NAUKA I LUDZIE

w zooplanktonie, ani w organizmach

skiej radioaktywnoÊci do oceanu. Jed-

ODPADY JÑDROWE

ryb pelagialnych, ptactwa i ssaków mor-

nak˝e w warunkach narastajàcego kry-

skich, ani u miejscowej ludnoÊci.”

zysu gospodarczego prace nad z∏omo-

Byle nie u mnie!

Mo˝na by wić sàdziç, ˝e przepro-

waniem okr´tów podwodnych i pozby-

wadzane zgodnie z wymogami bezpie-

waniem si´ pochodzàcych z nich radio-

Czy na dnie oceanów mo˝na

czeƒstwa i ostro˝nie sk∏adowane odpa-

aktywnych substancji posuwajà sińie-

pogrzebaç odpady promieniotwórcze

dy promieniotwórcze na dnie oceanów

zwykle wolno. Z niespe∏na po∏owy

ze starych okr´tów podwodnych?

pomog∏oby Rosji uwolniç siód tego

okr´tów podwodnych o nap´dzie ato-

balastu. Liczne problemy zwiàzane

mowym wycofanych z rosyjskiej floty

z zagro˝eniem rejonów arktycznych to

Pacyfiku usuni´to paliwo jàdrowe. Tyl-

Kilka lat temu Zachód dozna∏ szo- nie wszystko – wbazach wojskowych ko w niewielu wyci´to pomieszczenia ku po ujawnieniu przez Rosjŕosyjskiej floty Pacyfiku w okolicy W∏a-reaktorowe, tak by reszta kad∏uba

informacji, ˝e paƒstwo to wy-

dywostoku i na Kamczatce znajduje si´

mog∏a byç z∏omowana. Wi´kszoÊç okr´-

rzuci∏o 16 starych reaktorów z okr´tów

50 nie nadajàcych si´ ju˝ do u˝ytku

tów stoi na kotwicy w porcie i cierpli-

nawodnych i podwodnych do Morza

okr´tów podwodnych zawierajàcych

wie czeka na rozbiórk´.

Karskiego. Chocia˝ rosyjska marynar-

odpady radioaktywne. Od roku 1993

Zdaniem Bruce’a F. Molnii, kierowni-

ka wojenna nigdy celowo nie zrzuca∏a

(kiedy to po raz pierwszy podali rze-

ka ds. Êrodowiska w US Geological Su-

zu˝ytych reaktorów do Pacyfiku, to re-

telne informacje dotyczàce pozbywa-

rvey, jedynà nadziejńa post´p w tej

gularnie odprowadza∏a do wód tego

nia siódpadów) Rosjanie zaprzestali

sprawie daje rosyjsko-japoƒski projekt

oceanu p∏ynne odpady promieniotwór-

wlewania p∏ynnych materia∏ów o ni-

budowy ogromnej barki-pojemnika

cze. Ciekawe, ˝e wykryte

o wyposa˝eniu, które umo˝li-

przez badaczy zanieczysz-

wia zagśzczenie olbrzymich

czenia wynik∏e z tych prak-

iloÊci odpadów p∏ynnych o ni-

tyk by∏y bardzo niewielkie,

skiej radioaktywnoÊci wytwa-

co wskazuje na znaczne

rzanych przez okr´ty pod-

mo˝liwoÊci regeneracji i, byç

wodne. Pozwoli to na zmniej-

mo˝e, niezwyk∏à zdolnoÊç

szenie iloÊci materia∏ów pro-

oceanów do absorpcji odpa-

mieniotwórczych, które trzeba

dów promieniotwórczych.

b´dzie zmagazynowaç, lecz

Wody oceanu nie tylko

nie rozstrzygnie sprawy

rozrzedzajà zanieczyszcze-

zasadniczej – co w koƒcu

nia p∏ynne; drobnoziarniste

poczàç z tak powsta∏à radio-

osady zalegajàce dno mogà

aktywnà brejà? Póêniejsze po-

wiàzaç niektóre pierwiastki

zbywanie siźu˝ytego paliwa

promieniotwórcze, skutecz-

i rdzeni reaktorowych rów-

nie je izolujàc. To w∏aÊnie zja-

nie˝ jest bardzo trudne, po-

wisko przyczyni∏o sińa

dobnie jak sprawa ostateczne-

przyk∏ad do zmniejszenia

go sk∏adowania przedzia∏ów

ska˝enia Êrodowiska spo-

reaktorowych.

wodowanego przez bombo-

Chocia˝ szybkie przetwa-

wiec B-52, który roztrzaska∏

rzanie odpadów mog∏oby

sińa krze u wybrze˝y Gren-

z∏agodziç najbardziej palàce

landii w roku 1968, rozpra-

problemy w okolicach W∏a-

szajàc pluton w p∏ytkich wo-

dywostoku (przetwarzanie

dach przybrze˝nych. Scott

przeprowadza si´ daleko na

W. Fowler i jego wspó∏pra-

zachodzie), w innych rejo-

cownicy z Mi´dzynarodowej

nach spowodowa∏oby mnó-

Agencji Energii Atomowej

stwo nowych k∏opotów, w∏à-

w Monte Carlo tak pod-

cznie z koniecznoÊcià po-

sumowali wyniki d∏ugolet-

zbycia si´ toksycznych roz-

nich badaƒ skutków tej kata-

tworów pe∏nych radioak-

strofy w przedstawionym w

tywnych produktów reakcji

1994 roku raporcie: „Badania

rozszczepienia. Rozwiàzanie

wykaza∏y, ˝e pluton... zosta∏

nie jest ∏atwe.

szybko zwiàzany przez osa-

Brytyjskie i francuskie za-

dy i dzi´ki temu skutecznie

k∏ady przetwarzajàce odpa-

zatrzymany w ekosyste-

dy promieniotwórcze zdecy-

mie dennym.” Stwierdzili

dowa∏y siódprowadzaç

te˝, ˝e „nie zaobserwowano

MIR AGENCY

radioaktywne Êcieki do wód

istotnego wzrostu koncen-

przybrze˝nych. Widoczna

PRZEZNACZONE NA Z¸OM OKR¢TY PODWODNE,

tracji plutonu ani w wodzie

wÊród nich wiele zawierajàcych reaktory jàdrowe,

smuga spowodowanych tym

nad miejscem katastrofy, ani

czekajà w portach rosyjskich na rozbiórk´.

zanieczyszczeƒ si´ga pó∏noc-

10 ÂWIAT NAUKI Maj 1997

nego Atlantyku. I faktycznie, pomiary

prowadzone na Morzu Karskim wyka-

ZA KULISAMI

za∏y Êlady produktów przetwarzania od-

Cyberp∏azy

padów promieniotwórczych w zachod-

niej Europie (oraz prób z bronià jàdrowà w atmosferze). Co zadziwiajàce, pomia-Nie jest tajemnicà, dlaczego na konferencje wybiera sińa ogó∏ miejsca takie, jak Nowy Orlean czy Sun Valley. Uczestnicy imprez majà ochot´ wyskoczyç w prze-ry te nie wykaza∏y ˝adnej koncentracji

rwie mi´dzy d∏ugimi referatami do dzielnicy francuskiej czy poszaleç trochńa nar-zanieczyszczeƒ powsta∏ych w wyniku

tach. Nic wić dziwnego, ˝e kusi mnie, by przejrzeç wykaz „wycieczek terenowych”

zrzucania tam odpadów jàdrowych

w materia∏ach sympozjalnych trzeciego dorocznego zjazdu North American Amphi-przez Rosjan.

bian Monitoring Project (NAAMP – pó∏nocnoamerykaƒskiego programu obserwacji Skoro osady ilaste naprawd´ pozwo-p∏azów). Zaskoczy∏a mnie troch´ jedna z propozycji: „Taniec egzotyczny”, posta-li∏y zwiàzaç materia∏y promieniotwórcze nowi∏am jednak zerknàç, co to takiego. Taƒczàce ˝aby? Co to ma znaczyç?

z reaktorów zrzucane do wód p∏ytkich,

Tej zimy konferencja NAAMP odby∏a si´ w cyberprzestrzeni – a konkretnie pod ad-to idea wykorzystania g∏´biej po∏o˝onych resem http://www.im.nbs.gov/naamp3/naamp3.html; spotkania sympozjalne roz-pocz´∏y si´ w listopadzie 1996 roku, a zakoƒczy∏y w po∏owie lutego 1997 roku.

obszarów dna morskiego do d∏ugotermi-

Oprócz niezwyk∏ych wycieczek terenowych (innà rewelacjà by∏a np. wirtualna po-nowego sk∏adowania odpadów jàdro-

dró˝ do kenijskiej puszczy Ara-

wych wydaje siŕozsàdna. Projekt ten,

buko-Sokoke, by zobaczyç i

wymagajàcy zamknićia odpadów w po-

us∏yszeç tamtejsze ˝aby –

jemnikach i grzebania ich w mule g∏´bo-

http://www.calacademy.org.

ko na dnie oceanów, praktycznie zarzu-

research. herpetology/ frogs/list.

cono, gdy Stany Zjednoczone zdecydo-

html) konferencja oferowa∏a

wa∏y sińa sk∏adowanie swoich odpa-

oko∏o 50 artyku∏ów na ró˝ne te-

dów promieniotwórczych na làdzie, wy-

maty, od pobierania próbek pod

znaczajàc do tego celu Yucca Mountain

wodà po badania nad g∏osami

w Newadzie. Ale niektórzy badacze

godowymi ˝ab.

nadal rozwa˝ajà t´ koncepcj´. Poparcie

Konferencja w sieci – chyba

dla niej szczególnie czśto wyra˝a Char-

pierwsza na takà skal´ w World

les D. Hollister z Woods Hole Oceano-

Wide Web – toczy∏a si´ pod

ZDEFORMOWANE P¸AZY trafia∏y si´

graphic Institution.

przewodnictwem Sama Droe-

w ubieg∏ym roku znacznie cz´Êciej ni˝ dotàd.

Hollister przekonuje, ˝e sposobem

ge’a z Biological Resources Di-

zbadania, jak osady ilaste wià˝à odpa-

vision w US Geological Service (Wydzia∏u Zasobów Biologicznych S∏u˝by Geologicz-dy promieniotwórcze, jest m.in. studio-

nej USA). Droege jest zadowolony z odzewu. „DotarliÊmy do znacznie liczniejszych wanie skutków niektórych morskich ka-odbiorców ni˝ podczas poprzednich spotkaƒ – pisze pocztà elektronicznà. Ludzie mo-gà uczestniczyç w obradach wtedy, kiedy majà na to ochot´, zapoznaç si´ dok∏adnie tastrof. W czasie niedawnego posie-z przedstawianymi danymi i tezami, porozumieç siź autorem publicznie (lub prywat-dzenia American Geophysical Union

nie), jeÊli siź czymÊ nie zgadzajà albo gdy chcà uzyskaç dodatkowe informacje.”

stwierdzi∏ on, ˝e zatonićie w 1986 ro-

Artyku∏y zaprezentowane podczas sesji zostanà zarchiwizowane pod sieciowym ad-ku radzieckiego okr´tu podwodnego

resem, ale grupy dyskusyjne mia∏y zaprzestaç dzia∏alnoÊci po 14 lutego 1997 roku.

wyposa˝onego w rakiety balistyczne

Mimo wielu dowcipnych dystrakcji wi´kszoÊç tego, co dzia∏o si´ podczas sympo-stwarza „bardzo ciekawà szans´ badaw-

zjum, dotyczy∏o spraw powa˝nych: wiele doniesieƒ dokumentowa∏o niezwykle wy-czà”. W wyniku eksplozji okr´t opad∏

sokà liczb´ deformacji u p∏azów. David M. Hoppe z University of Minnesota w Mor-na dno Atlantyku wraz z reaktorem i 34

ris wskazuje na „rzucajàce sióstatnio w oczy zjawisko” dotyczàce zniekszta∏ceƒ

g∏owicami jàdrowymi. Badanie dna mor-

koƒczyn – na przyk∏ad w postaci ubytków lub nadmiaru nóg lub palców. W swym arskiego w miejscu katastrofy pozwoli∏o-

tykule „Historical Observations and Recent Species Diversity of Deformed Anurans by na stwierdzenie, czy mu∏ denny rze-in Minnesota” (Obserwacje historyczne i bie˝àce zró˝nicowanie gatunkowe czywiÊcie mo˝e zwiàzaç substancje

zdeformowanych p∏azów w Minnesocie) Hoppe twierdzi, ˝e majàc do czynienia z ty-promieniotwórcze.

siàcami ˝ab w latach 1975–1995, zauwa˝y∏ jedynie dwie z wyraênymi zaburzenia-Hollister nie opowiada siźa umiesz-

mi rozwojowymi koƒczyn, tymczasem w samym tylko roku 1996 widzia∏ ich ponad czaniem odpadów na dnie oceanów ju˝

200. Podejrzewa on, ˝e przyczynà tego mo˝e byç jakiÊ czynnik Êrodowiskowy wy-teraz. Twierdzi stanowczo, ˝e przed

st´pujàcy w wodzie, w której rozmna˝ajà si´ te zwierz´ta.

podjćiem badaƒ by∏oby to bezprawiem.

Równie˝ Stanley K. Sessions z Hartwick College zetknà∏ siź niezwykle wysokà Oczywiste jest jednak, ˝e jego zdaniem

czśtoÊcià wyst´powania zniekszta∏ceƒ koƒczyn u p∏azów, a szczególnie u rzeko-cz´Êç obszarów dna morskiego mog∏a-

tek królewskich (Hyla regilla) i ambystom d∏ugopalcych (Ambystoma macrodacty-by s∏u˝yç za sk∏adowisko odpadów jà-

lum) z pó∏nocnej Kalifornii. Na forum NAAMP og∏osi∏ artyku∏, w którym utrzymuje, ˝e defekty koƒczyn zosta∏y spowodowane przez paso˝ytnicze p∏aziƒce – przywry. Je-drowych. „To nie jest tylko niejasne prze-go zdaniem zaka˝enie przywrami mo˝na powiàzaç z problemami Êrodowiskowymi czucie” – zaznaczy∏, dajàc wyraz swemu

zawinionymi przez cz∏owieka.

od dawna g∏oszonemu przekonaniu, ˝e

Jak na dziennikark´ przysta∏o, przeprowadzi∏am wywiady z kilkoma uczestnikami sk∏adowanie odpadów jàdrowych na

tego sympozjum. Sessions kontaktowa∏ siźe mnà za poÊrednictwem poczty elek-dnie mórz „jest prawdopodobnie naj-

tronicznej z Kostaryki, gdzie prowadzi w∏aÊnie badania terenowe. Cyberkonferencja bezpieczniejszà metodà pozbycia si´

budzi w nim mieszane uczucia: wprawdzie podoba∏a mu si´ ∏atwoÊç i niski koszt ich”. Niektórzy mieszkaƒcy W∏adywo-uczestnictwa, ale rozczarowa∏ go brak osobistego kontaktu z innymi naukowcami.

stoku, spoglàdajàcy na zacumowane

„Tego rodzaju cyberkonferencja nie zast´puje tradycyjnego zjazdu, gdy˝ nie do-w pobli˝u portu przeznaczone na z∏om

chodzi do wa˝nych kontaktów osobistych podczas spotkaƒ towarzyskich” – pisze.

atomowe okr´ty podwodne i ich radio-

Tak wić, niestety, nast´pna konferencja NAAMP b´dzie bardziej tradycyjna, bez taƒ-

aktywne elementy, pewnie ch´tnie by

czàcych ˝ab.

siź nim zgodzili.

Sasha Nemecek

David Schneider

MINNESOTA POLLUTION CONTROL AGENCY

ÂWIAT NAUKI Maj 1997 11