej bliskich znajomych oraz
nauczycieli. Rola i praca nauczyciela jest szczególnie ważna aktualnie, wobec zaniku
autorytetów, w tym również w rodzinie, objawiającym się postawami roszczeniowymi dzieci
oraz lekceważeniem opiekunów. Znaczenie nauczyciela jako obiektu autorytetu jest ustalane
i określane przez uczniów w oparciu o osobiste doświadczenia wyniesione z kontaktów z
nimi, obserwacji, doświadczeń. Jego wygląd, czyny, słowa służą im jako wskazówki, na
podstawie, których ustalają tożsamość nauczyciela. W procesie tym istotne jest
wartościowanie i formułowanie ocen rozstrzygających o uznaniu go za autorytet.
Wartościowanie to przejawia się w trzech formach:
- Emocjonalnej, pozytywne-negatywne, silne-słabe reagowanie na osobę i zachowanie
nauczyciela
- Praktycznej, zbliżanie się, wejście w kontakt lub unikanie, obrona, atak, ucieczka.
- Słownej, formułowanie ocen i opinii dodatnich lub ujemnych, przypisywanie większej lub
mniejszej wartości.
Podstawę wszelkich ocen stanowi porównanie, toteż uczeń porównuje zaobserwowany i
odczuwany stan rzeczy do pewnego standardu, kryterium czy wzorca "idealnego
nauczyciela". Uczniowie pragną i oczekują, aby nauczyciel był - jak to nazywają - "ludzki", a
więc wspierał ich i pobudzał do wysiłku mającego na celu pogłębienie wiedzy i umiejętności,
doceniając jednocześnie i szanując odrębność i indywidualne potrzeby oraz poglądy każdego
z nich. Powoduje to konieczność wnikliwej oceny charakteru oraz możliwości
poszczególnych jednostek oraz zróżnicowanego, nieszablonowego postępowania w
kontaktach z uczniami w różnych sytuacjach. Należy przy tym zwrócić uwagę na następujące
czynniki:
- Najczęściej pierwsze kontakty z klasą decydują o akceptacji pedagoga przez grupę lub jego
odrzuceniu i wymagają od nauczyciela zwiększonego wysiłku i staranności.
- Poza wysokim poziomem merytorycznym, prosty, dostosowany do poziomu klasy,
zrozumiały sposób referowanych zagadnień, ma największy wpływ na naukę uczniów, co
wpływa w bardzo dużym stopniu na ocenę wykładowcy.
- W celu budowy i utrzymania autorytetu szczególnej uwagi wymaga nauka oraz praca
12
Suchańska K., http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU3920, dn. 18.01.2012
11
wychowawcza z jednostkami trudnymi oraz naturalnymi przywódcami klasy ze względu na
ich duży wpływ na grupę. 13
 Trzeba postawić wyraz
ną granicę pomiędzy władzą a autorytetem. Jak już wspomniano
powyżej, autorytet będzie witany z godnością i radością, władca otrzyma należny mu
szacunek, ale powstanie pytanie, czy zachowanie to było wynikiem własnej chęci, czy
przymusu? Wychowanie oparte na władzy, zapewne nie przyniesie w perspektywie czasu
pożądanych efektów, bowiem w obliczu strachu uczeń, który w hierarchii społecznej zajmuje
niższą pozycję, będzie podporządkowany nakazom, a wykonywanie poleceń będzie związane
ze strachem przed konsekwencjami nie wykonania, nie zaś chęcią zdobycia umiejętności
przydatnej w życiu. Biorąc na drugą stronę szali nauczyciela, który jest autorytetem,
zauważymy jego ogromną przewagę nad władcą. Uczniowie mający do czynienia z
autorytetem, będą pracować, wkładając wszystkie swoje siły w proces doskonalenia swoich
umiejętności, aby jak najbardziej zbliżyć się do mistrza. Nauczyciel, zwłaszcza w młodszych
klasach, jest bardzo ważną osobą dla dziecka. Jeśli już na tym etapie udowodni, że warto mu
zaufać i iść drogą wyznaczaną przez niego, zapewne ułatwi współpracę kolejnym
pedagogom, jakich uczeń spotka na swojej ścieżce edukacyjnej. Dziecko często stawia słowa
nauczyciela ponad słowa rodzica, często spotykana jest sytuacja kiedy to dziecko,
sprzeciwiając się rodzicowi, mówi:  & ale pani powiedziała, że&  . Dlatego tak ważne jest,
aby autorytet, jakim jest dla małego ucznia nauczyciel, był autorytetem nie tylko z uwagi na
wyuczony w domu szacunek do starszych, ale poprzez swÄ… postawÄ™ moralnÄ… i wychowawczÄ…
był prawdziwym wzorem. 14
 Autorytet jest ściśle związany z posłuszeństwem Należy wyraz
nie rozróżnić pojecie
posłuszeństwa od uległości. Posłuszeństwo wyrasta z wolności wychowanka i jest wyborem
ze względu na autorytet, jaki posiada wychowawcy Uległość jest wyrzeczeniem się wolności
ze względu na przewagę (siłę, władcę) wychowawcy Posłuszeństwo jest, zatem sposobem
współdziałania wychowanka z wychowawcą, uległość natomiast wynika z przeświadczenia,
ze nie ma się wyboru. Proces samowychowania narażony jest na wiele zagrożeń. Są to
między innymi; cynizm wobec wszelkich wartości, handel rozrywką odciągający młodego
człowieka od ważnych problemów, pornografia, nałogi, agresja, koniunkturalna zmienność
postaw. Tym zagrożeniom miody człowiek musi stawić czoło Będzie to możliwe, gdy jego
13
Brak autora, http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=3543, dn. 18.01.2012r.
14
Brak autora, http://www.eid.edu.pl/publikacje/autorytet_nauczyciela_a_wychowanie_w_szkole,123.html, dn.
18.01.2012r.
12
wątpliwości i rozterki będzie mógł skonfrontować z zachowaniami uznanych przez siebie
autorytetów. 15
Podsumowując pojęcie autorytetu, jego wartość oraz znaczenie jest szeroko opisywane
przez literaturę naukową. Teoretyczna problematyka tematu jest więc bardzo szeroka oraz
dość szczegółowa. Dlatego należy zbadać tenże problem od strony empirycznej, by
potwierdzić założenia zawarte powyżej. Dokonana interpretacja i ocena wyników badań,
dostarczÄ… aktualnej wiedzy na temat autorytetu nauczyciela.
2. Problematyka badawcza oraz tezy i hipotezy.
Temat niniejszej pracy wymaga szerokiej analizy, a najbardziej aktualne informacje
można uzyskać jedynie poprzez przeprowadzenia badań empirycznych. Dzięki wiedzy
teoretycznej oraz wynikom z przeprowadzonych badań uzyskamy odpowiedz
na wiele
nurtujących pytań. Warto więc się zastanowić nad głównymi i szczegółowymi problemami.
Zapewne ramowym pytaniem, na które odpowiedz
musi siÄ™ znalez
ć w tejże pracy jest:
Jaki jest zakres, funkcje i wartości autorytetu nauczyciela w szkole gimnazjalnej?
Należałoby również nakreślić pytania główne oraz, towarzyszące im, pytania
szczegółowe. Pytania główne zostały pogrubione. Oto one:
1. Czym jest autorytet w rozumieniu uczniów gimnazjalnych oraz jakie ma on
znaczenie w relacjach nauczycieli z uczniami?
1.1. Co składa się na definicje autorytetu nauczyciela oraz szacunku?
1.2. W jaki sposób łączą się te dwa pojęcia?
1.3. Jaki wpływ wywiera autorytet na pracę pedagogiczną nauczycieli i uzyskane przez
nich wyniki?
1.4. Czy jest możliwe, aby nauczyciel pełnił swe funkcje dydaktyczno-wychowawcze bez
posiadania szacunku i autorytetu wśród uczniów?
2. Jak przedstawia się proces kształtowania się autorytetu nauczyciela w rzeczywistości
szkolnej?
2.1. Czym charakteryzuje siÄ™ proces tworzenia siÄ™ autorytetu i szacunku nauczycieli
wśród uczniów?
2.2. Jakie są poszczególne etapy w procesie tworzenia się owego autorytetu?
2.3. Jakie czynniki wpływają na jego budowanie?
15
Brak autora, http://www.elstudento.org/articles.php?article_id=1622, dn. 18.01.2012
13
2.4. W jakim stopniu nauczyciel wpływa na jego tworzenie się relacji z uczniami, a w
jaki kreujÄ… go sami uczniowie?
2.5. Czy istnieje zależność pomiędzy posiadaniem szacunku przez nauczycieli, a ich
osiągnięciami dydaktycznymi?
3. Jak kształtuje się poziom autorytetu nauczyciela na przykładzie szkoły
gimnazjalnej?
3.1. W jakim stopniu pojęcie autorytetu nauczyciela jest obecne w szkole?
3.2. Jak uczniowie oceniajÄ… swoich nauczycieli?
3.3. Jaki procent nauczycieli posiada autorytet w oczach uczniów?
4. Jakie są zagrożenia dla autorytetu nauczyciela w szkole gimnazjalnej?
4.1. Jakie główne niebezpieczeństwa mogą grozić zachwianiu pozycji nauczyciela w
oczach uczniów?
4.2. Jakie czynniki wpływają na obniżenie autorytetu pedagogów lub na jego zanik?
4.3. Jak środki masowego przekazu (telewizja, Internet, prasa, radio itp.) wpływają na
szacunek nauczycieli wśród uczniów?
4.4. Jak często w sytuacjach problemowych w klasie muszą reagować osoby trzecie
(dyrektor szkoły, pedagog, policja itp.) i w jaki sposób wpływa to na autorytet
nauczyciela?
4.5. Czy zdarzają się sytuacje zagrożenia zdrowia nauczyciela z powodu ataku uczniów?
5. W jaki sposób można wpłynąć na poprawę autorytetu nauczyciela oraz zapobiec
jego zagrożeniom?
5.1. Jakie cechy powinny charakteryzować idealnego nauczyciela według uczniów?
5.2. W jaki sposób nauczyciel może wpłynąć na lepsze stosunki z uczniami oraz na
podwyższenie swojego szacunku wśród nich?
5.3. Jakie środki profilaktyczne można zastosować by ochronić autorytet i szacunek
nauczycieli wśród uczniów?
Są to kluczowe pytanie, których odpowiedzi pozwolą na szczegółowe opracowanie tematu
niniejszej pracy. Poruszają one najważniejsze zagadnienia. Dzięki temu praca ukaże szeroki
zakres problematyki autorytetu nauczyciela, a także najbardziej aktualne informacje na ten
temat.
Na podstawie powyższych pytań łatwo określić tezy oraz hipotezy, które ukażą nam
kierunek i zakres prawdopodobnych odpowiedzi.
Główne tezy niniejszej pracy przedstawiają się następująco:
" Prawdopodobnie autorytet jest niezbędnym atrybutem każdego nauczyciela.
14
" Przypuszczalnie poprawne relacje nauczyciela z uczniem sÄ… czynnikiem pozytywnie
kształtujący autorytet nauczyciela.
" Być może zagrożenia autorytetu nauczyciela wynikają przede wszystkim z
autokratycznego nastawienia pedagogów wobec uczniów.
" Można przypuszczać, że uczniowie bardziej darzą szacunkiem tych nauczycieli, którzy
pomysłowo i ciekawie prowadzą lekcje.
Równie ważne jest przedstawienie zależności między zmiennymi, tj zmienną zależną i
zmienną niezależną. Ukazanie tej zależności jest konieczne podczas budowania hipotez
roboczych w tejże pracy. Hipotezy brzmią:
" Prawdopodobnie sprawiedliwość nauczycieli wpływa na pozytywny odbiór ich przez
uczniów.
" Być może posiadanie wysokiego autorytet nauczyciela warunkuje sukcesy dydaktyczne
uczniów.
" Wydaje się, że nieporadność nauczyciela z problemowymi uczniami powoduje brak
szacunku wśród uczniów w klasie.
" Przypuszczalnie środki masowego przekazu oddziaływają negatywnie na autorytet
nauczyciela.
Powyższe tezy oraz hipotezy określają główne założenia niniejszej pracy. Aby je
potwierdzić należy szczegółowo przeanalizować te płaszczyzny, których dotyczą. Jedynie
dzięki rzetelnej analizie zebranych informacji będzie można stwierdzić, że temat pracy został
opracowany dokładnie i wyczerpująco.
3. Teren, z
ródła i czas badań.
Badania przeprowadzone w celu rozwiÄ…zania problemu zasygnalizowanego w niniejszej
pracy były przeprowadzane na terenie województwa małopolskiego w miejscowości
Jadowniki.
Jadowniki to wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim,
w gminie Brzesko, licząca prawie 1 500 gospodarstw i ok. 4 975 mieszkańców. Wieś leży
nad Uszwicą, dzieli ją trasa E40 w relacji wschód-zachód, w odległości ok. 50 km
od Krakowa i ok. 22 km od Tarnowa, znajdując się na granicy Pogórza Karpackiego. Część
wsi na północ od drogi E40 to typowa równina, natomiast południowa część miejscowości
charakteryzuje się bardzo urozmaiconym krajobrazem, typowym dla miejscowości
15
podgórskich. W tej właśnie części znajduje się Bocheniec (394 m n.p.m.). Jest to najwyższe
wzniesienie w okolicy z rozległą panoramą, miejsce gdzie przed wiekami znajdował się gród
obronny (VIII w.), a obecnie znajduje się XIV-wieczny kościół.16 W Jadownikach znajdują
się dwie szkoły podstawowe oraz jedno gimnazjum, w którym to zostały przeprowadzone
badania.
Gimnazjum im. Jana Pawła II swoją działalność rozpoczęło 1 września 2000 roku w
budynku sąsiedzkiej Szkoły Podstawowej nr 2. Utworzono wówczas 4 oddziały klas
pierwszych (a, b, c, d), w których łącznie rozpoczęło naukę 99 uczniów. Rok póz
niej, 1
września 2001 roku, otworzono nowy budynek, w którym klasy pierwsze i drugie, w ilości
225 uczniów, rozpoczęły kolejny rok szkolny. Nadanie szkole imienia Jana Pawła II
oficjalnie odbyło się 18 maja 2002 roku. Obecnie w szkole istnieje po cztery oddziały klas 1,
2 oraz 3, w tym trzy klasy sportowe. Szkoła posiada sale lekcyjne, które są przygotowane do
przeprowadzania w nich różnorodnych zajęć (sala geograficzna, biologiczna, chemiczna,
językowa, historyczna. informatyczna itp.). Do dyspozycji uczniów jest również świetlica
szkolna oraz biblioteka. Placówka posiada dobrze przygotowane zaplecze sportowe, tj. dużą
halę sportową, dwa boiska na podwórku oraz kort tenisowy. Dlatego też rozgrywane są tutaj
liczne zawody gminne oraz powiatowe. Zajęcia lekcyjne prowadzą wysoko wykwalifikowani
dydaktycy. W szkole uczniowie mają możliwość rozmowy z pedagogiem, w każdej sytuacji
problemowej.17
Badania zostały przeprowadzonych w dwóch oddziałach klas 2. Pierwsza badana klasa
liczyła 23 osób, druga 22 osoby. Wszyscy uczniowie zapisani do klasy zostali wspólnie
przebadani w dniu 25 maja 2011. Głównymi z
ródłami badań były z
ródła osobowe, w postaci
uczniów gimnazjum. Przebadano 45 uczniów z dwóch klas. W tym 21 dziewcząt, a 24
chłopców. Pomocne w opracowywaniu wyników badań były również z
ródła bezosobowe w
postaci dzienników. Dały one możliwość określenia liczby osób w danej klasie, które zostały
zapisane, a rzeczywistym stanem w dniu przeprowadzania badań.
Owe badania zostały przeprowadzone w latach 2011-2012. Początek badań można
określić jako obranie tematu niniejszej pracy co miało miejsce w marcu 2011 roku. Następny
miesiąc (kwiecień 2011) poświęcony został na rzetelne przygotowanie kwestionariusza
ankiet, po czym w maju 2011 roku przeprowadzono badania. Kolejno od czerwca do
września 2011 roku analizowano wyniki badań oraz sporządzono arkusz zbiorczy dzięki,
któremu wyniki zostały zestawione i uporządkowane. Praca piśmiennicza oraz wszystkie
16
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jadowniki_(wojew%C3%B3dztwo_ma%C5%82opolskie), dn. 30.11.2011r.
17
Informacje zdobyte podczas wywiadu z pracownikiem szkoły oraz własnej obserwacji.
16
niezbędne poprawki, merytoryczne jak i graficzne, przebiegały od paz
dziernika 2011 roku
do maja 2012 roku.
Przez cały okres tworzenia pracy zbierano i porządkowano literaturę, która dostarczyła
teoretycznych podstaw do opracowania tematu oraz dała ogólny obraz problemu. Pozwoliło
to na połączenia dotychczasowych informacji z nowymi wynikami badań. Dzięki temu
uzyskano wiarygodne oraz aktualne przedstawienie problemu zawartego w temacie.
4. Metody i organizacja badań
Metody badań w literaturze przedmiotu są opisane bardzo szeroko i skrupulatnie.
Jednakże definicje znajdujące się w publikacjach różnią się od siebie. Dlatego też, dla
potrzeb tejże pracy, przyjęta zostanie definicja ukazana przez M. A
obockiego, który uważa, iż
 metody są (& ) pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej
działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich
zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony
cel badawczy"18
Bardzo ważną kwestią w badaniach empirycznych jest odpowiedni dobór metod badań,
gdyż w zależności od nich uznajemy, czy materiał uzyskany będzie wiarygodny. W
badaniach zastosowano sondaż diagnostyczny, jako najbardziej wiarygodny sposób
uzyskania informacji.  Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy
o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i
poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i
wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych- posiadajÄ…cych znaczenie
wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobranÄ… grupÄ™ reprezentujÄ…cÄ… populacjÄ™ generalnÄ…, w
której badane zjawisko występuje."19
Jedną z technik sondażu diagnostycznego jest ankieta, która została wykorzystana by
zebrać potrzebny materiał empiryczny.  Ankieta jest metoda zdobywania informacji przez
pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań zwanej kwestionariuszem,
w celu uzyskania odpowiedzi mających służyć do rozwiązywania jakiegoś problemu
naukowego bÄ…dz
praktycznego, społecznego, moralnego itp. 20 Ankieta pozwoliła na
sprawne i szybkie przeprowadzenie badań.
18
M. A
obocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, PWN s. 115.
19
T. Pilch, T. Barman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie jakościowe i ilościowe, Warszawa 2001,
,,Żak , s. 80
20
J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1985, PWN, s. 86
17
 Narzędzie jakie wykorzystano w ankiecie to kwestionariusz ankiety, który został
skonstruowany na potrzeby niniejszej pracy. Tenże kwestionariusz składa się z instrukcji
oraz pięciu części (A, B, C, D, E). Każda część zbudowana jest w inny sposób. Część A
zawiera 28 pytań, w tym pytania zamknięte, jak i otwarte. Część B polega na
ustosunkowaniu się uczniów do podanych pięciu twierdzeń. Należało uznać je za prawdziwe
lub fałszywe. W kolejna część C zadaniem ucznia jest dopisanie pierwszej myśli, czy też
skojarzenia, jakie nasunie mu się po przeczytaniu początku zdania. Część D to, tak zwana
metryczka, czyli pytania na temat podstawowych danych osobowych badanego. Ostatnia
część (E) jest miejscem, gdzie badany mógł dodać informacje na badany temat.
Badania zostały przeprowadzone w placówce w Jadownikach, gdzie po
wcześniejszym uzgodnieniu terminu, osoba planująca badania osobiście je przeprowadziła.
Zbadano kolejno dwie klasy wykorzystując 45-minutowe godziny lekcyjne. Podczas badań
obecny był nauczyciel, prowadzący dana lekcję, jednakże nie brał on udziału w zajęciach,
przyglądał się jedynie przebiegowi zdarzeń. Badania przebiegły sprawnie, bez zakłóceń. Po
zgłoszeniu przez badanych zakończenia wypełniania kwestionariuszy, karty zostały zebrane.
Następnie, na podstawie zebranego materiału, został sporządzony arkusz zbiorczy, w celu
uporzÄ…dkowania, zestawienia i statystycznego opracowania uzyskanych danych.
18
Rozdział II.
Pojęcie autorytetu i jego znaczenie w pracy pedagogicznej.
Autorytet jest pojęciem, które tłumaczone jest przez wielu teoretyków, jak i praktyków.
Jego znaczenie odnosi się do wielu dziedzin. O autorytecie można mówić w odniesieniu do
rodziny, rówieśników czy szkoły. Funkcjonowanie tego pojęcia objęło wszystkie obszary
życia społecznego przez to stało się bardzo popularne, a niekiedy nadużywane. Dlatego też
ważne jest zrozumienie autorytetu i jego znaczenia.
Autorytet pedagogiczny wydawał się być zawsze właściwością niezbędną, istotną i
niemalże wrodzoną, charakteryzującą pracownika oświatowego. Jednakże na przestrzeni lat
sytuacja ta zmieniła się i owa cecha stała się nabytą przez usilną pracę nad sobą. Młody
pedagog zaczynając prace z młodzieżą musi wykształcić wśród nich poczucie poważania i
respektu. Cechy te wpływają bezpośrednio na skuteczność pracy nauczyciela oraz jego
wpływ na wychowanie. Dlatego też autorytet zmienia swoje znaczenie w pracy dydaktycznej,
a zależne jest to przede wszystkim od uczniów.
W literaturze odnajdujemy wiele definicji autorytetu.  Autorytet pedagogiczny [ z Å‚ac.
autoritas  powaga], to swoiste przymioty i kompetencje wychowawców zwiększających ich
możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i
formowania określonych umiejętności.
Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu
edukacji; wyróżnia się następujące jego rodzaje: 1) autorytet oparty na doświadczeniu
życiowym wychowawcy, czy na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości, 2)
desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający uznania dla
jego stanowiska, bÄ…dz
funkcji, 3)oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontaktach,
które wychowawcy zwierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami, 4)
wypływający z władzy, która posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludz
mi,
5) autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości, bąk tez obaw czy lęku
wobec wychowawcy (& ) 21
 Nauczyciel może posługiwać się w swej pracy równocześnie dwoma rodzajami
autorytetu. Jeden z nich jest niejako zagwarantowany z racji piastowania stanowiska, nadany
mu przez szkołę. Jest to autorytet formalny, którego bronią obowiązujące w szkole normy.
Powołując się na nie można żądać od uczniów respektowania nauczycielskiego autorytetu
21
Pedagogika, pod red. Bogusława Milerskiego i Bogusława Śliwerskiego, Warszawa 2000, PWN, s.24.
19
formalnego. Drugi z nich to autorytet nieformalny  autentyczny, nie jest zagwarantowany,
nauczyciel musi go sobie wypracować. Jest jego indywidualną własnością, która odróżnia go
od innych pracujących w szkole nauczycieli. Jest on bardzo cenny wymaga ciągłej troski i
pielęgnacji. Respektowania autentycznego autorytetu nie można od nikogo żądać, można
jedynie być nim przez uczniów obdarowanym. Istotą działania autorytetu formalnego jest
zewnętrzny przymus, nakazujący podporządkowanie. Istotą działania autorytetu
autentycznego jest dobrowolność podporządkowania się. Obydwa te rodzaje są
nauczycielowi potrzebne. Pierwszy może stanowić punkt wyjścia do budowania drugiego. 22
Badania23 przeprowadzone wśród gimnazjalistów wykazały, że pojęcie autorytetu jest
dość znane dla młodzieży i rzadko zdarza się, by definicja tego pojęcia była błędna lub
znaczenie jego nie było znane. Z badań wynika, że 17,8 % uczniów nie udzieliło odpowiedzi
na to pytanie, co może świadczyć, że również nieznane było im pojęcie autorytetu. Wśród
podanych odpowiedzi, aż, 86,5 % badanych odpowiedziało, że autorytet to wzór do
naśladowania, osoba lub zachowanie, z których warto brać przykład i ich naśladować. 18,9%
uczniów, za autorytet uważają osobę, którą darzą szacunkiem. Jedynie 2,7% przyznało się do
tego, że nie wiedzą czym jest autorytet i nie potrafili wytłumaczyć tego pojęcia .24
A
atwo zauważyć, że autorytet jest pojęciem dość powszechnym i właściwie rozumianym,
już na poziomie gimnazjum.
Warto przyjrzeć się, kto dla młodych ludzi stanowi autorytet. Na histogramie 1
przedstawiono odpowiedzi uczniów na pytanie, kto w ich życiu stanowi autorytet.
Na podstawie histogramu 1 łatwo zauważyć, iż dla większości uczniów autorytetem są
rodzice (71,1%). Może wynikać to z faktu, że właśnie oni są osobami najbliższymi i
najbardziej wpływowymi na kształtowanie się charakteru i postaw młodego człowieka. Tylko
3 osoby (6,7%) przyznały, że autorytetem jest dla nich nauczyciel. Jest to niewielki odsetek,
co może wpływać na procesy dydaktyczno-wychowawcze. Warto wspomnieć, że 15,5%
respondentów podało inne propozycje dotyczące autorytetów w ich życiu. W tym 4 uczniów
za wzór do naśladowania uważa Jana Pawła II. Świadczy to o prawidłowym postrzeganiu
dobra moralnego oraz wzoru do naśladowania przez badanych.
Jedynie 3 uczniów podało, jako autorytet, nauczyciela. Jest to dość niepokojący sygnał,
gdyż każdy nauczyciel, by pełnić swoją rolę zawodową, autorytet powinien posiadać. Może
to wynikać z faktu, iż inna opcja odpowiedzi była bliższa dla uczniów lub też z powodu
22
Bulanda J., http://www.edukacja.edux.pl/p-2858-talent-pedagogiczny-i-autorytet-nauczyciela.php, dn.
14.03.2012r.
23
Badania przeprowadzone w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Jadownikach w latach 2011-2012. Zbadano 45
osób z klas drugich, w tym 21 dziewcząt oraz 24 chłopców.
24
Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
20
 Histogram 1.
Osoby charakteryzujące się autorytetem w opinii uczniów klas II Publicznego
Gimnazjum im. Jana Pawła II w Jadownikach w latach 2011-2012.25,26 (N=45)
80,0%
71,1%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
20,0% 15,5% 15,5%
6,7% 6,7%
10,0%
0,0%
Rodzice Dziadkowie SÅ‚awna osoba Nauczyciel Duszpastarz inni
y
ródło : materiały własne27
braku poczucia szacunku wobec nauczyciela. Bark autorytetu nauczyciela zapewne znacznie
rzutowałby na efektywność nauczania, a także dezorganizowałby pracę.
Warto przyjrzeć się opinii uczniów na temat, czy każdy nauczyciel zasługuje na
szacunek. Mimo tego, że mało badanych uczniów wymieniło, jako swój autorytet
nauczyciela, może okazać się, że istnieje autorytet, który jest narzucony przez samo pełnienie
funkcji pedagoga. Ciekawe wyniki przedstawia diagram 1.
Diagram 1.
Stopień darzenia szacunkiem każdego nauczyciela w opinii badanych uczniów. (N=45)
22,2%
Każdy nauczyciel
zasługuje na szacunek
Nie każdy nauczyciel
zasługuje na szacunek
77,8%
25
Ze względu na to, że badania do niniejszej pracy były prowadzone na tej samej grupie badawczej uczniów,
uczęszczających do tego samego gimnazjum, a kwestionariusz ankiety był zastosowany w tym samym czasie w
stosunku do wszystkich badanych w kolejnych tytułach tabel, wykresów, diagramów, histogramów zostanie
opuszczony aspekt przestrzenny i czasowy i zostanie zastÄ…piony terminem  badani uczniowie .
26
Suma wszystkich odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
27
Wszystkie materiały w następnych tabelach, wykresach, diagramach i histogramach zostały przedstawione
jako materiały własne, w związku z czym zrezygnowano z podania z
ródła.
21
 Według przedstawionych na diagramie 1 wynikom, można zauważyć, że aż 77,8 %
uczniów odpowiedziało, że nie każdy nauczyciel zasługuje na szacunek. Jeszcze do niedawna
autorytet nauczyciela był bezwarunkowy, a sytuacja, gdy uczniowie nie szanowali pedagoga
nie wystÄ™powaÅ‚a. Jak wynika z badaÅ„ ponad ¾ badanych nie uważa, że jest to
bezwarunkowe. Trudno sobie wyobrazić jak wygląda praca nauczyciela z uczniami, którzy
nie czujÄ… respektu wobec niego.
Relacja interpersonalna nie może być obojętna dla nauczyciela, musi on wypracować
sobie owy szacunek poprzez własne postępowanie. Wynika z tego, że nauczyciel w
dzisiejszych czasach mniej uwagi poświęcają na utworzenie z klasą zgranej grupy, a bardziej
skupiają się na odgórnym zadaniu jakim jest przekazywanie wiedzy. Tutaj warto zauważyć,
że zawód jakim jest nauczyciel to nie tylko ścieżka kariery, ale także powinno to stanowić
pewnego rodzaju  życiowe powołanie . Nie każdy człowiek jest w stanie efektownie
nauczać, dlatego też pedagog powinien posiadać szczególne umiejętności pozwalające pełnić
tÄ… funkcjÄ™.
Ważnym problemem jest kwestia autorytetu jako cechy bezwarunkowej i
niepodważalnej dla każdego nauczyciela. W histogramie 2 przedstawiono wyniki na ten
temat w opinii uczniów.
Histogram 2.
Autorytet nauczyciela jako cecha niepodważalna i bezwarunkowa w opinii badanych
uczniów. (N=45)
40%
40,0%
35,0%
31,1%
30,0%
tak
25,0%
20% raczej tak
20,0%
nie
15,0%
raczej nie
8,9%
10,0%
5,0%
0,0%
Na histogramie 2 zauważamy, że większość uczniów (60%) nie uważa jakoby autorytet
22
był niepodważalny i bezwarunkowy. Jak widać nie jest to cecha, która automatycznie należy
do każdego nauczyciela. Podobnie jak na szacunek, aby zdobyć autorytet nauczyciel musi
zasłużyć swoim zachowaniem.
Mówiąc o znaczeniu autorytetu nauczyciela warto poruszyć kwestię, która jest dość
niejasna. Mianowicie wpływ treści z poszczególnych przedmiotów jakie pedagog przekazuje
uczniom na kształtowanie się jego szacunku w oczach uczniów. Problem ten może być
niezbyt istotny, jednakże trzeba przekonać się o tym na postawie zależności jakie zachodzą w
relacjach szkolnych.
W tabeli 1 przedstawiono odpowiedzi uczniów, które mogą uzmysłowić jak przedstawia
się ten dylemat według uczniów współczesnego gimnazjum.
Tabela 1.
Potwierdzenie wpływu przedmiotu nauczanego przez nauczyciela na jego autorytet w
opinii badanych uczniów. (N=45)
Potwierdzenie wpływu szacunku Razem
Wyszczególnienie
A B C D L %
L 2 15 14 14 45 X
% 4,4 33,4 31,1 31,1 x 100,0
Legenda: N  liczebność danej zbiorowości, L  liczba, A  tak, B  raczej tak, C  nie, D 
raczej nie, x  ze względu na układ tabeli dane pole nie może być wypełnione
Jak można zauważyć przeważają odpowiedzi, że przedmiot, który naucza nauczyciel nie
wpływa znacząco na jego autorytet. Jedynie 4,4 % uczniów zdecydowanie twierdzi, że owa
zależność zachodzi a 33,4% sądzi, że raczej tak się dzieje. Ponad 62 % badanych nie widzi,
aby na szacunek nauczyciela wpływała nauczana przez niego dziedzina wiedzy. Można więc
stwierdzić, że przedmiot nauczania nie wpływa znacząco na jego szacunek wśród uczniów.
Może to świadczyć o tym, że wyniki pracy dydaktycznej nauczyciela nie są uwarunkowane
tym jakÄ… wiedzÄ™ nauczyciel przekazuje, tylko tym czy posiada on szacunek i potrafi ciekawie
przekazać dany materiał. Dzięki autorytetowi zapewne łatwiej skupić uwagę całej klasy.
Warto więc zastanowić się także, czy prawdą jest, że posiadanie owego autorytetu
wpływa na lepsze wyniki uczniów. Szacunek nauczyciela wśród uczniów zapewne pozwala
23
mu na utrzymanie dyscypliny w klasie, ale czy również na uzyskiwanie wysokich wyników
uczniów w nauce. Na histogramie 3 przedstawiono wyniki, które pomogą nas zapoznać się z
tym problem.
Histogram 3.
Potwierdzenie wpływu szacunku, jakim darzą uczniowie nauczyciela, a ich wyniki w
nauce według badanych respondentów. (N=45)
57,8%
60,0%
50,0%
42,2%
40,0%
Tak
30,0%
Nie
20,0%
10,0%
0,0%
Jak łatwo zauważyć (histogram 3), przeważają odpowiedzi twierdzące, co może
świadczyć, że duży wpływ na wyniki nauczania uczniów ma posiadanie przez nauczyciela
autorytetu i szacunku. Zapewne taki nauczyciel potrafi skupić uwagę. Także uczniowie
chętnie słuchają i przykładają się do przedmiotu w sytuacji, gdy pedagoga uważają za
godnego i wartego ich uwagi. Potwierdza się więc teza, że bez autorytetu nie jest możliwe,
by funkcja dydaktyczno  wychowawcza była w satysfakcjonujący sposób spełniona.
Dlatego warto owy autorytet budować, gdyż jest to najprostsza droga do osiągnięcia
sukcesów zawodowych nauczyciela.
Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że pojęcie autorytetu nauczyciela
funkcjonuje w rzeczywistości szkolnej i jest dobrze rozumiane przez uczniów. Młodzi ludzie
przyznają się do tego, że w ich życiu istnieją osoby, które stanowią dla nich godny wzór do
naśladowania. Choć przeważnie wybierają rodziców czy sławne osoby, jednakże jest kilka
osób, które za autorytet uważają nauczyciela, ale jest to niestety bardzo mała grupa (6,7%).
Aż 77,8 % uczniów stwierdziło, że nie każdy nauczyciel zasługuje na szacunek. Świadczy to,
o tym, że nie jest on bezwarunkowy w zawodzie pedagoga. Trzeba samemu go ukształtować
i wypracować w relacjach z uczniami. Tutaj bardzo ważne jest to, że autorytet pedagogiczny
24
bardzo silnie wpływa na wyniki pracy dydaktycznej. Wynika z tego, iż nie jest możliwe, by
efektownie uczyć bez szacunku. Dlatego też autorytet jest konieczny w pracy pedagoga i jego
zdobycie musi stanowić część zadania każdego dydaktyka. Najważniejsze jest więc
pooługiwanie się odpowiednimi sposobami na zdobycie szacunku wśród uczniów.
25
Rozdział III. Kształtowanie się autorytetu pedagogicznego.
W dzisiejszych czasach sztuką jest być nauczycielem. Jeszcze większą umiejętnością 
być nauczycielem dobrym, który nie ma trudności z utrzymaniem porządku czy ciszy na
swoich lekcjach. Uczniowie szanujÄ… go, a po latach wspominajÄ… z rozrzewnieniem. Twierdzi
się, że autorytet nauczyciela to cecha, która jest nierozłączna w jego zawodzie. Niestety nie
każdy nauczyciela posiada autorytet, co świadczy o tym, iż by zdobyć uznanie i szacunek
wśród uczniów trzeba zapracować i samodzielnie wykształcić pozytywne relacje społeczne z
klasÄ…. Budowanie autorytetu nauczyciela opiera siÄ™ na zdobywaniu podziwu i zaufania
uczniów. Ten proces jest bardzo ważny, by działania dydaktyczno  wychowawcze były
efektywne.
Na kształtowanie autorytetu pedagogicznego może wpływać wiele różnorodnych
czynników, lecz większość z nich zapewne jest zależne od nastawienia i postępowania
nauczyciela. Wraz z upływem lat, zmieniają się sposoby oddziaływania na uczniów. Nowe
pokolenie oznacza nowy system działań wychowawczych, dlatego też ważną kwestią jest
dostosowywanie sposobów postępowania do odbiorców. Trzeba również pamiętać o wieku
uczniów z jakimi pracuje się. Nie tylko sposoby przekazywania wiedzy różnią się w klasach
początkowych szkoły podstawowej od klas starszych, czy gimnazjalistów, ale również
nawiązywanie relacji interpersonalnych nauczyciela z uczniami. Dlatego też trzeba zwracać
uwagę jak reaguje dana klasa na próby zdyscyplinowania i inne czynności wychowawcze.
Wpływa to bezpośrednio na efektywność, a także na atmosferę i kształtowanie szacunku
uczniów wobec nauczycieli. Zatem istotne jest, by pedagodzy poszerzali swoją wiedzę na
temat działań wychowawczych oraz na bieżąco obserwowali zmiany jakie zachodzą w
kształtowaniu się relacji uczeń  nauczyciel. Pozwoli to na zapobieganie sytuacjom braku
szacunku uczniów do nauczyciela oraz realne sterowanie procesem kształtowania się
autorytetu.
Choć zakłada się, że nauczyciel jest autorytetem poprzez funkcję jaką wykonuje, czasem
praktyka pokazuje, że nie jest to prawdą. Uczniowie to bardzo czujni obserwatorzy, którzy
mają dużą przewagę nad nauczycielem, choćby liczebną. Jedynie współpraca z uczniami
pozwoli pedagogom na pełnienie swojej powinności i pozytywne wyniki pracy. Dlatego też
warto przyjrzeć się na co zwracają uwagę uczniowie podczas kształtowania opinii o
nauczycielach, co pozwoli na poznanie procesu tworzenia siÄ™ autorytetu pedagogicznego oraz
błędów jakie często są popełniane.
26
 Uczniowie oceniają nauczyciela nie tylko jako dydaktyka, ale o wiele częściej, jako
osobę. Dlatego o tyle ważniejsze jest dla nich jaką postawę moralną reprezentują oraz jakie
cechy charakteru, niż wykształcenie czy przygotowanie merytoryczne do danej funkcji.
Pytając uczniów o wybór kilku cech, spośród 6 podanych, uzyskano ciekawe wyniki.
Histogram 4 przedstawia te dane.
Histogram 4.
Typ nauczyciela jaki uczniowie najbardziej szanują w opinii badanych uczniów.28
(N=45)
80,0%
66,7%
62,2%
60,0%
40,0%
37,8%
40,0%
26,7%
20,0%
11,1%
6,7%
0,0%
cierpliwych łagodnych sprawiedliwych wesołych
spokojnych zdyscyplinowanych innych
Jak można zauważyć na histogramie 4 uczniowie szczególnie doceniają nauczycieli
sprawiedliwych (66,7%) i wesołych (62,2%). Sprawiedliwość stanowi o tym, by atmosfera w
klasie była pozytywna. Złe ocenianie czy faworyzacja przez nauczycieli uczniów negatywnie
wpływają na stosunek do pedagoga, gdyż traci on zaufanie oraz wiarygodność. Nie ma
człowieka, który niesprawiedliwość uważałby za cechę pozytywną, dlatego też nauczyciel
jako wzór nie może być uważany za osobę, która postępuje niesłusznie i krzywdząco. Humor
oraz wesołe usposobienie nauczyciela również jest cechą często wybieraną przez uczniów.
Może świadczyć to, że pedagodzy, którzy posiadają owe cechy wzbudzają zaufanie, co
bezpośrednio łączy się z kształtowaniem autorytetu. Często zaznaczano również takie cechy
jak cierpliwość (40,0%) czy łagodność(37,8%). Ten zestaw pozwala określić nauczyciela
jako zrównoważonego i prawego. Taki model pedagoga może być kluczem do wyjaśnienia,
28
Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą N, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
27
kto może być uważany za autorytet. Trudno tak silnie manipulować osobowością, by
przekształcić lub wyuczyć się danych cech charakteru jednakże warto ćwiczyć opanowanie,
gdyż takie zachowanie jest szczególnie doceniane.
Każdy uczeń wymaga, by 45 minut lekcji nie były tylko nudnym wykładem. Szczególnie
patrząc na uczniów szkół gimnazjalnych, których to wiek sprzyja nadpobudliwości oraz
braku koncentracji z uwagi na proces dojrzewania. Młody człowiek nie zawsze jest w stanie
wytrzymać godzinę lekcyjną bez aktywnego brania udziału w zajęciach. Niestety niektóre
lekcje uniemożliwiają taką aktywność, co negatywnie odbija się na zachowaniu uczniów. W
takiej sytuacji jedyną możliwością, aby przerwać nudę jest przeszkadzanie i dezorganizacja
pracy całej grupy. Warto więc zwrócić uwagę, jak ważna rolę w procesie nauczania stanowi
pomysłowość i zaangażowanie. Tą kwestie ukazuje diagram 2.
Diagram 2.
Stopień doceniania w nauczycielach pomysłowość i zaangażowanie w opinii badanych
uczniów. (N=45)
4,4%
6,7%
24,4%
64,5%
tak raczej tak nie raczej nie
Podstawą dobrego nauczania jest pasja, objawiająca się między innymi poświęceniem i
entuzjazmem, z jakimi nauczyciel traktuje swoich uczniów oraz nauczany przez siebie
przedmiot. Jak łatwo zauważyć na diagramie 2, znaczna większość (88,9%) uczniów
przyznaje, że zaangażowanie i pomysłowość są bardzo ważne w ocenie nauczyciela przez
uczniów. Dlatego też sposób prowadzenia lekcji powinien być kwestią, na którą nauczyciele
zwracają szczególną uwagę. Warto postarać się i zainteresować uczniów nowymi sposobami
poznawania wiedzy oraz aktywności na lekcji. Wówczas zostanie zauważone większe
staranie oraz zaangażowanie, co przełoży się na opinie uczniów o prowadzącym. W
dzisiejszych czasach szkoły dają możliwość wykorzystywania bardzo nowoczesnych i
28
różnorodnych środków i narzędzi dydaktycznych, z czego każdy powinien korzystać, gdyż
stymuluje to do aktywnego udziały uczniów i nauczycieli w procesie poznawczym. Daje to
możliwość współpracy uczniów z nauczycielem, a nie tylko pracy dydaktyka. Może to
pozytywnie wpływać na ich relacje, a także pomagać w kształtowaniu podziwu, a nawet
autorytetu pedagogicznego. Dzieje siÄ™ tak poprzez wypracowanie wzajemnego zaufania, co
zawsze dzieje się przy okazji współpracy.
Nie tylko pomysłowość nauczycieli jest kluczem do sukcesów. Istnieje wiele innych
czynników, które nie zawsze są uważane przez nauczycieli za ważne, jednakże silnie
wpływają na ocenę uczniów. Sprawiedliwość, poczucie humoru czy zdyscyplinowanie może
wpływać na pozytywny odbiór ich przez uczniów. Potwierdzają to wyniki zamieszczone na
histogramie 5.
Histogram 5.
Czynniki wpływające na pozytywną ocenę nauczyciela według badanych uczniów.29
(N=45)
55,5%
60,0%
51,1%
46,7%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
2,2% 2,2%
0,0%
ciekawe prowadzenie lekcji sprawiedliwe ocenianie
wesoła atmosfera na lekcji dyscyplina na lekcji
inne
Dane zamieszczone w histogramie 5 potwierdzają tezę, że pomysłowość nauczyciela i
ciekawe sposoby prowadzenia lekcji są bardzo ważne (51,1%) w pracy dydaktyczno 
wychowawczej. Równie ważna jest wesoła atmosfera na lekcji, która jest czynnikiem
docenianym przez uczniów (55,5%). Dlatego też pasja nauczyciela oraz jego inwencja
29
Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
29
twórcza są cechami, które powinny być obecne przez cały okres pracy zawodowej
nauczycieli. Nie można dopuścić do rutyny i wypalenia, ponieważ ściśle łączy się to z
efektownością działań pedagogicznych. Niewątpliwie niszczy to atmosferę na lekcji, jak
również podejście uczniów do samej osoby nauczyciela. W dzisiejszych czasach uczniowie
wymagają od nauczycieli o wiele więcej pomysłowości, niż jeszcze kilka lat temu. Wraz z
postępem technicznym, dostęp do nowoczesnego sprzętu, na przykład różnorodnych
multimediów, jest o wiele łatwiejszy. Coraz więcej szkół posiada możliwość korzystania z
tych udogodnień. Trzeba również zwrócić uwagę, że współcześni gimnazjaliści żyją w
społeczeństwie informacyjnym. Dlatego też wymaga się od nauczycieli dokształcania w
zakresie nowoczesnych sposobów prowadzenia lekcji. Na pewno łatwiej skupić uwagę
uczniów angażując ich oraz poniekąd zmuszając do samodzielnego działania. Jak widać na
wykresie, jest to doceniane i brane pod uwagę w ocenie nauczycieli przez uczniów, a
wiadome jest, że owa ocena jest niezmiernie ważna.
Odpowiedzi na kolejne pytanie ukazały również, iż dyscyplina na lekcjach wpływa
pozytywnie na kształtowanie się autorytetu pedagogicznego. Aż 55,5% badanych stwierdziło,
że tak się dzieje, a 45,5% nie widzi tej zależności. Może jednak to świadczyć o tym, że brak
panowania nad klasą obniża szacunek uczniów do nauczyciela, a także powoduje, że
nauczyciel jest w oczach uczniów niezaradny. Jako wychowawca ma obowiązek panować
nad sytuacją w klasie, zaburzenie wykonywania tej funkcji może obniżyć poziom autorytetu.
Dyscyplina jest czynnikiem, od którego zależny jest przebieg zajęć. Jej brak może
doprowadzić do katastrofalnych skutków, a także jest porażką każdego pedagoga. Nie łatwo
zapanować nad kilkunastoma osobami, które nie zawsze mają chęć współpracować. Jedynie
posiadanie szacunku uczniów oraz wypracowanie pozycji dowodzącej w klasie pozwoli na
spełnienie zadań dydaktyczno  wychowawczych. Dlatego też zależność autorytetu
pedagogicznego od dyscypliny jest na tyle widoczna, że warto pracować nad opanowaniem
umiejętności panowania nad podopiecznymi.
Również podejście i szacunek nauczyciela do uczniów znacząco wpływa na jego
stosunki z klasą. Uczniowie nie są tylko odbiorcami, ale także współtwórcami całego procesu
dydaktycznego, dlatego też warto by nauczyciel doceniał i szanował ich osobę. Można
zastanowić się nad kwestią, która nie jest obiektem szerokiego zainteresowania badaczy,
jednak może mieć wpływ na relacje w klasie. Mowa tutaj o wpływie czynnika, jakim jest
spóz
nianie się nauczycieli na lekcje. Wiadomą rzeczą jest, że uczniowie są karani i ganieni za
niepunktualność, lecz ciekawą kwestią jest czy takie zachowanie nauczycieli jest również z
le
odbierane przez uczniów. Histogram 6 przedstawia dane na ten temat.
30
Histogram 6.
Dopuszczalność spóz
niania się nauczycieli według badanych uczniów. (N=45)
75,6%
tak
80,0%
22,2%
nie
60,0%
2,2%
40,0%
brak
odpowiedzi
20,0%
0,0%
Jak widzimy na histogramie 6, aż 34 badane osoby (75,6%) odpowiedziały, że nauczyciel
może czasem spóz
nić się na lekcje. Jedynie 10 osób (22,2%) stwierdziło, że takie zachowanie
jest niedopuszczalne. Można wywnioskować, że spóz
nianie siÄ™ nauczycieli jest, w pewien
sposób usprawiedliwione oraz nie wpływa negatywnie na opinie uczniów. Oczywiście mowa
o sporadycznej niepunktualności, która wynikać może z wielu czynników, nieraz osobistych,
a niekiedy służbowych. Uczniowie pod tym względem są wyrozumiali i nie uważają, by był
to wyraz braku szacunku czy zainteresowania przez nauczycieli. Dlatego też nie można
uważać, by sporadyczne spóz
nianie się na lekcje przez nauczycieli było powodem obniżenia
się poziomu autorytetu lub, by w znaczący sposób wpływało na jego kształtowanie.
Można stwierdzić, że na ocenę nauczycieli oraz kształtowanie się autorytetu
pedagogicznego składa się wiele czynników oraz cech charakteru czy zachowania
nauczycieli. Bardzo różnorodne kwestie wpływają na opinie uczniów. Warto zastanowić się
w jakim stopniu uwarunkowania fizyczne, takie jak wygląd, wiek, wpływają na odbiór
nauczycieli. Jest to dość ciekawy aspekt, ponieważ przyjmuje się, że choć wygląd nie
powinien mieć znaczenia, często odgrywa ważną rolę w życiu zawodowym oraz w
budowaniu relacji międzyludzkich. Nauczyciel stanowi obiekt największej obserwacji w
klasie. Uczniowie są w dużej grupie, nie są traktowani, aż tak indywidualnie i nie ma
możliwości, by byli obserwowani przez cały czas trwania lekcji. Nauczyciel jest
prowadzącym, jego zachowania, gesty są bardzo dobrze dostrzegane dla każdego. Tabela 2
przedstawia uzyskane wyniki na ten temat i może uzmysłowić, jak ten problem funkcjonuje
w rzeczywistości szkolnej.
31
Tabela 2.
Wpływ cech fizycznych nauczyciela (urody, sposobu ubierania) na ocenę uczniów
według badanych respondentów. (N=45)
Płeć
Razem
W
Dziewczęta Chłopcy
L % L % L %
A 4 19,0 5 20,8 9 20,0
B 10 47,7 8 33,3 18 40,0
C 2 9,5 7 29,2 9 20,0
D 5 23,8 4 16,7 9 20,0
21 100,0 24 100,0 45 100,0
Razem
Legenda: W  wyszczególnienie, L  liczba, A  tak, B  raczej tak, C  nie, D  raczej nie.
W tabeli 2 zauważyć można, że dziewczęta jak i chłopcy stwierdzili, że cechy fizyczne
mają wpływ na ocenę i podejście do nauczyciela. W grupie dziewcząt przewaga odpowiedzi
popierających tę tezę jest większa. Aż 66,7 % z nich uważa, że wpływ jest znaczący, a
jedynie 33,3% tej relacji nie zauważa. W grupie chłopców 54,1 % odpowiedziało się za
poparciem tej tezy, a 45,9 % zaprzeczyło, by taka sytuacja miała miejsce. Jak widać chłopcy
w mniejszym stopniu dostrzegają, by uroda miała wpływ na postrzeganie pedagogów. Ta
różnica w zdaniach może mieć podstawę w tym, że od zawsze uważano, że kobiety bardziej
zwracają uwagę na wygląd, niż mężczyz
ni. Chodzi tutaj o wygląd zarówno własny, jak
również innych. Można stwierdzić, że dlatego też wśród badanych dziewcząt, aż tak duży
procent (66,7%) uważa, że uroda wpływa na ich opinie o swoich nauczycielach. Jest to dość
niepokojące, gdyż w badanej grupie, aż 60% uczniów popiera taką tezę. Wygląd nie
powinien mieć wpływu na kształtowanie się opinii, a tym samym autorytetu pedagogicznego.
Nie jest on kwestią wypracowania, lecz niezależną częścią każdego człowieka. W bardzo
małym stopniu jest możliwość wpłynięcia w jakikolwiek sposób na urodę, a sposób ubierania
nie powinien być zbyt ważny w ocenie człowieka. I choć bardzo ekstrawaganckie ubiory lub
fryzury, mogą świadczyć o człowieku, brak markowych ciuchów lub modnej fryzury nie
może być czynnikiem, który miałby obniżać szacunek wobec pedagogów. Świadczyłoby to o
obniżeniu poziomu moralnego młodzieży oraz materialistycznym podejściu do życia.
32
 Mówiąc o uwarunkowaniach fizycznych jako czynniku kształtującym autorytet
pedagogiczny warto wspomnieć o barierach wiekowych, które często mogą stanowić ważny
element warunkujący posiadania szacunku. Z reguły nie powinno oceniać się człowieka pod
względami wieku, gdyż niekiedy młoda osoba, która w ogólnej opinii jest mniej
doświadczona, może być o wiele dojrzalsza, od dorosłego człowieka z wieloletnim stażem.
Jednakże warto sprawdzić, czy rzeczywiście tak jest. Dane umieszczone w histogramie 7
obrazują wiek nauczyciela, który miałby szczycić się największym autorytetem i szacunkiem.
Histogram 7.
Nauczyciele z różnych grup wiekowych, którzy są największym autorytetem dla
badanych uczniów.30 (N=45)
8,9%
51 i więcej
22,2%
41 -50 lat
31 - 40 lat
55,5%
20 - 30 lat
31,1%
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0%
Na histogramie 7 zauważyć można, że największym autorytetem chwalą się uczniowie z
przedziału wiekowego od 31 do 40 lat (55,5%). To mniej więcej średni wiek patrząc na inne
możliwe odpowiedzi. Nie są to najmłodsi pedagodzy, którzy, jak mogłoby się wydawać, ze
względu na wiek najłatwiej porozumiewaliby się z młodzieżą. Nie są to także najstarsi
nauczyciele, którzy swój autorytet posiadaliby, choćby ze względu na wiek, a także
doświadczenie. Choć dwie sąsiednie grupy wiekowe (20  30 lat oraz 41  50 lat) miały
również duże poparcie ( kolejno 31,1% i 22,2% głosów), to nauczyciele ze średnim wiekiem
szczycą się największym szacunkiem. Niewątpliwie są to pedagodzy, którzy zdobyli już
pewne doświadczenie, jednakże nie są dotknięci, często spotykanym u starszych nauczycieli,
 wypaleniem zawodowym . Oznacza to, że mimo sporego stażu nadal są zaangażowani w
prace oraz pełni zapału. Różnica wiekowa nie jest jeszcze bardzo dużo, ale również ich wiek
nie jest zbytnio zbliżony do wieku uczniów. Daje to możliwość wytworzenia potrzebnego
dystansu, przez co łatwiej nauczycielowi postarać się o dyscyplinę i posłuszeństwo.
30
Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
33
Najmniejszym autorytetem mogą pochwalić się nauczyciele powyżej 50. roku życia. Może
świadczyć to o tym, że jest to wiek, który potęguje widoczność istnienia  konfliktu pokoleń .
Być może uczniowie w wieku 13  16 lat mają całkowicie inny światopogląd i sposób bycia,
niż osoby w wieku ponad 50 lat. Może też występować tendencja braku umiejętności
porozumienia się. Dlatego też warto zwracać uwagę, by kadra nauczycielska w szkołach
gimnazjalnych była możliwie młoda, gdyż szczególny wiek dojrzewania, jakim
charakteryzują się gimnazjaliści powoduje, że ta grupa uczniów wymaga szczególnych
środków wychowawczych oraz sposobów nauczania. O tyle łatwiej tą rolę będzie pełnić
młodszym nauczycielom, gdyż są oni bardziej elastyczni, jeśli chodzi o nowoczesne
nauczanie. Również bariera pokoleniowa jest mniejsza, przez co zmniejsza możliwość
konfliktów światopoglądowych. Przez to praca będzie bardziej efektywna, a nauczyciele
trafniej znajdą sposób na pracę z młodzieżą. Również starsi nauczyciele mają tendencje do
przyzwyczajania się do swoich metod, co nie jest wskazane, gdyż dzisiejsza technika
umożliwia pedagogom prace z multimediami czy innymi pomocami dydaktycznymi.
Uczniowie stają się coraz bardziej wymagający jeśli chodzi o takie nowinki i liczą, że
nauczyciele będą aktywnie ich używać. Nauczyciele doświadczeni, z wieloletnim stażem,
łatwiej odnajdą się w pracy ze starszą młodzieżą lub ludz
mi dorosłymi, dlatego też warto się
zastanowić, czy lepszym miejscem pracy, gdzie mogliby wykorzystać swój potencjał, nie
byłyby szkoły ponadgimnazjalne lub uczelnie wyższe.
Ostatnią kwestią dotyczącą kształtowania się autorytetu nauczyciela będzie wpływ szkoły
na ten proces. Mówiąc o szkole trzeba rozumieć instytucje samej placówki oraz jej strukturę
organizacyjną. Szczególne znaczenie miałaby tutaj organizacja pracy, osoby nadzorujące
(dyrektor) oraz współpracownicy. Wiadomo, że praca każdej placówki oświatowej opiera się
na ściśle ustalonym regulaminie, planie działania i różnego rodzaju dokumentach, w których
zawarte są cele, sposoby oraz organizacja pracy. Interesujący może być wpływ tych
czynników. Pedagog jest pracownikiem szkoły, dlatego też musi przestrzegać ogólnym
zasadom panującym w jego miejscu zatrudnienia. Ważna kwestią jest to, w jakim stopniu
uczniowie dostrzegają wpływ szkolnych zasad na pracę ich nauczycieli oraz wpływ samej
szkoły na budowanie zdania o danym pedagogu. Ten problem pomogą poznać dane zawarte
w diagramie 3.
Jak łatwo zauważyć na diagramie 3, najwięcej badanych (46,7% głosów) odpowiedziało
się za tym, że szkoła ma średni wpływ na budowanie autorytetu pedagogicznego. Można
stwierdzić, że uczniowie dostrzegają zależność, jednakże nie uważają by była ona bardzo
duża. Według 10 uczniów (22,2%) wpływ jest duży, a jedynie 4 osoby (8,9%) stwierdziły, że
34
Diagram 3.
Wpływ szkoły na budowanie autorytetu nauczyciela według badanych uczniów. N=45
Bardzo duży
Duży
Åšredni
46,7%
Mały
13,3%
Bardzo mały
8,9%
8,9%
22,2%
jest on bardzo duży. Jednakże niewiele uczniów przyznało, że szkoła ma mały (13,3%) lub
bardzo mały (8,9%) wpływ na ich opinie o nauczycielu. Można więc wywnioskować, że
szkoła jako instytucja jest również ważnym czynnikiem kształtującym szacunek wobec
nauczycieli. Organizacja pracy placówki pozwala na ukierunkowanie, nie tylko, działania
instytucji, ale także relacji międzyludzkich. Również współpraca dyrekcji oraz grona
pedagogicznego, a także pozostałych pracowników wpływa na odbiór ich przez uczniów.
Zgrany i działający wspólnie zespół pokazuje uczniom, jak należy współpracować.
Jakiekolwiek konflikty między pracownikami, mogłyby wpływać na negatywną ocenę
uczniów, gdyż dostrzegaliby oni brak porozumienia. Mogłoby to skutkować wyuczeniem, że
współpraca i wzajemny szacunek nie jest potrzebny w życiu. Warto więc zaznaczyć, że
szkoła jest instytucją, która w szczególny sposób wymaga dobrej organizacji oraz
kierowania. Dlatego też każdy z pracowników powinien starać się działać tak, by relacje z
współpracownikami były pozytywne.
Podsumowując, kształtowanie się autorytetu pedagogicznego można uważać za proces
bardzo pracochłonny oraz wieloczynnikowy. Praktycznie wszystkie działania oraz
zachowania, w pewny sposób, wpływają na jego budowanie. Dlatego też każdy pedagog
powinien być świadomy, jak wiele kwestii musi dostrzegać podczas pracy z młodzieżą. Jak
wiadomo, uczniowie sÄ… bardzo dobrymi obserwatorami, a do tego integrujÄ…c siÄ™ z grupÄ…, sÄ… w
stanie o wiele więcej rzeczy zauważyć, niż nauczyciele obserwując ich. W budowaniu opinii
o nauczycielach uczniowie zwracają uwagę na takie kwestie jak organizacja własnej pracy,
zaangażowanie, punktualność, pomysłowość, umiejętność utrzymania dyscypliny, a nawet
35
wygląd i prezencja, czy relacje z współpracownikami. Jak widać, są to czynniki bardzo
różne, dotyczące cech charakteru, ale również cech fizycznych. Jedynie praca nad każdą z
tych cech jest w stanie zagwarantować pozytywny odbiór nauczycieli przez uczniów. Dlatego
też, przed wyborem zawodu nauczyciela, warto zwrócić uwagę na predyspozycje. Nie każdy
człowiek nadaje się do tej pracy, gdyż jest ona bardzo charakterystyczna. Wymaga ona
wielkiego zapału, ale także swoistego powołania, które pozwoli z pasją i zapałem pełnić rolę
dydaktyczno  wychowawczą. Jak stwierdzono w rozdziale II tejże pracy, nie ma
możliwości, by zawód pedagoga był wykonywany bez posiadania autorytetu i szacunku
wśród uczniów, dlatego też proces jego kształtowania musi być przemyślany i pełny
indywidualnej pracy. Do tego potrzebna jest wielka motywacja i siła działania, by
wykształcenie autorytetu stanowiło część sukcesu zawodowego, a nie tylko było przymusem.
36
Rozdział IV.
Poziom autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole.
Koniec XX oraz początek XXI wieku przyniosły wielkie zmiany społeczne i polityczne,
które wpłynęły na oświatę. Zmiany programowe, ale przede wszystkim powstanie
gimnazjum, przyczyniły się do ewolucji w systemie edukacji. Być może dlatego znaczenie
oraz proces kształtowanie się autorytetu uległy zmianie. Ważne jest, określić poziom
autorytetu pedagogicznego we współczesnej szkole.
Badania nad poziomem autorytetu mogą przebiegać w różnorodny sposób.
Najważniejsze jest, by relacje nauczycieli z uczniami były obserwowane, gdyż może to
pomóc w zauważeniu najdrobniejszych bodz
ców konfliktogennych lub błędów w
komunikacji. Inną drogą na uzyskanie informacji mogą być różnorodne ankiety
przeprowadzane wśród uczniów, nauczycieli, jak i rodziców. Określą one obraz poziomu
autorytetu w opinii różnych grup, a także jest to najszybszy sposób na zgromadzenie danych.
O tyle ważne jest, by wiadomo było jak działa pojęcie autorytetu i szacunku w danej
szkole, gdyż może to pomóc w pracy pedagogicznej nauczycieli danej placówki. Te
informacje mogą być ważne dla przebiegu procesu dydaktyczno  wychowawczego. Dlatego
też warto badać jego poziom, aby dyrekcja każdej placówki miała ogląd tej kwestii.
Warto zastanowić się, co jest głównym czynnikiem, który warunkuje wysoki poziom
autorytetu nauczyciela. Odnalezienie elementów, które determinują posiadanie szacunku
pozwoliłoby na określenie, jak poziom autorytetu funkcjonuje we współczesnej szkole.
Za pewne zależy on od zaufania uczniów wobec nauczycieli, gdyż jest to czynnik, który
wpływa na powstawanie pozytywnych relacji międzyludzkich. Zaufanie jest czymś, co
określa w jakim stopniu postawa moralna danej osoby jest postrzegana jako prawidłowa.
Osoba posiadająca szacunek powinna być osobą godną zaufania, dlatego też autorytet może
być zależny od niego. W tabeli 3 widzimy jak tą kwestie postrzegają dziewczęta, a jak
chłopcy. Ten podział na płeć może być ważny, gdyż uważa się, że dziewczęta są grupą, która
charakteryzuje się skłonnością do budowania relacji pozytywnych. Za to chłopców w wieku
gimnazjalnym postrzega się jako konfliktowych oraz pełnych nieufności.
Według danych w tabeli 3 można zauważyć, że istnieje diametralna różnica w stopniu
zaufania nauczycielom przez dziewczęta oraz chłopców. Aż 61,9 % uczennic stwierdziło, że
37
Tabela 3.
Potwierdzenie zaufania uczniów wobec nauczycieli w opinii badanych uczniów. (N=45)
Płeć
Razem
W
Dziewczęta Chłopcy
L % L % L %
A 13 61,9 5 23,8 18 40,0
B 8 38,1 19 76,2 27 60,0
Razem 21 100,0 24 100,0 45 100,0
Legenda: W  wyszczególnienie, L  liczba, A  tak, B  nie.
potrafiłyby powierzyć problem życiowy swojemu pedagogowi, a jedynie 23,8 % chłopców
przyznało się do tego samego. Świadczy to o tym, że w grupie badanych, dziewczęta są
skłonniejsze do zaufania, niż chłopcy lub, że relacje między dziewczętami a nauczycielami są
lepsze, niż w grupie chłopców. Możliwe również, że wpływa to na poziom autorytetu, który
jest silniejszy w grupie uczennic, niż uczniów. Fakt, iż ponad ¾ chÅ‚opców (76,2 %)
potwierdziło, że nie powierzyłoby swojego problemu osobistego nauczycielowi, również
świadczy, że ta grupa ma trudności z powierzeniem innym swoich dylematów. Trudno
powiedzieć, czy dzieje się tak przez negatywne relacje z nauczycielami czy też powody są
inne. Jednakże niewątpliwie odbija się to na poziomie autorytetu wśród danej grupy uczniów.
Warto byłoby określić, gdzie tkwi problem z zaufaniem wobec nauczycieli, gdyż może to
powodować obniżenie efektywności pracy dydaktyczno  wychowawczej. Za pewne trudno
nauczycielom przekazywać wiedzę podopiecznym w sytuacji, gdy nie posiadają oni ich
zaufania.
Ważną kwestią jest również, to czy nauczyciel potrafi zapanować nad klasą. Można
twierdzić, że umiejętność opanowania klasy jest bardzo ważny w budowaniu autorytetu, a
samodzielność nauczyciela w sytuacjach konfliktowych jest czynnikiem, który pozytywnie
wpływa na poziom autorytetu nauczyciela. W momentach, gdy nauczyciel potrzebuje
pomocy pedagoga lub dyrektora sygnalizuje, że nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z
kłopotami z dyscypliną. Uczniowie mogą odbierać to jako słabość i oceniać ich jako
nieporadnych. Dlatego też, częstotliwość konieczności korzystania przez nauczyciela z
pomocy innych dydaktyków w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych może świadczyć o
poziomie autorytetu. Dane zawarte w tabeli 4 przedstawiajÄ… tÄ… kwestie.
38
Tabela 4.
Konieczność korzystania z pomocy innych pedagogów przez nauczyciela prowadzącego
lekcję w opinii badanych uczniów. (N=45)
Odpowiedzi Razem
Wyszczególnienie
A B C D L %
L 20 6 14 5 45 X
% 44,5 13,3 31,1 11,1 x 100,0
Legenda: W  wyszczególnienie, L  liczba, A  tak, kilka razy, B  tak, zdarza się to
nagminnie, C  nie, zazwyczaj nauczyciel radzi sobie sam, D  nie, klasa nigdy nie sprawia
takich problemów, x - ze względu na układ tabeli dane pole nie może być wypełnione.
Jak łatwo zauważyć większość badanych (44,5%) potwierdziło, że kilka razy nauczyciel
był zmuszony do skorzystania z pomocy innych pedagogów (pedagoga szkolnego, dyrektora
lub innych). Wynika z tego, że nauczyciele nie zawsze potrafią rozwiązywać samodzielnie
problemy, co może negatywnie wpływać na poziom szacunku wśród uczniów. Pocieszające
może być to, że 14 osób (31,1%) spośród badanych uczniów stwierdziło, że zazwyczaj
nauczyciel radzi sobie sam. Jednakże tylko 5 osób (11,1%) pewnie potwierdziło, ażeby
nauczyciel nigdy nie potrzebował takiej pomocy. Trzeba zastanowić się z czego wynika taka
sytuacja. Możliwe, że uczniowie często sprawiają nauczycielom tak trudne do rozwiązania
problemy, że nie są oni w stanie poradzić sobie samemu. Być może pedagodzy nie są
wystarczająco przygotowani lub doświadczeni w rozwiązywaniu konfliktów. Jednakże
niewątpliwe jest, że sytuacje, gdy interwencja osób trzecich jest konieczna, wpływa to na
opinie uczniów o nauczycielach. Bardzo prawdopodobne, że obniża to autorytet
pedagogiczny. Patrząc więc na dane w tabeli 4 poziom tego autorytetu we współczesnej
szkole może być stosunkowo niski.
Jeżeli nauczyciel potrzebuje pomocy innych pedagogów warto przyjrzeć się, który z nich
ma największy wpływ na uczniów. Nauczyciel przedmiotu w sytuacjach konfliktowych,
zwracając się do innego nauczyciela, musi wybrać takiego dydaktyka, którego wpływ na
39
uczniów jest większy, niż jego samego. Możliwe, że poziom autorytetu jednego pedagoga
jest dość niski, a drugi jest bardzo szanowany. Warto więc zastanowić się, kto najczęściej jest
pomocny w konfliktowych sytuacjach. W histogramie 8 zobrazowano tÄ… kwestiÄ™.
Histogram 8.
Wpływ innych pedagogów na uczniów w opinii badanych respondentów.31 (N=45)
nauczyciel
13,3%
przedmiotu
26,7%
wychowawca klasy
37,8%
pedagog szkolny
31,1%
dyrektor szkoły
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0%
Według danych zawartych w histogramie 8 największy wpływ na uczniów ma pedagog
szkolny (37,5%). Jest to osoba, której, najważniejszym celem jest właśnie praca z uczniami
sprawiającymi problemy wychowawcze oraz rozwiązywanie konfliktów szkolnych. Wizyta
w gabinecie pedagoga zazwyczaj nie kojarzy się z czymś przyjemnym. Każdy uczeń
świadomy jest, że pedagog szkolny interweniuje wtedy, gdy problem jest ważny, a zazwyczaj
efektem tejże ingerencji są pouczenia lub kary. Można sądzić, że dlatego szacunek do
pedagoga jest tak wysoki. Niewątpliwie wiąże się to z autorytetem, gdyż uczniowie skłonni
są słuchać osób, które posiadają tenże szacunek. Rzadko zdarza się, by jakikolwiek człowiek
miał wpływ na innych, a nie posiadał autorytetu.
Niewiele mniej uczniów sądzi, że wpływ na nich mają wychowawcy klasy (26,7%) oraz
dyrektor szkoły (31,1%). Wychowawca klasy zazwyczaj ma największy kontakt z uczniami.
Choć zazwyczaj każdy nauczyciel zna podstawowe informacje na temat danych
podopiecznych, ich sytuacje rodzinną czy ogóle wyniki w nauce, jednakże wychowawca
klasy jest najbliżej ich. Przede wszystkim on ma kontakt z rodzicami, jego zadaniem jest
rozwiązywanie problemów danych uczniów. Zazwyczaj jego kontakty z uczniami są bliższe,
31
Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
40
niż innych nauczycieli. Można powiedzieć, że uczniowie wychowawców traktują jak swoich
 szkolnych rodziców , dlatego też ich wpływ na zachowanie może być większy, co może
świadczyć, że szczycą się wyższym autorytetem.
Jeśli chodzi o dyrektora szkoły, jego autorytet może wynikać z pozycji jaką zajmuje. Jest
kierownikiem całej szkoły, co świadczy, że jego kompetencje są największe. Rozmowa z
dyrektorem, w sytuacjach konfliktowych, zazwyczaj świadczy o tym, że sprawa jest bardzo
poważna. Zwykle kończy się to karą w postaci nagany lub zawieszenia. Jest to najwyższy
szczebel w hierarchii szkolnej, dlatego też może za tym iść wyższy poziom autorytetu jakim
charakteryzuje się dyrektor szkoły.
Najmniejszy wpływ na podopiecznych ma nauczyciel przedmiotu. Możliwe jest, że
uczniowie nie wskazywali go jako osobę, która miałaby interweniować, gdyż nie angażuje
się nauczycieli, którzy nie mieliby większego wpływu niż oni sami. Można przypuszczać, że
inni nauczyciele przedmiotu szczycą się podobnym szacunkiem, dlatego też częściej wybiera
siÄ™ pedagoga szkolnego, dyrektora czy wychowawcÄ™ klasy.
Za pewne wybór pedagoga, który pomaga w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych łączy
się bezpośrednio z poziomem autorytetu, przez co można uważać, że największy autorytetem
posiadają pedagodzy szkolni, dyrektorzy, wychowawcy, a na końcu nauczyciele przedmiotu.
Ważne jest również, by zauważyć czy kolejne szczeble edukacji wpływa na poziom
autorytetu. Początkiem  przygody ze szkołą jest przedszkole. Już tam wykształcają się
podziały na uczniów i wychowawców, co trwa, aż do skończenia edukacji. Taki schemat
zazwyczaj pozwala na ukształtowanie pozytywnych relacji interpersonalnych, a także
autorytetu. Jednakże trzeba zauważyć, że każdy kolejny szczebel edukacji różni się
sposobami działania i pracy z młodzieżą. Im uczniowie są starsi, tym więcej trudu trzeba
włożyć w nawiązywaniu z nimi prawidłowych relacji. Mówi się, że najbardziej gorącym jest
okres dojrzewania, który przypada na koniec szkoły podstawowej, gimnazjum, a niekiedy
jeszcze szkołę ponadgimnazjalną. Warto przyjrzeć się czy ma to rzeczywisty wpływ na
poziom autorytetu pedagogicznego w danych szkołach. Na histogramie 9 widnieją dane,
które pomogą w zrozumieniu tego problemu.
Jak można zauważyć na histogramie 9 największy autorytet ma nauczyciel na poziomie
przedszkola (44,4%). Nie jest to dziwne, gdyż wiadomo, że dla dzieci edukacja jest na tym
poziomie czymś nowym. Przez co łatwiej nad nimi zapanować oraz wypracować sobie
szacunek. Jednakże, nie na poziomie gimnazjum (20,0%) lub szkoły podstawowej (17,8%)
41
Histogram 9.
Poziom autorytetu nauczyciela w różnych placówkach oświatowych w opinii badanych
uczniów.32 (N=45)
Przedszkole
44,4%
45,0%
40,0%
Szkoła
35,0%
Podstawowa
Gimnazjum
30,0%
25,0%
Liceum
20,0%
20,0%
17,8% 17,8%
Szkoła
15,0% 13,3%
zawodowa
10,0%
6,7%
Technikum
4,4%
5,0%
0,0% Studia
autorytet jest najmniejszy. Natomiast bardzo niski jego poziom istnieje wśród nauczycieli
szkół zawodowych (6,7%) oraz technikum (4,4%). Choć poziom autorytetu w gimnazjum
jest wiele mniejszy, niż w przedszkolu, nie jest to wynik, który świadczyłby o bardzo złej
sytuacji w gimnazjach. Niepokojące jest jednak, że tak niski poziom autorytetu istnieje w
szkołach ponadgimnazjalnych, gdyż teoretycznie uczęszczają tam osoby, które wkraczają w
dorosłe życie i są już na tyle dojrzali, by czuć obowiązek szanowania nauczycieli oraz
zachowywania się godnie w stosunku do starszych. Możliwe, że wynika to ze złego dobory
kadry nauczycielskiej. Warto byłoby to zbadać, by ulepszyć pracę dydaktyczną.
Ważne jest, by uczniowie odczuwali funkcjonowanie owego autorytetu w szkole. Jeśli
ogólna ocena uczniów wobec nauczycieli jest słaba, to zbudowanie autorytetu w tejże szkole
jest bardzo trudne. W tabeli 5 widniejÄ… informacje na temat oceny poziomu autorytetu
nauczycieli względem zachowania. Ta zmienna może być ważna, gdyż pokaże jak
zachowanie ucznia wpływa na jego opinie o nauczycielu i podejście do niego.
Jak można zauważyć w tabeli 5, uczniowie z zachowaniem wzorowym, bardzo dobrym
czy dobrym, lepiej oceniają nauczycieli. Aż 12 osób z tej grupy stwierdziło, że autorytet
32
Suma wszystkich odpowiedzi nie jest równa 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
42
Tabela 5.
Ocena autorytetu nauczyciela w zależności od oceny z zachowania w opinii badanych
uczniów. N=45
Oceny z zachowania
Razem
W
Wzr Bdb db pop nodp nag.
L % L % L % L % L % L % L %
A 3 18,7 1 9,1 1 20,0 - - - - - - 5 11,1
B - - 2 18,2 1 20,0 2 33,3 1 25,0 - - 6 13,3
C 8 50,1 3 27,3 1 20,0 1 16,7 3 75,0 3 100,0 19 42,2
D 5 31,2 3 27,2 2 40,0 2 33,3 - - - - 12 26,7
E - - 2 18,2 - - 1 16,7 - - - - 3 6,7
Razem 16 100,0 11 100,0 5 100,0 6 100,0 4 100,0 3 100,0 45 100,0
Legenda: W  wyszczególnienie, L  liczba, A  1, B  2, C  3, D  4, E  5, wzr 
wzorowe, bdb  bardzo dobre, db  dobre, pop  poprawne, nodp  nieodpowiednie, nag 
naganne, - nie występuje dana wartość.
nauczyciela w szkole jest wysoki, gdzie uczniów z zachowaniem poprawnym i niższym,
którzy ocenili w podobny sposób było tylko 3. Najczęściej powtarzała się odpowiedz
, która
stwierdzała, że autorytet w szkole jest na poziomie średnim, gdyż 42,2% uczniów wyraziło
takie zdanie. W tym, aż 100% uczniów z zachowaniem nagannym. Nie potwierdza się
również teza, iż uczniowie o słabych wynikach, nauczycieli oceniają najsłabiej. Jasno widać,
że uczniowie o wynikach dobrych nauczycieli oceniają słabiej, niż uczniowie o niższym
zachowaniu. Można więc wywnioskować, że wyższe zachowanie nie świadczy o lepszej
ocenie nauczycieli i poczuciu szacunku wobec niego. Nie można więc twierdzić, że jedna
zmienna warunkuje drugą. Być może wraz z innymi zmiennymi, wystąpiłaby bardziej
widoczna zależności, lecz dane w tabeli 5, nie pozwalają tego stwierdzić.
Współczesna szkoła znacznie różni się od szkoły sprzed kilkunastu lat. Inny również jest
proces kształtowania się autorytetu, a także jego poziom. Ważne jest, by kontrolować ten stan,
aby mieć aktualny obraz poziomy autorytetu oraz relacji uczniów z nauczycielami. Choć
często uważa się, że autorytet we współczesnej szkole jest dość niski, okazuje się, że nie jest
to do końca prawdą. Choć dziewczęta na ten temat mają inny zdanie, niż chłopcy, gdyż
zaufanie u płci damskiej jest o wiele wyższe (61,9%), niż u chłopców (23,8%)33, sytuacja w
33
Patrz. tabela 3.
43
szkołach nie wydaje się bardzo zła. Mimo tego, że duża część nauczycieli była zmuszona do
korzystania z pomocy innych nauczycieli w sytuacjach problemowych (44,5%), nie było to
zdarzeniem nagminnie się powtarzającym, lecz sporadycznym. Ogólna ocena uczniów na
temat poziomu autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole jest na przeciętnym poziomie
(42,2%). Ta sytuacja może sugerować, że choć wypracowanie wysokiego poziomu szacunku
wymaga jeszcze dużo pracy, nie można powiedzieć, że sytuacja jest bardzo niepokojąca. Stan
ten zależny jest od nauczycieli, którzy dzięki swojej indywidualnej pracy podnoszą lub
obniżają poziom autorytetu pedagogicznego. Od nich zależy jak kształtuje się opinia uczniów
na ich temat oraz stosunek do nich. Warto więc aktualizować dane na temat poziomu
autorytetu we współczesnej szkole oraz na bieżąco badać stan, by zapobiec jego pogorszeniu
siÄ™.
44
Rozdział V.
Zagrożenia autorytetu pedagogicznego w szkole.
Współczesna szkoła jest dużym wyzwaniem dla pedagogów, gdyż praca w niej wymaga
wiele twórczego działania od każdego pracownika oświatowego. Według wielu badań i
opinii, autorytet nauczyciela jest bardzo trudny do wypracowania i narażony na szereg
zagrożeń. Mówiąc o niebezpieczeństwach w pracy pedagogów, trzeba zauważyć, że istniały
one od wielu lat. Nie można więc sądzić, że pojawiły się one jedynie we współczesnej
szkole. Jednakże ich specyfika uległa znacznej metamorfozie.
Dawniej głównym zagrożeniem dla autorytetu nauczyciela było  wypalenie zawodowe .
Choć jest to problem, który trudno zniwelować, gdyż dalej funkcjonuje w pracy pedagogów,
niewątpliwie jego popularność osłabła. Jest to bardzo ważna kwestia, gdyż zagrożonych nim
jest większość nauczycieli. Przede wszystkim powoduje on brak satysfakcji ze swojej pracy,
a także brak efektywności nauczania. Charakteryzuje się również brakiem umiejętności
radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi. Każdy nauczyciel powinien czuć, że jest
stworzony do swojej pracy. O tyle jest to ważne, gdyż warunkuje czy będzie umiał odnalez
ć
się w różnorodnych sytuacjach. Niewątpliwie nauczanie i wychowywanie stwarza takich
okoliczności bardzo dużo.
Jednakże współcześnie częściej mówi się o zagrożeniach nauczycieli jakie wynikają z
rozpowszechnienia treści w massmediach. Internet, telewizja czy prasa często pokazują obraz
nauczyciela jako jednostkę niewłaściwie spełniającą swoją rolę. Wiadomo jest, że media
żywią się sensacją, dlatego zawsze pojawiają się informacje na temat niewydolności
nauczycieli czy nadużywania władzy. Wynika z tego, że obraz nauczyciela kształtuje się jako
niepełny i zaburzony. Trzeba się jednak zastanowić, jak owy wizerunek pedagogów w
środkach masowego przekazu wpływa na opinie wśród społeczeństwa.
Ważnym zagrożeniem jest również nieumiejętne radzenie sobie z trudnościami, co może
zaburzyć autorytet nauczyciela lub spowodować jego utratę. Sądzi się, że współczesna
młodzież jest bardziej problemowa, niż jeszcze przed kilkoma laty. Może to być
spowodowane zmianami w systemie wychowania, globalizacją czy też szybkim rozwojem
techniki i multimediów. W tej chwili prawie każdy młody człowiek ma dostęp do komputera
i Internetu. Również współczesny model rodziny jest nieco inny, gdyż często praca pochłania
większość czasu rodziców, a wychowanie staje się drugorzędną sprawą. Młody człowiek
pozbawiony jakichkolwiek ograniczeń i zasad, może nie znać reguł panujących w
komunikacji międzyludzkiej. Nauczyciel musi nie tylko uczyć, ale, w większym stopniu niż
45
wcześniej, wychowywać. W tymże wychowaniu musi zmierzyć się z nowymi trudnościami,
jakimi są wcześniejsze inicjacje alkoholowe czy też uzależnienia. Sposoby rozwiązywania
problemów młodzieży również się zmieniają, poprzez zdeformowanie najbliższego
otoczenia. Dlatego też ważne jest, by współczesny nauczyciel był świadomy z czym może się
spotkać oraz jak rozwiązywać dane problemy. Ważną kwestią jest umiejętność radzenia sobie
z owymi trudnościami. W histogramie 10 przedstawiono informację zebrane na ten temat.
Histogram 10.
Nieporadność nauczycieli wobec trudności wychowawczych w opinii badanych uczniów.
N=45
85,7%
90%
80%
75%
80%
70%
60%
chłopcy
50%
dziewczęta
40%
25%
30% razem
20%
20% 14,3%
10%
0%
tak nie
Jak łatwo zauważyć na histogramie 10, większość uczniów twierdzi (80%), że
nauczyciele nie potrafią sobie poradzić z problemowymi uczniami. Według 85,7% badanych
dziewcząt nauczyciel jest nieporadny w stosunku do trudności wynikających z zachowania
uczniów, podobnie odpowiedziało, aż 75% chłopców. Jedynie 20% badanych uczniów
stwierdziło, że pedagodzy umiejętnie rozwiązują kwestie sporne. Jest to jednak mały odsetek.
Można więc wnioskować, że nauczyciele nie radzą sobie z trudnościami w swojej pracy. Jest
to bardzo niepokojące, gdyż w takiej sytuacji, autorytet nauczycieli może być silnie
zagrożony. Uczniowie wiedząc, że pedagog jest nieporadny, mogą próbować wykorzystywać
tą sytuację. Prowadzi to do dezorganizacji pracy szkoły i spełniania jej funkcji dydaktyczno 
wychowawczej.
Innym zagrożeniem autorytetu może być brak opanowania oraz niecierpliwość
nauczycieli. Każdy człowiek zachowuje się silnie emocjonalnie, jednakże musi umiejętnie
nad tym panować. Szczególnie jeśli jego praca polega na komunikacji z młodzieżą. Bardzo
łatwo jest zostać wyprowadzonym z równowagi, co zazwyczaj skutkuje sytuacją, w której
46
robi się rzeczy, których się nie chce. Młodzież jest grupą, która szczególnie potrafi swoim
zachowaniem, doprowadzić człowieka do silnej irytacji. Dlatego też opanowanie może być
ważnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się autorytetu. Histogram 11 informuje
jak często nauczyciele zostają wyprowadzeni z równowagi.
Histogram 11.
Częstotliwość wyprowadzenia nauczyciela z równowagi przez klasę w opinii badanych
uczniów. N=45
2,2%
brak danych
31,1%
bardzo często
33,4%
często
13,3%
sporadycznie
8,9%
rzadko
6,7%
bardzo rzadko
4,4%
nigdy
0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0%
Histogram 11 obrazuje bardzo ważną kwestię. Według danych tam zawartych,
cierpliwość nauczycieli jest dość słaba. Aż 31,1% uczniów przyznało, że nauczyciele bardzo
często zostają wyprowadzeni z równowagi. Trochę więcej, bo 33,4% uznało, że taka sytuacja
zdarza się często. Jedynie 15,6% uczniów określiło, że dzieje się tak rzadko lub bardzo
rzadko, a tylko 4,4% nigdy nie zauważyło takiej sytuacji. Są to wyniki dość niepokojące,
gdyż mogą one sugerować, że wyprowadzenia nauczycieli z równowagi ma miejsce często.
Może to powodować dezorganizację pracy oraz rozproszenie na lekcji. Wyniki pracy
dydaktyczno  wychowawczej mogą przez to być mniej efektowne. Za pewne negatywnie
wpływa to również na autorytet nauczyciela, gdyż brak cierpliwości może spowodować, że
opinia uczniów na temat pedagoga oraz jego pozycja jest zaburzona.
Jeśli uczniowie nie będą szanowali nauczyciela, może to doprowadzić do tego, że zdarzą
się sytuacje, gdzie dojdzie do ich poniżania. Choć teoretycznie nauczyciel nie powinien
pozwolić sobie na takie sytuacje, jest to o tyle możliwe, gdyż w ostatnich czasach z różnych
z
ródeł, dochodziły informacje, że takie sceny miały miejsce. Za pewne nie były to zdarzenia
nagminne, warto jednak zbadać jak ten problem widzą uczniowie. W tabeli 6 widnieją
informacje na ten temat.
47
Tabela 6.
Potwierdzenie spotkania się z sytuacją poniżania nauczyciela przez uczniów w opinii
badanych respondentów. (N=45)
Płeć
Razem
W
Dziewczęta Chłopcy
L % L % L %
A 2 9,5 3 12,5 5 11,1
B 7 33,3 9 37,5 16 35,5
C 2 9,5 4 16,7 6 13,3
D 10 47,7 7 29,1 17 37,9
brak
- - 1 4,2 1 2,2
danych
Razem 21 100,0 24 100,0 45 100,0
Legenda: W  wyszczególnienie, L  liczba, A  tak, jeden raz, B  tak, kilka razy, C  tak,
często się to zdarza w mojej klasie, D  nie, nigdy nie zauważył(a)Em takiej sytuacji.
Jak można zauważyć w tabeli 6, odpowiedzi dotyczące poniżania nauczycieli są
zróżnicowane. W grupie dziewcząt, aż 47,7% stwierdziło, że nie nigdy z taką sytuacją się nie
spotkały, natomiast wśród chłopców podobna odpowiedz
pojawiała się w 29,1% odpowiedzi.
Większość uczniów spotkało się chociaż raz z sytuacją poniżania pedagogów. Niepokojące
zdaje się być, że aż 35,5% odpowiadających kilka razy było świadkiem takiego zdarzenia.
Sugeruje to, że nie są to jedynie sporadyczne sytuacje, a zdarzają się dość często. Może to
świadczyć, że autorytet nauczyciela rzeczywiście jest silnie zagrożony. Poniżanie jest bardzo
ważnym problemem, gdyż pokazuje kto kontroluje klasę. Jeśli uczniowie pozwalają sobie na
obrazę wobec nauczyciela, sytuacja jest naprawdę niepokojąca. Świadczy to o tym, że
uczniowie nie czują szacunku, co poważnie zaburza możliwość nauczania i wychowywania.
Jeśli jest to tak częste zjawisko, musi być ono zauważane przez dyrekcje i innych
nauczycieli. Powinno się to wiązać z natychmiastową reakcją, co mogłoby zapobiec
pogarszaniu się sytuacji oraz naprawie pozycji nauczyciela. Ważne jest również czy
poniżanie było skierowane bezpośrednio do pedagoga, czy też nie. Mianowicie może się
okazać, że poniżanie występowało w stosunku do rówieśników lub w większej grupie, gdzie
nie było możliwości jasnego dostrzeżenia sytuacji lub określenia sprawcy.
48
 Warto więc dowiedzieć się, czy kiedykolwiek uczniowie byli świadkami przemocy
psychicznej, bezpośrednio skierowanej do nauczyciela. Może to być o tyle ważne, że ukaże
jak naprawdÄ™ prezentuje siÄ™ sytuacja szacunku wobec nauczyciela i jak daleko uczniowie sÄ…
w stanie się posunąć w relacjach z wychowawcą. Dane w diagramie 4 przedstawiają
informacje dotyczÄ…ce tego tematu.
Diagram 4 .
Potwierdzenie występowania sytuacji znęcania się psychicznego nad nauczycielem
(wyśmiewanie, przezwiska w kierunku nauczyciela itp.) w opinii badanych uczniów.
(N=45)
TAK;
NIE; 46,7%
53,3%
Jak można zauważyć na diagramie 4, nie ma dużej różnicy w odpowiedziach. Większość
uczniów (53,3%) odpowiedziało, że nie spotkało się z taką sytuacją, jednakże również
pojawiło się wiele odpowiedzi (46,7%), które potwierdziły występowanie znęcania się
psychicznego nad nauczycielami. Można stwierdzić, że te dane są bardzo niepokojące
ponieważ prawie, co drugi uczeń spotkał się z tym zjawiskiem. Jest ono na tyle poważne,
ponieważ świadczy o kompletnym lekceważeniu pozycji jaką zajmuje nauczyciel. Sam fakt,
że jest to osoba starsza oraz ma za zadanie nauczać, powinien zapobiegać sytuacjom
wyzywania. Jeżeli tak duża część uczniów spotkała się z przezwiskami wobec pedagogów,
świadczy to, że autorytet we współczesnej szkole jest bardzo zagrożony. Oczywiście dane
mogą dotyczyć jednego lub kilkoro nauczycieli, jednakże sugeruje to, że uczniowie nie
odczuwają szacunku wobec nich. Nie można zaprzeczyć, że sytuacje wyzwisk nie powinny w
ogóle się zdarzyć. Ważne jest, by nie dopuścić do takich sytuacji. W tej kwestii
najważniejsza rola należy do samego nauczyciela, który to nie powinien pozwolić sobie na
takie zachowania ze strony uczniów. Być może zależy to od sposobu komunikowania się z
uczniami. Jednakże, kiedy mimo wszelkich starań, takie zdarzenie miałoby miejsce, należy
49
prawidłowo zareagować. Dlatego też profilaktyka pracy z trudną młodzieżą powinna być
znana dla każdego nauczyciela, a nie tylko pedagogów szkół szczególnie narażonych.
Warto byłoby się również przyjrzeć, czy w szkołach często występuje również zjawisko
przemocy fizycznej wobec nauczycieli. Jest to bardzo niepokojÄ…cy problem, wydaje siÄ™
jednak, że spotykamy się z nim rzadziej, niż z wyzwiskami lub poniżaniem nauczycieli.
Fizyczna przemoc wymaga więcej swobody ze strony ucznia. Nauczyciel, który pozwoliłby
sobie, aby podopieczny odważył się go pobić, musiałby stracić całkowicie swój autorytet. W
histogramie 12 przedstawiono zebrane informacje na ten temat.
Histogram 12.
Przemoc fizyczna uczniów wobec nauczycieli w opinii badanych respondentów. (N=45)
77,8%
Nie
22,2%
Tak
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0%
Jak wynika z zebranych informacji 77,8% uczniów nie spotkało się nigdy oraz nie
słyszało o jakichkolwiek zdarzeniach pobicia nauczyciela. Natomiast 10 osób (22,2%)
przyznało, że o takiej sytuacji słyszało, z czego, aż w 50% z
ródłem informacji były media (w
tym 40% - Internet, 40% - telewizja, 20% - prasa). Niewiele mniej, bo 40% uczniów zna
takie historie od innych. Pozostałe 10% nie podało z
ródła informacji. Trudno określić czy jest
to duża liczba, jednakże można stwierdzić, że ponad, co piąta osoba, kiedykolwiek spotkała
się z pobiciem nauczyciela. Nie jest to dobra informacja, gdyż takie sytuacje nie powinny
zdarzać się w ogóle. Przemoc wobec nauczyciela świadczy o kompletnym braku autorytetu,
co na pewno odbija się na wynikach w nauce oraz procesie wychowawczym. Można więc
twierdzić, że szacunek i poważanie wobec pedagogów są silnie zagrożone we współczesnej
szkole.
Choć każde zdarzenie pobicie jest poważne, trzeba przyjrzeć się czy i w jakich
sytuacjach musiały wkroczyć osoby trzecie. Badani uczniowie zapytani o to, czy
kiedykolwiek spotkali się z okolicznościami, kiedy policja musiała interweniować, jedynie
2,2% (1 osoba) przyznało, że taka sytuacja miała miejsce. Aż 97,8% nigdy nie słyszało, o
50
takich zdarzeniach. Jest to dobra informacja, gdyż sugeruje to, że sprawy pobicia lub użycia
jakiejkolwiek przemocy wobec nauczyciela, są rozwiązywane w murach szkoły.
Warto zastanowić się nad tym, co w opinii uczniów jest największym zagrożeniem
autorytetu. Jest to o tyle ważne, gdyż można wtedy zrozumieć, co jest głównym z
ródłem
zagrożeń i jak je wyeliminować. Na histogramie 13 ukazano dane zebrane na ten temat.
Histogram 13.
Sytuacje zagrażające autorytetowi nauczyciela w opinii badanych uczniów. (N=29)34
nie wiem
17,2%
brak szacunku wobec
17,2%
nauczyciela
10,3%
brak zdyscyplinowania
uczniów
6,9%
nudne prowadzenie lekcji
27,6%
niesprawiedliwe
17,2%
traktowanie
10,3%
zachowanie nauczyciela
brak porozumienia siÄ™ z
uczniami
0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0%
Histogram 13 ukazuje, że największym zagrożeniem autorytetu jest niesprawiedliwość
ze strony nauczycieli (27,6%). Równie dużo, bo aż 17,2% głosów to niewłaściwe zachowanie
pedagogów. Jest to bardzo ważna kwestia, która jest poważnym niebezpieczeństwem dla
poziomu szacunku nauczycieli. Sugeruje to, że oni sami mogą być dla siebie zagrożeniem,
gdyż ich zachowanie jest nieodpowiednie oraz jest z
ródłem obniżenia ich szacunku wśród
uczniów. Niepokojący jest również fakt, że 10,3% podopiecznych uznało, że
niebezpieczeństwem dla opinii o kadrze nauczycielskiej jest brak zdyscyplinowania. Może to
oznaczać, że nauczyciele nie potrafią odpowiednio zmobilizować klasy, by aktywnie
uczestniczyła w lekcjach bez przeszkadzania oraz nie umie panować nad sytuacją jaka dzieje
się w klasie. Tyle samo (10,3%) uznało, że zagrożeniem dla nauczyciela jest brak
porozumienia z uczniami. Świadczy to, że relacje międzyszkolne nie należą do idealnych i
występuje wiele barier w komunikacji z podopiecznymi. Kilkoro uczniów (6,9%) uznało za
niebezpieczeństwo nudne prowadzenie lekcji. Diagram 1 ukazywał, że aż w 88,9% na
34
Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
51
budowanie autorytetu wpływ ma zaangażowanie i pomysłowość. Jak można wnioskować,
jest to wręcz niezbędne, by nauczyciel prawidłowo funkcjonował w rzeczywistości szkolnej.
Również uczniowie zapytani o powód negatywnej opinii nauczycieli, z
ródło ukazywali w
podobnych elementach. W 3,8% uczniowie twierdzili, że taka sytuacja wynika z złych
wyników uczniów w nauce, 19,2% potwierdziło, że wynika to z zachowania nauczyciela.
Według 15,4% uczniów to zły stosunek do nich jest z
ródłem negatywnej opinii, a w 3,8% z
wymagań ponad program nauczania. W opinii 3,8% zły sposób prowadzenia lekcji obniża
ocenę i autorytet, również w 3,8% brak zaangażowania wpływa na taki stan. Nieporadność
pedagogów w 3,8% jest z
ródłem problemów, a 7,8% badanych uczniów twierdzi, że wynika
to z niekompetencji. Tyle samo (7,8%) stanowią głosy, jakoby brak cierpliwości wpływał na
negatywną opinię o nauczycielach, oraz 7,8% twierdzi, że brak szacunku wobec nauczycieli
powoduje taki stan. Według 3,8% opowiadania zasłyszane od innych są z
ródłem, a w 15,4%
powodem mogą być media. Jak można zauważyć, wiele odpowiedzi pokrywało się, jak
również pojawiły się nowe z
ródła zagrożeń dla autorytetu.35
Pojawiła się sugestia, że media mogą być z
ródłem niebezpieczeństwa dla szacunku
wobec pedagogów, więc warto zastanowić się nad ich rolą. Internet, telewizja, prasa czy
radio to najpopularniejsze i najbardziej trafiające do odbiorcy, środki masowego przekazu.
Dzięki nim można wykreować i podać społeczeństwu gotowy wzór postrzegania danej
sprawy. Media są bardzo subiektywne, a to co w nich się przedstawia, jest bardzo ważne dla
kształtowania opinii innych. Tabela 7 zawiera dane zebrane na temat negatywnego wpływu
medii na obraz nauczyciela.
Tabela 7 udowadnia, że uczniowie z bardzo dobrymi wynikami w nauce w 44,4 %
uważają, ze wizerunek nauczyciela w mediach jest pejoratywny, co wpływa na poziom
autorytetu. Jednakże w tej grupie, większość, bo 55,6% nie zauważa takiej zależności.
Wyniki są do siebie bardzo zbliżone, jednakże poprzez wysoki wynik w odpowiedziach
twierdzących, można sugerować, że media, do których dostęp mają dani uczniowie, poprzez
przedstawianie pedagogów w gorszący sposób, są w stanie wpłynąć na opinie uczniów. Tym
samym obniżając autorytet nauczyciela.
Inaczej opiniują uczniowie z ocenami dobrymi. W tejże grupie przeważały odpowiedzi
(60,0%) mówiące o tym, jakoby media dzięki opisywaniu wizerunku nauczyciela
negatywnego, wpływają na obniżenie autorytetu. Reszta głosów (40%) nie zgadzała się z tym
zdaniem. Potwierdza się więc fakt, iż prawdą jest założenie o zagrożeniu jakim są media.
35
Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.
52
Tabela 7.
Wyniki w nauce a na wizerunek nauczyciela w mediach, w opinii badanych uczniów.
(N=45)
Oceny
Razem
W
bdb Db Przec. sł. bn.
L % L % L % L % L % L %
A 2 22,2 4 26,7 2 14,3 1 16,7 - 9 20
B 2 22,2 5 33,3 6 42,9 2 33,3 - 15 33,3
C 3 33,4 4 26,7 5 35,7 3 50 1 100,0 16 35,6
D 2 22,2 2 13,3 1 7,1 - - - 5 11,1
Razem 9 100,0 15 100,0 14 100,0 6 100,0 1 100,0 45 100,0
Legenda: W  wyszczególnienie, L  liczba, bdb  bardzo dobre, db  dobre, przec. 
przeciętne, sł.  słabe, bn  bardzo niskie, - nie występuje dana wartość, A  tak, B  raczej
tak, C  nie, D  raczej nie.
Podobne zdania pojawiały się w grupie z ocenami przeciętnymi (57,2%) oraz słabymi
(50,0%), gdzie uczniowie również przyznali rację, że media negatywnie kreują obraz
nauczyciela, co wpływa na szacunek wobec nich.
Można przypuszczać, że wizerunek nauczyciela, jaki kreują środki masowego przekazu,
może być niebezpieczeństwem dla kształtowania się i istnienia odpowiednio wysokiego
autorytetu i szacunku wobec nauczycieli. Histogram 14 ukazuje ten problem.
Histogram 14.
Wpływ medii na obniżenie autorytetu nauczyciela, w opinii badanych uczniów. N=45
70,0%
62,2%
60,0%
50,0%
37,8%
40,0%
tak, raczej tak
nie, raczej nie
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
53
Choć w opinii badanych uczniów (histogram 14) według większości (62,2 %) massmedia nie
mają wpływu na obniżanie się autorytetu, to zbyt duża ilość uczniów (37,8%) ten wpływ
dostrzega. Różnorodność odpowiedzi może świadczyć o tym, że nie zawsze massmedia mają
negatywny wpływ, ale tylko w sytuacjach, kiedy wizerunek w tych środkach przekazu jest
wyjątkowo obniżający wartość nauczyciela.
Podsumowując, należy uznać, że zagrożeń dla autorytetu nauczyciela istnieje bardzo
dużo. Wiele wynika z samej postawy pedagogów, a część jest niezależnych od nich samych.
Znaczna część badanych za główne niebezpieczeństwa jakie mogą wpłynąć na obniżenie
autorytetu, podaje zachowanie nauczycieli, ich nieporadność czy brak cierpliwości.
Powtarzają się opinie jakoby niesprawiedliwość wpływała na zły stan opinii o nauczycielu.
Udowodniono również, że media mogą być z
ródłem zagrożenia dla autorytetu. Jest to o
tyle niepokojące, gdyż we współczesnym społeczeństwie to właśnie środki masowego
przekazu stanowią podstawę do kształtowania się opinii społecznej. Subiektywizm jaki tkwi
w massmediach powoduje, że coraz więcej ludzi nie ma swojego zdania, ale opinię
wykreowane przez telewizje czy Internet. Media wybiórczo traktują informacje, zazwyczaj
kierując się sensacją, dlatego też nie są wiarygodnym z
ródłem informacji o stanie edukacji,
nie mówiąc oczywiście o publikacjach naukowych.
Warto więc badać jak zmienia się sytuacja w placówkach dotycząca zagadnień zagrożeń
autorytetu nauczyciela, ponieważ tylko z aktualnych informacji można stworzyć odpowiedni
i efektowny program profilaktyczny, aby zapobiec pogarszaniu siÄ™ stanu.
54
Podsumowanie całokształtu badań, wnioski końcowe i postulaty.
Głównym celem pracy było określenie wartości i znaczenia autorytetu pedagogicznego
we współczesnej szkole. Poruszany problem jest ogromnie ważny dla prawidłowego
zrozumienia kształtowania się relacji szkolnych oraz działań współczesnej oświaty. Poprzez
przekształcenia jakie miały miejsce w strukturze szkolnej w ostatnich latach, zmieniły się
również zasady funkcjonowania wielu kwestii dotyczących relacji szkolnych, komunikacji
uczniów z nauczycielami czy budowania pozytywnych stosunków międzyludzkich.
Również rozumienie pojęcia autorytetu, jakie funkcjonuje w świadomości uczniów jest
ważnym problemem, a także poznanie czynników, które tą definicje kształtuje. Dzięki
określeniu tych kwestii jest szansa na ulepszenie pracy dydaktyczno  wychowawczej.
Poziom autorytetu nauczyciela jaki dostrzec można we współczesnej szkole i dokładne
określenie go, a także uświadomienie zagrożeń są podstawą do stworzenia programów
wychowawczych, które po wdrążeniu mogą przynieść poprawę istniejącej sytuacji.
Choć informacje znajdujące się dotychczas w publikacjach naukowych są obszerne to
dalsze zajmowanie siÄ™ tymi problemami jest uzasadnione. Praca jest oparta na badaniach,
które zostały przeprowadzone na innym terenie badawczym. Dotychczas nie ma informacji
na ten temat, które opierałyby się na tym samym z
ródle.
Dzięki tejże pracy uzyskano wiele nowych danych. Choć pojęcie autorytetu było
poruszane i wyjaśniane przez wielu teoretyków ważne jest by zbadać jak funkcjonuje ono w
odmiennej rzeczywistości szkolnej. Stwierdzono, że we współczesnej szkole definicja ta jest
dobrze znana i prawie każdy uczeń jest w stanie powiedzieć, co oznacza. Jedynie 2,7%
uczniów przyznało, że autorytet to pojęcie dla nich obce i nie są w stanie go wyjaśnić.
Jednakże jest to mały odsetek, dlatego też stwierdzić można, że sytuacja ta nie jest
niepokojąca. Potwierdzeniem dla prawidłowego rozumienia autorytetu przez respondentów
jest podanie przez większość z nich za swój autorytet rodziców (71,1%). Są to osoby, które w
życiu każdego człowieka są bardzo ważni oraz zazwyczaj są wzorem do naśladowania.
Można więc wnioskować, że pojęcie autorytetu nie jest tylko pustą wyuczoną definicją, a
funkcjonuje w życiu uczniów.
Niepokojącym faktem jest to, że aż 77,8% odpowiadających stwierdziło, że nie każdy
nauczyciel zasługuje na szacunek, choć powinna być to cecha nierozłączna dla każdego
pedagoga. Choć większość uczniów nie widzi wpływu przedmiotu jaki naucza nauczyciel na
poziom autorytetu jaki on posiada (62,2%), to 57,8% uczniów zauważa zależność pomiędzy
55
posiadaniem szacunku, a ich wynikami w nauce z danego przedmiotu. Można więc
wnioskować, że znaczenie autorytetu w pracy pedagogicznej jest ogromne i wywiera znaczny
wpływ na proces nauczania.
Ważnym zagadnieniem jest określenie procesu kształtowania się szacunku wśród
uczniów, a także odnalezienie różnorodnych czynników wpływających na ten problem.
Uczniowie zapytani o najważniejsze cechy nauczyciela, spośród sześciu podanych wybierali
sprawiedliwość (66,7%), wesołe usposobienie (62,2%), cierpliwość (40%), łagodność
(37,8%), spokój (26,7%) czy zdyscyplinowanie (11,1%). Również ważnym czynnikiem,
który może wpływać na kształtowanie się szacunku nauczyciela jest pomysłowość oraz
zaangażowanie pedagogów (89%). Wiadomą rzeczą jest, że budowanie oceny o nauczycielu
to proces bardzo długi i nie jest zależy od pojedynczych zachowań, lecz od całokształtu.
Według badań w 55,5% wesoła atmosfera jest tym wyznacznikiem, który miałby wpływać na
podwyższenie tejże opinii. Uczniowie doceniają również ciekawe prowadzenie lekcji
(51,1%), a także sprawiedliwe ocenianie (46,7%). Kluczem do sukcesu jest prowadzenie
lekcji z pełnym zapałem, gdyż uczniowie doceniają zaangażowanie, co może pomóc
zbudować pozytywne relacje z podopiecznymi.
Ciekawą kwestią jest również wpływ cech fizycznych na ocenę nauczycieli. Jak dowodzą
badania, w grupie dziewcząt, 66,7% odpowiedzi sugerowało, że wygląd może wpływać na
budowanie opinii o pedagogach. Mniej, bo 55,4% chłopców wyraziło podobne zdanie.
Wnioskując, można stwierdzić, że dziewczęta zwracają większą uwagę na wygląd.
Również wpływ na budowanie autorytetu ma wiek nauczycieli. Większość uczniów
(55,5%) najbardziej ceni sobie dydaktyków z wieku 31-40 lat, nie dużo mniej odpowiedzi
uzyskał przedział wiekowy 20-30 lat (31,1%) oraz 41-50 lat (22,2%). Najmniej doceniani są
najstarsi nauczyciele, ponieważ w wieku ponad 51 lat, jedynie 8,9% uczniów wybrało jako
swój autorytet. Być może jest to związane z zaangażowaniem, które często z wiekiem
wygasa lub znacznymi różnicami poglądowymi czy konfliktem pokoleń.
Można domyślać się, że zaufanie jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na
poziom autorytetu. Aż 61,9% dziewcząt stwierdza, że byłyby w stanie zaufać swojemu
nauczycielowi. Chłopcy o wiele mniej darzą zaufaniem swoich pedagogów, gdyż jedynie
23,8% wyraziło takie zdanie.
Częstotliwość korzystania z pomocy innych nauczycieli w sytuacjach konfliktowych
przez nauczyciela prowadzącego lekcje może świadczyć o nieporadności. Może ona
sugerować, że poziom autorytetu nie jest wysoki. Aż 20 osób (44,5%) przyznało, że kilka
56
razy miała taka sytuacja miejsce w ich klasie. Jest to dość niepokojące, ponieważ prawie, co
druga osoba zaważyła taki fakt.
Warto zauważyć, że poziom autorytetu kształtuje się w zależności od funkcji jaką
zajmuje dany nauczyciel. Inny wpływ na uczniów ma dyrektor szkoły (31,1%), inny
wychowawca (26,7%), a najmniejszy nauczyciel przedmiotu (13,3%). Według badanych
uczniów największym respektem szczyci się pedagog szkolny (37,8%), co może świadczyć,
że ta funkcja jest sprawowana umiejętnie i właściwie.
Zauważyć też można, że w opinii uczniów jest wielka różnica pomiędzy poziomem
autorytetu na różnych poziomach edukacji. W przedszkolu (44,4%) szacunek wobec
nauczycieli jest największy, a najniższy najprawdopodobniej w technikach (4,4%) oraz
szkołach podstawowych (6,7%).
Ogólna ocena poziomu autorytetu jest w granicach przeciętności. Prawie połowa (42,2%)
uczniów oceniała na 3, w skali 1  5. Sugeruje to, że sytuacja w szkołach nie jest bardzo zła,
jednakże pozostawia wiele do życzenia.
Równie ważnym problemem jest zdiagnozowanie zagrożeń jakie mogą przyczynić się
do obniżenia autorytetu nauczyciela. jak wynika z badań, wiele niebezpieczeństw wynika z
samej postawy nauczyciela. Nieporadność w 80% opinii ma wpływ na obniżenie szacunku i
poważania pedagogów. Często powtarzały się takie odpowiedzi jak zły stosunek nauczyciela
wobec uczniów (15,4%), zachowanie nauczyciela (19,2%) czy media (15,4%).
Warto zastanowić się nad ostatnim czynnikiem, czyli środkami masowego przekazu.
Choć głosy są zróżnicowane, duża część odpowiedzi potwierdza jakoby massmedia miały
negatywny wpływ i mogły być zagrożeniem dla kształtowania się autorytetu nauczyciela we
współczesnej szkole. Internet czy telewizja to środki przekazu, które w obecnych czasach
docierają do największej ilości odbiorców. Mają również duży znaczenie w kształtowaniu się
opinii społecznej. Aż 37,8% badanych potwierdza, że obniżają one poziom autorytetu
nauczyciela. również ponad połowa uczniów (53,3%) zauważa, że środki masowego
przekazu kształtują negatywny wizerunek nauczycieli. Są to niepokojące dane, gdyż
świadczą, że ogromna część ludzi ma dostęp do informacji, które sugerują, że stan autorytetu
nauczyciela pogarsza siÄ™.
Niepokojącą informacją jest, że blisko połowa uczniów (46,7%) przyznała, że spotkała
się z sytuacją wyśmiewania lub przezywania nauczycieli, a co piąta osoba (22,2%) słyszała o
przemocy fizycznej wobec pedagogów.
Materiał zebrany w ramach tejże pracy dostarcza wielu nowych informacji. Postawione
na początku tezy i hipotezy częściowo się potwierdziły.
57
 Jedna z tez mówiła, że autorytet prawdopodobnie jest cechą niezbędną w pracy
pedagogicznej. Głównym celem każdego nauczyciela jest osiągnięcie wysokiego stopnia
przyswojenia materiału zawartego w podstawie programowej przez uczniów, a także
uzyskanie szerokich sukcesów wychowawczych. Jak wynika z histogramu 3, 57,8%
uczniów, potwierdziło, że szacunek wobec nauczyciela wpływa na wyniki w nauce. Można
więc twierdzić, że działania dydaktyczno  wychowawcze nie będą efektowne w momencie,
kiedy nauczyciel tego autorytetu nie będzie posiadał. Można więc twierdzić, że teza, jakoby
autorytet był niezbędny dla każdego nauczyciela, by jego praca przebiegała prawidłowo, w
dużej części jest prawdą.
Drugie twierdzenie zakładało, że w kształtowaniu szacunku i autorytetu dużą rolę
odgrywają pozytywne relacje z uczniami. Histogram 13, który przedstawia propozycje
uczniów dotyczące najważniejszych zagrożeń autorytetu, ukazuje, że 10,3% uczniów
zauważyło, iż tym niebezpieczeństwem może być brak porozumienia z uczniami. Sugeruje
to, że prawidłowa komunikacja jest kwestią, która we współczesnej szkole nie funkcjonuje
odpowiednio, a ma duży wpływ na autorytet. Również 15,4% uczniów, odpowiadając na inne
pytanie, uznało, że złe podejście do nich ma wpływ na obniżanie autorytetu. Wnioskując
można stwierdzić, że teza o dużej roli wpływu pozytywnych relacji na autorytet, jest w
dużym stopniu prawdziwa.
Według kolejnego założenia, uczniowie bardziej darzą szacunkiem tych nauczycieli,
którzy do swojej pracy przykładają się z zaangażowaniem i pomysłowością. Diagram 1
potwierdza, że jest to prawdą. Według niego, uczniowie w 64,5% uważają, że pomysłowość
jest bardzo docenianą cechą, a 24,4% stwierdza, że raczej jest to prawdą. Jest to bardzo duży
odsetek, ponieważ jedynie 11,1% (5 osób) nie zauważyło, że miałoby to wpływ na
budowanie autorytetu.
Według jednej z hipotez, sprawiedliwość nauczycieli ma wpływ na budowanie
pozytywnego wizerunku. Histogram 4 jest potwierdzeniem, że ta cecha ma ogromny wpływ
na kształtowanie się autorytetu nauczyciela. Aż 66,7% uczniów poparło takie zdanie.
Również dane w histogramie 5 ukazują, że sprawiedliwe ocenianie jest, prawie dla połowy
respondentów (46,7%), czynnikiem wpływającym na budowanie szacunku. Jak wynika z
danych, ta cecha jest bardzo ważna i być może ma wpływ na opinie uczniów o
nauczycielach.
Kolejna hipoteza zakładała, że wyniki uczniów w nauce są zależne od posiadania
autorytetu nauczyciela. Jak już wiadomo, 57,8% uczniów potwierdza, że taka zależność
istnieje (patrz. histogram 3). Osiągnięcia uczniów nie są możliwe bez szacunku wobec
58
nauczyciela, ponieważ ta cecha warunkuje prawidłowe i efektowne działania edukacyjne.
Przekazywanie wiedzy i motywacja do nauki będzie sukcesywna tylko w momencie, kiedy
uczniowie będą czuć, że ich wykładowca jest godny szacunku. Można więc stwierdzić, że ta
hipoteza jest wielce prawdopodobna.
Ważnym aspektem było założenie, iż nieporadność nauczycieli wobec trudności
wychowawczych może powodować brak poczucia szacunku wobec nauczycieli przez
uczniów. Histogram 10 dowodzi, że większość uczniów (80%) dostrzega, że współcześni
nauczyciele nie potrafią radzić sobie z problemami wychowawczymi uczniów. Jest to bardzo
niepokojące, gdyż świadczy to o niekompetencjach nauczycieli, a także może sugerować, że
praca dydaktyczno  wychowawcza jest silnie zaburzona. Do tego dowiedziono (histogram
13), że według opinii 10,3% uczniów brak zdyscyplinowania uczniów może być ważnym
zagrożeniem autorytetu. Choć jedynie 2,2 % badanych przyznało, że dyscyplina na lekcji
wpływa na ocenę nauczyciela (histogram 5), można przypuszczać, że nieumiejętność
zapanowania nad uczniami w sytuacjach trudnych, może świadczyć o braku szacunku wobec
nauczycieli. Zauważyć można, że nieporadność pedagogów jest dostrzegana przez ich
podopiecznych, a także w części wpływa na opinie o nich. Dlatego też, ta hipoteza, choć nie
udowodniona w całości, częściowo wydaje się prawdą.
Kolejny przypuszczeniem była zależność pomiędzy mediami, a ich negatywnym
wpływem na poziom autorytetu we współczesnej szkole. Jak już udowodniono, media bardzo
szeroko docierają do odbiorców, dzięki czemu mogą sugestywnie wpływać na opinie
społeczną. Zdania na ten temat były bardzo podzielone. Ponad połowa (53,3%) uczniów
przyznała, że media kreują negatywny wizerunek nauczyciela, co może mieć wpływ na
obniżenie szacunku pedagogów. Oznacza to, że obraz oświaty, przedstawiany w środkach
masowego przekazu, nie ukazuje pozytywnych cech, lecz negatywne. Jednakże uczniowie
zapytani o wpływ mediów na opinie o nauczycielach, w 62,2% głosów nie potwierdzili, że
sugestia telewizji czy Internetu bardzo silnie wpływała na ich opinie. Nie można więc
jednoznacznie określić, czy massmedia działają na szkodę autorytetu nauczyciela, jednakże
jest wiele głosów, które za taką hipotezą przemawia. Za pewne jest to zależne od dostępności
danych uczniów do różnorodnych z
ródeł, a także zainteresowania tym tematem. Może jednak
wywnioskować, że sytuacja ta sugeruje, że ten problem istnieje, choć skala zjawiska nie jest
jeszcze bardzo duża, należy kontrolować, jak będzie zmieniać się w najbliższym czasie.
Podsumowując, zauważyć można, że założone na początku pracy, tezy i hipotezy w
dużym stopniu potwierdziły się choć w części. Mimo tego, że nie każde przypuszczenia
59
zostały udowodnione, znaleziono wiele informacji, które zasygnalizowały, które kwestie są
warte głębszego zastanowienia i zbadania.
Ta praca pozwoliła na ukazanie wielu ważnych kwestii, które, choć w całości nie zostały
udowodnione, pozwoliły na wiele spostrzeżeń. Można wnioskować, że:
1. Autorytet nauczyciela jest pojęciem dla większości osób zrozumiałym, a także
uważanym za ważny atrybut każdego pedagoga.
2. Efektywność nauczania jest zależna od posiadania wysokiego autorytetu przez
nauczyciela, gdyż wpływa on w dużym stopniu na wyniki w nauce uczniów.
Świadczy to o tym, że nie jest możliwe bycie nauczycielem bez posiadania szacunku,
dlatego też trzeba przykładać wiele starań, by osiągnąć poważanie wśród uczniów.
3. Kształtowanie się autorytetu jest procesem bardzo złożonym i pracochłonnym. Nie
należy bagatelizować jego znaczenia, a działać tak, by jego poziom wzrastał.
Czynniki wpływające na jego budowanie są bardzo różnorodne, dlatego każdy aspekt
działań pedagogicznych powinien być przemyślany. Nauczyciel jest zmuszony, by
przez cały czas swojej pracy był skupiony oraz w pełni konsekwentny w działaniach,
ponieważ tylko taka postawa pozwoli na zbudowanie pozytywnych relacji z uczniami.
4. Poziom autorytetu we współczesnej szkole jest niepokojący. Wiele uczniów nie widzi
w nauczycielach wzoru do naśladowania oraz ma opory przed zaufaniem im. Są to
dane, które sugerują, że szacunek wobec nauczycieli w ostatnich latach zmalał oraz
należy znalez
ć powód takiego stanu. Pozwoli to na poprawę sytuacji, co łączy się z
poprawą poziomu edukacji w placówkach oświatowych.
5. Zagrożenia autorytetu nauczyciela istniały od zawsze, jednakże z biegiem lat,
zmieniły się. Obecnie za największe zagrożenie można uważać samo podejście
nauczycieli do swojego zawodu, co nazwać można  powołaniem . Zachowanie
pedagogów często pozostawia wiele do życzenia. Również trudności w kształtowaniu
pozytywnych relacji z uczniami są czynnikami niebezpiecznymi, które mogą
negatywnie wpłynąć na poziom autorytetu.
6. Media zdają się być zagrożeniem dla poziomu autorytetu poprzez kształtowanie
negatywnego wizerunku pedagogów w środkach masowego przekazu.
Wnioski są wynikiem analizy najważniejszych problemów dotyczących znaczenia i
wartości autorytetu nauczycieli we współczesnej szkole. Dzięki nim można określić jak ta
cecha funkcjonuje w placówkach oświatowych, a także podjąć działania prowadzące do
polepszenia sytuacji.
60
 Warto więc zastanowić się jak miałby wyglądać plan poprawy stanu w szkołach oraz
stworzyć profilaktykę, która miałaby zapobiec przed ponownym popełnianiem błędów w
pracy nauczycieli. Pozostaje więc określić najważniejsze postulaty, które to skierowane do
różnych grup, w tym uczniów, rodziców, nauczycieli czy władz oświatowych, mogłyby
pomóc w naprawie sytuacji. Oto one:
Postulaty do uczniów:
1. Należy starać się, aby szkoła nie była tylko miejscem nauki. Należy więc zwracać
uwagę na relacje międzyludzkie, które powinny być pozytywne, gdyż ułatwia to
wspólną pracę.
2. Nauczyciel nie może być tylko osobą, która przekazuje wiedzę. Należy starać się być
otwartym dla nich, a także próbować znalez
ć porozumienie z nimi.
3. Powinno się interweniować w każdej sytuacji, gdzie nauczyciel zdaje się zachowywać
nieadekwatnie do swoich kompetencji, a także reagować na zdarzenia używania
przemocy wobec nauczycieli (fizycznej czy psychicznej), aby niwelować ich
występowanie.
4. Warto wybiórczo traktować informacje zawarte w mediach na temat nauczycieli i
szkoły, gdyż jedynie własna obserwacja i ocena otoczenia pozwala na stworzenie
wiarygodnego obrazu oraz wypracowania opinii, która byłaby zgoda z istniejącym
stanem rzeczy.
Postulaty do rodziców:
1. Powinno się wpajać młodzieży, że drugiej osobie należy się szacunek. Jeśli dziecko
będzie nauczone tych zasad, łatwiej będzie budować pozytywne relacje w
rzeczywistości szkolnej.
2. Należy utrzymywać stałe kontakty z nauczycielami, gdyż pozwoli to na ocenę
kompetencji, poziom zainteresowania nauczaniem i wychowywaniem oraz, w razie
zauważenia nieprawidłowości w działaniach pedagoga, szybką reakcję.
Postulaty do nauczycieli:
1. Swoją pracę trzeba traktować jak  powołanie , jedynie działania z pełnym
zaangażowaniem i pasją pozwolą na efektywność i sukcesy, a także stworzenie
pozytywnych relacji z uczniami.
2. Ucznia nie należy traktować przedmiotowo, gdyż jest on współtwórcą procesów
dydaktyczno  wychowawczych zachodzÄ…cych w szkole.
61
3. Bardzo ważne jest, by działania nie były wbrew moralności, gdyż są one czujnie
obserwowane przez uczniów. Ich ocena jest o tyle ważna, gdyż od niej zależy czy
nauczyciel posiÄ…dzie szacunek i autorytet.
4. Ważne jest by kontrolować zachowanie uczniów. Nie można pozwolić, by odnosili
się oni zbyt pobłażliwe, gdyż granica jest potrzeba do utrzymania prawidłowych
relacji uczeń  nauczyciel.
5. Należy na bieżąco badać jakie czynniki niezależne od nauczycieli, wpływają na
obniżanie autorytetu nauczyciela.
Postulaty do władz oświatowych:
1. Warto aktualizować dane na temat poziomu autorytetu nauczyciela oraz badać, jakie
są jego zagrożenia.
2. Powinno się organizować szkolenia dla kadr nauczycielskich, które pozwolą
dowiedzieć się o propozycjach działań profilaktycznych dotyczących
przeciwdziałaniu obniżaniu się szacunku uczniów wobec nauczycieli, które mogłyby
być wykorzystywane w szkołach.
Dzięki tym działaniom możliwa jest poprawa poziomu autorytetu nauczyciela we
współczesnej szkole. Jest to bardzo ważne, gdyż stan ten nie jest najlepszy, a jedynie
zareagowanie na niepokojące zdarzenia może ustrzec przed pogarszaniem się stanu.
Ta praca miała na celu przybliżenie problemu znaczenia i wartości autorytetu nauczyciela
we współczesnej szkole. Była stworzona, by nakreślić ten aspekt, oraz ukazać obecny stan
rzeczy. Choć nie jest doskonała pod względem technicznym, powinna być pomocna dla
zrozumienia owego zagadnienia i zdaje się zawierać analizę wszystkich założeń i
najważniejszych kwestii dotyczących problemu. Trzeba zauważyć, że jest pierwszym
doświadczeniem piśmienniczym autora, co może spowodować niewielkie błędy czy pomyłki,
za które w pełni poczuwa się odpowiedzialność.
62
Bibliografia
I. y
ródła
A. y
ródła niedrukowane - brak
B. y
ródła drukowane
- Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004,  Żak
- Pedagogika, pod red. Bogusława Milerskiego i Bogusława Śliwerskiego, Warszawa
2000, PWN,
II. Literatura przedmiotu badań
A. Opracowania zwarte
- Bohucki J., Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży, , Katowice 1965, wyd.
ÅšlÄ…skie,
- Goćkowski J., Autorytety świata uczonych, Warszawa 1989, PIW,
- A
obocki M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, PWN,
- Neyman E., Prestiż naukowy w amerykańskich badaniach empirycznych, [w:] P.
Rybicki, J. Goćkowski (red.), Autorytet w nauce, Warszawa 1980,  Ossolineum ,
- Pieter J., Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1985, PWN,
- Pilch T., Barman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie jakościowe i ilościowe,
Warszawa 2001, ,,Żak ,
- Szacki J., Typy autorytetu w naukach społecznych, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowskis,
Autorytet w nauce, Warszawa 1980,  Ossolineum ,
- Szaniawski K., Zasada istnienia autorytetu w środowisku naukowym, [w:] P. Rybicki,
J. Goćkowski, Autorytet w nauce, Warszawa 1980,  Ossolineum ,
- Sztumski J., Autorytet i prestiż uczonego, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.),
Autorytet w nauce, Warszawa 1980,  Ossolineum .
B. Artykuły z czasopism
- W. Okoń, O autorytecie nauczyciela, Życie Szkoły , 1971, nr 1,
63
III. Strony internetowe
- Brak autora, http://portalwiedzy.onet.pl/791,,,,wartosc,haslo.html, dn. 18.01.2012r.
- Brak autora, http://pl.wikipedia.org/wiki/Znaczenie, dn. 18.01.2012r.
- Brak autora, http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=3543, dn. 18.01.2012r.
- Brak autora, http://www.eid.edu.pl/publikacje/autorytet_nauczyciela
_a_wychowanie_w _szkole,123 .html, dn. 18.01.2012r.
- Brak autora, http://www.elstudento.org/articles.php?article_id=1622, dn. 18.01.2012
- Brak autora, http://pl.wikipedia.org/wiki/Jadowniki_(wojew%C3%B3dztwo_ma
%C5%8 2opolskie), dn. 30.11.2011r.
- Bulanda J., http://www.edukacja.edux.pl/p-2858-talent-pedagogiczny-i-autorytet-
nauczyciela.php, dn. 14.03.2012r.
- Suchańska K, http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU3920, dn. 18.01.2012
64
Aneks
I. Aneks wewnętrzny
Załącznik 1. Kwestionariusz ankiety
II. Aneks zewnętrzny
Załącznik 1. Wypełnione kwestionariusze ankiet
Załącznik 2. Arkusz zbiorczy
65
Załącznik 1.
KWESTIONARIUSZ ANKIETY
Kwestionariusz ankiety, który właśnie otrzymał(a)eś jest częścią badań prowadzonych przez studentów pedagogiki
resocjalizacyjnej WSF-P w Krakowie. Jest on skierowany do uczniów szkoły gimnazjalnej. Nasze badania mają służyć
zgłębianiu problematyki na temat wartości autorytetu nauczyciela w klasie szkolnej. Zdajemy sobie sprawę, że poniższe
pytania mają charakter osobisty i wkraczają nieraz w obszar Twojej prywatności. Mimo to prosimy Cię o szczere
i wyczerpujące odpowiedzi, które zostaną wykorzystane do syntetycznego i statystycznego opracowania i poddane zostaną
uogólnieniu. Jako indywidualne poglądy nie zostaną nikomu ujawnione, będą w pełni traktowane jako anonimowe.
W kwestionariuszu zawarty jest szereg pytań, na które udzielone odpowiedzi będą pomocne w realizacji badań. Jeśli nie
możesz odpowiedzieć od razu na któreś pytanie otocz jego numer kółkiem i potem możesz wrócić do niego. Jeżeli jest ono
dla Ciebie nie zrozumiała poproś prowadzącego badania o pomoc poprzez podniesienie ręki. Pracuj uważni i samodzielni
nie porozumiewając się z innymi. Rzetelne, szczere i samodzielne odpowiedzi są warunkiem powodzenia całych badań.
Dziękujemy bardzo za włożony trud i poświęcony czas na wypełnienie poniższego kwestionariusza. Uważamy, że będą
to cenne informacje pozwalające na dokładne rozpoznanie i pogłębienie określonego zagadnienia oraz podjęcie działań do
polepszenia istniejÄ…cej sytuacji.
W większości przypadków pytania mają podane odpowiedzi. By wskazać, które odpowiedzi najbardziej Cię
satysfakcjonują i najlepiej odpowiadają Twoim podglądom zaznacz ją(je) przez wpisanie krzyżyka (x) do odpowiedniej
kratki(kratek). W niektórych przypadkach trzeba podać odpowiedzi, uporządkować numerując je od cyfry 1 jako
najważniejszej. Na kilka pytań należy odpowiedzieć konstruując własną odpowiedz, a będą o tym świadczyć miejsca
wykropkowane.
Jeszcze raz bardzo dziękujemy za wykonaną pracę oraz wysiłek włożony w celu wiarygodnego i szerokiego ujęcia
podanych informacji dotyczących problemów zawartych w niniejszym kwestionariuszu. Jesteśmy przekonani, że
przyczynią się one do istotnych, a nieznanych do tej pory rozstrzygnięć w nauce.
Część A.
1. Czym według Ciebie jest autorytet?
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & =
2. Kto w Twoim życiu jest największym autorytetem?
a rodzice b dziadkowie c sławna osoba d nauczyciel e duszpasterz f inni
(kto?.....................................................................................................................................................)
3. Czy widzisz, w którymś z Twoich nauczycieli, autorytet?
a tak b nie
4. Jakich nauczycieli szanujesz?
a cierpliwych b łagodnych c sprawiedliwych d wesołych e spokojnych
f zdyscyplinowanych g innych(jakich?.........................................................................................)
5. Co najbardziej wpływa na Twoje zdanie na temat nauczyciela?
a ciekawy sposób prowadzenia lekcji b sprawiedliwie ocenianie c wesoła atmosfera na
lekcji d dyscyplina na lekcji e inne (jakie?............................................................................)
6. Którego nauczyciela bardziej szanujesz?
a nauczyciela, który daje wysokie oceny b nauczyciela, który duża od Ciebie wymaga
c nauczyciela, który potrafi Cię dobrze nauczyć d nauczyciela, który pozwala Ci nic nie robić na
lekcji
7. Czy sądzisz, że każdy nauczyciel zasługuje na Twój szacunek?
a‚ð tak b‚ð nie
Uzasadnij krótko odpowiedz
?
66
8. Czy przedmiot, który naucza nauczyciel wpływa na jego autorytet wśród uczniów?
a tak b raczej tak c nie d raczej nie
9. Nauczyciel, z którego przedziału wiekowego, ceni się największym autorytetem?
a 20-30 lat b 31-40 lat c 41-50 lat d 51 i więcej lat
10. Czy cechy fizyczne wpływają na stosunek uczniów do nauczyciela (uroda, sposób ubierania
itp.)?
a tak b raczej tak c nie d raczej nie
11. Czy nauczyciel może czasem spóz
nić się na lekcje?
a tak b nie
12. Czy sądzisz, że mógłbyś powierzyć swój problem Twojemu nauczycielowi?
a tak b nie
13. Czy zauważasz, że z przedmiotów, których nauczają Cię nauczyciele, których bardziej
darzysz szacunkiem, osiÄ…gasz lepsze wyniki?
a tak b nie
14. Czy zauważasz faworyzację przez nauczyciela uczniów mocniejszych w nauce? Czy wpływa
to na stosunek nauczyciela z klasÄ…? & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
15. Jak często zdarza się, że Twój nauczyciel zostaje wyprowadzony z równowagi przez klasę?
a nigdy b bardzo rzadko c rzadko d sporadycznie e często f bardzo często
16. Co, Twoim zdaniem, jest największym zagrożeniem autorytetu nauczyciela we
współczesnej
szkole?& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
..................................................................................................................................................................
17. Czy był(a)eś świadkiem sytuacji, gdzie uczniowie poniżali nauczyciela?
a Tak, jeden raz b Tak, kilka razy c Tak, często zdarza się to w mojej klasie
d Nie, nigdy nie zauważył(a)em takiej sytuacji
18. Czy spotkał(a)eś się kiedyś ze znęcaniem psychicznym nad nauczycielami przez uczniów
(wyśmiewanie, przezwiska w kierunku nauczyciela itp.)?
a tak b nie
19. Czy sądzisz, że niektórzy nauczyciele są nieporadni, nie potrafią poradzić z problemowymi
uczniami?
a tak b nie
20. Czy słyszał(a)eś kiedykolwiek o przypadkach, gdzie uczeń pobił nauczyciela?
a tak (skąd się o tym dowiedział(a)eś?)
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..............................................
b nie
67
21. Czy spotkał(a)eś się z sytuacją, gdzie podczas konfliktu nauczyciela z uczniem musiała
interweniować policja?
a tak(jaka to była sytuacja?)
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ................................
b nie
22. Czy Twoim zdaniem media wpływają na obniżenia autorytetu nauczyciela?
a‚ð tak b‚ðraczej tak c‚ðnie d‚ðraczej nie
23. Czy często Twój nauczyciel musi korzystać z pomocy dyrektora, pedagoga w uspokojeniu
klasy?
a‚ðtak, kilka razy b‚ðtak, zdarza to siÄ™ nagminnie c‚ðnie, zazwyczaj nauczyciel radzi sobie sam
d‚ðnie, klasa nigdy nie sprawia takich problemów
24. Który z podanych nauczycieli ma największy wpływ na uczniów?
a‚ðdyrektor szkoÅ‚y b‚ðpedagog szkolny c‚ðwychowawca klasy d‚ðnauczyciel przedmiotu
25. Czy Twoim zdaniem słabsi uczniowie mniej szanują nauczycieli?
a tak b raczej tak c nie d raczej nie
26.Jak myślisz, w której z wymienionych placówek, nauczyciel ma największy autorytet?
a‚ðprzedszkole b‚ðszkoÅ‚a podstawowa c‚ðgimnazjum d‚ðliceum e‚ðszkoÅ‚a
zawodowa f‚ðtechnikum g‚ðstudia
27.Jak ocenił(a)byś, w skali o 1-5(gdzie 1 jest oceną najniższą), uznanie jakim cieszą się
nauczyciele w Twojej szkole wśród uczniów?
a 1 b 2 c 3 d 4 e 5
28. Jak duży wpływ na budowanie autorytetu nauczyciela ma szkoła?
a‚ðbardzo duży b‚ðduży c‚ðÅ›redni d‚ðmaÅ‚y e‚ðbardzo maÅ‚y
Część B.
Ustosunkuj się do poniższych twierdzeń uznając je za prawdziwe lub fałszywe wstawiając znak X w kratkę
wybranej przez Ciebie odpowiedzi. Nie zastanawiaj się zbyt długo i podaj pierwszą myśl jaka przychodzi Ci do
głowy.
1. Autorytet nauczyciela jest bezwarunkowy i niepodważalny.
a tak b raczej tak c nie d raczej nie
2.Nauczyciel, który potrafi zdyscyplinować klasę jest szanowany wśród uczniów.
a‚ð tak b‚ðraczej tak c‚ðnie d‚ðraczej nie
3.Uczniowie cenią w nauczycielach pomysłowość i zaangażowanie.
a tak b raczej tak c nie d raczej nie
4.Wymagający nauczyciel potrafi nauczyć każdego przedmiotu.
a tak b raczej tak c nie d raczej nie
5.Media negatywnie przedstawiają wizerunek współczesnego nauczyciela co wpływa na
obniżenie jego autorytetu.
a tak b raczej tak c nie d raczej nie
68
Część C.
Twoim zadaniem jest dopisanie pierwszej myśli, czy też skojarzenia, jakie nasunie Ci się po przeczytaniu
poczÄ…tku zdania
1. Nauczyciel-autorytet musi cechować się
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
..................................................................................................................................................................
2. Szacunek, jakim darzą uczniowie nauczycieli, jest zależny od .....................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
3. Autorytet nauczyciela we współczesnej szkole jest & & & & & & & & & & & & & & ..........
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
..................................................................................................................................................................
4. Negatywna opinia współczesnego nauczyciela wynika z .............................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Część D.
Na zakończenie prosimy Cię o podanie niektórych danych personalnych, które są niezbędne do statystycznego
opracowania podanych przez Ciebie odpowiedzi, tylko do tego celu zostaną użyte.
1. Czy jesteś? a dziewczyną b chłopcem
2. Jakie osiągnął(a)eś wyniki w nauce po pierwszym semestrze w bieżącym roku szkolnym?
a bardzo dobre b dobre c przeciętne d słabe e bardzo niskie
3. Jakie ocenę z zachowania otrzymał(a)eś na zakończenie pierwszego semestru nauki w
bieżącym roku szkolnym? a wzorowe b bardzo dobre c dobre d poprawne e
nieodpowiednie f naganne
4. Jakie wykształcenie posiada Twoja mama? a podstawowe b zasadnicze zawodowe
c średnie d licencjackie e magisterskie
5. Jakie wykształcenie posiada Twój tata? a podstawowe b zasadnicze zawodowe
c średnie d licencjackie e magisterskie
Część E.
Jeżeli po wypełnieniu powyższego kwestionariusza, nasuwają Ci się jakieś dodatkowe informacje związane z
poruszoną tematyką to możesz się nimi z nami podzielić wpisując je poniżej.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & ...............................................................................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & ...............................
69