50 Systemy Bankowe BANK I KREDYT maj 2000
KonkurencyjnoĘç polskiego sektora
bankowego w warunkach jednolitych
standardów regulacji ostroŻnoĘciowych
Jerzy Pietrewicz
Kluczowe znaczenie stabilnoĘci systemu banko- daleko mniej istotne w konfrontacji z wagą innych od-
wego dzia"ywał
, nie przynosząc oczekiwanych efektów.
Z drugiej strony, aby je wywo"aç, mogÄ… wymagaç takiej
StabilnoĘç systemu bankowego stanowi jeden z podsta- skali ich nat´Å»enia , Å»e chociaÅ» cel dostosowawczy po
wowych filarów stabilnoĘci systemu gospodarczego stronie banków zostanie osiÄ…gni´ty, to jednak uboczne
kraju. Gromadzone przede wszystkim w bankach skutki tych regulacji nie pozostanÄ… bez wp"ywu na
oszcz´dnoĘci okreĘlajÄ…, wraz z kapita"em zagranicz- funkcjonowanie ca"ej gospodarki, kreujÄ…c nowe bÄ…dÄ™
nym, moÅ»liwoĘci inwestycyjne gospodarki, udzielone pot´gujÄ…c dotychczasowe Ä™ród"a niestabilnoĘci.
kredyty bankowe determinujÄ… popyt rynkowy, a pie- Szeroko rozumiana stabilnoĘç systemu bankowego
ni´Å»ny charakter praktycznie wszystkich rozliczeÅ‚
, pozostaje zarazem warunkiem jego w"asnego rozwoju
w warunkach dominacji obrotu bezgotówkowego, po- i podnoszenia jego konkurencyjnoĘci. KaŻdy rozwój,
woduje, Å»e banki nie tylko wp"ywajÄ… na sprawnoĘç ob- w odniesieniu do jednostki czy banku, oznacza okreĘlo-
rotu pieni´Å»nego, ale takÅ»e majÄ… wglÄ…d w przebieg pro- ne zmiany, naruszenie dotychczas obowiÄ…zujÄ…cej rów-
cesów gospodarczych. StabilnoĘç systemu bankowego nowagi. Jest to proces pozytywny i poŻądany. Nie mu-
jest takÅ»e jednym z kluczowych elementów zaufania do si to bynajmniej powodowaç zak"ócenia stabilnoĘci ca-
pieniądza, stabilizacji jego wartoĘci. Trudno jest wy- "ego sektora odnoszonej do jego pozycji i roli w gospo-
obraziç sobie funkcjonowanie stabilnego, budzÄ…cego darce oraz w odniesieniu do poszczególnych jej sekto-
zaufanie pieniÄ…dza w niestabilnym, wstrzÄ…sanym upa- rów. Wr´cz przeciwnie, to w warunkach makroekono-
d"oĘciami systemie bankowym. StabilnoĘç systemu micznej stabilnoĘci sektora bankowego powstajÄ… prze-
bankowego jest takÅ»e jednym z warunków skutecznoĘci s"anki do koncentrowania si´ na g"ównym celu dzia"a-
polityki pieni´Å»nej banku centralnego. Brak takiej sta- nia firmy, do wyd"uÅ»ania horyzontu ekonomicznego
bilnoĘci oznacza bowiem, Że bieŻące zachowania ban- dzia"alnoĘci, sprzyjające wprowadzaniu innowacji
ków determinowane są przez szersze spektrum czynni- produktowych, stanowiących jeden z nieodzownych
ków zmiennoĘci, co moÅ»e wp"ywaç takÅ»e na odmienne warunków umacniania pozycji konkurencyjnej firmy
kszta"towanie celów operacyjnych. Tradycyjny motyw na rynku. StabilnoĘç systemu bankowego ma zatem Ęci-
zysku, prowadzący do wzrostu wartoĘci firmy, moŻe s"y związek z otoczeniem gospodarczym i generowa-
byç krótkookresowo zast´powany np. kryterium prze- nym przez to otoczenie ryzykiem i niepewnoĘciÄ…. Mo-
trwania, zachowania p"ynnoĘci banku, niedopuszcze- gÄ… one stymulowaç bÄ…dÄ™ hamowaç zachodzÄ…ce w tym
nia do utraty najwaŻniejszych klientów. W tych warun- sektorze procesy rozwojowe, a w konsekwencji jego
kach regulacyjne dzia"ania banku centralnego mogÄ… byç konkurencyjnoĘç i pozycj´ rynkowÄ….
BANK I KREDYT maj 2000 Systemy Bankowe 51
Newralgiczna rola systemu bankowego dla utrzy- Stabilizacyjna rola regulacji ostroŻnoĘciowych
mania równowagi makroekonomicznej gospodarki i za-
chowania wartoĘci pieniÄ…dza powoduje, Å»e dba"oĘç Zmiany zachodzÄ…ce w systemach bankowych, nabyte
o jego stabilnoĘç stanowi jedno z podstawowych zadaÅ‚
doĘwiadczenie, jak teÅ» dba"oĘç banków centralnych
banku centralnego w gospodarce rynkowej1. Dba"oĘç ta i zainteresowanych instytucji rzÄ…dowych o zapewnie-
historycznie znajdowa"a swój wyraz mi´dzy innymi nie bezpieczeÅ‚
stwa i stabilnoĘci systemów bankowych
w interwencyjnej funkcji banku centralnego w postaci w warunkach zachodzÄ…cych zmian przynios"y wzrost
operacji refinansowych (kredyt refinansowy, lombar- zainteresowania i znaczenia tzw. regulacji ostroŻno-
dowy, przyj´cie weksli do redyskonta), w tym jako kre- Ęciowych, normujÄ…cych podstawowe obszary dzia"al-
dytodawcy ostatniej szansy w warunkach przejĘciowe- noĘci banków. Podstawowym zadaniem tych regulacji
go zagroŻenia utraty p"ynnoĘci w banku, który w takich jest zakreĘlenie granic dopuszczalnego ryzyka banko-
warunkach nie moÅ»e liczyç na wsparcie ze strony kon- wego oraz takie ukszta"towanie proporcji bilansowych,
kurentów. Historycznie, takÄ… rol´ odgrywa" takÅ»e sys- aby do minimum ograniczyç ewentualnÄ… niemoÅ»noĘç
tem rezerw obowiÄ…zkowych. Obok (podstawowej odzyskania funduszy powierzonych bankowi przez de-
w póęniejszym okresie) roli związanej z kontrolą akcji ponentów funduszy.
kredytowej i podaŻy pieniądza, system rezerw obo- W ciągu ostatnich kilkunastu lat moŻna zaobser-
wiÄ…zkowych gromadzonych w banku centralnym po- wowaç post´pujÄ…cÄ… ĘwiatowÄ… uniwersalizacj´ i standa-
zwala" na interwencyjne zasilanie gotówkowe w sytu- ryzacj´ norm ostroÅ»noĘciowych banków, co nie tylko
acjach nadzwyczajnych, masowych wyp"at, zagraÅ»ajÄ…- zwi´ksza wspólne bezpieczeÅ‚
stwo, ale takŻe normali-
cych dalszemu istnieniu banku. zuje warunki konkurencji. Nie bez znaczenia jest takŻe
WaÅ»nym elementem stabilizacji systemu bankowe- moÅ»liwoĘç prowadzenia analizy porównawczej jakoĘci
go są wysokie wymogi licencyjne związane z zak"ada- aktywów czy osiąganych wyników. Jest to szczególnie
niem nowych banków. BazujÄ… one na okreĘleniu mini- waÅ»ne w prowadzonych na wielkÄ… skal´ operacjach
malnych wymogów kapita"owych, zapewniajÄ…cych mi´dzybankowych, w których najcz´Ä˜ciej jedynym za-
bezpieczne rozpocz´cie dzia"alnoĘci bankowej w zakre- bezpieczeniem jest, potwierdzona systematycznym
sie okreĘlonym przyznaną licencją, wymogów kwalifi- monitoringiem w"asnym i ewentualnie wyspecjalizo-
kacyjnych w odniesieniu do kluczowej dla prawid"o- wanych instytucji ratingowych, finansowa wiarygod-
wego funkcjonowania banku kadry oraz wymogów noĘç i kupiecka rzetelnoĘç partnera. Pozwala to na
technicznych, zwiÄ…zanych np. z zabezpieczeniem war- szybki i sprawny przebieg zawieranych transakcji przy
toĘci. Uzupe"niajÄ…cym zabezpieczeniem w wi´kszoĘci minimalnych kosztach transakcyjnych dla obu stron.
rozwini´tych systemów bankowych sÄ… kwotowe gwa- UmoÅ»liwia takÅ»e oferowanie bardziej konkurencyjnych
rancje wyp"at depozytów ze strony pał
stwa, bądę spe- warunków Ęwiadczenia us"ug.
cjalnie powo"anych do tego celu instytucji pał
stwo- U podstaw uniwersalizacji norm ostroŻnoĘcio-
wych. StanowiÄ… one ochron´ w pierwszej kolejnoĘci wych banków leg"a zrealizowana w 1975 r. inicjatywa
drobnych deponentów przed ewentualnÄ… utratÄ… ich nadzoru bankowego z dziesi´ciu najbardziej uprzemy-
oszcz´dnoĘci, jak teÅ» samych banków - przed masowy- s"owionych krajów Ęwiata, tzw. Grupy G-10, powo"ania
mi zachowaniami pod wp"ywem paniki. Banki zyskujÄ… przy Banku Rozrachunków Mi´dzynarodowych w Ba-
tym samym dodatkowe zabezpieczenie zewn´trzne, co zylei (Szwajcaria), ponadnarodowego Komitetu Nadzo-
pozwala im na bardziej efektywne zarzÄ…dzanie p"ynno- ru Bankowego. W 1988 r. Komitet wyda", uzgodniony
ĘciÄ…. Zabezpieczenia takie mogÄ… teÅ» jednak generowaç przez 11 banków centralnych wchodzÄ…cych w sk"ad
czasem odwrotne do oczekiwanych zachowania rynko- poszerzonej juÅ» Grupy G-102, zestaw jednolitych prze-
we, zwiÄ…zane z brakiem w"aĘciwego nadzoru w"aĘci- pisów rekomendowanych dla bankowoĘci mi´dzynaro-
cielskiego, skutkujÄ…ce np. wchodzeniem w ryzykowne dowej, zwany KonwencjÄ… BazylejskÄ…. Zgodnie z reko-
operacje finansowe, których skutki w razie niepowo- mendacjami Komitetu zawartymi w tzw. Umowie kapi-
dzenia zostanÄ… roz"oÅ»one na ca"y sektor bankowy. Taka ta"owej, banki powinny mi´dzy innymi do 1992 r. osiÄ…-
konstrukcja rozwiązał
os"onowych dla deponentów gnÄ…ç 8-procentowy stosunek kapita"ów w"asnych do
i poszczególnych banków - w postaci zbiorowej odpo- sumy aktywów waŻonych odpowiednio zalecanymi
wiedzialnoĘci ca"ego systemu bankowego - skutkuje wagami ryzyka. Celem tych regulacji by"a dalsza popra-
cz´sto rozmyciem odpowiedzialnoĘci indywidualnej. wa bezpieczeÅ‚
stwa depozytów bankowych dzi´ki wy-
Zjawisko to z racji swoich skutków zyska"o juŻ specjal- mogowi posiadania odpowiedniej iloĘci kapita"u dla
ne miano tzw. Hazardu moralnego. pokrycia potencjalnych strat oraz stworzenie w róŻ-
2
Obecnie w sk"ad Komitetu wchodzÄ… przedstawiciele w"adz nadzoru banko-
1
H. Gronkiewicz-Waltz: Bank centralny od gospodarki planowej do rynkowej. wego i banków centralnych z Belgii, Francji, Holandii, Japonii, Kanady, Luk-
Warszawa 1992 Wyd. Prawnicze, s. 25 i dalsze. Por. takŻe: J. Pietrewicz: Bank semburga, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej
centralny w gospodarce rynkowej.  Bank i Kredyt nr 6/1994, s. 31-35. Brytanii i W"och.
52 Systemy Bankowe BANK I KREDYT maj 2000
nych krajach podobnych warunków wzajemnej konku- wej, przeprowadzane przez niezaleŻne instytucje ratin-
rencji3. Umowa kapita"owa zosta"a szeroko przyj´ta gowe bÄ…dÄ™ inne instytucje, np. agencje ubezpieczenia
i wprowadzona na ca"ym Ęwiecie, "ącznie w ponad 100 eksportu z krajów Grupy G-10. Oceny dokonywane by-
krajach, w tym równieÅ» w Polsce, przyczyniajÄ…c si´ do "yby wed"ug rekomendowanych spójnych kryteriów,
uzyskania wi´kszej spójnoĘci i standaryzacji w zakresie w odniesieniu do naleÅ»noĘci od rzÄ…dów, banków cen-
regulacji ostroŻnoĘciowych. tralnych oraz, w róŻnym stopniu, banków, firm inwe-
Rekomendacje wynikajÄ…ce z Umowy kapita"owej stycyjnych i przedsi´biorstw. WdroÅ»enie tych reko-
szczególnÄ… rang´ nadajÄ… posiadaniu wystarczajÄ…cej ba- mendacji stanowi"oby zarazem odejĘcie od dotychcza-
zy kapita"owej. Tworzące ją fundusze w"asne róŻnych sowej metodologii klasyfikacji aktywów opartej na wia-
kategorii stanowią fundament dopuszczalnej bezpiecz- rygodnoĘci, wynikającej z przynaleŻnoĘci danego kraju
nej skali dzia"alnoĘci bankowej, związanej np. z akcją do OECD. W ramach drugiego filaru struktury kapita"o-
kredytową, moŻliwoĘci zaangaŻowania kapita"owego wej, tj. badania adekwatnoĘci kapita"owej przez nadzór
w innych podmiotach gospodarczych czy nawet wiel- bankowy, rekomendacje Komitetu wiąŻą si´ z wymo-
koĘç indywidualnych transakcji. W promowanej kon- giem zapewnienia spójnoĘci ogólnej pozycji kapita"o-
strukcji zaangaŻowanie kapita"owe w"aĘcicieli stanowi wej banku z jego profilem i strategią zarządzania ryzy-
czynnik przesądzający o moŻliwoĘciach ekspansji roz- kiem oraz z uprawnieniem instytucji krajowego nadzo-
wojowej banku. ru bankowego do skutecznego domagania si´ od obj´-
tych nadzorem banków utrzymywania kapita"u powy-
Żej minimalnych wskaęników. Trzeci filar, związany
Kierunki zmian norm ostroÅ»noĘciowych banków z dyscyplinÄ… rynkowÄ…, ma z kolei promowaç wyÅ»sze
standardy w zakresie publicznie dost´pnych informacji
Konstrukcja ĘciĘle wiąŻąca wielkoĘci kapita"ów w"a- finansowych. Powinno to wp"ynÄ…ç na zwi´kszenie pre-
snych banków z dopuszczalnym ryzykiem bankowym sji ze strony otoczenia rynkowego na utrzymywanie
wyznacza równieŻ obecnie kierunki dalszych zmian re- adekwatnego kapita"u jako fundamentu bezpieczeł
-
gulacji ostroŻnoĘciowych w krajach Unii Europejskiej. stwa i stabilnoĘci systemu bankowego oraz buforu
NawiÄ…zujÄ… do tego praktycznie wszystkie dyrektywy re- chroniÄ…cego bank przed potencjalnymi przysz"ymi stra-
gulujące zarządzanie ryzykiem bankowym. Jakkolwiek tami, wynikającymi z zagroŻenia ryzykiem6.
dyrektywa jest przede wszystkim wskazaniem oczeki-
wanych korekt krajowego systemu prawnego, to jednak
orzecznictwo Europejskiego Trybuna"u Sprawiedliwo- Nowa struktura adekwatnoĘci kapita"owej -
Ęci wskazuje, Że gdy pał
stwo w wyznaczonym terminie moŻliwe konsekwencje zmian
nie zharmonizuje swojego prawa z dyrektywÄ…, to zain-
teresowane podmioty w ĘciĘle okreĘlonych przypad- Formu"owane oficjalnie cele nowej struktury kapita"o-
kach mogÄ… powo"ywaç si´ bezpoĘrednio na przepisy wej na pierwszy plan wysuwajÄ… umocnienie bezpie-
dyrektywy4. W tym kontekĘcie na szczególnÄ… uwag´ za- czeÅ‚
stwa i dobrej kondycji systemu bankowego przy
s"ugują projekty dalszych daleko idących zmian regula- utrzymaniu co najmniej obecnego ogólnego poziomu
cji ostroŻnoĘciowych banków zawarte w dokumencie kapita"u w systemie w warunkach przemian rynko-
roboczym Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego wych. Nowa umowa kapita"owa powinna przy tym na-
 Nowa struktura adekwatnoĘci kapita"owej 5. dal przyczyniaç si´ do tworzenia równych warunków
Zawarte w dokumencie nowe podejĘcie krajów konkurencji, wzmacniaç perspektywy i korzyĘci p"ynÄ…-
Grupy G-10 do regulacji ostroÅ»noĘciowych banków ce z mi´dzynarodowych przep"ywów kapita"owych
opiera si´ na tzw. trzech filarach, tworzÄ…cych nowÄ…, oraz szerzej postrzegaç wyst´pujÄ…ce ryzyko bankowe.
wszechstronnÄ… struktur´ kapita"owÄ…, tj. minimalnych W intencji Komisji umowa ta powinna byç w pierwszej
wymogach kapita"owych, badaniach nadzorczych ade- kolejnoĘci skierowana do banków prowadzących dzia-
kwatnoĘci kapita"owej oraz dyscyplinie rynkowej. "alnoĘç w skali mi´dzynarodowej, jakkolwiek jej uni-
W odniesieniu do minimalnych wymogów kapita"o- wersalizm powinien umoÅ»liwiaç jej zastosowanie
wych rekomendacje Komitetu zmierzajÄ… w kierunku i w bankach specjalistycznych, i o mniejszym stopniu
stworzenia systemu, który stosowa"by w okreĘlaniu z"oŻonoĘci7.
wag ryzyka zewn´trzne oceny wiarygodnoĘci kredyto- Nowa struktura adekwatnoĘci kapita"owej,
w kszta"cie poddanym mi´dzynarodowej dyskusji, da-
leko wykracza poza dotychczasowe uniwersalne ramy
3
R. Patterson: Kompendium terminów bankowych. Warszawa 1999 Pricewa-
minimalnych wymogów kapita"owych i jednakowe wa-
terhouse Coopers, Business Press, s. 236-237.
4
Por.: A.Z. Nowak: Polski sektor bankowy na tle bankowoĘci UE.  Biuletyn
Bankowy nr 2 (82), luty 2000, s. 46-47.
5 6
Nowa struktura adekwatnoĘci kapita"owej. Dokument roboczy wydany Nowa struktura..., op. cit., s. 12-20 i 29.
7
przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego. Bazylea, czerwiec 1999 r. Nowa struktura..., op. cit., s. 9.
BANK I KREDYT maj 2000 Systemy Bankowe 53
gi ryzyka w odniesieniu do poszczególnych grup akty- sze ryzyko potencjalne, związane ze zmianą warunków
wów. Regulacje ostroÅ»noĘciowe sprowadza"y si´ do konkurencji. O ile receptÄ… na prze"amanie konkurencyj-
okreĘlenia mapy ryzyka bankowego, w tym szczególnie nej bariery ryzyka kraju by"y inwestycje bezpoĘrednie,
ryzyka kredytowego oraz do wymogów posiadania ka- związane z przejmowaniem kontroli nad wybranymi
pita"u adekwatnego do tego ryzyka. Wyznacza"y one bankami, oraz podejmowanie konkurencji na warun-
tym samym jednolite warunki konkurencji w skali kra- kach lokalnych, o tyle zanik tej bariery skutkowaç moÅ»e
ju. Nowa umowa kapita"owa, rekomendując zróŻnico- równieŻ brakiem zainteresowania kapita"u zagraniczne-
wanie wag ryzyka przy klasyfikacji aktywów banko- go tego rodzaju inwestycjami. W warunkach zaostrzo-
wych w zaleÅ»noĘci od zewn´trznych ratingów i ocen nych kapita"owych ograniczeÅ‚
finansowania potrzeb
obejmujących takŻe naleŻnoĘci rządowe oraz traktowa- polskiej gospodarki przez polski sektor bankowy moŻe
ne analogicznie naleÅ»noĘci od banków centralnych, okazaç si´, Å»e taÅ‚
sze, a wi´c bardziej konkurencyjne, b´-
oznacza w"ączenie do norm ostroŻnoĘciowych takŻe ry- dzie finansowanie powsta"ej luki z oĘrodków zagranicz-
zyka kraju. Tym samym banki, niezaleÅ»nie od lokalne- nych, dzi´ki posiadanej sprawdzonej infrastrukturze
go czy ponadnarodowego obszaru prowadzonej dzia"al- bankowej, aniŻeli dodatkowe wzmacnianie kapita"em
noĘci, musia"yby pos"ugiwaç si´ tÄ… samÄ… mi´dzynaro- juÅ» funkcjonujÄ…cych lokalnie banków.
dową mapą ryzyka. Oznacza to zatem zasadniczą zmia- Projektowane zmiany, narzucające za poĘred-
n´ w warunkach konkurencji, w której banki krajowe nictwem nowych norm ostroÅ»noĘciowych jednolite
pozbawione zostajÄ… przewagi konkurencyjnej w posta- standardy konkurencji, mogÄ… ostatecznie skutkowaç
ci moÅ»liwoĘci ignorowania ryzyka kraju czy regionu nie zwi´kszeniem bezpieczeÅ‚
stwa i poprawÄ… kondy-
w decyzjach podejmowanych na obszarze lokalnym8. cji finansowej banków, ale eliminacją finansowych
ObowiÄ…zek przestrzegania tych samych mi´dzynarodo- podstaw i mechanizmów nadrabiania dystansu
wych standardów konkurencji oznacza, Że niezaleŻnie przez banki z krajów cierpiących na niedostatek ka-
od rodzaju rynku, zasadniczym wyznacznikiem konku- pita"u. Tym samym mogÄ… utrwalaç bÄ…dÄ™ pog"´biaç
rencyjnoĘci banku b´dzie posiadany potencja" konku- róŻnice w poziomie rozwoju gospodarczego krajów
rencyjny, w tym zw"aszcza baza kapita"owa. Nie jest wysoko rozwini´tych i krajów o niÅ»szym poziomie
ona, niestety, najmocniejszÄ… stronÄ… polskiego systemu rozwoju.
bankowego.
W"Ä…czenie ryzyka kraju w zakres rekomendowa- * * *
nych norm ostroŻnoĘciowych wraz z utratą konkuren- Wprowadzenie w Życie proponowanej przez Komitet
cyjnoĘci lokalnej doprowadzi do zmniejszenia skali Bazylejski nowej struktury adekwatnoĘci kapita"owej
prowadzonej dzia"alnoĘci bankowej. T´ luk´ wype"niÄ… b´dzie mia"o powaÅ»ne konsekwencje dla polskiego sys-
inne mocniejsze kapita"owo banki zagraniczne. Obok temu bankowego, istotnie zwi´kszajÄ…c istotnie jego po-
tego ryzyka bezpoĘredniego istnieje jednak jeszcze g"´b- trzeby kapita"owe oraz eliminujÄ…c kolejnÄ… barier´
ochronną jego konkurencyjnoĘci związaną z ryzykiem
kraju. Skutkowaç to b´dzie istotnym zmarginalizowa-
8
Por. : J. Pietrewicz: Konkurencja bez barier - polski sektor bankowy. Referat
niem roli polskich banków w finansowaniu rozwoju
na konferencj´ naukowÄ…:  Uwarunkowania konkurencyjnoĘci przedsi´-
biorstw w Polsce . IFGN SGH, Warszawa 1999 r. gospodarczego kraju.