UCZESTNICY PROCESU KARNEGO











UCZESTNICY PROCESU
KARNEGOOpracowanie - Anna Styborska - Uniwersytet
Szczeciński
Uczestnik procesu karnego to kategoria zbiorcza, obejmująca każdą osobę,
która spełnia funkcję wyznaczoną jej w procesie.
Wyróżnia się następujące kategorie:

ORGANY PROCESOWE - są to organy państwowe uprawnione do wydawania
decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych
uprawnień.
STRONY PROCESOWE - to podmioty posiadające interes prawny w
korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.
REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH - to osoba działająca za stronę w
jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego.
RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO - to osoba niezależna od stron
procesowych działająca na rzecz interesu społecznego w procesie.
OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE - to osoba wezwana przez organ procesowy do
dostarczania środka dowodowego.
POMOCNICY PROCESOWI - to osoby ułatwiające wykonanie funkcji
spełnianych przez innych uczestników procesu. ORGANY PROCESOWESą to organy
państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach
procesu, niezależnie od innych uprawnień.Ze względu na różne etapy
procesu wyróżnia się:

ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO:


w przypadku śledztwa są nimi:

prokurator - kierujący lub jako nadzorujący i wykonujący czynności dla
niego zastrzeżone,
sąd - stosuje tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego
zastrzeżone,
policja - o ile prokurator przekaże jej prowadzenie śledztwa (może w
całości lub części) albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa,

w przypadku dochodzenia są nimi:

policja,
prokurator - o ile przejmie sprawę do osobistego prowadzenia,
Straż Graniczna,
organy UOP w sprawach bezpieczeństwa i ochrony porządku
konstytucyjnego,
sąd - stosujący tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego
zastrzeżone,
organy, które są uprawnione do prowadzenia dochodzenia uproszczonego,
tj. urzędy skarbowe, inps. kontroli skarbowej, Inspekcja Sanitarna itp.

ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA GŁÓWNEGO, ODWOŁAWCZEGO I
KASACYJNEGO:

sąd, zazwyczaj jest to sąd kolegialny, który ma formę:

składu mieszanego:

w sądzie okręgowym w prawach o przestępstwa zagrożone karą 25 l. lub
dożywotniego pozbawienia wolności - jest dwóch sędziów i trzech
ławników,
w pozostałych przypadkach - jeden sędzia i dwóch ławników,
składu zawodowego:

w II instancji, w SN w sprawach o kasację oraz w sądzie I instancji
o ile sąd tak postanowi - w składzie trzech sędziów,
w sądzie apelacyjnym i pozostałych w składzie pięciu sędziów,
Sądem może być też jeden sędzia - w sądzie
rejonowym orzekającym na posiedzeniu, w Sądzie Najwyższym w postępowaniu
kasacyjnym - jeśli ustawa nie wymaga wydania wyroku.
przewodniczący składu orzekającego (rozprawy) lub sędzia prowadzący
posiedzenie pojednawcze w sprawie z oskarżenia prywatnego,
prezes sądu (przewodniczący wydziału) - działa jako organ
administracyjny w sądzie, wykonuje też czynności procesowe.
ORGANY PROCESOWE W POSTĘPOWANIU WYKONAWCZYM - są
nimi:

sąd I instancji wydający orzeczenie podlegające wykonaniu,
są penitencjarny - są w którym jest sąd okręgowy, udziela on
przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, orzeka o warunkowym
przedterminowym zwolnieniu, itp.,
sędzia penitencjarny - sprawuje nadzór nad legalności i
prawidłowością postępowania,
dyrektor kierujący określonym zakładem przewidzianym w przepisach
prawa karnego wykonawczego,
komisja penitencjarna w zakładzie karnym,
sądowy kurator zawodowy, komornik, urząd skarbowy,
odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu
terytorialnego lub inny organ uprawniony przez ustawę.
WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW
PROCESOWYCH W POSTĘPOWANIU GŁÓWNYM, ODWOŁAWCZYM I KASACYJNYM
Właściwość - to upoważnienie organu procesowego, a zarazem
obowiązek organu, do dokonania określonych czynności
procesowych.Wyróżnia się:WŁAŚCIWOŚĆ
RZECZOWĄ - upoważnia organ do całościowego rozpoznania i załatwienia
sprawy w I instancji. Sąd rozpatruje sprawę od wniesienia aktu oskarżenia do
wydania wyroku, rozpoznaje kwestię odpowiedzialności karnej
oskarżonego.Właściwym sądem jest zawsze sąd rejonowy, wyjątkowo sąd
okręgowy, gdy wskazuje to przepis ustawy.
WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNĄ - upoważnia ona organ
procesowy do częściowego rozpoznania i załatwienia sprawy. Może ono dotyczyć
bądź apelacji, zażalenia, zaopiniowania podania o ułaskawienie, bądź podjęcia
postępowania warunkowo umorzonego. Właściwość ta obejmuje fragment procesu.
WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWĄ - upoważnia organ procesowy
do rozpoznania i załatwienia sprawy w zależności od siedziby organu lub
umiejscowienia danej sprawy. Właściwość tą określa miejsce popełnienia
przestępstwa. Zgodnie z art. 31 ż1 k.p.k.. sądem właściwym jest ten w którego
okręgu popełniono przestępstwo.
Właściwość w danej sprawie określa się w połączeniu właściwości
rzeczowej lub funkcjonalnej z właściwością miejscową.
WŁAŚCIWOŚĆ ORGANÓW PROCESOWYCH W
POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM I WYKONAWCZYM Panuje tu zasada,
iż tylko na zasadzie wyjątku przepisy prawne wyznaczają właściwość rzeczową
niektórych organów, tj. tylko prokuratorów. Poza tym każdy z nich może dokonywać
wszelkich czynności bez względu na rodzaj sprawy. Organy postępowania
przygotowawczego nie są związane żadnymi normami regulującymi właściwość
miejscową.
W prokuraturze obowiązuje zasada jednolitości i niepodzielności, tzn. że
każdy prokurator działa w imieniu całej prokuratury, może być zastąpiony w
każdej chwili przez innego prokuratora.
W przypadku sądu to nie jest on związany w procesie karnym prejudykatem
(czyli przedsądem), tzn. decyzją rozstrzygającą jakąś sprawę mającą znaczenie
dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności oskarżonego, która to została
określona w innym procesie.Wiążące są tu jedynie rozstrzygnięcia
kształtujące prawo lub stosunek prawny - tj. wyrok sądowy ustalający ojcostwo,
rozwód, nieważność małżeństwa.
STRONY PROCESOWE Dzielą
się one na czynne i bierne.
STRONY PROCESOWE CZYNNE - występują one z żądaniem
rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności zgodnie z ich interesem prawnym. Do
stron tych zalicza się:

OSKARŻYCIELA PUBLICZNEGO - zasadniczo jest nim prokurator,
wyjątkowo organy w postępowaniu uproszczonym uprawnione do prowadzenia
dochodzenia uproszczonego,
OSKARŻYCIELA PRYWATNEGO - pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed
sądem akt oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia
prywatnego.POKRZYWDZONY - jest to osoba fizyczna, prawna albo
instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości
prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone, lub zagrożone
przez przestępstwo.
OSKARŻYCIELA POSIŁKOWEGO - wyróżnia się tu:

oskarżyciela posiłkowego ubocznego - pokrzywdzony, który po
wniesieniu aktu oskarżenia lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie
oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu sądowym w sprawie o wykroczenie,
składa oświadczenie, iż chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela
publicznego i następnie popiera to oskarżenie przed sądem.
oskarżyciel posiłkowy subsydiarny - jest nim pokrzywdzony
wnoszący oskarżenie zamiast oskarżyciela publicznego odmawiającego
wniesienia aktu oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego i następnie
popierający je przed sądem.
POKRZYWDZONY W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM I PRZEJŚCIOWYM.
POWÓD CYWILNY. STRONY PROCESOWE
BIERNE - są to strony przeciwko którym żądanie rozstrzygnięcia kwestii
odpowiedzialności zgodni z interesem prawnym jest skierowane. Do stron tych
zalicza się oskarżonego i skazanego, z tymże oskarżony występuje w trzech
znaczeniach:

oskarżony w znaczeniu ścisłym - osoba przeciwko której wniesiono
akt oskarżenia lub złożono wniosek do sądu o warunkowe umorzenie postępowania,

oskarżony w znaczeniu szerszym - uznany jest nie tylko jako
oskarżony ale i podejrzany - jest tu uznawany jako osoba, która otrzymała
postanowienie o przedstawienie zarzutów, bądź której postawiono zarzut w
związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego,
oskarżony w znaczeniu najszerszym - to osoba którą uważa się nie
tylko za oskarżonego ale i za osobę podejrzana, czyli osobę traktowaną (nie
uznaną) jak podejrzany, np. zatrzymanie takiej osoby. SKAZANYM
jest natomiast osoba, w stosunku do której wydano już wyrok skazujący.
REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH
Są to osoby działające za stronę w jej imieniu na mocy
odpowiedniego tytułu prawnego, tj. pełnomocnictwa, zarządzenia, przepisu ustawy.
Reprezentantami stron procesowych są:

OBROŃCY - działający w interesie oskarżonych i skazanych,
PEŁNOMOCNICY - działający w interesie pokrzywdzonych, w
postępowaniu przygotowawczym i przejściowym,
PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI - reprezentują oni z mocy ustawy
pokrzywdzonych małoletnich (tj. do ukończenia 18 roku życia) lub też
ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo. RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO
Są oni niezależni od stron procesowych. Zalicza się do nich
(klasycznie):

PRZEDSTAWICIELI SPOŁECZNYCH - przedstawiciel organizacji społecznej
dopuszczony w postępowaniu sądowym,
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH - może on wnosić kasacje na korzyść
obywatela lub żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie o
przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego,
MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI - PROKURATOR GENERALNY - może wnosić
kasacje wyroku,
PROKURATOR W POSTĘPOWANIU ADHEZYJNYM (postępowaniu toczącym się w
ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez
pokrzywdzonego lub inna osobę uprawnioną) - który wytacza powództwo cywilne na
rzecz pokrzywdzonego, o ile wymaga tego interes społeczny. OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE - należą do nich:


OSKARŻONY - dostarcza on środek dowodowy w postaci wyjaśnień,
ŚWIADEK - dostarcza zeznań,
BIEGŁY - dostarcza opinii,
OSOBA PODDANA OGLĘDZINOM LUB BADANIOM CIAŁA - dostarcza cech
charakterystycznych ciała lub organizmu z punktu widzenia kwestii
odpowiedzialności karnej oskarżonego,
ZAWODOWY KURATOR SĄDOWY - dostarcza on wyniki wywiadu
środowiskowego. POMOCNICY PROCESOWI
Należą do nich: specjaliści (tj. osoby które wykonują
czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyz, eksperymentów), protokolanci,
tłumacze, stenografowie, konwojenci policji itp.