Brzegi lubytu" rozdzia"uzbiorników wodnych ze zbiorowiskami ...
T osuszane dna Tytu" rozdzia"u Tytu" rozdzia"u Tytu"
Ich wyst�powanie wydaje si� by� ograniczone g"ównie do
Brzegi lub osuszane dna
zachodniej cz�Ęci kraju, jakkolwiek dok"adne rozmieszcze-
3130
zbiorników wodnych ze
nie omawianego typu siedliska w Polsce jest jeszcze s"abo
poznane. Zbiorowiska charakteryzują si� prostą, jedno-
zbiorowiskami
warstwową budową oraz (cz�sto) ma"ą powierzchnią p"a-
z Littorelletea, Iso�to tów i duŻym udzia"em mszaków. Mogą one wyst�powa�,
szczególnie w pierwszym, pionierski stadium rozwoju,
Nanojuncetea
w postaci jednogatunkowych agregacji. W przypadku
Kod Physis: 22.12, 22.31, 22.32
zbiorowisk terofitów znamienna jest duŻa labilnoĘ� sie-
dlisk, kaŻdego roku fitocenozy mogą rozwija� si� w innym
miejscu. Gatunki związane z omawianym typem siedliska
A. Opis siedliska g"ównego
to najcz�Ęciej taksony rzadkie, zagroŻone bądę ginące
typu
w Polsce, w wielu wypadkach wyst�pujące na pojedyn-
czych, izolowanych stanowiskach i naleŻące do osobliwo-
Ęci w szacie roĘlinnej. Z tego powodu zbiorowiska rozwija-
Definicja
jące si� na siedliskach omawianego typu zas"ugują na
szczególną ochron�.
Zbiorowiska drobnych terofitów i bylin na okresowo zalewa-
nych brzegach i dnach stawów rybnych oraz zbiorowiska ni-
skich bylin wyst�pujące w przybrzeŻnych wodach i na brze-
Podzia" na podtypy
gach oligo i mezotroficznych jezior. Zbudowane są g"ównie
3130 1. RoĘlinnoĘ� mezotroficznych zbiorników wod-
z gatunków osiągających na terenie Polski wschodnią grani-
nych naleŻąca do związków Lobelion, Hydrocotylo-
c� area"u i naleŻą do rzadkich sk"adników flory.
 Baldenion i Eleocharition acicularis
Wodne lub ziemnowodne zbiorowiska drobnych bylin wy-
st�pujące w przybrzeŻnych, p"ytkich wodach i na p"askich
brzegach oligo i mezotroficznych jezior oraz na dnach
okresowo osuszonych stawów rybnych zebrane w klasie Lit-
torelletea (związki: Lobelion, Hydrocotylo Baldenion, Ele-
ocharition acicularis)
3130 2. RoĘlinnoĘ� mezotroficznych zbiorników wod-
nych naleŻąca do związku Elatini Eleocharition ovatae
Krótkotrwa"e, pionierskie zbiorowiska drobnych terofitów
z klasy Isoeto Nanojuncetea (związek: Elatini Eleocharition
ovatae) rozwijające si� na "agodnie nachylonych brzegach
oraz dnach pozbawionych wody stawów hodowlanych
i (bardzo rzadko!) na brzegach ma"ych stawów i mokrych
depresji Ęródpolnych.
Umiejscowienie siedliska w polskiej
klasyfikacji fitosocjologicznej
Charakterystyka
Syntaksonomia Nanocyperetalia jest podana wed"ug naj-
Jest to wybitnie pionierska roĘlinnoĘ� rozwijająca si� w wo-
nowszej syntezy Brullo i Minissale z 1998 (w nawiasach syno-
dach i na obrzeŻach skąpo i ĘrednioŻyznych jezior oraz
nimy stosowane przez Matuszkiewicza 2001 i Potta 1995).
na brzegach i dnach stawów rybnych. Warunkiem jej roz-
woju jest okresowe osuszanie i zalewanie pod"oŻa, którym
Klasa Littorelletea uniflorae
jest najcz�Ęciej piasek. Zbiorowiska roĘlinne rozwijające si�
Rząd Littorelletalia uniflorae
na siedliskach tego typu są albo krótkotrwa"e, zbudowane
Związek Lobelion
g"ównie z terofitów (roĘliny o jednorocznym cyklu rozwoju),
Zespó" Ranunculo Juncetum bulbosi zespó" jaskra
albo są to drobne byliny ziemnowodne, tworzące niskie,
leŻącego i situ drobnego
najcz�Ęciej zwarte murawy w p"ytkich oligotroficznych
Związek Hydrocotylo Baldenion
zbiornikach wodnych. Budują je taksony charakteryzujące
Zespo"y:
si� zachodnim typem rozmieszczenia w Europie (roĘliny
Eleocharitetum multicaulis zespó" ponik"a
subatlantyckie lub subatlantycko Ęródziemnomorskie),
wielo"odygowego
osiągające w Polsce wschodnią granic� swojego area"u.
37
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wody s"odkie i torfowiska
Wody s"odkie i torfowiska
Geobot. 33 (3 4): 267 501.
Pilularietum globuliferae zespó" ga"uszki ku-
HERBICHOWA M., JACKOWIAK B. 2001. Eleocharis multicaulis
lecznicy
3130
(Sm.) Desv. W: Zarzycki K., Kaęmierczakowa R. (eds.): Polska
Związek Eleocharition acicularis
Czerwona Ksi�ga RoĘlin, Instytut Botaniki im. W. Szafera. In-
Zespó" Eleocharitetum acicularis zespó" ponik"a
stytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków.
ig"owatego
Klasa Iso�to Nanojuncetea zbiorowiska drobnych terofi- JACKOWIAK B. �UKOWSKI W. 1991. Z badał
nad rzadkimi i gi-
nącymi gatunkami roĘlin naczyniowych na Ziemi Lubuskiej.
tów letnich i jesiennych
Lubuski Przegl. Przyrod. 2 (4): 3 21.
Rząd Nanocyperetalia [Cyperetalia fusci] zbiorowiska
JANKOWSKI W. 1999. Plany ochrony stawów rybnych. Przegl.
drobnych terofitów letnich i jesiennych
Przyr. 10 (1 2): 49 58.
Związek Elatini Eleocharition ovatae spontaniczne
LAMPE M. von 1996: Wuchsform, Wuchsrhythmus und Verbre-
zbiorowiska terofitów na krótkotrwale ods"oni�tych
itung der Arten der Zwergbinsengesellschaften. Dissertatio-
dnach zbiorników
nes Botanicae 226: 1 353.
Zespo"y:
Polygono Eleocharitetum ovatae [Eleochari- MATUSZKIEWICZ W. 2001: Przewodnik do oznaczania zbioro-
wisk roĘlinnych Polski. 2 Ed. Wydawnictwo Naukowe PWN,
to Caricetum bohemicae; Eleocharetum ovatae]
Warszawa.
zespó" ponik"a jajowatego
Elatini alsinastri Juncetum tenageiae ze- PIETSCH W. 1978. Zur Soziologie, �kologie und Bioindikation der
Eleocharis multicaulis  Best�nde der Lausitz. Gleditschia 6:
spó" nadwodnika okó"kowatego
209 264.
Eleocharito acicularis Limoselletum aquati-
cae [Cypero Limoselletum aquaticae] zespó" na- POPIELA A. 1996. Zbiorowiska z klasy Iso�to Nanojuncetea na
terenie Polski Zachodniej. Fragm. Flor. Geobot. Series Polo-
mulnika brzegowego
nica 3: 289 310.
POPIELA A. 1997: Zbiorowiska namu"kowe z klasy Isoeto Nanojun-
Bibliografia
cetea Br. Br. et Tx. 1943 w Polsce. Monogr. Bot. 80: 1 59.
POPIELA A. 2005. Iso�to Nanojuncetea species and plant com-
BRULLO S., MINISSALE P. 1998. Considerazioni sintassonomiche sulla
munities occurring on their eastern distribution range (Po-
classe Isoeto Nanojuncetea. Itinera Geobotanica 11: 263 290.
land). Phytocoenologia 35 (1).
DAJDOK Z., PRO�KÓW J. 2003. Flora wodna i b"otna Dolnego
POTT R. 1995. Die Pflanzengesellschaften Deutschlands. Verlag
�ląska na tle zagroŻeł
i moŻliwoĘci ochrony. W: KŃCKI Z.(red.)
Eugen Ulmer, Stuttgart, 622 ss.
ZagroŻone gatunki flory naczyniowej Dolnego �ląska. Instytut
Biologii RoĘlin, Uniwersytet Wroc"awski, Polskie Tow. Przyj. Przy- RANOSZEK E. 1999. Historia i problemy ochrony przyrody na
Stawach Milickich. Przegl. Przyr. 10 (3 4) 173 182:
rody  Pro natura . Wroc"aw.
ZAJŃC M., ZAJŃC A. 1988. Zbiorowiska z klasy Isoeto Nano-
FABISZEWSKI J. & CEMBRAT, J. (2003). Coleanthus subtilis (Tratt.)
juncetea na dnach wysychających stawów w po"udniowej
Seidel  a new species to the Polish vascular flora. Acta Soc.
cz�Ęci Kotliny OĘwi�cimskiej. Zesz. Nauk. Uniw. Jagielloł
-
Bot. Pol. 72 (2): 135 138.
skiego, Prace Bot. 17: 155 160.
FREY L. 2001. Deschampsia setacea. W: ZARZYCKI K. KAĘMIER-
CZAKOWA R. (red.): Polska Czerwona Ksi�ga RoĘlin, In- �UKOWSKI W., LATOWSKI K., JACKOWIAK B. 1988. Pilularia
globulifera L. W: JASIEWICZ A. (red.) Materia"y do pozna-
stytut Botaniki im. W. Szafera. Instytut Ochrony Przyrody PAN.
nia gatunków rzadkich i zagroŻonych Polski. Cz�Ę� I. Fragm.
Kraków.
Flor. Geobot. 33 (3 4): 267 501.
HERBICHOWA M. 1979. RoĘlinnoĘ� atlantyckich torfowisk Pobrze-
�UKOWSKI W., JACKOWIAK B. 2001. Pilularia globulifera L. W:
Ża Ba"tyckiego. Gdał
skie Tow. Naukowe, Acta Biol. 5: 1 55.
ZARZYCKI K., KAŁMIERCZAKOWA R.(red.): Polska Czerwo-
HERBICHOWA M., JACKOWIAK B. 1988. Eleocharis multicaulis
na Ksi�ga RoĘlin, p. 262 263, Instytut Botaniki im. W. Szafe-
Sm. W: JASIEWICZ A. (red.) Materia"y do poznania gatun-
ra. Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków.
ków rzadkich i zagroŻonych Polski. Cz�Ę� I. Fragm. Flor.
38
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Brzegi lubytu" rozdzia"uzbiorników wodnych ze zbiorowiskami ...
T osuszane dna Tytu" rozdzia"u Tytu" rozdzia"u Tytu"
tunek wyginą" na dotychczas znanych stanowiskach), poni-
B. Opis podtypów
k"o ig"owate Eleocharis acicularis (równieŻ w zbiorowi- 3130
skach z związku Elatini Eleocharition z typu 3130-2) poni-
1
k"o wielo"odygowe Eleocharis multicaulis, sit drob-
RoĘlinnoĘ� mezotroficznych
ny Juncus bulbosus, wyw"ócznik skr�toleg"y Myrio-
zbiorników wodnych naleŻąca
phyllum alternifolium, brzeŻyca jednokwiatowa Lit-
do związków Lobelion,
torella uniflora ga"uszka kulecznica Pilularia glo-
bulifera, jaskier leŻący Ranunculus reptans (o ile
Hydrocotylo Baldenion i
w ogóle w Polsce wyst�puje w czystej formie?) oraz s"abo
Eleocharition acicularis
(równieŻ w zbiorowiskach torfowisk z rz�du Caricetalia ni-
Kod Physis: 22.31 grae) wąkrota zwyczajna Hydrocotyle vulgaris.
Odmiany
Cechy diagnostyczne
Zgodnie z dost�pnym materia"em fitosocjologicznym (sie-
Cechy obszaru dlisko bardzo s"abo zbadane i bardzo s"abo rozpowszech-
Zbiorowiska oligo i mezotroficznych zbiorników wodnych nione! Te same zbiorowiska są lepiej znane z jezior lobe-
(z wyjątkiem tzw. jezior lobeliowych) naleŻących do związ- liowych  3110) moŻna wyróŻni� cztery typy siedliska,
ków Lobelion, Hydrocotylo Baldenion i Eleocharition acicu- scharakteryzowane przez specyficzne zespo"y roĘlinne.
laris są bardzo s"abo poznane w Polsce. Są to fitocenozy
drobnych bylin wodnych lub ziemnowodnych rozwijające " Zespó" jaskra leŻącego i situ drobnego Ranunculo Junce-
si� w wodach i na obrzeŻach sta"ych, oligo do mezotro- tum bulbosi jest zbiorowiskiem atlantyckim, rosnącym
ficznych wód, przede wszystkim w zachodniej cz�Ęci kraju. w Polsce na wschodnich peryferiach zasi�gu, w którym
NaleŻą one bez wątpienia do zbiorowisk naturalnych, któ- wspó"dominują gatunki uj�te w nazwie: sit drobny (Jun-
re zbudowane są przez zaledwie kilka (w Polsce!) gatun- cus bulbosus) i jaskier leŻący (Ranuculus reptans). Fitoce-
ków posiadających atlantyckie lub atlantycko cirkumbore- nozy te, o niepozornym wyglądzie, rozwijają si� na piasz-
alne typy rozmieszczenia. Są to rzadkie lub bardzo rzadkie czystych brzegach oligotroficznych jezior, zasobnych
sk"adniki polskiej flory, niektóre notowane w kraju tylko na w mi�kką wod�. P"aty mogą rozwija� si� równieŻ w naj-
pojedynczych, izolowanych stanowiskach. Wi�kszoĘ� z nich p"ytszej strefie litoralu. Najcz�Ęciej są one notowane
ma tutaj krał
cowe stanowiska w obr�bie area"u, stąd zbio- w tzw. jeziorach lobeliowych i w obniŻeniach mi�dzywyd-
rowiska, które tworzą, mają równieŻ peryferyjny charakter. mowych (3110 i 2190). Odmianą tego siedliska jest
Oznacza to, Że w Polsce wyst�pują tylko fragmenty zespo- zbiorowisko z Juncus bulbosus, o szerszej amplitudzie
"ów bądę zbiorowiska kad"ubowe (pozbawione gatunków ekologicznej, zajmujące wody oligotroficzne poza tzw. je-
charakterystycznych dla zespo"ów roĘlinnych). Omawiany ziorami lobeliowymi (3110), a takŻe eutroficzne siedliska
typ siedliska jest prawdopodobnie wyjątkowo wraŻliwy na (np. "agodnie nachylone brzegi i czasowo ods"oni�te dna
antropopresj�, czym moŻna t"umaczy� jego regresj� (po- stawów hodowlanych). Ma ono najszerszą amplitud�
st�pująca eutrofizacja wód). ekologiczną w porównaniu z innymi tutaj omawianymi.
" Zespó" ponik"a wielo"odygowego Eleocharitetum multicau-
Fizjonomia i struktura zbiorowisk lis wyst�puje na obrzeŻach Jeziora Janiszowice (w Polsce
Są to ekosystemy o prostej fizjonomii. Zbiorowiska wybitnie jedno stanowisko na omawianym siedlisku; poza tym
Ęwiat"oŻądne o jednowarstwowej budowie, tworzące niskie w obniŻeniach mi�dzywydmowych w rezerwacie Bia"ogó-
bądę bardzo niskie murawy, nieraz doĘ� zwarte i rozleg"e. ra nad Ba"tykiem 2190 oraz na wilgotnych wrzosowiskach
Ich cechą charakterystyczną (w Polsce!) jest tworzenie pra- 4010) na pograniczu lądu i wody, na piaszczystym pod"o-
wie jednogatunkowych agregacji budowanych przez po- Żu pokrytym cienką warstwą organiczną, o odczynie kwa-
szczególne gatunki diagnostyczne. P"aty rozwijają si� na Ęnym lub oboj�tnym. G"ównym sk"adnikiem tego zbioro-
piaszczystym pod"oŻu na brzegach zbiorników oraz w naj- wiska jest ponik"o wielo"odygowe (Eleocharis multicaulis).
p"ytszej strefie litoralu. Mogą one okresowo przechodzi� " Zespó" ga"uszki kulecznicy Pilularietum globuliferae, ob-
z fazy litoralnej do naziemnej i odwrotnie, zaleŻnie od serwowany jest na okresowo zalewanym, przybrzeŻnym
zmian poziomu wody. dnie i mezotroficznym, piaszczystym brzegu Jeziora Ja-
niszowice i na okresowo zalewanym dnie stawu (dwa
Reprezentatywne gatunki stanowiska w Polsce). W rozleg"ych p"atach zdecydowa-
Gatunki, które charakteryzują omawiane siedlisko, to nie- nie dominuje ga"uszka kulecznica, inne gatunki wyst�-
które taksony diagnostyczne dla jednostek fitosocjologicz- pują pojedynczo (np. sit drobny, wąkrota zwyczajna).
nych w randze związku: Lobelion, Hydrocotylo Baldenion " Zespó" ponik"a ig"owatego Eleocharitetum acicularis jest
i Eleocharition acicularis (klasa Littorelletea uniflorae). Są prawdopodobnie najszerzej rozpowszechniony w po-
to: Ęmia"ek szczeciniasty Deschampsia setacea (ga- równaniu z pozosta"ymi typami siedliska. Rozwija si� na
39
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wody s"odkie i torfowiska
Wody s"odkie i torfowiska
p"askich, piaszczystych brzegach oligo i mezotroficz- namicznie (np. Eleocharitetum multicaulis nad jez. Janiszo-
3130
nych jezior i stawów oraz na okresowo osuszanych wice). W przypadku wysuszenia i eutrofizacji siedliska sukce-
dnach stawów hodowlanych. MoŻe takŻe wyst�powa� sja b�dzie najprawdopodobniej post�powa"a w kierunku
1
w najp"ytszej strefie litoralu. zbiorowisk szuwarowych (Phragmitetea), a w warunkach sta-
" Zbiorowisko brzeŻycy jednokwiatowej i wyw"ócznika "ego zalewu  w kierunku zbiorowisk wodnych (Potametea).
skr�toleg"ego Myriophyllum alternifolium Littorella uni-
flora  typowe dla tzw. jezior lobeliowych (3110), poza Powiązana z dzia"alnoĘcią cz"owieka
nimi bardzo rzadko, kilka wspó"czesnych stanowisk na Zbiorowiska rozwijające si� na siedliskach omawianego
Pomorzu oraz wymar"e stanowiska na Nizinie �ląsko- podtypu są prawdopodobnie wybitnie wraŻliwe na dzia"al-
 �uŻyckiej. noĘ� cz"owieka, szczególnie na eutrofizacj� siedlisk. Antro-
popresja jest znaną przyczyną przemian siedliska i idącej
MoŻliwe pomy"ki za tym regresji gatunków diagnostycznych. Wyjątkiem jest
Istnieje moŻliwoĘ� pomy"ki ze zbiorowiskami siedliska typu tutaj ga"uszka kulecznica (Pilularia globulifera), która jed-
2232, szczególnie w przypadku zespo"u ponik"a ig"owate- no z dwóch wspó"czesnych stanowisk w Polsce utrzymuje
go Eleocharitum acicularis. Ponik"o ig"owate Eleocharis aci- na wysychającym okresowo dnie stawu rybnego, na któ-
cularis jest bardzo cz�stym sk"adnikiem fitocenoz klasyfiko- rym prowadzona jest gospodarka. W tym przypadku dzia-
wanych do związku Elatine Eleocharition ovatae. Zespó" "alnoĘ� cz"owieka umoŻliwi"a zachowanie populacji.
Eleochariteum acicularis ma charakter przejĘciowy z po-
granicza klas Iso�to Nanojuncetea i Littorelletea i bywa
Siedliska przyrodnicze zaleŻne lub
klasyfikowany do obu tych jednostek. W przypadku pozo-
przylegające
sta"ych podtypów omawianego siedliska nie ma raczej
moŻliwoĘci pomy"ki (w Polsce!), o ile prawid"owo rozpozna
RoĘlinnoĘ� zajmująca opisywane siedlisko wyst�puje
si� gatunek diagnostyczny (wykszta"cają si� prawie jedno- w kontakcie z nast�pującymi fitocenozami:
gatunkowe p"aty).
" wodne z klas Potametea 3150, Utricularietea interme-
dio minoris, Littorelleta uniflorae 3110
" szuwarowe z klasy Phragmitetea 53.1 53 4
Identyfikatory fitosocjologiczne
" torfowiskowe z klasy Scheuzerio Caricetea nigrae
Związek Lobelion
7140, 7150;
Zespó" Ranunculo Juncetum bulbosi zespó" ja-
" terofitów z klasy Iso�to Nanojuncetea 3130, 22.32
skra leŻącego i situ drobnego
i Bidentetea tripartiti 3270.
Związek Hydrocotylo Baldenion
Zespo"y:
Rozmieszczenie geograficzne i
Pilularietum globuliferae zespó" ga"uszki ku-
mapa rozmieszczenia
lecznicy
Gatunki zajmujące siedlisko omawianego typu to roĘliny
Eleocharitetum multicaulis zespó" ponik"a
o zasi�gach typu atlantyckiego, subatlantyckiego i cirkum-
wielo"odygowego
borealnego (pó"nocnego). Z wyjątkiem ponik"a ig"owatego
Związek Eleocharition acicularis
Eleocharis acicularis, wszystkie osiągają w Polsce wschodnie
Zespó" Eleocharitetum acicularis zespó" ponik"a
bądę po"udniowo wschodnie granice zasi�gu ogólnego.
ig"owatego
Z tego w"aĘnie wzgl�du cz�Ę� z nich naleŻy, bądę naleŻa"a,
do bardzo rzadkich sk"adników naszej flory, tj. ponik"o wie-
Dynamika roĘlinnoĘci
lo"odygowe Eleocharis multicaulis, ga"uszka kulecznica Pilu-
laria globulifera, Ęmia"ek szczeciniasty Deschampsia setacea
Spontaniczna
(wyginą"). W Polsce gatunki te zajmują (zajmowa"y  w przy-
Omawiane siedlisko ma charakter naturalny i cechuje je
bardzo zmienny poziom wody w cyklu rocznym i wielolet- padku Ęmia"ka szczeciniastego) pojedyncze stanowiska
w zachodniej i pó"nocnej cz�Ęci kraju, g"ównie w Borach
nim. Wyst�puje ono na pograniczu biotopów lądowych
i wodnych, mając najcz�Ęciej pionierski charakter. Dynami- DolnoĘląskich, na Pojezierzu Lubuskim i na Pomorzu (szcze-
ka roĘlinnoĘci jest tutaj zdeterminowana warunkami wodny- gólnie na PobrzeŻu Ba"tyckim). Są to obszary, gdzie moŻna
mi. Wszystkie gatunki diagnostyczne siedliska cechuje wybit- si� spodziewa� wyst�powania siedlisk omawianego typu.
Zbiorowisko brzeŻycy jednokwiatowej i wyw"ócznika skr�to-
na plastycznoĘ� w przystosowaniu do zmiennych warunków
leg"ego Myriophyllum alternifolium Littorella uniflora ma po-
wodnych, mogą wyst�powa� w formie zarówno wodnej jak
za tzw. jeziorami lobeliowymi (3110) tylko kilka wspó"cze-
i naziemnej. Siewki nowych osobników zajmują tereny nowo
wynurzone spod wody, a w warunkach d"ugotrwa"ego zale- snych stanowisk na Pomorzu oraz wymar"e stanowiska na
Nizinie �ląsko �uŻyckiej. P"aty Eleocharitetum acicularis i Ra-
wu pozostają w stanie juwenilnym lub wegetatywnym. Mogą
one jednak tworzy� zbiorowiska trwa"e i zrównowaŻone dy- nunculo Juncetum spotyka si� najcz�Ęciej w pó"nocnej i za-
40
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Brzegi lubytu" rozdzia"uzbiorników wodnych ze zbiorowiskami ...
T osuszane dna Tytu" rozdzia"u Tytu" rozdzia"u Tytu"
chodniej cz�Ęci kraju. Najszerzej rozpowszechnione (na ca- na eutrofizacj� siedliska (notowany w silnie zeutrofizowanych
"ym niŻu, z wyjątkiem krał
ców pó"nocno wschodnich) są zbiornikach), za to wymagający w stosunku do pod"oŻa (wy- 3130
siedliska mezotroficzne z udzia"em Eleocharis acicularis oraz maga "agodnie nachylonych, piaszczystych brzegów). Jako
1
z Juncus bulbosus. przyczyn� ust�powania gatunków w centrum zasi�gu oma-
wianych zbiorowisk (Europa Zachodnia) podaje si� takŻe eu-
trofizacj� siedlisk przez ptactwo. Z uwagi na niepe"ną wiedz�
o omawianej grupie zbiorowisk (ma"o danych, wnioski wysu-
wane na bazie kilku znanych stanowisk) trudno wskaza� bez-
poĘrednie i potencjalne zagroŻenia dla typu siedliska.
UŻytkowanie gospodarcze i potencja"
produkcyjny
Brak.
Ochrona
Przypomnienie o wraŻliwych cechach
Jest to siedlisko ziemno wodne, oligo do mezotroficzne-
go, wybitnie Ęwiat"oŻądne. Umiarkowane deptanie nie mu-
si wp"ywa� negatywnie, sprzyja ono otwarciu roĘlinnoĘci.
Siedlisko wraŻliwe na antropopresj�, szczególnie na eutro-
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
fizacj� i przebudow� (niszczenie) siedlisk.
Wszystkie zbiorowiska wchodzące w sk"ad omawianej tutaj
Zalecane metody ochrony
kategorii siedliskowej naleŻą do rzadkich i zagroŻonych
Czynnikiem niezb�dnym do utrzymania omawianej roĘlinno-
wymarciem, ponadto bardzo s"abo zbadanych na terenie
Ęci związków Lobelion, Hydrocotylo Baldenion i Eleocharition
Polski. W ich sk"ad wchodzą gatunki rzadkie i zagroŻone
acicularis jest:
wymarciem. Wysoki walor tych zbiorowisk i budujących je
" utrzymanie "agodnego spadku brzegów, tak aby maksy-
gatunków wynika z wyst�powania w Polsce na wschodniej
malnie rozszerzy� strefy korzystne dla rozwoju zbiorowisk
granicy zasi�gu ogólnego.
ziemnowodnych;
" zakaz stosowania nawozów lub dodatków przeznaczonych
Gatunki z za"ącznika II Dyrektywy
do modyfikacji cech fizykochemicznych wody na oligotro-
Siedliskowej
ficznych i mezotroficznych formach siedlisk;
Kumak nizinny Bombina bombina, potencjalnie elisma
wodna Luronium natans, ponik"o kraił
skie Eleocharis car- " zakaz przebudowy i niszczenia brzegów;
niolica i marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia, Żerowi- " próba odtworzenia siedlisk naturalnych na brzegach jezior;
" w stosunku do gatunków: ich ochrona poprzez bank na-
sko nocka "ydkow"osego Myotis dasycneme.
sion i wysiewanie diaspor na odpowiednie siedliska. Po-
nadto by"aby wymagana ochrona zachowawcza najrzad-
Gatunki z za"ącznika I Dyrektywy Ptasiej
szych gatunków (ponik"o wielo"odygowe Eleocharis multi-
Nie ma danych.
caulis, ga"uszka kulecznica Pilularia globulifera) metodą in
situ/ex situ.
Stany, w jakich znajduje si� siedlisko
Przyk"ady obszarów obj�tych dzia"aniami
Godnymi ochrony są wszystkie postaci wszystkich zbiorowisk.
ochronnymi
Nie ma takich przyk"adów.
Tendencje do przemian w skali
kraju i potencjalne zagroŻenia
Inwentaryzacje, doĘwiadczenia,
Zbiorowiska roĘlinne bardzo s"abo zbadane. Wydaje si�, Że
kierunki badał

najwi�kszym zagroŻeniem, a jednoczeĘnie przyczyną ich ust�-
powania z terenów Polski, jest eutrofizacja siedlisk (np. eutro- Poszerzy� zasób podstawowej wiedzy (fitosocjologicznej
i ekologicznej) o siedlisku, pokrewnej faunie, o ogólnym
fizacja i zanieczyszczenia jezior, dzia"alno� cz"owieka na
brzegach zbiorników, jak zabudowywanie, przebudowa). Jak- funkcjonowaniu ekosystemu.
kolwiek sit drobny Juncus bulbosus jest stosunkowo odporny
41
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wody s"odkie i torfowiska
Wody s"odkie i torfowiska
cji rzadkich gatunków (ponik"o wielo"odygowe Eleocharis
Monitoring naukowy
3130
multicaulis, ga"uszka kulecznica Pilularia globulifera, wy-
Za"oŻenie sta"ych powierzchni badawczych w znanych
w"ócznik skr�toleg"y Myriophyllum alternifolium, brzeŻyca
miejscach wyst�powania siedliska. NaleŻy przygotowa�
1
jednokwiatowa Littorella uniflora).
program monitoringu oraz stale kontrolowa� stan popula-
Agnieszka Popiela
42
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Brzegi lubytu" rozdzia"uzbiorników wodnych ze zbiorowiskami ...
T osuszane dna Tytu" rozdzia"u Tytu" rozdzia"u Tytu"
gdzie prawdopodobnie od dziesiątków lat  przechowywa-
B. Opis podtypu
3130
ne są nasiona w glebie. Poza odkrytymi stawami rybnymi,
do omawianego typu siedliska moŻna zaliczy� okresowo
2
zalewane, p"askie brzegi depresji Ęródpolnych (rzadko!)
RoĘlinnoĘ� mezotroficznych
oraz brzegi jezior (bardzo rzadko!  brak wspó"czesnych
zbiorników wodnych naleŻąca
danych). W bardzo ubogiej postaci wykszta"cają si� one
do związku Elatini
równieŻ w otoczeniu ka"uŻ i lokalnych obniŻeł
terenu na
drogach ĘródleĘnych  niestety, dane o tego typu siedlisku
Eleocharition ovatae
są bardzo skąpe. Zbiorowiska te rozwijają si� równieŻ na
Kod Physis: 22.32
"agodnie nachylonych brzegach rzek (np. Odry).
Fizjonomia i struktura zbiorowisk
Cechy diagnostyczne
Są to ekosystemy o budowie niskiej murawy. Zbiorowi-
Cechy obszaru
ska wybitnie Ęwiat"oŻądne, najcz�Ęciej jednowarstwowe,
Zbiorowiska związku Elatini Eleocharition ovatae są stowa-
o bardzo róŻnym stopniu pokrycia gleby przez roĘlin-
rzyszone z siedliskami okresowo zalewanymi, czasami na-
noĘ�: w zaleŻnoĘci od stadium rozwoju od pojedynczych
wet kilkakrotnie w ciągu roku. Są to zbiorowiska naturalne,
osobników poszczególnych gatunków rosnących na na-
które obecnie w Polsce rozwijają si� g"ównie na siedliskach
giej glebie do zwarcia si�gającego nawet 100%. Udzia"
antropogenicznych, przede wszystkim na dnach osuszonych
mszaków jest na ogó" znaczny, jednak z uwagi na bar-
stawów rybnych w po"udniowej i po"udniowo zachodniej
dzo drobne rozmiary roĘlin kwiatowych tworzących te
cz�Ęci kraju. Są to zbiorowiska pionierskie, jednoroczne
zbiorowiska nie moŻna wyróŻni� budowy warstwowej.
i efemeryczne (kaŻdego roku mogą pojawia� si� w innym
Najcz�Ęciej rozwijają si� one w postaci ma"ych p"atów
2
miejscu). Rozwijają si� one na mokrej, piaszczystej bądę
(0,5 4,0 m ) pomi�dzy zbiorowiskami wysokich tero-
piaszczysto gliniastej glebie, oko"o 3 4 tygodnie po ods"o-
fitów i bylin z klas Bidentetea oraz (rzadziej) w duŻych
ni�ciu jej przez wod�. WaŻnym czynnikiem determinującym
lukach lub na brzegach szuwaru z klasy Phragmitetea.
rozwijanie si� omawianych zbiorowisk jest obecno� dia-
Na stawach hodowlanych przy odpowiednich warun-
spor w pod"oŻu. Diaspory są przenoszone przez ptaki,
kach siedliskowych omawiane fitocenozy mogą pokry-
a nasiona d"ugo zachowują zdolnoĘ� kie"kowania, przy
wa� nawet ca"e dno zbiornika. Najcz�Ęciej moŻna spo-
czym rozwój siewek rozpoczyna si� przy odpowiednich sto-
tka� zbiorowiska z dominującą ciborą brunatną Cype-
sunkach wilgotnoĘciowych. Przypuszczalnie waŻnym czynni-
rus fuscus lub namulnikiem brzegowym Limosella aqua-
kiem jest równieŻ odpowiednia temperatura gleby w trakcie
tica bądę teŻ tzw. zbiorowiska kad"ubowe (nie w pe"ni
kie"kowania. Najwi�cej danych odnoĘnie do tych zbioro-
wykszta"cone, pozbawione wielu gatunków diagnostycz-
wisk mamy z wielkich kompleksów starych stawów (np. sta-
nych), w których panują sit dwudzielny Juncus bufonius,
wy w dolinie Baryczy ko"o Milicza i �migrodu, stawy na Dol-
babka wielonasienna Plantago intermedia i szarota
nym �ląsku ko"o Ruszowa, stawy w Kotlinie OĘwi�cimskiej),
b"otna Gnaphalium uliginosum.
P"aty Polygono-Eleocharitetum na osuszonym dnie stawu w okolicach Ruszowa (Bory DolnoĘląskie)
43
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wody s"odkie i torfowiska
Wody s"odkie i torfowiska
Reprezentatywne gatunki nych. Jest to niskie zbiorowisko o s"abym zwarciu roĘlin,
3130
Nadwodniki Elatine: okó"kowy E. alsinastrum, sze- zbudowane z p"oŻących si� osobników nadwodnika
Ęciopr�cikowy E. hexandra, naprzeciwlistny E. hy- okó"kowego Elatine alsinastrum i beb"ka pe"zającego
2
dropiper i trójpr�cikowy Elatine triandra, koleantus Peplis portula oraz k�p situ b"otnego Juncus tenageia.
delikatny Coleanthus subtilis, turzyca ciborowata Ca-
rex bohemica, ponik"o ig"owate Eleocharis acicu- Najbardziej rozpowszechnioną odmianą siedliska są tzw.
laris, ponik"o jajowate Eleocharis ovata, lindernia zbiorowiska kad"ubowe (nie w pe"ni wykszta"cone, pozba-
mu"owa Lindernia procumbens, dichostylis michela Dicho- wione wielu gatunków diagnostycznych), w których wspó"-
stylis micheliana, uwro� wodna Crassula aquatica, szaro- panują sit dwudzielny Juncus bufonius, babka wielonasien-
ta Żó"tobia"a Gnaphalium luteo album, pi�ciornik niski na Plantago intermedia i szarota b"otna Gnaphalium uligi-
Potentilla supina, mi�ta polej Mentha pulegium, sit b"ot- nosum lub panuje jeden z tych gatunków.
ny Juncus tenageia, krwawnica wąskolistna Lythrum
hyssopifoliuam, cibora brunatna Cyperus fuscus, na- MoŻliwe pomy"ki
mulnik brzegowy Limosella aquatica, beb"ek b"ot- MoŻliwoĘ� pomy"ki z inną grupą zbiorowisk jest niewielka.
ny Peplis portula, sitniczka szczecinowata Isolepis seta- Dotyczy tylko p"atów z dominacją ponik"a ig"owatego Ele-
cea, sit g"ówkowaty Juncus capitatus, szarota b"otna ocharis, które zalicza si� do typu 3130 1. Gatunek ten,
Gnaphalium uliginosum, sit dwudzielny Juncus budujący fitocenozy o przejĘciowym charakterze, moŻe wy-
bufonius i babka wielonasienna Plantago inter- st�powa� na siedliskach obu podtypów w 3130.
media. W omawianym typie siedliska duŻą role pe"nią TrudnoĘci nie naleŻy si� równieŻ spodziewa� na poziomie
mszaki, g"ównie wątrobowce z rodzaju Riccia. rozróŻniania zespo"ów, bowiem są one dobrze scharakte-
ryzowane ekologicznie i posiadają ekskluzywne (w Polsce!)
Odmiany gatunki charakterystyczne (diagnostyczne). Na labilnych
MoŻna wyróŻni� trzy typy omawianego siedliska, dobrze siedliskach typowe jest w obr�bie jednego zespo"u wyst�-
scharakteryzowane przez zespo"y fitosocjologiczne. powanie bardzo róŻnie wykszta"conych p"atów, w których
Na dnach stawów rybnych rozwijają si� najcz�Ęciej dwa ty- gatunki charakterystyczne pojawiają si� w róŻnorakich
py zbiorowisk roĘlinnych: kombinacjach iloĘciowych.
" zespó" ponik"a jajowatego Polygono Eleocharitetum
ovatae, tworzący niskie murawy o róŻnym zwarciu i bu-
Identyfikatory fitosocjologiczne
dowie jedna lub (rzadziej) dwuwarstwowej. Cechuje si�
on wyst�powaniem w róŻnych uk"adach iloĘciowych ga- Związek Elatini Eleocharition ovatae
tunków diagnostycznych, tj. ponik"a jajowatego Eleocha- Zespo"y:
ris ovata, nadwodników: szeĘciopr�cikowego Elatine he- Elatini alsinastri Juncetum tenageiae ze-
xandra, trójpr�cikowego Elatine triandra i naprzeciwlist- spó" nadwodnika okó"kowatego
nego Elatine hydropiper, linderni mu"owej Lindernia pro- Polygono Eleocharitetum ovatae zespó" po-
cumbens oraz turzycy ciborowatej Carex bohemica. Cz�- nik"a jajowatego
ste są p"aty nie pe"ni wykszta"cone, w których obecny jest Eleocharito acicularis Limoselletum aqu-
tylko jeden z tych taksonów. Zespó" osiąga w Polsce aticae zespó" namulnika brzegowego
wschodnią granic� zasi�gu ogólnego;
" zespó" namulnika brzegowego Eleocharito acicularis Li-
Dynamika roĘlinnoĘci
moselletum aquaticae, który w stosunku do Polygono-
 Eleocharitetum ovatae wyróŻnia si� bardziej powszech- Spontaniczna
nym wyst�powaniem, wi�kszym zwarciem roĘlinnoĘci Zbiorowiska ma"o stabilne, ulegają szybkim przemianom,
oraz przywiązaniem do miejsc bardziej mokrych. Jego efemeryczne (kaŻdego roku mogą rozwija� si� w innym
gatunkami diagnostycznymi są cibora brunatna Cyperus miejscu). Są to fitocenozy jednoroczne, zasiedlające nagą
fuscus i namulnik brzegowy Limosella aquatica, które gleb� jako pierwsze stadium sukcesyjne. Typowym dla nich
wspó"dominują w p"atach. Inne gatunki notowane są tyl- terminem pojawiania si� jest druga po"owa lata, ale stadia
ko pojedynczo. Zajmuje cz�sto duŻe powierzchnie, a ro- inicjalne tych zbiorowisk moŻna równieŻ spotka� wczesną
ĘlinnoĘ� moŻe osiąga� silne zwarcie. Zbiorowisko to jesienią. Rozwijają si� one na mokrej, piaszczystej bądę
moŻna teŻ spotka� na brzegach jezior (bardzo rzadko) piaszczysto gliniastej glebie, oko"o 3 4 tygodnie po ods"o-
oraz rowów. Wyst�puje równieŻ na okresowo zalewa- ni�ciu jej przez wod�. Takie warunki mają miejsce w go-
nych, piaszczystych lub mulistych brzegach rzek. spodarstwach rybackich w suchych latach, kiedy deficyt
Inną odmianą omawianego siedliska są p"aty wody nie pozwala na sta"e zalewanie stawów; w latach
" zespo"u nadwodnika okó"kowego Elatini alsinastri Jun- deszczowych, gdy nadmiar wody pozwala na pozostawie-
cetum tenageiae, notowane dotychczas w Polsce zaled- nie stawów pustych po odrybieniu bądę teŻ na tzw. stawach
wie kilkakrotnie, na p"askich brzegach stawów Ęródpol- przesadkowych lub przy przebudowie stawów. Stadia ini-
44
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Brzegi lubytu" rozdzia"uzbiorników wodnych ze zbiorowiskami ...
T osuszane dna Tytu" rozdzia"u Tytu" rozdzia"u Tytu"
cjalne charakteryzują si� wyst�powaniem pojedynczych lindernia mu"owa Lindernia procumbens, krwawnica wą-
osobników gatunków diagnostycznych, mogą teŻ pojawia� skolistna Lythrum hyssopifolia, mi�ta polej Mentha pule- 3130
si� niskie, prawie jednogatunkowe murawy nadwodników. gium). Stanowiska tych taksonów (podobnie jak wielu in-
2
Po kilku tygodniach p"aty mogą osiąga� nawet 90 100% nych subatlantyckich gatunków si�gających swoimi zasi�-
zwarcia roĘlinnoĘci. O ile nie nastąpi ponowne zalanie sie- gami ziem polskich), są skoncentrowane na Nizinie �lą-
dliska, to nast�pnym stadium sukcesyjnym są na ogó" ze- skiej i Nizinie �ląsko �uŻyckiej. Dlatego najpe"niej wy-
spo"y klasy Bidentetea tripartii. kszta"cone p"aty zbiorowisk, charakteryzujące si� obecno-
Ęcią wielu gatunków diagnostycznych moŻemy spotka�,
Powiązana z dzia"alnoĘcią cz"owieka
w po"udniowo zachodniej i po"udniowej Polsce. Wyjątkiem
Dwa zespo"y roĘlinne charakteryzujące siedlisko omawia-
są p"aty Elatini alsinastri Juncetum tenageiae, które do-
nego typu są powiązane ĘciĘle z dzia"alnoĘcią cz"owieka, tj.
tychczas by"y notowane w pó"nocnej cz�Ęci kraju (zachod-
Polygono Eleocharitetum ovatae i Eleocharito acicularis Li-
nia czeĘ� Pomorza, pó"nocno zachodnia czeĘ� Niziny Ma-
moselletum aquaticae, których p"aty są notowane na siedli-
zowieckiej). Najszerzej rozpowszechniony, obejmujący
skach antropogenicznych  na dnach osuszonych stawów
swoim zasi�giem ca"ą Polsk�, jest zespó" namulnika wod-
w duŻych i starych gospodarstwach rybackich. W przypad-
nego Eleocharito acicularis Limoselletum aquaticae.
ku Polygono Eleocharitetum ovatae owe stawy prawdopo-
dobnie pe"nią obecnie funkcje refugium dla jego gatunków
diagnostycznych (zespó" notowany prawie wy"ącznie na
tych siedliskach). Prowadzenie normalnej gospodarki w sta-
wach, powiązanej z okresowym ich osuszaniem i nape"nia-
niem wodą, determinuje rozwijanie si� zespo"u.
Kolejna fitocenoza charakteryzująca, omawiany typ, tj. Ela-
tini alsinastri Juncetum tenageiae, jest bardzo s"abo po-
znana w Polsce i brak danych nie pozwala na ogólniejsze
wnioski dotyczące jej dynamiki.
Siedliska przyrodnicze zaleŻne lub
przylegające
RoĘlinnoĘ� Elatino Eleocharition ovatae wyst�puje w kontakcie
ze zbiorowiskami terofitów z klasy Bidentetea tripartiti 3270
(związek: Bidention tripartiti, zespo"y: Polygono Bidentetum
i Rumicetum maritimi) oraz (rzadziej) ze zbiorowiskami szuwa-
rowymi z klasy Phragmitetea i związku Phragmition, najcz�-
Ęciej z zespo"ami Eleocharitetum palustris i Oenantho aquati- Znaczenie ekologiczne i biologiczne
cae Rorippetum amphibiae.
Pod wzgl�dem pochodzenia omawiane zbiorowiska związ-
ku Elatini Eleocharition ovatae są fitocenozami naturalny-
Rozmieszczenie geograficzne
mi. Prawdopodobnym miejscem ich pierwotnego wyst�po-
i mapa rozmieszczenia
wania by"y w przesz"oĘci cyklicznie zalewane, "agodnie na-
Rozmieszczenie roĘlinnoĘci Elatini Eleocharition ovatae chylone brzegi rzek i jezior, wysychające starorzecza, wil-
wyst�pującej na siedliskach oligo i mezotroficznych zbior- gotne obniŻenia terenu na wrzosowiskach. �wiadczą o tym
ników wodnych jest w zasadzie związane z zachodnią cz�- pojedyncze notowania p"atów zespo"ów na wymienionych
Ęcią Polski. Wi�kszoĘ� gatunków stowarzyszonych z tymi siedliskach oraz dane literaturowe i informacje z etykiet hi-
zbiorowiskami to taksony o zachodnim typie zasi�gu w Eu- storycznych okazów zielnikowych. Wspó"czeĘnie siedliska
ropie, osiągające w Polsce wschodnią lub pó"nocno- naturalne zasiedla zespó" namulnika brzegowego Eleocha-
 wschodnią granic� ca"kowitego area"u bądę area"u euro- rito acicularis Limoselletum aquaticae, którego p"aty bywa-
pejskiego (turzyca ciborowata Carex bohemica, dichostylis ją rozpowszechnione na brzegach rzek (np. Odry). Wszyst-
michela Dichostylis michela, koleantus delikatny Colean- kie zbiorowiska wchodzące w sk"ad omawianej tutaj kate-
thus subtilis, uwro� wodna Crassula aquatica, nadwodnik gorii siedliskowej naleŻą do rzadkich i zagroŻonych wymar-
okó"kowy Elatine alsinastrum, nadwodnik szeĘciopr�cikowy ciem. Wysoki ich walor wynika z wyst�powania w Polsce na
E. hexandra, nadwodnik naprzeciwlistny E. hydropiper, wschodniej granicy zasi�gu ogólnego. Są one zbudowane
nadwodnik trójpr�cikowy E. triandra, ponik"o jajowate Ele- z wielu gatunków rzadkich i bardzo rzadkich, generalnie
ocharis ovata, sitniczka szczecinowata Isolepis setacea, sit ust�pujących, a niektóre z nich mają niewiele (a nawet tyl-
g"ówkowaty Juncus capitatus, sit b"otny Juncus tenageia, ko jedno) znanych wspó"czesnych stanowisk, np. dichostylis
45
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wody s"odkie i torfowiska
Wody s"odkie i torfowiska
michela Dichostylis micheliana, koleantus delikatny Colean-
UŻytkowanie gospodarcze i potencja"
3130
thus subtilis, uwro� wodna Crassula aquatica, nadwodnik
produkcyjny
okó"kowy Elatine alsinastrum, nadwodnik szeĘciopr�cikowy
Brak.
2
Elatine hexandra, lindernia mu"owa Lindernia procumbens.
Znaczenie zachowania siedliska jest ogromne dla zacho-
wania stanowisk tych roĘlin. Najbardziej zagroŻony (wymie-
Ochrona
rający?) wydaje si� by� zespó" nadwodnika okó"kowego
Przypomnienie o wraŻliwych cechach
Elatino alsinastri Juncetum tenageiae, którego p"aty by"y
Jest to siedlisko ziemnowodne, oligo do mezotroficznego,
dotychczas notowane na zaledwie 5 stanowiskach. P"aty ze-
wybitnie Ęwiat"oŻądne. Istotną cechą jest jego labilnoĘ�
spo"u ponik"a jajowatego Polygono Eleocharitetum ovatae
i efemerycznoĘ� (pojawianie si� zbiorowisk w róŻnych sta-
mogą pojawia� si� stosunkowo cz�sto przy odpowiednich
diach rozwoju i w róŻnych miejscach).
warunkach siedliskowych (stawy rybne z bankiem nasion
Siedlisko uzaleŻnione od okresowego o zalewania i osuszania
w glebie, lata z deficytem wody pozwalające na ods"ania-
nawet, kilkakrotnie w ciągu roku. Umiarkowane deptanie nie
nie pod"oŻa), jednak warunki te są bardzo specyficzne
musi wp"ywa� negatywnie, sprzyja ono otwarciu roĘlinnoĘci.
i z racji tego rzadko mają miejsce.
Zalecane metody ochrony
Gatunki z za"ącznika II Dyrektywy
Czynnikiem niezb�dnym do utrzymania omawianej roĘlin-
Siedliskowej
noĘci związku Elatini Eleocharition ovatae jest:
Kumak nizinny Bombina bombina, selery b"otne Apium re-
" utrzymywanie regularnej gospodarki w stawach rybnych
pens, potencjalnie ponik"o kraił
skie Eleocharis carniolica,
(wspó"praca z zarządzającymi);
Żerowisko nocka "ydkow"osego Myotis dasycneme.
" utrzymanie "agodnej topografii brzegów, tak aby maksy-
malnie rozszerzy� strefy korzystne dla rozwoju zbioro-
Gatunki z za"ącznika I Dyrektywy Ptasiej
wisk ziemno wodnych;
Nie ma danych.
" zakaz stosowania nawozów lub dodatków przeznaczo-
nych do modyfikacji cech fizykochemicznych wody na
Stany, w jakich znajduje si� siedlisko
oligotroficznych formach siedlisk;
Godnymi ochrony są wszystkie postacie wszystkich zbio-
" próba odtworzenia siedlisk naturalnych na brzegach
rowisk. NaleŻy pami�ta� o ogromnej roli banku nasion
rzek (zachowanie naturalnego reŻimu hydroekologicz-
w glebie, o d"ugiej przeŻywalnoĘci nasion. Nie pojawia-
nego, renaturyzacja dolin rzecznych np. zwi�kszenie
nie si� danego gatunku przez dziesi�ciolecia nie przesą-
area"u namulnych biotopów przez kszta"towanie ele-
dza w przypadku tych roĘlin o jego ostatecznym wygini�-
mentów Ęrodowiska wzorowanych na naturalnych for-
ciu. Utrzymanie siedliska moŻe przynieĘ� efekt w postaci
mach fluwialnych; zwi�kszenie stref spokojnej wody);
ponownego odnalezienia taksonu, uznawanego za wy-
" w stosunku do gatunków: ich ochrona poprzez bank na-
mar"y. Przyk"adem są na nowo odnalezione (w niektórych
sion i wysiewanie diaspor na odpowiednie siedliska. Po-
wypadkach po ponad 100 latach) stanowiska lindernii
nadto by"aby wymagana ochrona zachowawcza naj-
mu"owej Lindernia procumbens, dichostylis michela Di-
rzadszych gatunków (Dichostylis michela Dichostylis mi-
chostylis micheliiana, uwroci wodnej Crassula aquatica.
cheliana, koleantus delikatny Coleanthus subtilis, uwro�
wodna Crassula aquatica) metodą in situ/ex situ .
Tendencje do przemian w skali
kraju i potencjalne zagroŻenia
Przyk"ady obszarów obj�tych dzia"aniami
Wszystkie gatunki stowarzyszone z omawianym tutaj typem sie- ochronnymi
dliska wyst�pują rzadko na ca"ym swoim areale, co prawdo- Nie ma przyk"adów takich obszarów. Ochrona rezerwato-
podobnie jest związane z biologią rozsiewania i ze specyficzny- wą są wprawdzie obj�te komplesy stawów (np. rezerwat
mi wymaganiami siedliskowymi tych roĘlin. W przypadku zbio- ornitologiczny  Stawy Milickie (obecnie gospodarstwo po-
rowisk rozwijających si� na dnach stawów rybnych potencjal- mocnicze Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy), rezerwat
ornitologiczny  Stawy Przemkowskie , rezerwat starorzecza
nym ich zagroŻeniem jest zaprzestanie gospodarki, a co za tym
Odry  ��Żczok ), ale nie są tam prowadzone zabiegi w ce-
idzie regularnego zalewania i osuszania stawów. Szczególnie
lu ochrony roĘlinnoĘci namuliskowej.
dotyczy to kompleksów stawów o d"ugiej tradycji, gdzie moŻna
spodziewa� si� banku diaspor w glebie (np. w okolicach Mili-
cza, �migrodu, Ruszowa). Coraz rzadsze notowania natural-
Inwentaryzacje, doĘwiadczenia,
nych siedlisk tego typu (brzegi stawków Ęródpolnych, brzegi je-
kierunki badał

zior), są związane zapewne z post�pującą eutrofizacją oraz
róŻnymi przekszta"ceniami siedlisk i trudno wskaza� bezpo- Siedlisko, jako nieodgrywające wi�kszej roli w szacie ro-
Ęrednie zagroŻenia. Ęlinnej Polski, a przy tym pojawiające si� efemerycznie,
46
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze rozdzia"u Tytu"
Tytu" rozdzia"u Tytu" rozdzia"u Tytu"zbiorowiskami ...
d"ugo nie by"o przedmiotem kompleksowych badał
w Pol-
Monitoring naukowy
3130
sce. W ostatnich latach przyby"o wiele danych (szczególne
Z uwagi na efemerycznoĘ� roĘlinnoĘci z omawianego typu nie
z po"udniowo zachodniej i po"udniowej cz�Ęci kraju), na-
istnieje moŻliwoĘ� za"oŻenia sta"ych powierzchni badawczych.
2
p"yn�"o takŻe wiele danych porównawczych z centrum za-
NaleŻy przygotowa� specjalny program monitoringu, obej-
si�gu tych zbiorowisk (Europa Zachodnia i Po"udniowo Za-
mujący nie poszczególne stanowiska, ale ca"e obiekty (np. ca-
chodnia), czego rezultatem b�dzie zapewne nowa klasyfi-
"e kompleksy stawów). NaleŻy równieŻ, w miar� moŻliwoĘci,
kacja tej roĘlinnoĘci w Polsce i dyskusja pozycji syntaksono-
kontrolowa� stan populacji rzadszych gatunków siedliska: ko-
micznej poszczególnych zbiorowisk. NaleŻy poszerzy� za-
leantus delikatny Coleanthus subtilis, uwro� wodna Crassula
sób podstawowej wiedzy (fitosocjologicznej, ekologicznej
aquatica, dichostylis michela Dichostylis micheliana nadwod-
i fitogeograficznej) o siedlisku, o pokrewnej faunie, o ogól-
nik okó"kowy Elatine alsinastrum, sit b"otny Juncus tenageia,
nym funkcjonowaniu ekosystemu oraz o jego ochronie. Po
lindernia mu"owa Lindernia procumbens.
okreĘleniu zasad ochrony zbiorowisk namuliskowych nale-
Ży zastosowa� je, w pierwszej kolejnoĘci, w istniejących re-
Agnieszka Popiela
zerwatach  Stawy Milickie ,  Stawy Przemkowskie .
47
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków