czego uczymy się z Rzymu…?

D. 1,1,1,2. (Ulpian w ks. 1 Instytucji): Dwa są obszary studium prawa:

publiczny i prywatny.

Prawem publicznym jest to, które

dotyczy spraw państwa rzymskiego,

prywatne zaś korzyści ( utilitas) jednostek.

pytanie o prawo…

D. 1,1,1pr. (Ulpian w ks. 1 Instytucji): Jeśli zajmować się prawem, należy

najpierw poznać pochodzenie słowa

prawo ( ius). Czerpie ono swe brzmienie od sprawiedliwości ( iustitia), ponieważ –

jak trafnie ( eleganter) określa Celsus –

prawo jest sztuką tego, co dobre i

sprawiedliwe (ius est ars boni et aequi).

Zakres czasowy rozważań

Civil law

tradition

Prawo

powszechne

Od końca XI w.

do końca XIX w.

Antyczne prawo

rzymskie

753 pr.Chr. – 565

po Chr.

Periodyzacja dziejów Rzymu

ze względu na prawo publiczne

753-510 przed Chr.

– monarchia

510-27 przed Chr.

– republika

(do 367 przed Chr. wczesna, potem późna) 27 przed Chr.- 284 po Chr. – pryncypat

284-565 po Chr.

– dominat

Periodyzacja dziejów Rzymu

ze względu na prawo prywatne

Okresy:

od założenia Rzymu

– archaiczny

218-27 przed Chr.

– przedklasyczny

27 przed Chr.-284 po Chr. – klasyczny 284-565 po Chr.

– poklasyczny

Prawo rozwijało się:

 w republice przede wszystkim jako

prawo zwyczajowe

 w pryncypacie przede wszystkim jako

prawo jurysprudencyjne

 w dominacie przede wszystkim jako

prawo stanowione

D. 1,1,7 Papinian w ks. 2

Definicji

pr.: Ius autem civile est, quod ex legibus, plebis scitis, senatus consultis, decretis principum, auctoritate prudentium venit.

1. Ius praetorium est, quod praetores introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam. Quod et honorarium dicitur ad honorem praetorium sic

nominatum.

D. 1,1,7,1 Papinian w ks. 2 Definicji: Ius praetorium est, quod pretores

introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam. Quod et honorarium dicitur ad honorem praetorium sic

nominatum.

D. 1,1,7,1 Marcjan w ks. 1 Instytucji: Nam et ipsum ius honorarium viva vox est iuris civilis.

veteres

 Sextus Aelius Paetus Catus konsul 198 przed

 Manlius Manilius

 Publius Mucius Scaevola

 Iunius Brutus

 Quintus Mucius Scaevola konsul 95 przed

 Aquilius Gallus praetor 66 przed

 Servius Sulpicius Rufus konsul 51 przed

3. Jurysprudencja klasyczna

 I wiek – wczesny okres klasyczny:

Sabinianie (Ateius Capito, Massurius

Sabinus, Cassius Longinus) i Prokulianie (Antistius Labeo, Proculus, Neratius,

Celsus)

 II wiek – rozwinięty okres klasyczny

(Salvius Iulianus, Cervidius Scaevola,

Pomponius, Gaius)

 III wiek – późny okres klasyczny

(Papinianus, Paulus, Ulpianus,

Modestinus)

prawo jurysprudencyjne

interpretatio iuris

 wykładnia istniejącej wykładni, poddawana stałej aktualizacji przez nowe generacje prawników

 jurysprudencja rzymska jest zbiorowym ustawodawcą, który jednak zamiast

rozkazywać, dyskutuje; źródło prawa o

charakterze raczej perswazyjnie niż

imperatywnym

 wykładnia jako kolektywne dzieło

rozciągniętej w czasie wspólnoty

prawników

Prawo jurysprudencjalne

Ustawy

Reguły

(strukturalna niekompletność)

Np. superficies solo cedit

Casus

Schematy argumentacyjne:

Wyobrażenia filozoficzne

- analogia;

- Bona fides

- a contrario

- Naturalis ratio

- reductio ad absurdum

prawo jurysprudencjalne - gatunki rzymskiej literatury prawniczej

Responsa

 Quaestiones

 Digesta

 Komentarze /edykty/akty prawne/dzieła jurystów

 - monografie

 - Institutiones

 - regulae

 - sententiae

Ustawy o cytowaniu

 Konstantyn Wielki – 321 r. Notae do dzieł

Papiniana; 327-328 r. kanon dzieł Paulusa

 Konstytucja raweńska – 426 r. (Gaius, Papinian, Paulus, Ulpian, Modestyn)

 Włączenie konstytucji raweńskiej do

Kodeksu Teodozjańskiego – 438 r.

Kodyfikacja justyniańska

(528-534)

 Codex

 Institutiones

 Digesta

CORPUS IURIS CIVILIS

 Codex

 Institutiones

 Digesta

 Novellae

europejska nauka prawa prywatnego oparta na rzymskich tekstach prawnych

Humanizm

prawniczy (nurt

Glosatorzy

Konsyliatiorzy

historyczny i

XI – XIII w.

XIV – XVI w.

systematyczny)

XVI w.

Usus modernus

Pandektystyka

(w tym tzw. elegancka

jurtsprudencja

XIX wiek

XVII i XVIII w.

W poszukiwaniu metody poznania i

wykorzystania prawa rzymskiego

Mos italicus

Mos gallicus

- Glosatorzy i

Humanizm

konsyliatorzy

prawniczy

nauka prawa rzymskiego a kodyfikacje

prawa

cywilnego

Wczesne kodyfikacje – Code

BGB i dalsze

civil, ABGB

kodyfikacje XX w.

• Szkoła prawa natury

Pandektystyka

Usus modernus –

jurysprudencja holenderska

•

humanizm

Humanizm prawniczy – nurt

prawniczy

systematyczny

Zasadnicze pytanie nauki prawa rzymskiego i twórców kodyfikacji

 - jak usystematyzować prawo prywatne?

 - jakie rozwiązania konkretnego

problemu prawnego uznać za właściwe

 (od prawniczej prawdy ku racjonalności)

Problem systematyki w prawie rzymskim i nauce opartej na prawie rzymskim



Georg A. Heise

1.

1. Część ogólna [

zobowiązania + prawo

Instytucje Gaiusa

rzeczowe + prawo familijne +

prawo spadkowe]

2.

2. część ogólna:

persona

res

Actio

3.

- podmiot prawa

4.

- przedmiot prawa

5.

- czynność prawna

6.

- przedstawicielstwo

7.

- przedawnienie