stuje to tak˝e zmierzch niektórych jźy-

JeÊli nie powstanie prosty system uni-

fów MTV Europe Michiel Bakker: „an-

ków. Stephen Pinker, lingwista z MIT,

wersalnego t∏umaczenia, to jźyki natu-

gielski jest jźykiem rock and rolla”. Ba-ocenia w swojej ksià˝ce The Language In-ralne zostanà poddane podobnej presji

dania marketingowe na zlecenie MTV

stinct (Instynkt jźyka), ˝e wi´kszoÊci j´-

ewolucyjnej jak ta, która wymusi∏a u˝y-

wykaza∏y, ˝e m∏odzie˝ europejska nie

zyków na Êwiecie grozi wymarcie. Ka˝-

wanie Microsoft Windows w wi´kszo-

lubi wideoklipów w swych jźykach oj-

de nowe pokolenie ma trudny wybór:

Êci komputerów osobistych. Prawie za-

czystych. To po prostu nie jest to. Byç nauczyç si´ jźyka w∏asnej spo∏ecznoÊci

wsze w oprogramowaniu stosowany jest

mo˝e wić w przysz∏oÊci b´dziemy po-

lub takiego jak angielski, który jest no-jźyk angielski. Istniejà tak˝e pewne ar-trzebowaç wy∏àcznie programów t∏uma-

Ênikiem wspó∏czesnej informacji han-

gumenty irracjonalne przemawiajàce za

czàcych slang z pokolenia na pokolenie.

dlowej i naukowej.

angielskim. Jak podkreÊla jeden z sze-

John Browning

TECHNIKA I BIZNES

wysokim ciÊnieniem] CO w celu uzy-

napićia powierzchniowego i mo˝e

MATERIA¸OZNAWSTWO

2

skania taƒszych tworzyw sztucznych

przenikaç przez pory i p´knićia bez

podsunà∏ mi pewien pomys∏ – wspomi-

przeszkód. Reakcje wymagajàce zwy-

Cisnàç, by zmieniç

na Roger H. Jones, in˝ynier zatrudnio-

kle wieków zachodzà w ciàgu minut.

ny w Materials Technology Limited. –

„Bez wàtpienia zwi´ksza to twardoÊç

CO w stanie nadkrytycznym

2

Owinà∏em drutem szybkowar i przepro-

cementu” – mówi Knopf.

wzmacnia pospolite materia∏y

wadzi∏em prób´.” Jones odkry∏, ˝e pod-

Supertwardy cement ma mnóstwo

dajàc mieszanin´ betonu i cementu port-

praktycznych zastosowaƒ. Zdaniem Tay-

Oko∏o 2000 lat temu pracownicy landzkiego dzia∏aniu CO pod wysokim lora dzi´ki temu procesowi da sińa 2

budowlani u˝yli najnowocze-

ciÊnieniem, usunà∏ wodź materia∏u

przyk∏ad zapobiec niebezpiecznym wy-

Êniejszych wówczas materia-

i zmieni∏ jego sk∏ad chemiczny. Standar-ciekom odpadów radioaktywnych mie-

∏ów, by wykonaç ogromnà kopu∏ńo-

dowe próby na Êciskanie wykaza∏y, ˝e

szanych w celu sk∏adowania ze zwyk∏ym

wej Êwiàtyni w Rzymie. Do dzisiaj dach

w wyniku tego dzia∏ania wytrzyma∏oÊç

cementem. Jednak˝e znalezienie szersze-

Panteonu jest ciàgle w dobrym stanie –

cementu portlandzkiego wzrasta∏a prze-

go zastosowania mo˝e nie byç ∏atwe, jak a nawet twardnieje, w miar´ jak zawar-ci´tnie o 84%. Kolejne doÊwiadczenia wy-przewiduje Thomas J. Pasko, dyrektor

te w budowli zwiàzki wapnia wchodzà

konane w Los Alamos National Labora-

biura zaawansowanych badaƒ Federal

w reakcjź atmosferycznym dwutlen-

tory dowiod∏y, ˝e proces ten mo˝e

Highway Administration (Federalnego

kiem w´gla, tworzàc wapieƒ oraz inne

przekszta∏ciç wiele niedrogich materia-

Urz´du Autostrad). „Nasz przemys∏ bu-

minera∏y wytrzymalsze od betonu. W

∏ów, czśto uwa˝anych dziÊ za odpady,

dowlany jest bardzo tradycyjny i prymi-

maju ub. r. in˝ynier budowlany z Reno

w mocniejsze i bardziej u˝yteczne.

tywny – podkreÊla. – Rzadko kiedy szu-

w Newadzie opatentowa∏ tani sposób

Proces jest tak prosty – powiada F.

kamy nowych materia∏ów, by rozwiàzaç

skrócenia tego procesu z kilku tysićy

Carl Knopf, profesor in˝ynierii chemicz-jakiÊ problem. Tak wić nale˝y si´gnàç

lat do kilku minut. Wst´pne badania

nej z Louisiana State University – ˝e a˝

po coÊ, co kosztuje tyle samo lub jest taƒ-

Êwiadczà, ˝e ta innowacja mo˝e pozwo-

dziw, dlaczego nikt na to nie wpad∏. Pod sze ni˝ istniejàce materia∏y.”

liç na produkcj´ taƒszych p∏yt Êcien-

ciÊnieniem 75 razy wy˝szym od atmo-

Jones i Taylor chcà w∏aÊnie to zrobiç.

nych, a sk∏adowiska odpadów radioak-

sferycznego i w temperaturze co naj-

Poddajà obróbce cementowe dachówki

tywnych uczyniç bezpieczniejszymi.

mniej 31°C, dwutlenek w´gla staje si´

produkowane dla Boral w Rialto w Ka-

Beton twardnieje zwykle wolno, po-

tak gśty jak ciecz, zachowujàc jedno-

lifornii. Wprawdzie sà one wytrzymal-

niewa˝ woda uszczelnia pory i nie do-

czeÊnie ÊciÊliwoÊç gazu. W tym stanie,

sze i bardziej ognioodporne ni˝ wi´k-

puszcza znajdujàcego si´ w powietrzu

zwanym nadkrytycznym – dodaje Craig

szoÊç p∏ytek, ale ze wzgl´du na wy-

dwutlenku w´gla. „Artyku∏ z Scientific M. V. Taylor z oÊrodka nadkrytycznych

trzyma∏oÊciowe wymagania wa˝à zbyt

American dotyczàcy wykorzystania [pod p∏ynów w Los Alamos – CO nie ma

du˝o, by znios∏a to konstrukcja wi´k-

2

Los Alamos National Laboratory

Louisiana State University

JAMES B. RUBIN

AMITAVA ROY

CZÑSTKI POPIO¸ÓW (z lewej) pod wp∏ywem spr´˝onego CO przybierajà w∏óknistà form´ pozwalajàcà

2

wytwarzaç z nich gśty, wytrzymalszy ni˝ dotychczasowy materia∏ budowlany (z prawej) .

18 ÂWIAT NAUKI Styczeƒ 1997

EFEKTY SPECJALNE

Zdjćia z tysiàca i jednej kamery

WÊwiecie powieÊci Kocia ko∏yska Kurta Vonneguta g∏ównà rolódgrywa lodonina – substancja powodujàca zestalanie si´ wody („lód-9” w polskim przek∏adzie L. Jćzmyka; PIW, Warszawa 1971 – przyp. red.). Ka˝de ˝ywe stworzenie, które wejdzie w kon-takt z lodoninà, zamienia si´ w posàg lodowy. Gdyby w Hollywood chciano sfilmowaç t´ powieÊç, producenci powinni zwróciç si´ do Daytona Taylora. Ten nowojorski kierownik produkcji wspó∏pracujàcy z niezale˝nymi filmowcami wynalaz∏ specjalnà technik´ foto-grafowania, dzi´ki której mo˝na uzyskiwaç zdjćia zadziwiajàco podobne do tworów fantazji Vonneguta.

Urzàdzenie Taylora zmajstrowane w kuchni sk∏ada siź zestawu 60 po∏àczonych ze sobà kamer korzystajàcych z jed-nego magazynka filmu. Tak wić ka˝da kamera naÊwietla jednà klatk´ tego samego filmu. Aby zrobiç zdjćie, otwiera si´ jednoczeÊnie 60 migawek. Na taÊmie rejestruje si´ 60 uj´ç tej samej sceny, zmienia si´ tylko kàt widzenia (obiektywy kamer rozmieszczone sà co 4 cm). Po wy-konaniu zdjćia fotograf krći korbkà, aby przewinàç 3 m filmu i przygoto-waç urzàdzenie do nowego ujćia.

Owe 60 zdj´ç mo˝na oglàdaç jako rodzaj dziwnego, trójwymiaro-wego filmu: ludzie stajà si´ podobni do figur woskowych ze s∏yn-nego Gabinetu Madame Tussaud. Na jednym z uj´ç Taylora widaç na poczàtku sylwetkśkaczàcego m∏odzieƒca z prawe-go profilu, nast´pne zmienia si´ kàt widzenia, tak ˝e w koƒcu ukazany on jest z lewego profilu. Podobne przejÊcie z prawa na lewo efektownie demonstruje szampan wytryskujàcy z butel-ki. Na co komu 3 m bie˝àce kamer? „Zachodz´ w g∏ow´, do czego mo˝na by to zastosowaç” – napisa∏ Steven Spiel-berg do znajomego po obejrzeniu nagrania wideo pokazujà-

cego mo˝liwoÊci wynalazku Taylora. Sam autor sàdzi, ˝e jego urzàdzenie znajdzie zastosowanie g∏ównie przy realizacji efektów specjalnych w filmach

– zresztà pewna firma francuska wykorzysta∏a podobnà technik´ do na-krćenia wideoklipu zespo∏u Rolling Stones. Tak˝e system QuickTime VR firmy Apple Computer pozwala u˝ytkownikowi na podobnà trójwy-ZDJ¢CIA: DAYTON TAYLOR

miarowà podró˝ za pomocà sekwencji zdj´ç.

Oczekujàcy na patent rzàd kamer Taylora ma swoje ograniczenia: mo˝e zrobiç tylko jedno, dwa ujćia, po czym trzeba przewinàç film. W miar´ jednak obni˝ki cen sprz´tu fotografii cyfrowej i je-go miniaturyzacji bariery te b´dzie mo˝na pokonaç. Wyobraêmy sobie zestaw tysićy miniaturowych kamer, które mog∏yby rejestrowaç ruchomy obraz z wielu punktów widzenia; by∏aby to nowa forma interaktywnego wideo. Takie maleƒkie kamery wbudowane w cylindryczne Êciany promu kosmicz-nego pozwoli∏y studentom z USA „poruszaç si´” za pomocà joysticka po jego wn´trzu. Telewidz móg∏-

by w czasie olimpiady w Sydney w roku 2000 oglàdaç podczas fina∏u sprintu na 100 m biegaczy zarówno z przodu, jak i z ty∏u. Taki post´p doprowadzi byç mo˝e do tego, ˝e w wyra˝eniu „rzeczy-wistoÊç wirtualna” przymiotnik stanie siźb´dny.

Gary Stix

Przyk∏ady opisanych efektów specjalnych mo˝na oglàdaç w Internecie na stronie WWW Scientific American pod adresem: http://www.sciam.com/

szoÊci domów mieszkalnych. Dachów-

wanego w materia∏ach pod∏ogowych.

„Przed in˝ynierià materia∏owà otwie-

ki poddawane dzia∏aniu CO zamiast

„Mamy pomys∏ – kontynuuje Taylor –

rajà sića∏kowicie nowe perspektywy”

2

obróbce cieplnej wydajà si´ dostatecz-

zbudowania w sàsiedztwie elektrowni

– utrzymuje Taylor. Ostatnie doÊwiad-

nie lekkie i mogà konkurowaç z inny-

zak∏adu przetwórczego. Elektrownia

czenia przeprowadzone przez Taylora

mi p∏ytkami dachowymi.

wytwarza du˝e iloÊci CO i popio∏ów.

i Jonesa wykaza∏y, ˝e przy rozpuszcza-

2

Prócz utwardzonego cementu Jones

Zap∏aci nawet za zabranie popio∏ów,

niu metali lub plastików w nadkrytycz-

chce wykorzystaç na materia∏y budow-

gdy˝ w przeciwnym wypadku musi je

nej cieczy mo˝liwe jest przesycanie ce-

lane popió∏ wytwarzany w opalanych

zakopywaç. Energia elektryczna po-

mentu dodatkowymi sk∏adnikami w

w´glem elektrowniach. Zmieszane z

trzebna do pracy zak∏adu tak˝e b´dzie

celu uplastycznienia go oraz podnie-

krzemianem sodowym, tlenkiem wap-

tania, a ciep∏o uchodzàce kominami

sienia jego wytrzyma∏oÊci lub przewod-

nia i wodà tworzà past´, która po wy-

elektrowni – darmowe.”

noÊci elektrycznej. „Najlepsze w tym

schnićiu daje ma∏o wytrzyma∏à, roz-

Jones dodaje: „Nasze wyroby mogà

procesie jest to – kontynuuje Taylor –

puszczalnà w wodzie p∏yt´ wyk∏a-

byç transportowane wagonami, które

˝e usuwa on z atmosfery gaz powodu-

dzinowà. „JeÊli jednak poddamy taki

dowioz∏y w´giel i puste opuszczajà elek-jàcy efekt cieplarniany, a tak˝e produk-materia∏ dzia∏aniu nadkrytycznego dwu-

trowni´.” Zatrudni∏ ju˝ firm´, która

ty odpadowe, jak popio∏y z wyrobisk

tlenku w´gla – mówi Taylor – staje siópracuje przemys∏owe metody realiza-elektrowni, i przekszta∏ca je w materia∏

on bardzo wytrzyma∏y, bardzo trwa∏y

cji jego pomys∏u za pomocà sprz´tu wy-

budowlany. JeÊli rzeczywiÊcie chce sií nierozpuszczalny w wodzie. P∏yta sokociÊnieniowego u˝ywanego przy

zmusiç przemys∏ do ochrony Êrodowi-

30-centymetrowa wytrzymuje prawie

usuwaniu kofeiny z kawy oraz t∏usz-

ska, nale˝y uczyniç to przedsi´wzićie

trzystukilogramowe obcià˝enie, co jest

czów z produktów ˝ywnoÊciowych. Ne-

dochodowym. Nasz pomys∏ ku temu

porównywalne do zbrojonego w∏óknem

gocjacje z elektrownià i zak∏adami pro-

zmierza.”

szklanym cementu powszechnie stoso-

dukujàcymi p∏yty Êcienne sà w toku.

W. Wayt Gibbs

ÂWIAT NAUKI Styczeƒ 1997 19