Moduł IV. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji
doskonałej i monopolu
Spis treści:
Wstęp ................................................................................................................. 2
1. Klasyfikacja struktur rynku ................................................................................. 2
2. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego ............................ 3
3. Optimum przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej........................... 5
4. Krótkookresowa i długookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa działającego w
konkurencji doskonałej ..................................................................................... 8
5. Istota monopolu pełnego .................................................................................... 9
6. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego .......................... 10
7. Optimum przedsiębiorstwa monopolistycznego.................................................... 12
8. Porównanie konkurencji doskonałej z monopolem................................................ 13
Bibliografia ......................................................................................................... 15
Słowa kluczowe: konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oligopol,
utarg całkowity, utarg przeciętny, utarg krańcowy, zysk całkowity, próg rentowności, optimum
ekonomiczne/punkt równowagi przedsiębiorstwa, granica racjonalnych strat, cena zamknięcia,
krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa, długookresowa krzywa podaży
przedsiębiorstwa, krzywa podaży gałęzi, monopol naturalny, optimum ekonomiczne monopolu,
cena monopolowa.
1
Wstęp
Punktem wyjścia rozważań na temat działalności przedsiębiorstwa jest założenie, że każdy producent dąży
do osiągnięcia maksymalnych korzyści z produkcji. Osiąganiu korzyści towarzyszy konieczność ponoszenia
kosztów ekonomicznych. Dotychczas rozpatrywaliśmy kształtowanie się kosztów produkcji w zależności od
rozmiarów produkcji zakładając, że warunki zewnętrzne przedsiębiorstwa są stałe. Nie braliśmy pod uwagę
kwestii kształtowania się cen rynkowych, po których można sprzedać wytworzone produkty. W gospodarce
rynkowej ceny kształtują się na rynku. Rynek może być jednak różnie zorganizowany. Różnice w organizacji
rynków odnoszą się przede wszystkim do sposobu, w jaki przedsiębiorstwo lub gałąz
wyznaczajÄ… ceny i
rozmiary produkcji.
W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego przedsiębiorstwo przyjmuje cenę jako wielkość daną i dla
osiągnięcia zakładanego celu może jedynie zmieniać wielkość produkcji. Przedsiębiorstwo działające w
ramach konkurencji niedoskonałej posiada natomiast znacznie większy wpływ na ustalanie ceny rynkowej
swoich produktów.
Monopol pełny jest drugą, skrajną w sensie teoretycznym, strukturą rynkową. Sytuacja ta ma miejsce, gdy
na rynku istnieje jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkt nie posiadający substytutów.
Przedsiębiorstwa działające w tej strukturze rynku posiadają pewien wpływ na kształtowanie się cen
sprzedaży swoich produktów. Ceny monopolowe ustalane są zazwyczaj w formie narzutu dodawanego do
kosztów produkcji. Siła monopolu i w konsekwencji zdolność decydowania o cenie rynkowej zależą nie tylko
od wielkości przedsiębiorstwa.
Przedmiotem analizy przeprowadzonej w niniejszym module jest charakterystyka poszczególnych struktur
rynku, jak również kwestie wyznaczania optymalnej ceny i wielkości produkcji przez przedsiębiorstwo
działające w warunkach konkurencji doskonałej oraz przez monopolistę.
1. Klasyfikacja struktur rynku
Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowanie. Firmy małe, działające w
konkurencyjnych warunkach, będą zachowywały się zupełnie inaczej niż firmy monopolistyczne dominujące
na rynku. Zachowanie siÄ™ firm na rynku znajduje odzwierciedlenie m.in. w ich decyzjach dotyczÄ…cych
wielkości i struktury produkcji, wysokości cen itd., które z kolei rzutują na poziom osiąganego przez te firmy
zysku i inne wyniki ekonomiczne.
W literaturze ekonomicznej wyodrębnia się zazwyczaj cztery typy struktur rynkowych: konkurencję
doskonałą, konkurencję monopolistyczną, oligopol i monopol.
Modele rynku
rynek doskonały (konkurencja doskonała)
rynki niedoskonałe
konkurencja
oligopol monopol
monopolistyczna
2
Jako kryteria wyodrębniania różnych typów rynku przyjmuje się: liczbę firm działających na rynku,
mobilność czynników produkcji (swobodę wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek), cechy produktów
(stopień ich zróżnicowania) oraz stopień kontroli cen przez firmę. Zwięzłą charakterystykę alternatywnych
struktur rynkowych zamieszczamy w tablicy 1 (Milewski, Kwiatkowski 2005: 143).
Tablica 1. Cechy alternatywnych struktur rynkowych.
Modele rynku
Rynek doskonały Rynki niedoskonałe
Cechy rynku
(konkurencja
Konkurencja
doskonała) Oligopol Monopol
monopolistyczna
Dużo (np.
Liczba firm Bardzo dużo Kilka Jedna
kilkadziesiÄ…t)
Swoboda wejścia Bardzo
Nieograniczona Nieograniczona Ograniczona
na rynek ograniczona
Niezróżnicowane
Jednorodne
Cechy produktów Zróżnicowane lub niezbyt Nieporównywalne
(niezróżnicowane)
zróżnicowane
Znaczący wpływ
producenta na
Firma ma bardzo
Firma ma pewien cenÄ™ (opadajÄ…ca
duży wpływ na
Cena jest wpływ na cenę krzywa popytu,
Wpływ na cenę cenę (opadająca
niezależna od (krzywa popytu relatywnie
(krzywa popytu na krzywa popytu,
firmy (pozioma opada, ale popyt nieelastyczny
produkty firmy popyt mniej
krzywa popytu) jest relatywnie popyt zależy od
elastyczny niż w
elastyczny) reakcji
oligopolu)
konkurentów na
zmiany cen)
Elektrociepłownie,
Pszenica,
Restauratorzy, Cementownie, komunikacja
Przykłady rynków marchew,
architekci cukrownie miejska w wielu
ziemniaki
miastach
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 143.
2. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego
Konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy spełnione są następujące warunki (Rekowski 1993: 206):
1. Na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających. Każdy z producentów wytwarza
znikomą część łącznej produkcji. Zmiana wielkości ich produkcji nie wpływa na podaż. Producenci
nie mają wpływu na ceny  cena jest niezależna od producenta.
3
2. Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (swobodny ich przepływ między poszczególnymi
gałęziami produkcji) oraz możliwość zakładania nowych firm. Nie ma barier wejścia na rynek.
3. Oferowane do sprzedaży towary mają jednakowe (zbliżone) cechy użytkowe. Reklama i marka
firmowa nie odgrywają żadnej roli.
4. Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku (dysponują pełną informacją). Oznacza
to, że producenci mają pełne rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży produktu
na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.
W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na rynku.
Zwiększenie podaży przez przedsiębiorstwo nie wpływa na poziom ceny (c). Wykres ceny jest prostą
równoległą do osi odciętych.
Utarg całkowity (Uc), czyli przychód ze sprzedaży, jest równy iloczynowi sprzedanych produktów (Q) i ich
ceny (Milewski, Kwiatkowski 2005: 145).
Utarg przeciętny (Up = Uc/Q) jest sumą pieniędzy uzyskanych za jednostkę sprzedanego towaru. Ze
względu na to, że cena nie zmienia się wraz ze zmianami sprzedaży, utarg przeciętny jest równy cenie.
Również utarg krańcowy (Uk), czyli przyrost utargu całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o jedną
dodatkową jednostkę (Uk = "Uc/"Q), jest równy cenie, ponieważ przedsiębiorstwo każdą następną
jednostkę produkcji sprzedaje po tej samej cenie. Rysunek 1 przedstawia krzywe utargu całkowitego,
przeciętnego i krańcowego w przedsiębiorstwie działającym w warunkach konkurencji doskonałej.
Rysunek 1. Utarg całkowity, przeciętny i krańcowy w przedsiębiorstwie
działającym w konkurencji doskonałej.
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 145.
4
3. Optimum przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej
Podejmując decyzje dotyczące rozmiarów produkcji, przedsiębiorstwo kieruje się kryterium maksymalizacji
zysku.
Całkowity zysk przedsiębiorstwa jest to różnica między utargiem całkowitym i kosztami
całkowitymi (Zc = Uc-Kc).
Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest wielkością niezależną od producenta. Cena jest
ukształtowana przez rynek i poszczególni producenci nie mają na nią wpływu. Dążące do maksymalizacji
zysku przedsiębiorstwo będzie zwiększało rozmiary produkcji dopóty, dopóki utarg krańcowy (w warunkach
konkurencji także cena, ponieważ Uk = Up = c) będzie wyższy od kosztu uzyskania kolejnej jednostki
produkcji (czyli kosztu krańcowego).
Możemy więc powiedzieć, że przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne maksymalizuje
zysk przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu
krańcowego z utargiem krańcowym, który jest równy cenie (Peterson 1991: 223).
Na rysunku 2 punkty A i D wyznaczają przedział opłacalnej produkcji, mieszczący się między Q1 i Q2. Od
punktu A, któremu odpowiada produkcja Q1, przedsiębiorstwo zaczyna osiągać zysk. Punkt ten nazywa się
progiem rentowności.
W punkcie E, w którym koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym (i ceną ), przedsiębiorstwo
osiąga maksimum zysku całkowitego. Punkt E wyznacza zatem optimum ekonomiczne
przedsiębiorstwa, nazywane też punktem równowagi przedsiębiorstwa (w tym punkcie koszt
krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym) (Milewski, Kwiatkowski 2005: 146). Zysk całkowity
przedsiębiorstwa jest równy zakreskowanemu polu prostokąta KCEF na rysunku 2. Powstaje on jako różnica
między utargiem całkowitym, wyznaczonym przez pole OCEQr (iloczyn ceny OC i ilości sprzedanych
jednostek produktu OQr) i kosztami całkowitymi wyznaczonymi przez pole OKFQr (iloczyn kosztu
przeciętnego OK i ilości sprzedanych jednostek produktu OQr). Poczynając od punktu zrównania się kosztu
przeciętnego z ceną, czyli od punktu D, któremu odpowiada produkcja Q2, przedsiębiorstwo przynosiłoby
coraz większe straty (Caban 2001: 156).
5
Rysunek 2. Krótkookresowa równowaga w warunkach doskonałej konkurencji.
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 146.
Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi dopóty, dopóki nie zmieniają się takie czynniki, jak np.
ceny wytwarzanych przez to przedsiębiorstwo produktów czy też ceny nabywanych przez nie czynników
produkcji. W okresie krótkim liczba firm działających w gałęzi jest stała. Prowadzą one działalność
gospodarczą w ramach posiadanego aparatu produkcyjnego, który wyznacza poziom kosztów całkowitych,
przeciętnych i krańcowych. Na zmiany ceny firma może reagować tylko zmianami wielkości produkcji, gdyż
w okresie krótkim nie może zmienić kosztów. Jeśli cena wzrośnie, firma zwiększy produkcję i zwiększy zysk
lub zmniejszy stratę. Jeśli cena spadnie, firma zmniejszy produkcję i zmniejszy zysk lub powiększy stratę. A
zatem w zależności od tego, jak kształtuje się cena rynkowa produktu firmy, może ona osiągać krótkotrwałą
równowagę (spełniającą warunek Kk = Uk = c) przy większym lub mniejszym zysku, a nawet stracie. Na
rysunku 3 przedstawiamy trzy charakterystyczne sytuacje (Milewski, Kwiatkowski 2005: 151).
6
Rysunek 3. Punkty równowagi przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej.
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 148.
Rysunek 3a pokazuje sytuację, w której cena jest wyższa od kosztów przeciętnych i przedsiębiorstwo osiąga
zysk. Jeżeli przyjmiemy, że koszty firmy obejmują nie tylko typowe wydatki księgowe, ale uwzględniają
także koszt alternatywne i zysk normalny przedsiębiorcy, to przedstawiony na rysunku 3a zysk określimy
jako zysk ekonomiczny (ponadnormalny).
Rysunek 3b odzwierciedla sytuację, gdy punkt równowagi firmy znajduje się w punkcie przecięcia kosztu
krańcowego z kosztem przeciętnym. Cena, po której producent sprzedaje swoje produkty, pokrywa jedynie
jego koszty przeciętne. Można powiedzieć, że zysk wynosi zero. Musimy jednak pamiętać, że koszty
alternatywne włączone do kosztów całkowitych umożliwiają  opłacenie wszystkich czynników produkcji.
Przy tak ukształtowanym punkcie równowagi przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny (Caban 2001: 154).
Rysunek 3c przedstawia sytuację taką, w której cena rynkowa jest niższa od kosztów przeciętnych, wówczas
przedsiębiorstwo ponosi straty. Czy w sytuacji tej przedsiębiorstwo powinno zaprzestać produkcji? Zależy to
od tego, czy cena rynkowa jest wyższa czy też niższa od przeciętnego kosztu zmiennego. Musimy bowiem
pamiętać, że przedsiębiorstwo funkcjonujące w okresie krótkim ponosi koszty stałe niezależnie od skali
działalności gospodarczej. Cena nie niższa niż przeciętny koszt zmienny zapewnia przedsiębiorstwu
odtworzenie kapitału obrotowego i w konsekwencji umożliwia minimalizację strat. Przedsiębiorstwo będzie
ponosiło straty, będą one jednak mniejsze niż wtedy, gdy zaniechałoby produkcji.
7
Granicę racjonalnych strat wyznacza więc poziom przeciętnego kosztu zmiennego (Kzp=Kz/Q). Dopóki
cena jest wyższa od tego kosztu, nie należy przerywać produkcji, ponieważ pokrywa ona co najmniej koszty
bieżące związane z produkcją. Cena równa przeciętnym kosztom zmiennym (punkt A na rysunku 4) jest
określana jako cena zamknięcia (Milewski, Kwiatkowski 2005: 149). Gdyby cena spadła poniżej tego
poziomu, należałoby zaprzestać produkcji, ponieważ prowadziłoby to do powiększania się strat.
Rysunek 4. Granica racjonalnych strat (cena zamknięcia).
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 149.
4. Krótkookresowa i długookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa działającego w
konkurencji doskonałej
Analizując decyzje przedsiębiorstwa podejmowane na podstawie wielkości kosztów krańcowych możemy
wyjaśnić kształt krzywej podaży firmy. Jeżeli założymy, że cena produktu wytwarzanego przez
przedsiębiorstwo będzie rosnąć w krótkim okresie, np. z poziomu c1 do c2, c3,... itd. (rysunek 5), to punkt
równowagi przedsiębiorstwa będzie także przesuwał się w górę do kolejnych punktów przecięcia krzywej
kosztu krańcowego z nowym poziomem cen. A
ącząc kolejne punkty przecięcia krzywej kosztu krańcowego z
ceną otrzymamy krzywą krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa działającego w warunkach
konkurencji doskonałej (Milewski, Kwiatkowski 2005: 150). Na rysunku 5 krzywa krótkookresowej podaży
firmy pokrywa się z górnym prawym odcinkiem krzywej kosztu krańcowego (pogrubiona część krzywej
kosztu krańcowego powyżej punktu przecięcia kosztu krańcowego z przeciętnym kosztem zmiennym).
8
Rysunek 5. Krzywa krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji
doskonałej.
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 150.
Krzywą długookresowej podaży przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej stanowi
natomiast odcinek krzywej kosztu krańcowego powyżej minimum kosztów przeciętnych (pogrubiona część
krzywej kosztu krańcowego powyżej punktu przecięcia kosztu krańcowego z kosztem przeciętnym).
Krzywa podaży gałęzi jest sumą jednostkowych krzywych podaży wszystkich przedsiębiorstw.
5. Istota monopolu pełnego
Monopol pełny występuje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki (Rekowski 1993: 229):
1. Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących.
2. Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta  monopolistę, co może
wynikać z przyczyn technicznych (wymagany patent), ekonomicznych (wysokie nakłady
finansowe na budowę nowej firmy, np. fabryki samochodów) lub administracyjno-prawnych
(ustalony przez państwo monopol spirytusowy, tytoniowy itp.).
3. Produkty są zróżnicowane, nie mają bliskich substytutów.
4. Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją.
Wiele przyczyn może sprawiać, że produkcją danego dobra zajmuje się jeden producent, mający 100%
udziału w rynku. Najczęściej wymienia się następujące z
ródła monopolu (Milewski, Kwiatkowski 2005: 152):
-ð rzÄ…d lub wÅ‚adze przyznajÄ… firmie prawo do wyÅ‚Ä…cznej produkcji danego produktu lub Å›wiadczenia
danej usługi,
9
-ð przedsiÄ™biorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych,
uniemożliwiających powielanie technologii lub produktów przez innych producentów,
-ð monopol może wynikać z prawa wÅ‚asnoÅ›ci do specyficznych, niepowtarzalnych zasobów naturalnych,
-ð monopol może być zwiÄ…zany z korzyÅ›ciami skali; sytuacja taka wystÄ™puje wówczas, gdy jeden
producent, wytwarzając taniej niż pewna liczba mniejszych firm, jest w stanie zaspokoić całkowity
popyt rynkowy. W tej sytuacji przedsiębiorstwo ma tak duże szanse ekspansji, że konkurencja nie
może się utrzymać. Przykładami takich przedsiębiorstw są zakłady energetyczne, gazowe
wodociągowo-kanalizacyjne. W przypadku tych przedsiębiorstw mamy do czynienia z tak poważnymi
korzyściami skali, że długookresowe koszty przeciętne maleją bardzo znacznie wraz ze wzrostem
produkcji. Z tego powodu działalność więcej niż jednego przedsiębiorstwa w gałęzi jest bardzo
utrudniona i ekonomicznie nieuzasadniona. Sytuacja ta określana jest jako monopol naturalny.
Bariery wejścia na rynek tworzą tu czynniki ekonomiczne, a nie administracyjno-prawne czy
techniczne.
Przedsiębiorstwa zajmujące pozycję monopolistyczną mają wpływ na podaż i ceny. Kontrolując sytuację na
rynku mogą one ograniczać rozmiary podaży i sprzedawać towary po wyższych cenach. Oznacza to
równocześnie, że przy podejmowaniu decyzji o zwiększeniu rozmiarów produkcji monopolista musi liczyć się
z koniecznością obniżenia ceny.
6. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego
Monopolista jako jedyny producent na rynku nie bierze pod uwagę zachowania innych firm, gdyż nie ma
konkurentów. Musi się jednak liczyć z istniejącym popytem. Oznacza to, że monopolista nie może zwiększyć
rozmiarów sprzedaży bez równoczesnego obniżenia ceny lub może sprzedawać mniej po wyższej cenie.
Utarg krańcowy i przeciętny kształtują się więc inaczej niż w warunkach konkurencji doskonałej, gdzie utargi
te kształtowały się na poziomie niezależnym od przedsiębiorstwa, zgodnie z zasadą: Uk = Up = c. W
warunkach monopolu wzrost rozmiarów podaży wywołuje spadek ceny. Spada więc utarg przeciętny, jak i
utarg krańcowy. Utarg krańcowy spada w tempie szybszym niż utarg przeciętny, bowiem każde zwiększenie
sprzedaży wymaga obniżenia ceny produkowanych wyrobów (rysunek 6).
10
Rysunek 6. Krzywe utargu w warunkach monopolu.
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 154.
Krzywa popytu na produkty wytwarzane przez monopol jest równocześnie
krzywÄ… popytu rynkowego (Rekowski 1993: 229).
Reakcja popytu na zmianę ceny może być różna. Zależy to od stopnia elastyczności popytu. Krzywa popytu
w warunkach monopolu pokrywa się z krzywą utargu przeciętnego (rysunek 6). Utarg całkowity monopolu
rośnie wraz ze wzrostem sprzedaży i osiąga maksimum przy rozmiarach produkcji Q1. Cenowa elastyczność
popytu wynosi wówczas 1, a utarg krańcowy jest równy 0. Monopolista nie będzie więc zainteresowany
zwiększaniem rozmiarów produkcji ponad poziom Q1, gdyż utarg krańcowy z każdej następnej jednostki
sprzedanego produktu będzie ujemny, elastyczność cenowa popytu będzie mniejsza od 1, a utarg całkowity
zacznie spadać.
11
7. Optimum przedsiębiorstwa monopolistycznego
Równowagę przedsiębiorstwa monopolistycznego w okresie krótkim wyznacza, podobnie jak
przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego, punkt zrównania utargu krańcowego z kosztem krańcowym (punkt
A na rysunku 7).
Rysunek 7. Krótkookresowa równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego.
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 155.
Przedsiębiorstwo monopolistyczne maksymalizuje zysk przy wielkości produkcji równej Qr, przy której
krzywa utargu krańcowego przecina się z krzywą z krzywą kosztów krańcowych (Peterson 1991: 239).
Przedsiębiorstwo znajduje się wtedy w stanie równowagi, czyli osiąga optimum ekonomiczne (Caban
2001: 161). Rozmiary produkcji większe niż Qr oznaczają, że utarg krańcowy jest niższy od kosztu
krańcowego  zwiększanie produkcji poza Qr staje się więc nieopłacalne. Z kolei przy rozmiarach produkcji
mniejszych od Qr utarg krańcowy jest większy od kosztów krańcowych, co oznacza, że wskazane jest
zwiększenie rozmiarów produkcji do poziomu Qr, gdyż przynosi to dodatkowe zyski.
Zysk monopolu (rysunek 7)  pole CDEF  jest różnicą między utargiem całkowitym (pole OFCQr, które
powstaje z pomnożenia ilości sprzedanych produktów, czyli OQr, przez cenę, czyli OF) i kosztami
całkowitymi (pole OEDQr, czyli iloczyn ilości sprzedanych produktów OQr i kosztu przeciętnego OE). Cena,
która umożliwia maksymalizację zysku monopolowego, określana jest jako cena monopolowa (Caban
2001: 161).
12
W warunkach pełnego monopolu sam producent wyznacza wielkość produkcji maksymalizującej zysk, musi
on jednak brać pod uwagę czynniki wpływające na kształtowanie się popytu. Wysokość ceny monopolowej
zależy przede wszystkim od cenowej elastyczności popytu. Im mniejsza jest elastyczność popytu, tym
bardziej opłacalne jest dla monopolu ograniczenie rozmiarów produkcji, ponieważ monopol może swobodnie
podnosić ceny bez obawy poważniejszego spadki popytu.
8. Porównanie konkurencji doskonałej z monopolem
Porównanie konkurencji doskonałej z przedsiębiorstwem monopolistycznym pozwala wskazać negatywne
efekty działalności monopolu. Rysunek 9 stanowi porównanie wielkości produkcji i wysokości cen w gałęzi
produkcji w warunkach monopolu i doskonałej konkurencji (Milewski, Kwiatkowski 2005: 156).
Rysunek 9. Produkcja i ceny w warunkach monopolu i doskonałej konkurencji.
y
ródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 156.
Rozważmy sytuację, gdy producenci buraków cukrowych, którzy działali dotychczas w
warunkach zbliżonych do doskonałej konkurencji, postanawiają utworzyć wspólną firmę,
za pośrednictwem której będą sprzedawać całą swoją produkcję i która będzie mogła
określać limity produkcji buraków i ich ceny. Firma ta staje się więc jedynym dostawcą,
monopolistą, który zaczyna decydować o wielkości łącznej podaży buraków oraz ich cenie.
Poza tym nic się nie zmienia nie zmieniają się m.in. koszty produkcji buraków.
W okresie krótkim (rysunek 9) monopolista będzie dostarczał na rynek produkcję Q1 po cenie c1, która to
cena równa jest utargowi przeciętnemu. Wielkości te wyznacza punkt przecięcia krzywej kosztu krańcowego
z krzywą utargu krańcowego (punkt A). Jeśli w tej gałęzi nadal panowałaby doskonała konkurencja, to
poszczególne firmy zrównałyby swoje koszty krańcowe z ceną, ponieważ koszt krańcowy równy utargowi
13
krańcowemu byłby równocześnie równy utargowi przeciętnemu, czyli cenie. Gdyby postępowały tak
wszystkie firmy w danej gałęzi, to ich łączna produkcja wyniosłaby Q2 przy cenie c2. Wielkości te
wyznaczyłby tym razem punkt B (rysunek 9), czyli punkt zrównania się gałęziowej podaży (określonej przez
koszty krańcowe firm) z gałęziowym popytem (określonym przez utargi przeciętne ). Wynika to z tego, że w
porównaniu z doskonałą konkurencją monopol prowadzi do niższej łącznej produkcji i wyższej ceny
produktu (Milewski, Kwiatkowski 2005: 157).
Analogicznie jest w okresie długim. W warunkach silnej konkurencji i swobody wejścia na rynek nowych firm
produkcja w danej gałęzi będzie rosła, ceny będą spadać, a firmy będą zmuszone do produkowania przy
możliwie najniższych poziomach swoich długookresowych kosztów przeciętnych. Efektem tego będzie
tendencja do eliminowania zysków ekonomicznych. Będą one jedynie występowały częściowo. W długim
okresie pozostanÄ… tylko zyski normalne, wliczane w koszty. W przypadku monopolu natomiast zyski
nadzwyczajne będą mogły utrzymywać się nawet w długim okresie, w tej strukturze bowiem istnieją silne
bariery uniemożliwiające nowym firmom wejście na rynek.
Wady monopolu widoczne są nie tylko w zakresie wielkości produkcji i wysokości cen. Inne negatywne
efekty monopolizacji to np. prawdopodobieństwo produkcji przy relatywnie wysokich kosztach (z powodu
braku konkurencji) oraz nierówny, dyskryminujący drobne firmy, podział globalnego dochodu.
14
Bibliografia
Milewski R., Kwiatkowski E. (2005): Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, s. 143-152.
Rekowski M. (1993): Wprowadzenie do mikroekonomii, Polsoft-Akademia, Poznań, s. 201-226.
15