rozwojówka wykłady

WYKAAD 1 - TEORIE ROZWOJU
Sposoby ujmowania człowieka w rozwoju:
1. Ontogenetyczny
Ukazywanie indywidualnej linii rozwoju człowieka (od poczęcia do śmierci); zmiany w rozwoju
indywidualnym
2. Filogenetyczny
Ukazywanie człowieka na linii ewolucji od niżej do wyżej zorganizowanych organizmów; poszukiwanie
podobieństw u człowieka i zwierząt
3. Antropogenetyczny
Ukazywanie rodowej historii człowieka i człowiekowatych
Ujęcie filogenetyczne:
1. Podobieństwo fizjologiczne człowieka i szympansa:
" podobieństwo w budowie DNA - tylko 1% różnic
" możliwość zarażenia się chorobami ludzkimi (żółtaczka, HIV)
" podobieństwo w strukturze układu nerwowego (lewopółkulowa specjalizacja w przetwarzaniu
zawołań)
2. Podobieństwo w funkcji umysłu:
" rozpoznawanie siebie w lustrze
" zdolność do uczenia się nowego systemu znaków (język migowy)
" rozróżnianie mniej od więcej
" komunikacyjne różnicowanie wokalizacji na podstawie charakterystyk czasowych
1. Badania Harlowa i temat przywiązania
Ujęcie antropogenetyczne:
Człowiekowate pochodzą od driopiteków, pojawiły się 2,5 - 3,3 milionów lat temu
1. Australopiteki - 1,7 mln lat temu:
" dwunożny chód, uzębienie bez kłów, zmniejszone szczęki (roślinożercy)
2. Pitekantropus - 250 tys. lat temu:
" wały nadoczodołowe, używana żuchwa (mięsożerny)
" budowa tułowia i kończyn taka sama jak u człowieka
3. Człowiek neandertalski - 50 tys. lat temu:
" pochyłe czoło, grube wały nadoczodołowe, duża puszka mózgowa
" uprawiał myślistwo, zbieractwo, znał ogień, odzież, rytuał grzebania zmarłych; Afryka, Francja,
Azja
Psychologia rozwojowa - dział psychologii obejmujący badania poświęcone wyjaśnianiu wszystkich
aspektów ludzkiego rozwoju od poczęcia do adolescencji, w kategoriach zmian ilościowych i
jakościowych, zachodzących w poszczególnych sferach rozwoju.
Rozwój prowadzi do pełnej dojrzałości fizycznej (dawanie życia) i psychicznej:
" intelektualnej (zdolność do odnoszenia korzyści z doświadczenia)
" emocjonalnej (panowanie nad sobą, zdolność do emocjonalnej samokontroli)
" społecznej (gotowość do opanowania i samodzielnego pełnienia przypisanych ról).
Proces rozwojowy ma charakter progresywny.
Ch. Buhler: potrzeba badania rozwoju w biegu życia
Psychologia biegu życia - dział psychologii obejmujący badania zjawisk rozwojowych w trakcie całego
cyklu życiowego, od poczęcia do śmierci.
Zmiany rozwojowe ujmowane są w kategoriach zadań, celów życiowych, pełnionych przez jednostkę
ról rodzinnych i zawodowych oraz uczestniczenia przez nią w wydarzeniach życiowych.
Proces rozwoju jest wynikiem zdarzeń losowych, społecznych, historycznych, typowych dla danej
generacji.
Rozwój prowadzi do układania się ze światem: zmiany rozwojowe mają znaczenie adaptacyjne.
Hurlock - zmiany rozwojowe można opisać, stosując 4 rodzaje wskazników:
1. wskazniki wzrostu
a. wskaznik wzrostu sfery fizycznej (masa ciała, wysokość)
b. wskaznik wzrostu sfery psychicznej (zasób słów)
1. wskazniki proporcji
a. sfera fizyczna - np. stosunek głowy do długości ciała
b. wskaznik proporcji form aktywności - praca, nauka, zabawa
1. pojawienie się nowych cech, np. drugorzędne cechy płciowe, wyobrażenia
2. zanikanie cech starych, np. zęby mleczne, synkretyzm spostrzegania
Rozwój to długotrwały proces względnie nieodwracalnych zmian.
Zmiana rozwojowa jest funkcją czasu.
Z = f[(stan w T-2) - (stan w T-1)]
Zmiana rozwojowa to różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury psychicznej
obserwowana z biegiem czasu. Wyraża się różnicą między stanem wcześniejszym a pózniejszym.
Zmiana rozwojowa jest:
" jednokierunkowa (progresywna)
" trwała, nieodwracalna
" prowadzi do uniwersalnie uporządkowanej sekwencji zmian ukierunkowanych na osiągnięcie
określonego celu końcowego.
Rodzaje zmian rozwojowych:
1. zmiany uniwersalne - powszechnie występujące w rozwoju każdego człowieka w określonym wieku
2. zmiany wspólne - charakterystyczne dla grupy osób podzielających wspólne doświadczenia
3. zmiany indywidualne - specyficzne dla danej jednostki.
WYKAAD 2 - TEORIE ROZWOJU - c.d.
Formy zmian rozwojowych (Flavell):
1. Dodawanie - kumulowanie się kolejnych zmian rozwojowych
Np. kumulowanie się zmian krzywizny kręgosłupa (lordoza szyjna pozwala podnieść głowę do góry);
rozwój mowy
2. Substytucja - stan wcześniejszy zastępowany jest w części lub całości przez stan pózniejszy
Np. od gaworzenia do słów (progresywność)
3. Modyfikacja - stan pózniejszy powstaje w wyniku różnicowania się stanu wcześniejszego
Np. budowanie znaczeń - z czasem dziecko odkrywa cechy abstrakcyjne obiektów, najpierw
znaczenie słowa oparte jest na cechach konkretnych
4. Inkluzja - stan wcześniejszy wchodzi w pewnym stopniu zmodyfikowany w stan pózniejszy
Np. operacja dodawania, która pojawia się w średnim dzieciństwie
5. Mediacja - stan wcześniejszy pośredniczy w powstawaniu stanu nowego, bardziej
zaawansowanego, np. operacja klasyfikowania, kategoryzowania.
Cechy procesu rozwojowego:
1. długotrwałość
2. indywidualne tempo
3. indywidualny rytm
np. nie u każdego dziecka występuje raczkowanie i pełzanie)
4. okresy krytyczne (sensytywne) - okresy wrażliwości na rozwój
w znaczeniu węższym - rozwój danej sprawności odbywa się pod wpływem określonych warunków
jedynie w określonym czasie; w rozumieniu umiarkowanym i szerszym - jest to okres optymalnej
podatności na rozwój.
Chomsky - okres krytyczny dla opanowania L1 to 2-13 r.ż.
Hurlock - dowodami na to, że dziecko znajduje się w krytycznym okresie rozwoju są 3 rodzaje
zachowań:
" zainteresowanie dziecka daną czynnością w zakresie danej funkcji
" przy minimalnej pomocy dziecko zaczyna opanowywać daną czynność
" osiągnięcia dziecka są trwałe
Okres krytyczny zawsze dotyczy jakiejś określonej funkcji.
Wygotski - koncepcja strefy najbliższego rozwoju: w każdym momencie naszego rozwoju możemy
mówić o aktualnym poziomie rozwoju - do czego doszliśmy; ten aktualny poziom mierzą testy. To co
dziecko potrafi wykonać samo, bez pomocy to dzień dzisiejszy rozwoju. To co dziecko wykonuje przy
pomocy to jutro rozwoju. Różnica między potencjalnym a aktualnym poziomem rozwoju to strefa
najbliższego rozwoju.
1. ciągłość rozwoju (vs. nieciągłość)
Szczególne zjawiska w rozwoju:
2. retardacja - ogólne spowolnienie tempa rozwoju na przykład z powodów biologicznych i
środowiskowych (np. niedobór bodzców)
3. akceleracja - przyspieszenie tempa rozwoju z pokolenia na pokolenie (termin wprowadzony
przez antropologów). Antropolodzy zajmowali się rozwojem fizycznym - szybszy proces
osyfikacji, wcześniej menstruacja. Cattell - przyrost IQ z pokolenia na pokolenie o 1-2 punkty.
Jurkowski: wzrost wyobrażeń i pojęć - akceleracja generacyjna powierzchniowa - więcej pojęć i
wyobrażeń; akceleracja generacyjna głęboka - zmiany w charakterze jakościowym; Przetacznik-
Gierowska: akceleracja rozwoju umysłowego dzieci między 13 a 15 r.ż.
Ciągłość rozwoju:
Niektórzy uważają, że rozwój to wznosząca się linia.
Inni uważają, że rozwój ma charakter skokowy.
Stadialność rozwoju:
Koncepcje antystadialne:
" etapy rozwoju zależą bardziej od dojrzewania niż od wieku, zatem dzieci w tym samym wieku
mogą znajdować się na różnych etapach rozwoju
" koncepcje antystadialne przyjmują zasady i prawa sprzeczne z doświadczeniem; zakładają
progresywność, o czym nie można mówić w starości; przyjmują jednokierunkową strukturę
sekwencyjną, nie uwzględniając momentów regresu.
Koncepcje stadialne:
" wyróżnienie stadiów ma charakter porządkujący, przydatny dla praktyki; nie neguje
zróżnicowania indywidualnego, społecznego, generacyjnego
" przechodzenie do stadiów ma charakter skokowy, zmiany są radykalne i wyraziste, często wiążą
się z kryzysami, np. Hall - kryzys przy przejściu z dzieciństwa do dorosłości.
Teorie organizmiczne - podkreślają skokowość zmian rozwojowych.
Teorie mechanistyczne - podkreślają ciągłość zmian rozwojowych.
Sternberg: rozwój jest jednocześnie ciągły i nieciągły.
Koncepcje, które nie wyróżniają stadiów rozwojowych: Watson, Rubinsztejn, Flavell
Koncepcje stadialne: Wallon, Havinghurst, Piaget, Erikson
Porządkujący podział życia ludzkiego na okresy:
1. 2 tyg.: faza jajowa
2. 2 tyg. - 2 miesiące: faza embrionalna
3. od 2 miesiąca: faza płodowa
4. 0-3: wczesne dzieciństwo
5. 3-6: średnie dzieciństwo
6. 6-12: pózne dzieciństwo
7. 12-15: wczesne dorastanie
8. 15-18: pózne dorastanie
9. 18-25: młodość
10. 25-60: dorosłość
11. 60: dojrzałość
Mechanizmy rozwoju:
Ujęcie mechanistyczne:
" akcentuje reaktywność - rozwój jest ujmowany w kategoriach zmian reakcji na bodzce
" skupia się na przejawianych zachowaniach
" analizowane zachowania traktowane są w sposób izolowany
Ujęcie organizmiczne:
" akcentuje aktywność jednostki; interakcje jednostki z otoczeniem prowadzą do zmian w
strukturach organizmu lub są ich wynikiem
" skupia się na procesach zachodzących wewnątrz organizmu
" analizowane są elementy zorganizowane w struktury (ujmowanie holistyczne)
Badania w ujęciu mechanistycznym dotyczą przede wszystkim rozwoju społecznego. Podejście
organizmiczne charakteryzuje badania nad rozwojem poznawczym.
Modele zmian rozwojowych (Bee)
Ukierunkowanie zmian rozwojowych Brak ukierunkowania zmian
rozwojowych
Wyróżnione stadia Modele zmian fazowych: Freud, Modele zmian cyklicznych:
Erikson, Piaget Havinghurst
Brak stadiów Modele zmian sekwencyjnych: Modele zmian liniowych: Bandura
Maslow
Rozwój - to długotrwały proces względnie nieodwracalnych zmian, o charakterze ilościowym i
jakościowym, zasadniczo ukierunkowanych progresywnie, dotyczących różnych sfer rozwijającego się
podmiotu, cechujący się indywidualnym tempem i rytmem, zależny od wielu uwarunkowań:
biologicznych, środowiskowo-społecznych oraz aktywności podmiotu.
WYKAAD 3 - TEORIE ROZWOJU - C.D. ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM
Prawa rozwoju - dotyczą wczesnego okresu rozwoju:
1. Prawo cefalokaudalne - rozwój postępuje od części głowowej ku dolnej części ciała
2. Prawo proksymodystalne - rozwój postępuje od osi ciała do zewnątrz
3. Prawo rozwoju dłoni - rozwój postępuje od małego palca ku kciukowi (ten rozwój trwa 9 miesięcy)
Zasady rozwoju - odnoszą się do okresu postnatalnego:
1. tylko wówczas możliwe jest uczenie danej czynności, jeśli organizm osiągnął pewien poziom
dojrzałości, ale poszczególne czynności rozwijają się w miarę ćwiczenia
2. im bardziej złożona jest jakaś czynność, tym większe znaczenie ma w jej rozwoju ćwiczenie
Czynności filogenetyczne pojawiają się wcześnie w ontogenezie, są nabywane bez ćwiczenia, np.
poruszanie się na dwóch nogach
Czynności ontogenetyczne są nabywane w toku rozwoju osobniczego, nie są przekazywane
genetycznie, są wyuczone przez jednostkę, np. pisanie.
Prawidłowości rozwojowe - pokazują kierunek rozwoju i poszczególne etapy, przez które rozwój
danej funkcji przechodzi, np. rozwój motoryczny przechodzi od czynności odruchowych do działań
intencjonalnych. W rozwoju emocjonalnym dziecko przechodzi od egocentryzmu do alterocentryzmu.
W rozwoju społecznym dziecko postępuje od postawy biorcy do postawy dawcy.
Rozwój w koncepcjach filozoficznych:
Hegel: idealizm ewolucyjny, prawo dialektyczne. Podstawę rozwoju stanowi przechodzenie: od tezy
poprzez antytezę do syntezy. Przy tych transformacjach zachowana zostaje istota tego, co było w
tezie.
H. Spencer: rozwój znaczy postęp; nawiązywał do Darwina. Rozwój polega na różnicowaniu części a
także na ich integracji; w toku rozwoju następuje zwiększenie uporządkowania i równowagi układu. W
rozwoju układ przechodzi:
" od jednorodności do różnorodności
" od stanu luznego do związanego
" od stanu chaotycznego do uporządkowanego
Fakty i prawidłowości rozwojowe w okresie prenatalnym
Rozwój człowieka:
" okres prenatalny
" okres postnatalny
W XVIII wieku uważano, że w okresie prenatalnym mamy do czynienia z w pełni ukształtowaną istotą,
która znajduje się w plemniku lub w komórce jajowej.
Psychologia prenatalna - bardzo intensywny okres.
Trzy fazy w okresie prenatalnym:
1. faza jajowa (ok. 14 dni)
2. faza embrionalna (do 8 tygodnia życia)
3. faza płodowa (do końca 9 miesiąca)
Faza jajowa
Trwa od połączenia się komórki jajowej i plemnika do momentu zagnieżdżenia się zarodka w ściance
macicy. Ustalają się cechy dziedziczne oraz wrodzone. Powstaje aż 8 z 45 generacji komórek.
Niektóre właściwości odziedziczalne:
" kolor oczu
" wzrost
" skłonności do chorób
" hemofilia
" astygmatyzm
" grupa krwi
" zdolność do produkowania insuliny
" inteligencja
" talenty
" temperament
Podział komórki jajowej:
Kolejno powstają: morula, blastula, gastrula
Zagnieżdżenie się komórki w ściance macicy
Faza embrionalna:
Tworzą się i zaczynają funkcjonować wszystkie ważniejsze struktury zewnętrzne i wewnętrzne.
Zarodek mierzy 3,81-5,08 cm i waży 28,35 g.
Kształtuje się środowisko wewnątrzmaciczne.
Istnieje łatwość uszkodzenia rozwijającego się płodu przez różne czynniki.
Od 4 tygodnia zaczyna bić serce.
W 8 tygodniu mózg wysyła impulsy do różnych części ciała i koordynuje pracę narządów
wewnętrznych.
Środowisko wewnątrzmaciczne:
" łożysko - pulchna poduszka o średnicy 20-25 cm, grubości 2,5 cm, zbudowane z tkanki embrionu i
matki, tu odbywa się wymiana produktów zużytych (od dziecka) na świeże (od matki) na zasadzie
osmozy (też substancje szkodliwe - np. stres matki - subst. chemiczne)
" pępowina: sznur łączący płód z łożyskiem, złożony z dwóch tętnic i jednej żyły, długość ok. 50 cm,
umożliwia aktywność płodu
" pęcherz płodowy: worek wypełniony płynem, złożony z kilku warstw (owodnia, omocznia,
kosmówka), przymocowany do łożyska.
Okresy największej podatności na uszkodzenia poszczególnych części ciała:
" w okresie embrionalnym do 8 tygodnia: głębokie
Uszkodzenia anatomiczne:
" w 3 tygodniu życia: zaburzenia CUN i serca
" w 4 tygodniu zaburzenia w rozwoju oczu, serca, kończyn
" w 6 tygodniu zaburzenia słuchu, zębów
" w 7 tygodniu rozszczepy podniebienia
" w 8 tygodniu - słuch, genitalia
Do końca fazy embrionalnej powstaje 30 z 45 generacji komórek.
W okresie płodowym zaburzenia mają charakter fizjologiczny.
Czynniki wywołujące zaburzenia:
" mogą być zawarte w kodzie genetycznym
" teratogeny - czynniki pozagenetyczne, zewnętrzne
Czynniki i warunki o udowodnionej szkodliwości dla płodu:
1. niedożywienie: mniejszy mózg, niedobór zdolności poznawczych
2. leki: kłopoty z oddychaniem u noworodka
3. alkohol: niedorozwój umysłowy, uszkodzenie serca
4. narkotyki: różnego rodzaju niedobory zdolności poznawczych i zaburzenia zachowania
5. papierosy: mały ciężar ciała noworodka, niedobór zdolności poznawczych, zaburzenia zachowania
6. infekcje (np. różyczka): wady wrodzone, upośledzenie narządów zmysłów, niedorozwój umysłowy
7. kofeina: poronienie
8. silny stres: poronienie, przedwczesny poród, rozszczepienie podniebienia, niedorozwój
Faza płodowa:
Rozwijają się zewnętrzne i wewnętrzne struktury organizmu.
Następuje rozwój zmysłów i aktywności.
Zaznacza się rozwój psychiczny.
Powstaje 41 z 45 generacji komórek.
Pod koniec fazy płodowej płód waży 2,9-3,5 kg i mierzy 49-54 cm.
Około 6-7 miesiąca płód jest zdolny do życia poza środowiskiem wewnątrzmacicznym.
W 8 miesiącu pojawia się faza REM, w której następują marzenia senne i porządkowanie informacji.
4-miesięczny płód przejawia 15 schematów czynności: przeciąganie się, połykanie, ssanie kciuka.
Rozwijają się zmysły: równowagi, dotyku, bólu, smaku, wzroku, słuchu.
Płód reaguje na rytm grupy językowej.
Kształtują się odruchy wrodzone: chwytny, Moro.
WYKAAD 4 - OKRES PRENATALNY. TEORIE NAUKOWE. PIAGET
W okresie prenatalnym rozwijają się następujące odruchy:
1. 2-4 miesiąc: odruch chwytny
2. odruch ssania
3. 8-9 miesiąc: odruch Moro - w momencie zagrożenia (np. utrata równowagi) unoszone są w górę
ręce i nóżki - następuje obejmowanie.
Zachowanie w okresie życia płodowego pozwala przewidywać ruchliwość dziecka po urodzeniu:
" aktywne ruchowo w łonie matki okazują się lepiej rozwinięte ruchowo we wczesnym dzieciństwie
" powolniejsze ruchowo w łonie matki cechują się wolniejszym rozwojem motoryki i mowy we
wczesnym dzieciństwie
" nadmiernie ruchliwe w łonie matki wykazują nadruchliwość, trudności w odprężeniu się, drażliwość
i często reagują płaczem
" słabe reakcje na hałas w łonie matki - kontrolowanie emocji po urodzeniu
" nagłe i żywe reakcje na hałas w łonie matki - nadpobudliwość, nadwrażliwość po urodzeniu
Psychiczne życie płodu:
" zdolność uczenia się i zapamiętywania m.in. dzięki pojawieniu się fazy REM
" pamięć ruchów i ułożenia - w momencie zagrożenia dziecko wraca do tej pozycji, którą
przyjmowało w okresie płodowym
" dziecko zapamiętuje emocje - kształtuje się u niego orientacja emocjonalna; przeżywanie
prostych emocji: zadowolenie i stres; przyczyną jest stan emocjonalny matki odbierany przez
dziecko drogą chemiczną.
Warunki optymalizacji rozwoju dziecka w okresie prenatalnym:
" troska o zdrowie dziecka i matki
" nastawienie na komunikację z dzieckiem
" od 8 tygodnia słyszy dzwięki
" zapewnienie matce dobrego samopoczucia
" wzmocnienie więzi małżeńskiej
Teoria - wiedza wyjaśniająca daną dziedzinę rzeczywistości; ściśle związana z praktyką (tj.
sformułowana na jej podstawie i stanowiąca podstawę działań praktycznych).
Teoria naukowa - forma wiedzy naukowej, która zawiera sprawdzone w praktyce i dostatecznie
udokumentowane odzwierciedlenie w świadomości społecznej określonego fragmentu obiektywnej
rzeczywistości, stanowiące podstawę działań praktycznych.
Cechy teorii naukowej:
1. system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych
2. spełniający kryteria naukowości i poprawności metodologicznej
3. sprawdzony
4. udokumentowany
5. służący wyjaśnianiu
6. oraz przewidywaniu.
Teorie służące wyjaśnianiu rozwoju można podzielić według kryterium natury zmian rozwojowych:
" ciągłość a skokowość (stadialność)
" ukierunkowanie vs brak ukierunkowania
Trautner dzieli wszystkie teorie według kryterium przebiegu i mechanizmów rozwoju. Wyróżnia
teorie:
" biogenetyczne: Kroh, Werner, Schneirla
" psychoanalityczne: Freud, Erikson
" behawiorystyczne: Watson, Sears, Bijou, Baer
" poznawcze: Piaget, Labouvie-Vief, Karmiloff-Smith
" społeczno-kulturowe: Wygotski
" humanistyczne: Maslow
Teoria Piageta należy do trzech wielkich XX-wiecznych syntez obok teorii Wygotskiego i Bowlby ego.
Jean Piaget (1896-1980)
Jego teoria to epistemologia genetyczna. - mówi jak narasta wiedza o świecie, jak dziecko
przechodzi od wiedzy niepełnej, nieustrukturyzowanej i nielogicznej do wiedzy pełnej,
ustrukturyzowanej i logicznej. Jest to koncepcja konstruktywistyczna: w toku rozwoju powstają i
przekształcają się struktury.
Struktura - forma organizacji równowagi, nie jest wrodzona, nie tworzy się a priori, nie kształtuje
się w wyniku doświadczenia z przedmiotami; tworzy się pod wpływem równowagi.
Równowaga - między procesami wewnętrznymi oraz między procesami wewnętrznymi i środowiskiem
zewnętrznym.
Struktura nie jest zespołem stałych cech, lecz stanowi system przekształceń podlegających
określonym dla danej reguły prawom. Struktura nie jest finalnym osiągnięciem, ale jest osiągana.
Podstawową formą struktury jest schemat.
Schemat to model wewnętrzny czynności.
Motorem rozwoju jest brak równowagi pomiędzy dotychczasowym doświadczeniem jednostki a
aktualnym zadaniem - czyli konflikt poznawczy.
Piaget zajmuje się przede wszystkim intelektualnym rozwojem człowieka.
Inteligencja = adaptacja
Adaptacja - proces przechodzenia od mniej stałej do bardziej stałej równowagi między organizmem
(tj. strukturami wewnętrznymi) a środowiskiem (docierającymi do organizmu informacjami).
Aspekt zewnętrzny adaptacji: asymilacja i akomodacja
Aspekt wewnętrzny adaptacji: organizacja
Asymilacja - włączanie informacji z zewnątrz do posiadanych struktur pod wpływem nowych
informacji.
Organizacja - porządkowanie struktur wewnętrznych, ustalanie relacji między nimi.
Struktura jest podstawowym kryterium wyodrębnienia stadiów.
Rozwój jest konstrukcją ciągłą. Przechodzi przez pewne etapy (stadia), a na każdym etapie
kształtują się specyficzne struktury. Struktury pojawiają się w niezmiennej kolejności. Struktura
wyższa stanowi przekształcenie struktury niższej. W każdym stadium następuje kształtowanie się
struktury i jej stabilizacja. Każde stadium posiada wyrazny początek i koniec.
I okres inteligencji sensomotorycznej:
" kryterium wyodrębnienia tego okresu są schematy czynnościowe: najpierw schematy
czynnościowe pierwotne, które są wynikiem reakcji odruchowych (np. schemat widzenia, ssania,
chwytania). Nad tym pojawiają się schematy czynnościowe wtórne, które kształtują się
niezależnie od wyposażenia biologicznego (odruchowego) i są skierowane na świat zewnętrzny
" Dziecko jest nastawione na świat zewnętrzny od 4 miesiąca życia
" Następuje koordynacja schematów: schematy łączą się, zostają zanurzone, włączają się do
innych: np. do schematu chwytania włącza się schemat przybliżania.
II okres wyobrażeń przedoperacyjnych (do 7 r.ż.)
" schematy oglądowe i schematy umysłowe (wyobrażeniowe); schematy umysłowe są podstawą
przeprowadzenia czynności umysłowych, ale na konkretnym materiale, np. klasyfikowanie,
dzielenie zbioru na podzbiory.
III okres operacji konkretnych (do 11 r.ż.)
" Schematy operacji I stopnia - odnoszą się nie do konkretnych obiektów, ale do konkretnych
informacji
IV okres operacji formalnych (do 15 r.ż.)
" Schematy operacji II stopnia - nie są potrzebne konkretne informacje, są one wykonywane na
hipotezach; możliwości są ważniejsze od tego, co wiemy o rzeczywistości.
WYKAAD 5 - PIAGET
Czynniki rozwoju poznawczego według Piageta.
Czynniki właściwe rozwojowi Czynniki społeczne i kulturowe
wewnętrznemu właściwe dla społeczeństwa
uniwersalne biologiczne Koordynacji interpersonalnej
Specyficzne / swoiste Równoważenia czynności Przekazu wychowawczego i
kulturowego
Czynniki biologiczne:
" są związane z systemem epigenetycznym - są rezultatem powiązań pomiędzy genomem a
środowiskiem rozwijającego się płodu; przejawem jest dojrzewanie systemu nerwowego
" dojrzewanie wyznacza zakres możliwości w określonym stadium; wskazuje czy zbudowanie
określonych struktur jest możliwe
" dojrzewanie biologiczne implikuje występowanie stadiów o cechach sekwencyjnych (nie można
przeskoczyć stadiów - dróg niezbędnych dla każdego wycinka całości - tzw. kreodów)
" dojrzewanie biologiczne implikuje także występowanie równowagi dotyczącej tendencji do
powrotów odchyleń z wyznaczonej drogi (homeoreza)
Homeoreza to mechanizm czysto biologiczny, dzięki któremu dziecko powraca na drogę rozwoju.
Czynniki równoważenia czynności:
" rozwój zależy także od czynności właściwych postępowaniu człowieka - są to czynniki
równoważenia w znaczeniu regulacji, bliższe homeostazie niż homeorezie; homeostaza wiąże się z
aktywnością jednostki.
Koordynacja okoliczności zewnętrznych jak i możliwości epigenetycznych prowadzi do powstania
różnych systemów samoregulacji.
Czynniki koordynacji interpersonalnej:
" ogólne, wspólne wszystkim społeczeństwom lub koordynacje społeczne (stosunki między dziećmi
lub dziećmi a dorosłymi); w tych procesach dokonuje się socjalizacja - są to procesy powszechne,
które nakładają się na procesy równoważenia. Chodzi o powszechne procesy socjalizacji.
Czynniki przekazu kulturowego i wychowawczego:
" jest to czynnik diachroniczny (związany z ewolucją czyli zmianami w czasie), tworzony przez
tradycję kulturową i przekazy wychowawcze, które są różne w różnych społeczeństwach
" przekaz wychowawczy - oddziaływanie edukacyjne dorosłych; program szkolny, rola mowy w
uczeniu się struktur operacyjnych.
Najwięcej badań prowadzono nad okresem inteligencji sensoryczno - motorycznej, na przykład:
1. Mosheni (1966) - Iran: badania porównawcze dzieci 5-10 lat - u wszystkich niezależnie od kraju
występują te same stadia rozwojowe; potwierdzenie działania czynnika biologicznego w rozwoju;
w Iranie stwierdzono opóznienia u dzieci wiejskich o 2-3 lata w stosunku do miejskich, a więc
wpływ czynników równoważenia i społeczno-kulturowych.
2. Pierre Dasen (1971-74) - Afryka, Ivory Coast; badania te odegrały rolę w zmianie myślenia o
wychowaniu dziecka. Zastosowano w nich skalę (opartą na koncepcji Piageta) - skala Casati-
Lezine: są tu zadania np. na stałość przedmiotu. Badano dzieci między 6 a 24 miesiącem życia;
były to badania międzykulturowe - dziecko było badane przez przedstawiciela swojej kultury w
warunkach naturalnych. Dzieci afrykańskie uzyskiwały równe lub lepsze wyniki od francuskich,
jedynie w 2 zadaniach ich wyniki były obniżone, np. przy eksplorowaniu nieznanego przedmiotu
(pudełko od zapałek) i zadanie z przyciąganiem przedmiotu na obrotowej podstawie (dziecko
afrykańskie nie miało okazji ćwiczyć takiego schematu). W tym okresie dzieci francuskie były
wychowywane tak, że głównie leżały, kolejność ich czynności była określona. Dzieci afrykańskie
były brane do pracy przez matki (w polu), gdzie działało na nie wiele bodzców i ćwiczyły schematy
widzenia, słyszenia, równowagi. Podczas karmienia dziecko europejskie było biernym odbiorcą
(butelka), dzieci afrykańskie jadły kiedy chciały - były noszone przy piersi. Wnioski:
" strukturalne właściwości stadiów i porządek zmian jest identyczny u różnych dzieci, co
potwierdza wagę czynnika biologicznego
" rodzaj czynności i droga, która prowadzi od jednej czynności do drugiej jest taka sama (kreod
jest taki sam)
" tempo rozwoju jest związane z właściwościami kulturowymi.
Badania dzieci w okresie operacyjnym dotyczyły zachowania stałości.
Zasada zachowania stałości dotyczy traktowania obiektu jako niezmiennego mimo zmiany pewnych
jego właściwości.
1. Badania - Bovet, 1974: badał niepiśmienne dzieci angielskie między 7-8 r.ż. Dzieci te nie
opanowały zasady stałości: jeśli przelewano wodę ze szklanki do naczynia wysokiego i wąskiego
mówiły, że jest tyle samo, ale gdy przelewano do kilku szklanek, mówiły, że wody jest więcej, bo
jest więcej naczyń.
2. Heron i Dovell stwierdzili separację stałości od innych zachowań poznawczych (rozumowanie,
klasyfikacja)
3. De Lemons - dzieci mogą mieć krytą kompetencję zachowania stałości, która nie ujawnia się w
sytuacjach eksperymentalnych ale np. ujawnia się w codziennej ekonomii.
4. Sincler - uczennica Piageta - zwróciła uwagę na to, że dzieci najpierw opanowują określenia
skalarne (ta lalka jest duża, a ta mała), a pózniej wektorowe (ta lalka jest większa, a ta mniejsza)
przy porównywaniu przedmiotów. Wiąże się to z opanowaniem zasady stałości.
Myślenie operacyjne prowadzi do strukturalizacji mowy.
Piaget uważał, że w badaniach rozwoju najważniejsza jest metoda obserwacji.
Metoda badania:
1. obserwacja
należy iść za faktami: omawianie faktów jest rzeczą ważniejszą niż teoria
2. metoda kliniczna - Piaget jest jej twórcą:
" włącza elementy rozmowy, badania testowego i obserwacji - jest to metoda złożona i nie może jej
stosować początkujący badacz;
" podstawą jest rozmowa z dzieckiem, badający ustala cel rozmowy, rozpoczęcie oraz schemat;
" sytuacja badania i pytania muszą być dostosowane do możliwości rozwojowych dziecka; Piaget
proponuje, by dzieciom stawiać pytania dotyczące różnych zjawisk, jakie one zwykle stawiają
dorosłym; pytania powinny zawierać słowa znane dziecku i używane przez dziecko
" każde kolejne pytanie winno być dostosowane do poprzedniej odpowiedzi dziecka, ale nie powinno
ukierunkowywać myślenia dziecka, a jedynie pozwolić badającemu upewnić się w sposobie
ujmowania danego zjawiska przez dziecko
" badający nie powinien niczego narzucać ani sugerować dziecku
" eksperymentator stawia wielokrotnie pytania dotyczące jakiegoś problemu, stale je modyfikując;
zabieg ten ma posłużyć odkryciu stałości wypowiedzi dziecka
" istotne są pytania o uzasadnienie (mniemania)
Klasyfikacja wypowiedzi dziecka:
" mniemania samorodne - te, które dziecko samo wytworzyło; pojawiają się jako pierwszy pomysł
dziecka na dany temat; odznaczają się stałością, trwałością (dziecko nie rezygnuje z nich pomimo
zabiegów eksperymentatora)
" mniemania wywołane - powstają pod wpływem zdawanych pytań, które skłaniają dziecko do
rozumowania w określonym kierunku; są jednak wytworem samego dziecka
" mniemania zasugerowane - powstają pod wpływem sugestii badającego, może to być sugestia
przez słowo i persewerację (gdy powtarzamy pytanie w odniesieniu do wielu obiektów); są
chwilowe i łatwo je obalić, podając inne sugestie lub pytając o to samo po pewnym czasie, zwykle
nie wiążą się z pozostałymi mniemaniami
" zmyślenia - rozwiązania ad hoc, gdy dziecko nie może znalezć rozwiązania; zanikają nagle, nie są
powszechne u dzieci z danego stadium; należy je odrzucić, jeśli występują po okresie wyobrażeń
przedoperacyjnych
" odpowiedzi byle jakie - różnią się od pozostałych; dziecko podaje je, aby coś powiedzieć.
WYKAAD 6 - PIAGET
Oryginalne eksperymenty do badania (u Piageta):
1. zasada zachowania stałości (ilości) - ektazja przestrzenna
o o o o o
ooooo
" ujmowania zjawiska z punktu widzenia jednej właściwości; wyższa forma uzasadnienia - gdy
dziecko zwraca uwagę na co najmniej dwa aspekty, włączając postawę decentryczną - mówi o
długości i gęstości rozłożenia elementów
" zasady zachowania stałości masy, ilości, ciężaru, objętości
" dziecko najpierw opanowuje zasadę zachowania wartości nieciągłych (6 lat - zasada zachowania
ilości), a potem ciągłych - masy (8), ciężaru (9), objętości (11).
1. zadania dotyczące wnioskowania tranzytywnego (wyprowadzanie wniosku na podstawie 2
przesłanek)
2. eksperymenty dotyczące czynności umysłowych: klasyfikowania i szeregowania (kreod
opanowywania klasyfikacji kończy się na klasyfikacji hierarchicznej - 7/8 r.ż.)
Klasyfikacja hierarchiczna - umiejętność ustalania relacji między zbiorem a podzbiorem (czy więcej
jest korali szklanych czy niebieskich?); w wieku 7-8 lat dziecko, wchodząc w okres operacyjny, umie
posługiwać się kwantyfikatorami.
3. eksperymenty dotyczące operacji logicznych - prawdopodobieństwo, kombinatoryka, logika zdań.
Problem wyjaśniania świata:
Etapy wyjaśniania świata: wychodzenia dziecka z realizmu, animizmu i artyficjalizmu.
Mitchell - badacz teorii umysłu - hipoteza przeszkadzającej rzeczywistości - dziecko skupia się
przede wszystkim na aktualne sytuacji
1. Dzieci 5-6 lat nie dostrzegają różnicy między jaznią a światem zewnętrznym; uważają, że nazwy
są częścią rzeczy, które mają świadomość; nazw nie można zmieniać. Przypisują świadomość
wszystkiemu, co wykazuje jakąkolwiek aktywność. Dla dziecka bardziej interesujące jest, gdzie
są rzeczy, a nie skąd się wzięły.
2. Dzieci 7-8 lat nadal mają trudności z rozróżnieniem rzeczy i myśli o rzeczach; nazwy są poza
rzeczami, zostały wymyślone przez stwórców rzeczy; tylko rzeczy poruszające się mają
świadomość. Traktują rzeczy jako świadome ciała w ruchu. Stawiają sobie pytanie o pochodzenie
rzeczy, animizm i artyficjalizm dopełniają się: rzeczy są wytwarzane i żywe.
3. Dzieci 9-10 lat odmawiają świadomości rzeczom; uważają, że nazwy pochodzą od ludzi, wymyślono
je, a zatem można je zmieniać. Rzeczy to świadome ciała obdarzone ruchem własnym. Ich
myślenie cechuje artyficjalizm techniczny - człowiek kształtuje jedynie rzeczy techniczne.
Dzieci w tym okresie rozumieją działanie prostych mechanizmów.
4. Dzieci 11-12 lat dochodzą do zrozumienia, że nazwa jest czystym znakiem. Obdarzają
świadomością jedynie zwierzęta. Cechuje je artyficjalizm immanentny - kształtowanie zjawisk w
świecie przenoszone jest na naturę, która nadal przepojona jest celowością.
Do 11-12 r.ż. rzeczywistość rządzi wyjaśnianiem świata.
Egocentryzm - pośrednia forma myślenia między myśleniem niekomunikatywnym a myśleniem
komunikatywnym. Piaget dzielił egocentryzm na:
1. egocentryzm bezpośredni - przejawia się w ujmowaniu podstawowych wymiarów rzeczywistości
(przestrzeń, czas i przyczynowość)
2. egocentryzm pośredni - animizm, antropomorfizm, artyficjalizm
animizm - stawia znak równości między sobą a przedmiotem - dom myśli
antropomorfizm - zwierzęciu jest smutno
artyficjalizm - człowiek może wytworzyć rzekę, góry
Myślenie niekomunikatywne cechuje logika egocentryczna czyli intuicyjna, nie zajmująca się
dowodzeniem, oparta na analogiach, powstająca pod wpływem schematów wzrokowych i osobistych
sądów o wartościach.
Myślenie komunikatywne jest myśleniem inteligentnym, opartym na logice dedukcyjnej, związanej z
dowodzeniem, odnoszącej się do sądów zespołowych.
Dziecięcy egocentryzm jest wynikiem niemożności uwzględniania przez dziecko innego niż jego
własny punktu widzenia, co wyraznie przejawia się w jego wypowiedziach. Dziecko, które
charakteryzuje myślenie egocentryczne, mówi o sobie, nie dba o to, do kogo mówi, nie stara się zająć
stanowiska słuchacza, nie odczuwa potrzeby oddziaływania na słuchacza. To myślenie synkretyczne
cechuje całościowe ujmowanie, bez analizowania szczegółów. Jest to synteza subiektywna. Myślenie
takie jest niedyskursywne.
Myślenie egocentryczne przejawia się pod postacią mowy egocentrycznej, używanej do końca okresu
wyobrażeń przedoperacyjnych. Następnie pojawia się mowa społeczna.
Na mowę egocentryczną składają się trzy formy wypowiedzi:
1. echolalia
2. monologowanie
3. monologowanie zbiorowe
Piaget: Dziecko nie jest zdolne do zachowania dla siebie myśli, które przychodzą mu do głowy ; jest
mniej niż dorosły powściągliwe w mówieniu, bowiem nie znane jest mu jeszcze osobiste życie
wewnętrzne .
Mowa społeczna występuje w kilku formach:
1. informowania przystosowawczego (dziecko wyraznie podaje komuś informację)
2. krytykowania i drwin
3. rozkazów
4. próśb i grózb
5. pytań i odpowiedzi.
Piaget uważał, że dziecięca logika ujawnia się w pytaniach. Za Sternem Piaget pokazał, że można
wyodrębnić dwa etapy w rozwoju dziecięcych pytań.
1. W pierwszym etapie dziecko pyta o nazwy i o miejsce
2. W drugim etapie pyta o przyczynę i czas
W wieku 1,5 pyta co to?
Etapy w stawianiu pytań:
1. o przyczynę zjawisk fizycznych - 3 r.ż.
2. o motywację czynności - dlaczego uczysz mnie liczyć?
3. o uzasadnienie dotyczące reguł - dlaczego imiona piszemy dużą literą?
Stosunek innych do koncepcji Piageta
W latach 50-60 ta metoda była uważana za najlepszą.
" jest trudna do replikacji
" brak danych ilościowych
" w okresie do 11 r.ż. dzieci osiągają opisywane przez Piageta sprawności wcześniej niż zakładał, a
powyżej 15 pózniej (operacje formalne wykształcają się w 17 r.ż.)
" Piaget badał różne dzieci - były to badania poprzeczne, a na swoich dzieciach robił badania
podłużne
" Bardzo zwracał uwagę na błędy dzieci
" najmniej krytykowany jest okres ISM
Uwagi krytyczne do okresu ISM:
1. Stałość obiektu (Bower, Bailargeon 1982, 1991): badali reakcję dziecka na znikający przedmiot -
ustawiali
przedmiot za ekranem. Badano dzieci kilkumiesięczne, które okazywały zaskoczenie, gdy przedmiot
znikał; już dzieci trzymiesięczne są świadome kontynuacji istnienia obiektu, nawet jeśli w ekranie nie
ma okienka
2. przewidywanie działania (Willats, 1989) - zdaniem Piageta pojawia się w 2 r.ż.
U Willatsa dzieci 10-miesięczne przyciągały serwetkę lub usuwały barierkę, którą stawiano między
dzieckiem a przedmiotem - bez prób i błędów. Dzieci tworzyły więc reprezentację działania i
zdarzenia.
1. odroczone naśladownictwo (Meltzoff, Moore, 1983, 1994)
Naśladownictwo bezpośrednie - wykonywane w trakcie obserwowania czynności; Naśladownictwo
odroczone występuje z odroczeniem w stosunku do wzoru czynności; jest formą przejściową między
kopią sensomotoryczną a wyobrażeniem. Badacze uznali, że naśladownictwo odróżnicowane pojawia
się już w 2 m.ż. - wyrazy mimiczne, wysuwanie języka.
Od lat 90 zaczęto przypisywać bardzo małym dzieciom kompetencje poznawcze.
WYKAAD 7 - PIAGET
Uwagi krytyczne do okresu wyobrażeń przedoperacyjnych:
1. wnioskowanie przechodnie (Bryant, Traboso, 1971)
trudność może być związana z przechowywaniem w pamięci fragmentów zadania. Badacze zastosowali
specjalny trening i nauczyli dzieci wnioskowania tranzytywnego - nauczyli je przechowywać długość
patyczka w pamięci;
2. relacja część - całość (McGarrile)
(dany zbiór jako całość może być rozkładany na podzbiory, z których każda jest częścią danego
zbioru. Dziecko, które potrafi ustalić relację między zbiorem a podzbiorem, posługuje się
kwantyfikatorami każdy i niektóry ).
Zadanie z krowami - czy więcej jest krów czy więcej jest czarnych? - tylko 25% 6-latków
odpowiedziało poprawnie. Czy więcej jest krów śpiących czy czarnych? - 48 odpowiedzi poprawnych.
U Piageta trudność była związana z rodzajem pytania, a nie z brakiem umiejętności odróżniania
części od całości.
3. Zasada stałości (McGarrile, Donaldson)
Donaldson: wystarczy, że dziecko uświadamia sobie, że dziecko zadaje pytanie; jeśli to lalka robiła z
kulki placek - dzieci mówiły, że jest tyle samo. Dziecko jest bardzo wrażliwe na dane sytuacyjne.
Uwagi krytyczne do okresu operacji konkretnych:
1. zależność od kontekstu (Jahoda)
Dane społeczno-kulturowe mają duży wpływ na dziecko. Badał dzieci z GBR i Zimbabwe. Zadanie:
ocenić zyski i straty w prowadzeniu sklepu. 9-letnie dzieci brytyjskie nie rozumiały zasad
funkcjonowania sklepu. Dzieci z Zimbabwe rozumiały strategię handlowania.
2. patrzenie na problem z różnego punktu widzenia (Donaldson)
U Piageta - zadanie z górami; Donaldson - z której strony policjant będzie widział chłopca.
Uwagi krytyczne do okresu operacji formalnych:
1. 16-latki wykazują w 30% większą powolność i niesystematyczność w opanowaniu operacji
formalnych niż myślał Piaget (Shayer, Mortorano)
2. rozwiązywanie zadań na poziomie operacji formalnych bardzo zależy od treści
3. niektóre osoby opanowują poziom operacji formalnych ok. 20 r.ż.
4. ulepszanie myślenia na poziomie operacji formalnych - Danner, Day - uczniowie 10, 13, 17 lat;
trenowanie miało ograniczony wpływ na 10-latków, znaczący efekt osiągnięto u uczniów 17-letnich.
15 r.ż. to początek możliwości myślenia formalnego, które wyraznie pojawia się w 17 r.ż.
Koncepcje postpiagetowskie:
Autorzy tych koncepcji poszerzają podział Piageta na etapy rozwojowe o dalsze okresy życia
jednostki.
Koncepcje postpiagetowskie przypisują dużą rolę procesom i operacjom symbolicznym różnego typu w
rozwoju psychicznym jednostki a pośrednio także czynnikom społeczno-kulturowym.
Do tych koncepcji zalicza się: Aebli, Gardner, Labouvie-Vief, Commons i Richards.
1. Richards i Commons - podejście strukturalno-funkcjonalne
Podają sekwencję rozwojową - 7 stadiów:
1) operacje pierwotne - proste liczenie, porównywanie na podstawie cech zewnętrznych
2) operacje konkretne - szeregowanie, klasyfikowanie jednostek
3) operacje abstrakcyjne - proste kombinacje i permutacje
4) operacje formalne - koordynowanie dwu operacji i relacji
5) operacje systematyczne - operowanie na zbiorach operacji w ramach systemu
6) operacje międzyparadygmatyczne - ukazywanie jak paradygmaty jednej dziedziny mogą
przekształcać inną.
Koncepcje neopiagetowskie:
Wiążą rozwój poznawczy z przetwarzaniem informacji; akcentują ograniczenia w przetwarzaniu
informacji i strategie pokonywania tych ograniczeń; zaznaczają rolę wiedzy w rozwiązywaniu
problemów. Pascal-Leone, De Ribauspierre, Case, Siegler.
Siegler - koncepcja zasad poznawania:
1. zasada I - przedoperacyjna (5 lat)
2. zasada II - przejściowa (9 lat)
3. zasada III - konkretno-operacyjna (9 lat)
4. zasada IV - formalno-operacyjna (rzadko studenci)
Siegler wykorzystał zadanie Piageta dotyczące funkcjonowania wagi. 5-latki skupiały się na ilości
odważników. Na poziomie przejściowym biorą pod uwagę odległość, ale nie są w stanie kombinować. Na
poziomie konkretno-operacyjnym biorą pod uwagę oba czynniki, ale zgadują.
Sekwencja rozwojowa zasad poznawania jest funkcją doświadczeń gromadzonych w toku
rozwiązywania danego typu zadań. Zaznaczają się różnice indywidualne.
W toku rozwoju dziecko przechodzi od etapu nowicjatu do ekspertywności. Brak doświadczeń w
jakimś zakresie stawia także dorosłego na pozycji nowicjusza. Dostarczenie odpowiednich informacji
dziecku może spowodować przeniesienie go na wyższy poziom rozwoju.
Implikacje teorii Piageta:
1. Badania Pierre Dasena - nowy model wychowywania niemowlęcia
2. Dostosowanie się nauczycieli do dziecka (rozwój zależy od dojrzewania systemu nerwowego)
3. Idea aktywnego uczenia się (w toku działania); dziecko musi konstruować wiedzę samodzielnie
4. Nauczyciel kreuje warunki, które zachęcałyby dziecko do pytania, eksperymentowania,
wymyślania
5. ważniejsze jest jak dziecko uzasadnia odpowiedz, a nie samo rozwiązanie
6. w kontaktach z dziećmi uczy się o innych perspektywach ujmowania problemu (mowa społeczna -
informowanie przystosowane do słuchacza, myślenie komunikatywne)
WYKAAD 8 - PODSTAWY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ. FREUD
Podstawy psychologii rozwojowej:
I etap - przełom XIX i XX wieku
1. Darwin: obserwacje syna; wpływ na powstanie prawa biogenetycznego sformułowanego przez
Haeckela.
Prawo biogenetyczne Haeckela (prawo rekapitulacji): ontogeneza przebiega etapami, które
przebiegają etapami filogenezy. Ontogeneza jest rekapitulacją filogenezy. Zarys filozofii
monistycznej Haeckela - ontogeneza jest streszczeniem filogenezy. Prawo to można wykazać w
zakresie rozwoju listków zarodkowych. Związek między ontogenezą a filogenezą jest prawem
najwyższym: dotyczy rozwoju fizycznego i psychicznego.
Palingeneza (=rekapitulacja) - występowanie w ciągu indywidualnego rozwoju organizmu cech
zanikłych już w procesie ewolucji danej grupy. Kenogeneza - oddziaływania środowiska, jest to rozwój
u embrionu struktur i organów, które są adaptacjami do środowiska i nie utrzymują się u dorosłego
osobnika.
Etapy rozwoju w okresie popłodowym według Haeckela:
1) dusza noworodka aż do ocknienia świadomości i władania mową
2) dusza chłopca czy dziewczynki aż do dojrzałości (do ocknienia popędu płciowego)
3) dusza młodzieńca i dziewicy aż do chwili stosunku płciowego (okres ideałów)
4) dusza dorosłego mężczyzny i dojrzałej kobiety (okres zupełnej dojrzałości i okres zakładania
rodziny); początek inwolucji: K - 50 lat, mężczyzni - 60
5) dusza starca i staruszki (okres zaniku)
1. Preyer:
Dusza dziecka - obserwacja córki od urodzenia do 2 r.ż. ; ukazanie ważności okresu ciekawości w
rozwoju dziecka
2. Binet:
1) Kierownik pierwszego laboratorium psychologii dziecka
2) Badanie eksperymentalne nad rozwojem myślenia
3) Twórca pierwszych testów inteligencji (pierwotnie służyły do selekcji dzieci upośledzonych
umysłowo)
1. Baldwin:
1) Genetic logic - o rozwoju myślenia dzieci; podstawy naukowe rozwoju wiedzy w dzieciństwie
2) Przejście przez kolejne stadia rozwoju zależy od sprzężeń zwrotnych ze stymulującym
otoczeniem
3) Mechanizmy rozwoju: asymilacja i akomodacja
4) Reakcje okrężne
5) Dziecko jest produktem zarówno doświadczenia społecznego jak i biologicznego rozwoju
6) Wpływ na Piageta poprzez Claparede a
7) Rozwój zmierza do opanowania logicznego myślenia
1. Hall - uczeń W. Jamesa
1) nawiązanie do prawa biogenetycznego - u dziecka widać zachowania właściwe dla niżej
zorganizowanych organizmów
2) nazwał badania nad rozwojem psychologią genetyczną; geneza daje ewolucyjne podstawy rozwoju
3) prowadził badania nad wiedzą potoczną dzieci wstępujących do szkoły (metoda kwestionariuszy) -
zawartość umysłów dzieci
4) rozwój jest uwarunkowany przede wszystkim biologicznie; wychowanie powinno wspierać
naturalne skłonności dziecka
5) okres rekapitulacji kończy się w okresie adolescencji, potem zaczyna się etap rozwijania
własnych talentów.
II etap - okres międzywojenny
Ustalenie empirycznych podstaw psychologii rozwojowej; związek z teoriami uczenia
1. Pawłow
Wpływ na powstanie amerykańskiego behawioryzmu
2. Watson
1) zagadnienie stronności ciała: stronność zależy od uczenia się a nie od czynników genetycznych
2) uczenie się emocji przez dziecko; reakcje emocjonalne podlegają warunkowaniu
3) uczenie się języka drogą warunkowania (znak obiektu - bodziec warunkowy, obiekt -
bezwarunkowy)
4) możliwość kształtowania człowieka poprzez manipulacje bodzcami zewnętrznymi
1. Gesell
1) naturalista, opozycyjne podejście do teorii uczenia się
2) rozwojem kieruje mechanizm dojrzewania - bliski poglądom J.J. Rousseau - w wychowaniu należy
pozostawić dziecko wpływom natury
3) interesowały go zdolności motoryczne i percepcyjne dziecka
4) badania obserwacyjne nad rozwojem dzieci
5) opracował statystyczne normy rozwoju; zdolności w zakresie:
" motoryki
" przystosowania
" mowy
" rozwoju społecznego
III etap - XX-wieczne wielkie syntezy:
1. Piaget
2. Wygotski
3. Bowlby
W koncepcjach psychoanalitycznych rozwój dotyczy zmian w zakresie osobowości. Zmiany te
prowadzą do ukształtowania względnie trwałej struktury osobowości.
Teoria psychoseksualnego rozwoju Freuda:
Składowe osobowości:
1. Id - impulsy o charakterze biofizjologicznym, których zaspokojenie daje poczucie przyjemności,
zaś brak zaspokojenia - napięcie
2. Ego - reguluje zachowanie człowieka według zasady realizmu, wiąże się ze świadomością
jednostki, jej doświadczeniem codziennym
3. Superego - sumienie jednostki; zinterioryzowane normy i zasady postępowania, cenzor treści
psychicznych, wywołuje uczucie winy i wstydu lub dumy
Fazy rozwoju:
1 rok: faza oralna - przyjemność osiągana za pośrednictwem warg i ust, ssanie, jedzenie, ssanie
kciuka; pózniej, gdy wyrosną zęby, przyjemność wynikająca z gryzienia; inkorporacja oralna - czynnik
odgrywający rolę w identyfikacji, zdobywaniu wiedzy, majątku, nabywaniu przekonań; agresywność
oralna - postawa sarkazmu, zamiłowanie do dyskusji i sporów
2 rok: faza analna - przyjemność osiągana poprzez zatrzymywanie i wydalanie odchodów; także
poprzez regulację mięśniową procesów wydalania
retencyjny charakter analny - uparty, skąpy, kompulsywny
ekspulsywny charakter analny - okrutny, destruktywny, niesforny
właściwe pokierowanie przez rodziców treningiem czystości prowadzi do twórczości i produktywności
3-5 r.ż. faza falliczna (edypowa) - przyjemność czerpana z podrażnień organów płciowych oraz
związanych z tym fantazji
gdy kompleks Edypa jest rozwiązany, następuje identyfikacja z rodzicami
Rozwija się superego (sumienie)
Wiele ważnych konsekwencji wynikających z przyjęcia roli właściwych dla płci i wieku
W trzech pierwszych fazach następuje przemieszczanie się miejsca przyjemności
6 r.ż.: do pokwitania - faza latencji - przy czasowym wyparciu zainteresowań seksualnych,
przyjemność czerpana jest ze świata zewnętrznego; ciekawość, wiedza to zastępcze gratyfikacje;
okres ten jest bardzo ważny dla społecznego rozwoju dziecka, rozwijają się mechanizmy obronne
okres dorastania do pełnoletności - faza genitalna: przyjemność czerpana z dojrzałych stosunków
seksualnych z partnerem płci przeciwnej
miłość do siebie samego (narcyzm) okresu przedgenitalnego przekształca się w miłość do innych;
wyzwolenie z zależności od rodziców; pojawiają się altruistyczne motywy.
WYKAAD 9 - ERIKSON
Psychologia biegu życia
Rozwój jest ciągłą interakcją między biologicznym planem a środowiskiem kulturowym.
Główną strukturą osobowości jest struktura ego.
Teoria psychospołecznego rozwoju człowieka.
Ego - reguluje dostosowanie czynności psychicznych do wymogów środowiska zewnętrznego. Jest
świadomą instancją psychiczną, głównym ośrodkiem porządkującym i integrującym doświadczenie
człowieka. Filtruje doświadczenia jednostki i syntetyzuje je, dzięki temu człowiek kontroluje własne
doświadczenia. Kontrola ta podlega wyższej zasadzie poczucia integralności i spójności.
Erikson odróżnia EGO i JA (self).
JA to werbalne zapewnienie dotyczące tego, że czuję, że jestem centrum świadomości w
doświadczeniu; poczucie władania zdrowym rozsądkiem. Poszczególne obrazy siebie w różnych
sytuacjach budują self. Różne selves składają się na self.
Ego dopuszcza niektóre obrazy siebie do świadomości; te, w których ja może siebie rozpoznać i
stworzyć z nich całość.
Tożsamość - spostrzeganie własnej jednakowości i ciągłości w czasie.
Spostrzeżenie, że inni rozpoznają czyjąś jednakowość i ciągłość.
Procesy w rozwoju osobowości:
1. organizmiczny (rozwój libido)
2. porządkowanie doświadczeń przez ego
3. społeczne oczekiwania
Wszystko co się rozwija posiada plan budowy. Jest to plan epigenetyczny.
Wszystko co wzrasta posiada podstawowy plan budowy, z którego wyrastają poszczególne części, co
do swojej specyfiki wykształcające się każda w swoim czasie, póki nie rozwiną się wszystkie, aby
stworzyć funkcjonalną całość .
Człowiek osiąga różne kompetencje w przewidzianym następstwie.
Wewnętrzne prawa rozwoju wytwarzają organiczne dyspozycje, które umożliwiają interakcje z
osobami zwróconymi ku jednostce, reagującymi na nią, z instytucjami gotowymi ją przyjąć.
Osobowość rozwija się etapami, które są z góry wyznaczone przez gotowość organizmu oraz
wchodzenie w interakcje z osobami i instytucjami.
Ego odnajduje rozwiązania w konfrontacjach między jednostką a rzeczywistością społeczną.
Każda część osobowości istnieje od początku jako preforma.
Na każdym etapie rozwoju jednostka dysponuje pewnymi kompetencjami i pojawiają się zewnętrzne
naciski, oczekiwania społeczne. Pojawia się kryzys, którego rozwiązanie wymaga od jednostki nowych
kompetencji. Na każdym etapie na początku rozbieżność między oczekiwaniami a możliwościami
jednostki jest większa, a pod koniec danego etapu zmniejsza się. Jednostka staje się lepiej
przystosowana do otoczenia; dokonuje przekształcenia wymagań społecznych na wewnątrzpsychiczne
dyspozycje.
Właściwe rozwiązanie kryzysu prowadzi do radzenia sobie z podobnymi konfliktami w przyszłości.
Przy niekorzystnym rozwiązaniu kształtuje się niespecyficzna odporność na trudności. Rozwiązanie
kryzysu owocuje wykształceniem siły witalnej. Na każdym etapie jednostka zostaje wyposażona w
pewną specyficzną jakość, podstawową cnotę, stanowi ona podstawę orientacji w otoczeniu,
interpretacji zdarzeń, jest zródłem nowych strategii radzenia sobie w życiu.
Faza życia człowieka Kryzys Wydarzenia znaczące i wpływ społeczny Zdolności
psychospołeczny podstawowe i cnoty
Niemowlęctwo (0-1) Zaufanie- nieufność Dzieci muszą nauczyć się ufać, że inni troszczą się o
ich potrzeby; jeśli opiekunowie odrzucają dziecko
lub są niekonsekwentni, dziecko może spostrzegać
świat jako niebezpieczny, pełen niegodnych zaufania
i niewiarygodnych ludzi; matka lub główny opiekun
jest kluczowym czynnikiem społecznym w rozwoju
dziecka. POCZUCIE ZNAJDOWANIA SI W
ŚWIECIE WZGLDNIE BEZPIECZNYM. CNOTA:
NADZIEJA, ROZWIJA SI NA PODSTAWIE
WZAJEMNOŚCI
Dzieciństwo (2-3) Autonomia - wstyd i Dzieci muszą uczyć się być autonomiczne - jeść i
wątpliwości ubierać się samodzielnie, dbać o własną higienę,
porażki w osiąganiu tej niezależności mogą obudzić
w dziecku zwątpienie we własne zdolności i poczucie
wstydu; rodzice są kluczowymi czynnikami w rozwoju
dziecka POCZUCIE AUTONOMII WYNIKAJCE Z
EFEKTYWNEJ KONTROLI WAASNYCH
CZYNNOŚCI CNOTA WOLA, ROZWIJA SI
POPRZEZ NAŚLADOWANIE
Wiek zabawy (4-5) Inicjatywa-poczucie Dzieci usiłują zachowywać się w dorosły sposób i
winy Ukształtowanie próbują wziąć na siebie odpowiedzialność za sprawy
orientacji na cele i przekraczające ich aktualne możliwości; obierają
inicjatywność w sobie czasem cele lub działania, które są sprzeczne
działaniu z celami i działaniami innych osób w rodzinie, a
konflikty te wzbudzać mogą poczucie winy; pomyślne
rozwiązanie tego kryzysu wymaga wyważenia,
dziecko musi utrzymać swoje poczucie inicjatywy a
jednocześnie nauczyć się niełamania praw,
przywilejów lub celów innych; rodzina to kluczowy
czynnik rozwoju POCZUCIE INICJATYWY
ZWIZANE Z PODEJMOWANIEM WAASNYCH
KROKÓW. CNOTA PRZEDSIBIORCZOŚCI
DZIKI MECHANIZMOWI IDENTYFIKACJI
Wiek szkolny (6-12) Przedsiębiorczość- Dzieci muszą doskonalić ważne społeczne i szkolne
poczucie niższości sprawności, jest to okres, w którym dziecko
Osiągnięcie poczucia porównuje siebie z rówieśnikami; wystarczająco
własnej kompetencji przedsiębiorcze dziecko będzie zdobywać społeczne
i szkolne sprawności w celu nabycia pewności siebie;
porażka w zdobywaniu tych ważnych cech prowadzi
do poczucia niższości; znaczącymi czynnikami
społecznymi są nauczyciele i rówieśnicy POCZUCIE
PRZEDSIBIORCZOŚCI WYNIKAJCE Z
POWODZENIA W OPANOWANIU CZYNNOŚCI,
JAKIE POWINIEN POSIADAĆ CZAOWIEK
DOROSAY. CNOT JEST KOMPETENCJA
KSZTAATUJCA SI DZIKI MECHANIZMOWI
EDUKACJI
Wczesna Tożsamość Skrzyżowanie dzieciństwa i dojrzałości; dorastający
adolescencja (13-17) grupowa-alienacja boryka się z pytaniem kim jestem, musi ustanowić
oraz pózna Tożsamość podstawową tożsamość społeczną, zawodową lub
adolescencja (18- indywidualna- pozostanie nieokreślony co do roli jaką ma pełnić
22) dyfuzja ról jako dorosły; podstawowy czynnik społeczny w
Osiągnięcie rozwoju to społeczność rówieśników ROZWIJA SI
odpowiedzi na POCZUCIE TOŻSAMOŚCI ZWIZANE ZE
pytanie kim jestem ZNALEZIENIEM SOBIE ROLI W
oraz kim mogę być SPOAECZECSTWIE I WIERNOŚCI POSTAW,
oraz wierność sobie PRZEKONAC I WARTOŚCI ZWIZANYCH Z T
ROL. CNOTA WIERNOŚCI, A MECHANIZMEM
S KONTAKTY Z RÓWIEŚNIKAMI
Wczesna dorosłość Intymność-izolacja Podstawowe zadanie tej fazy to ustanowienie silnych
(23-34) Osiągnięcie zdolności przyjazni oraz osiągnięcie poczucia miłości i
do miłości bez utraty wspólnoty (wspólnej tożsamości) z inną osobą;
poczucia własnej uczucie samotności lub izolacji są prawdopodobnie
tożsamości rezultatem niezdolności do zbudowania przyjazni
czy związku intymnego; podstawowymi czynnikami
społecznymi są małżonkowie, kochankowie, bliscy
przyjaciele POCZUCIE INTYMNYCH ZWIZKÓW
Z DRUGIM CZAOWIEKIEM WYNIKAJCE Z
OTWARCIA WAASNEJ OSOBY NA PARTNERA,
DZIELENIE SI Z NIM PRZEŻYCIAMI,
MYŚLAMI, CELAMI, POSTAWAMI,
WARTOŚCIAMI, PRZYJMOWANIA TEJ OSOBY
W CAAOŚCI, BEZWARUNKOWO
Średnia dorosłość Produktywność- Dorośli stają przed zadaniem bycia produktywnym w
(35-60) stagnacja Potrzeba pracy, dbania o rozwój rodziny i zaspokajanie
opiekowania się potrzeb młodych ludzi; ci którzy nie umieją lub nie
młodymi ludzmi i chcą przyjąć tych zobowiązań ulegają stagnacji i/lub
troska o los koncentracji na sobie; znaczącymi czynnikami
młodszych generacji społecznymi są małżonkowie, dzieci, normy kulturowe
POCZUCIE PRODUKTYWNOŚCI ZWIZANE ZE
SPEANIANIEM SWEJ ROLI W
SPOAECZECSTWIE Z POWODZENIEM.
KSZTAATUJE SI CNOTA TROSKI.
Pózna dorosłość Integralność - Starszy dorosły będzie spoglądał w przeszłość,
(powyżej 61) desperacja i widząc ją jako znaczące, produktywne i szczęśliwe
rozpacz Osiągnięcie doświadczenie albo jako wielkie rozczarowanie,
mądrości życiowej w pełne niespełnionych obietnic i niezrealizowanych
wyniku pozytywnego celów; doświadczenie życiowe, a szczególnie
bilansu życiowego doświadczenia społeczne determinują rozwiązanie
tego ostatecznego kryzysu POCZUCIE
INTEGRALNOŚCI EGO W KOCCOWYCH LATACH
PRZYGOTOWANE PRZEZ POMYŚLNE
ROZWIZYWANIE KONFLIKTÓW W
POPRZEDNICH OKRESACH. CNOTA TO
MDROŚĆ, A MECHANIZM - INTROSPEKCJA.
Implikacje teorii Eriksona:
1. praca kliniczna
2. wychowanie dziecka
3. zrozumienie problemów osób na różnych etapach rozwoju
WYKAAD 10 -WALLON, HAVINGHURST, WYGOTSKI
HENRY WALLON
Był lekarzem, zajmował się rozwojem intelektualnym
od czynu do myśli
Psychika jest całością intelektualno - emocjonalno - społeczną.
Ważnym czynnikiem w rozwoju jest czynnik społeczny.
Rozwojem kieruje zasada dialektyczna jedności i walki przeciwieństw.
Fazy rozwoju odpowiadają przemianom, jakie dokonują się w organizmie dziecka (zmiany
fizjologiczne, rytm snu i czuwania)
W każdym stadium dominuje inna dziedzina rozwoju.
Wyróżnia 6 stadiów rozwojowych:
1. 1 r.ż. stadium reakcji odruchowych i pierwotnych emocji (gdy dziecko nie jest zadowolone,
reaguje bardzo intensywnie; pierwsze odruchy warunkowe tworzą się na podstawie potrzeby
pokarmowej i zmysłu równowagi; pierwotne emocje - zaznacza się potrzeba kontaktu z inną osobą
" powstają odruchy warunkowe na podstawie potrzeby pokarmowej i pozycji ciała
" potrzeba kontaktu z inną osobą (osmoza emocjonalna)
Od kontaktów z matką zależy rozwój charakteru dziecka.
1. 2-3 r.ż. stadium zmysłowo - odruchowej działalności i projekcji (sfera sensomotoryczna
bardzo ważna, projekcja wiąże się z umiejętnością naśladowania opartą na funkcji symbolicznej i
wyobrażeniach)
" dziecko zwraca się ku światu zewnętrznemu, podejmuje aktywność eksploracyjną (U Piageta
dziecko odkrywa specyfikę każdego przedmiotu w V stadium ISM
" dziecko przechodzi od orientacji na własne ciało do orientacji na świat zewnętrzny
" naśladuje (projekcja)
" pojawiają się przejawy wyobrażeń i czynności fikcyjnych; rozwija się funkcja symboliczna
" rozwój mowy zapewnia możliwość kategoryzacji
2. 3-6 r.ż. stadium personalizmu:
" wyodrębnia się i uniezależnia od środowiska osobowość
" dziecko wykrywa opozycje, co służy budowaniu ja
" budowaniu ja służą także zabawy w role (chętnie bawi się w chowanego)
" kształtowania ja przechodzi przez 3 etapy:
1) opozycji
2) wdzięku i narcyzmu (odczuwa zazdrość, szuka sympatii)
3) intencjonalnego naśladownictwa
" kształtuje się obraz świata i własnej osoby
" kształtuje się tzw. świadomość fizyczna związana z orientacją w schemacie ciała
" świadomość społeczna - wyodrębnianie siebie od innych
1. 6-11 r.ż. stadium kategorii i konformizmu:
" dziecko poznaje własne możliwości pod wpływem kontaktów z rówieśnikami i wymagań stawianych
przez szkołę
" okres latencji emocjonalnej i seksualnej
" zdolność klasyfikowania i definiowania (dziecko przede wszystkim produkuje definicje opisowe,
podaje rodzaj nadrzędny - pies to zwierzę lub podaje różnice gatunkowe - ma ogon, szczeka)
" obiektywizacja poznania (stosowanie miar)
2. 11-15 r.ż. stadium adolescencji:
" narodziny nowej świadomości własnej osoby
" zaburzenie równowagi emocjonalnej
" zainteresowania subiektywne (własną osobą)
" sprzeczne postawy wobec siebie i innych
3. od 16 r.ż. stadium młodzieńcze:
" kształtowanie się światopoglądu
" projektowanie planów życiowych
" zainteresowania ogólnoludzkie
" równowaga uczuciowo - intelektualna (efektem tego jest osobowość o bardziej ustalonych
cechach).
HAVINGHURST:
Rozwój jako przejaw procesu realizowania zadań życiowych. Rozwój polega na rozwiązywaniu tych
zadań.
3 zródła, z których wywodzą się zadania życiowe:
1. fizyczne dojrzewanie
2. wpływy kultury - oczekiwania społeczne
3. wartości i aspiracje jednostki
Zadania rozwojowe w ciągu życia:
stadium Zadania rozwojowe
Niemowlęctwo i Uczenie się chodzenia; uczenie się przyjmowania stałego pokarmu; uczenie
wczesne się chodzenia; uczenie się kontroli nad wydalaniem; uczenie się różnic płci i
dzieciństwo skromności seksualnej; tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu
rzeczywistości społ i fiz; nabywanie gotowości do czytania
Średnie uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach;
dzieciństwo wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego
organizmu; uczenie się przebywania z rówieśnikami; uczenie się właściwości
ról męskich i kobiecych; rozwijanie podstawowej umiejętności czytania,
pisania i liczenia; rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości;
osiąganie niezależności osobistej; rozwijanie postaw wobec grup społecznych
i instytucji
adolescencja Osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami; ukształtowanie
roli męskiej lub kobiecej; akceptacja swojego wyglądu i skuteczne
posługiwanie się własnym ciałem; osiągnięcie niezależności uczuciowej od
rodziców
Wczesna dorosłość Wybór partnera; uczenie się współżycia z partnerem; założenie rodziny;
wychowywanie dzieci; prowadzenie domu; rozpoczęcie pracy zawodowej;
przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej
Wiek średni Wspomaganie dorastających dzieci; przystosowanie do starzenia się
rodziców; traktowanie małżonka jako osoby
Pózna dojrzałość Przystosowanie się do spadku sił fizycznych, emerytury, zmiany dochodów;
pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka; utrzymywanie stosunków
towarzyskich z ludzmi w swoim wieku; urządzenie w sposób dogodny
fizycznych warunków bytu
Kategorie zadań:
" osiąganie wzorów zależności / niezależności
" dawanie i odbieranie uczuć
" związki ze zmiennymi grupami społecznymi
" uczenie się ról płciowych
" akceptacja i dostosowanie się do zmian fizycznych
" panowanie nad przemianami organizmu
" rozwój świadomości
" rozumienie i kontrolowanie świata
" rozwój symboli i zdolności językowych
" stosunek do siebie i wszechświata
WYGOTSKI
Pracował w Instytucie Defektologii - zajmował się badaniami nad dziećmi z zaburzeniami
sensorycznymi.
1. Kulturowo - społeczna koncepcja rozwoju:
Procesy psychiczne rozwijają się pod wpływem stosunków międzyludzkich i produktów kultury, które
to produkty upośredniają działalność człowieka. Język prowadzi do upośrednienia czynności
psychicznych.
Rozwój jest uwarunkowany prawami rozwoju historycznego społeczeństwa.
2. Mechanizm rozwoju - interioryzacja tego co społeczne
Procesy zewnętrzne są transformowane do tworzenia się procesów wewnętrznych (np. wyobrażenia,
myślenie bez użycia przedmiotów - z użyciem znaków)
Każda funkcja psychiczna pojawia się w 2 planach:
" w planie społecznym jako funkcja interpsychiczna
" w planie indywidualnym jako funkcja intrapsychiczna
Proces interioryzacji zachodzi w sytuacjach społecznych. W procesie interioryzacji dokonuje się
zmiana struktury i funkcji procesów; powstaje nowa kompozycja procesów psychicznych. W procesie
interioryzacji ważną rolę odgrywa mechanizm powstawania kontroli zewnętrznych form znaku. W
znakach zewnętrznych przekazywane są doświadczenia ludzkości. Dziecko przejmuje znaki
zewnętrzne, których używa w interakcjach, przez co możliwy staje się jego rozwój.
Wygotski wysunął hipotezę naturalnej historii operacji znakowych.
Początkowo znak wiąże się z sytuacją. Z czasem staje się uproszczonym rysunkiem bodzca. W końcu
staje się znakiem upośredniającym, któremu towarzyszy operacja wewnętrzna.
Tak następuje przejście od działań zewnętrznych do wewnętrznych, od praktycznych do
upośrednionych, od elementarnych do wyższych procesów psychicznych, od działań niezależnych od
słowa do słów, które są działaniem.
WYKAAD 11 - WYGOTSKI
Kultura jest przekazywana za pośrednictwem symboli i znaków.
Droga od dziecka do przedmiotu i od przedmiotu do dziecka prowadzi przez drugiego człowieka .
Podstawowy mechanizm rozwoju to interioryzacja. Proces interioryzacji zachodzi w interakcjach
społecznych.
INTERIORYZACJA
Przejście od działań zewnętrznych, działań na przedmiotach
�
do działań wewnętrznych, działań na symbolach i znakach
Proces ten trwa co najmniej 10 lat.
PROCES INTERIORYZACJI
Matka p dziecko
(filiżanka herbatą)
b
nie
kontakt społeczny - czynność interpsychiczna
mowa zewnętrzna - funkcja komunikacyjna
(mowa zewnętrzna ma określoną strukturę - jest głośna, zgramatykalizowana, mowa pełni funkcję
komunikacyjną - funkcję wpływania na odbiorcę).
Matka p dziecko
(jedzenie na łyżce) dziecko odpycha łyżkę i mówi nie
�
nie
Jest to także kontakt społeczny - czynność interpsychiczna
Mowa zewnętrzna - funkcja komunikacyjna
Średnie dzieciństwo
Dziecko � nie (dziecko rysuje - kontakt z sobą samym - mowa zewnętrzna (egocentryczna)
Funkcja regulacyjna
Dziecko powyżej 10 roku życia
Osoba � xxx (osoba, którą obserwujemy, wzrusza ramionami)
Kontakt z sobą samym - czynność intrapsychiczna
Mowa wewnętrzna - funkcja regulacyjna; mowa wewnętrzna służy do regulowania własnego
zachowania - przewidywania, kontrolowania, przekształcania. Mowa wewnętrzna jest brudnopisem
mowy zewnętrznej. Mowa wewnętrzna jest niepełna, fragmentaryczna. Składa się tylko z rematów.
Niekoniecznie stosujemy wszystkie reguły gramatyczne. W mowie wewnętrznej często opieramy się
na sensach - indywidualnych znaczeniach, które wiążą się z naszymi osobistymi przeżyciami. W mowie
wewnętrznej bardzo często pojawiają się neologizmy.
Mowa egocentryczna - moment przejściowy, jest to mowa trochę podobna do zewnętrznej a trochę
do wewnętrznej. Strukturalnie jest podobna do zewnętrznej, a funkcjonalnie do wewnętrznej, bo
służy regulowaniu własnego zachowania.
Na co dzień używamy mowy zewnętrznej i wewnętrznej, a egocentrycznej używamy w sytuacjach
trudnych.
Procesowi interioryzacji towarzyszy proces eksterioryzacji.
Wygotski - prawa rozwoju psychiki:
1. specyficzne, upośrednione funkcje psychiczne rodzą się jedynie w toku wspólnej ludzkiej
działalności, we współpracy i podczas obcowania ludzi ze sobą
2. nowa struktura procesów psychicznych kształtuje się początkowo w toku zewnętrznej
działalności człowieka, a z czasem przechodzi do wewnątrz i staje się strukturą jego procesów
wewnętrznych
3. Pomiędzy strukturą procesów psychicznych i ich związkiem wzajemnym istnieje podwójna
zależność, z jednej strony związek ten jest rezultatem wyłaniania się nowej, upośrednionej
struktury, a z drugiej strony - w przebiegu związku między poszczególnymi funkcjami zmienia się
struktura
Wg Wygotskiego świadomość to dynamiczna struktura, składa się na nią m.in. wola, pamięć,
wyobraznia. Zmiana w jednej funkcji powoduje zmianę w innych funkcjach i powiązaniach między
funkcjami. Afekt i emocje powodują te zmiany. Myślenie to chmury, a afekt to wiatr, co te chmury
pędzi .
Model zmian rozwojowych wg Wygotskiego:
Rozwój ma charakter ciągły; można ustalić kierunek tych zmian. Zmiany rozwojowe w zakresie
myślenia prowadzą:
Od myślenia synkretycznego
Poprzez myślenie kompleksowe (skojarzeniowy, kolekcja, łańcuchowy, dyfuzyjny, pseudopojęcie)
Do myślenia pojęciowego (pojęcia potoczne, pojęcia naukowe)
Wygotski: pojęcie to słowo plus znaczenie. Znaczenie jest to utrwalone uogólnienie, utrwalone
doświadczenie społeczne. Jest rezultatem świadomości różnych jednostek przechowywane w
świadomości poszczególnych jednostek.
Badania eksperymentalne nad kształtowaniem się pojęć. Działający może kierować się:
1. danymi percepcyjnymi - kolor, kształt, wysokość klocka, wielkość płaszczyzny klocka
2. znakami - sztuczne nazwy.
Badany ma odkryć kryteria wyodrębnienia grupy, np.leg.
Myślenie synkretyczne - dziecko kieruje się związkami subiektywnymi. Dziecko nadrabia brak
związków obiektywnych związkami subiketywnymi.
Myślenie kompleksowe:
1. zaznacza się obiektywizacja
2. zaznacza się stałość kryteriów
kompleks kolekcja - dziecko dobiera takie klocki, jakich jeszcze nie było
kompleks łańcuchowy - dziecko nie dobiera klocków do wzorca, ale dobiera je do kolejnego
wybranego elementu
kompleks dyfuzyjny - dziecko dobiera do wzorca elementy według cechy, którą transformuje, a nie
zmienia. Do czerwonego trójkąta dobiera trapez, potem trójkąt, bo jest tak samo szerszy na dole.
Cecha kształtu jest modyfikowana
pseudopojęcie - do wzorca wybiera wszystkie klocki spełniające określoną cechę
Myślenie pojęciowe:
1. jest oparte na cechach obiektywnych
2. kryterium jest stałe
3. kryterium odnosi się do cech istotnych
Pojęcia mogą być potoczne - wytworzone spontanicznie przez dziecko, naukowe - przejęte w postaci
gotowej od dorosłych. Potoczne zaczynają się od rzeczy, od cech elementarnych przechodzą do cech
uogólnionych. Trudno je zdefiniować.
Pojęcia naukowe są przejmowane w procesie edukacji.
Pod wpływem uczenia się pojęć naukowych pojęcia potoczne porządkują się i systematyzują. Dzięki
pojęciom potocznym pojęcia naukowe nabierają coraz więcej egzemplifikacji.
Szerokość i długość pojęć:
Szerokość - liczba przykładów jakie dana osoba zna
Długość - odległość między poglądowością a abstrakcyjnością
Dziecko używa tych samych słów co dorośli, ale zupełnie co innego przez nie rozumie.
Etapy rozwoju mowy w ontogenezie:
1. stadium naturalne przedintelektualnej mowy i prewerbalnej myśli
Od 2 r.ż. myślenie się werbalizuje, a mowa intelektualizuje
2. stadium, w którym dziecko używa poprawnych struktur gramatycznych bez ich rozumienia
3. stadium eksterioryzacji znaków i operacji zewnętrznych z towarzyszącym komponentem mowy
egocentrycznej
4. stadium interioryzacji, bezdzwiękowa mowa wewnętrzna
Czynniki warunkujące rozwój - interakcje społeczne i dojrzewanie
Aktualny poziom rozwoju daje się zmierzyć testem, ale to nie wystarczy, żeby określić rozwój, bo
rozwój to możliwości. Trzeba określić to co dojrzewa w jednostce. B. ważna rola rówieśników.
WYKAAD 12 - MASLOW. BADANIE ROZWOJU
Maslowa koncepcja rozwoju:
Rozwój zdarza się, zachodzi; nie polega na osiąganiu celu. Zachodzi wówczas, gdy kolejny krok
odczuwany jest jako przysparzający więcej radości.
Kolejne kroki w rozwoju są spontaniczne i pochodzą z wewnątrz.
U Maslowa - organizmiczny mechanizm rozwoju
Rozwój zależy od dwóch zespołów sił:
1. poszukiwania bezpieczeństwa (każdy organizm wykazuje tendencję do obrony)
2. osiągania JA, wykorzystywania swoich możliwości
BEZPIECZECSTWO ------------------ ROZWÓJ
(rozwój jest ciągłym wyborem między poczuciem bezpieczeństwa a rozwojem)
Mechanizmy rozwoju:
1. zmaksymalizowanie obaw związanych z bezpieczeństwem, uwydatnienie niebezpieczeństw
2. zminimalizowanie atrakcyjności rozwoju
3. zmaksymalizowanie tendencji do bezpieczeństwa
4. uwydatnienie atrakcyjności rozwoju
W każdym momencie potrzeby bezpieczeństwa są silniejsze od potrzeby rozwoju.
Zagrożenie potrzeby bezpieczeństwa prowadzi do regresu.
Radość czerpie dziecko z działania, odkrywania, a nie z samego wytworu.
Należy szanować wybory dziecka, okazywać cierpliwość, zrozumienie.
Każda jednostka bierze pod uwagę mądrość obrony i mądrość rozwoju.
Pomoc powinna być okazywana, kiedy dziecko o nią prosi; należy stworzyć warunki bezpieczeństwa,
skłaniać do wypróbowywania nowych doświadczeń. Należy przyjąć postawę oferującego; odnalezć w
sobie gotowość zarówno do ukierunkowywania jak i do przyjęcia wycofywania się dziecka.
JAK BADAĆ ROZWÓJ
Badanie - jak zachodzi zmiana rozwojowa; wielu psychologów bada efekty rozwoju, a nie rozwój.
Badania jak zachodzi rozwój to najtrudniejsze badania w psychologii. Większość badań opisuje tylko
pewne momenty w rozwoju.
Podejście - organizacja sposobu rozwiązywania problemu polegająca na spostrzeżeniu problemu,
ustaleniu programu badań, doborze grup, metod i technik badania.
Metoda - racjonalny sposób rozwiązywania problemu.
Technika - zespół czynności, które należy wykonać i warunki, które muszą zajść, aby możliwym stało
się rozwiązanie problemu.
Do lat 60 XX wieku mówiono o 2 podejściach badawczych:
1. longitudinalne - bada się tę samą grupę osób przez wiele lat: można prześledzić indywidualny
rozwój danej jednostki. To podejście pozwala uchwycić zmianę i przyglądać się jej oraz
odpowiedzieć, jakie czynniki wpływają na zmiany.
2. Transwersyjne - w danym momencie badamy grupy prezentujące różne etapy rozwoju, np. grupę
5, 10, 15-latków. Jednostka przestaje grać rolę - otrzymujemy średnie wartości dla grupy. Są to
badania łatwe i tanie. Nie pokazują zmian rozwojowych, ale momenty.
Metoda postępowania Podejście podłużne Podejście poprzeczne
koszt kosztowne tanie
Wymagany czas Od kilku do kilkudziesięciu lat, Stosunkowo mało czasu -
często traci się kontakt z miesiące, tygodnie, nawet dni
badanym
Zbieranie i wykorzystanie Zbieranie danych trwa przez Szybkie zbieranie danych z
danych cały czas eksperymentu; natychmiastową interpretacją
ponieważ zbiera się wiele wyników
danych, potrzeba dużo czasu
na ich interpretację
personel Wiele osób pod kierunkiem Stosunkowo niewiele osób
zdolnego badacza (może być 1)
Główne zalety Dostarcza wielu danych W krótkim czasie można
pokazujących wzrost i zmiany zebrać dużą liczbę danych
rozwojowe poszczególnych
jednostek
wady Wymaga czasu, pieniędzy, traci Traci się z oczu indywidualne
się badanych, którzy zmiany u badanych osób;
wyprowadzają się, umierają uzyskuje się jedynie
reprezentatywną grupę złożoną
z osób w różnym wieku,
będących pod wpływem różnych
czynników
Podejście ukośne
Badania kohorty; badane są grupy dzieci w tym samym wieku, ale urodzone w innym czasie, np. 6-latki
z różnymi latami urodzenia. Generacje. Jest to strategia ukośna (odstępów czasowych)
Podejście longitudinalne transwersalne ukośne
grupa jedna kilka różne
wiek różny różny Ten sam
Czas pomiaru różny Ten sam różny
Liczba pomiarów wielokrotne Jednorazowe (badanie jednorazowe
jednej grupy)
Inwentarze rozwojowe: wprowadził je Gesell; zawierają normy rozwojowe.
Analiza wytworów - rysunki, konstrukcje
Metoda kliniczna Piageta - połączenie rozmowy, badania testowego i obserwacji
" wymaga wiedzy o rozwoju dziecka
" badający ustala cel i ogólny temat rozmowy
" najważniejsze są mniemania samorodne
Specyfika badań w psychologii rozwojowej:
1. Konieczność takiej organizacji badań, by można było uchwycić zmiany rozwojowe
2. Pewne zjawiska występują jedynie w określonych momentach rozwoju
3. Należy uwzględnić specyfikę zachowania dziecka w danym okresie rozwojowym
4. Słaby rozwój mowy we wczesnych okresach skłania do stosowania technik niewerbalnych
5. Konieczność panowania nad całym zachowaniem dziecka
6. Do 3 r.ż. dziecko ma być badane w kontakcie z opiekunem
7. Należy pamiętać o możliwym wpływie badacza na dziecko
8. Należy uwzględnić wymogi instytucji, jeśli tam prowadzone są badania
Etyka badań psychologicznych małego dziecka
1. Chronić dzieci przed szkodami
2. Należy wyjaśnić dziecku, że jest badane
3. Konieczna jest zgoda rodziców
4. Dziecko ma prawo przerwać udział w badaniach
5. Po przeprowadzeniu badania dzieci mają prawo do uzyskania informacji o wyniku
6. Dziecko ma prawo do ukrycia swojej tożsamości
7. Dziecko ma prawo być wynagradzane, gdy jest to przewidziane w badaniu
Co warunkuje rozwój:
Teorie jednoczynnikowe:
1. natywistyczne - rola dyspozycji wrodzonych, które ujawniają się w miarę dojrzewania (Darwin)
2. empirystyczne (środowisko narzuca jednostce określone doświadczenia)
teoria konwergencji Sterna - zbieżność i współdziałanie dziedziczności i środowiska - dziedziczone są
predyspozycje, zawiązki cech; czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.
Czynniki wewnętrzne:
1. zadatki anatomiczno-fizjologiczne (konstytucja, typ systemu nerwowego, podatność na choroby)
2. aktywność własna jednostki
Czynniki zewnętrzne:
" środowisko biogeograficzno-społeczne
" zamierzone nauczanie i wychowanie
Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne podzielono na warunki - czynniki, które stwarzają okoliczności, w
których przebiega rozwój i wyznaczniki rozwoju - szczególnego rodzaju warunki konieczne, aby
rozwój mógł się odbywać (aktywność własna jednostki + zamierzone wychowanie i nauczanie). Warunki
nie wystarczają do rozwoju.
WYKAAD 13 - CZYNNIKI ROZWOJU, BADANIA
Czynniki rozwoju
zewnętrzne wewnętrzne
warunki środowisko Zadatki anatomiczno -
fizjologiczne
wyznaczniki Nauczanie i wychowanie Aktywność własna
U Piageta najważniejsze są uwarunkowania biologiczne, dojrzewanie systemu nerwowego. Dominacja
czynników biologicznych przejawia się w tym, że stadia rozwojowe są w ustalonej i niezmiennej
kolejności. Wykazały to badania Dasena.
Warunki dają podstawę do wytworzenia się cech psychicznych.
Warunki wewnętrzne:
Biologiczne uwarunkowania rozwoju mogą mieć charakter dziedziczny (rozwój prenatalny). Czynniki
wrodzone związane są z wystąpieniem zaburzeń - w II fazie rozwoju płodowego są najwyrazniejsze.
Wysokość ciała - odziedziczalna w 80 %
Odziedziczalność cech psychicznych:
" inteligencja
" temperament
w dużym stopniu odziedziczalne
Badania nad odziedziczalnością inteligencji
1. badania nad rodziną
2. badania blizniąt
3. badania dzieci adoptowanych
Badania nad rodziną - przykłady:
1. Erienmeyer, Kimling, Jarvik, 1963: zestawienie wyników 52 badań dotyczących korelacji
ilorazów inteligencji o różnym stopniu pokrewieństwa; przy wyższym stopniu pokrewieństwa
stwierdzono wyższe wyniki korelacji
Korelacje IQ ze stopniem pokrewieństwa:
Bliznięta jednojajowe 0,75
Bliznięta dwujajowe 0,50
Rodzice-dziecko 0,50
Rodzeństwo 0,30
Dziadek-wnuk 0,25
Kuzyni 0,12
2. Heber, 1968
Wprowadzono manipulowanie takim wyznacznikiem rozwoju jak wychowanie
Matki - IQ 70 (dolna granica normy)
Matki samodzielnie wychowujące dzieci w ośrodku
Dziecko+matka-IQ=90 (iloraz dzieci wychowywanych tylko z matką)
Dziecko+matka+opiekunka IQ=127 (iloraz dzieci wychowywanych przez matkę i opiekunkę)
W rozkładzie normalnym 2/3 populacji ma IQ od 85 do 115.
Podwyższenie IQ było znacznie większe, gdy matce towarzyszyła opiekunka.
Stwierdzono modyfikujący wpływ środowiska na IQ oraz przesuwanie się wyników w kierunku
przeciętnego IQ w populacji.
W tym badaniu ojcowie i ich IQ nie byli znani.
3. Plomin, 1999, 2001
Stwierdzono odziedziczalność IQ w rodzinie, ale w mniejszym stopniu, co jest uwarunkowane
zastosowaniem rzetelnych narzędzi do badania.
Badania blizniąt
Przeprowadzono setki badań od 1924.
1. Eysenck i Prell, 1951 - stwierdzono wyższe korelacje IQ u blizniąt jednojajowych (0,89) w
porównaniu z dwujajowymi (0,66).
2. Scarr, Salapatek, 1971 - wyłom w badaniach nad dziedzicznością IQ. Różnice genetyczne mogą
lub nie ujawniać się w zależności od warunków środowiska - w niekorzystnych warunkach mogą
zostać ukryte. Odziedziczalność jest niższa w grupach o gorszych warunkach społeczno-
ekonomicznych. Badania blizniąt wychowywanych w środowiskach o różnym statusie społeczno-
ekonomicznym - lepsze warunki sprzyjają ujawnianiu się różnic indywidualnych.
3. Petrill, 2001 - odziedziczalność w przypadku wysokich IQ wydaje się być wyższa niż w
przypadku niskich IQ.
4. Buchard, 1988 - badania blizniąt jedno- i dwujajowych wychowywanych oddzielnie; okazało się,
że znacznie wyższe wyniki korelacji uzyskano u jednojajowych (75) w porównaniu z dwujajowymi
(38).
Badania dzieci adoptowanych
Bardzo dużo badań od 1928 r.
1. Honzig 1957
Zbieżność IQ dzieci i ich rodziców biologicznych wyższa w porównaniu z korelacją IQ dzieci i ich
rodziców adopcyjnych.
2. Capron, Duyme, 1989
Średni IQ dzieci adoptowanych przez rodziców o wysokim SES (status społeczno-ekonomiczny) był
wyższy niż w przypadku rodziców z niskim SES
Dzieci, których rodzice biologiczni mieli wysoki SES, miały wyższe IQ.
Szkolne niepowodzenia dzieci adoptowanych były związane z SES rodziców adopcyjnych.
Inteligencja skrystalizowana zależy przede wszystkim od uwarunkowań środowiskowych.
Genetyczne uwarunkowanie IQ nie jest stałe w ciągu życia.
Stopień odziedziczalności zmienia się w toku życia (Buchard, 1998, Plomin, Petrill, 1997)
W dzieciństwie - 40%
We wczesnej dorosłości - 80%
W wieku senioralnym 60-70%
Wnioski:
Nie można wykluczyć odziedziczalności inteligencji. Poziom odziedziczenia jest modyfikowany przez
wpływy środowiskowe i edukacyjne (Heber, Scarr - Salapatek, Capron, Duyme). Im lepsze warunki
środowiskowe, tym wyrazniej ujawniają się różnice indywidualne związane z genotypem.
Temperament jest pewnym aspektem osobowości.
Badania nad odziedziczalnością temperamentu
" reaktywność
" wrażliwość emocjonalna
" ruchliwość
" łatwość pobudzenia
Pierwsze badania - na początku XX w. - mało rzetelne narzędzia. Badania nad aktywnością szczurów
(Ranquist) - łączył szczury aktywne z aktywnymi, a bierne z biernymi - ich potomstwo odziedziczyło
te cechy.
Badania nad cechami temperamentu psów - przydzielenie ras psów do różnych zadań.
1. Badania Eysencka i Prella (1951):
" stwierdzono duży udział czynnika genetycznego w zakresie ekstrawersji i neurotyczności, wyższe
wskazniki odziedziczalności stwierdzono u mężczyzn
Ekstrawersja - duże zapotrzebowanie na bodzce; neurotyczność - brak zrównoważenia
emocjonalnego
Ekstrawersja - 50% odziedziczalna
Neurotyczność - 42 %
1. badania Loehlina, 1992
" nad wpływami środowiska i wychowania; stwierdził, że są one niewielkie: 19% ekstrawersja, 5-10%
neurotyczność
2. badania Bussa i Plomina, 1984
" wszystkie cechy temperamentu są uwarunkowane genetycznie
3. badania Plomina i in. (1998) - najwyższy wskaznik odziedziczalności stwierdzono w zakresie
emocjonalności i aktywności
4. badania Strelaua (1994) - najwyższy wskaznik odziedziczalności stwierdzono w zakresie
reaktywności emocjonalnej
5. Braungart, Plomin, De Fries, Fulker (1992) - wpływ czynników genetycznych na cech
temperamentalne we wczesnym dzieciństwie; wpływ ten rośnie z wiekiem
Środowisko
Część otoczenia, w której człowiek żyje, która tworzy układ czynników ekologicznych oddziałujących
w sposób bezpośredni lub pośredni na jednostkę.
Rodzaje środowisk
WPAYWY NIEZAMIERZONE
Środowisko naturalne środ społeczne środ kulturowe
Czynniki, które są w powietrzu, Np. stosunki społeczne, Dobra kultury (materialne i
wodzie, glebie instytucje; ważna jest liczba duchowe) - system norm i
osób, z którymi jednostka wartości
wchodzi w kontakt; rola
dziecka w grupie
WPAYWY ZAMIERZONE
Typy środowisk mogą oddziaływać w sposób zamierzony lub nie.
Dwa podejścia:
Rolę środowiska w rozwoju można ujmować w kategoriach wpływów wywołujących określone skutki w
rozwijającej się jednostce.
1. jakie środowisko takie dziecko/człowiek
2. takie jest dziecko/człowiek jakie są jego działania w środowisku
Psychologia ekologiczna wskazuje na potrzebę analizowania zachowań jednostki w kontekście
środowiska ujmowanego systemowo.
Pierwsze podejście - badania
Prowadzone do lat 60; zestawiano dwa środowiska - rodzinne i instytucjonalne.
Np. rodzaj kontaktu osoby dorosłej z małym dzieckiem w rodzinie i żłobku (na podst. Badań M.
Jacuńskiej - Iwińskiej, 1963)
Kategorie zachowań dorosłego Rodzina żłobek
Zbliżanie się do dziecka 9,6 41,8
Kontakt przedmiotowy 11,3 12,3
Relacje zabawowe 14,7 2,8
Reakcje głosowe 57 34,8
Życzliwość i zainteresowanie 7,3 8,3
Reakcje zabawowe - wielokrotnie częściej w rodzinie
Formy aktywności dziecka (na podst. Badań M. Jacuńskiej - Iwińskiej, 1963)
Kategoria zachowań rodzina żłobek
dziecka
Aktywność 1/2 1/4
ukierunkowana
Aktywność 1/4 2/3
nieukierunkowana
Aktywność 1/4 1/8
wolicjonalno-
emocjonalna
Aktywność ukierunkowana dominuje więc w rodzinie, czemu sprzyjają zabawy i mówienie do dziecka.
Śmiech występował przede wszystkim w rodzinie. W żłobku dzieci częściej się uśmiechały, mniej
śmiały.
W żłobku często głośny krzyk alarmujący. W rodzinie - najpierw postękiwanie, potem krzyk.
Podejście drugie
1. Barker i Wright, 1965:
Paradygmat psychologii ekologicznej - zmiana podejścia - wyjaśnianie roli środowiska w rozwoju.
Założenie - zachowanie jednostki wiąże się z czynnikami wewnętrznymi i kontekstami zewnętrznymi
(szkoła, rodzina). Jednostka żyje w środowisku, a jednocześnie stanowi środowisko dla innych
jednostek. Jednostka funkcjonuje w środowisku, wchodząc w różne ośrodki aktywności. Ośrodek
aktywności to jednostka analizy środowiska.
Składniki ośrodka aktywności 9Barker, Wright)
ludzie Element konieczny; liczba osób, hierarchia,
satysfakcja dla członków
zachowania Według ustalonego wzorca - ustalonego
społecznie
przedmioty Tendencja do stabilizacji kształtu i układu
Im więcej osób, tym pózniej jednostka jest dopuszczana do określonej aktywności
Bronfenbrenner - psycholog ekologiczny:
W centrum środowiska rozwijająca się jednostka
Mikrosystem: najbliższa rodzina, szkoła, przedszkole, okolica, plac zabaw
Mezosystem - relacje między składnikami
Egzosystem - przyjaciele i sąsiedzi, dalsza rodzina, miejsce pracy rodziców, przychodnia
Makrosystem - zwyczaje, wartości, prawa
WYKAAD 14 - FORMY DZIAAALNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZEJ
Pole znaczeniowe słowa aktywność
Reakcja - odpowiedz organizmu na bodziec.
Czynność - zorganizowana sekwencja ruchów ukierunkowana na cel.
Działanie - ciąg czynności prowadzący do przekształcenia rzeczywistości.
Działalność - wiele działań powiązanych wspólnym celem.
Zachowanie - aktywność o podmiotowym, ogólnym i integrującym charakterze.
Akt działania - jednostka aktywności, która ma fazowy charakter.
Szuman - struktura aktu działania:
1. faza zorientowania się w sytuacji
2. faza propulsywnego lub repulsywnego zareagowania
3. faza uchwycenia przedmiotu i oddziaływania na niego
Elementy aktu działania
" podmiot działania
" przedmiot oddziaływań
" cel działania
" warunki i okoliczności
" sposoby i środki
" skutki (zewnętrzne i wewnętrzne)
Struktura dojrzała
Prosta i złożona, pełna, efektywna, ekonomiczna, spójna logicznie
prosta, niepełna, z lukami, mało skuteczna, nieekonomiczna, nieciągła
Struktura niedojrzała
Kierunki zmian aktywności w ontogenezie
Dyferencjacja integracja
Automatyzacja mentalizacja
Indywidualizacja socjalizacja
Interioryzacja eksterioryzacja
Dyferencjacja - przejście od globalnych, niespecyficznych odpowiedzi na bodzce, od uwzględniania
niewielkiej liczby zmiennych i braku różnicowania ich wartości do działań zróżnicowanych,
uwzględniających funkcję i strukturę obiektów i większą liczbę zmiennych.
Integracja - przejście od łączenia 2 prostych czynności, od realizacji jednego działania celowego do
łączenia kilku czynności w złożone działanie i do łączenia wielu działań celowych w życiowy plan.
Automatyzacja - przejście od czynności powolnych, nieekonomicznych i nieskutecznych do
powstawania drogą powtarzania czynności ekonomicznych, szybkich, doskonałych (opanowywanie
praksji).
Mentalizacja - przejście od braku planowania, przewidywania, kontrolowania przebiegu działania do
świadomego działania charakteryzującego się przewidywaniem, planowaniem, poprawianiem,
transformowaniem, kontrolowaniem przebiegu.
Indywidualizacja - odnajdowanie własnych sposobów zachowania się, wzrost autonomicznych
zachowań.
Socjalizacja - przyjmowanie społecznych wzorów zachowania, przyjmowanie systemu norm i wartości.
W toku rozwoju czynności stają się:
1. zróżnicowane, dostosowane do funkcji i struktury przedmiotów działania
2. zintegrowane w złożone działania związane z celami
3. zautomatyzowane, co czyni działanie ekonomicznym
4. świadome
5. zindywidualizowane
6. uspołecznione
7. uwewnętrznione
8. możliwe staje się eksplikowanie wiedzy jednostki.
Wychowanie - proces, który odnosi się do jednostki lub grupy, którego istotą jest dokonywanie
zmian w strukturze osobowości, wyzwalanie pożądanych stanów związanych z rozwojem,
umożliwienie ujawniania się potencji jednostki. Jest to społeczny mechanizm regulowania aktywności
ludzkiej.
Funkcje wychowania (Rorty):
1. funkcja socjalizująca - wiąże się z przygotowaniem do życia w społeczności, przekazywaniem
systemu norm i wartości, przekazywaniem reguł związanych z rolami, przekazywaniem
akceptowanych społecznie reguł rozwiązywania problemów, jest ważne dla grupy.
2. Funkcja wyzwalająca - wiąże się z udzielaniem pomocy jednostce w stawaniu się przez nią
niepowtarzalną osobą, z udzielaniem pomocy w ujawnianiu się potencji jednostki i ch
wykorzystaniu przy rozwiązywaniu zadań, jest ważna dla jednostki.
Sposoby wywierania i przetwarzania wpływów wychowawczych (Przetacznik)
" przekazywanie wzorów
" formułowanie zadań i stawianie wymagań
" organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych
" przekazywanie systemu norm i wartości
Przekazywanie wzorów:
Procesy wywierania wpływów Procesy przetwarzania wpływów
Przekazywanie wzorów czynności naśladownictwo
Przekazywanie wzorów postępowania modelowanie
Przekazywanie wzorów osobowych identyfikacja
formułowanie zadań i stawianie wymagań
powtarzanie, ćwiczenie, wzmocnienia
powtarzanie prowadzi do automatyzacji
organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych
wchodzenie w interakcje społeczne i pełnienie ról społecznych
przekazywanie systemu norm i wartości
internalizacja (uznanie przez jednostkę przekazywanych norm i wartości za własne
System wartości (Grzegorczyk) -
1. wartości witalne
" stan ciała (sytość, czystość, zdrowie, wypoczęcie)
" relacje z innymi (przynależność, wspólnota, odróżnianie siebie od innych, autorytet)
" sytuacje zewnętrzne (bezpieczeństwo, posiadanie, sukces, swoboda)
2. wartości duchowe:
" poznawcze: wiedza, zrozumienie, uporządkowanie
" estetyczne: porządek, piękno, harmonia, wzniosłość
" moralne: sprawiedliwość, życzliwość, miłość, wierność
" ontyczne: pokora, nadzieja, wiara w sens, zgoda na los
Nauczanie - planowa praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie określonej formy
aktywności zwanej uczeniem się, a przez to doprowadzenie do wystąpienia względnie trwałych zmian
w strukturach wewnętrznych wychowanka. Jest to planowa praca z uczniami umożliwiająca
zdobywanie wiadomości, umiejętności, rozwijanie osobowości; również kierowanie procesem uczenia
się przez ucznia, uczenie ucznia jak się uczyć.
Wygotski - relacje między nauczaniem a rozwojem:
1. procesy rozwoju są niezależne od procesów nauczania, nauczanie wlecze się za rozwojem
2. dwa procesy zachodzą jednocześnie, ale nauczanie musi się liczyć z prawami rozwoju i nie może
niczego zmieniać w rozwoju
3. rozwój niezależny od nauczania, ale nauczanie jest utożsamiane z rozwojem; rozwój jest
dojrzewaniem i przygotowuje grunt do uczenia, które pobudza dojrzewanie
4. nauczanie wyprzedza rozwój, jest niezbędnym czynnikiem rozwoju.
Strefa najbliższego rozwoju
Formy uczenia się i nauczania w dzieciństwie (Wygotski):
" spontaniczne (do 3 lat)
" spontaniczno - reaktywne (3-6)
" reaktywne (powyżej 6)
Funkcje edukacji (Delors):
1. uczyć się, aby wiedzieć (opanować narzędzia wiedzy, zdobywać zdolności, zdobywać orientację w
kulturze, zdobywać specjalizację w niewielkim obszarze) - funkcja poznawcza
2. uczyć się, aby działać (stosować wiedzę w praktyce, przygotować do innowacji, rozwijać różne
kompetencje) - funkcja pragmatyczna
3. uczyć się, aby żyć wspólnie (poznawanie siebie przez odkrywanie innego), angażowanie się we
wspólne projekty) - funkcja socjalizująca
4. uczyć się, aby być (rozwijać talenty, osobowość, rozwijać wyobraznię i kreatywność) - funkcja
personalna

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kierunki rozwoju technologi bezubytkowych WykładIGNASZAK (2)
wyklad rozwoj poznawczy
podstawy biologicznego rozwoju człowieka wykład
rozwój i oogeneza wykład
prawo ustrojowe ue wyklad wstepny rozwoj 14
Wyklad 6 Rozwoj pracowniczy we rsja 2010
Wyklad Rozwoj zarzadzania naukowego

więcej podobnych podstron