Wymiar umieszczony na rysunku jest wymiarem nominalnym, czysto teoretycznym.
Ze względu na niedoskonałość urządzeń obróbczych, wymiaru tego nie moŜna osiągnąć, otrzymywany jest wymiar większy lub mniejszy od nominalnego.
W PN-EN 20660-1 ustalono 28 odchyłek podstawowych.
Odchyłki podstawowe wałków oznacza się małą litera (a…zc) , a odchyłki podstawowe otworów – wielką literą (A…ZC).
W celu uniknięcia pomyłek nie stosuje się liter: I, i, L, l, O, o, Q, q, W, w.
•
Odchyłki podstawowe otworu
EI
A
B
C CD
D
E
EF F FG G H JS
0
J
K
M
N
P
R
S
T
U V
X
Y
Z
ES
ZA
ZB
ZC
•
Odchyłki podstawowe wałka
ei
zc
zb
za
z
y
x
v
u
t
s
r
p
n
m
js
k
0
j
h
g
fg
f
ef
e
d
cd
c
b
es
a
W PN-ISO zamieszczono zbiór zalecanych przedziałów tolerancji Wałki
g5
h5
js5
k5
m5
n5
p5
r5
s5
t5
f6
g6
h6
js6
k6
m6
n6
p6
r6
s6
t6
u6
x6
e7
f7
h7
js7
k7
m7
n7
p7
r7
s7
t7
u7
d8
e8
f8
h8
c9
d9
e9
h9
d10
h10
a11
b11
c11
h11
Zalecane przedziały tolerancji otworów wg PN-ISO 1829
Otwory
G6
H6
JS6
K6
M6
N6
P6
R6
S6
T6
F7
G7
H7
JS7
K7
M7
N7
P7
R7
S7
T7
U7
X7
E8
F8
H8
JS8
K8
M8
N8
P8
R8
D9
E9
F9
H9
C10
D10
E10
H10
A11
B11
C11
D11
H11
Odchyłki wymiarów bez indywidualnych oznaczeń tolerancji Problem tolerancji i oznaczeń wymiarów,które nie posiadają określonej na rysunku tolerancji reguluje norma PN-EN ISO 22768-1. Odchyłki wymiarów liniowych zaleŜą od klasy tolerancji oraz wartości wymiaru nominalnego
Pasowaniem nazywamy relację między wymiarami wewnętrznymi lub zewnętrznymi montowanych elementów przed ich połączeniem.
Współpracujące części tworzące pasowanie mają ten sam wymiar nominalny.
Występują tu dwa główne przypadki;
- luz (oznaczenie S). Definiowany jest on jako róŜnica między wymiarami otworu i wałka , gdy wymiar (średnica) otworu jest większy od wymiaru (średnicy) wałka . Luz jest zawsze wartością dodatnią
- wcisk (oznaczenie N), który jest róŜnicą pomiędzy wymiarami otworu i wałka gdy wymiar wałka jest większy od wymiaru otworu. Wcisk ma zawsze wartość ujemną, jednak w obliczeniu przedstawia się go jako wartość be
b zw
e
zg
zw
l
zg ę
l d
ę ną
n .
ą
Przypadki pośrednie noszą nazwę pasowań mieszanych.
W pasowaniu mieszanym moŜliwy jest zarówno luz jak i wcisk.
Pasowanie to charakteryzuje się maksymalnym luzem i maksymalnym wciskiem.
Pasowania otrzymuje się przez kojarzenie otworów o tym samym przedziale tolerancji z wałkami o róŜnych połoŜeniach przedziału tolerancji tj. o róŜnych wymiarach granicznych. Tak wybrany otwór nosi nazwą otworu podstawowego. W układzie tolerancji i pasowań ISO jako uprzywilejowany przedział tolerancji otworu wybrano otwór z odchyłką podstawową (dolną) zerową i oznaczono przez H. Zbiór róŜnych pasowań otrzymanych z zastosowaniem otworu podstawowego nazywa się układem pasowań stałego otworu
•
RóŜne pasowania o tych samych własnościach moŜna równieŜ otrzymać koj
ko a
j r
a ząc
ą z wa
w ł
a ki
ł e
ki m
e o
o ust
u al
a o
l n
o y
n m
y pr
p zed
ze zi
d a
zi l
a e
l
e tol
o e
l r
e an
a cj
n i
cj
i ot
o wo
w r
o y
y o
o róŜ
ó n
Ŝ i
n e
i
e
połoŜonych przedziałach tolerancji. Taki zbiór pasowań jest układem stałego wałka.
•
Pod względem charakteru pasowań układ stałego otworu i stałego wałka są całkowicie równowaŜne. Oznacza to, Ŝe np. pasowania 40H8/f7 i 40 F8/h7
mają te same wartości luzów
RóŜnice między tymi układami są głównie natury technologicznej i ekonomicznej. Zalecany jest układ stałego otworu poniewaŜ potrzebna jest mniejsza ilość róŜnych narzędzi obróbkowych i pomiarowo-kontrolnych niŜ
w przypadku układu stałego wałka.
•
Korzystnie jest stosować tolerancję otworu o jedną klasę większą niŜ
tolerancja wałka (np. H7/n6) poniewaŜ zawsze trudniej jest podczas obróbki uzyskać wymagana dokładność otworu.
•
W zwykłych zastosowaniach inŜynierskich wystarcza pewna ilość pasowań utworzonych z przedziałów tolerancji. W tablicy 8.1 i tablicy 8.2 podano zbi
zb ó
i r
ó pa
p so
a
w
so a
w ń
ń stał
a e
ł g
e o
g
o ot
o wo
w r
o u
u i
i stał
a e
ł g
e o
g
o wa
w ł
a ka
ł
ka zal
za e
l ca
e
n
ca y
n ch
y
ch w
w pr
p oj
o e
j kci
e
e
kci
e
ISO/CD 286-1. W pierwszej kolejności naleŜy wybierać pasowania podane w ramkach z szarym tłem
ok
o re
r ś
e la
a z
as
a ad
a y
d t
o
t l
o e
l r
e an
a c
n j
c i
j
i
kształtu i połoŜenia.
•
- tolerancji kształtu:
•
a) prostoliniowości – rys. 6.7a,
•
b) płaskości – rys. 6.7b,
•
c) okrągłości – rys. 6.7c,
•
d) walcowości – rys. 6.7d,
•
- tolerancji połoŜenia:
•
e) równoległości – rys. 6.7e,
•
f) prostopadłości – rys. 6.7f,
•
g) nachylenia – rys. 6.7g,
•
h)
) ws
w półosiowo
w ści –
ry
r s
y . 6.7h,
•
i) symetrii – rys.6.7i,
•
j) pozycji – rys.6.7j,
•
- tolerancji kształtu i połoŜenia:
•
k) bicia promieniowego – rys.6.7k,
•
l) bicia całkowitego – rys. 6.7l,
•
m) kształtu danego zarysu – rys. 6.7m,
•
n) kształtu wyznaczonej powierzchni – rys. 6.7.
