SOCJALNE OCZEKIWANIA POLAKÓW

Warszawa, sierpień 2002

!

Państwo powinno troszczyć się o swoich obywateli, a zwłaszcza o rodzinę –

uważa 65% Polaków. Przekonanie, że każdy winien troszczyć się o siebie i

najbliższych podziela 28% osób.

!

Wydatki państwa na cele socjalne, społeczne powinny być ograniczone na rzecz

działań wspierających rozwój ekonomiczny kraju –stwierdzenie to zaakceptowało 33% pytanych. Przeciw opowiedziało się 53% osób.

!

Utrzymywania stanowisk pracy, które nie są zbyt opłacalne po to aby ludzie nie byli bezrobotni chciałoby 62% pytanych. Niechęć dla takiego rozwiązania

wyraziło 27% osób.

!

Za ograniczeniem zarobków osób najwyżej zarabiających opowiedziało się 85%

badanych, a przeciwnych temu było 12% osób. Jednocześnie 72% pytanych

zgodziło się, że zarobki powinny być silnie zróżnicowane zależnie od kwalifikacji, a nie zgodziło się z tym 20%.

TNS OBOP

ul. Dereniowa 11, 02 776 Warszawa

Tel: [phone] (-46), 644 9995 Fax: [phone] e-mail: [e-mail] www.obop.com.pl Biura w ponad 50 krajach

Grupa Taylor Nelson Sofres

TNS OBOP „Socjalne oczekiwania Polaków”, sondaż z 8-10.06.2002 r.

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła.

* * *

Wysokie koszty transformacji: duże bezrobocie i – co za tym między innymi idzie

– obniżanie stopy życiowej Polaków sprzyjają roszczeniowości społecznych postaw.

W połowie 2002 r. przeprowadziliśmy badanie, w którym zapytaliśmy Polaków o ich oczekiwania wobec państwa w sprawach dotyczących bezpieczeństwa materialnego, regulacji płac oraz warunków, jakie gotowi byliby przyjąć, by walczyć z

bezrobociem1.

* * *

Dwie trzecie Polaków uważa, że o obywateli, a zwłaszcza o rodzinę powinno

troszczyć się państwo. O indywidualnej odpowiedzialności każdego za siebie i

najbliższych mówiła niewiele ponad jedna czwarta pytanych.

KTO POWINIEN TROSZCZYĆ SIĘ

O RODZINĘ I JEJ BEZPIECZEŃSTWO MATERIALNE?

Każdy powinien troszczyć się o siebie i o swoją rodzinę 28%

Państwo powinno troszczyć się o swoich obywateli, a zwłaszcza o rodzinę 65%

Trudno powiedzieć 7%

Oczekiwanie pomocy ze strony państwa jest powszechne w niemal wszystkich

grupach społeczno-zawodowych. Postawa taka wyróżniła zwłaszcza gospodynie

domowe (74%), rencistów (70%), ludzi negatywnie oceniających kierunek przemian w naszym kraju (69%), osoby o sympatiach lewicowych (71%) i prawicowych (69%) oraz niedawnych wyborców LPR (72%) i AWSP (70%). Im gorsza była sytuacja

materialna pytanych tym częściej mówili oni o obowiązku troszczenia się przez państwo o swoich obywateli i ich rodziny (wśród osób znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej deklaracje takie składało 57%, w średniej – 64%, a w złej – już 70%).

Z kolei o odpowiedzialności indywidualnej każdego za siebie i rodzinę najczęściej mówili ludzie z wyższym wykształceniem (45%), kierownicy i specjaliści (45%), 1 Sondaż TNS OBOP zrealizowany w dniach 8-10 czerwca 2002 r. na reprezentatywnej, losowej 1019-osobowej ogólnopolskiej próbie osób od 15 roku życia. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%.

2

TNS OBOP „Socjalne oczekiwania Polaków”, sondaż z 8-10.06.2002 r.

prywatni przedsiębiorcy (42%), osoby dobrze sytuowane i pozytywnie oceniające kierunek przemian (po 37%), sympatycy politycznego centrum (37%

centroprawicowców i 42% - centrolewicowców), niedawni wyborcy PO (44%), PiS

(40%) oraz UW (36%).

* * *

Stymulacja rozwoju ekonomicznego kraju czy wsparcie socjalne obywateli? Tylko jedna trzecia pytanych byłaby za przesunięciem środków ze sfery opieki społecznej do sektorów wspierających gospodarkę. Większość – ponad połowa – byłaby temu

przeciwna, przy czym niemal jedna czwarta - zdecydowanie.

CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) ZE STWIERDZENIEM:

WYDATKI PAŃSTWA NA CELE SOCJALNE, SPOŁECZNE

POWINNY BYĆ OGRANICZONE

NA RZECZ DZIAŁAŃ WSPIERAJĄCYCH ROZWÓJ EKONOMICZNY KRAJU

Zdecydowanie tak

11%

33%

Raczej tak

22%

Raczej nie

30%

53%

Zdecydowanie nie

23%

Trudno powiedzieć

14%

Zgoda na finansowanie działań wspierających rozwój ekonomiczny kraju

kosztem ograniczenia wydatków socjalnych najczęściej pojawiała się w grupie

pięćdziesięciolatków (41%), mieszkańców najmniejszych miast (41%), rolników

(46%), kierowników i specjalistów, prywatnych przedsiębiorców (po 42%), ludzi znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej (41%) i zadowolonych z kierunku przemian (42%). Opinie te częściej niż inni podzielali niedawni wyborcy Samoobrony (47%) i LPR (40%).

Brak zgody dla propozycji takich rozwiązań najczęściej występował wśród ludzi ze średnim wykształceniem (57%), mieszkających w dużych miastach (63% w

miastach o ludności 100-500 tys. mieszkańców), wśród pracowników administracji i usług (60%), rencistów (59%), osób krytycznie oceniających kierunek przemian

(55%), niedawnych wyborców AWSP (64%), PiS (62%), PSL (59%) i PO (58%).

3

TNS OBOP „Socjalne oczekiwania Polaków”, sondaż z 8-10.06.2002 r.

* * *

W czerwcu tego roku, kiedy to po spadku na początku drugiego kwartału, znów

wzrosło (choć nieznacznie) bezrobocie, ponad trzy piąte Polaków uważało, że należy utrzymywać te miejsca pracy, które nie są opłacalne po to tylko, by ludzie nie byli bezrobotni. Przeciwko temu byłaby niewiele ponad jedna czwarta pytanych.

Tymczasem w okresie, gdy stopa rejestrowanego bezrobocia spadła do wyniku

jednocyfrowego – w 1998 r. opinie Polaków nie były tak jednoznaczne: w sondażu przeprowadzonym we wrześniu ‘98 za utrzymywaniem nierentownych miejsc pracy

było 48% pytanych, a przeciw takim rozwiązaniom występowało 44%. Ówczesny

wynik oznaczał zmniejszenie radykalności przekonań w tej sprawie (gdy w lutym 1995 r., stopa bezrobocia wynosiła niemal szesnaście procent2 zwolennicy

utrzymywania miejsc pracy niezależnie od ich opłacalności stanowili 58%, a

przeciwnicy 36%). Skłonność do odrzucania rachunku ekonomicznego w walce z

bezrobociem jest więc tym bardziej widoczna, im skala samego zjawiska większa.

CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) ZE STWIERDZENIEM:

NALEŻY UTRZYMAĆ STANOWISKA PRACY, KTÓRE NIE SĄ ZBYT

OPŁACALNE, PO TO, ABY LUDZIE NIE BYLI BEZROBOTNI

Zdecydowanie tak

25%

62%

Raczej tak

37%

Raczej nie

19%

27%

Zdecydowanie nie

8%

Trudno powiedzieć

11%

Opinie w tej sprawie są w poszczególnych grupach społeczno-zawodowych

bardzo silnie zróżnicowane:

Wykształcenie

Im niższe wykształcenie pytanych, tym częściej domagali się oni utrzymywania

nierentownych miejsc pracy: wśród osób z wyższym wykształceniem oczekiwania

takie formułowało 45%, gdy tymczasem wśród osób z wykształceniem średnim było to 56%, a z zasadniczym zawodowym – 68% i podstawowym – 70%. Opinie osób

najlepiej wykształconych były silnie podzielone – niewiele mniej osób niż „za”

opowiadało się „przeciw” tej formie likwidowania bezrobocia (44%). Negatywne

2 Źródło GUS.

4

TNS OBOP „Socjalne oczekiwania Polaków”, sondaż z 8-10.06.2002 r.

stanowisko sporadycznie odnotowywaliśmy wśród ludzi z wykształceniem

podstawowym (16%).

Miejsce zamieszkania

Przyzwolenie dla utrzymywania nierentownych miejsc pracy największe jest na

wsiach (75%), nieco mniejsze w miastach do 100 tys. ludności (59%), a najmniejsze w ponad 500 tys. aglomeracjach (48%). W największych aglomeracjach niewiele

rzadsze są opinie przeciwne podejmowaniu tego typu działań (42%), stanowisko

takie bardzo rzadko natomiast spotkać można wśród mieszkańców wsi (16%).

Sytuacja społeczno-zawodowa

Grupy najliczniej domagające się zwalczania bezrobocia kosztem rachunku

ekonomicznego firm, to przede wszystkim rolnicy (89%), sami bezrobotni (70%), gospodynie domowe, renciści (po 68%) oraz emeryci (67%). Tymczasem wśród

kierowników i specjalistów oraz prywatnych przedsiębiorców nad zwolennikami

takich rozwiązań dominują przeciwnicy (odpowiednio 42% do 51% i 43% do 54%).

Częściej niż inni swoją niechęć wypowiadają także pracownicy administracji i usług (42%).

Sytuacja materialna

Im gorsza sytuacja materialna, tym powszechniejsze opinie, że należy

utrzymywać niezbyt opłacalne stanowiska pracy, aby tylko ludzie mieli zatrudnienie.

Wśród osób zadowolonych z warunków materialnych rodziny uważa tak 48%

pytanych, a przeciwnego zdania jest 40%. Tymczasem wśród osób, którym wiedzie się źle opinię tę podziela już 73%, a nie zgadza się z nią zaledwie 19%.

Zainteresowanie polityką

Im większe zainteresowanie polityką, tym powszechniejsze przekonanie, że przy regulowaniu rynku pracy nie można nie uwzględniać warunku opłacalności: wśród osób w ogóle nie zainteresowanych polityką uważa tak 15% osób, wśród

zainteresowanych trochę – 31%, a zainteresowanych bardzo – 40%. Element

opłacalności stanowiska pracy nie jest natomiast istotny dla 68% osób w ogóle nie zainteresowanych sprawami życia publicznego, podczas gdy dla zainteresowanych trochę odsetek ten wyniósł 59%, a zainteresowanych bardzo – 53%.

Elektoraty i sympatie polityczne

Zwolennicy utrzymywania nieopłacalnych miejsc pracy, to najczęściej ludzie o

poglądach lewicowych (63%) i prawicowych (66%), niedawni wyborcy LPR (72%),

PSL (70%) i Samoobrony (69%) oraz osoby nie mające wyrobionych sympatii

5

TNS OBOP „Socjalne oczekiwania Polaków”, sondaż z 8-10.06.2002 r.

politycznych (64%). Natomiast przeciwnicy tej formy przeciwdziałania bezrobociu, to najczęściej ludzie o poglądach centrowych (39% centrolewicowców i 37%

centroprawicowców) oraz elektorat PO (53%).

Ponadto za polityką zatrudnienia nie uwzględniającą rachunku ekonomicznego

częściej niż inni są najstarsi badani (70% osób w wieku 60. i więcej lat), natomiast trzydziestolatkowie częściej niż pozostali przeciwni byli takim rozwiązaniom (37%, przy czym „za” opowiadało się 53% z nich).

* * *

Aż 85% społeczeństwa opowiada się za ograniczeniem zarobków osób najwyżej

zarabiających, przy czym trzy piąte mówi o tym w sposób zdecydowany. Zaledwie 12% Polaków nie ma nic przeciwko występowaniu kominów płacowych.

Jakkolwiek duże zróżnicowania w wysokości wynagrodzeń zawsze budziły

kontrowersje, to w przeszłości, gdy bezrobocie było mniejsze a samoocena sytuacji materialnej lepsza, były one dużo mniejsze niż dziś. W przywoływanym w niniejszym opracowaniu badaniu z roku 1998 zwolennicy ograniczenia zarobków stanowili 63%

(czyli mniej więcej tyle, ile teraz zajmuje stanowisko zdecydowane), a przeciwnicy 33%.

CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) ZE STWIERDZENIEM:

NALEŻY OGRANICZYĆ ZAROBKI OSÓB NAJWYŻEJ ZARABIAJĄCYCH

Zdecydowanie tak

64%

85%

Raczej tak

21%

Raczej nie

7%

12%

Zdecydowanie nie

5%

Trudno powiedzieć 3%

Wśród nielicznych zwolenników pozostawienia zróżnicowań płacowych

stosunkowo najczęściej pojawiają się ludzie z wyższym wykształceniem (28%),

kierownicy i specjaliści (29%), prywatni przedsiębiorcy (27%), uczniowie i studenci (22%), osoby znajdujące się w dobrej sytuacji materialnej (24%), mieszkańcy

większych miast (19% w miastach 100-500 tys. i 18% - pow. 500 tys.), raczej osoby młodsze niż starsze (16%-18% wśród osób poniżej 40. roku życia, podczas gdy

wśród starszych 5%-8%). Przeciwko takiemu regulowaniu płac są ponadto ludzie

6

TNS OBOP „Socjalne oczekiwania Polaków”, sondaż z 8-10.06.2002 r.

zadowoleni z kierunku zmian w kraju (23%), sympatycy politycznego centrum (19% -

zwolenników centrolewicy i 22% - centroprawicy) i niedawni wyborcy PO (23%).

Akceptacji dla tych zróżnicowań sprzyja większe zainteresowanie polityką. We

wszystkich omawianych grupach dominują jednak osoby opowiadające się za

zniesieniem kominów płacowych w naszym kraju.

Najgorętszymi zwolennikami ograniczania zarobków osobom najwięcej

zarabiającym są ludzie starsi (90% osób powyżej 60. roku życia i 93% -

pięćdziesięciolatków), słabiej wykształceni (87% osób z wykształceniem

podstawowym i 94% - z zasadniczym, podczas gdy ze średnim – 82%, a z wyższym

– 69%), rolnicy (98%), gospodynie domowe (93%), renciści (93%) i emeryci (91%).

Opinie takie częściej pojawiają się na wsiach (90%) niż w większych miastach (78%-

79% w miastach pow. 100 tys. ludności). Za wprowadzeniem ograniczeń najsilniej optują osoby o poglądach lewicowych (90%) i prawicowych (89%), niedawni wyborcy LPR (97%), Samoobrony (96%) i PSL (90%).

* * *

Postulat zniesienia kominów płacowych w naszym kraju nie oznacza

dezaprobaty dla zróżnicowania zarobków w ogóle. Przeciwnie – zdecydowana

większość Polaków (72%) jest zdania, że zarobki powinny być zróżnicowane –

zależnie od kwalifikacji. Nie uważa tak tylko jedna piąta osób. Jednocześnie w porównaniu z sytuacją z 1998 r. można zauważyć, że poparcie dla dysproporcji w zarobkach nie jest tak silne jak przed czterema laty (wówczas „za” opowiadało się 81% badanych, a „przeciw” – 15%).

CZY ZGADZA SIĘ PAN(I) ZE STWIERDZENIEM:

NALEŻY ZAPEWNIĆ SILNIE ZRÓŻNICOWANE ZAROBKI

ZALEŻNE OD KWALIFIKACJI

Zdecydowanie tak

30%

72%

Raczej tak

42%

Raczej nie

16%

20%

Zdecydowanie nie

4%

Trudno powiedzieć 8%

7

TNS OBOP „Socjalne oczekiwania Polaków”, sondaż z 8-10.06.2002 r.

PODSUMOWANIE

Silna jest w naszym społeczeństwie tęsknota za państwem opiekuńczym, takim

które zapewniłoby opiekę swoim obywatelom i ich rodzinom, zapewniło pracę (nawet kosztem nierentowaności przedsiębiorstw) i gwarancje socjalne oraz zlikwidowało zróżnicowania płacowe rażące indywidualne poczucie sprawiedliwości. Sentyment ten szczególnie wyraźny jest w wypowiedziach mieszkańców wsi, rolników, ludzi słabiej wykształconych. W stosunkowo najmniejszym stopniu oczekiwania te

charakteryzują te grupy, które odnalazły się w nowej rzeczywistości i relatywnie najlepiej radzą sobie w obecnej, trudnej sytuacji kraju. Prosocjalne postawy

najrzadziej występują w największych aglomeracjach, wśród prywatnych

przedsiębiorców, kierowników i specjalistów, ludzi dobrze wykształconych i dobrze sytuowanych. Ale nawet w tych grupach liczne są osoby, które mimo wszystko

oczekiwałyby większej opieki ze strony państwa.

8